Περίοδος Γ’ Τεύχος 64 ∆εκέμβρης 2012
Τα αποτελέσματα των εκλογών στις αρχαιρεσίες της 1ης Δεκεμβρίου ΣΤΟ ΣΩΜΑΤΕΙΟ Το Σάββατο 1η Δεκεμβρίου 2012, πραγματοποιήθηκε η ετήσια Γενική Συνέλευση των μελών του Σωματείου και οι αρχαιρεσίες για την ανάδειξη των μελών του νέου Διοικητικού Συμβουλίου και της νέας Εξελεγκτικής Επιτροπής. Η χαμηλή συμμετοχή των μελών στη Γενική Συνέλευση παρά την μικρή αύξηση σε σχέση με αυτήν του 2011 αποδίδεται στην οικονομική κρίση, αφού αφενός για τα μέλη της επαρχίας αποτελεί μια σημαντική οικονομική επιβάρυνση, αλλά γενικότερα (και για τα μέλη της Αττικής) η αναδουλειά δυσχεραίνει την εξόφληση των συνδρομών ακόμα και μετά το «κούρεμα» παλιών χρεών στο ύψος των 72 ευρώ, όπως αποφάσισε σε τελευταία απόφαση το προηγούμενο Δ.Σ.. Την Τετάρτη 5 Δεκέμβρη, συνήλθαν τα μέλη του νεοεκλεγμένου Δ.Σ. του Σωματείου βάσει του καταστατικού για την συγκρότησή του σε Σώμα. Πρόεδρος εκλέχτηκε και πάλι: ο Πάνος Καπετανίδης, Γενικός Γραμματέας: ο Αργύρης Αθανασίου, Ταμίας: ο Πέτρος Γιωργανιός,
Ο ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ ΜΑΣ Μηνιάτικη ηλεκτρονική έκδοση του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών Τζωρτζ 6 Αθήνα 106 77 Τεύχος 64 - Δεκέμβρης 2012 Εξώφυλλο: Νικόλας Τζιβελέκης Διόρθωση κειμένων: Θωμάς Αθ. Αγραφιώτης ΕΚΔΟΤΗΣ: Πάνος Β. Καπετανίδης Τηλέφωνο: 210 46 16 664 Γράψτε για την εφημερίδα «Ο Καραγκιόζης μας». Στείλτε το κείμενό σας με e-mail στο: somateiokaragkiozh@gmail.com www.karagkiozis.com/somateio
2
Αντιπρόεδρος: ο Τάκης Κωστιδάκης και Β΄ Αντιπρόεδρος με αρμοδιότητες σε θέματα επαρχίας: ο Κώστας Ντούμπας. Για το θέμα της οικονομικής δυσπραγίας, η Γ.Σ. αποφάσισε μετά από πρόταση του Δ.Σ. την μείωση του δικαιώματος εγγραφής από 50 σε 30 ευρώ. Στις βασικές αποφάσεις για τον προγραμματισμό δράσεων της νέας περιόδου από τον Δεκέμβρη 2012 μέχρι τον Νοέμβρη 2013, εντάσσονται: Η συνέχιση των προσπαθειών για την λειτουργία της Εθνικής Σκηνής Θεάτρου Σκιών. Η αναγνώριση του Ελληνικού Θεάτρου Σκιών από την UNESCO ως άυλη πολιτιστικής κληρονομιά της Ελλάδας. Η
διεθνής επισημοποίηση της 28ης Μαρτίου ως Παγκόσμια μέρα Θεάτρου Σκιών. Τέλος, συζητήθηκε διεξοδικά και αποφασίστηκε η με κάθε τρόπο διάδοση, ότι ο μοναδικός τρόπος παρουσίασης της τέχνης του Ελληνικού Λαϊκού Θεάτρου Σκιών είναι η ζωντανή παράσταση και όχι η ηχογραφημένη παρουσίασή του. Εντωμεταξύ, από τις αρχαιρεσίες εκλέχτηκαν και τα νέα μέλη της Εξελεγκτικής Επιτροπής, την οποία πλέον αποτελούν οι Μιχάλης
Ταυλάτος, Παναγιώτης Χατζηαναγνώστου και Στράτος Πασχαλίδης.
Το ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ που αναβλήθηκε λόγω της Γενικής Συνέλευσης και των εκλογών, θα πραγματοποιηθεί το Σάββατο 15 Δεκέμβρη 2012, 11:00 με 1:00 το μεσημέρι
Ο Πρόεδρος και το Διοικητικό Συμβούλιο του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών σας εύχονται
“Καλές Γιορτές” 3
Ο «ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ» ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ του Θωμά Αθ. Αγραφιώτη
Δ) «Ο ΔΡΑΠΕΤΗΣ» (1991) του Λευτέρη Ξανθόπουλου http://www.youtube.com/watch?v=Kb0UgJGSsro http://www.youtube.com/watch?v=75rV5M4OFeI
Ο
σκηνοθέτης Λευτέρης Ξανθόπουλος, ως τις αρχές της δεκαετίας του 1990, ήταν γνωστός για τα μικρού και μεγάλου μήκους ντοκιμαντέρ του και κυρίως για το μεγάλου μήκους δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ με τον τίτλο «Καλή πατρίδα, σύντροφε» (1986). Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, ο Ξανθόπουλος αποφασίζει να ασχοληθεί με το Θέατρο Σκιών και τον Καραγκιόζη μέσα από μια ταινία, η οποία θα κινούνταν στο χώρο της μυθοπλασίας, αλλά θα ενσωμάτωνε στην πορεία της και στοιχεία που θα ταίριαζαν σε ένα ντοκιμαντέρ για την τέχνη του Καραγκιόζη. Το σενάριο του Λευτέρη Καπώνη και του Λευτέρη Ξανθόπουλου συνοψίζεται ως εξής: «Στις αρχές της δεκαετίας του 1950, σε μια Ελλάδα που αλλάζει, ο σπουδαίος καραγκιοζοπαίχτης Αντώνης Μπάρκας βλέπει με λύπη την τέχνη του να παρακμάζει. Ο ίδιος αρνείται να αλλάξει το επάγγελμά του και είναι έτοιμος να αγωνιστεί, για να επιβιώσει. Ωστόσο, το ευρύτερο κοινωνικό του περιβάλλον σταδιακά εγκαταλείπει τον καλλιτέχνη Μπάρκα: Η αδερφή του στρέφεται εναντίον του. Ο υποψήφιος γαμπρός του τον εκβιάζει, για να την παντρευτεί. Ο ιδιοκτήτης της μάντρας του θέλει να του κάνει έξωση και να μετατρέψει το Θέατρο Σκιών σε κινηματογράφο. Οι συνεργάτες του τον εγκαταλείπουν με πρώτο το βοηθό του, ο οποίος επιλέγει να γίνει ηθοποιός. Το κοινό του προτιμά να βλέπει κινηματογραφικές ταινίες. Οι συνάδελφοί του τον αποθαρρύνουν. Ο κινηματογράφος δρα ανταγωνιστικά σε βάρος του Καραγκιόζη. Του απομένουν μόνο οι φιγούρες του, ο τραγουδιστής του και ένα παιδάκι της γειτονιάς.
4
Ο νεκρός πατέρας του καραγκιοζοπαίχτη εμφανίζεται τα βράδια στον ύπνο του, τον αναζητεί και τον περιμένει. Ο Μπάρκας δεν αντέχει σε αυτήν τη μάχη και πεθαίνει μαζί με την τέχνη του». Πριν προχωρήσουμε σε μια προσωπική κριτική ανάλυση αυτής της ταινίας, θα θέλαμε να παραθέσουμε μια σειρά από αρκετά ενδιαφέρουσες σχετικές Ο σκηνοθέτης και ποιητής κριτικές που έχουν ήδη δημοσιευτεί. Λευτέρης Ξανθόπουλος Έχουν διατυπωθεί, λοιπόν, θετικές κριτικές, οι οποίες αναφέρονται στην ενδιαφέρουσα προσέγγιση του όλου ζητήματος: «Αναπαράσταση μιας ρευστής, μεταβατικής εποχής, που θυμίζει αρκετά το σήμερα- τη μάχη του κινηματογράφου με την πανταχού παρούσα τηλεόραση. Ενδιαφέρον κινηματογραφικό αποτέλεσμα, που κατορθώνει να συνδυάσει (με επάρκεια) στοχασμό και συγκίνηση. Εκπροσώπησε επίσημα την Ελλάδα στο Δεκαπενθήμερο Σκηνοθετών του φεστιβάλ κινηματογράφου των Καννών, το 1991. Μετά την προβολή της στους κινηματογράφους, μεταδόθηκε από την ΕΤ-1 (και αργότερα από το Mega Channel) ως μίνι σειρά» (Δ. Κολιοδήμου, Λεξικό Ελληνικών Ταινιών από το 1914 μέχρι το 2000, εκδ. Γένους, Αθήνα 2001, σ. 127). Διατυπώθηκαν όμως για αυτήν την ταινία και σοβαρές επιφυλάξεις: «Στον Δραπέτη (1991) του Λευτέρη Ξανθόπουλου αναπαράγονται κριτικά τα κινηματογραφικά μελοδραματικά στερεότυπα, όσον αφορά στις συγκρουσιακές, κυρίως, σχέσεις του πρωταγωνιστή Αντώνη Μπάρκα (Κώστας Καζάκος) με τον οικογενειακό περίγυρο και τους συνεργάτες του (Γιώργος Νινιός, Στράτος Τζώρτζογλου), ενώ το κοινό του παραδοσιακού Θεάτρου Σκιών εγκαταλείπει αυτόν τον τρόπο διασκέδασης για χάρη του διαρκώς εξαπλωμένου σε πόλεις και χωριά κινηματογράφου. (…) Το έκπληκτο και γοητευμένο βλέμμα του παιδιού, που αποτυπώνει τις τελευταίες αναλαμπές μιας τέχνης που φθίνει, γίνεται φορέας μνήμης. (…) Στον Δραπέτη, η αναπαράσταση του θεάματος σκιών μένει αποσπασματική και μετέωρη. Ο μυστικός και τελετουργικός χαρακτήρας της διαδικασίας επιτρέπει προεκτάσεις και αντιστοιχίες: ο μυθοπλαστικός καραγκιοζοπαίχτης αποτελεί προσωπείο του κινηματογραφιστή στη μάχη του με τον κόσμο των κινούμενων εικόνων και των σκιών» (Κ. Κυριακού, Από τη σκηνή στην οθόνη, εκδ. Αιγόκερως, Αθήνα 2002, σ. 103, 105). Πολύ πιο αυστηρός στην κριτική του είναι ο Βασίλης Ραφαηλίδης: «Ο Λευτέρης Ξανθόπουλος στον Δραπέτη αντιμετωπίζει φολκλορικά τούτον τον παμπάλαιο ήρωα (ενν. τον Καραγκιόζη) και το θέατρό του. Η ταινία προσπαθεί να είναι μια ελεγεία για τον “παλιό καλό καιρό” και “τα όμορφα πράγματα που χάνονται” μάλλον, παρά ένας στοχασμός πάνω στο Θέατρο Σκιών και τους ανθρώπους του. Ο Αντώνης Μπάρκας (ο Κώστας Καζάκος κάνει ό,τι μπορεί, για να περισώσει έναν σεναριακά ατελώς διαγραμμένο χαρακτήρα, και μπορεί πολλά) θα μπορούσε να είναι ο Αντώνιος Μόλλας. Άλλωστε, το όνομα Αντώνης του ήρωα της
5
ταινίας, που ασφαλώς δεν είναι τυχαίο, μας επιτρέπει να κάνουμε το συνειρμό. Όμως, καταρχήν ο σεναρίστας και ύστερα ο σκηνοθέτης δεν διευκρινίζουν την πολύ κρίσιμη σχέση του καραγκιοζοπαίχτη με το βοηθό του. Ο Στράτος Τζώρζογλου, ταχύτατα και δικαιότατα ανερχόμενος ηθοποιός με γνήσια κινηματογραφική στόφα, μένει σχεδόν αναξιοποίητος. Είναι φανερό πως ο σκηνοθέτης “συμπαθεί” περισσότερο τον αξιοπρεπή, σοβαρό και φανατικά προσηλωμένο στη σπουδαία τέχνη του, Αντώνη (Καζάκο). Και αυτό είναι το λάθος του. Είναι αστείο να κλαψουρίζει κανείς, γιατί πέθανε ο Καραγκιόζης και οι καραγκιοζοπαίχτες. Ήταν ένας αναχρονισμός και αισθητικός, και ιστορικός, και κοινωνικός. Ο τραγουδιστής του καραγκιοζοπαίχτη (ένας τρίτος πολύ καλός κινηματογραφικός ηθοποιός, ο Γιώργος Νινιός, μένει κι αυτός αναξιοποίητος) θα μπορούσε να είναι ο κρίκος που ενώνει φυσιολογικά το Θέατρο Σκιών των παλιών Κινέζων με το Θέατρο Ηλεκτρικών Σκιών των σημερινών Κινέζων- και όλου του κόσμου. Δυστυχώς, ο φίλος Λευτέρης Ξανθόπουλος εδώ δεν είναι τουλάχιστον ο καλός ερευνητής, που ήταν στις προηγούμενες ταινίες του» (Β. Ραφαηλίδη, Ελληνικός Κινηματογράφος- Κριτική: 1965-1995, εκδ. Αιγόκερως, Αθήνα 1995, σ. 260-261). Συμπληρώνοντας την κριτική του Ραφαηλίδη, παραθέτουμε τέλος και την εξής κριτική του Μικελίδη: «Την ιστορία ενός καραγκιοζοπαίχτη που βλέπει την τέχνη του να σβήνει, δίνοντας τη θέση της στον κινηματογράφο, στην Αθήνα του 1950, και παραλληλίζοντάς την με τον κινηματογράφο που σήμερα δίνει τη θέση του στην τηλεόραση, παρουσιάζει στην ταινία του “Ο Δραπέτης” (1991) ο Λευτέρης Ξανθόπουλος. Ο σκηνοθέτης αναπτύσσει με φροντίδα τις σκηνές του, αναπλάθοντας με πειστικότητα την περίοδο, αν και αποφεύγει να εμβαθύνει ιδιαίτερα στις σχέσεις του ηλικιωμένου καραγκιοζοπαίχτη (Κώστας Καζάκος) με την τέχνη του όσο και με τα πρόσωπα γύρω του» (Ν. Φενέκ Μικελίδη, Ιστορία του Κινηματογράφου, τόμ. 3ος, εκδ. Μανιατέα, Αθήνα 1997, σ. 120). Διαβάζοντας λοιπόν τις προαναφερθείσες κριτικές του «Δραπέτη», διαπιστώνουμε ότι (σε γενικότερες γραμμές) υπήρξε μια αρκετά αυστηρή κριτική θεώρηση της ταινίας, η οποία εστιάζεται πάνω σε δύο βασικούς άξονες: 1) Στο ότι η αναπαράσταση του θεάματος παρέμεινε «μετέωρη» και «αποσπασματική». Και κυρίως 2) στο ότι δόθηκε μεγάλη έμφαση στη μελοδραματική προσέγγιση του πρωταγωνιστή και του προσωπικού του δράματος, χωρίς να συσχετίζεται το δράμα αυτό, όσο θα έπρεπε, κυρίως με τον κοινωνικό-καλλιτεχνικό του περίγυρο και ακόμα περισσότερο με το βοηθό του καραγκιοζοπαίχτη. Προτού αναλύσουμε τις δύο παραπάνω κριτικές ενστάσεις, θα πρέπει να καταθέσουμε πρώτα την προσωπική μας άποψη πάνω στην ταινία, εστιάζοντας αρχικώς στις θετικές πτυχές της: Α) «Ο Δραπέτης» αναπλάθει με αποτελεσματικότητα και από κάθε οπτική γωνία τις ποικίλες
6
καλλιτεχνικές τάσεις της δεκαετίας του 1950, δηλαδή της κρίσιμης μετεμφυλιακής περιόδου των μεγάλων κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών αλλαγών στην τότε ελληνική κοινωνία. Β) Η αξία του καραγκιοζοπαίχτη Αντώνη Μπάρκα επιβεβαιώνεται από την πολύ εύστοχη (για την εποχή της) επιλογή του δραματολογίου που παρουσιάζεται στην ταινία, ειδικά με την περίπτωση των ηρωικών έργων, τα οποία παρουσίαζαν τότε οι καλύτεροι καραγκιοζοπαίχτες. Πιο συγκεκριμένα, παρουσιάζονται τα μαρτύρια των ηρώων του 1821 από τις ηρωικές παραστάσεις «Ο Απαγχονισμός του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄» στους εισαγωγικούς τίτλους και «Ο
Κατσαντώνης» στο τέλος της ταινίας. Γ) Για την επιλογή αυτών των έργων και γενικότερα για την άρτια επιμέλεια των σκηνικών, των φιγούρων, των αφισών και πολλών ακόμα τεχνικών ζητημάτων γύρω από την παρουσίαση της τέχνης του Θεάτρου Σκιών, σημαντικότατη και ευτυχής υπήρξε η συνεργασία του Λευτέρη Ξανθόπουλου με τον καραγκιοζοπαίχτη Βάγγο Κορφιάτη. Δ) Τέλος, είναι σαφές το ότι ο σεναριογράφος και ο σκηνοθέτης της ταινίας είχαν επαρκή θεωρητική-βιβλιογραφική γνώση του θέματος, σχετικά με τις αισθητικές, ιστορικές, κοινωνιολογικές και ψυχογραφικές του διαστάσεις (και σε συνδυασμό πάντα με τις κατευθυντήριες οδηγίες και συμβουλές του Βάγγου και του ερευνητή Γιάγκου Ανδρεάδη). Όλα τα παραπάνω αποδεικνύουν το σεβασμό του σεναρίου στις λεπτομέρειες που κάνουν τη διαφορά, όπως π.χ.: Η αξιοποίηση (για τους ήρωες) ονομάτων υπαρκτών στις τάξεις των καραγκιοζοπαιχτών εκείνης της εποχής (π.χ. Βασίλαρος, Σπηλιωτόπουλος, Ανέστης ΒακάλογλουΟρέστης κ.ά.). Επίσης, η αξιοποίηση μέσα στους ίδιους τους διαλόγους χαρακτηριστικών ρηθέντων που έχουν όντως ειπωθεί (κατά καιρούς) από τους τότε καραγκιοζοπαίχτες (όπως π.χ. το ρηθέν υπό του Βασίλαρου: «Ούθε να πάω περαστικοί κινηματογράφοι μάς λυσσάξανε»). Η διαδικασία και η τεχνική του σκαλίσματος μιας φιγούρας. Η εικαστική συνεργασία των λαϊκών ζωγράφων με τους καραγκιοζοπαίχτες (όπως π.χ. γίνεται με ένα διάκο στο καφενείο). Η διανυκτέρευσή τους στα καφενεία κατά τις χειμερινές περιοδείες και οι μετακινήσεις τους με το τρένο. Οι νύξεις για την αυταρχικότητα των μαστόρων και τη συχνά βίαιη αντιμετώπιση των βοηθών τους (όπως περιγράφεται πολύ εύγλωττα και στη νουβέλα του Βλαχογιάννη «Της Τέχνης τα Φαρμάκια»). Η ενσωμάτωση του βοηθού στα τότε θεατρικά μπουλούκια, (κάτι παρόμοιο, γράφει ο Μίμης Μόλλας,
7
είχε συμβεί και με τον Διονύση Νταλιάνη, το γιο του καραγκιοζοπαίχτη Μανωλόπουλου). Οι οικογενειακές αντιδράσεις και προκαταλήψεις για το επάγγελμα του καραγκιοζοπαίχτη. Η έναρξη των παραστάσεων κάθε χρόνο επισήμως την Κυριακή του Πάσχα. Η βίαιη και συμφεροντολογική απομάκρυνση των τότε καραγκιοζοπαιχτών από τις μάντρες τους εξαιτίας του κινηματογράφου και κατόπιν της αντιπαροχής. Η υποχώρηση του προφορικού πολιτισμού υπέρ του γραπτού λόγου, τόσο στην τέχνη, όσο και στις προφορικές συμφωνίες, οι οποίες αντικαθίστανται από τα γραπτά συμβόλαια που ζητά ο κάτοχος της μάντρας (Αθηνόδωρος Προύσαλης). Η παρουσία της φωτογραφίας, είτε ως κάτι καινούριο (π.χ. με το view-master ως δώρο στον Τζώρτζογλου), είτε ως ένα αισθητικό αξιοπερίεργο (π.χ. με τη φωτογραφία των γονιών και των παππούδων του Νινιού). Η αντιπαράθεση του Καραγκιόζη με τον κινηματογράφο στην επαρχία και στην πρωτεύουσα. Η παρουσίαση των καρναβαλικών δρώμενων στην αρχή του έργου και ως σαφέστατη νύξη της άμεσης σχέσης ανάμεσα στο Καρναβάλι και τον Καραγκιόζη, (έχοντας προφανώς γνώση του βιβλίου του Γιάννη Κιουρτσάκη, «Καρναβάλι και Καραγκιόζης: Οι ρίζες και οι μεταμορφώσεις του λαϊκού γέλιου», εκδ. Κέδρος, Αθήνα 1985). Η μόνιμη παρουσία ενός παιδιού κοντά στον Μπάρκα ως σαφής συμβολισμός της μελλοντικής μετατροπής του Καραγκιόζη σε παιδικό θέαμα. Η αναφορά της «Αποθέωσης», δηλαδή της ρεαλιστικής απόδοσης του τέλους ενός έργου με πραγματικούς ηθοποιούς. Η αξιοποίηση του φωνόγραφου για τη μουσική. Το μεγάλωμα των διαστάσεων των φιγούρων. Η παρουσία, τέλος, της ασιατικής φιγούρας που φέρνει δώρο στον Μπάρκα ο γαμπρός του (Βλάσης Μπονάτσος), ως απόδειξη των παγκόσμιων διαστάσεων του Θεάτρου Σκιών και ως σύμβολο που μαρτυρεί την ασιατική ταυτότητα αυτής της τέχνης μακριά από την Ελλάδα και ιδίως στην Άπω Ανατολή. Είναι φανερό ότι οι παραπάνω ενδεικτικές λεπτομέρειες του έργου αποδεικνύουν ξεκάθαρα τη βαθιά γνώση του αντικειμένου και αναιρούν το πρώτο «αρνητικό» επιχείρημα της κριτικής «ότι η αναπαράσταση του θεάματος παρέμεινε “μετέωρη” και “αποσπασματική”». Αντιθέτως, είναι σίγουρο ότι το θέαμα αναπαρίσταται με όλες του τις λεπτομέρειες, καθώς η έννοια του Θεάτρου Σκιών δεν είναι μόνο το θέαμα, αλλά είναι και κάτι περισσότερο: Είναι Φιλοσοφία, Αισθητική, Ιστορία, Λαϊκός Πολιτισμός. Ως προς τη δεύτερη κριτική, πιστεύουμε (με όλα όσα προαναφέραμε) ότι αποδίδεται πλήρως η σχέση του Μπάρκα με το ευρύτερο περιβάλλον του. Ακόμα και η σχέση του καραγκιοζοπαίχτη με το βοηθό του είναι σαφές ότι αναπτύσσεται ολοκληρωμένα, εξαιτίας της οριστικής απόφασης του τελευταίου να φύγει με το μπουλούκι, κάτι που τελικά συνέβη, ακριβώς επειδή ο θάνατος του μάστορα διευκόλυνε αυτήν τη φυγή. Η σχέση τους ήταν ήδη καταδικασμένη από το χρόνο και τελικά ο θάνατος λειτούργησε «λυτρωτικά» και για το βοηθό αλλά και για την καταπιεσμένη αδερφή του Μπάρκα, όπως η ίδια ομολογεί στο τέλος. Ο θάνατος του καλλιτέχνη και κατ’ επέκταση του Καραγκιόζη είναι η τραγική κατάληξη αυτής της ταινίας και αυτό είναι το τελικό
8
μήνυμα του σεναρίου, για μια εποχή που τελειώνει με τους υπερασπιστές της να προτιμούν να πεθάνουν όρθιοι για την τιμή των όπλων, παρά να σιγοσβήνουν περιμένοντας βασανιστικά το τέλος. Το ίδιο ακριβώς παρατηρείται με τον αμαξά από το «Αμαξάκι» του Δημόπουλου και στα λόγια του Ορέστη Μακρή: «Εγώ αμαξάς γεννήθηκα και αμαξάς θα πεθάνω», όπως ακριβώς συμβαίνει και με τον Μπάρκα (με την αντικατάσταση όμως της άμαξας από την τέχνη των σκιών). Και στα δύο έργα, η σαφής μελοδραματική διάσταση δεν έχει βασικά εμπορικούς σκοπούς, αλλά βοηθά στην αναπαράσταση μιας μεταβατικής εποχής και ενός τραγικού διλήμματος για την προσαρμογή στα καινούρια δεδομένα ή για μια αδιέξοδη αντίσταση σε έναν αγώνα που δεν θα δικαιωθεί ποτέ: «-Μα δεν παίζω για ένα κομμάτι ψωμί. Εγώ παίζω Καραγκιόζη, γιατί μου αρέσει. Αυτό το σπίτι που βλέπεις, το έφτιαξα με τις φιγούρες μου. Και η Αγγέλα κι εγώ ζούμε από τον Καραγκιόζη. Και ζούμε καλά. (…) Οι φιγούρες είμαστε εμείς, οι ίδιοι, είναι η ψυχή μας. (…) -Οι άλλοι είναι οι κερδισμένοι. Αυτοί που βλέπουν τα έργα. Εσύ μένεις μόνος. -Μ’ αρέσει να κρύβομαι πίσω από το πανί. Να δραπετεύω στο δικό μου κόσμο. Εκεί δεν είμαι μόνος. -Τότε γιατί φοβάσαι; -Ο κόσμος αλλάζει και δεν ξέρω για πού τραβάει. Οι άνθρωποι χρειάζονται καινούριες ιστορίες. Πού να τις βρω; (…) Οι άνθρωποι δεν με προσέχουν πια. Μου γυρνάν την πλάτη! -Μήπως έπαψες να τους ακούς; (…) -Εγώ θα παίξω απόψε, πατέρα! -Πήρες την απόφασή σου! Δεν σου μένει πολύς καιρός! Πρέπει να ετοιμαστείς». Ο «Δραπέτης» τελειοποιεί μια προσπάθεια που είχε ξεκινήσει ως θέμα με το έργο «Καραγκιόζης, ο αδικημένος της ζωής». Η απορία μας όμως είναι το πότε επιτέλους θα μπορέσει κάποιο σενάριο να ασχοληθεί αποκλειστικά με την εποχή της ακμής του Καραγκιόζη (και όχι της παρακμής του)… Η σύνθεση του νέου Διοικητικού Συμβουλίου που προήλθε από το 21ο Τακτικό Συνέδριο και συγκροτήθηκε σε σώμα στις 19-11-2012, είναι η εξής: ΠΡΟΕΔΡΟΣ: ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΙΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ, Α΄ ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ: ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ, Β΄ ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ:
ΠΑΥΛΟΠΟΥΛΟΣ ΟΔΥΣΣΕΑΣ,
ΓΕΝΙΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ: ΚΕΧΑΓΙΟΓΛΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ, ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ: ΣΚΟΝΔΡΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ, ΤΑΜΙΑΣ: ΨΥΧΟΓΥΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΦΟΡΟΣ: ΧΑΤΖΗΣΟΦΙΑ ΑΝΝΑ. ΜΕΛΗ: ΚΑΦΑΝΤΑΡΗ ΛΙΛΑ, ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ, ΣΑΜΑΡΤΖΗΣ ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ, ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ
9
Ελληνοαμερικανική Ένωση, Μασσαλίας 22, Κολωνάκι
Η Ελληνοαμερικανική Ένωση σε συνεργασία με τον πολιτιστικό φορέα “Ανάμεσα στους Μέρμηγκες”, το “Αρχείο Ελληνικού Θεάτρου Σκιών” και το εργαστήριο “Music” του Πολυτεχνείου Κρήτης, παρουσιάζει την έκθεση "Ο Θρίαμβος των Σκιών" από τις 12 Νοεμβρίου έως τις 15 Δεκεμβρίου 2012. Στην έκθεση αυτή, επιχειρείται η ανασύνθεση της προσωπικότητας του λαϊκού δημιουργού Κώστα Μάνου (1903-1970), ο οποίος μαζί με ορισμένους ακόμα ομότεχνούς του, έθεσε τους κανόνες της τέχνης του ελληνικού Καραγκιόζη. Μέσα από το έργο του -ζωγραφική, φιγουροποιΐα, σενάριο, σκηνοθεσία, υποκριτική, μίμηση- και με οδηγό τον γιο και συνεχιστή της τέχνης του, Μίμη Μάνο, απεικονίζεται μία ολόκληρη εποχή, κατά την οποία το Θέατρο Σκιών μεσουράνησε και άφησε ανεξίτηλα τα σημάδια του στην νεοελληνική τέχνη αλλά και την κοινωνία.
Τα εγκαίνια της έκθεσης έγιναν την Δευτέρα 12 Νοεμβρίου, ενώ για τον Δεκέμβρη με έναρξη ώρα 8 το βράδυ, ακολουθούν οι παραστάσεις: Δευτέρα 10/12 «Το στοιχειωμένο ξενοδοχείο», Τρίτη 11/12 «Ο Καπετάν Γκρης». Ημερίδα Θέατρο Ελληνοαμερικανικής Ένωσης, Σάββατο 1 Δεκεμβρίου ώρα 10:30-15:30 “Σκιές στο Φως”: Καλλιτέχνες και Πανεπιστημιακοί μιλούν και συζητούν για την ιστορία και την Τέχνη του Ελληνικού Θεάτρου Σκιών και ρίχνουν φως στα πολλά και διαφορετικά πρόσωπα του Καραγκιόζη. Ομιλητές: Ιωσήφ Βιβιλάκης (Καθηγητής Τμήματος Θεατρικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Αθηνών), Λευτέρης Ξανθόπουλος (Ποιητής-Σκηνοθέτης), Μάρθα Φριντζήλα (Σκηνοθέτις), Μιχάλης Ιερωνυμίδης (Ερευνητής Θεάτρου Σκιών), Μάριος Χριστουλάκης (Μεταπτυχιακός φοιτητής Τμήματος Ηλεκτρονικών Μηχανικών & Μηχανικών Υπολογιστών, Πολυτεχνείο Κρήτης), Γιώργος Κωτσίνης (Μουσικός), Μάκης Μορφακίδης (Διευθυντής Κέντρου Βυζαντινών, Νεοελληνικών & Κυπριακών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Γρανάδας), Άθως Δανέλλης (Καραγκιοζοπαίκτης & Μελετητής Θεάτρου Σκιών)
Προβολές Θέατρο Ελληνοαμερικανικής Ένωσης Δευτέρα 3 Δεκεμβρίου ώρα 19:30 “Σκιές & Φωνές” του Αντώνη Τσάβαλου από τη σειρά ντοκιμαντέρ «Ελλήνων Δρώμενα» (2009, διάρκεια 28 λεπτά) και “Πίσω από τις σκιές”, ανέκδοτο οπτικοακουστικό υλικό από το “Αρχείο Ελληνικού Θεάτρου Σκιών” (διάρκεια 45 λεπτά) Τρίτη 4 Δεκεμβρίου ώρα 19:30 “Ο Δραπέτης” του Λευτέρη Ξανθόπουλου (1991, διάρκεια 105 λεπτά) Μετά την ολοκλήρωση των προβολών, θα ακολουθήσει συζήτηση με τους συντελεστές.
10 10
Επίσκεψη του Δ.Σ. του Σωματείου μας στον Υπουργό Πολιτισμού κ. Κώστα Τζαβάρα. Στις 13 Νοέμβρη, το προεδρείο του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών πραγματοποίησε ραντεβού με τον Αναπληρωτή Υπουργό Παιδείας, & Θρησκευμάτων Πολιτισμού και Αθλητισμού (ΥΠΑΙΘΠΑ), αρμόδιο για θέματα Πολιτισμού, κ. Κώστα Τζαβάρα. Η αντιπροσωπεία του Σωματείου με επικεφαλής τον Πρόεδρο Πάνο Καπετανίδη, τον Γραμματέα Αργύρη Αθανασίου και τον Ταμία Πέτρο Γιωργανιό, έθεσε τα προβλήματα του κλάδου. Ο Υπουργός δέχτηκε με μεγάλη εγκαρδιότητα το προεδρείο του Σωματείου και μας μίλησε για τον Καραγκιόζη που έβλεπε από τον Αντώναρο στον τόπο καταγωγής του, τον Πύργο Ηλείας, υποσχέθηκε δε την δρομολόγηση επίλυσης των ζητημάτων που του θέσαμε και που δεν έχουν οικονομικό χαραχτήρα (λόγω κρίσης), όπως αυτό της αναγνώρισης από την UNESCO ως Παγκόσμια Πολιτιστική Κληρονομιά της Ελλάδας κ.α.. Ο κύριος Υπουργός μάς ενημέρωσε ότι προχώρησε στη σύσταση και συγκρότηση Εθνικής Επιστημονικής Επιτροπής με σκοπό την εφαρμογή της Σύμβασης για την Προστασία της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, (την οποία υιοθέτησε η UNESCO στις 17 Οκτωβρίου του 2003). Η Σύμβαση για την Προστασία της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς αποτελεί μείζονα θεσμική κατάκτηση των κρατών-μελών της UNESCO, μέσω της οποίας αναλαμβάνουν δράση για τη διασφάλιση της ανάπτυξης και προβολής της πολιτιστικής κληρονομιάς, συμβάλλοντας έτσι στην προώθηση του σεβασμού της πολιτιστικής πολυμορφίας και της ανθρώπινης δημιουργικότητας. Τα συμβαλλόμενα κράτη κατοχυρώνουν ως «εθνικές» και αναδεικνύουν διεθνώς πρακτικές, αναπαραστάσεις, εκφράσεις, γνώσεις και τεχνικές- καθώς και τα εργαλεία, αντικείμενα, χειροτεχνήματα και τους πολιτιστικούς χώρους που συνδέονται με αυτές-και τις οποίες οι κοινότητες, οι ομάδες, τα άτομα αναγνωρίζουν ότι αποτελούν μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς τους: έθιμα, τελετουργίες, τις εορταστικές εκδηλώσεις τους, τις παραδοσιακές τεχνικές τους, τις προφορικές
11 11
παραδόσεις, συμπεριλαμβανομένης της γλώσσας ως φορέα της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς και τους ιδιωματισμούς τους. Επίσης, υιοθετούν γενικές πολιτικές που σκοπό έχουν την αξιοποίηση της λειτουργίας της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς στην κοινωνία και την ενσωμάτωση της προστασίας της κληρονομιάς αυτής σε διαρθρωτικά προγράμματα. Παράλληλα, λαμβάνουν μέτρα διαφύλαξης που στοχεύουν στη διασφάλιση της βιωσιμότητας της αύλης πολιτιστικής κληρονομιάς, συμπεριλαμβανομένων της ταυτότητας, της καταγραφής, της έρευνας, της διατήρησης, του εμπλουτισμού, της μετάδοσης καθώς και της αναζωογόνησης των διάφορων παραμέτρων μιας τέτοιας κληρονομιάς. Σε δήλωσή του, ο Υπουργός αναφέρει: «Η προστασία της πνευματικής, αξιακής και λαϊκής μας παράδοσης, όπως αυτή μεταφέρεται από γενιά σε γενιά, είναι βασική μας προτεραιότητα. Πρόκειται για τη ζωντανή πολιτιστική μας κληρονομιά που σχετίζεται με τον ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίο οι Έλληνες, σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας τους, έδιναν απαντήσεις στα βασικά ερωτήματα που απασχολούν την κοινωνική συμβίωση αλλά και τη σχέση τους με τη φύση και τους άλλους λαούς. Αυτόν τον πολιτισμό, τον πολιτισμό της καθημερινής ζωής που μας μεταδίδεται με την παράδοση και αναδημιουργείται συνεχώς από τις κοινότητες και τις ομάδες σε συνάρτηση με το περιβάλλον τους, θέλουμε να τον αναδείξουμε, να τον αξιοποιήσουμε και να τον προβάλλουμε. Το έργο θα αναλάβει να
12 12
το υπηρετήσει με επάρκεια και αποτελεσματικότητα αυτή η επιτροπή στην οποία εμπιστευόμαστε την καταγραφή και τη διαφύλαξη των στοιχείων της ιδιοπροσωπίας του λαού μας». Στην Εθνική Επιστημονική Επιτροπή, μετέχουν μεταξύ των άλλων εκπρόσωπος του Υπουργείου Εξωτερικών με την κ. Μαρία Τζιτζικώστα, Πρόεδρο της Ελληνικής Εθνικής Επιτροπής UNESCO. Από πλευράς ΠΑΙΘΠΑ, ο εκάστοτε Γενικός Διευθυντής Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς, η κ. Βιργινία Ματσέλη (Αναπληρώτρια Διευθύντρια της Διεύθυνσης Νεώτερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του ΥΠΑΙΘΠΑ), με την οποία συναντήθηκε το προεδρείο του Σωματείου στις 19 Νοέμβρη. Συμετέχουν επίσης και σημαίνουσες προσωπικότητες καθώς και ανώτεροι Υπηρεσιακοί παράγοντες. Πρόεδρος της Εθνικής Επιστημονικής Επιτροπής ορίζεται ο Ακαδημαϊκός κ. Εμμανουήλ Ρούκουνας. Έργο της Εθνικής Επιστημονικής Επιτροπής είναι: 1. Η δημιουργία Ενδεικτικού Εθνικού Καταλόγου Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς. 2. Η συγκρότηση βασικών αρχών για τη δημιουργία του Εθνικού Ευρετηρίου. 3. Η εξέταση και πρώτη εκτίμηση των φακέλων που υποβάλλονται στη Διεύθυνση Νεώτερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Γενικής Γραμματείας Πολιτισμού και ενημέρωση των φορέων που τους υπέβαλαν. 4. Η υποβολή προτάσεων για ευρύτερες δράσεις και συνεργασίες, όπως συνέδρια, ημερίδες, ερευνητικά προγράμματα, εκθέσεις, multimedia εκπαιδευτικές εφαρμογές, μέσω των οποίων θα επιτευχθεί η δέουσα ευαισθητοποίηση για την άυλη πολιτιστική κληρονομιά.