ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΓΕΡΜΑΝΟΣ ΚΑΡΑΒΑΓΓΕΛΗΣ (1866-1935)
Ο Γερµανός Καραβαγγέλης ήταν µια από τις σηµαντικότερες και πολύπλευρες εκκλησιαστικές προσωπικότητες του προηγούµενου αιώνα. Η προσφορά του στην εκκλησία και την πατρίδα είναι ανεκτίµητη. Μέχρι πριν λίγα χρόνια, η προσφορά του αυτή δεν εκτιµήθηκε όπως και όσο θα έπρεπε. Ο σηµερινός Μητροπολίτης Αυστρίας κ. Μιχαήλ eργάστηκε επιστηµονικα. Εκπόνησε µια µελέτη για την δράση ταυ Γερµανού Καραβαγγέλη, στη Μητρoπολη Κεντρώας Ευρώπης, όπως ονοµαζόταν τότε, η σηµερινή Μητρόπολη Αυστρίας. Η µελέτη του εγκρίθηκε ως διδακτορική διατριβή, από το Τµήµα Θεολογίας του Πανεπιστηµίου Θeσαλονικης και εξεδόθη µε χορηγία του υπουργείου Μακεδονίας Θράκης. Στο πάρκο Καστοριάς
Ο Γερµανός Καραβαγγέλης, παρά την τεράστια εθνική και εκκλησιαστική του προσφορά, παραµένει σχεδόν άγνωστος στην πατρίδα του τη Λέσβο. Αντίθετα, στη Δυτική Μακεδονία όπου έδρασε µια περίοδο της ζωής τoυ, είναι γνωστός ως κεντρική µορφή του Μακεδονικού Αγώνα.
Ωστόσο, πανελλαδικά υπάρχει µια διάχυτη άγνοια αλλά και σιωπή γύρω από τη δυνατή ιστορική προσωπικότητα του Γερµανού Καραβαγγέλη. Η Κοινότητα Στύψης, επιχειρεί να δώσει µια λιτή χρονογραφία της ζωής και της δράσης του Μεγάλου Πατριώτη, Μακεδονοµάχου και τέκνου της Στύψης Γερµανού Καραβαγγέλη, έτσι ώστε, o αναγνώστης να µπορεί να σχηµατίσει την εικόνα αυτού του λεβέντη ρασοφόρου που ήταν ταυτόχρονα δεινός ρήτορας, σαγηνευτικός διπλωµάτης, πανέξυπνος πολιτικός µε εξαιρετική φιλοσοφική κατάρτιση. Η τεράστια προσφορά του Γερµανού Καραβαγγέλη, άγνωστη για δεκαετίες στο ευρύ κοινό, αρχίζει επιτέλους να γίνεται γνωστή και να αποτιµιέται όπως της αξίζει. Εκπληρώνοντας αυτό ακριβώς το χρέος τιµής, η γενέτειρά του, οργανώνει τις εκδηλώσεις µνήµης από το θάνατό του.
Ο Μητροπολίτης Αυστρίας, γράφει στον πρόλογο της διατριβής του: Ο Γερµανός Καραβαγγέλης ήταν µια από τις σηµαντικότερες και πολύπλευρες εκκλησιαστικές προσωπικότητες του προηγούµενου αιώνα. Η προσφορά του στην εκκλησία και την πατρίδα είναι ανεκτίµητη. Μέχρι πριν λίγα χρόνια, η προσφορά του αυτή δεν εκτιµήθηκε όπως και όσο θα έπρεπε. Ο σηµερινός Μητροπολίτης Αυστρίας κ. Μιχαήλ eργάστηκε επιστηµονικα. Εκπόνησε µια µελέτη για την δράση ταυ Γερµανού Καραβαγγέλη, στη Μητρoπολη Κεντρώας Ευρώπης, όπως ονοµαζόταν τότε, η σηµερινή Μητρόπολη Αυστρίας. Η µελέτη του εγκρίθηκε ως διδακτορική διατριβή, από το Τµήµα Θεολογίας του Πανεπιστηµίου Θeσαλονικης και εξεδόθη µε χορηγία του υπουργείου Μακεδονίας Θράκης.
ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΠΑΥΛΟΥ ΜΕΛΑ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΚΑΡΑΒΑΓΓΕΛΗ
ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ «O Γερµανός Καραβαγγέλης υπηρέτησε σε πέντε εκκλησιαστικές επαρχίες του Οικουµενικού Θρόνου. Το 1896 και σε ηλικία µόνο 30 ετών εξελέγη επίσκοπος Χαριουπόλεως. Την 21η Οκτωµβρίου 1900, 34 ετών τότε, εξελέγη Μητροπολίτης Καστοριάς. Ήταν η εποχή, που το Οικουµενικό Πατριαρχείο εδινe ιδιαίτερη σηµασία στις Μητροπόλεις της Μακεδονίας και της Θράκης, αφού µόνο η εκκλησία τότε θα µπορούσε να αποτελέσει την ασπίδα του ελληνισµού στις επιθέσεις των Βουλγάρων.» Στα προλεγόµενα του βιβλίου του Μητροπολίτη Αυστρίας, ο καθηγητής κ. Απόστολος Γλαρίνας, γράφει: «Ο Γερµανός Καραβαγγέλης, ως ηγετική φυσιογνωµία του Μακεδονικού Αγώνος, ανέπτυσσε πρωτοβουλίες, συνεργαζόταν µε εκπρόσωπους των Αθηνών περιόδευε την Επαρχία ταλαιπωρούνταν κινδύνευε, εµψύχωνε τους πάντες, αλληλογραφούσε µε παραγονrες, οργάνωνε αντιστασιακές οµάδες, αναπτέρωνe τους Έλληνες και Πατριαρχικούς, ενίσχυε τους αδύναµους, σαγήνευε τους οπλαρχηγούς, ξυπνούσε τις υπνώτουσες συνειδήσεις των Αθηνών και µε µία ασυνήθιστα έντονη, διαρκή και αποτελεσµατική δραστηριότητα, περιφρουρούσε το ποίµνιό του και τον Ελληνισµό της βορειοδυτικης Μακεδονίας από τους Βούλγαρους Εξαρχικούς.» Στο1908, εξελέγη ο Γερµανός Καραβαγγελης. Μητροπολίτης Αµάσειας , που είχε έδρα την Αµισό (Σαµψούντα) του Πόντου, ωραιότατη πόλη, παραθαλάσσια και εµπορική. Στην αρχή ασχoληθηκε µε την οργάνωση της Μητρόπολης, που ανέθεσε το Πατριαρχείο. Σταµάτησε τις κοµµατικές έριδες που υπήρχαν, εγγενές ελάττωµα των ελλήνων και επισκeφθηκε όλη την επαρχία του, ακόµη και τα πιο αποµακρυσµένα χωριά. Αυτό έγινε από το 1908 έως το 1914. Από τότε και µετά, ο Γερµανός απεδύθη σ` έναν αγώνα για τη διάσωση των Ελλήνων και των Αρµενίων από τη γενοκτονία που επιχειρούσαν οι Τούρκοι. Ένας συνδυασµός εκκλησιαστικών και πολιτικών συγκυριών και µε ανάλογες δόσεις "ίντριγκας" στέρησε από τον
Γερµανό Καραβαγγέλη τον Πατριαρχικό θρόνο ή τον θρόνο της αρχιεπισκοπής Αθηνών, ενώ ήταν ο επικρατέστερος. Αργότερα, το Πατριαρχείο τον µετέθεσε στη Μητρόπολη Ιωαννίνων, γιατί από το τουρκικό δικαστήριο της Αµάσειας είχε καταδικαστεί σε θάνατο. Στα Ιωάννινα έµεινε για ένα χρόνο, (Απρίλιος 1923-Απρίλιος 1924), αλλά στο µικρό αυτό διάστηµα πέτυχε να προσφέρει σηµαντικό έργο στους Ηπειρώτες. Το 1924 τοποθετήθηκε από το Πατριαρχείο στη Μητρόπολη Ουγγαρίας, η οποία µετά τις αντιδράσεις που υπήρξαν από τους Ούγγρους και τους Σέρβους µετονοµάσθηκε σε Κεντρώας Ευρώπης. Στη Μητρόπολη αυτή έµεινε έως το θάνατό του, τον Φεβρουάριο του 1935. Απεβίωσε γεµάτος πίκρα που η πατρίδα τίποτε δεν του αναγνώρισε από την υπέρ 30 έτη διακονία του και από την προσφορά του στο Γένος, τόσο κατά τον Μακεδονικό Αγώνα, όσο και κατά την παραµονή του στον Πόντο. Ο ίδιος ο Καραβαγγέλης στη διαθήκη του, στην οποία, κληρονόµο του κατέστησε τη γενέτειρά του Στύψη Λέσβου, έτσι εξέφρασε την πικρία του για την αγνωµοσύνη που έδειξαν τόσο η Πολιτεία όσο και η Εκκλησία: "Η κηδεία µου θα γίνει στο Ναό του Αγίου Γεωργίου Καρύτση µε ένα µόνο ιερέα, χωρίς διάκονο. Δεν δέχοµαι δε στην κηδεία µου ούτε αντιπρόσωπο του κράτους, ούτε της εκκλησίας, εάν τυχόν ήθελαν αναµνησθή µετά θανάτου τας εθνικάς µου υπηρεσίας. Δεν χρεωστώ εις κανένα ουδέ οβολόν, εις το Έθνος προσέφερα ό,τι ήτο δυνατόν ως Ιεράρχης του '21...". Τον Ιούνιο του 1959, µε πρωτοβουλία της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών και του Ιδρύµατος Μελετών Χερσονήσου του Αίµου, επετεύχθη η µεταφορά των οστών του στην Καστοριά, όπου εναποτέθηκαν σε κρύπτη υπό τον ανδριάντα του. Το µοναδικό εκκλησιαστικό και εθνικό έργο του Γερµανού Καραβαγγέλη, τώρα µόλις αρχίζει να αναγνωρίζεται, αφού η µικροψυχία και ο φθόνος πολλών συγχρόνων του δεν επέτρεψε να τιµηθεί νωρίτερα. Σ' αυτό συµβάλλει και το πόνηµα του Μητροπολίτη Αυστρίας. Χωρεπίσκοπος του Περάν Το Φεβρουάριο του 1896 εψηφίσθηκα χωρεπίσκοπος Πέραν. Το Πέραν (Αριστοκρατική συνοικία της Κωνσταντινούπολης) ήταν γεµάτο από προπαγανδιστικά σχολεία και όλοι τους σχεδόν οι τρόφιµοι ήσαν Ελληνόπαιδα,
που φοιτούσαν σ' αυτά, για να µάθουν τη γαλλική γλώσσα. Στα σχολεία αυτά εστρεβλώνετο το πνεύµα των µαθητών, η ελληνική γλώσσα και η ελληνική ιστορία ήσαν άγνωστες, και τα παιδιά καθώς βρίσκονταν σε ξένο και εχθρικό περιβάλλον εξεφυλλίzοντο και µεταβάλλοντο σε κοσµοπολίτες αδιάφορους προς τα εθνικά ιδεώδη και ψυχρούς στας παραδόσεις των, αφού όλη τους η µόρφωσις είχε σκοπό προπαγανδιστηκό. Απεκαλύφθησαν µάλιστα και ένα σωρό προσηλυτιστικά σκάνδαλα, ιδίως κοριτσιών αρίστων οικογενειών. Επρεπε λοιπόν να γίνη µια συστηµατική αντίδρασις εναντίον αυτού του ρεύµατος. Η πρώτη µου ενέργεια ήταν να διορίσω ως επίσκοπος του Πέραν διπλωµατούχους εφηµερίους και ιεροκήρυκας του Πέραν, τον Κ. Καλλίνικον, το Νέστορα Σεπολίδη, καθηγητή της Εµπορικής Σχολής, το Ζώτο, το Στέφανο Αθανασιάδη, καθηγητή του Ζαππείου και έπειτα Μέγαν Ιεροκήρυκα των Πατριαρχείων και άλλους. Με τους ιεροκήρυκας αυτούς και µε δικά µου τακτικά κηρύγµατα εδηµιουργήθηκε µια δυνατή αντίδρασις όχι µόνον στο Πέραν αλλά και αε όλα τα κέντρα της Πόλης, όπου στις εκκλησίες έκήρυσσαν οι ιεροκήρυκες που ανέφερα. Αφού ετοιµάστηκε το έδαφος, οι µαθηταί της προπαγανδιστικής σχολής ΠαπάzΚιοπρού του pere Andre που είχαν αθορύβως και καταλλήλως κατηχηθή, µια Δευτέρα ως εκ συνθήµατος εγκατέλειψαν τα µαθητικά θρανία και έσπευσαν στην εκεί κοντά Ελληνική εκκλησία, όπου τους περίµενα. Εκατόν πενήντα µαθητάς σε δυο στίχους παρατεταγµένους τους µετέφερα την ίδια στιγµή και τους κατέταξα στις αστικές σχολές και στο Ζωγράφειον. Μέσα στην ίδια εβδοµάδα έφυγαν και οι υπόλοιποι µαθηταί κι έτσι κλείστηκε µια για πάντα η φωλιά αυτή και στη θέσι της εµπήκε η ιδιωτική Σχολή του Μουµτzή. Το παράδειγµα αυτό των µαθητών, που διασαλπίστηκε άπό τη δηµοσιογραφία, εµιµήθηκαν και των άλλων προπαγανδισηκών σχολών οι µαθηταί σε τρόπο που υπερπληρώθηκαν οι ελληνικές σχολές του Πέραν και των άλλων ενοριών. Και για τα αγόρια το πράγµα ήταν εύκολο, γιατή υπήρχαν αρρεναγωγεία, όπου εδιδάσκετο αρκετά η γαλλική γλώσσα, όπως το Λύκειο Χατzηχρήστου και το Ζωγράφειον. Για τα κορίτσια όµως δεν υπήρχε ελληνογαλλικό παρθεναγωγείο, και το Ζάππειο, προωρισµένο να µορφώνη δασκάλες, µόλις διέθετε 2-3 ώρες τη βδοµάδα για τα γαλλικά.
Τότε, βλέποντας ότι τα οικονοµικά της κοινότητας δεν επαρκούσαν, ίδρυσα εξ ιδίων µου το Ελληνογαλλικό Παρθεναγωγείο Πέραν, που µετωνοµάσθηκε από το λαό ΠαρΘεναγωγείο του Καραβαγγέλη. Ενοίκιασα ένα µεγάλο σπίτι, το εφωδίασα µε έπιπλα, Θρανία, πιάνο κλπ. και κατήρτισα έτσι το αντιπροπαγανδιστικό φυτώριο των κοριτσιών, όπου εδιδάσκοντο το πρωί τα ελληνικά και το απόγευµα αποκλειστικώς τα γαλλικά κατά το πρόγραµµα του λυκείου. Εδώ εδίδασκαν οι καθηγηταί της Μεγάλης Σχολής του Γένους Αυθεντόπουλος, Μοστράτος, Φ. Δηµητριάδης, Παχτίκος, Καλλίνικος, οι αδελφές Σαντοριναίου και πολλές γαλλοδιδασκάλισσες, σε τρόπο που η Σχολή σε λίγο διάστηµα είχε 450 µαΘήτριες, που αποσπάσθηκαν από τις προπαγανδιστικές σχολές και που ανήκαν σε όλες της κοινωνικές τάξεις. 'Ησαν δηλ. κορίτσια επιστηµόνων, καθηγητών, εµπόρων, αλλά και βιοπαλαιστών, όπως η φτωχή µαθήτρια Ελπίς Καλογεροπούλου, που η φωνή της τράβηξε την προσοχή του σοφού µουσικοδιδασκάλου Παχτίκου, κι έτσι έβαλε ης πρώτες βάσεις στη µουσική εξέλιξι της διάσηµης καλλιτέχνιδος του τραγουδιού, της γνωστής µε τ' όνοµα Σπεράντσα Καλό. Από το βιβλίο του Σάββα Καλεντερίδη "ΔΥΤΙΚΟΣ ΠΟΝΤΟΣ" Ο Αµασείας Γερµανός Καραβαγγέλης Γεννήθηκε στη Στύψη της Λέσβου στις 16 Ιουνίου του l866 και πέρασε το παιδικά ταυ χρόνια στο Αδραµύττιο της Μικράς Ασίας. Σπουδάστε στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, απ' όπου αποφοίτησε το 1888, χειροτονήθηκε διάκονος και έφυγε στη Λειψία και τη Βόννη όπου σπούδασε Φιλοσοφία και θεολογία. Το 1891 επέστρεψε στην Πόλη και διορίστηκε καθηγητής στη Σχολή της Χάλκης. Το 1896 εκλέχθηκε επίσκοπος Χαριουπόλεως και αρχιερατικός προϊστάµενος της κοιvότητας Σταυροδροµίου, στο γνωστό Πέραν της Κωνσταντινούπολης, από όπου άρχισε τη µεγάλη εθνική του δράση. Το 1900 σε ηλικία µόλις 34 ετών o Γερµανός εκλέχθηκε µητροπολίτης Καστοριάς, όπου υπό τη καθοδήγηση του Οικουµενικού Πατριάρχη Ιωακείµ Γ', που ήταν ο πνευµατικός ηγέτης του Μακεδονικού Αγώνα, ανέλαβε
καθοριστικό ρόλο στη στήριξη του Ελληνικού Πληθυσµού στα όρια της µητρόπολης του, σε αντιπερισπασµό της δράσης του Βουλγαρικού κοµιτάτου, που αποσκοπούσε στον εκβουλγαρισµό της Μακεδονίας και της Θράκης Για τη διευκόλυνση της δράσης του χρησιµοποίησε το ψευδώνυµο Κώστας Γεωργίου και ανέπτυξε πρωτοφανή δραστηριότητα, συνεπικουρούµενος από τον Ιωνά Δραγούµη και τον πρόξενο της Ελλάδος στη Θεσσαλονίκη Λάµπρο Κοροµηλά. Η δράση του όµως ενόχλησε τους Βουλγάρους και τους Τούρκους, οι οποίοι ζήτησαν επιτυχώς την ανάκλησή του από το Πατριαρχείο. Αναφερόµενος στο περιστατικό ο ίδιος είχε γράψει πως «Η αποµάκρυνσή µου από τη Καστοριά θεωρήθηκε σαν ένα τραύµα στο Μακεδονικό αγώνα, µα ο αγώνας βρισκόταν πια σχεδόν στο τέλος του». Η αγωνιστική δράση του ιεράρχη δεν σταµάτησε εδώ, αφού άρχισε να γράφει ένα νέο κεφάλαιο της πολυτάραχης ζωής του, όταν το Πατριαρχείο τον τοποθέτησε µητροπολίτη Αµασείας του Πόντου (1908), µε έδρα τη Σαµσούντα. Παρέµεινε µητροπολίτης Αµασείας ως το 1922, εφαρµόζοντας ένα µεγαλεπήβολο πρόγραµµα ανάπτυξης της επαρχίας του. Ίδρυσε σχολεία και άλλα ευαγή ιδρύµατα, ανήγειρε ναούς και νέο µητροπολιτικό µέγαρο, ενώ επισκέφτηκε όλα τα χωριά της Επαρχίας του, µεταδίδοντας παντού την εθνική πνοή. Ο Γερµανός ως µητροπολίτης Αµάσειας έκτισε 115 σχολεία και σχολές µέσα σε τρία µόλις χρόνια(!) Με πρωτοβουλία του αγωνιστή ιεράρχη ιδρύθηκε στον Πόντο µια µυστική αντιστασιακή εταιρεία, στα πρότυπα της Φιλικής, µε τη επωνυµία «Μιθριδάτης». Το 1914 απέτρεψε την πρώτη απόπειρα εγκατάστασης Τούρκων προσφυγών από τα Βαλκάνια στα Ελληνικά χωριά της µητρόπολής του. Το 1915 αρκετά Αρµενόπουλα κατά τη σφαγή της Αρµενικής Γενοκτονίας και το 1916 προφυλάξε τη µαρτυρική Αµισό από τους Τούρκους. Έζησε από κοντά όλο το δράµα, Πρώτης της Γενοκτονίας 1.500.000 Αρµενίων και Έπειτα 35.000 Ποντίων από τους δήθεν προοδευτικούς και εκσυγχρονιστές Νεότουρκους, οι οποίοι διακηρύσσοντας: «Η Τουρκία στους Τούρκους» στρέφονταν εναντίον των υπολοίπων πληθυσµών της Μικράς Ασίας. Ο ηρωικός ιεράρχης είδε τους πιστούς της µητρόπολής του να επιστρατεύονται στα τάγµατα εργασίας (amele
taburu), είδε εκτοπίσεις πληθυσµών, που Έµειναν στην ιστορία ως η λευκή σφαγή (Le massacre blanc), εξορίες, σφαγές, απαγχονισµούς, πυρπολήσεις, εξισλαµισµούς, παιδοµαζώµατα, αρρώστιες και άλλα δεινά. Η τακτική της εξόντωσης των Ελληνικών πληθυσµών, προκάλεσε τη αντίδραση των Ποντίων, το ένδοξο ανταρτικό του Πόντου, το οποίο ο Κεµάλ, άριστος γνώστης της κατάστασης το χαρακτήρισε «έργο και όργανο» του Καραβαγγέλη, που αγωνίστηκε µε νύχια και µα δόντια για την αυτοάµυνα και τη σωτηρία του Πόντου, υποδυόµενος σε ένα διπλωµατικό µαραθώνιο. Για την πατριωτική του δράση συνελήφθη και φυλακίστηκε το 1917. Αποφυλακίστηκε και επέστρεψε στη θέση του, αλλά και πάλη το 1922 θεωρήθηκε από τον Κεµάλ ως ο υπ αριθµόν ένα εχθρός της εξουσίας του και καταδικάστηκε σε θάνατο, όπως και οι συνεργάτες του, ο εκ Παρακίλων Λέσβου επίσκοπος Ζήλων Ευθύµιος Αγριτέλις και ο πρωτοσύγγελός του Πλάτωνας Αϊβαζίδης οι οποίοι γνώρισαν µαρτυρικό θάνατο. Ο Γερµανός, όµως, σώθηκε καθώς τη στιγµή της καταδίκης του ήταν εν πλω, επιστρέφοντας από το Βουκουρέστι, όπου είχε πάει για να επιδώσει τον Πατριαρχικό Τόµο της χειραφέτησης των νέων σερβικών επαρχιών και της αναγνωρίσεως του µητροπολίτη Βελιγραδίου ως Πατριάρχη. Η Ιερά σύνοδος του Πατριαρχείου, για να τον διασώσει τον εξέλεξε µητροπολίτη Ιωαννίνων και µε εντολή του Πατριάρχη δεν αποβιβάστηκε στη Πόλη, αλλά πήγε κατευθείαν στην Αθήνα. Εκεί πρoτάθηκε για Αρχιεπίσκοπος Αθηνών, αλλά δεν εκλέχθηκε, όπως παλαιότερα δύο φορές το 1913 και το 1921 του είχαν αρνηθεί και τον Πατριαρχικό Θρόνο. Ως Ιωαννίνων λοιπόν πήγε στη Ήπειρο, αποφασισµένος να δώσει «βιοµηχανική ώθηση στον τόπο, ώστε ν' αναχαιτιστεί το Ρεύµα εκπατρισµού των Ηπειρωτών». Το 1924, δηλαδή Ένα µόλις χρόνο µετά τη άφιξή του στα Γιάννενα, διορίστηκε Μητροπολίτης Ουγγαρίας, µε έδρα τη Βιέννη, «τον τόπο της εξορίας» του, όπως έλεγε, µε τον τίτλο του Έξαρχου Κεντρώας Ευρώπης Προφανώς κάποιοι θέλησαν να υποβαθµίσουν και να µειώσουν τον Γερµανό. Στα πλαίσια της ακατανόητης αυτής απόφασης του περιέκοψαν το µισό µισθό, ενώ τον άφησαν απλήρωτο επί µήνες. Ο ίδιος στ' αποµνηµονεύµατα του αναφέρει: «κι έτσι σήµερα κατάντησα να περιφέροµαι σχεδόν άνεργος σ` ερείπια,
εξόριστος απ` τη Καστοριά, απ` την Αµάσεια, απ` την Κωνσταντινούπολη, αφού γλίτωσα πολλές φορές το µαρτυρικό θάνατο στην Τουρκία, και τελικά εξόριστος κι απ` την Ελλάδα… Ο κληρικός αυτός φαίνεται πως δεν θα ήταν χρήσιµος πια στην Εκκλησία της Ελλάδος και γι` αυτό θα έπρεπε να ταλαιπωρηθεί, να εξευτελισθεί και να εξορισθεί τέλος απ` την ίδια του την πατρίδα, για να πεθάνει µακριά της εξόριστος στην ξένη γή»! Με «περίλυπη έως θανάτου την ψυχή», τέλειωσε ειρηνικά την επίγεια ζωή του στις 11 Φεβρουαρίου 1935. Πρόφτασε όµως και είδε να πραγµατοποιείται το όνειρό του, η απελευθέρωση της Μακεδονίας, για το οποίο τόσο σκληρά εργάστηκε. Το ελληνικό κράτος αρνήθηκε να πληρώσει ακόµη και τα έξοδα της κηδείας του. Η δε µετακοµιδή των λειψάνων του από τη Βιέννη στην Καστοριά κατέστη δυνατή µόλις το 1959. Η ΔΙΑΘΗΚΗ ΤΟΥ Από το αρχείο της Κοινότητας Στύψης Εν Στύψη τη 17 Απριλίου 1959 Προς Τον κ. Γυµνασιάρχην Β' Γυµνασιου Αρρένων Μυτιλήνης Κύριε Γυµνασιάρχα, Ελήφθη η από 12ης τρέχοντος µηνός Απριλίου επιστολή υµών και ευχαρίστως παρέχοµεν υµίν τας αιτηθείσας πληροφορiες περi της zωής και δράσεως εν γένει του εκ της ηµετέρας Κοινότητας καταγοµένου αειµνήστου Μητροπολiτου Γερµανού Καραβαγγέλη. Κατήγετο εκ πτωχής οίκογενεiας του χωρiου µας. Πατήρ ταυ ήτο ο Χρυσόστοµος Καραβαγγέλης ή Μαχαiρας και µήτηρ ταυ η Μαριγώ το γένος Κωνσταντiνου Γελαγώτου. Εiχε ένα αδελφόν και πέντε αδελφάς τας οποίας απεκατέστησε πλήρως και επαξίως. Στη Στύψη έχει αρκετά πρώτα εξαδέλφια. Μεταξύ των εξαδέλφων του αυτών ευρiσκεται εν zωή, κάτοικος ήδη ταυ χωριού µας, ο Ιγνάτιος Γελαγώτης, γνωστός υπό το όνοµα "Αµασείας" λαβών τούτο εκ του γεγονότος ότι εθήτευσε επί δέκα τρiα συναπτά έτη πλησiον του αειµνήστου Μητροπολίτου, ως οικονόµος του σπιτιού του και αφοσιωµένος ακόλουθός του στην Κωνσταντινούπολι, Καστοριά και Αµάσεια, γνωρίζων εν πλήρει λεπτοµερεiα την Εθνικήν και
Κοινωνικήν δράσιν του, όστΙς και εiναι εΙς την διάθεσιν παντός επιθυµούντος να τον χρησιµοποιήσει συναφώς. Η οικiα ταυ στην οποiα εγεννήθη ο Μητροπολίτης υπάρχει στο χωριό πλην υπέστη έκτοτε λόγω φθοράς πλείστας όσας µεταβολάς.
Οι γονείς του Γ. Καραβαγγέλη, Χρυσόστοµος Καραβαγγέλης και Μαρία Κουτσουβέλη µε δύο από τις αδελφές του 1) Αδελφός Ευριπίδης Καραβαγγέλης 2) Αδελφή Αφροδίτη Χσρισιάδου 3) Αδελφή Πηνελόπη Στυλιανοπούλου 4) Αδελφή Δέσποινα Αψή 5) Αδελφή Κλεονiκη Ρόµπαπα 6) Αδελφή Ευριδίκη χήρα ιατρού Ο πατήρ του Χρυσόστοµος Καραβαγγέλης απέθανεν εις Καστοριά το έτος 1905. Υπάρχουν πολλοί ανεψιοί του Μητροπολiτου αγνώστου εις ηµάς διαµονής πλην ενός του Δηµητριου Στυλιανοπούλου, πολιτικού Μηχανικού, κατοίκου Νέας Σµύρνης. Εις χείρας του µνηµονευθέντος εξαδέλφου του Ιγνατίου Γελαγώτου Αµασεία, ευρέθησαν τρεις αυτόγραφοι επιστολαi του Μητροπολiτου, οικογενείακής φύσεως, εις ων η µια απευθύνεται προς τον τότε Μητροπολίτη Μηθύµνης, τας οποίας και σας αποστέλλοµεν και παρακαλούµεν όπως τηρηθούν καλώς σε κάποιο Αρχείον. Από τότε που έφυγε δεν ήλθε ποτέ στη Στύψη. Εις το χωριό του τη Στύψη εγκατέλειψε δια διαθήκης του µία ιδία οικίαν του, διόρροφον εν Καλλιθέα. Από του εν Αθήναις οµοχωρίου µας κ . Μωυσέως Μουτάφη εζητήσαµεν και άλλας πληροφορίας περί των συγγενών του
Μητροπολίτου τας οποίας εάν υπάρχουν θα στεiλωµεν συµπληρωµατικώς.Παρακαλούµεν όπως εγκαίρως µας τηρήσητε ενηµέρους δια της ακριβούς χρονολογίας τελετής των αποκαλυπτηρίων προκειµένου η Κοινότης µας να αντιπροσωπευθή κατ' αυτήν. Μετά πλεiστης τίµής Ο Πρόεδρος Της Κοινότητας Στύψης ΔΗΜΗΤΡ. ΧΡΥΣΟΜΑΛΛΗΣ
Είναι γνωστή, ιδιαίτερα στο χωριό µας την Στύψη, η διαθήκη του Γερµανού Καραβαγγέλη: Την αναζητήσαµε και τη βρήκαµε στο Κοινοτικό Κατάστηµα. Ενα «χαρτί» κιτρινισµένο από την πολυκαιρία και την πολυχρησία. Πρόκειται για ένα σηµαντικό ντοκουµέντο το οποίο θεωρούµε χρήσιµο να παραθέσουµε ολόκληρο εδώ. «Εν Αθήναις σήµερον την 27ην Μαρτίου 1933 χιλιοστού εννεακοσιοστού τριακοστού τρίτου έτους ο υπογεγραµµένος Μητροπολίτης Αµασίας και Εξαρχος Κ. Ευρώτας Γ. Καραβαγγέλης θέλων να διακανονίσω τα της περιουσίας µου µετά τον θανατόν µου, γράφω την παρούσαν διαθήκην µου ιδία χειρί και ορίζω τα εξής. Εξ ολοκλήρου της περιουσίας µου κινητής και ακινήτου, οπουδήποτε ευρισκοµένης και εξ οιασδήποτε στοιχείων και αν σύγκειται αύτη κατά τον χρόνού του θανάτου µου, διαθέτων την µεν ιδιόκτητόν µου διώροφον οικίαν, ευρισκοµένην εν Χαροκόπου οδός Εσπερίδων 35, εις την Κοινότητα Στύψης, προς µνηµόσυνον αιώνιον των γονέων µου. Την επικαρπίαν αυτής θα έχη εν όσω ζη η Αδελφή µου Αφροδίτη Απαµ. Χαρισιάδου το γένος Χρυσοστόµου Καραβαγγέλη, µετά δε τον θάνατον αυτής θα περιέλθη εξ ολοκλήρου άνευ των σκευών και επίπλων εις την κατοχήν της Κοινότητας Στύψης, παρακαλώ δε το Κοιν. Συµβούλιον εν συνεννοήσει µετά του Μητροπολίτου Μηθύµνης, ή µή υπάρχοντος τούτου, εν συνεννοήσει µετά του Μητροπολίτου Μυτιλήνης, να προβούν τότε εις πώλησιν της οικίας µου σύµφωνα µε τον νόµον, συνεννοούµενοι µε 2 µεσίτας της Κοινότητας Χαροκόπου προς εύρεσιν αγοραστών, να γίνη η πώλησις επισήµως δια δηµοπρασίας. Το εκ της πωλήσεως εισπραχθησόµενον ποσόν να κατατεθή εις την Εθνικήν Τράπεζαν εντόκως. Εκ των τόκων των χρηµάτων θα προικοδοτούνται κατ' έτος Χριστούγεννα και Πάσχα δύο
πτωχά κοράσια της Στύψης εκ των µακρινών συγγενών µου και εν ελλείψει τοιούτων, εξ άλλων κορασίων, λαµβανοµένης σχετικής αποφάσεως υπό του Μητροπολίτου Μηθύµνης ή Μυτιλήνης και του Κοιν. Συµβουλίου. Το ποσόν της δωρεάς θα είναι δύο χιλιάδες δραχµές δι' έκαστον κοράσιον (2.000), δηλ. ετησίως τέσσαρας χιλιάδας δραχµαί (4.000). Εκ των υπολοίπων τόκων της Τραπέζης ζητώ όπως ιδρυθή εν Στύψη αθλητικός Σύλλογος, εις τον οποίον να µορφώνονται τα παλικάρια της πατρίδας µου εις τον αθλητισµόν ως και των χωρίων της Επαρχίας Μηθύµνης. Εκ του Συλλόγου θα αποκλείονται οι µέθυσοι, διότι το οινόπνευµα διαστρέφει την σωµατικήν και διανοητικήν αλκήν της νεολαίας, ζητώ δε όπως κατ' έτος γίνονται σχετικοί διαγωνισµοί, προσφέρονται δε και δώρα δια τους νικητάς, τας λεπτοµερείας θα κανονίζη το Κοιν. Συµβούλιον, το προεδρείον του αθλητικού Συλλόγου και o Μητροπολίτης Μηθύµνης ή Μυτιλήνης. Το εν Ψυχικώ οικόπεδόυ µου υπ' αριθ. 3 του τετραγώνου 59 διαθέτω δια την µικρανεψιάν µου Βασούλα Κ. Χατζηπετρή. Αφήνω επίσης όσα τυχόν έπιπλα και σκεύη, ως είναι οι τάπητες, τα εκ της Βιέννης µαχαιροπήρουνά µου, και αρχιερατικά µου κ.λπ., τα εν Βιέννη εις την Εκκλησίαν Αγίας Τριάδας ευρισκόµενα πολύτιµα αρχιερατικά µου 2 σεντούκια πλήρη και άλλα τινά µικρότερα αντικείµενα.Τα δε εις χείρας του ιατρού εν Βιέννη Εµµανουήλ Δηµητριάδου κατοικούντος εν τη Εκκλησία Αγίας Τριάδας, κατατεθειµένος 4 εικόνας των 4 Ευαγγελιστών Βενετικής ή Φλαµανδικής τέχνης κατά πάσαν πιθανότητα 17ου αιώνος, αφήνω εις το Μουσείού του εν Αθήναις αειµνήστου Μπενάκη. Το προς εµέ χρέος του Παύλου Κοντοπούλου θα διατεθεί κατά τον εξής τρόπον: Το εκ τριών χιλιάδων (3.000) δραχ. µηνιαίού χρέος του θα κατατίθεται εις την Εθνικήν Τράπεζαν µέχρι εξοφλήσεως, το δε εν τη Τραπέζη συλλεχθησόµενον χρήµα θα δοθή εις τον µικροανεψιόν µου Νικόλαον Κ. Ρύµπαπαν, εν περιπτώσει δε αρνήσεως τούτου εις την µικρανεψιάν µου Πολυξένην Αριστοκλέους Μιχαηλίδου, ως προγαµιαία δωρεά. Εκ των ρευστών χρηµάτων µου θα διατεθή το ποσόν της κηδείας µου και του τάφου µου, εάν δε ευρεθή περισσότερον χρήµα, θα κατατεθή επίσης εις την Εθν. Τράπεζαν προς όφελος του εν Στύψη αθλητικού Συλλόγου. Η κηδεία µου θα γίνη εν τω νοώ Γεωργίου Καρίτση µε 1 µόνον ιερέα άνευ διακόνου. Δεν δέχοµαι δε εις την κηδείαν µου ούτε αντιπρόσωπον του Κράτους ούτε της Εκκλησίας, εάν τυχόν ήθελαν αναµνησθή µετά θάνατον τας Εθνικάς
µου υπηρεσίας. Δεν χρεωστώ σε κανέναν ουδέ οβολόν. Εις το Εθνος προσέφερα ό,τι ήτο δυνατόν ως Ιεράρχης του '21, τας αδελφάς µου αποκατέστησα ως πατήρ, εφάνην δε χρήσιµος περισσότερού του πατρός και εις ανεψιούς, αδιάφορού εάν τιµές εκ των γαµβρών, αδελφών και ανεψιών µου απεδείχθησαν αχάριστοι προς εµέ. Διορίζω εκτελεστάς της διαθήκης µου τους φίλους Περικλή Κεχαγιόγλου και Ιωάννην Χρυσαφίδην και τους παρακαλώ να δεχθώσι το βάρος αυτό. Ακριβές αντίγραφού της άνω ιδιογράφου δηµοσιευθείσας υπό του Πρωτοδικείου Αθηνών την 28ην Φεβρουαρίου 1935 και κηρυχθείσης κυρίας δια της υπ' αριθµόν 1381/1935 αποφάσεώς του. Εν Αθήναις τη 5η Ιουνίου 1935 Ο Δικ. Γραφεύς Τ.Σ. (Υπογραφή) Βιβλιογραφία 1) Αντιγόνης Μπέλλου - θρεψιαδη "Μορφές Μακεδονοµάχων και τα Ποντιακά του Γερµανού Καραβαγγέλη" (εκδ. Τροχαλία Μάιος 1992). 2) Αποµνηµονεύµατα Γερµανού Καραβαγγέλη (εκδ. Μπαρµπουνάκης 1993). 3) Εφηµερίδα "Η ΣΤΥΨΗ" 4) Οµιλία ΣεΒ. Μητροπολίτη Αυστρίας κ. Μιχαήλ κατά την τέλεση του µνηµοσύνου του Γ. ΚαραΒαγγέλη 12-2-95, στον καθεδρικό ναό της Αγίας Τριάδας Βιέννης. 5) www.stipsi.gr/karavagelis Στρατής Χατζηβλάστης
ΤΑ ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΤΟΥ
Εγεννήθηκα στο χωριό Στύψη της Λέσβου στα 1866. Και οι γονείς µου ήταν από τη Στύψη: "Ο πατέρας µου ήταν έµπορος, Νέος ακόµη πήγε απέναντι, στο Αδραµύττι, και άνοιξε κατάστηµα. Όταν όµως έφθασε σε ώρα γάµου, ήρθε πάλι στη Στύψη και παντρεύτηκε, Και πάλι ξαναγύρισε στο Αδραµύττι. Μα ερχόταν στις γιορτές. Όταν έγινα εγώ δύο χρονών, ήρθε και µας πήρε όλους στο Αδραµύττι. Εκεί γεννήθηκαν οι έξι αδελφές µου, η µια πέθανε πολύ µικρή, και τελευταίος ο αδελφός µου Ευριπίδης, που κι αυτός πέθανε νέος, Στο Αδραµύττι τέλειωσα το ελληνικό σχολείο, Ένα χρόνο πριν τελειώσω, είχε έρθει στο Αδραµύττι και παρευρέθηκε στις εξετάσεις µας τις προφορικές ο φιλόµουσος µητροπολίτης Εφέσου Αγαθάγγελος, Όταν τελείωσαν οι εξετάσεις µας, προσκάλεσε τον πατέρα µου και του είπε: "Το παιδί σου πρέπει να το στείλεις να σπουδάσει στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης" (Η Σχολή της Χάλκης είχε γυµνάσιο και πανεπιστήµιο, δηλ. εν όλω φοίτησης 7 n 8 ετών), Και τον άλλο χρόνο, τον Σεπτέµβρη του 1882, µε πήρε o πατέρας µου και µε πήγε στη Σχολή. Κατατάχτηκα αµέσως στη Β' γυµνασίου, δηλ. πήδηξα µια τάξη.".... Έτσι αρχίζουν τα αποµνηµονεύµατα του Μητροπολίτη Γερµανού Καραβαγγέλη, που, στις 11 Φεβρουαρίου 1935, έσβησε στη Βιέννη, αυτός ο Παπαφλέσσας της Λέσβου. Με αφορµή το Θάνατό του, µε τη σύντοµη αυτή αναφορά στη ζωή και το έργο του, τιµούµε τη µνήµη της µεγάλης αυτής µορφής και εξέχουσας εκκλησιαστικής και εθνικής προσωπικότητας, Στις ηµέρες µας που η Μακεδονία µας Βρίσκεται στο προσκήνιο και στο τραπέζι των συµφερόντων και των ποικίλων σκοπιµοτήτων των Μεγάλων, µορφές όπως αυτή του Γερµανού Καραβαγγέλη στέλνουν από τον τάφο τους στους όπου γης Έλληνες το δικό τους Βαρυσήµαντο µήνυµα. Ο Γερµανός Καραβαγγέλης είναι περισσότερο γνωστός ως ο Μητροπολίτης Καστοριάς, ο Μητροπολίτης του Μακεδονικού Αγώνα, ανήκει όµως σ' όλο τον Ελληνισµό, σ' όλο το Γένος, γιατί η πολύπλευρη δράση του λεοντόψυχου αυτού Κληρικού, που στο διάβα του από πολλά µετερίζια άφησε τη σφραγίδα της λεβεντιάς και της µεγαλοψυχίας του, δεν συνδέεται µόνο µε ζωτικές περιοχές του Ελληνισµού, όπως η Μακεδονία και o Πόντος, σε
κρίσιµες ιστορικές εποχές, αλλά και γιατί το όνοµά του ταυτίστηκε µε τον ηρωισµό και τη θυσία, µε την εµµονή στο εθνικό χρέος και την προσφορά. Τελευταίος σταθµός των αγώνων και των αγωνιών του υπήρξε η Βιέννη, στην οποία υπηρέτησε ως Μητροπολίτης και Έξαρχος Κεντρώας Ευρώπης έντεκα ολόκληρα χρόνια, από το 1924 µέχρι το 1935. Την διαθήκη του, µε την οποία αφήνει στην Κοινότητα Στύψης τα γνωστά ακίνητα στην Καλλιθέα, την υπογράφει στην Αθήνα το 1935, λίγο πριν το θάνατο του. Σύµφωνα µε το Ληξιαρχικό βιβλίο της Ελληνικής Κοινότητας στη Βιέννη ο Καραβαγγέλης γεννήθηκε στις 16 Ιουνίου του 1866 στη Στύψη. Αποφοίτησε αριστούχος από την Θεολογική Σχολή της Χάλκης το 1888, Την ηµέρα της επίδοσης των πτυχίων στους νέους τελειόφοιτους της Σχολής, ο Καραβαγγέλης χειροτονήθηκε διάκονος, από τον Οικουµενικό Πατριάρχη Διονύσιο τον Ε', µε το όνοµα Γερµανός, για να τιµηθεί στο πρόσωπο του ο ιδρυτής της Σχολής Πατριάρχης Γερµανός ο Α' (1842-1853). (Το λαϊκό του όνοµα ήταν Στυλιανός). Ο πλούσιος οµογενής Παύλος Σκυλίτσης Στεφάνοβικ (θείος της Έλενας, γυναίκας του Ελευθερίου Βενιζέλου), που είχε κάποτε, σε µια επίσκεψή του στη Θεολογική Σχολή, εντυπωσιασθεί από το νεαρό φοιτητή Γερµανό Καραβαγγέλη, δέχθηκε µε ευχαρίστηση, να αναλάβει τις δαπάνες για τις σπουδές του Γερµανού στην Ευρώπη, όταν ο Σχολάρχης Αρχιµανδρίτης Γερµανός Γρηγοράς του το ζήτησε. Αφού δόθηκε και η συγκατάθεση του Οικουµενικού Πατριάρχου ο Γερµανός το ίδιο έτος 1888 ανεχώρησε για τη Λειψία, όπου παρακολούθησε επί πέντε εξάµηνα στη Φιλοσοφική Σχολή Φιλοσοφική Σχολή, τις παραδόσεις ονοµαστών Καθηγητών, ανάµεσα στους οποίους ήταν και ο πολύ γνωστός καθηγητής της Ψυχολογίας του βάθους Wundt και ο περίφηµος Καθηγητής της Δογµατικής, Απολογητικής και Ερµηνείας της Καινής Διαθήκης στην Θεολογική Σχολή Luthard. Για ένα εξάµηνο, ο Γερµανός µετέθη στη Βόννη όπου παρακολούθησε µαθήµατα Εκκλησιαστικής Ιστορίας από Καθηγητές Καθολικούς, Προτεστάντες και Παλαιοκαθολικούς, ανάµεσα στους οποίους διακρινόταν ο Langen.
Το 1891, ύστερα από τρία έτη σπουδών, ανακηρύχθηκε διδάκτορας Φιλοσοφίας στη Λειψία µε βάση τη µελέτη του "Η περί Θεού διδασκαλία Θεοφίλου του Αντιοχείας". Στην Κωνσταντινούπολη κλήθηκε αµέσως να επιστρέψει γιατί o Πατριάρχης Διονύσιος ο Ε' τον διόρισε τον Αύγουστο του 1891, Καθηγητή της Εκκλησιαστικής Ιστορίας και άλλων µαθηµάτων στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, στη θέση του επίσης Μυτιληναίου Αρχιδιακόνου Φωτίου Αλεξανδρίδη, ο οποίος άφησε τη Χάλκη για να αναλάβει Σχολάρχης της Θεολογικής Σχολής του Τιµίου Σταυρού στα Ιεροσόλυµα. Στη Σχολή ο Γερµανός δίδαξε µέχρι το 1896 Εκκλησιαστική Ιστορία, Οµιλητική, Εγκυκλοπαιδεία της Θεολογίας και Εβραϊκή Αρχαιολογία. Στις 6 Μαρτίου του 1894 χειροτονήθηκε Πρεσβύτερος από τον Πατριάρχη Νεόφυτο τον Η' (1891-1894) και τον Οκτώβριο του ίδιου έτους επισκέφτηκε το Άγιων Όρος. Δεν του ταίριαζε το Άγιον Όρος. Για άλλα ήταν γεννηµένος. Το σκαρί του ήταν φτιαγµένο για φουρτουνιασµένες θάλασσες και η λεβεντιά του για ηρωικούς αγώνες, όπως αυτό γίνεται φανερό από τη πολυετή, πολυκύµαντη και πολυσχιδή δράση Στις 20 Φεβρουαρίου του 1896 έληξε η καθηγητική Θητεία του Γερµανού, αφού εκλέχτηκε επίσκοπος Χαριουπόλεως αρχιερατικώς Προϊστάµενος Σταυροδροµίου (Κοινότητος στο Πέραν της Κωνσταντινουπόλεως) και δεν είχε κλείσει τότε τα τριάντα του χρόνια. Τέσσερα χρόνια αργότερα, στις 21 Οκτωβρίου του 1900, εκλέχτηκε Μητροπολίτης Καστοριάς. Ήταν τότε 34 ετών "και ήταν η εποχή που οι Βούλγαροι είχαν αρχίσει να χτυπούν. Το Κοµιτάτο τους είχε εκδηλωθεί αµέσως µετά το '97. Αλλά το 1900 εκδηλώθηκε πια φανερά, και ιδίως στην επαρχία Καστοριάς, που εθεωρείτο το τελευταίο όριο της Βουλγαρικής προπαγάνδας, ως τον Αλιάκµονα", σηµειώνει ο ίδιος ο Καραβαγγέλης. Ο ακµαίος σωµατικώς και ψυχικώς Γερµανός, δοκιµασµένος στους πνευµατικούς αγώνες, καλούνταν τώρα να δείξει την ψυχική του αντοχή και την ανδρεία του. Η παρουσία του στη Καστοριά ξεπέρασε και τις πλέον αισιόδοξες προσδοκίες όσων επένδυσαν στις ικανότητές του. Μόνος του, χωρίς την συµπαράσταση της Κυβερνήσεως των Αθηνών, ανέπτυξε πρωτοβουλίες, περιήλθε την Επαρχία του, υπέστη ταλαιπωρίες, ριψοκινδύνευσε, εµψύχωσε τους κληρικούς και το λαό του, ενίσχυσε οικονοµικά, φρόντισε για τα ορφανά και τους δυστυχισµένους, απέσπασε οπλαρχηγούς και κατοίκους της Επαρχίας του από τους
Βουλγάρους, ενδιαφέρθηκε για τη µόρφωση, οργάνωσε αντίσταση, δηµοσιογράφησε για να αποδείξει τις Βουλγαρικές αθλιότητες, ενηµέρωσε µε εκθέσεις το Οικουµενικό Πατριαρχείο, αλληλογραφούσε µε τον Παύλο Μελά και άλλα πρόσωπα χρησιµοποιώντας το ψευδώνυµο Κώστας ή Κώστας Γεωργίου (= Καραβαγγέλης Γερµανός) και ανέπτυξε µια πρωτοφανή δραστηριότητα. Σωστά πίστευε ότι για την εποχή του, ο υπ' αριθµόν ένα κίνδυνος του Ελληνισµού, ήταν η επεκτατική πολιτική των Βουλγάρων. Τους Τούρκους - την πτώση των οποίων όλοι διέβλεπαν - τους λογάριαζε για δευτερεύοντα κίνδυνο. Στην Καστοριά οι Βούλγαροι σκοτώνουν και σφάζουν, αλλά n ελληνική κυβέρνηση δεν τολµά να τους αντιµετωπίσει δυναµικά. Ο Καραβαγγέλης λειτουργεί στις εκκλησίες µε το µανλιχέρ (πιστόλι) κάτω από τα ράσα του, και καταφέρνει να σχηµατίσει ανταρτικό σώµατα που αρχίζουν να συγκινούν την κοινή γνώµη της Αθήνας. Η Αντιγόνη Μπέλλου - Θρεψιάδη σηµειώνει για το Γερµανό Καραβαγγέλη στα Αποµνηµονεύµατα που συγκέντρωσε από Μακεδονοµάχους: "Ένα απ' τα µεγαλύτερα όπλα του, αν όχι το µεγαλύτερο, ήταν η ρητορική του δεινότητα, η πειθώ που είχε ... κατόρθωνε, επιτυγχάνοντας µια ή δύο συναντήσεις µε Βουλγάρους κοµιτατζήδες, να τους µεταστρέφει και να τους µεταβάλλει σε πιστά και αφοσιωµένα όργανα του ελληνικού κοµιτάτου. Η ίδια Μπέλλου - Θρεψιάδη δίνει σ' ένα σηµείο της αφήγησης της µία εντυπωσιακή περιγραφή για τον άτροµο Γερµανό: Περνούσε καλπάζοντας µε το άλογό του µεσ' από τα Βουλγαρικά χωριά, τη στιγµή που κανένας απ' αυτούς δεν περίµενε να τον δει εκεί πέρα κι ίσως του είχαν στηµένη ενέδρα και τον περίµεναν κοντά στα ελληνικά χωριά. Πως µια φορά που τον αναγνώρισαν, τον κυνήγησαν και τον πρόφτασαν. Και τότε αυτός αφιππεύοντας οχυρώθηκε πίσω από ένα Βράχο και πυροβολώντας µαζί µε τον Εµίν, τον πιστό Τουρκαλβανό καβάση του, τους ανάγκασε να υποχωρήσουν και να φύγουν. Γιατί φαίνεται πως εκτός απ' όλα τ' άλλα ήταν και δεινός σκοπευτής. Πάνω σ' άλογο ... είχε όλη τη µεγαλοπρέπεια και την άγρια οµορφιά των Ακριτών του Βυζαντίου. Ακρίτας κι αυτός στα µακρινά κι εγκαταλειµµένα εκείνα σύνορα του Ελληνισµού, προσπαθούσε ν' αναχαιτίσει το θεριεµένο κύµα της Βουλγαρικής απληστίας, έχοντας για µόνο όπλο του την αλύγιστη ψυχή και φλογερή φιλοπατρία του. Οι Βουλγαρικοί κύκλοι στη Σόφια και το Βουλγαρικό Κοµιτάτο είχαν προγράψει το Γερµανό και στις 12 Σεπτεµβρίου του 1906 δολοφόνησαν τον
ειρηνικό και αγαθό Μητροπολίτη Κορυτσάς Φώτιο, νοµίζοντας ότι σκοτώνουν το Μητροπολίτη Καστοριάς Γερµανό Καραβαγγέλη, το Μητροπολίτη που στη συνείδηση των Πανελλήνων ταυτίστηκε µε το Μακεδονικό Αγώνα. Είναι συγκλονιστικό τα λόγια του Γερµανού Καραβαγγέλη, όταν περιγράφει σε επιστολή του (26 Νοεµβρίου 1904) προς τον Ίωνα Δραγούµη, πως αντίκρισε στο Διοικητήριο Καστοριάς το σώµα του νεκρού ήρωα Παύλου Μελά και πως τέλεσε την επόµενη ηµέρα (Κυριακή 24 Νοεµβρίου 1904) τον ενταφιασµό του. Τελικώς οι Βούλγαροι µε τη συµπαράσταση της διεθνούς διπλωµατίας, µε την επέµβαση δηλαδή των Πρεσβειών της Αγγλίας και Ρωσίας στην Κωνσταντινούπολη, πέτυχαν να πιεσθεί η Τουρκική Κυβέρνηση για να ζητήσει από το Οικουµενικό Πατριαρχείο την ανάκληση του Γερµανού στην Κωνσταντινούπολη. Έτσι, ο Πατριάρχης Ιωακείµ ο Γ' (1878-1886, 1901-1912) και παρά τη Θέλησή του, αφού µαταίως προσπάθησε να πείσει το Μέγα Βεζίρη Φερήτ Πασά να µη τον ανακαλέσει, διόρισε το Γερµανό µέλος της Ιεράς Συνόδου, οπότε αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Καστοριά και να αναλάβει καθήκοντα Συνοδικού από την αρχή του έτους 1908. Από την Καστοριά φεύγει τέλη 1907 όταν ο αγώνας του έχει καρπίσει και η πόλη τον αποχαιρετά µε ζητωκραυγές και δάκρυα. Στις 5 Φεβρουαρίου του 1908 ο Γερµανός από Μητροπολίτης Καστοριάς έγινε Μητροπολίτης Αµάσειας. Ο Ακρίτας της Μακεδονίας έµελλε να µεταµορφωθεί σε Ακρίτα του Πόντου. Οι αρχηγικές του ικανότητες, οι διπλωµατικές του αρετές και οι οργανωτικές και διοικητικές του εµπνεύσεις βοήθησαν σηµαντικά τους Ποντίους σε πολύ δύσκολους γι' αυτούς και για τον Ελληνισµό χρόνους. Πάνω από δεκατέσσερα χρόνια διατέλεσε Μητροπολίτης Αµάσειας (5.2.1908-27.10.1922) και στα χρόνια αυτά έζησε µαζί µε το λαό του τις δραµατικές εµπειρίες του Ποντιακού Ελληνισµού. Πολλές φορές επισκέφτηκε και τα πλέον απόµακρα χωριά της Επαρχίας του ανήγειρε Ναούς και Σχολεία διοργάνωσε την ελληνική παιδεία σύνταξε νέους αυστηρούς Κανονισµούς για τη διοίκηση των κοινοτήτων, των Σωµατείων και των Συλλόγων ανήγειρε Καταστήµατα κοινής ωφελείας και κατάστρωσε πρόγραµµα ανάπτυξης της Επαρχίας του.
Το 1914 έσωσε την Επαρχία του και τον Πόντο από την πρώτη Απόπειρα εγκατάστασης Τούρκων προσφύγων στα ελληνικά χωριά, επισκεφθείς για το σκοπό αυτό, ο ακραιφνής αυτός Βενιζελικός, στο Kronberg τη Βασίλισσα της Ελλάδος Σοφία, n οποία ζήτησε τότε την άµεση επέµβαση του αδελφού της, Αυτοκράτορος της Γερµανίας Γουλιέλµου. Τον Ιούλιο του 1914 έζησε το δράµα της επιστράτευσης όλων των νέων Ποντίων, από 20 έως 45 ετών, που τους έστειλαν οι Τούρκοι στο εσωτερικό της Ανατολής, στα εργατικά τάγµατα, να φτιάχνουν δήθεν δρόµους, στην πραγµατικότητα όµως να τους εξοντώσουν µε την πείνα και τις κακουχίες. Το 1915 Βοήθησε να σωθούν αρκετά Αρµενόπουλα και το 1916 συνέβαλε τα µέγιστα στην σωτηρία της Αµισού και των κατοίκων της κι έζησε από κοντά το δράµα των Ελλήνων του Πόντου. Και όταν οι συνθήκες το επέβαλαν οργάνωσε, µε την πείρα που διέθετε από τη Μακεδονία, τις µικρές άτακτες στην αρχή οµάδες σε τακτικό και αξιόµαχα ανταρτικά σώµατα, που προστάτευσαν για καιρό τον Πόντο. Το 1917 ο Γερµανός απελάθηκε στην Κωνσταντινούπολη, µέσω της Άγκυρας, µε διαταγή του Τούρκου Πρωθυπουργού Ταλαάτ και έµεινε στις κεντρικές φυλακές της για µερικές ηµέρες. Με το τέλος του πολέµου και την επιστροφή των εκτοπισµένων Ποντίων στα σπίτια τους, ο Γερµανός Καραβαγγέλης µε το Μητροπολίτη Τραπεζούντος Χρύσανθο Φιλιπήδη συνέταξαν Υπόµνηµα προς τους Συµµάχους µε το οποίο ζητούσαν την ανεξαρτησία του Πόντου. Το 1921 πήγε στην Αθήνα και σε συνάντηση που είχε µε τους Γούναρη, Θεοτόκη και Δούσµανη και άλλους Αξιωµατικούς ανέπτυξε τα σχέδια του για τον Πόντο, τα οποία δεν δέχτηκαν µε πρώτο και κύριο το Δούσµανη. Το 1921, βάζει υποψηφιότητα για Πατριάρχης. Η κυβέρνηση δίνει εντολή να µην τον ψηφίσουν οι αντιβενιζελικοί Μητροπολίτες, δεδοµένου ότι είναι δεδηλωµένος Βενιζελικός. Ταυτόχρονα οι αξιωµατικοί της Εθνικής Άµυνας τον παρακαλούν να αποσύρει την υποψηφιότητα υπέρ του Μητροπολίτη Μελετίου, που θα έφερνε από την Αµερική πολλά δολάρια για το Πατριαρχείο. Υποχωρεί για δεύτερη φορά, παρότι έχει την πλειοψηφία των εκλεκτόρων. Εν το µεταξύ τα τουρκικά στρατεύµατα µπαίνουν στην Πόλη και ο Κεµάλ τον καταδικάζει σε θάνατο. Η Σύνοδος τον ψηφίζει
Μητροπολίτη Ιωαννίνων. Φτάνει στην Αθήνα, όπου φίλοι του υποβάλουν την υποψηφιότητά του ως Αρχιεπισκόπου, χάνει την εκλογή κατόπιν εντολής του τότε Πρωθυπουργού Γονατά, που υποστηρίζει τον Αρχιµανδρίτη Χρυσόστοµο. Απογοητευµένος φεύγει για την Ήπειρο, όπου προκειµένου να ανακόψει το µεταναστευτικό ρεύµα, ιδρύει σχολές ταπητουργίας, σηροτροφίας, καθώς και µία ιερατική. Ξαφνικά ένα χρόνο µετά (το 1924) διορίζεται Μητροπολίτης Ουγγαρίας σε ένα τόπο όπου υπάρχουν 7 όλες κι όλες Ελληνικές οικογένειες! Καταλαβαίνει ότι όλα γίνονται για να αδειάσει η θέση του στα Γιάννενα και να ενθρονιστεί εκλεκτός της τότε κυβέρνησης και διαµαρτύρεται. Το Πατριαρχείο τον διορίζει Έξαρχο Κεντρώας Ευρώπης. Αναγκάζεται να δεχτεί, προκειµένου να εξασφαλίσει τον µισθό του, που όµως του τον περικόπτουν συνεχώς. Τελικά καταλήγει σε κάποιο προάστιο της Βιέννης όπου ζει µε 60 λίρες µηνιαίως. Ο Γερµανός Καραβαγγέλης πέθανε στις 11 Φεβρουαρίου 1935 στο Hotel Bristol της προαστίου λουτροπόλεως της Βιέννης Baden, λίγο έως πολύ λησµονηµένος και εγκαταλελειµµένος, όπως, δυστυχώς, συχνά συµβαίνει στους γίγαντες της Ιστορίας του Έθνους µας. Όσο περιπετειώδης υπήρξε η ζωή του, τόσο αθόρυβη ήταν n τελευτή του. Τα αίτια του θανάτου του εξηνταεννιάχρονου Ιεράρχου αναφέρονται στο βιβλίο θανάτων της Ελληνικής Κοινότητας της Αγίας Τριάδος Βιέννη; Αρτηριοσκλήρωση, αποπληξία. Σύµφωνα µε το ίδιο βιβλίο, η ταφή του έγινε στις 15 Φεβρουαρίου 1935 στο ελληνικό τµήµα του Κεντρικού Κοιµητηρίου της Βιέννης από τον Αρχιµανδρίτη Δρα. Αγαθάγγελο Ξηρουχάκη, Ιερατικώς Προϊστάµενο, τότε, της Ελληνικής Κοινότητος της Αγίας Τριάδος Βιέννης. Ύστερα από 24 χρόνια, µε πρωτοβουλία και παράκληση µιας ανεψιάς από αδελφή του Γερµανού προς την Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, τα οστά του µεταφέρθηκαν στις 12 Ιουνίου 1959 στη Θεσσαλονίκη και από εκεί στις 14 Ιουνίου 1959 στην Καστοριά και τοποθετήθηκαν σε ειδική κρύπτη στη βάση του ανδριάντα του. Ο Σεβ. Μητροπολίτης πρ. Αυστρίας κ. Χρυσόστοµος, σε ιδιόχειρη καταχώρηση στο βιβλίο θανάτων αναφέρει:
"εκταφή των οστών εγένετο την 14 Μαΐου 1959, ώραν 9 π,µ. Τα οστά ετέθησαν εντός κιβωτίου εκ δρυός και παρεδόθησαν την 11 Ιουνίου 1959 εις ειδικήν Επιτροπήν εκ µέρους του Επισκόπου Θερµών Χρυσοστόµου, Δι' αεροσκάφους µετεφέρθησαν την 12 Ιουνίου τις Θεσσαλονίκην και εκείθεν εις Καστοριάν και ετοποθετήθησαν κάτωθεν του Ανδριάντος του Ιεράρχου, εις κρύπτην, την 14 Ιουνίου, ηµέραν Κυριακήν, Την µεταφοράν συνώδευσεν, εντολή του Οικουµενικού Πατριάρχου Αθηναγόρου, ο Επίσκοπος Θερµών Χρυσόστοµος Τσίτερ". Θα κλείσουµε τη σύντοµη παρουσίαση της προσωπικότητας του Μητροπολίτου Γερµανού Καραβαγγέλη µε τα δικά του λόγια, δανεισµένα από τη διαθήκη του, "Δεν χρεωστώ εις ουδένα ούτε οβολόν. Εις το Έθνος προσέφερα ό,τι ήτο δυνατόν, ως Ιεράρχης του '21," Αντιπρόσωποι της Κοινότητας στην αποκάλυψη της προτοµής και του ανδριάντα του Καραβαγγέλη: Η Λεσβιακή ηµερήσια εφηµερίδα "ΔΗΜΟΚΡΑΤΗΣ" στο φύλλο του αρ. 2060 της 15-4-1959 έγραφε: "Η Καστοριά και η Θεσ/νίκη θα τιµήσουν σε λίγο τη µνήµη ενός µεγάλου Ιεράρχη, ενός ήρωα και πρωταγωνιστή του Μακεδονικού αγώνος, µια από τις θαρραλέες µορφές του νεώτερου ελληνισµού, τις άκαµπτες εκείνες κορµοστασιές, που επιβάλλονται µε την επίγνωση και την απόφαση. Μαζί µε την Καστοριά και τη Θεσ/νίκη αισθάνεται υπερηφάνεια και η Λέσβος, γιατί παιδί της ήταν ο Δεσπότης Καστοριάς, o Γερµανός Καραβαγγέλης, από τη Στύψη µε το αψηλό φρόνηµα, που δίνει το απόκρηµνο αυτό χωριό στη µέση περίπου του όγκου του Λεπέτυµνου. Οι Λέσβιοι της Θεσ/νίκης δεν πρέπει να µείνουν απαθείς στην αποκάλυψη της προτοµής του Γερµανού Καραβαγγέλη, που θα στηθεί εκεί, και η Στύψη αν ξέρει να τιµά τα παιδιά της, πρέπει να αντιπροσωπευθεί στην Καστοριά, όπου θα στηθεί o ανδριάντας, µε ένα άξιο παλικάρι της". Αναζητήσαµε στα αρχεία της Κοινότητος και βρήκαµε την σχετική απόφαση του Κοινοτικού Συµβουλίου. Αριθµ, Αποφ, 36/ 1959 Δευτέρα 4 Μαΐου 1959 Θέµα: "Περί αντιπροσωπεύσεως της Κοινότητας εις αποκαλυπτήρια ανδριάντος Μητροπολίτου Γερµανού Καραβαγγέλη", "Ο πρόεδρος εισηγούµενος το µόνον θέµα της ηµερήσιας διατάξεως, εκθέτει την ανάγκην
αντιπροσωπεύσεως της Κοινότητος εις τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντος του συµπατριώτου µας Μητροπολίτου Γερµανού Καραβαγγέλη και προτείνει όπως το Κοινοτικόν Συµβούλιον εξουσιοδοτήσει τα πρόσωπα προς τον σκοπόν τούτον, Το Κοινοτικόν Συµβούλιον ακούσαν τον κ, Πρόεδρον, έχον υπ' όψιν του την Εθνικήν δράσιν του ανδρός και τας µεγίστας υπηρεσίας ας προσέφερεν εις το Έθνος και την ιδιαιτέραν του πατρίδα, Εξουσιοδοτεί τους 1 ) Ιωάννην Νικολ, Μουτάφην, Ταξίαρχον παρά τω ΓΕΣ κάτοικον Αθηνών και 2) Ιγνάτιον Ευστρ, Γελαγώτην, κάτοικον Στύψης ίνα µεταβώσιν εις Καστοριάν και αντιπροσωπεύσωσι την Κοινότητά µας εις τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντος του αειµνήστου Μητροπολίτου Γερµανού Καραβαγγέλη και καταθέσωσι εκ µέρους ταύτης στέφανον εκ δάφνης", Το πρακτικό υπογράφεται από τους: Δηµ, Χρυσοµάλλη, πρόεδρο και τα µέλη του Κ.Σ." Νικ, Δρακούλα, Ιωάννη Χατζηδουκάκη, Γεώργιο Βαζυργιάννη, Αχιλλέα Μαυρέλη, Δηµ, Χονδρό και Γεώργιο Βαλάση Η προτοµή του Γερµανού ΚαραΒαγγέλη στην αυλή του Δηµοτικού Σχολείου Στύψης Τα αποκαλυπτήρια της προτοµής του έγιναν στις 10 Νοέµβρη 1969. Στην τελετή παραβρέθηκαν ο Νοµάρχης Λέσβου κ. Δορκοφίκης, οι Δοικηταί Στρατού και Χωροφυλακής, η αδελφή του Ιεράρχη και πολύς κόσµος. Την επιµνηµόσυνη δέηση έκανε ο Μητροπολίτης Μηθύµνης κ. ιάκωβος και κατόπιν ακολούθησε η αποκάλυψη της προτοµής από το Νοµάρχη. Για τον Καραβαγγέλη µίλησαν ο Μητροπολίτης Μυτιλήνης κ. ιάκωβος Β' ως εκπρόσωπος της Ιεράς Συνόδου και ο Διευθυντής της Στοιχειώδους εκπαίδευσης. Στο τέλος κατατέθηκαν στεφάνια και ακούσθηκαν άσµατα από µαθητές του Δ.Σ. Στύψης υπό τη διεύθυνση του δασκάλου τους κ. Π. Καντάση.
Στη βάση της προτοµής κάτω από το δάφνινο στεφάνι γράφει: ΤΩ ΓΕΡΜΑΝΟ ΚΑΡΑΒΑΓΓΕΛΗ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΠΡΩΤΕΡΓΑΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΑΓΩΝΟΣ ΟΙ ΔΑΣΚΑΛΟΙ ΛΕΣΒΟΥ ΑΝΗΓΕΙΡΑΝ 1968 Ο Αείµνηστος Επιθεωρητής των Δηµοτ. Σχολείων Β` περιφερείας Λέσβου, Στυλιανός Αποστόλου. Πρότεινε και παρακίνησε τον Πρόεδρο του Διδασκαλικού Συλλόγου και ανήγειραν το άγαλµα.
Ο γλύπτης του έργου είναι ο Θ. Χατζηδιάκος. "Δεν χρεωστώ εις ουδένα ούτε οβολόν. Εις το Έθνος προσέφερα ό,τι ήτο δυνατόν, ως Ιεράρχης του '21," Η Ελλάδα γνώρισε πολλές εθνικές προσωπικότητες που θεωρούνται από τον εχθρό ως παράνοµοι χωρίς να γνωρίζουν ότι για την χώρα τους είναι φυσικό επίτευγµα να θεωρούνται ήρωες, ένας από αυτούς ήταν και ο Καραβαγγέλης. Η Ελλάδα έχει χρέος να τιµά τους ήρωες της. Στρατής Χατζηβλάστης