AFRIGA 123 Edición en galego

ESTAMOS EN WWW.REVISTAAFRIGA.COM, FACEBOOK E TWITTER

Nº 123

AFRIGA

ANO XXII Xuño - Xullo 2016

P

R

O

D

U

C

I

Ó

N

D

E

L

E

I

T

E

ESPAÑA, TERCEIRA NA CONFRONTACIÓN HOLSTEIN EUROPEA

DOSSIER: CALIDADE DO LEITE E MUXIDO

afriga123_Portada_galego.indd 1

O CRUZAMENTO INDUSTRIAL E A SÚA APLICACIÓN PRÁCTICA

21/06/2016 20:04

SEME SEXADO

SEME SEXADO

pub_fontao.indd 2

BARMAN E LEOMARCOS, tamén dispoñibles en seme sexado

22/06/2016 16:32

sumario

3

AFRIGA

P

R

O

D

U

C

I

Ó

N

D

E

L

E

I

T

E

XENÉTICA Resultados das probas de Conafe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

CONVOCATORIAS Concurso Micaelense da Raza Holstein Frisia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Concurso Autonómico da Raza Frisona Fefriga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Confrontación Holstein Europea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Concurso Rexional de Asturias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

16 20 22 24

EXPLOTACIÓN J. Thymm (Alentexo, Portugal) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

DOSSIER: CALIDADE DO LEITE E MUXIDO Muxidos involuntarios. As causas e a súa importancia en explotacións con sistemas robotizados . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Papel da inmunidade innata na mastite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 A proba de detección de xestación en leite: máis leite con menos esforzo . . 54

SANIDADE Estratexias de control das principais parasitoses do gando vacún . . . . . . . . . . 60 Importancia económica das infestacións de moscas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

ACTUALIZACIÓN! Probade o simulador de custos de produción para granxas!

(Desenvolvido por ConsuVet)

É o novo servizo gratuíto da app Revista Afriga! Para móbiles e tablets Dispoñible en

PRODUCIÓN Estudo sobre o cruzamento industrial e a súa aplicación práctica en ganderías de produción de leite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

MANEXO Cando debo parar de inseminar esta vaca? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 Certificación de benestar animal en granxas de vacún de leite.

Modelo Aenor-IRTA baseado nos protocolos Welfare Quality . . . . . . . . . . . . . 92

ECONOMÍA Análise da situación dos talleres lácteos artesanais.

Comparativa México-España . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 Edita: AFRIGA, Asociación Frisona Galega. Xunta de Goberno de Afriga: PRESIDENTE, Juan Francisco Novo García. VICEPRESIDENTE, Fernando Couto Silva.

SECRETARIA, Josefina Iglesia Andión. TESOUREIRO, Manuel Berdomás Tejo.

VOGAIS, José Ramón Pazos Fondevila, José Rodríguez Berbetoros e José Mercador Fontenla.

Produce: TRANSMEDIA Comunicación & Prensa.

Membro de DIRECTOR EXECUTIVO, José Manuel Gegúndez.

DIRECTOR DE ARTE, Marcos Sánchez.

DESEÑO-MAQUETACIÓN, Marcos Sánchez, Martín Sánchez.

COORDINACIÓN-EDICIÓN, Verónica Rodríguez Gavín.

REDACCIÓN, Begoña Gómez Rielo.

CORRECCIÓN LINGÜÍSTICA, Alexandra Cabaleiro Carro.

FOTOGRAFÍA E REALIZACIÓN EN AFRIGA TV, Raquel Anido.

Enderezo: Ronda das Fontiñas, 272, Entreplanta A. 27002 LUGO. Teléfonos: 982 221 278, 636 952 893, 610 215 366.

Email: transmedia@ctransmedia.com. Web: www.transmedia.es Administración: AGER Servicios Empresariais SL. Praza da Mercé de Conxo 1, 1º B. 15706 Compostela. Teléfono: 981 534 350. Email: ager@ager.com.es.

Web: www.ager.com.es Tiraxe: 16.000 exemplares Depósito Legal: C-1.292/94 - Afriga non se responsabiliza do contido dos artigos e colaboracións asinados.

ISSN: 2444-149X ISBN: 978-84-608-9276-2

Outras vantaxes da app!

• Acceso directo a noticias do sector (sen conexión a Internet!)

• Acceso directo á revista (co último número visible tamén sen conexión a Internet!)

• Acceso directo aos vídeos de Afriga.tv

Se desexa recibir a revista Afriga por correo electrónico escríbanos a:

Si desea recibir la revista Afriga por correo electrónico escríbanos a:

If you would like to receive Afriga magazine via e-mail write to us at:

revistaafriga@ctransmedia.com ou visite a nosa web o visite nuestra web or visit our web

www.revistaafriga.com Síganos tamén en Twitter e Facebook Síganos también en Twitter y Facebook Follow us on Twitter and Facebook

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_Sumario_galego.indd 3

21/06/2016 22:22

l La a n o i s e f o r p a gam a t e l p m o más c Forraje

laboreo y siembra

rotoempacadoras y encintadoras

PULVERIZADORES

EQUIPOS PARA GANADERÍA

carros mezcladores

picadoras de forraje

Búscanos en

Tel. +34 982 227 165 www.duranmaquinaria.com

afriga122_pub_duran_gama_Abril2016.indd 4

21/06/2016 22:24

N O H C I P os para la ganadería

Equip

Batidores trituradores de purín De 5 a 10,5 m

Cargadoras articuladas De 26 a 60 CV

Esparcidores de estiércol Gama de 8 a 24 m3

Cubas de purín TCI Gama de 2.600 a 30.000 litros

Búscanos en

Tel. +34 982 227 165 www.duranmaquinaria.com

afriga123_pub_duran_picon_A4.indd 5

19/06/2016 16:24

afriga.tv Á carta. novidades!

Presentación da guía Solomamitis del asesor en calidad de leche de Boehringer Ingelheim

Concurso Nacional de Raza Parda

5.ª Xornadas Técnicas Kemin sobre nutrición de vacún de leite

Finca Binillubet (Es Mercadal, Menorca)

25.º Concurso Autonómico da Raza Frisona Fefriga 2016

2.ª Reunión de Primavera da Sociedade Galega de Pastos e Forraxes

38.º Concurso Rexional de Raza Frisona de Asturias

XIX Encontro Provincial de Gandeiros de Raza Frisona de Zamora

Concurso Micaelense da Raza Holstein Frisia (Os Azores)

Confrontación Holstein Europea

www.afriga.tv

afriga123_television_contidos_afrigatv_galego_02.indd 6

#AfrigaTV

#AfrigaTV

27/06/2016 12:51

Encamadoras suspendidas de 1m3 a 2.2m3

e as Quick idor pal u a ib r r d t e is v D nte uña y Po r o C a r o a t p es presupu PÍdanos

opcional tripuntal de carga

EXTENDEDORES DE SILO DE Ø 70, 90 Y 110

EXTENDEDOR DE SILO

FABRICAMOS EN 6, 7 Y 8.5 METROS

Astilladoras verticales y horizontales de 8,10,12,15, 20 y 25 tn.

GRADilla niveladora PARA CAMAS DE ARENA. De 4 a 7 discos de trabajo dependiendo del formato de los cubículos

Chisel reforzado en diferentes anchos con o sin rodillo w w w. c o r b a r s l l . c o m

MAQUINARIA AGRÍCOLA CORBAR, S.L. Polígono Industrial San Julián de la Vega, s/n 27614 Sarria, Lugo // E-mail: Corbar@corbarsll.com Telf. y Fax: 982 53 14 63 // www.corbarsll.com

afriga 123_publicidade_corbar_galego.indd 7

batidor DE purín. especial para pozos de arena

VISÍTANOS O LLÁMANOS TE HAREMOS UNA DEMOSTRACIÓN

19/06/2016 08:56

8

xenética

PROBAS DE CONAFE XUÑO 2016

50 MELLORES TOUROS PROBADOS ESPAÑOIS POR ICO

Fonte: www.conafe.com

TPX Orde X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

Nome

Número

APINA DELANO JK EDER CIDERMAN WATERMOLEN BRANDSON BOUW SNOW FALCO VVH ARMONICO BOS SEIJO BOLTON TORREL ET ANDERSTRUP GILETTE ET W-H R WHITE MOON K.H. TRANSFER GP MINNESOTA ET RI OPSAL NISSAN ET HBC A-L-H BEACON BEARIZ DKR EMIRE DE VOLMER LEMOS THOS PLANET LION BROEKS ELSAR VENDAIRY STOP JK EDER CANCELLARA DG SPR MATCHO ET RHALA HIMALAYA BOS MAN O MAN MAORI ET TEXEL MACAO BAIXO SHOTTLE GERARDO NOARD EASTER MELIDE VENDAIRY SHOPPING ET CAPS MALIBOE DAIRY GENES AMAZON RABUR GERARDO ET TEXEL BEAUTY COSPEITO APINA FERROL TEXEL BEAUTY TB 52 L.SALCES WINDSOR BALTIMORE ET OPAZO GERARD PIQU+ ET MOURISCADE GARRETT BELLO ET WILLSBRO ECLIPSE ET BEHI-ALDE PATIN KOEPON SAMOS VVH SANTISO SUNRISE SHERATON ET MEYER BOTOX BOS MAN O MAN OCTOPUS ET CONNCORR LAWRENCE ET PONDEROSA LAUTHORITY SEBAS PRIESTLAND DAZZLE ET BOS COCHERO GERARD MARIO ET KAIGEN GENETICAL DISCOVERY ALH PRESENT ET BOS JELDER HORACIO ET ERNIO MURANDA SILEX ET NODI XACOBEO XUBILEO

ESPM9203325991 ESPM9203650527 ESPM9203727073 ESPM9203678639 ESPM9203594785 ESPM2702905586 ESPM9203594778 ESPM9203647170 ESPM9203647172 ESPM9203481260 ESPM9203607913 ESPM9203580973 ESPM9203542510 ESPM9203680043 ESPM0803197548 ESPM9203489478 ESPM9203680044 ESPM9203691096 ESPM9203594779 ESPM9203476080 ESPM1503379323 ESPM9203479606 ESPM2703375458 ESPM9203516449 ESPM9203607908 ESPM9203678638 ESPM9203649064 ESPM9203664288 ESPM9203516447 ESPM9203627770 ESPM9203471070 ESPM4803512388 ESPM3603582006 ESPM3603524747 ESPM9203588974 ESPM0103442078 ESPM9203580972 ESPM9203580977 ESPM9203479200 ESPM9203605748 ESPM1503488721 ESPM9203575059 ESPM3903462949 ESPM9203399931 ESPM2703584984 ESPM9202854753 ESPM9203477406 ESPM1503103555 ESPM2002698275 ESPM2703262068

TPX: proba xenómica combinada Ano nac.: ano de nacemento do touro IPP: índice de patas e pés ICU: índice combinado de ubres IXT: índice xeral de tipo

% Kg Ano Kg % Kg Gra- Granac. Leite Prot. Prot. xa xa 2010 1.048 0,13 51 0,13 48 2011 1.860 -0,14 51 -0,13 45 2011 1.667 0,08 69 -0,07 46 2011 1.570 -0,09 46 -0,1 40 2011 1.371 0,03 52 0,06 51 2007 1.929 -0,15 52 -0,14 46 2010 1.734 -0,28 31 -0,03 53 2011 1.644 -0,04 54 -0,05 47 2011 1.415 -0,04 46 -0,03 42 2010 681 0,18 43 0,25 48 2011 1.640 -0,04 54 0 53 2011 1.098 -0,02 37 0 36 2011 1.257 -0,37 5 -0,09 31 2011 1.717 -0,09 52 -0,12 42 2009 1.104 0,39 81 0,09 45 2010 1.231 -0,22 20 -0,04 36 2011 1.245 -0,08 36 -0,09 30 2011 1.678 -0,22 36 -0,08 45 2011 1.360 -0,19 28 -0,2 22 2010 1.947 -0,25 41 -0,14 47 2010 1.171 0,02 44 0,08 47 2010 1.373 -0,08 40 -0,03 41 2010 1.234 0,05 50 0,04 44 2010 613 0,21 43 0,1 30 2011 937 -0,12 21 -0,02 28 2011 1.077 0,14 53 0 35 2011 1.128 0,08 49 -0,03 33 2011 1.033 -0,13 23 -0,01 32 2010 757 0,06 33 -0,01 24 2011 1.069 -0,03 35 -0,08 26 2010 842 -0,08 22 -0,03 24 2011 1.276 -0,03 42 -0,05 36 2011 1.384 -0,12 37 0,01 46 2011 1.224 -0,15 28 0 40 2010 1.200 -0,18 24 0,05 44 2010 1.832 -0,21 42 -0,13 44 2011 1.211 -0,24 18 -0,13 25 2011 1.135 -0,17 22 -0,1 26 2011 755 0,07 34 0,06 31 2011 1.397 -0,39 7 -0,06 38 2011 1.096 0,1 50 0,03 39 2010 780 -0,1 17 -0,04 21 2011 1.327 0,06 54 0,02 45 2009 1.219 -0,17 25 -0,12 26 2011 1.101 0,1 50 0,08 44 2006 796 0,19 48 0,06 32 2010 1.128 -0,28 10 -0,05 31 2009 1.428 -0,28 20 0,02 48 2006 1.075 0,09 48 0,07 42 2009 1.513 -0,17 35 -0,13 34

Fiab.

Fiab.

Fiab.

Fiab Fiab.

IPP ICU IXT RCS Lonx.

DA ICO PERC. Prod.

Tipo RCS Lonx.

DA 99 89 83 90 85 99 95 88 94 97 80 95 94 90 98 98 98 89 94 95 96 97 96 96 95 92 90 86 97 86 97 85 92 92 96 96 94 94 93 93 93 95 85 96 89 92 98 97 98 98

1,96 1,52 1,61 0,98 1,92 1,74 1,38 1,07 1,55 1,88 1,28 1,81 1,07 2,23 2,1 2,53 1,68 2,45 0,42 1,74 1,26 0,85 1,08 1,49 0,62 1,86 2 0,57 1,12 0,68 -0,2 1,96 1,21 2,33 1,78 1,4 -0,26 1,66 0,9 1,64 1,27 1,62 0,98 1,3 1,09 0,69 2,7 2,11 1,32 2,25 2,03 0,98 2,06 1,8 0,94 2,49 1,86 -0,05 1,31 1,51 -0,76 1,78 1,41 0,5 1,38 1,1 0,12 1,82 1,49 0,17 2,11 1,19 2,29 1,99 2,01 1,51 1,09 1,96 0,67 1,76 1,84 0,58 2,19 1,71 -0,15 2,25 1,44 0,56 1,24 0,51 1,08 1,76 1,58 1,25 1,34 1,32 -0,22 1,5 1,2 1,23 0,91 0,99 -0,28 1,44 0,93 0,52 0,48 -0,19 1,15 1,5 2,1 1,08 1,35 1,75 -0,36 1,59 1,09 0,17 1,65 1,07 0,57 0,97 0,72 0,39 1,86 1,98 0,89 1,31 1,75 0,72 1,68 1,98 0,96 1,81 1,85 1,4 2,65 2,2 1,78 1,17 1,33 0,69 0,68 0,82 0,51 0,75 0,51 0,83 1,06 0,97

99 88 83 91 84 99 95 89 96 97 84 95 93 88 97 98 98 88 93 95 95 96 96 96 91 91 93 81 97 83 98 86 91 93 96 93 93 95 88 86 93 95 84 96 87 90 97 97 97 98

107 111 115 112 107 102 106 117 109 112 106 104 116 111 120 100 109 112 110 110 114 101 106 112 102 108 110 105 121 106 102 98 103 102 98 101 113 111 117 97 108 112 98 110 100 109 98 107 114 103

99 84 77 85 79 99 92 82 90 95 75 92 91 85 96 96 96 84 89 92 93 95 93 93 91 87 85 81 96 80 95 80 87 89 94 93 90 91 89 89 89 92 80 94 84 89 96 96 96 96

128 121 116 120 115 103 115 119 116 127 105 124 128 108 117 123 123 113 128 108 120 117 119 127 125 121 117 117 129 125 127 123 109 107 118 117 123 119 128 115 122 130 110 125 106 108 123 106 113 114

66 43 45 45 46 82 45 43 57 54 46 52 56 44 69 58 48 43 56 49 54 54 60 57 45 51 55 52 61 36 51 45 55 55 57 57 42 46 53 42 50 57 48 63 52 64 59 72 81 68

108 88 101 100 95 92 95 92 106 117 99 97 117 92 92 101 97 76 96 94 100 110 97 118 102 105 106 113 106 120 120 98 106 119 113 92 100 111 111 111 101 115 96 95 99 96 105 100 101 97

80 68 66 69 67 86 71 68 74 74 66 73 75 68 83 76 72 68 74 71 73 74 76 75 70 71 73 71 76 66 75 70 74 73 76 75 70 71 73 70 72 75 71 77 73 77 76 82 84 83

3.707 3.681 3.654 3.594 3.592 3.570 3.547 3.533 3.494 3.432 3.424 3.409 3.402 3.401 3.395 3.392 3.384 3.374 3.365 3.360 3.323 3.314 3.297 3.286 3.274 3.272 3.259 3.249 3.219 3.209 3.209 3.205 3.190 3.187 3.186 3.184 3.174 3.171 3.170 3.167 3.165 3.159 3.133 3.126 3.122 3.122 3.119 3.098 3.090 3.075

99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 98 98 98 98 98 98 98 98 98 98 98 98 98 98 98 98 98 98 98 98 97 97 97 97 97 97 97 97

Fiab. Prod.: fiabilidade para a proba de produción % DA: porcentaxe de días abertos Fiab. Tipo: fiabilidade para a proba de tipo ICO: índice xenético global RCS: valor xenético para reconto celular PERC.: percentil Lonx.: valor xenético para lonxevidade DA: días abertos

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_xenetica_galego.indd 8

22/06/2016 16:02

NUESTRA PRIORIDAD: LA SALUD Y LONGEVIDAD DE SUS ANIMALES

Distribuidas Distribuidas por:por:

Distribuidas por:por:por: Distribuidas Distribuidas Ganaderia Sinesio de Curtis (A CoruĂąa)

GanaderĂ­a Novo de Cospeito (Lugo)

Distribuidas por:

Distribuidas Distribuidas Distribuidas por:por:por: Distribuidas por: Distribuidas Distribuidas Distribuidas por:por:por:

afriga122_pub_rotomix_galego.indd 9

Avda.

Avda.

Terra Terra Cha,Cha, 11 11 Telf.: Telf.: 982982 310310 026026 27260 27260 Castro Castro Riberas Riberas de Lea de Lea (Lugo) (Lugo) Telf.: 982659 659 445 445 627627 Avda.

Terra Cha, 11 310 026 Avda.

Avda.

Terra Terra Cha,Cha, 11 11 Telf.: Telf.: 982982 310310 026026 e-mail: e-mail: info@dovalmaquinaria.com info@dovalmaquinaria.com 660 417 417 676676 Distribuidas por: 27260 Castro Riberas de Lea (Lugo) 659660 445 627 27260 27260 Castro Castro Riberas Riberas de Lea de Lea (Lugo) (Lugo) 659 659 445 445 627627 www.dovalmaquinaria.com www.dovalmaquinaria.com Fax: Fax: 982 982 310 310 295295 e-mail: info@dovalmaquinaria.com 660 417 676 e-mail: e-mail: info@dovalmaquinaria.com info@dovalmaquinaria.com 660 660 417 417 676676 www.dovalmaquinaria.com Fax:Fax: 982 310 295 www.dovalmaquinaria.com www.dovalmaquinaria.com Fax: 982 982 310 310 295295

SAT Couto da Granda de Castro de Rei (Lugo)

Avda. Terra Cha, 11 27260 Castro Riberas de Lea (Lugo) e-mail: info@dovalmaquinaria.com www.dovalmaquinaria.com

Telf.: 982 310 026 659 445 627 660 417 676 Fax: 982 310 295

Avda.

Avda.

Terra Avda.

Terra Cha, Terra Cha, 11Cha, 11 11 Telf.:Telf.: 982 Telf.: 982 310982 310 026310 026026 Avda. Terra Cha, 11 982 310 026 27260 27260 Castro 27260 Castro Castro Riberas Riberas Riberas de Lea de Lea de(Lugo) Lea (Lugo) (Lugo) Telf.: 659659 445659 445 627445 627627 27260 Castro Riberas de Lea (Lugo) 659 445 627 Avda.

Avda.

Terra Avda.

Terra Cha, Terra Cha, 11Cha, 11 11 Telf.: Telf.: 982 Telf.: 982 310 982 310 026 310 026026 e-mail: info@dovalmaquinaria.com 660 417 676 e-mail: e-mail: e-mail: info@dovalmaquinaria.com info@dovalmaquinaria.com info@dovalmaquinaria.com 660 417 660 417 676 417 676 676 27260 27260 Castro 27260 Castro Castro Riberas Riberas Riberas de Lea de Lea de (Lugo) Lea (Lugo) (Lugo) 659660 659 445 659 445 627 445 627 www.dovalmaquinaria.com Fax: 982 310 295627 e-mail: e-mail: e-mail: info@dovalmaquinaria.com info@dovalmaquinaria.com info@dovalmaquinaria.com 660660 417 660 417 676 417 676676 www.dovalmaquinaria.com www.dovalmaquinaria.com www.dovalmaquinaria.com Fax: 982 Fax: 982 310 982 310 295 310 295 www.dovalmaquinaria.com www.dovalmaquinaria.com www.dovalmaquinaria.com Fax:Fax: Fax: 982 Fax: 982 310 982 310 295 310 295295 295 21/06/2016 22:25

xenética

10

PROBAS DE CONAFE XUÑO 2016

50 MELLORES XENÓMICOS ESPAÑOIS POR ICO

Fonte: www.conafe.com

TPX Orde X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

Nome

Número

SJONNY SUPERTORO ESPM9204300530 ZANDENBURG EVAN MELLOR ESPM9204301926 SUPREM ET ESPM9204013814 ARION ESPM9204300527 MAREA BRANCA ET ESPM9204261799 DG KINGBOY SNIPER ET ESPM9204179147 ARBEITERIN MIRO ET ESPM9204241098 WILDER MARZIPAN ET ESPM9204301931 HAYVALLEY SILVER LYNX ET ESPM9204271939 DE CROB 0030 MISIONE ESPM9204304331 SANXURXO ET ESPM9204300529 M_NZER MERKEL ET ESPM9204261802 ANDERSTRUP BALISTO QUIXOTE ET ESPM9204057956 MEIN ET ESPM9204208986 WILLSBRO SS ASTONISHING ET ESPM9204183238 BALI ESPM9204261803 SIGMA ET ESPM9204301925 ESPM9204292615 BB DG SILVER SURFER ET KIRON ET ESPM9204261800 WILLSBRO SS MAGIC ET ESPM9204183237 LISA JALISCO ET ESPM9204184366 GENER OAXACA ET ESPM1703947482 K&L PS SNAKE ESPM9204301928 PETO A.S. MELVIN ET ESPM3303868964 SHANDOR SIGMA ET ESPM9204292614 RZN K&L SNAPSHOT ET ESPM9204208987 MICHELIN ET ESPM9204261798 ANDERSTRUP BIG POINT DELUXE ET ESPM9204057955 MISIL ET ESPM9204261801 GRILLE MCC CINDER FIV HAPPY ET ESPM1504153910 VENDAIRYJASI 2 XANCEDA ESPM9204301930 DELANA MORRISON ET ESPM9204292624 DR DG DH SUPERPRINCE ET ESPM9204184886 TICKET ET ESPM9204202102 LUACES ET ESPM9204202101 DANICA SICILIA ET ESPM9204292620 HS PLABELMA-I ET ESPM0504191532 MIAMI ET ESPM9204261797 ESPM9204110595 DARLING CARTIER ET SAN-RIAN MELENDI DOORMAN ET ESPM1503903933 RZH GLASTONBURY SAXOFON ET ESPM9204292625 NANCY SALTOKI ET ESPM9204292613 LUCY KANSAS ET ESPM9204241100 WILLSBRO KL ECLAIR ET ESPM9204078713 DARLING DIOR ET ESPM9204110594 DG DV GENETICAL LYSTA ESPM9204084690 JULIUS ET ESPM9204108005 BIKOKA ET ESPM9204098602 BALANCE ET ESPM9204202100 DG DOBERMAN ESPM9204073184

TPX: proba xenómica combinada Ano nac.: ano de nacemento do touro IPP: índice de patas e pés ICU: índice combinado de ubres IXT: índice xeral de tipo

% Kg Ano Kg % Kg Gra- Granac. Leite Prot. Prot. xa xa 2015 1.972 -0,13 56 -0,03 60 2015 2.448 -0,27 56 -0,14 62 2013 1.716 -0,13 47 -0,09 45 2015 1.781 -0,17 45 0 57 2015 2.280 -0,16 63 -0,1 62 2015 1.676 -0,06 53 0 54 2015 2.261 -0,27 49 -0,07 64 2015 1.944 -0,02 68 -0,09 52 2015 1.896 0,09 78 0,02 63 2015 1.937 0,06 76 -0,05 57 2015 2.037 0,03 77 0,01 67 2015 1.747 -0,09 53 -0,01 55 2014 1.792 0,03 68 0,11 70 2015 2.187 -0,17 59 -0,09 60 2015 1.483 0,16 71 0,05 53 2015 1.417 -0,02 49 0,13 60 2015 1.977 0,03 75 -0,02 61 2015 1.406 0,29 82 0,08 54 2015 1.313 0,2 69 0,04 47 2015 1.264 0,24 71 0,05 46 2014 1.831 -0,44 15 -0,04 54 2014 1.963 -0,2 47 -0,07 55 2015 1.650 0,16 77 0,01 54 2013 2.182 -0,28 46 -0,1 59 2015 1.511 0,13 69 0,11 61 2015 1.533 0,12 68 0,08 58 2015 2.036 -0,19 51 -0,02 63 2014 2.167 -0,27 46 -0,05 64 2015 1.452 0,02 54 0,06 53 2015 1.503 0,02 56 -0,01 47 2015 1.426 0,16 69 0,1 57 2015 1.369 0,1 60 0,05 50 2015 1.475 0,16 71 0,09 58 2014 1.260 -0,07 38 0,02 43 2014 1.302 0,02 49 0,04 46 2015 1.816 -0,01 64 -0,04 54 2015 1.328 0,02 50 0,02 45 2015 1.200 -0,07 35 0,07 46 2014 2.040 -0,16 55 -0,06 59 2013 1.062 0,15 54 0,13 48 2015 1.662 0,13 74 0,08 63 2015 1.094 0,22 63 0,08 44 2015 1.408 -0,05 45 -0,03 42 2014 1.144 0,17 59 0,06 43 2014 1.606 -0,05 52 -0,01 51 2014 2.045 0,04 78 0,05 72 2014 1.303 0,25 74 0,18 62 2014 1.789 0,07 72 0,04 62 2014 1.396 0,04 54 0,17 64 2014 1.006 -0,14 21 0,08 41

Fiab.

Fiab.

Fiab.

Fiab Fiab.

IPP ICU IXT RCS Lonx.

DA ICO PERC. Prod.

Tipo RCS Lonx.

DA 71 71 72 71 71 71 71 70 71 71 71 71 71 66 71 71 71 71 71 71 72 72 70 73 71 71 71 70 70 72 70 71 71 71 70 71 70 70 72 72 71 71 70 71 71 71 71 71 71 72

1,45 2,66 2,12 0,7 1,8 1,41 1,97 2,39 2,1 1,17 2,27 1,66 1,66 2,3 2,27 1,69 2,28 2,3 1,37 1,97 1,73 1,29 1,63 1,08 1,16 2,74 2,64 1,64 2,73 2,43 1,34 1,59 1,45 0,7 2,67 1,98 1,34 1,53 1,71 1,87 2,34 2,23 1,21 2,1 1,95 1,98 2,37 2,22 2,17 2,18 2,85 1,65 1,91 1,7 1,3 2,34 2,37 2,46 2,65 3 0,77 2,58 1,77 0,04 2,43 1,77 1,3 2,38 2,35 1,17 2,43 2,21 1,38 2,19 1,84 1,51 1,72 1,75 0,18 2,51 2,07 1,3 1,83 1,95 0,85 1,92 1,71 2,09 3,54 3,44 1,43 2,69 2,5 1,16 2,16 1,95 1,84 1,19 1,04 1,02 3,06 2,41 0,86 2,3 2,12 1,44 2,04 2 1,32 2,38 2,07 1,71 2,23 1,71 0,16 1,58 1,46 0,96 3,49 2,85 1,07 1,77 1,68 2,78 2,46 2,66 1,29 2,18 1,94 1,47 2,91 2,09 2,13 1,93 2,2 1,79 1 1,56 1,65 1,96 1,87 1,02 1,65 1,68 1,25 2,28 2,51 1,7 3,93 3,18

70 70 72 70 70 70 70 70 70 70 70 70 70 65 70 70 70 70 70 70 72 72 70 72 70 70 70 69 70 72 69 70 70 71 65 70 69 69 72 71 70 70 69 70 69 70 70 70 70 71

128 125 130 117 110 122 123 125 115 116 107 114 127 112 124 122 113 128 128 119 124 127 123 115 114 115 107 117 124 114 116 122 119 117 133 117 119 123 114 124 108 116 120 109 112 109 117 116 118 125

68 68 70 68 68 68 68 67 68 68 68 68 68 63 68 68 68 68 68 68 70 70 67 70 68 68 68 67 67 70 67 68 68 68 67 68 67 67 70 70 68 68 67 68 68 68 68 68 68 70

136 135 149 138 128 140 127 137 129 131 126 135 131 123 139 139 119 134 140 144 137 130 131 125 131 134 130 125 134 126 131 136 133 143 140 128 140 134 129 139 124 134 133 142 130 123 130 125 129 134

38 39 40 40 38 39 40 37 39 38 39 38 41 30 40 39 40 39 38 41 38 38 36 39 39 38 39 39 36 42 37 40 39 39 30 39 39 37 37 41 37 39 38 39 35 41 40 42 40 40

108 113 113 128 109 116 105 118 105 103 121 120 98 103 115 100 107 112 116 104 105 107 104 98 111 116 106 95 120 103 103 116 113 113 108 104 115 122 112 99 116 112 124 115 109 91 101 102 96 100

62 63 64 62 62 63 63 62 63 62 62 63 63 56 63 63 63 63 62 63 64 64 62 63 63 62 63 62 61 65 62 63 62 63 59 63 62 61 63 64 62 63 62 62 62 63 63 63 63 64

4.772 4.748 4.692 4.644 4.602 4.588 4.584 4.536 4.535 4.532 4.499 4.472 4.450 4.448 4.431 4.427 4.413 4.395 4.393 4.389 4.384 4.354 4.350 4.343 4.333 4.328 4.314 4.301 4.293 4.287 4.275 4.272 4.246 4.244 4.241 4.239 4.234 4.225 4.211 4.211 4.209 4.195 4.184 4.183 4.176 4.173 4.171 4.162 4.156 4.150

99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99

Fiab. Prod.: fiabilidade para a proba de produción % DA: porcentaxe de días abertos Fiab. Tipo: fiabilidade para a proba de tipo ICO: índice xenético global RCS: valor xenético para reconto celular PERC.: percentil Lonx.: valor xenético para lonxevidade DA: días abertos

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_xenetica_galego.indd 10

22/06/2016 16:02

MESTURAS FORRAXEIRAS

SPEEDYLMIX, pradeiras anuais de sega ou pastoreo PLURIMIX, pradeiras perennes para secanos frescos REGMIX, pradeiras perennes de regadío SECMIX, pradeiras perennes para secanos

Expresión vexetal

O noso catálogo en www.rocalba.com

pub_pradeiras_galego.indd 11

22/06/2016 16:36

Gomas e Camas para Vacas Limpezas Automรกticas Estabulaciรณns Libres distribuciรณn material gandeiro

COMEDEiROS TOLVAS PARA PENSO

PARA COLGAR SOBRE BARREiRAS

TOLVA

SELECTIVA PARA PENSO

CURRAIS E MANGAS SELECTORAS

Gomas e Camas para Vacas

afriga 123_publicidade_dismagan_galego.indd 12

Limpezas Automรกticas

Tubular Bovino

19/06/2016 11:06

BOX INDIVIDUAL EASY CLEAN

CORNADIZAS XATOS PEQUENOS Polígono Industrial do Corgo, parcela 3, 27163 O Corgo (Lugo) Novo teléfono: 671 485 702 (TONI) • 671 485 703 (Servizo Técnico) E-mail: toni@dismagan.es // Web: www.dismagan.es distribución material gandeiro

afriga 123_publicidade_dismagan_galego.indd 13

Distribuidor en Asturias: Almacenes Ladislao, S.L. Polígono El Zarrín, S.N. La Espina, 33891 Salas (Asturias) Tfnos.: 985 837 385 - 629 566 500

19/06/2016 11:06

om/

14

publirreportaxe

AGROSEMANA 2016 ABRIRÁ AS SÚAS PORTAS DO 1 AO 4 DE SETEMBRO A 4.ª edición da AgroSemana, a Feira Agrícola do Norte, celebrarase no espazo AGROS de Póvoa de Varzim (Portugal) poñendo especial fincapé na consolidación do seu posicionamento como unha das feiras de referencia no sector agrícola nacional e na mellora das cifras da anterior convocatoria.

E

ste ano están confirmadas novas áreas de negocio en exposición, novos espazos temáticos e unha maior diversidade de actividades tanto de tipo agrícola como para o público en xeral.

Ao longo dos catro días de certame, o grande obxectivo é impulsar, afirmar e valorizar o sector agropecuario e cooperativo nacional, así como facer promoción do consumo e dos beneficios do leite, a nosa materia prima por excelencia.

O compoñente técnico e profesional no programa da Feira Agrícola do Norte continúa a ser un factor diferencial do evento.

O 1 e o 2 de setembro terán lugar as AgroVisitas dos produtores aos campos de ensaio, actividade que se encontra na orixe do concepto da AgroSemana e que contou coa súa primeira edición no ano 2013. Esta iniciativa destínase exclusivamente a profesionais invitados.

Tamén se vai desenvolver o Concurso AgroSemana da Raza Holstein Frisia, que vai pola terceira edición e que se realizará durante a fin de semana con animais novos e adultos.

Ademais, a AgroSemana presenta un vasto programa de seminarios e workshops das áreas de maior relevancia no panorama agrícola, nos que se informará e debaterá sobre asuntos candentes do sector, para o que dispoñemos de relatores de renome nacional e internacional. Á parte destes seminarios e workshops de perfil máis técnico, o público en xeral poderá participar noutros de temática variada.

Por último, o programa ten unha vertente lúdica apta para todos os visitantes. Así, a Feira Agrícola do Norte acollerá concertos cunha gran riqueza de ritmos e xéneros musicais, dende o

ESPAÇO AGROS www.agrosemana.pt

folclore ata a música popular. No abano de actividades, ademais das xa tradicionais Garraiada e Xincana de Tractores, as novidades para 2016 inclúen unha Xincana de Cabalos e un Concurso de Demostración Canina. Entre todas cabe destacar a Agrolympics, unha competición de dous días entre alumnos de varias escolas do ensino

profesional agrícola que poñerán en práctica as súas aptitudes en distintas tarefas agrogandeiras.

Visite a nosa web www.agrosemana.pt e a nosa páxina oficial no Facebook www.facebook.com/agrosemana

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_publirreportaxe_agrosemana.indd 14

18/06/2016 08:33

VANTAXES  Melloran a estrutura do solo, drenaxe, retención de auga e aireación, proporcionando un mellor ambiente de enraizamento das plantas.  Posúen calidades de liberación de nutrientes lenta. O material continúa a súa descomposición dentro do solo, reducindo a cantidade de nitróxeno e fosfato que pode orixinarse cos fertilizantes químicos.

PRODUTOS FERTILIZANTES

 Melloran a capacidade de traballo dos chans, especialmente arxilosos pesados.  Melloran a retención de auga nos solos lixeiros.

O seu contido en materia orgánica, nitróxeno e fósforo fanos especialmente atractivos para a elaboración de fertilizante no sector agroforestal.

Entre as súas variadas vantaxes hai que destacar que melloran a estrutura do solo, o seu grao de porosidade e a capacidade de retención de auga debido fundamentalmente á achega de materia orgánica. Ademais, proporciónalle ao solo nitróxeno, fósforo e potasio de liberación lenta, e, ao achegar cal, permite regular o pH do solo.

AGROAMB ten inscritos os diferentes produtos fertilizantes que elabora no Rexistro de Produtos Fertilizantes do Ministerio de Agricultura, Alimentación e Medio Ambiente.

FERTILIZANTES AUTORIZADOS

 Melloran a resistencia á compactación do solo e á erosión.

CÓDIGO

TIPO

NOME COMERCIAL

F0001757/2022

Fertilizante orgánico NPK de orixe animal e vexetal

AGROTHAME ORGANITE START

 Reducen a necesidade de fertilizantes artificiais.

F0001894/2022

Emenda orgánica compost

AGROTHAME ORGANITE COMPOST

F0001895/2022

Emenda orgánica compost

AGROTHAME ORGANITE COMPOST START

 Regulan o pH do solo, ao achegar cal.

F0001896/2022

Emenda orgánica húmica

AGROTHAME ORGANITE HUMICO START

F0001897/2022

Emenda orgánica húmica

AGROTHAME ORGANITE HUMICO

F0001919/2023

Fertilizante órgano-mineral nitroxenado líquido

AGROTHAME ORGANITE N-LIQ

F0001925/2023

Fertilizante órgano-mineral NK líquido

AGROTHAME ORGANITE PURINE

F0001926/2023

Fertilizante órgano-mineral NP líquido

AGROTHAME ORGANITE LIQUID

F0001980/2023

Emenda orgánica húmica

AGROTHAME ORGANITE HUMICO ZEN

F0002420/2025

Fertilizante órgano-mineral NPK

AGROTHAME ORGANITE AGRO

F0002421/2025

Fertilizante órgano-mineral NPK

AGROTHAME ORGANITE SULFAGRO

F0002422/2025

Emenda orgánica húmica

AGROTHAME ORGANITE HUMOST

AGROAMB Ponte de Outeiro, 10 | 27256 Castro de Rei (Lugo) Teléfono (+34) 982 231 365 | Fax (+34) 982 240 534 E-mail agroamb@agroamb.com | Web www.agroamb.com

pub_agroamb_galego.indd 15

22/06/2016 18:32

16Diseño convocatorias de programas

genéticos

Servicios Invivo e Invitro

XV CONCURSO MICAELENSE DA RAZA HOLSTEIN FRISIA. OS AZORES (PORTUGAL)

Laboratorios móviles

Vaca gran campiona

VITORIA DE MELOS GOLDWYN IRINA NO CAMPIONATO MICALENSE DE VACAS

Garantías de gestación

O recinto feiral de Santana, na illa azoriana de San Miguel, acolleu do 24 ao 26 de xuño unha nova edición de verán do seu concurso frisón, que desta vez xulgou o canadense Yan Jacobs. O premio de vaca gran campiona foi para Melos Goldwyn Irina, da Sociedade Melosfarm LDA, e o de xovenca gran campiona recaeu en Melos Doorman Natalina, presentada por Maria Ascensão Melo Fonseca.

Transferencia embrionaria

Xovenca gran campiona

Consulta o vídeo na web www.afriga.tv

www.embriomarket.com daniel@embriovet.es • 649 809 064 AFRIGA ANO XXII - Nº 123 javiersabin@embriovet.es • 616 138 613

afriga123_convocatorias_sanmiguel final.indd 16

27/06/2016 16:06

convocatorias Creación de proyectos 17 ganaderos: Te asesoramos y gestionamos financiación PALMARÉS GAÑADORA

CATEGORÍA XATAS DE 6 A 8 MESES XATAS DE 8 A 10 MESES, XATA CAMPIONA E GRAN CAMPIONA DE XOVENCAS XATAS DE 10 A 12 MESES XATAS DE 12 A 14 MESES XOVENCAS DE 14 A 17 MESES XOVENCAS DE 17 A 20 MESES E XOVENCA CAMPIONA XOVENCAS DE 20 A 23 MESES XOVENCAS DE 23 A 27 MESES MELLOR CONXUNTO NOVO VACAS DE 2 ANOS JÚNIOR VACAS DE 2 ANOS SÉNIOR E VACA NOVA CAMPIONA VACAS DE 3 ANOS JÚNIOR VACAS DE 3 ANOS SÉNIOR E MELLOR UBRE VACAS DE 4 ANOS, VACA INTERMEDIA CAMPIONA E GRAN CAMPIONA VACAS DE 5 ANOS E VACA ADULTA CAMPIONA VACAS A PARTIR DE 6 ANOS

PAI

GANDERÍA José Octávio Silvestre Oliveira

9019

JK Eder-I Control

Melos Doorman Natalina

Val-Bisson Doorman

8125 Charmosa

Gillette Windbrook Vulcão

Melos Goldwyn Irina

Braedale Goldwyn

Sociedade Melosfarm LDA

1791

Ms Atlees Alfershock

António Manuel Cogumbreiro Estrela Rego

Melos Mailing Suprema

Poly-Kow Mailing

Sociedade Melosfarm LDA

Maria Ascensão Melo Fonseca

Comercio de embriones en todo el mundo

José Jacinto Melo Pacheco José Manuel Moniz Oliveira Herdeiros de Manuel Elias 7831 Clasis-Rainbows Jadon de Melo Moniz José Octávio Silvestre 3530 Stantons Altaric-Red Oliveira Paulo Henrique Serpa Costa 2147 Gillette Windbrook Rita 4809 Zani Bolton Mascalese Pedro António Sousa Botelho Silvestre Oliveira ORP Man o Man Long-Langd Oman Roberto Manuel Cordeiro 2 Hélia Oman 2 Ponte Lázaro Gabriel Cipriano 3322 Domicole Chelios Cordeiro 2144 Regancrest S Braxton José Dinis Sousa Ferreira Heredeiros de António 293 Gillette Jordan Medeiros Pereira

MELLOR CONXUNTO DE VACAS MELLOR EXPLOTACIÓN

Maria Ascensão Melo Fonseca Irmãos Rita

Especialistas en seguros agrarios

Todas las razas: leche y carne

Nos concursos participaron máis de 200 frisonas

Consulta o vídeo na web www.afriga.tv

www.embriomarket.com administracion@embriomarket.com AFRIGA ANO XXII - Nº 123 981 791 843 • 649 239 488 • 636 977 610

afriga123_convocatorias_sanmiguel final.indd 17

27/06/2016 16:07

18

convocatorias

Xovenca campiona

Vaca adulta campiona

Vaca nova campiona

Mellor conxunto de vacas

Gañadora do Concurso Xuvenil Micaelense

Mellor ubre

Manuel Antonio Almeida Rocha, mellor manexador novo

Claudio Miguel Sousa Oliveira, mellor manexador adulto

Consulta o vídeo na web www.afriga.tv

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_convocatorias_sanmiguel final.indd 18

27/06/2016 13:25

pub_frior.indd 19

21/06/2016 20:15

20

convocatorias

XXV CONCURSO AUTONÓMICO DA RAZA FRISONA FEFRIGA 2016. SILLEDA (PONTEVEDRA)

Vaca gran campiona

BLANCO ACAPARA O PALMARÉS DO CAMPIONATO GALEGO O recinto feiral de Silleda acolleu o Concurso Autonómico da Raza Frisona Fefriga 2016 os pasados 10 e 11 de xuño, no marco da Semana Verde de Galicia. Participaron arredor de cen animais de 15 explotacións da Coruña, Lugo e Pontevedra, que foron valorados na pista polo xuíz Giuseppe Quaini. A gandería Blanco, de Lalín, recolleu os títulos de vaca gran campiona, xovenca gran campiona, vaca nova campiona e mellor criador. Rey de Miñotelo, da Pastoriza, fixo o propio cos premios de xata campiona e vaca adulta campiona.

Xovenca gran campiona

Xata campiona

Consulta o vídeo na web www.afriga.tv AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_convocatorias_semana_verde.indd 20

20/06/2016 22:40

convocatorias

CATEGORÍAS XATAS 5-7 MESES XATAS 8-10 MESES XATAS 11-13 MESES E XATA CAMPIONA XATAS 14-16 MESES XOVENCAS 17-19 MESES XOVENCAS 20-22 MESES XOVENCAS 23-26 MESES, XOVENCA CAMPIONA E GRAN CAMPIONA VACA NOVA ATA 30 MESES VACA NOVA DE 31 A 36 MESES E VACA NOVA CAMPIONA VACA INTERMEDIA DE 3 ANOS VACA INTERMEDIA DE 4 ANOS, VACA INTERMEDIA CAMPIONA E GRAN CAMPIONA VACA ADULTA DE 5 ANOS VACA ADULTA DE 6 ANOS OU MÁIS E VACA ADULTA CAMPIONA MELLOR CRIADOR Vaca adulta campiona

PALMARÉS GAÑADORA Viña A.M Carly Beemer ET Pozosaa Fever 9472 Noly Rei 691 Negara McCutchen Rey 688 Brusa Gold Chip Rey 677 Bruma Sammy Pozosaa Doorman 2317 Blanco Alizee Irene Selva ET Blanco Alize Irene Estrella ET Blanco Estefanía Pozosaa Sid 3287 Sonja

GANDERÍA Rey de Miñotelo (A Pastoriza), Alberto Medina e Casa Viña Casa Pozo (Lugo) Rey de Miñotelo (A Pastoriza) Rey de Miñotelo (A Pastoriza) Rey de Miñotelo (A Pastoriza) Casa Pozo (Lugo) Blanco (Lalín) Blanco (Lalín) Blanco (Lalín) Casa Pozo (Lugo)

Blanco Asia ET Manteiga Shottle Luna Rey 509 Ninfa Spirte

21

Blanco (Lalín) Manteiga (Vila de Cruces) Rey de Miñotelo (A Pastoriza) Blanco (Lalín)

Foto de familia do XXII Concurso de Xóvenes Manexadores

KRONE BIG PACK 1290 HDP II*

Empacadora de pacas gigantes

*

• Medida de paca 1,20 m. x 0,9 m.

• Gran densidad de empacado (hasta un 30% más que las empacadoras estándar).

• 8 atadores dobles patentados.

• Rotor picador con 26 cuchillas de 720 mm Ø.

• Terminal Isobus CCI 200.

Importador exclusivo para España y Portugal

979 728 450 - www.deltacinco.es Consulte nuestra red de distribuidores

Consulta o vídeo na web www.afriga.tv AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_convocatorias_semana_verde.indd 21

22/06/2016 14:18

22

convocatorias

CONFRONTACIÓN HOLSTEIN EUROPEA. COLMAR (FRANCIA)

Foto de familia

BRONCE PARA ESPAÑA NA CONFRONTACIÓN EUROPEA O equipo español levou 14 vacas das ganderías Algendar d’en Gomila (Menorca), Llera Her (Cantabria), SAT Rey de Miñotelo (Galicia), Ponderosa Holstein (Lleida) e Casa Flora, Diplomada Badiola e Casa Pacho (Asturias) á pista francesa de Colmar, ante os xuíces Jaume Serrabassa (Red Holstein) e Markus Mock (Holstein), coas que conseguiu bos posicionamentos nas diferentes seccións e os premios de terceiro mellor país e vaca gran campiona reserva.

No lote da competición por países participaron Algendar Goldwyn Jara, Llera Libertiy Glen, Badiola Atwood Koketa e Flora Atwood Mahela

Ashlynvray Goldwyn, vaca gran campiona reserva de Europa

Galys-Vray (Suíza), vaca gran campiona de Europa

Consulta o vídeo na web www.afriga.tv AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_convocatorias_colmar.indd 22

22/06/2016 19:12

convocatorias

Badiola Yorick Kentuchy, 3.ª na primeira sección de vacas novas

23

Llera Libertiy Glen, 3.ª na terceira sección de vacas adultas

O catalán Jaume Serrabassa foi o xuíz dos campionatos de vacas vermellas

Avelino Souto Rozados (no centro), 7.º no concurso de manexadores júnior

NEW HOLLAND ESPECIALISTAS EN GANADERÍA

ELEGIDOS POR LOS QUE SABEN BTS

Motores eficientes, con pala frontal completamente integrada controlada por joystick, techo solar panorámico y una maniobrabilidad excepcional. Los tractores New Holland TD5, T5 y T6, ideales para explotaciones agrícolas mixtas y ganaderas, son la opción más acertada para los clientes que buscan gran potencia, versatilidad y alta productividad en el campo. Indicados para la manipulación de materiales, para trabajar en el interior de las naves y para cualquier labor ganadera.

T6 4 y 6 cilindros en los modelos de 120 a 175 CV. Máxima eficiencia y versatilidad.

T5 4 cilindros en los modelos de 95 a 115 CV. La excelencia hecha tractor.

TD5 3 y 4 cilindros en los modelos de 65 a 115 CV. Extraordinario confort y productividad.

lubricantes

T6

T5

TD5

NEW HOLLAND TOP SERVICE 00800 64 111 111 ASISTENCIA E INFORMACIÓN 24/7. *La llamada es gratuita desde teléfono fijo. Antes de llamar con su teléfono móvil, consulte tarifas con su operador.

www.newholland.es

Consulta o vídeo na web www.afriga.tv AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_convocatorias_colmar.indd 23

22/06/2016 18:57

24

convocatorias

XXXVIII CONCURSO REXIONAL DE RAZA FRISONA. XIXÓN (ASTURIAS)

BADIOLA ALEXANDER MERCHE, VACA GRAN CAMPIONA DO PRINCIPADO

O xuíz Eduardo García Frías (México) outorgoulle o título de gran campiona de vacas do Concurso Rexional de Raza Frisona de Asturias de 2016 a esta femia de 5 anos procedente de Badiola Holstein. A súa coroación púxolle fin a un certame que xuntou na pista xixonesa preto de 200 animais en competición.

Flora Doorman Mandalay, xata campiona

CATEGORÍA XATA CAMPIONA XATA CAMPIONA ASCOL XOVENCA CAMPIONA XOVENCA CAMPIONA ASCOL VACA NOVA CAMPIONA VACA INTERMEDIA CAMPIONA VACA ADULTA CAMPIONA E GRAN CAMPIONA VACA CAMPIONA ASCOL MELLOR CRIADOR MELLOR RABAÑO

Flora Moregold Halle Berry, xovenca campiona

PRINCIPAIS RESULTADOS GAÑADORA Flora Doorman Mandalay Mingo Alxy Tuna Flora Moregold Halle Berry Facio Yorick Banbara Coto Airlift Corina Badiola Lauthority Bárbara Badiola Alexander Merche Badiola Ashgold Mimi

GANDERÍA Flora SC (Valdés) Casa Mingo (Gozón) Flora SC (Valdés) e Sigesprov Facio Holstein (Coaña) Casa Coto (Tineo) Badiola Holstein (Gozón) Badiola Holstein (Gozón) Badiola Holstein (Gozón) Badiola Holstein (Gozón) Badiola Holstein (Gozón)

Consulta o vídeo na web www.afriga.tv AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_convocatorias_rexional_asturias.indd 24

19/06/2016 08:39

GTPI: +2641 Leche: +1317 % P: +0.07 DPR: +2.3 Tipo: +1.78

A CORUÑA: XESGA Tel. 609 218 992

www.genesdiffusion.com DISTRIGEN

distrigen@distrigen.es Tel. 689 233 030 649 466 728 pub_distrigen_galego.indd 25

LUGO SUR: BAIXO HOLSTEIN Tel. 620 563 748 (YAGO) PONTEVEDRA: GANADERÍA O CASTRO Tel. 669 840 752 (SUSO) ASTURIAS: TOMÁS PELÁEZ Tel. 620 948 136

Distribución en PORTUGAL:

MÀRIO OLIVEIRA

genetica@regivete.com ZONA IND. OVAR Tel. 256 575 679 / 932 745 762 19/06/2016 09:15

TUBIO ROMERO S.A.CHRISTENSEN & CO www.sac.dk

SAC EQUIPOS PARA TODO TIPO DE ORDEร O

San Cristรณbal Monterroso, S.L. pub_importlait.indd 26

Avda. Pontevedra, nยบ 59 - Monterroso 27.560 Lugo - Telf.: 982 377 103

SAYCA Automatizaciรณn 22/06/2016 16:58

C/ M Te

n

www.etxeholz.net Teléfono 948 983 390

Gracias a los 40 años de experiencia que cada una de las compañías atesora en el diseño, fabricación y montaje de material ganadero, nos ponemos a su disposición para asesorar y suministrar las mejores soluciones a los profesionales del vacuno de leche de alta producción.

LIMPIEZAS AUTOMÁTICAS Arrobaderas para las condiciones de trabajo más exigentes. Son equipos muy robustos, de fácil montaje y escaso mantenimiento. Contamos con tipo de soluciones para adaptarnos a cualquier tipo de explotación.

COLCHON CONTINUO Colchón continuo de gran confort para la vaca, suave, antideslizante y de larga duración sin perder sus características iniciales.

SUELOS DE GOMA

Antideslizantes Resistencia garantizada Fácil colocación en puzzle En pasillos, sala de espera y ordeño Adaptables para arrobadera Made in Canada

www.animat.ca

C/ Domingo Fontán nº. 4 Madrid, 28028 Tel: 034 645 81 11 82

pub_importlait.indd 27

Para más información llámenos a Interlock España y le pondremos en contacto con nuestro distribuidor más próximo 948 98 33 90

Ctra. Santiago-Noia Km 15, 15281 Urdilde – A Coruña - Telf.: 981 805 112 importlait@importlait.com - www.importlait.com

TUBIO ROMERO

Delegación en Ordes: Rúa da Feira, 14 baixo 15690 Ordes (A Coruña) Telf.: 981 682 419

22/06/2016 16:58

28

explotación

J. THYMM (ALENTEXO, PORTUGAL) Luís Gomes –cuarto pola esquerda–, a súa muller e os asesores principais da explotación

RÉCORD DE PRODUCIÓN DE LEITE Actualmente, a granxa J. Thymm está considerada a mellor do país luso por produción de leite. A media do informe leiteiro de 2015, con 263 vacas en lactación, foi de 14.085 kg/vaca, cun 3,61 % de graxa e un 3,26 % de proteína.

J. Thymm está situada na freguesía de Seda, concretamente no lugar de Vale de Cardeiros. Nun ámbito xeográfico máis amplo, habería que situala no concello de Alter do Chão, na rexión do Alentexo portugués. Trátase dunha sociedade integrada polo alemán Jürgen Thymm, que é o propietario da terra e mais dunha parte das vacas, e polo portugués Luís Gomes que, ademais, é o xerente da explotación.

Luís chegou a Vale de Cardeiros hai 19 anos. Actualmente, na gandería traballan nove empregados. Un deles ten dedicación exclusiva aos labores do campo, mentres que o resto compaxina as tarefas agrícolas coas gandeiras: muxido, alimentación, tratamento dos animais, limpeza etc. Luís non escatima á hora de eloxiar a dedicación e a fidelidade do seu grupo de traballadores. Apunta que moitos levan máis dunha década na granxa e recoñece que o seu

esforzo é a base do éxito, o piar fundamental para chegar a onde están hoxe.

O rabaño ascende a 530 animais, dos cales 310 son vacas que xa pariron algunha vez. Na última campaña tiveron unha media de 263 en produción, pero Luís comentounos que agora teñen algunha menos –arredor de 245– debido aos baixos prezos do leite. “Non podemos producir o que nos gustaría”, asegura.

A media de produción actual é de 46,5 litros vaca/día, cun 3,5 % de graxa e un 3,39 % de proteína. O RCS é de 155.000. Na campaña de 2015, a media foi de 14.085 kg/ vaca, cun 3,61 % de graxa e un 3,26 % de proteína.

A superficie agrícola en propiedade ascende ás 290 hectáreas, todas de secaño e concentradas nunha única finca que rodea a granxa. Dese total, 180 utilízanas para a produción de forraxes de inverno: en 100 hectáreas cultivan

Consulta o vídeo na web www.afriga.tv AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_explotacion_valedecardeiros.indd 28

19/06/2016 08:46

explotación

29

A SUPERFICIE AGRÍCOLA EN PROPIEDADE ASCENDE ÁS 290 HECTÁREAS, TODAS DE SECAÑO E CONCENTRADAS NUNHA ÚNICA FINCA QUE RODEA A GRANXA

Corredor de alimentación central e lotes de produción a ambos os lados

triticale para silo; en 40, raigrás para silo e nas 40 restantes, raigrás para herba seca. O resto úsano para pastoreo, ao tratarse de solos máis pobres e onde a utilización de máquinas tamén é máis dificultosa.

Por outra parte, a uns 30 km da explotación teñen unha finca en arrendamento de 63 hectáreas cun pivote de regadío. Nela fan rotación de millo e raigrás.

Da maioría dos traballos agrícolas encárganse eles. O único que contratan cunha empresa externa son a recolección do millo e o picado da forraxe.

INSTALACIÓNS O conxunto das instalacións da granxa de Vale de Cardeiros ocupa unhas cinco hectáreas de superficie construída.

Dun lado están os pavillóns máis novos, cunha antigüidade duns dez anos ou, no caso dalgún, menos. Neles están o lote de vacas de alta produción, o de preparto e mais o de posparto. Neste último grupo, os animais están monitorizados e controlados durante os 30 días seguintes ao parto.

Nas instalacións antigas alóxanse un lote de vacas de primeiro parto, outro de baixa produción e mais a recría ata os oito meses. Estas naves xa existían antes da chegada de Luís á explotación, pero foron remodeladas posteriormente.

Dispoñen de catro estruturas de formigón para o almacenamento do silo. Os que empregan para o millo teñen unhas capacidades de 2.500 e 1.400 toneladas, respectivamente. Os da herba son de 800 e de 400 toneladas.

A fosa do xurro, situada na parte final das instalacións, está prevista para que os animais poidan permanecer estabulados ata seis meses sen ter que retirar ningún residuo.

Dúas veces ao ano sacan o purín e no verán extraen a parte sólida para a fertilización das terras.

EASY-COVERING

· AHORRO DE HASTA UN 90% EN CIMENTACIÓN

Naves Ganaderas, Almacenes y Cobertizos · MENOR ESTRÉS TÉRMICO Puerto de Vega (Asturias) Nave para novillas

O Pino (A Coruña)

º

Ampliación de establo

Gran aislamiento y luminosidad · Ventilaciones Automáticas · Mejores Condiciones internas

Tel. (+34) 985 303 752 – www.easy-covering.com P. de Somonte, c/Mª Glez. La Pondala nº 41, C.P. 33393 Gijón (Asturias) Consulta o vídeo na web www.afriga.tv AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_explotacion_valedecardeiros.indd 29

21/06/2016 22:27

30

explotación

A TAXA DE FERTILIDADE GLOBAL DA EXPLOTACIÓN É DO 32 %, PERO SOBE AO 39 % NO CASO DAS VACAS DE PRIMEIRO PARTO. A TAXA DE FERTILIDADE Á PRIMEIRA INSEMINACIÓN É DO 33 % E A TAXA DE FERTILIDADE CADA 21 DÍAS, DO 18 %

Chan de goma na sala de muxido A sala de muxido é unha paralela de 32 puntos con medidores electrónicos e retiradores automáticos

Comedeiro das vacas secas

ORGANIZACIÓN, DESCANSO, CONFORT E ALIMENTACIÓN Os animais de produción están permanentemente estabulados. A súa ración inclúe silo de millo e de triticale, fariña de millo e de soia, melaza de cana de azucre, polpa de laranxa e un núcleo de minerais, soia tratada, DDG e trigo.

Todas as vacas de leite, incluíndo o lote de posparto, descansan en camas de area que renovan unha vez á semana. Iso si, límpanas e nivélanas cada vez que van á sala de muxido, é dicir, tres veces ao día. Dispoñen de cepillos de cow comfort e goma na sala de muxido. A temperatura no interior das naves contrólana mediante auga (sistema de aspersión enriba dos comedeiros) e ventilación (sobre os cubículos).

As vacas secas están no campo. O obxectivo, máis que alimentario, é que exerciten as patas para ter uns pezuños duros e sans con vistas á próxima lactación. Cando hai dispoñibilidade de herba, pastan, pero a súa alimentación compleméntase cunha ración unifeed a base de silo de triticale, palla picada, soia e minerais.

Teñen dous lotes de preparto, un para xovencas e outro para vacas multíparas. As primeiras ingresan neste grupo entre 25 e 30 días antes do parto, mentres que as vacas o fan uns 20 días antes. A ración é similar para os dous lotes e inclúe silo de millo e de triticale, soia tratada, minerais e palla picada.

Tanto os animais de preparto como a recría ata os oito meses dormen en cama quente de palla.

As vacas ingresan no lote preparto 20 días antes

A partir dos oito meses, a recría está fóra dividida en dous lotes de diferentes idades

A area das camas renóvana unha vez á semana

Almacén de materias primas e carro con sistema roto-mix

Consulta o vídeo na web www.afriga.tv AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_explotacion_valedecardeiros.indd 30

22/06/2016 15:11

Coma sempre, os primeiros dende 1975

NOVOS COMEDEIROS DE EXTERIORES CON TEITO VOLADIZO!

OFERTA ESPECIAL de lanzamento Consulta prezos e condicións!

LEVA OS MELLORES PRODUTOS PARA A TÚA GANDERÍA!

Dispoñibles catro modelos: • Con cornadizas 2 x 3 e 14 prazas • Con cornadizas 2 x 2 e 12 prazas • Con separadores 2 x 3 e 14 prazas • Con separadores 2 x 2 e 12 prazas

Con apertura lateral para a carga de forraxe

Consulte prezos sen compromiso Camiño vello de Mourelle, s/n – 15840 Santa Comba (A Coruña) – ESPAÑA Telf. 981 88 05 50 – 981 88 05 75 • Fax. 981 88 06 06 e-mail: elmega@elmega.com • web: www.elmega.com

pub_elmega_galego.indd 31

19/06/2016 09:18

32

explotación

DESDE HAI DOUS ANOS TRABALLAN CO ÍNDICE DE MÉRITO TOTAL, QUE CONSTRÚEN ESPECIFICAMENTE PARA A EXPLOTACIÓN E QUE SERVE DE FÍO CONDUTOR PARA A SELECCIÓN DOS TOUROS

A partir do oitavo día de vida, a recría agrúpase nun único lote con aleitadora artificial ata a desteta

MANEXO DA RECRÍA Os animais acabados de nacer son trasladados a boxes individuais nos que permanecen oito días. Os tres primeiros mantéñense co calostro da nai e os cinco seguintes fanlles a transición a leite en po. A continuación xúntanos nun único lote onde permanecen cunha aleitadora artificial ata os 60 días, que é cando lles fan a desteta. A toma máxima de leite que chegan a inxerir é de oito litros. Ademais, neste período teñen á súa disposición un penso prestarter.

Despois da desteta e ata os catro meses, as xatas aliméntanse co prestarter da etapa anterior e mais co unifeed dos animais de produción. Dos catro aos oito meses, unha idade que Luís considera clave para o correcto desenvolvemento da becerra cara á súa futura capacidade produtiva, subminístranlles exclusivamente a ración unifeed das vacas de leite.

A partir desa idade, a recría está no campo dividida en dous lotes, un deles dos 8 aos 14 meses e outro desde os 14 ata que ingresan no lote preparto. Cada grupo permanece nunha superficie que supera as 30 hectáreas e, cando hai dispoñibilidade de herba, aliméntanse do que pastan.

Non obstante, sempre teñen á súa disposición unifeed a base de palla picada, silo de triticale, fariña de soia e de millo, e minerais. A ración leva as mesmas materias primas para os dous lotes pero en distintas cantidades, de acordo coa idade.

REPRODUCIÓN Na granxa J. Thymm sincronizan as femias para efectuarlles as inseminacións. Fano a partir do día 35 despois do parto, de maneira que a primeira inseminación cadre entre o día 70 e o 75. Para as vacas que teñen celos fóra da sincronización establecida e para as que quedan baleiras utilizan a información que lles proporcionan os podómetros de detección de celos (cos que tamén controlan os animais na sala de muxido).

A taxa de fertilidade global da explotación é do 32 %, pero sobe ao 39 % no caso das vacas de primeiro parto.

A taxa de fertilidade á primeira inseminación é do 33 % e a taxa de fertilidade cada 21 días, do 18 %. A media de doses de seme por preñez é de 2,27 e o intervalo entre partos, de 440 días. A media de lactacións dos últimos anos é de 2,58 .

XENÉTICA A xenética holandesa foi a máis utilizada na gandería durante moitos anos, pero ultimamente pasáronse á americana porque, segundo afirma Luís, coa holandesa “algunhas vacas producían pouco leite na primeira lactación”.

Desde hai dous anos traballan co índice de mérito total, que constrúen especificamente para a explotación e que serve de fío condutor para a selección dos touros. Porén, agora están pensando en utilizalo tamén para a selección das femias que van deixar descendencia na gandería.

O día da nosa visita tivemos ocasión de conversar co responsable do programa de apareamentos de Alta Genetics Portugal. Mario Filgueiras explicounos que sempre utilizan touros de elevado mérito xenético e que por esa vía, a paterna, os obxectivos de melloramento sempre se conseguiron con éxito. Contounos que buscan animais moi produtivos e que o sexan sen problemas, xa que, ao tratarse dun rabaño moi dimensionado, non se lles pode proporcionar unha constante atención individualizada. Ademais, procuran que a morfoloxía non comprometa a funcionalidade.

O programa de selección en base ao índice de mérito xenético consiste en darlles uns pesos relativos aos caracteres que resultan de interese para os obxectivos de mellora da explotación e, segundo unha fórmula matemática, os caracteres máis valorados teñen maior peso que os menos valorados. En termos xerais, este índice dálle o 40 % de peso aos caracteres de produción, o 40 % aos caracteres de saúde e o 20 % aos de conformación.

Nas xovencas empregan seme sexado e, nun futuro próximo, teñen previsto facer xenotipado dos animais.

TRANSFORMACIÓN NA ÚLTIMA DÉCADA Agricultura: hai anos, o mantemento do rabaño baseábase na compra de forraxes deshidratadas procedentes de España. Coa chegada de Vizuete cambiaron a un modelo asentado na produción de ensilados da propia granxa.

Confort: os cubículos antigos non estaban ben deseñados e fóronselles dando unhas dimensións máis adecuadas. Pasouse de camas de carbonato cálcico a camas de area e instalouse un sistema antiestrés para combater o calor a partir de ventiladores e aspersores en toda a granxa.

Carro unifeed: pasaron dun horizontal a un sistema rotomix co obxectivo de coidar un pouco máis o tamaño de fibra da ración e poder facer racións máis específicas para cada grupo.

Produción: no ano 2004, a produción individual era aproximadamente de 31 litros/día con 135 vacas en muxidura. Hoxe, a media é de 46,5 litros, con picos de ata 48.

Consulta o vídeo na web www.afriga.tv AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_explotacion_valedecardeiros.indd 32

21/06/2016 22:31

explotación

O CUSTO DE PRODUCIÓN TOTAL POR LITRO DE LEITE NOS ÚLTIMOS CINCO ANOS (2010-2014) FOI DE 34,2 CÉNTIMOS. NON OBSTANTE, A CRISE DO SECTOR OBRIGOUNOS A SER MÁIS EFICIENTES, XA QUE EN 2015 ESE IMPORTE REDUCIUSE ATA OS 31,6 CÉNTIMOS. A EFICIENCIA DERIVOUSE DA MELLOR CALIDADE DAS FORRAXES E DO CONSECUENTE AUMENTO DA PRODUCIÓN

33

DiStribuiDorES pArA ESpAñA y portugAL

“Estamos seguros que estas cargadoras Schäffer contribuirán a aumentar el rendimiento de sus explotaciones ganaderas”

4ª unidad Schäffer entregada a Materias orgánicas Naturales redondo izal

CUSTOS E INGRESOS O custo de produción total por litro de leite nos últimos cinco anos (2010-2014) foi de 34,2 céntimos. Non obstante, a crise do sector obrigounos a ser máis eficientes, xa que en 2015 ese importe reduciuse ata os 31,6 céntimos. A eficiencia derivouse da mellor calidade das forraxes e do consecuente aumento da produción.

Os ingresos da explotación proceden fundamentalmente da venda de leite, que lle entregan a unha empresa nacional que produce marcas brancas. O prezo é confidencial. Porén, Luís manifesta que teñen a sorte de contar cunha industria que lles recolle o leite a un “prezo minimamente confortable”. Aínda así, este gandeiro portugués define o presente do sector como “un momento historicamente negativo” que o leva a pensar: “Para que ser eficientes? Para que ter boas producións?

Para que traballar tantos anos para chegar a un nivel como o que nós temos aquí?”.

O PAPEL DOS COLABORADORES Luís quixo deixar constancia do papel básico de dúas empresas que levan traballando con eles desde sempre.

Unha delas á de Rui Amorin –distribuidor de Alta Genetics Portugal–, á que lle confían todo o relacionado coa xenética e coa calidade do leite. A outra é a de Francisco Patrocinio, que lles subministra as materias primas para a alimentación do gando.

Así mesmo, subliña o labor esencial de dous veterinarios. Un deles, Nuno Figueirido, xa colaboraba con Luís antes de chegar á granxa J. Thymm, e a el refírese como “o home que confiou en nós desde o inicio”. O outro é o nutrólogo español Juan José Vizuete, o cal, desde o inicio da súa relación profesional no ano 2004, revolucionou a explotación en termos de produción de leite e de forraxes, de manexo e de confort animal. Así define Luís o seu traballo: “É un fóra de serie e é por el que as nosas vacas producen o que producen”.

*F

iACi iNANC

S

Limpiador de colchonetas

Arrimador de comida

*consulte condiciones en su concesionario

Distribución portugal: ZjCarrageta Lda – Évora. www.zjcagriparts.pt Agrovergeira – Pombal. www.agrovergeira.pt

Distribución España: Formada por 25 concesionarios

Avda. Galicia, 109 • 33770 Vegadeo (Asturias) • Tel./Fax: (+34) 985 634 238 Comercial: info@fondrigomaquinaria.com recambios-Asistencia: servicio@fondrigomaquinaria.com

www.fondrigomaquinaria.com

Consulta o vídeo na web www.afriga.tv

afriga123_explotacion_valedecardeiros.indd 33

ESE – 24 M ÓN 0%

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

21/06/2016 22:36

Monobox GEA Un sólo movimiento para un ordeño perfecto Monobox sólo necesita una colocación para realizar todas las etapas de una buena rutina de ordeño.

En un solo movimiento coloca, estimula, limpia, despunta, ordeña y realiza el sellado del pezón con producto desinfectante.

Los 6 pasos de la rutina de ordeño automática Monobox 1. Colocación y estimulación Tan pronto como la pezonera se coloca comienza el proceso de estimulación mecánica que prepara la ubre para un ordeño rápido y con flujos altos.

La estimulación mecánica GEA permite reducir el tiempo de ordeño y una mayor producción por animal, ya que reduce la cantidad de ordeños bimodales.

2. Ordeño higiénico Se produce el proceso de limpieza del pezón seguido de secado y despunte.

A diferencia de otros sistemas de ordeño la unidad de ordeño GEA Monobox no precisa de cepillos externos o cualquier otro aparato que pueda contaminarse fácilmente.

Al realizarse de manera regular y constante evitamos el ordeño de pezones sucios o húmedos.

3. Medición y análisis de la leche El sistema de sensores analiza la temperatura, el color y la conductividad de la leche de despunte para detectar anomalías o mastitis.

Sensores adicionales monitorizan el flujo de cada cuarterón mientras se mide el volumen de leche producido. La información detallada de los mismos permite ajustes individuales precisos.

4. Ordeño completo, rápido, cómodo, confortable y completo El ordeño en línea baja permite trabajar con vacíos bajos que garantizan un ordeño rápido y saludable para el pezón.

La línea baja proporciona estabilidad de vacío y mejores condiciones del pezón que las lineas altas con altos niveles de vacío. Este hecho tiene un efecto importante en la calidad final de nuestra leche.

5. Posicionamiento El Brazo de ordeño ligero suspendido se adapta con facilidad a los movimientos naturales de la vaca. Esto evita malos posicionamientos del juego de ordeño, caídas y respiraciones.

Si una pezonera cae por cualquier circunstancia, esta no toca nunca el suelo hasta que vuelve a ser colocada, ni el juego de ordeño pierde el buen posionamiento.

La corta longitud de las mangueras proporciona estabilidad y evita fluctuaciones.

6. Post Dip y retirada automática Una vez finalizado el ordeño, y sin retirar la pezonera , cada cuarterón se rocía con producto desinfectante y cosmético.

Esta forma de aplicación tan directa permite una cobertura perfecta de forma homogénea en todo el pezón y una hidratación más efectiva.

pub_gea.indd 34

18/06/2016 09:41

productividad GEA Monobox -– Calidad, Calidad,productividad ad y flexibilidad todo en enuno uno flexibilidad todo Módulo profesional de ordeño automático para el máximo rendimiento y la máxima salud de su rebaño.

El nuevo nuevo módulo GEA El GEA Monobox Monobox aprovecha aprovechalas lasventajas ventajasdel delcelebrado celebrado módulo DairyProQ para para una unaproducción producciónsuperior superiordedecalidad calidad módulo de de ordeño DairyProQ de de leche.

La rutina de ordeño completa tiene lugar dentro de la pezonera, leche. La rutina de ordeño completa tiene lugar dentro de la pezonera, lo lo que asegura ordeño higiénicamente impecable una mayor que asegura un un ordeño higiénicamente impecable y unay mayor salud salud del del rebaño para una leche de calidad premium rebaño para una leche de calidad premium La efi eficiencia sussus vacas enen el momento La ciencia única únicade deGEA GEAMonobox Monoboxordeña ordeña vacas el momento oportuno. oportuno.

pub_gea.indd 35

18/06/2016 09:41

36

DOSSIER: CALIDADE DO LEITE E MUXIDO

MUXIDOS INVOLUNTARIOS. AS CAUSAS E A SÚA IMPORTANCIA EN EXPLOTACIÓNS CON SISTEMAS ROBOTIZADOS Presentamos o seguimento realizado a través da toma de datos en seis explotacións leiteiras galegas con robot de muxido co fin de determinar cales son as principais causas das vacas atrasadas, un dos problemas máis importantes nestes sistemas. Ángel Castro Ramos e José Manuel Pereira González Departamento de Enxeñería Agroforestal. Escola Politécnica Superior de Lugo (USC)

INTRODUCIÓN Cando se ten instalado un sistema de muxido robotizado, a presenza obrigada e rutineira durante a muxidura deixa de ser necesaria. Este aspecto é o que o fai atractivo, xa que o control do muxido pasa a recaer sobre múltiples sensores que envían os datos a un software informático que controla o sistema e que, ao mesmo tempo, lle permite ao gandeiro interaccionar cos eses datos que ofrece e, consecuentemente, levar a cabo unha función de control e xestión.

Así pois, algunhas tarefas de manexo nas explotacións con sistemas robotizados cambian respecto dos sistemas de muxido convencional e, aínda que a presenza do gandeiro á hora de muxir deixa de ser necesaria, o control dos datos entra a formar parte das rutinas de muxido e non exclúe por completo as tarefas de tipo físico. Daquela, cando o gandeiro consulta a alarma de calidade de leite e esta mostra un cuarto con posible infección, non só terá que interaccionar co sistema indicándolle, se é o caso, que aparte o leite desa vaca se non quere que este vaia para o tanque, senón que ademais esta rutina ten unha parte máis física, na cal o gandeiro deberá, en primeiro lugar, ir e comprobar

e confirmar se a vaca ten mamite de verdade ou non (naqueles casos nos que o sistema non teña unha detección directa por reconto celular), por exemplo, facendo un test de California, e, en segundo lugar, deberá decidir se considera oportuno facer o tratamento axeitado.

Malia que é certo que o traballo se volve máis flexible en sistemas de muxido robotizado e que se observan reducións do tempo de traballo, tamén é certo que para conseguir un axeitado funcionamento del é necesario levar a cabo de forma sistemática e con rigorosidade unha serie de tarefas que fan que a presenza do gandeiro continúe sendo necesaria: revisión da listaxe de alarmas e dos problemas, arrimado das vacas atrasadas, mantemento, cambio de pezas ou de pequenos elementos do sistema, limpeza, análise de datos, comparación de información, introdución de datos, realización de informes ou outros traballos a considerar.

Entre as principais actividades ou rutinas englobadas baixo a tarefa de muxir con robot, o que máis tempo de traballo require por parte do gandeiro adoita ser o arrimado de vacas atrasadas cara ao robot, denominado tamén realización de muxidos involuntarios, pois é o gandeiro quen ten que levar cada vaca para facer a muxidura correspondente cando o intervalo entre muxidos supera un valor ou rango que previamente é fixado no sistema (figura 1).

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_dossier_calidade_muxido_galego_02.indd 36

22/06/2016 15:12

DOSSIER: CALIDADE DO LEITE E MUXIDO

O intervalo entre muxidos adoita marcarse en función do nivel produtivo de cada vaca ou cada grupo de vacas. As razóns fundamentais polas que é necesario manter un nivel axeitado de visitas ao robot son fundamentalmente de tipo sanitario e produtivo. Está demostrado que as vacas que visitan a estación menos de dúas veces ao día poden ter un empeoramento na saúde do ubre (Hogeveen et al., 2001).

Ademais, cunha baixada na frecuencia de muxidos non se conseguiría o tan esperado incremento na produción de leite que promove este sistema de muxido respecto dos convencionais (Wagner-Storch and Palmer, 2003; De Koning e Rodenburg, 2004; Speroni et al., 2006). Así pois, a maioría dos gandeiros establecen unha alarma para o aviso por atraso se a vaca excede un intervalo de tempo de entre 12 e 18 horas respecto do muxido anterior (Rousing et al., 2006). É común reducir o intervalo no pico de lactación ou en animais moi produtores ou mesmo para reducir o reconto celular nalgún caso concreto. Este aviso indica que a vaca non acudiu voluntariamente ao muxido e ten que ser levada ata a cabina. Para iso o gandeiro ten que fixarse no informe de atrasos que marca o software, despois identificar a vaca ou vacas no establo entre todo o rabaño e, por último, levala a unha área fronte ao box de muxido. Estes atrasos son un dos principais problemas nas estabulacións con robot de muxido xa que chega a consumirlle moito tempo ao gandeiro (Donkers, 2010).

As razóns polas que existen estes muxidos involuntarios poden ser moi diversas e dan lugar a diferentes taxas de muxidos involuntarios respecto dos voluntarios. Para coñecer máis de preto esta problemática realizamos unha toma

37

Figura 1. Momento no que un gandeiro leva unha vaca para un muxido involuntario

de datos en seis explotacións galegas con sistema de muxido robotizado, cinco das cales tiñan tráfico libre e unha tráfico forzado.

En xeral, podemos falar de tres tipos de tráficos: forzado, guiado e libre (Wiktorsson e Sorensen, 2004). No tráfico forzado as vacas están obrigadas a pasar pola estación de muxido para poder acceder á zona de comedeiro e/ou bebedeiro, mentres que para acceder ao resto das zonas o fan a través de portas dunha única dirección. No tráfico guiado as vacas que queren acceder a unha determinada zona pasan a través dunha porta selectora; esta porta envía as vacas con permiso de muxido a unha sala de espera fronte ao box de muxido e as que non teñen permiso devólveas á zona de orixe ata telo. No tráfico libre as vacas poden visitar libremente as zonas de descanso, de alimentación e de muxido.

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_dossier_calidade_muxido_galego_02.indd 37

19/06/2016 11:22

38

DOSSIER: CALIDADE DO LEITE E MUXIDO

TEMPO EMPREGADO NAS RUTINAS RELACIONADAS CO MUXIDO A redución de traballo coa introdución do sistema de muxido robotizado foi evidente. Antes de pasar a muxir con robot as explotacións analizadas consumían de media ao día 4:15:00 (hh:mm:ss) nas tarefas de muxido. Con robot a media redúcese ata case a metade dese tempo (táboa 1) e, ademais, supón maior flexibilidade no traballo. Os gandeiros sobre os que se fixo o estudo declararon que ían unha hora máis tarde ao muxido da mañá e que pola tarde era habitual que puidesen rematar a xornada unha hora antes. Esta redución do tempo de muxido e a súa flexibilidade comporta claramente unha mellora na calidade de vida, o cal, tendo en conta que a maioría das explotacións son familiares, lle pode reportar moita comodidade á familia. Non obstante, esta redución do tempo de traballo viuse que era inferior á mostrada por Donkers (2010) para gandeiros holandeses e daneses, sobre os cales revela que manexaban rabaños de 60 vacas en robot con só 30 minutos diarios de tempo dedicado a tarefas relacionadas co muxido. Este tempo incluía non só levar vacas atrasadas senón tamén traballos como mantemento, limpeza e desinfección ou comprobar alarmas do sistema. No caso das explotacións galegas analizadas, ese tempo xa sería consumido, no mellor dos casos, como mínimo só para a tarefa de arrimar vacas atrasadas. Os datos mostran que, sen dúbida, esta é a tarefa máis traballosa no muxido con robot.

De media, o 63,1 % do tempo dedicado á muxidura é consumido por esta tarefa e nalgúns casos implicaba ata un máximo de 3 horas diarias (táboa 1). Estes datos dan conta da importancia da taxa de muxidos forzados ou involuntarios que poida haber nun rabaño con robot.

mente recoñecido como límite na maioría dos casos en sistemas de muxido con robot). Así pois, os valores observados están por debaixo desa saturación máxima dos equipos, pero pasan do limiar de 45 vacas que marcan algúns estudos de referencia, a partir do cal se incrementa a competencia entre animais e, polo tanto, o traballo para o gandeiro (Artmann, 2002).

Para reducir no posible o traballo de arrimar esas vacas, a maioría dos gandeiros (2/3) improvisa unha zona de espera diante da estación de muxido coa finalidade de introducir nela as vacas atrasadas. Esta sala limítase ben cunhas cadeas, ben con elementos máis elaborados como a instalación de barreiras móbiles (figura 2). Deste xeito, o gandeiro evita estar pendente de ir buscar vaca a vaca cando remata de muxirse outra atrasada e pode dedicarse a facer outra tarefa polo establo (limpar cubículos, bebedeiros...) que lle permita, ao mesmo tempo, ter certo control visual do que ocorre tanto na sala de espera coma na estación de muxido.

Figura 2. Exemplos de salas de espera para introducir vacas con atraso no muxido

Táboa 1. Rutinas de muxido diarias en sistemas de muxido robotizado e a súa duración Rutinas diarias de muxido (hh:mm:ss/día) Comprobación da listaxe de alarmas, resolución de problemas Busca de vacas incompletas e atrasos Mantemento do sistema, repostos e limpeza xeral Comprobación de datos do rabaño, elaboración de informes

Media

Mín.

Máx.

DS

0:12:24 0:01:26 1:00:00 0:23:21 1:25:00 0:30:00 3:00:00 0:55:03 0:15:51 0:05:00 0:15:00 0:04:11 0:20:50 0:00:00 0:45:00 0:15:38

Outros

0:05:00 0:00:00 0:30:00 0:12:15

Total

2:15:44 1:17:00 4:02:00 1:04:54

Nas explotacións analizadas os gandeiros programaban dentro das tarefas diarias a revisión das alarmas por atraso e arrimar as vacas, como mínimo, dúas veces ao día, unha vez pola mañá e outra pola tarde, o que vén sendo o que realizan noutras rexións europeas (Rousing et al., 2006). É evidente que a carga gandeira que soporte cada robot, xunto co nivel de competencia no rabaño, vai ter influencia no maior ou menor número de muxidos involuntarios e, polo tanto, no tempo dedicado a esta tarefa.

As explotacións de media muxían 58 vacas por robot, co que se pode dicir que teñen unha ratio de ocupación do 83 %, tomando como referencia unha capacidade máxima de 70 vacas por robot (valor de referencia internacional-

AS CAUSAS DOS ATRASOS NO MUXIDO Os datos das seis explotacións galegas analizadas mostraron unha proporción media de vacas arrimadas ao box de muxido de 0,20 ± 0,06 (20 % ± 6). Este dato é relativamente baixo se o comparamos con outros estudos levados a cabo en España, Europa e América do Norte, onde sitúan a taxa de vacas co seu muxido involuntario entre 0,19 e 0,30 (Rodenburg e Wheeler, 2002; Rousing et al., 2006; Bach et al., 2007).

O número de atrasos (muxidos involuntarios), e como consecuencia o tempo de traballo dedicado ao muxido en sistemas robotizados, depende de factores coma o número de vacas por robot, o deseño do establo e o tipo de tráfico seleccionado, o equilibrio entre a ración subministrada na cornadiza e o concentrado subministrado no robot ou o estado sanitario dos animais, entre outros.

Con respecto ao número de vacas a muxir, hai que ser consciente de que canto maior sexa a carga gandeira, en

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_dossier_calidade_muxido_galego_02.indd 38

22/06/2016 15:12

DOSSIER: CALIDADE DO LEITE E MUXIDO

termos xerais requirirá máis dedicación por parte do gandeiro. Ao haber máis vacas increméntase a competencia entre animais, o que fará que se incremente o número de muxidos involuntarios. De feito, gandeiros alemáns declararan xa hai anos que preferían ter robots de muxido que muxiran arredor das 45 vacas, aínda que isto supuxese un incremento dos custos de produción, pero que os beneficiase na redución do traballo (Artmann, 2002).

Traballos previos de varios autores (Rodenburg e Wheeler, 2002; Nixon et al., 2009) citan diversos factores como os causantes dos muxidos involuntarios: coxeiras, mamites, feridas dos animais, feridas no ubre ou nos tetos ou mesmamente vacas con pouca experiencia. Dentro dos muxidos involuntarios cabe unha pequena porcentaxe tamén de vacas que provoca algún muxido incompleto, ben por fallo da máquina ou ben por causa dun animal, como pode ser a mala colocación de tetos ou o comportamento puntual dalgún animal que patexa e que provoca que ás veces non se muxa por completo. Así, no conxunto das seis explotacións que analizamos observamos que a maioría das vacas (52,6 %) non tiña ningún motivo aparente para atrasarse no muxido (figura 3). Cómpre dicir que para nós motivo aparente é aquel que tanto para nós coma para o gandeiro puidese interferir razoadamente na vontade da vaca para irse muxir. Así, estas vacas que nin coxeaban nin estaban avanzadas en lactación nin eran xovencas nin estaban enfermas eran denominadas “preguizosas”. Este termo foi usado por primeira vez en América do Norte no ano 2002

39

DIFERENTES AUTORES ASEGURAN QUE MOITOS MUXIDOS INVOLUNTARIOS PODERÍAN EVITARSE VARIANDO O TIPO DE TRÁFICO E COINCIDEN EN QUE AS VACAS EN TRÁFICO LIBRE SE TEÑEN QUE ARRIMAR MÁIS VECES DIARIAS QUE CON TRÁFICO FORZADO

e adoita representar o 54 % das vacas que se atrasan (Rodenburg e Wheeler, 2002), un valor polo visto similar ao noso. Este dato pon de relevancia dous aspectos importantes: o primeiro é que será difícil reducir arredor da metade dos muxidos involuntarios pois non coñecemos o motivo, e o segundo, que cando existen muxidos involuntarios a frecuencia de muxidos nunha explotación, á que tanta importancia se lle presta con robot, está tamén influenciada pola intervención do gandeiro e non reflicte toda a realidade do éxito do programa de xestión dos muxidos non forzados e, en definitiva, do robot. Por iso sería importante, cando se achegan datos medios de explotacións con robot, incluír, entre outros, datos de “vacas preguizosas”, así como a taxa de muxidos involuntarios.

LA EFICACIA DE LO NATURAL

Phytodip NUEVO PRODUCTO DE HIGIENE DE PEZONES CON PRINCIPIOS ACTIVOS NATURALES Eficacia del ácido láctico potenciado con una mezcla estudiada de extractos naturales de plantas con propiedades antibacterianas y fungicidas (cumple la norma en 1656).

Altísima calidad cosmética por sus principios activos que respetan el manto ácido de la piel y por la alta concentración de dermoprotectores.

Acción potenciadora de las defensas naturales de la piel.

No gotea y posee una alta persistencia entre ordeños.

Acción ahuyentadora de insectos por sus extractos naturales.

Diseño, desarrollo y fabricación de productos para higiene ganadera.

Fabricado y distribuido por: PROQUIDEZA S.L. B-36.354.694 Telf. (+34) 986 787 537 Fax (+34) 986 787 603 Pol. Industrial Lalín 2000 Parcela C42/43 - 36500 Lalín (Pontevedra) España • info@proquideza.es

www.proquideza.com

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_dossier_calidade_muxido_galego_02.indd 39

22/06/2016 15:13

40

DOSSIER: CALIDADE DO LEITE E MUXIDO

Figura 3. Frecuencia de distribución dos motivos tidos en conta para os muxidos involuntarios en vacas en robot de muxido

ESTÁ DEMOSTRADO QUE AS VACAS QUE VISITAN A ESTACIÓN MENOS DE DÚAS VECES AO DÍA PODEN TER UN EMPEORAMENTO NA SAÚDE DO UBRE

Frecuencia (%)

Figura 4. Frecuencia de distribución dos niveis de coxeira observados nas explotacións con sistema de muxido robotizado

Motivos dos atrasos nos muxidos

A: colocacións erróneas das tetoeiras e elevado intervalo entre muxidos buscando corrixir a mala colocación dos tetos; B: vacas avanzadas na lactación, con pouco leite e próximas a secar; C: vacas recentemente paridas, xovencas non adaptadas ao sistema; D: vacas con mala mobilidade, coxas, membros e apromos con inchazón ou con vendaxes; E: vacas que están de pé no cubículo; F: vacas tombadas ás que lles custa levantarse; G: vacas con mamites, operadas, enfermas; H: vacas que estaban comendo, andando ou tombadas pero con boa mobilidade e que se levantaban ben, sen motivo aparente, polo tanto, vacas “preguizosas”.

De entre os atrasos nos que si atopamos un motivo, as vacas coxas e con mala mobilidade representan o 18,4 %. As laminites ou patoloxías do pezuño teñen moita importancia nos rabaños leiteiros actuais. A medida que os sistemas de produción láctea se foron intensificando a casuística das coxeiras tamén se incrementou (Sánchez, 2003). Esta incidencia cobra máis importancia aínda se cabe con muxido robotizado, onde a vaca se move polas diferentes zonas do establo, entre elas a de muxido. Para complementar isto analizouse o nivel de mobilidade das vacas con atrasos na muxidura, seguindo unha escala xa utilizada por Sprecher et al. (1997) e Thomsen et al. (2008): 1. Normal, non coxea 2. Camiña irregular, coxea un pouco 3. Coxeira leve 4. Coxeira 5. Coxeira grave A maioría destas vacas (57,1 %) non mostraba ningún signo de coxeira. Tamén podemos dicir que as coxeiras máis severas son as menos comúns, representando os niveis de coxeira 4 e 5 o 8,8 % e o 2,7 % respectivamente (figura 4). As coxeiras poden ser debidas a moitas causas.

Unha delas ten que ver coa alimentación, aspecto relevante a tratar cando se fala de muxido robotizado. Non podemos esquecer que esa vontade de muxido por parte das vacas está incentivada a base de concentrado que se lles oferta no comedeiro da estación de muxido, pero ese concentrado ten que complementar a ración ofrecida no presebe e, ás veces, resulta complexo para o técnico responsable atopar un equilibrio. É sabido que as explotacións que usan dietas con elevado contido de concentrados poden sufrir niveis de coxeiras subclínicas que fan decrecer a mobilidade das vacas (Rodenburg, 2002), pero, sen dúbida, unha boa prevención é o punto de partida para manter esta patoloxía con incidencias baixas nos rabaños.

1, normal, non coxea; 2, camiña irregular, coxea un pouco; 3, coxeira leve; 4, coxeira; 5, coxeira grave

O seguinte motivo en importancia é o provocado por vacas acabadas de parir, xovencas ou vacas que non se adaptaron nunca ao robot (9,2 %). De feito, é máis común ter que levar as vacas á estación de muxido durante os primeiros 14 días de lactación para realizar algún muxido (Rousing et al., 2006). En canto ás xovencas, a súa timidez inicial ou a excesiva competencia aféctalles. Neste sentido está demostrado que teñen unha menor porcentaxe de muxido forzado cando están nun grupo de xovencas soas en lugar de estar co resto das vacas do rabaño (Bach et al., 2006). Por outra banda, as vacas avanzadas na lactación, con pouco leite ou próximas a secar son a terceira causa de muxidos involuntarios (7,2 %). Neste caso a importancia que se lle debe dar dependerá de cada animal en concreto. Para iso o gandeiro ten que ser coñecedor do seu rabaño. Aínda que con robot non moxe fisicamente, isto non o exclúe de coñecer cada vaca, así como o seu estado produtivo e reprodutivo. Haberá vacas que non importe que se muxan menos de dúas veces diarias, incluso cunha vez en días previos o secado pode ser suficiente. Tamén pode darse o caso de que non importe que se atrasen no muxido pois nalgún caso no que a vaca teña unha inserción dos tetos traseiros moi xunta, ese atraso e, polo tanto, a acumulación de máis leite, poden favorecer a colocación das tetoeiras e deste xeito evitar un muxido incompleto.

Pero todo iso ten que estar baixo a supervisión do gandeiro e a análise dos datos, de maneira que non corramos o risco de que unha lonxitude maior no intervalo entre muxidos afecta negativamente a calidade do leite.

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_dossier_calidade_muxido_galego_02.indd 40

21/06/2016 22:39

™ VMS VMS VMS™™ Spectra Spectra Spectra edición edición edición limitada limitada limitada El El El único único único robot robot robot de de de ordeño ordeño ordeño que que que puntúa puntúa puntúa diariamente, diariamente, diariamente, la la la condición condición condición corporal corporal corporal de de de la la la vaca vaca vaca

+ VMS VMS VMS++

S E 2 VM HA D l (Lugo) C R A M Po TA EN ANDIÓN PUES T A A S M I n PRÓX co Libre e ráfi T n o c

Con Conlalapuntuación puntuaciónprecisa precisayydiaria diariade delalacondición condicióncorporal corporalpuedes puedesplanificar planificarlalaalimentación alimentación Con puntuación precisa yreserva diaria de lagrasa condición corporal puedes la Esto alimentación para parala asegurar asegurar lalaadecuada adecuada reserva de de grasa en enelelciclo ciclode delactación lactaciónplanificar de delalavaca. vaca.

Estopromueve promueve para asegurar de ladeadecuada reserva de grasa en elyciclo de lactación la vaca.

Esto promueve lalaproducción producción leche, leche,lalaeficiencia eficiencia reproductiva reproductiva ylalalongevidad longevidad de dede lalavaca vaca yyestá está disponible disponible la producción de leche, la eficiencia reproductiva y la longevidad de la vaca y está disponible de de serie serieen enelelVMS VMS Spectra.

Spectra. de serie en el VMS Spectra.

Para Parasaber sabermás mássobre sobrelalaedición ediciónlimitada limitadadel delVMS VMSSpectra Spectracontacta contactacon contutudistribuidor distribuidorlocal localoo Para saber más sobre la edición limitada del mira miranuestra nuestra página página web web www.delaval.es www.delaval.es . . VMS Spectra contacta con tu distribuidor local o ™™ ––mucho mucho más másque queun unrobot robot deordeño. ordeño.

DeLaval DeLaval VMS VMS mira nuestra página web www.delaval.es . de ™ – mucho más que un robot de ordeño.

DeLaval VMS Disponible Disponiblesolamente solamenteenen2016.

2016.

Disponible solamente en 2016. www.delaval.es www.delaval.es

www.delaval.es pub_deLaval.indd 41

22/06/2016 17:56

42

DOSSIER: CALIDADE DO LEITE E MUXIDO

Outra das variables que ten influencia sobre o número de muxidos involuntarios é o deseño do establo e o tipo de tráfico escollido. O tráfico libre adáptase a practicamente calquera deseño de establo, no entanto, o problema con este sistema é que a proporción de vacas con muxidos involuntarios é sensiblemente maior que nos sistemas con tráfico forzado ou guiado. Diferentes autores aseguran que moitos muxidos involuntarios poderían evitarse variando o tipo de tráfico e coinciden en que as vacas en tráfico libre se teñen que arrimar máis veces diarias que con tráfico forzado (Wiktorsson e Sorensen, 2004; Bach et al., 2009) ou guiado (Hermans et al., 2003) e, ademais, en tráfico forzado o rabaño ten unha maior frecuencia de muxidos que no tráfico libre. No conxunto de explotacións que analizamos unha contaba con tráfico forzado, fronte a cinco con tráfico libre. Nos datos obtidos atopamos unha taxa de muxidos involuntarios do 0,18 na explotación con tráfico forzado fronte ao 0,21 das restantes con tráfico libre. Entendemos que comparar só unha explotación en tráfico forzado non é significativo, pero o dato vén coincidir con outro estudo máis numeroso que non atopou diferenzas significativas entre diferentes tráficos para a porcentaxe de vacas a forzar (Gygax et al., 2007). Isto fainos pensar que o deseño dos tráficos, e máis concretamente no analizado, pode que non estivese resolto da forma máis axeitada posible ou tamén cabería pensar que non é posible eliminar a totalidade de vacas preguizosas e muxidos involuntarios nos rabaños en sistemas con robot de muxido.

Outro factor a ter en conta é a alimentación do rabaño.

Para que o sistema funcione correctamente deberá conxugarse un equilibrio entre o subministrado na cornadiza e o mantemento do interese por acudir á cabina de muxido para recibir unha dose de concentrado suplementaria.

Poderiamos pensar que ofrecer maior cantidade de concentrado por vaca potenciaría esa faceta atraente que ten o propósito de que a estación de muxido tamén funcione como unha estación de alimentación; non obstante, os traballos levados a cabo neste sentido concluíron que a cantidade de concentrado ofrecido na estación de muxido non reduce o número de vacas para arrimar (Bach et al., 2007).

O que si parece ter moita relevancia é a composición dese concentrado. Viuse que con concentrados ricos en cebada e avea a porcentaxe de vacas atrasadas no muxido se reducía ata un 65 % con respecto a se ofrecemos un concentrado estándar, e incluso se incrementaría o resto das visitas nun 44 % (Madsen et al., 2010). Por outra banda, ademais do concentrado, en relación coa alimentación tamén ten moita importancia a ración que se ofrece no comedeiro, xa que naquelas vacas que se sacien en exceso coa ración base o reclamo do concentrado da estación non funcionará axeitadamente; este último aspecto podería estar detrás da elevada porcentaxe de vacas preguizosas que non acoden ao robot sen causa aparente. De aí a importancia de atopar un equilibrio nas racións baixo este sistema de muxido. É común que racións totalmente mesturadas con moito concentrado e baixas en fibra estean relacionadas coa maior porcentaxe de vacas preguizosas (Rodenburg, 2002).

AS VACAS QUE NIN COXEABAN NIN ESTABAN AVANZADAS EN LACTACIÓN NIN ERAN XOVENCAS NIN ESTABAN ENFERMAS ERAN DENOMINADAS “PREGUIZOSAS”.

ESTE TERMO FOI USADO POR PRIMEIRA VEZ EN AMÉRICA DO NORTE NO ANO 2002 E ADOITA REPRESENTAR O 54 % DAS VACAS QUE SE ATRASAN

Mesmo a xenética pode ser un factor que afecte a que o gandeiro teña que incrementar as horas de traballo arrimando vacas ou non. Así, para muxir con robot non só se deben buscar animais con boa colocación de tetos que faciliten a detección e a colocación de tetoeiras e que tamén teñan, a poder ser, un fluxo normal que non penalice a produción obtida por tempo de funcionamento da máquina; tamén ten importancia seleccionar touros que sexan mellorantes para a produción de leite, xa que isto está relacionado con intervalos entre muxidos curtos (Nixon et al., 2009), o que acaba reducindo o número de muxidos involuntarios.

CONCLUSIÓNS • Os sistemas de muxido robotizado ofrécenlles aos gandeiros a oportunidade de reducir a carga de traballo. Concretamente o traballo de muxido pódese ver reducido en case a metade do tempo con respecto a antes de instalar o sistema robotizado.

• O traballo de levar as vacas atrasadas no muxido consome algo máis da metade do tempo total.

• A proporción de vacas con muxidos involuntarios nun conxunto de seis explotacións leiteiras galegas foi do 20 %. A metade destas denomináronse “preguizosas” por non ter motivo aparente, un 18,4 % si tiña unha razón, estaban coxas; non obstante, os niveis de coxeira apreciados non foron alarmantes, pero suficientes para dar lugar a traballo extra.

• A prevención e o coidado da alimentación teñen que ser hábitos básicos para mitigar o efecto das coxeiras.

• A alimentación inflúe directamente nas visitas á estación de muxido e podería estar detrás da elevada porcentaxe de vacas que non acoden sen causa aparente. A clave está en atopar o punto de equilibrio entre o alimento subministrado coa ración do presebe e a cantidade de concentrado a subministrar na cabina. Por outra banda, no concentrado ofrecido na estación debe primar máis a apetencia deste que a cantidade ofrecida.

BIBLIOGRAFÍA As persoas interesadas na bibliografía deste artigo poden remitirlles aos autores as súas consultas por email: angel.castro@usc.es / j.pereira@usc.es

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_dossier_calidade_muxido_galego_02.indd 42

22/06/2016 16:37

UNIFORM-Agri entrevista a Joan Galí JOAN, GRAN DECISIÓN LA DE DEJAR REPROGTV EN OTRAS MANOS. ¿CUÁLES HAN SIDO PRINCIPALMENTE LAS RAZONES?

SABEMOS QUE EL SECTOR LÁCTEO NO PASA AHORA POR SU MEJOR MOMENTO Y, POR ELLO, ES MUY IMPORTANTE LLEVAR A CABO UNA DETALLADA GESTIÓN DE LA Sí. Después de meditarlo mucho pensé GRANJA. ¿QUÉ MENSAJE TRANSMITIRÍAS que era el momento de traspasar el pro- A AQUELLAS PERSONAS QUE AÚN DUDAN SOBRE LA NECESIDAD O NO DE ADQUIRIR grama. En ese momento las opciones que tenía eran: venderlo o montar una UN PROGRAMA INFORMÁTICO DE GESTIÓN QUE LES SIRVA DE APOYO Y REFERENCIA empresa más grande con comercial, A LA HORA DE TOMAR DECISIONES SOBRE asistencia,... Me decidí por la primera.

SU EXPLOTACIÓN? ¿CREES QUE EL COSTE DE ADQUISICIÓN Y MANTENIMIENTO DE ¿POR QUÉ UNIFORM-AGRI? CUALQUIER PROGRAMA INFORMÁTICO SE De todos los programas que conozco AMORTIZA EN UN CORTO PLAZO? creo que es el más consistente y con

una base muy sólida. Es una empresa consolidada y me pareció que la suma de UNIFORM y ReproGTV se complementaba y podía salir un gran producto de la fusión.

En los momentos de crisis es cuando más necesario se hace llevar una gestión óptima. Los errores de pagan caros. El ganadero (o el técnico) no puede decidir el precio de la leche, el gasoil, el pienso,... pero sí que puede ¿CUÁLES CREES QUE SON LAS PRINCIPALES decidir cómo funciona la granja. La VENTAJAS DE LAS QUE SE BENEFICIARÁN reproducción, el manejo, la genética, la LOS USUARIOS DE REPROGTV AL CONVER- producción, la salud, etc. sí que depenTIRSE EN CLIENTES DE UNIFORM-AGRI? den de su gestión.

Bueno, esto ya no depende de mí pero En cuanto al coste, es ínfimo en relación al volumen de la economía de una estoy seguro de que el cambio será a ganadería. La mayoría de ellas mueven mejor. UNIFORM-Agri ha desarrollado y sigue desarrollando muchas solucio- como mínimo 200,000 € al año y un programa que ahorre errores y pérdidas nes para facilitar el acceso a los datos de tiempo se paga solo. de los animales y su posterior análisis.

La tecnología avanza muy rápido y UNIFORM-Agri se adapta a ello. Esto es EN ESPAÑA MUCHOS GANADEROS DEJAN GRAN PARTE DE LA GESTIÓN Y LA TOTAalgo en lo que ReproGTV empezaba a LIDAD DEL CONTROL REPRODUCTIVO DE encontrar algunas limitaciones también. UNIFORM-Agri dispone ya de una SUS EXPLOTACIONES EN MANOS DE SUS VETERINARIOS, ¿QUÉ OPINAS SOBRE ESTO? aplicación móvil y están trabajando para adaptar el programa ´a la nube´ A diferencia de otros países, en España que dará muchísimas posibilidades para hay un número de veterinarios elevado acceder a los datos y crear infray a un coste muy asequible. El ganadero estructuras más sencillas entre veterina- puede disponer de excelentes proferio, ganadero, nutricionista, diferentes sionales a un coste muy razonable. Al organizaciones,... Llegará el final de la ser muchos también significa que los exportación e importación de archivos veterinarios se han diversificado y esy todo funcionará a través de acceso pecializado en diversas ramas como la por nombre de usuario y contraseña. nutrición, la calidad de leche, la gestión Los cambios siempre parecen dramáeconómica, etc.. En algunos países de nuestroentorno, el veterinario se dedica ticos al principio pero a medio plazo estoy convencido de que estarán mejor casi exclusivamente a la clínica. atendidos y satisfechos. El sistema de UNIFORM-AGRI ES UNA EMPRESA HOLANrelación usuario/empresa es diferente DESA QUE FUNCIONA CON UN MODELO al que yo tenía con mis clientes y para UNIFORM-Agri el servicio y la asistencia DE NEGOCIO MUY ESTRUCTURADO PERO CADA VEZ MÁS COMÚN EN ESTE SECTOR técnica es una de sus prioridades.

UNIFORM-Agri España

Correo electrónico oficina:

Avd. de la Industria, 32 Edificio PAYMA Entreplanta Oficina EP 4-5 28108 Alcobendas (MADRID)

Ventas: ventas@uniform-agri.com Telf.: +34 670 34 94 64

pub_uniform_agri.indd 43

DE LA INFORMÁTICA. ¿CREES QUE SE PUEDE DAR EXPLICACIÓN A LOS COSTES ANUALES QUE FACTURA UNIFORM A SUS CLIENTES CON LOS SERVICIOS QUE PROPORCIONA?

Para el programador, el mantener un programa informático requiere mucho tiempo y dedicación. Si se quiere hacer las cosas bien, se necesita personal que esté a disposición del usuario, que programe, que atienda, que venda y que represente; sino, es muy difícil ser viable. Muchas empresas de software han cerrado teniendo un producto bueno.

Si efectivamente hubiera optado por la opción de crecer y aumentar mi equipo de trabajo, el modelo de negocios hubiera cambiado y consecuentemente los precios se habrían incrementado.

Sino, es insostenible. ¿DÓNDE VES EL FUTURO?

Dado que la tendencia es que las ganaderías sean mayores y la gestión más profesional, se hace imprescindible disponer de buenos programas informáticos que solucionen los problemas eficientemente.

Los técnicos también van a entrar en todo el mundo en el campo del asesoramiento y necesitarán información bien estructurada para hacer un buen análisis de la explotación.

En ambos casos hay que escuchar muy atentamente al usuario final porque es el que manda . El cliente es el que acaba creando el programa.

Como en otros ámbitos, en el futuro habrá no más de 2 o 3 programas que competirán en este sector. Creo que UNIFORM-Repro será uno de ellos.

18/06/2016 08:21

O PROXECTO DE JUAN CARLOS CASTAÑO Este veterinario de Arriondas puxo en marcha este proxecto persoal no que o robot de muxido Lely é o eixe sobre o que xira o negocio. O control de custos nunca se perde de vista nesta granxa.

A pesar da crise, o seu sistema é rendible.

O PROXECTO EMPRESARIAL Juan Carlos é un veterinario de Arriondas (Asturias). Nesta comunidade é onde desenvolveu a súa vida profesional. En Arriondas, ademais de ter a súa residencia, ten a súa granxa.

Hai tres anos Juan Carlos embárcase no que para moitos dos seus compañeiros e para a súa familia era unha tolemia: reabrir a granxa e volver producir leite. Esta aventura debería combinala co seu traballo habitual de clínica nas granxas da zona.

Juan Carlos, non te asustou o feito de comprar todas as vacas de procedencias tan dispares?

Asusteime co primeiro lote que comprei pero despois de ver o ben que se adaptaban ás miñas instalacións non tiven máis preocupacións. Tamén aprendín que estas vacas moi normaliñas cun pedigree básico teñen moita marxe de mellora. Polo xeral, non se explota todo o potencial xenético dos animais. Aquí hai vacas que na súa granxa de orixe producían 4.000 l/ano e aquí superan os 15.000 l/ano.

dedicarlles algo máis de tempo aos robots.

135 vacas en muxido é o punto de máxima rendibilidade desta granxa xogando cos 130 cubículos actuais.

Pódese depender ao 100 % da alimentación externa? Non é moi caro este sistema de alimentación?

A alimentación é cara pero hai que mirar outros investimentos que eu non teño que facer. A maquinaria da granxa limítase a unha mini pa. Eu manexo 146 vacas cun só empregado. O custo de alimentación por litro de leite producido é de 18 céntimos.

• Robots (2, mantemento, consumibles, deterxentes): 1.380 € [0,01 €/l]

A GRANXA NA ACTUALIDADE A día de hoxe na granxa atópanse 130 vacas en lactación e 16 secas. Non hai recría xa que todo se insemina con Azul Belga. A reposición realízase con xovencas de primeiro parto compradas moitas veces a antigos clientes.

A alimentación consiste nunha mestura seca a base de veza, alfalfa e concentrado, que lle subministran cada 15 días. A media de consumo diario é de 22 kg/vaca. Por outra banda, está o concentrado subministrado nos robots: 6 kg/vaca e día.

A granxa dispón de 130 cubículos de area nunha nave moi ventilada. As arrobadeiras pasan habitualmente, co cal os patios están moi limpos.

afriga123_publi_lely.indd 44

Algo moi fácil de medir nesta granxa son os seus custos, xa que case todos se contratan ao exterior. Os custos mensuais son: • Alimentación (130 vacas): 26.173 € [0,18 €/l] • Laborais (2 traballadores): 3.334 € [0,02 €/l]

• Electricidade: 1.150 € [0,01 €/l] • Secas (15 vacas): 1.140 € [0,01 €/l] • Seme, medicamentos, patas: 800 € [0,005 €/l] • Area e xurro: 750 € [0,005 €/l] • Seguros, teléfono: 33,4 € [0,001 €/l] O leite é vendido a Arias, que o paga actualmente a 0,325 €. A produción mensual é de 142.000 l.

O proxecto comezou coa obra civil para acondicionar as antigas instalacións, ao que lle seguiu a compra de 150 vacas de procedencias moi diversas; algunhas proviñan de cortes amarradas. O investimento en vacas foi moi comedido, 150.000 €, e o seguinte investimento foi un primeiro robot Lely e, dous anos despois, o segundo, tamén Lely.

Para o traballo na granxa contrátase un empregado. Decídese comprar toda a alimentación da granxa fóra. O investimento en maquinaria é cero; a única máquina da granxa é unha mini pa.

FACENDO NÚMEROS CON JUAN CARLOS

Como manexas as vacas secas?

Seis meses ao ano están pola finca ao pasto e o outro semestre, estabuladas ou medio estabuladas. Debido ao pasto, o custo de alimentación das secas é baixo: 2,5 €/vaca e día.

Que papel desempeñan os robots Lely neste proxecto de empresa? É unha peza fundamental. Moxen as vacas cando estas o necesitan e, ademais, proporcióname información do que está pasando.

Na granxa hai problemas, claro que si, pero atálloo rapidamente. Despois está a man de obra, cunha sala de muxido non podería ter un só empregado. Eu na granxa fago a clínica e a xestión do resto das tarefas diarias (cubículos, arrimar comida, xatos...) faina o empregado durante seis días á semana. Mesmo as vacacións cúbroas eu sen persoal adicional.

O éxito deste proxecto son unha boa alimentación, cubículos cómodos e hixiénicos (a area para min é fundamental), saúde de patas e ubres e liberdade para a vaca (non estrés). O robot permite que todo isto funcione.

Actualmente moxes nos dous robots Lely 130 vacas. É esta a carga ideal para ti?

Con 120 vacas a produción por animal sería maior e reduciríase o tempo dedicado a arrimar vacas en atraso. Por outra banda, o traballo nesta granxa está sempre na nave (non hai agricultura), non é un problema

O custo de reposición actual é mínimo, xa que as vacas son moi novas. Nos vindeiros anos este custo será maior. No entanto, Juan Carlos pensa cubrilo coa venda dos xatos/as Azul Belga. Calculamos para unha reposición do 15 % (22 xovencas) e 130 partos válidos de Azul Belga: • 65 machos x 400 €/macho = 26.000 € • 65 femias x 330 €/femia = 21.450 € • 22 xovencas x 1.500 € = 33.000 € O custo de reposición está moi por debaixo da venda da recría e non tivemos en conta o valor residual das vacas que se retiran.

Distribución dos custos por litro de leite producido 35 marxe

30

outros 25

secas electricidade

20

robots laboral

15

alimentación 10 5 0 Custo/litro

Queremos agradecer a Juan Carlos Castaño a súa colaboración para levar a cabo esta publicación.

21/06/2016 22:45

A innovación ao servizo da gandería

AGROTEC ENTRECANALES SL LELY CENTER OUTEIRO DE REI 27150 OUTEIRO DE REI (LUGO) Tel. + 34 609 85 77 09 loscorralesdebuelna@cor.lelycenter.com

O MELLOR SERVIZO O MÁIS PRETO POSIBLE Lely baséase no seu coñecemento das tecnoloxías máis avanzadas e das técnicas de diagnóstico máis recentes.

Lely garante que só técnicos certificados interveñen no voso sistema de muxido automatizado.

EVOLVE. www.lely.com

afriga123_publi_lely.indd 45

innovators in agriculture

19/06/2016 11:08

46

DOSSIER: CALIDADE DO LEITE E MUXIDO

PAPEL DA INMUNIDADE INNATA NA MASTITE O óptimo funcionamento do sistema inmune innato das nosas vacas convérteo no seu principal protector contra a mastite e, polo tanto, nun dos requisitos básicos para manter unha boa saúde dos ubres e acadar máis leite e con máis calidade.

Juan Cainzos DVM, PhD Técnico de Elanco

INTRODUCIÓN Un importante obxectivo diario dos produtores de leite é alcanzar a máxima produción de leite e coa máis alta calidade. O leite de alta calidade sabe mellor, é máis nutritivo e ten unha vida media máis longa. Doutra banda, o leite de mala ou reducida calidade afecta a todos os segmentos da industria leiteira do que ao final resulta un leite cunhas menores propiedades para o procesado e unha vida media menor dos derivados lácteos. Neste punto a mastite é un dos factores máis importantes asociados a unha redución na calidade do leite.

Segundo a Federación Internacional de Leitería (International Dairy Federation, IDF), defínese a mamite como unha reacción inflamatoria da glándula mamaria [1]. A devandita inflamación pódese producir como resposta do tecido a un traumatismo, a unha lesión ou a unha irritación química, pero principalmente débese a unha infección causada polos microorganismos e as súas toxinas, sobre todo bacterias Gram-positivas e negativas, aínda que tamén se describiron fungos, virus e levaduras [2].

Unha particularidade da mastite radica en que son numerosos os tipos de microorganismos capaces de colonizar e infectar o ubre, fronte á maioría das patoloxías animais causadas por un número concreto de axentes etiolóxicos. Os patóxenos causantes de mastite invaden

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_dossier_inmunidade_galego_02.indd 46

22/06/2016 17:21

DOSSIER: CALIDADE DO LEITE E MUXIDO

47

Figura 1. Características do sistema inmune innato

o ubre, multiplícanse alí e producen substancias nocivas que dan lugar á inflamación, a unha redución da produción e á alteración da calidade do leite. Debido a esta multitude de axentes etiolóxicos causantes da mastite, o control resulta moi difícil e as perdas económicas asociadas poden ser enormes.

Por iso é necesaria unha resposta inmune inmediata e inespecífica que destrúa as bacterias para minimizar o dano no tecido mamario e a perda do potencial de produción. Aí o sistema inmune innato ten un papel fundamental na protección da vaca contra a mastite, dado que a súa resposta non é selectiva (ataca por igual a todos os organismos invasores), actívase rapidamente, predomina durante a infección temperá e non require a exposición previa ao patóxeno invasor (figura 1). Por tanto, o bo funcionamento do sistema inmune innato é un requisito básico para unha boa saúde do ubre. Representa a primeira liña de defensa activa contra os microorganismos invasores e está formada por tres sistemas principais: barreiras físicas, resposta inflamatoria e resposta fagocítica.

Non selectivo: ataca organismos invasores Actívase rapidamente e predomina durante a infección temperá Non require exposición previa a un antíxeno Sen memoria, non se amplifica coa exposición repetida Os leucocitos predominantes son os fagocitos: neutrófilos e macrófagos

BARREIRAS FÍSICAS O primeiro requisito para o desenvolvemento dunha mastite é a colonización da glándula mamaria polas bacterias.

Por esta razón todas as barreiras dispoñibles para evitar esta colonización, sexan físicas ou químicas, constitúen o primeiro compoñente do sistema inmune innato. A pel é a primeira barreira física que evita a penetración das bacterias. A pel do teto debe ser suave e a súa integridade é fundamental para poder cumprir efectivamente coa función de barreira. A pel pode danarse debido a infeccións bacterianas ou virais, estrés polo medio ambiente ou traumatismo inducido, por exemplo, por unha máquina de muxido.

Cando a pel está danada, crecen as posibilidades de que as bacterias colonicen o teto ou o seu extremo e resulte imposible controlar a carga bacteriana a este nivel.

É NECESARIA UNHA RESPOSTA INMUNE INMEDIATA E INESPECÍFICA QUE DESTRÚA AS BACTERIAS PARA MINIMIZAR O DANO NO TECIDO MAMARIO E A PERDA DO POTENCIAL DE PRODUCIÓN

NO ESPERE A CONFIRMAR LOS SINTOMAS! Kenocows garantiza ubres sanas y combate la mastitis. ™

Kenopure Kenomix ™

TRATAMIENTO COMPLETO DE PEZONES ANTES DEL ORDEÑO • LIM PIA • ACO NDI CIO NA LA PIEL • VER SAT ILIDAD DE USO

www.gaherproga.com

™

JUST SHAKE IT!

26 días de actividad después mezclar

• DIÓXID O DE CLOR O • CO NSUM O MU Y BA JO • ESTAB ILI DAD DU RABLE • CO LO R FU ER TE

• SUAV E EN LA PIE L

www.cidlines.com

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_dossier_inmunidade_galego_02.indd 47

19/06/2016 11:18

48

DOSSIER: CALIDADE DO LEITE E MUXIDO

A SUSCEPTIBILIDADE DA GLÁNDULA MAMARIA A NOVAS INFECCIÓNS INTRAMAMARIAS (IIM) ESTÁ CLARAMENTE INCREMENTADA DURANTE A FASE DE INICIO DA INVOLUCIÓN MAMARIA, XUSTO TRAS O SECADO E OUTRA VEZ DURANTE O PERÍODO PERIPARTO

Podemos considerar o teto como a segunda liña de defensa fronte ás bacterias. Por unha banda, o teto presenta a musculatura do esfínter que mantén un peche hermético da canle entre muxidos [3]. Doutra banda, o propio esfínter do teto está recuberto con queratina e ten unha serie de pregos interconectados que axudan a reducir as posibilidades de penetración no ubre de bacterias e materia estraña.

Así, demostrouse que calquera dano nesta estrutura está relacionado cun incremento na incidencia de mastite.

Tanto a pel coma a canle do teto están recubertos por células que conteñen queratina, substancia que actúa tanto coma unha obstrución física coma química para as bacterias. Trátase dun material ceroso que se secreta desde o epitelio escamoso estratificado e ten propiedades antimicrobianas, xa que contén ácidos grasos que son bacteriostáticos (principalmente ácido mirístico, palmitoleico e linoleico) e tamén certas proteínas catiónicas que se poden unir aos microorganismos patóxenos causantes de mastite, o que aumenta a súa susceptibilidade aos cambios de osmolaridade [4]. Pero, ademais, a propia acumulación de queratina proporciona unha obstrución física das bacterias, o que dificulta a súa migración á cisterna da glándula. De feito, a estrutura da queratina pode ocluír completamente o conduto durante o período de non lactante [3].

Un bo reflexo da importancia destes mecanismos de protección é un aumento do risco de mastite no periparto. En parte, este aumento na susceptibilidade vén motivado por unha considerable acumulación de líquido e prodúcese na glándula mamaria bovina, e causa un aumento na presión intramamaria, dilatación da canle do teto e fugas de secrecións mamarias [3].

A seguinte barreira do sistema inmune compona unha serie de proteínas e outras moléculas presentes no leite e tecido mamario con capacidade de matar certas bacterias sen a necesidade de que estas sexan fagocitadas por células [5]. Entre elas podemos citar as moléculas do complemento, lisozimas, lactoferrina e péptidos antimicrobianos [5].

Con todo, debemos ter en conta que a acción dalgunha delas pode verse afectada polo estado lactacional. Así, por exemplo, a lactoferrina é soamente efectiva unha vez que a involución tras o secado rematou, xa que neste momento hai ausencia de citrato, molécula que de forma habitual está presente no leite e bloquea a súa actividade [5]. Esta lactoferrina é producida polas células epiteliais e os leucocitos, e o seu mecanismo de acción baséase na competencia polo ferro, un importante nutriente para o crecemento dalgunhas bacterias, especialmente as Gram-negativas [6].

No que se refire ao sistema do complemento, está composto por, polo menos, 29 proteínas plasmáticas e de membrana distintas [7], sintetizadas principalmente polos hepatocitos, aínda que tamén son sintetizadas por algúns monocitos e macrófagos en diferentes tecidos [4]. Está presente tanto en soro coma en leite e é unha parte central da inmunidade innata, xa que está intimamente involucrado no proceso da inflamación e participa na eliminación dos microorganismos, ben a través da opsonización e eliminación de bacterias ou a través do recrutamento de neutrófilos á glándula mamaria e a súa cooperación coas células fagocíticas [7].

As células epiteliais da mama poden xogar un papel protector na prevención da infección a través da inxestión e da posible dixestión dos microbios fagocitados, así como a produción dunha variedade de mediadores inflamatorios, como citoquinas, péptidos de defensa do hospedador e metabolitos do ácido araquidónico [8].

RESPOSTA INFLAMATORIA A pesar de todas estas barreiras físicas, as bacterias poden atravesalas e colonizalas os alvéolos. Unha vez que as bacterias ingresan á glándula mamaria e se multiplican, desencadéase unha resposta inflamatoria aguda. A inflamación é un mecanismo de defensa vital que garante que as células e as moléculas de defensa que circulan no torrente sanguíneo se despracen ao sitio da infección intramamaria. A inflamación aguda pode producirse en cuestión de minutos unha vez iniciado o dano dos tecidos e desencadéase cando o corpo detecta que está a ser atacado.

As principais células sentinela ou de vixía son os macrófagos. Estes son coñecidos como a célula somática predominante no ubre normal e san e, como células sentinela que son, son os primeiros en recoñecer as bacterias invasoras. Inician a resposta inflamatoria liberando citoquinas e moléculas vasoactivas, como prostaglandinas e leucotrienos. Esta resposta aumenta a permeabilidade vascular, o que permite a migración de máis neutrófilos ao lugar da infección (figura 2).

Figura 2. Resposta inflamatoria TRAUMATISMO CALOR SUBSTANCIAS QUÍMICAS

Dano dos tecidos

INFECCIÓN PAMP

TLR RESPOSTA INFLAMATORIA

Alarminas

Células sentinela

Moléculas vasoactivas

Citoquinas Células fagocíticas

Cambios vasculares

Neutrófilos

Respostas sistémicas A maioría das bacterias mortas

Macrófagos Bacterias restantes mortas Reparación dos tecidos

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_dossier_inmunidade_galego_02.indd 48

20/06/2016 23:01

DOSSIER: CALIDADE DO LEITE E MUXIDO

RESPOSTA FAGOCÍTICA A fagocitose das bacterias por parte dos neutrófilos constitúe o mecanismo de defensa esencial contra a mastite [7].

Trátase dun proceso complexo polo cal os fagocitos (como os neutrófilos e macrófagos) migran ao lugar da infección, inxiren e destrúen as partículas estrañas. A fagocitose é o principal mecanismo non específico do hóspede para eliminar bacterias invasoras.

A importancia deste mecanismo non específico para a eliminación de bacterias no ubre radica na alta capacidade de crecemento destas e a necesidade dunha rápida actuación para controlalas. Así, bacterias comunmente causantes de mastite, como Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, Staphylococcus aureus e Streptococcus agalactiae, poden dobrar o seu número cada 30 ou 40 minutos [9] e unha resposta rápida evitará as complicacións derivadas. Para este bloqueo das principais bacterias causantes de mastite demostrouse que os principais efectivos do sistema defensivo inmune contra eles son neutrófilos de orixe sanguínea e anticorpos opsonizantes [9].

A importancia dos neutrófilos no control da mastite foi demostrada xa polos primeiros investigadores no campo da mastite [6] e vén reflectida pola forte relación inversa que existe entre a capacidade do ubre para o recrutamento de neutrófilos e os resultados da infección intramamaria.

Deste modo describiuse que as vacas que evolucionan cara a curacións espontáneas mostraran un rápido e masivo incremento de neutrófilos en leite, mentres que vacas sen

49

resposta ou con resposta neutrofílica lenta desenvolveran cadros de mamites severas e agudas [9].

No ano 1979, Brownlie [10] demostrou que unha infusión previa de endotoxinas colibacilares na glándula mamaria 16 horas antes dunha infección experimental con St. agalactiae previña o establecemento de mastite por este patóxeno. O exame clínico da glándula realizado ás 36 horas despois da infección revelou a ausencia de inflamación e a eliminación de microorganismos. Aqueles cuarteiróns non pretratados con endotoxinas, e inxectados co mesmo número de bacterias, mostraron signos de inflamación severa, a produción de leite reduciuse e o patóxeno puido ser illado da glándula ata 14 días despois. A inxección de endotoxinas soas produce un rápido incremento no reconto das células somáticas do leite, algúns signos de inflamación e o 80 % das células no leite son neutrófilos. Os cuarteiróns control non tratados coas endotoxinas de E. coli non pareceron verse afectados polo tratamento do cuarteirón adxacente.

Outro exemplo máis da necesidade da súa rápida presenza no ubre achéganolo o traballo de Kremer (1993) [11], no cal, medindo a capacidade quimiotáctica in vitro dos neutrófilos presentes en sangue, demostrou que a severidade dunha infección experimental con 103 UFC de E. coli se pode predicir por esta resposta quimiotáctica dos neutrófilos presentes en sangue 2 días, 1 día e inmediatamente antes da infección. A severidade da infección foi medida polo crecemento bacteriano nos cuarteiróns infectados.

Para o ensaio foron empregadas vacas de terceira a sexta

PA R A U N A U B RE MÁS SANA LibsaMas Crema y UDDERMAS SPRAY con aceite de menta japonesa

✔ Calman y tonifican la ubre ✔ Previenen las mamitis ✔ Sin periodo de supresión ✔ Eliminan edemas e

UDDERMAS SPRAY

LIBSAMAS CREMA

UDDERMAS SPRAY Azul

Con aceite de menta japonesa Nº Reg. Zoosanitario: 03.750H

Con extractos de plantas Nº Reg. Zoosanitario: 03.661H

Con aceite de menta japonesa Nº Reg. Zoosanitario: 03.769H

inflamaciones

✔ Acción rápida ✔ Ingredientes naturales ✔ Sin antibióticos

SPRAY PARA UBRES Higiene y cuidado de la Ubre

I n n ova c i o n e s g a n a d e ra s C/López de Aranda 35, 28027 Madrid | Tel: 91 2187046 | Fax: 91 2187531 AUTORIZACIÓN HCM-0271 | www.grupoinnof a r m . co m

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_dossier_inmunidade_galego_02.indd 49

21/06/2016 22:50

DOSSIER: CALIDADE DO LEITE E MUXIDO

AS VACAS QUE EVOLUCIONAN CARA A CURACIÓNS ESPONTÁNEAS MOSTRARAN UN RÁPIDO E MASIVO INCREMENTO DE NEUTRÓFILOS EN LEITE, MENTRES QUE VACAS SEN RESPOSTA OU CON RESPOSTA NEUTROFÍLICA LENTA DESENVOLVERAN CADROS DE MAMITES SEVERAS E AGUDAS semana e que estivesen entre a 3.ª e a 6.ª semana posparto.

Do mesmo xeito, o número de neutrófilos circulantes en sangue inmediatamente antes da inoculación tamén demostrou unha relación negativa coa severidade da mastite (gráfica 1).

Gráfica 1. Relación negativa entre a capacidade de migración dos neutrófilos (diferenzas quimiotácticas das células brancas antes da inoculación) e a infección (reconto bacteriano no tempo - área baixo a curva AUC).

Adaptada de Kremer e col. [11]

Gráfica 2. Reconto de neutrófilos en sangue (x1.000) en 211 vacas Holstein nos días -7, -6 e 7 en relación ao parto. As barras laranxas corresponden a vacas control, mentres que as barras verde, azul e amarela corresponden, respectivamente, a vacas que recibiron 5, 10 e 20 µg/ml de bG-CSF nos días -7 e 0 respecto do parto. Tomado de Hassfurther e col., 2015 [12]

800 700 600 AUC

500 400 300 200 100 0

0

1

2

0

4

5

6

Diferencial quimiotáctico inmediatamente anterior á inoculación

7

Máis recentemente, Hassfurther e col. (2015) [12], traballando co factor estimulador da colonia de granulocitos recombinante bovino (bG-CSF), demostraron unha diminución na taxa de incidencia de mastite en vacas posparto. O bG-CSF demostrou inducir unha marcada neutrofilia e un incremento da actividade fagocítica e citotóxica dos neutrófilos [13]. No ensaio de Hassfurther [12] as vacas foron mantidas en condicións adversas durante o posparto (pouca sombra, chan sucio e constantemente húmido) coa finalidade de facilitar a infección da mama.

Os autores atoparon unha menor taxa de incidencia de mastite nos grupos tratados a doses de 10 e 20 µg/kg fronte aos grupos control, demostrando, por unha banda, un maior número e unha maior actividade dos neutrófilos nos grupos tratados fronte ao control (gráfica 2) e, pola outra, o impacto que esta situación ten sobre a incidencia de mastite (gráfica 3).

8

Reconto absoluto de neutrófilos (n.º de células x 1.000)

50

25 20 15 10 5 0

-7

-6 Día de estudo

7

Gráfica 3. Porcentaxe de mastite clínica en 211 vacas tratadas con distintas doses de bG-CSF nos días -7 e 0 respecto do parto. Tomado de Hassfurther e col., 2015 [12] 35 30 25 20 15 10 5 0

Solución salina 5 μg/kg (n=53) (n=51)

10 μg/kg (n=54)

20 μg/kg (n=53)

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_dossier_inmunidade_galego_02.indd 50

23/06/2016 13:57

DOSSIER: CALIDADE DO LEITE E MUXIDO

DOUS PERÍODOS DE ALTO RISCO: SECADO E PARTO A susceptibilidade da glándula mamaria a novas infeccións intramamarias (IIM) está claramente incrementada durante a fase de inicio da involución mamaria, xusto tras o secado e outra vez durante o período periparto, especialmente durante a produción de calostro [5]. Estes períodos coinciden cunha serie de fenómenos únicos a nivel local e sistémico, para a interrupción e a indución da lactación (figura 3).

Figura 3. Taxa de incidencia de mastite clínica ao longo do ciclo produtivo das vacas leiteiras. Adaptada de Bradley Secado

Taxa de infeccións novas

Secado Parto

Fase de secado

Lactación

51

Secado Unha serie de fenómenos locais contribúen á alta incidencia de novos casos de IIM durante o período inicial do secado e nos cales o sistema inmune innato se ve involucrado: 1. O leite, un excelente caldo de cultivo para as bacterias, deixa de ser retirado periodicamente da glándula mamaria.

2. Ao non ser retirado, prodúcese un incremento da presión intramamaria durante os primeiros días posteriores ao secado e pode ocasionar certas perdas de leite.

3. As células brancas, principalmente os fagocitos, comezan a chegar á glándula mamaria uns 6 días despois do secado, de tal maneira que os niveis protectores de células non se alcanzan ata 8 días despois do secado.

4. Establécese unha condición de inmunosupresión neses fagocitos debido a factores locais. De feito, despois da diapedese, estes fagocitos comezan a inxerir glóbulos de graxa, caseína e restos de células, o que diminúe a súa capacidade fagocítica e induce a apoptose.

5. Ademais, o ratio citrato:lactoferrina é moi alto, o que fai que a acción bacteriostática da lactoferrina sexa inefectiva. O citrato do leite compite coa lactoferrina pola unión ao ferro e fórmase un complexo ferro-citrato que si pode ser utilizado polas bacterias [15].

RATIVA

PÍDALO EN SU COOPERATIVA

Producto doble concentración de iodo que produce un film duradero después del ordeño que protege contra la suciedad, los microorganismos y ayuda a secar el pezón.

Evita la desecación de la piel, suaviza y acondiciona los pezones.

La tecnología a base de fusionar iodos y polímeros, logra formar un líquido cremoso protector y aséptico.

10 Master izada en

Prueba comparativa 10 Master vs competencia realizada en laboratorio

984 032 018 628 117 577 info@greenchemical.es

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_dossier_inmunidade_galego_02.indd 51

23/06/2016 14:08

52

DOSSIER: CALIDADE DO LEITE E MUXIDO

Período de transición O período de transición representa un período de cambios nas vacas, onde pasan dun estado de preñez e non lactantes a un estado de non preñez e lactantes. Isto supón un período de desafíos importantes no ciclo produtivo das actuais vacas leiteiras. Desde a segunda metade do período de transición, e especialmente durante a calostroxénese, as vacas vólvense máis susceptibles a novas IIM [5].

Estes factores, que contribúen a esta maior taxa de IIM e que están relacionados co sistema inmune innato, son: 1. A contribución da lactoferrina á protección da mama vese comprometida pola súa baixa concentración en leite e a presenza de citrato.

2. Os fagocitos localizados no leite como sentinelas non só diminúen o seu número senón tamén a súa capacidade fagocítica debido á aparición de graxa e proteína [5].

3. Os animais entran en inmunosupresión, independentemente da enerxía. Así, en 2008, Goff [14] aseguraba que case todas as vacas experimentaban certo grao de inmunosupresión durante 2 a 3 semanas antes e despois do parto, o que provoca un descenso de entre o 25 e o 40 % da función dos neutrófilos e linfocitos.

4. Enfermidades metabólicas, como a hipocalcemia ou a cetose, empeoran a inmunosupresión, ocasionando a miúdo unha perda do 60 ao 80 % da función inmune [14].

BIBLIOGRAFÍA [1] Barreal-López ML. 2015. Estudio comparado del comportamiento epidemiológico de los principales microorganismos aislados de mamitis bovina en Galicia. Tesis doctoral. Dpto Patología Animal. Universidad de Santiago de Compostela.

[2] Wellnitz O y Bruckmaier RM. 2012. The innate immune response of the bovine mammary gland to bacterial infection. The Veterinary Journal 192:48–152 [3] Sordillo LM. 2005. Factors affecting mammary gland immunity and mastitis susceptibility. Livestock Production Science 98:89–99.

[4] Oviedo-Boyso J, Valdez-Alarcón JJ, Cajero-Juarez M, Ochoa-Zarzosa A, Lopez-Meza JE, Bravo-Patiño A, BaizabalAguirre VM. 2007. Innate immune response of bovine mammary gland to pathogenic bacteria responsible for mastitis. Journal of Infection 54:399-409 [5] Burvenich C, Bannerman DD, Lippolis JD, Peelman L, Nonnecke BJ, Kehrli ME, Paape MJ. 2007. Cumulative Physiological Events Influence the Inflammatory Response of the Bovine Udder to Escherichia coli Infections During the Transition Period. J. Dairy Sci. 90(E. Suppl.):E39–E54 doi:10.3168/ jds.2006-696 [6] Paape MJ, Bannerman DD, Zhao X, Lee JW. 2003. The bovine neutrophil: Structure and function in blood and milk. Vet Res 34:597–627 [7] Rainard P. 2003. The complement in milk and defense of the bovine mammary gland against infections. Vet. Res. 34:647–670 [8] Sharma N, Singh NK y Bhadwal MS. 2011. Relationship of Somatic Cell Count and Mastitis: An Overview. Asian-Aust. J. Anim. Sci. 24(3):429-438.

[9] Burton JL y Erskine RJ. 2003. Immunity and mastitis. Some new ideas for an old desease. Vet Clin Food Anim 19:1-45.

INCREMENTAR O NÚMERO E A FUNCIONALIDADE DOS NEUTRÓFILOS NO PERIPARTO DEMOSTROU SER UNHA FERRAMENTA ÚTIL NA REDUCIÓN DA INCIDENCIA DE MASTITE CONCLUSIÓNS • O sistema inmune innato xoga un papel importante no control dos problemas infecciosos no ubre.

• Dentro do sistema inmune innato, os neutrófilos xogan un papel clave na defensa da mama durante as infeccións intramamarias [6].

• Os neutrófilos son o tipo de células primarias na glándula mamaria ao comezo dunha infección [6].

• Existe un empeoramento da resposta inmune durante o periparto [15].

• Ese empeoramento na función immune afecta especialmente aos neutrófilos [16].

• Incrementar o número e a funcionalidade dos neutrófilos no periparto demostrou ser unha ferramenta útil na redución da incidencia de mastite [12].

NOTA Este artigo é un fragmento da presentación “Papel da inmunidade innata na mastite”, do Consello Portugués de Saúde do Ubre celebrado en Aveiro en 2016.

[10] Brownlie J. 1979. The effect of an intramammary infusion of endotoxin on the establishment of experimental mastitis by Streptococcus agalactiae in the cow. J. Hyg., Camb.

83, 103 [11] Kremer WDJ, Noordhuizen-Stassen EN, Grommers FJ, Schukken YH, Heeringa R, Brand A, Burvenich C. 1993. Severity of experimental Escherichia coli mastitis in ketonemic and nonketonemic dairy cows. J. Dairy Sci. 76:3428–3436.

[12] Hassfurther RL, Terhune TN y Canning PC. 2015.

Efficacy of polyethylene glycol-conjugated bovine granulocyte colony-stimulating factor for reducing the incidence of naturally occurring clinical mastitis in periparturient dairy cows and heifers. American Journal of Veterinary Research 76: 231-38 [13] Kimura K, Goff JP, Canning P. 2014. Effect of recombinant bovine granulocyte colony-stimulating factor covalently bound to polyethylene glycol injection on neutrophil number and function in periparturient dairy cows. Journal of Dairy Science 2014; 97: 4842-4851 [14] Goff JP. 2008. Transition Cow Immune Function and Interaction with Metabolic Diseases. Tri-State Dairy Nutrition Conference.

[15] Sordillo LM, Shafer-Weaver K, DeRosa D. 1997. Immunobiology of themammary gland. J Dairy Sci 80:1851–1865.

[16] Kehrli ME, Nonnecke BJ, Roth JA. 1989. Alterations in bovine neutrophil function during the periparturient period.

Am J Vet Res 50:207–214.

[17] Bradley AJ, Green MJ. 2004. The importance of the nonlactating period in the epidemiology of intramammary infections and strategies for prevention.Vet Clin. Food Animal 20: 547-568.

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_dossier_inmunidade_galego_02.indd 52

19/06/2016 11:19

24

18

-0.7

6

2h 18min 24 12

24

18

6

12

6

Bajo estrés THI 68-71

6

Estrés Moderado THI < 72-79

24

18

12

24

18

12

24

18

6

12

Sin estrés THI < 68

18

6

-1.8

6h 20min 10h 33min

12

24

18

-3.5

Estrés Severo THI > 80

11h 58min

6

-3.1

24

12

18

6

12

kg/leche/vaca/día 0h 00min Duración total del calor por estrés

24

-4.0

13h 43min

18

18h 49min

6

-5.5

24

18

6

12 12

Fuente: Estudio del equipo técnico de Lallemand Animal Nutrition, publicado en la revista Nutrinews (número junio/julio 2015)

THE

ESPACIO CETOSIS. TODO LO QUE HAY QUE SABER

espaciocetosis.com

EL ESTRÉS POR CALOR AUMENTA EL RIESGO DE CETOSIS EN VACAS LECHERAS En el vacuno lechero, aproximadamente el 75 % de la patología se da en el primer mes posparto, y entre el 30 y el 50 % de las vacas presentan algún trastorno metabólico o infeccioso durante el periodo de transición1.

La concentración sanguínea de β-hidroxibutirato (βHBA), principal cuerpo cetónico en los rumiantes, refleja la gravedad y duración del balance energético negativo1,2, un importante factor en el desarrollo de patologías posparto1,3.

Un estudio reciente revela que en nuestro país la incidencia de cetosis en las granjas lecheras se sitúa en torno al 28,3 %, aunque solo un 9 % de las vacas muestran signos clí­nicos4. La identificación de

los factores de riesgo (individuales y de explotación) puede resultar útil a la hora de definir las medidas de prevención oportunas. Los resultados del estudio, desarrollado por el IRTA en colaboración con Elanco Animal Health4, han puesto de manifiesto que el riesgo de padecer cetosis es hasta un 41 % mayor en las vacas que paren en verano.

Este incremento en el riesgo de desarro­llar cetosis es probablemente el resul­tado del aumento de las temperaturas en los meses de verano y un reflejo del impacto del estrés térmico (que se da con temperaturas superiores a los 25 °C) sobre la ingestión de materia seca y, en consecuencia, sobre el metabolismo y el balance energético de las vacas5.

“The Vital 90™ Days” es el periodo crítico que abarca desde dos meses antes hasta un mes después del parto. Del éxito de la transición durante “The Vital 90™ Days” dependerá la capacidad de la vaca para afrontar las demás fases de la lactación.

Referencias 1. Leblanc S. 2010. Monitoring metabolic health of dairy cattle in the transition period. J Repro Dev; 56:S29-S35.

2. Drackley JK. 1999. Biology of Dairy Cows During the transition Period: the Final Frontier? J Dairy Sci; 82: 2259-2273.

3. Duffield TF, Lissemore KD, McBride BW, Leslie KE. 2009. Impact of hyperketonemia in early lactation dairy cows on health and production. J Dairy Sci; 92:571–580.

4. Andreu-Vazquez C, Bach Ariza A. 2015. lncidencia de cetosis en granjas lecheras espanolas y factores de riesgo asociados. Boletfn Anembe; 109: 24-31.

5. Baumgard LH, Rhoads RP. 2007. The effects of heat stress on production and its nutritional implications. Penn State Dairy Cattle Nutrition Workshop 2007; Nov 13-14: 29-38.

ESDRYKTO00039d

Elanco, Keto-test, The Vital 90 y la barra diagonal son marcas registradas propiedad de Eli Lilly and Company, sus filiales o afiliados, o bien autorizadas por ellos. © 2015 Elanco Animal Health. ESDRYKTO00044.

54

DOSSIER: CALIDADE DO LEITE E MUXIDO

A PROBA DE DETECCIÓN DE XESTACIÓN EN LEITE: MÁIS LEITE CON MENOS ESFORZO A proba de detección de xestación en leite usouse para diagnosticar decenas de miles de vacas xestantes e baleiras en Europa desde hai máis de dous anos e cada vez son máis os gandeiros que a usan. Por que? Resulta fácil de utilizar e permite detectar con maior antelación as vacas baleiras e reinseminalas antes. Este proceso a longo prazo aumenta a produción de leite sen maiores complicacións e cun custo baixo.

Christoph Egli Veterinario de IDEXX

da xestación para descubrir as vacas baleiras. En definitiva, detectar a perda do embrión canto antes limita o impacto económico.

100

Perda xestacional nas vacas en lactación*

95 % de vacas xestantes

A IMPORTANCIA ECONÓMICA DA DETECCIÓN PRECOZ DAS VACAS BALEIRAS É importante detectar as vacas xestantes a partir dos 28 días de postinseminación e as vacas baleiras para reinseminalas antes e reducir así os días abertos. Isto supón un aforro económico, posto que a maioría das perdas xestacionais se producen nas primeiras semanas de xestación.

Entre os días 28 e 56 da xestación poden alcanzar ata o 17,2 % e outro 7,2 % ocorre entre os días 56 e 282 da xestación (1). De acordo cos estudos realizados, calcúlase que o custo dunha vaca baleira de máis é duns 4 euros diarios por vaca (2). Aforrarase moito diñeiro se non necesita esperar dúas semanas ou máis polo diagnóstico

Perda xestacional total (desde o día 28 ata o parto) do 24,4 %

90 85 80 75 70

28 42 56 72

98

Días de xestación

282

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_dossier_calidade_egli.indd 54

18/06/2016 08:23

DOSSIER: CALIDADE DO LEITE E MUXIDO

Estas son só algunhas das consecuencias da baixa fecundidade do rabaño leiteiro, á parte da perda de leite: • Perturbación da estacionalidade dos partos e do perfil de produción de leite • Sacrificio forzado, que implica ter que criar ou comprar máis animais de reposición e perder a produción de vacas adultas • Redución das vendas de xatos • Perda de potencial xenético valioso • Aumento dos custos de IA • Aumento dos custos de tratamento veterinario Rutina da proba de preñez Proba

Rutina da proba de detección de xestación

1.a

=>28 días postinseminación

2.a

65-75 días de xestación

3.a

100-110 días de xestación (opcional)

4.a

210-220 días de xestación (antes do secado)

Posibles efectos e vantaxes A detección precoz das vacas baleiras permite repetir a inseminación con maior antelación.

Permite detectar ao redor dun 19 % das perdas embrionarias que poden producirse entre os días 28 e 72 de xestación1.

Permite detectar ao redor dun 2 % das perdas embrionarias que poden producirse entre os días 72 e 98 de xestación1.

Permite detectar ao redor dun 2 % das perdas embrionarias que poden producirse entre os días 98 e 210 de xestación1.

A-Selladores-Afriga_AAFF.pdf

1

31/5/16

15:19

1

55

2 Recollida do leite

3

Proba de Notificación laboratorio dos resultados

UN FLUXO DE TRABALLO SINXELO A toma de mostras xa forma parte dos controis regulares do leite, polo que non é necesario manipular ou conter as vacas para comprobar se están preñadas. Non hai nada máis sinxelo. Deste xeito, o gandeiro só analiza as vacas elixidas ou ben asígnaas para a repetición da análise e/ou unha proba previa ao secado. Existen moitas opcións para a realización da proba e queda a criterio do gandeiro e do seu veterinario decidir o momento no que se debe realizar en función do seu programa de manexo reprodutivo.

En que consiste unha rutina de análise e que puntos importantes se deben ter en conta?: • Analizar canto antes para reducir o número de vacas baleiras.

• Realizar un seguimento durante a xestación e detectar posibles perdas embrionarias.

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_dossier_calidade_egli.indd 55

18/06/2016 08:24

REPRODUTIVO

56

DOSSIER: CALIDADE DO LEITE E MUXIDO

A PROBA DE DETECCIÓN DE XESTACIÓN EN LEITE OFRECE UN ALTO GRAO DE EXACTITUDE (98 %), COMPARABLE Á DA PALPACIÓN, Á ECOGRAFÍA E Á ANÁLISE DE SANGUE Detección dos niveis de PAG coa técnica de ELISA 4,0 n = 4-12 vacas

3,5 3,0

Rutina mensual Para as probas de detección da xestación utilízanse mostras do control leiteiro mensual de todas as vacas que son aptas o día da mostraxe. As vacas aptas atópanse: • =>28 días postinseminación • entre os días 65 e 75 de postinseminación e consideradas xestantes • nos 210-220 días de xestación (proba antes do secado) Análise intermedia Envío das mostras das vacas aptas cada semana entre a toma de mostras para o programa de mellora do rabaño (DHI) e uso dun método de mostraxe alterna: • toma das mostras polos gandeiros ou os encargados da recollida de leite • envío a través dos encargados da recollida de leite ou por correo Preparación da lista de vacas baleiras para o veterinario • As vacas xestantes sofren moito menos estrés • Non é preciso palpar todas as vacas para diagnosticar a xestación • Axuda aos veterinarios a tomar a decisión adecuada sobre a reinseminación • Proporciónalles máis tempo aos veterinarios para que se dediquen a outras actividades TÉCNICA DE ELISA CONTRASTADA A proba baséase na técnica de ELISA, que detecta o nivel de glicoproteínas asociadas á xestación (PAG). As PAG aparecen cando a vaca queda preñada e a súa concentración no sangue e no leite aumenta a medida que avanza a xestación. As PAG son liberadas pola placenta e, a diferenza doutros indicadores como a proxesterona, só se producen durante a xestación; ademais, poden detectarse a partir dos 28 días da inseminación.

Ademais de ser validado pola proba, o kit demostrou excelentes resultados nunha serie de estudos, entre eles un con case 700 vacas leiteiras (LeBlanc, 2012) 1-3. A proba de detección de xestación en leite ofrece un alto grao de exactitude (98 %), comparable á da palpación, á ecografía e á análise de sangue.

O gráfico mostra os niveis de PAG ao longo da xestación, que permiten detectar a xestación desde os 28 días postinseminación en diante.

Valores S-N

2,5 2,0

t

1,5 1,0 0,5

Valor limiar para a repetición da análise Valor limiar da análise

0,0

0

10

20

28

36

44

54

60

88

116 144 172

200

Días de xestación

Beneficios da proba de detección da xestación en leite 28 días

postinseminación

Detección precoz

Exacta

Fácil

Máis comodidade Mellora a eficiencia para as vacas reprodutiva

Rutineira ou indiv. Reduce o estrés e mostras de leite a carga de traballo

Aumenta a produción láctea

Incrementa os beneficios

EXACTA, SINXELA, MÁIS LEITE Xa se analizaron millóns de vacas de todo o mundo con esta innovadora pero sinxela solución que permite detectar as vacas baleiras e xestionar a fecundidade do rabaño.

Como parte do programa de manexo reprodutivo, o veterinario debe examinar as vacas baleiras para tomar a decisión pertinente acerca da reinseminación.

REFERENCIAS BIBLIOGRÁFICAS 1. Vasconcelos, J. L. M., R. W. Silcox, J. A. Lacerda, J. R. Pursley, and M. C. Wiltbank. 1997. Pregnancy rate, pregnancy loss, and response to heat stress after AI at 2 different estafes from ovulation in dairy cows. Biol. Reprod.

2. French PD, Nebel RL. The simulated economic cost of estendede calving intervals in dairy herds and comparison of reproductive management programs [Abstract]. J of Dairy Sci. 2003:86(suppl):54. Cited by: de Vries A, van Leeuwen J, Thatcher WW. Economics of improved reproductive performance in dairy cattle [Publication AN156]. Gainesville, FL: University of Florida, Institute of Food and Agricultural Sciences; 2005.

3. Os ficheiros cos datos atópanse en IDEXX Laboratorios, Inc., Westbrook, Maine (EE. UU.).

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_dossier_calidade_egli.indd 56

18/06/2016 08:24

¿Gestante? ¿O no?

El test de IDEXX de gestación en leche es la forma más sencilla en la identificación de vacas vacías. Es una analítica de laboratorio a partir de unas pocas gotas de leche. Puede realizar un diagnóstico temprano, a partir del día 28 tras la cubrición o inseminación. De esta manera puede reaccionar rápidamente, ganando tiempo y dinero, y optimizando la producción de leche. Esta prueba se puede integrar fácilmente en el control rutinario de su laboratorio lechero.

Esto significa menor manipulación y sin ningún estrés añadido a sus animales. Miles de productores ya han experimentado este valor añadido gracias a la precisión del diagnóstico de gestación en leche de IDEXX. Descubra los beneficios que puede aportarle.

Para más información, contacte en el teléfono 91 788 26 32 o pregunte a su laboratorio lechero.

pub_idexx.indd 57

18/06/2016 09:38

pub_progenex.indd 58

19/06/2016 10:14

pub_progenex.indd 59

19/06/2016 10:20

60

sanidade

O control eficaz das parasitoses só se pode acadar mediante a aplicación de medidas combinadas en dúas frontes: os animais e o medio

ESTRATEXIAS DE CONTROL DAS PRINCIPAIS PARASITOSES DO GANDO VACÚN Expoñemos as medidas combinadas que deben tomarse nas explotacións para facer un correcto diagnóstico e tratamento das parasitoses e evitar a aplicación rutineira de produtos antiparasitarios.

Eva Cabanelas, Pablo Díaz, Ana Pérez, Esther Navarro, Alberto Prieto, Jose Díaz, Ceferino López, Rosario Panadero, Gonzalo Fernández, Patrocinio Morrondo, Pablo Díez-Baños Investigación en Sanidade Animal: Galicia (Grupo Invesaga). Departamento de Patoloxía Animal. Facultade de Veterinaria. Universidade de Santiago de Compostela. Campus Universitario s/n, 27002, Lugo

CAL É A IMPORTANCIA DO CONTROL DAS PARASITOSES? É ben coñecido que as parasitoses constitúen un factor limitador da produción no gando vacún, tanto de aptitude cárnica coma leiteira, xerando no seu conxunto im-

portantes perdas nas ganderías. Aínda así, as minguas produtivas derivadas das infeccións parasitarias son xeralmente difíciles de detectar e cuantificar, por tratarse de procesos crónicos sen sintomatoloxía aparente na maioría dos casos. Isto débese a que os parasitos consomen unha parte da ración dos animais, limitando así a súa eficiencia produtiva, o que se traduce en diminución da ganancia de peso, retraso no crecemento ou redución da cantidade e calidade do leite, entre outros aspectos. Cómpre lembrar que as parasitoses poden comprometer o estado inmunitario dos animais, sendo estes menos resistentes a outras enfermidades e mostrando, tamén, interferencias na resposta normal a vacinas.

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_sanidade_parasitoses_galego.indd 60

18/06/2016 08:39

sanidade

61

Figura 1. Principais parasitos internos do gando vacún

O control dos procesos parasitarios no gando vacún en Galicia baséase fundamentalmente na aplicación rutineira de produtos antiparasitarios. Non obstante, esta estratexia non permite alcanzar un control adecuado e, ademais, o emprego indiscriminado de certos produtos, así como as malas prácticas na súa administración, favoreceron a aparición de poboacións de parasitos resistentes aos antiparasitarios. Polo tanto, é moi importante ter en conta que o control eficaz das parasitoses no gando só se pode acadar mediante a aplicación de medidas combinadas en dúas frontes: a) Os animais. Permiten reducir ou eliminar a carga parasitaria nos animais, mediante un programa de desparasitación baseado no coñecemento dos parasitos presentes na granxa, o seu ciclo de vida (que nos pode indicar os períodos do ano nos que os tratamentos serán máis eficaces) e os factores que inflúen na súa incidencia. Para iso é necesario realizar previamente análises laboratoriais de forma periódica. Se logramos ter un diagnóstico da situación estaremos en condicións de establecer programas racionais de tratamento e control, tendo en conta cales son os patóxenos que están presentes en cada explotación. b) O ambiente. Estas medidas están relacionadas coa aplicación dunhas pautas de manexo adecuadas e permiten reducir a contaminación do medio, así como impedir o contacto dos animais cos parasitos, evitando a súa reinfección. Son as medidas máis eficaces; de feito, hai estudos que defenden a posibilidade de controlar os parasitos empregando preferentemente unhas correctas pautas de manexo e sen necesidade de usar reiteradamente os fármacos.

CALES SON OS PARASITOS MÁIS HABITUAIS NO GANDO VACÚN? O gando vacún galego pode albergar un gran número de parasitos; os máis frecuentes recóllense na figura 1. A maior ou menor presenza duns e doutros está condicionada por factores como a aptitude do gando, o sistema de

manexo ou a fase produtiva dos animais. En liñas xerais, pódense distinguir dous grandes grupos de parasitos, os internos (endoparasitos) e os externos (ectoparasitos). Os primeiros localízanse maioritariamente no tracto dixestivo dos animais, aínda que tamén no aparato respiratorio e reprodutor, mentres que os parasitos externos adoitan localizarse na pel do animal (figura 2).

Nos xatos máis novos, os principais problemas parasitarios están causados polos patóxenos dixestivos Cryptosporidium e Eimeria, que provocan cadros diarreicos asociados a unha importante deshidratación, que repercute negativamente no crecemento; os casos máis graves poden provocar a morte do animal. Estes parasitos son moi frecuentes en sistemas intensivos, sobre todo cando as medidas de limpeza e desinfección son deficientes.

Nas xovencas e vacas adultas, os parasitos máis frecuentes dependen do réxime de explotación. Así, as infeccións por vermes gastrointestinais, Fasciola hepatica e Hypoderma están asociadas a sistemas de explotación extensivos ou semiextensivos, xa que se favorece o contacto dos animais coas formas infectantes do parasito que están presentes nos pastos. Tamén se lles debe prestar atención ás infeccións por carrachas, especialmente por ser capaces de transmitir outros patóxenos que repercuten moi negativamente na saúde dos animais, coma os piroplasmas. Pola contra, naquelas granxas onde os animais están permanentemente estabulados, coma os cebadeiros ou as explotacións leiteiras, son máis frecuentes as infestacións por ácaros da sarna e piollos; o risco de parasitación increméntase en condicións de amoreamento, xa que o contacto entre animais é máis estreito.

Mención especial merece Neospora caninum, moi frecuente nos bovinos galegos, considerado actualmente unha das principais causas de fallo reprodutivo no gando vacún.

Aínda que o máis común é que o parasito se transmita de nais a fillos durante a xestación, os animais tamén poden infectarse tras inxerir as formas infectantes eliminadas coas feces dos cans.

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_sanidade_parasitoses_galego.indd 61

18/06/2016 08:39

62

sanidade

COÑECER OS PARASITOS PRESENTES NA GRANXA É A CLAVE DUN BO CONTROL O control parasitario ten como obxectivo eliminar ou reducir tanto a carga parasitaria nos animais como a contaminación do ambiente. Para que todo o esforzo realizado sexa rendible, en primeiro lugar é preciso coñecer os parasitos presentes na explotación, así como estimar o grao de parasitación. Xa que ningún fármaco antiparasitario é activo fronte a todos os parasitos do gando vacún, levar a cabo un diagnóstico adecuado permitirá elixir o produto e a pauta de administración (dose, época do ano e número de tratamentos) máis eficaz en función do parasito presente. Prácticas comúns, coma a aplicación “a cegas” dun único fármaco a todo o rabaño, están totalmente desaconselladas. En primeiro lugar, porque pode non ser rendible, se se emprega un produto non activo fronte aos parasitos existentes na granxa. En segundo lugar, porque poden empregarse doses de fármaco que eliminan os parasitos unicamente de forma parcial, favorecendo a aparición de resistencias aos produtos.

Para alcanzar un diagnóstico adecuado, é necesario realizar unha correcta recollida de mostras. Considerando que a maioría dos parasitos se elimina ao medio coa materia fecal, a toma dunha mostra de feces será de grande utilidade; recoméndase recollela directamente do recto ou do chan se o animal defecou recentemente. No caso dos parasitos sanguíneos (Babesia), reprodutivos (Neospora) ou cutáneos (Hypoderma), o diagnóstico poderase realizar a partir de mostras de sangue; ben examinándoos directamente ou observando as respostas (antíxeno-anticorpo) mediante análises séricas. Para identificar o parasito implicado en procesos cutáneos, pódense realizar raspados da pel nos bordos das lesións, que son as zonas onde os ácaros adoitan localizarse en maior número.

COMO PODEMOS CONTROLAR OS PARASITOS EXTERNOS? O control dos ectoparasitos baséase fundamentalmente na aplicación de produtos insecticidas e acaricidas sobre os animais, dado que estes son permanentes (sarnas e piollos) ou se atopan durante longos períodos de tempo sobre o hospedeiro (carrachas e Hypoderma). A loita fronte aos ectoparasitos ten un compoñente estacional moi relevante; mentres que a sarna e os piollos son máis frecuentes no inverno, as infestacións por carrachas prodúcense fundamentalmente entre a primavera e o outono.

Actualmente, existe unha ampla gama de principios activos dispoñibles para o control dos ectoparasitos no gando vacún (táboa 1). As formas máis habituais de aplicación deste tipo de produtos son a inxectable, a pulverización e o pour on, que, dada a súa comodidade, vén sendo a máis frecuente. Ademais, reduce o estrés do gando e non produce lesións na canal. Por outro lado, certos fármacos son pouco eficaces administrados vía inxectable, sobre todo no control da sarna corióptica e a infestación por piollos mastigadores.

PRÁCTICAS COMÚNS, COMA A APLICACIÓN “A CEGAS” DUN ÚNICO FÁRMACO A TODO O RABAÑO, ESTÁN TOTALMENTE DESACONSELLADAS

Táboa 1. Principios activos dispoñibles para o control de ectoparasitos no gando vacún FAMILIA Piretrinas e piretroides Lactonas macrocíclicas

PRINCIPIO ACTIVO PIOLLOS Deltametrina + Cipermetrina + Eprinomectina + Moxidectina +/Doramectina +/Ivermectina +/-

SARNAS VÉRRAGOS CARRACHAS + + + + +/+ +/+ (+) +/+ -

(+) Non son específicos pero poden contribuír ao control das carrachas +/- A súa eficacia depende do método de aplicación. As formulacións inxectables complementan o control da sarna corióptica e dos piollos mastigadores *Débense ter en conta os períodos de supresión axeitados en cada caso

Na loita contra os ectoparasitos hai que ter en conta certas consideracións. No control de sarnas e piollos, ningún produto é eficaz fronte aos ovos, sendo necesaria a aplicación dun segundo tratamento 10-21 días despois. Ademais, a actividade dos fármacos adoita ser de menor duración no caso das carrachas.

No caso da hipodermose, o tratamento de elección realízase preferentemente no outono, que evita as perdas máis importantes. Se o fármaco se aplica moi tarde (finais de outubro-novembro, dependendo da zona e das condicións climáticas do ano) pode provocar reaccións adversas e non desexables nos animais. Por outra banda, pódese realizar un tratamento de primavera fronte aos vérragos do dorso, coa finalidade de reducir a poboación de moscas e o risco de míase na tempada seguinte.

COMO PODEMOS CONTROLAR OS PARASITOS INTERNOS? O control dos parasitos internos posúe unha maior complexidade, pois, ademais de eliminar ou reducir o número de parasitos no animal, é necesario completalo coa aplicación de medidas no medio para minimizar o risco de infección. En Galicia, o clima suave e chuvioso favorece a supervivencia das fases infectantes dos endoparasitos nos pastos, constituíndo un risco importante para o vacún que se atopa no exterior. Nas explotacións intensivas, estas parasitoses poden ser consecuencia de malas prácticas na conservación das forraxes, posto que algunhas fases infectantes dos parasitos sobreviven un tempo na herba seca ou en silos.

Para o tratamento dos parasitos internos disponse dun amplo abano de fármacos (táboa 2); débese ter en conta que cada un posúe un espectro de acción determinado, polo que teñen que ser escollidos coidadosamente. Isto é especialmente importante no caso de Fasciola: certos fármacos son activos unicamente fronte aos adultos do parasito (responsable da fasciolose crónica), polo que non deben ser empregados en casos agudos, causados polas formas inmaturas ou en infeccións máis recentes.

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_sanidade_parasitoses_galego_02.indd 62

21/06/2016 22:52

pub_impex_europa.indd 63

19/06/2016 10:22

64

sanidade

Figura 2. Parasitos externos máis comúns no gando vacún

ÁS VECES OS ANIMAIS RECIBEN DOSES DO FÁRMACO MENORES DO QUE PRECISAN PARA UNHA CORRECTA DESPARASITACIÓN. ISTO DÉBESE POLO XERAL A UNHA MALA ESTIMACIÓN DO SEU PESO, Á MALA CALIBRACIÓN DAS PISTOLAS DOSIFICADORAS OU A UN MAL MANEXO Táboa 2. Principios activos dispoñibles para o control de endoparasitos no gando vacún FAMILIA

Bencimidazois

Imidazotiazois Salicilanilidas Lactonas macrocíclicas Fenois Sulfamidas benzénicas

PRINCIPIOS ACTIVOS (&) Albendazol Oxfendazol Triclabendazol Netobimin Levamisol Closantel Ivermectina Moxidectina Doramectina Eprinomectina* Nitroxinil Clorsulón

+ + + + + + + + + +

FASCIOLA ADULTA + + + + +

FASCIOLA INMATURA + +/-

-

+

+/-

NEMATODOS

(&) Deben terse en conta os períodos de espera asignados en cada caso +/- Eficacia fronte a fasciolas inmaturas a partir das 6 semanas *Non precisa período de supresión no leite. Pode empregarse en vacas en lactación

PROBLEMAS ASOCIADOS AO TRATAMENTO Un dos principais problemas asociados a un emprego deficiente dos antiparasitarios é a aparición de parasitos que persisten tras a aplicación dun tratamento eficaz, e que adquiren resistencia ao tratamento. Esta situación está fa-

vorecida por varios factores, entre os que destacan a utilización reiterada e as doses incorrectas do mesmo fármaco durante moito tempo. Neste contexto, é recomendable alternar fármacos en sucesivas desparasitacións, a poder ser pertencentes a diferentes familias e, polo tanto, con diferente xeito de acción (táboa 2). De todas as maneiras, a maioría das veces, a falta de eficacia do tratamento débese a outras causas, xeralmente relacionadas cun mal manexo: Un diagnóstico incorrecto. Débese ter en conta que certos fármacos teñen un estreito espectro de acción; outros poden ser eficaces fronte a certos parasitos unicamente a doses altas. Por todo isto é preciso coñecer previamente os parasitos presentes na granxa para así empregar a dose do produto máis eficaz en cada caso; de aí a importancia dun bo diagnóstico.

Subdosificación. Este é un dos problemas máis frecuentes de fallo do tratamento: os animais reciben doses do fármaco menores do que precisan para unha correcta desparasitación. Isto débese polo xeral a unha mala estimación do peso dos animais, á mala calibración das pistolas dosificadoras ou a un mal manexo (os animais non inxiren a totalidade do fármaco ou aplícanse produtos pour on en épocas de choiva, o que produce un efecto lavado dos fármacos nos animais que están fóra).

Manexo incorrecto. Relacionado cunha mala conservación dos fármacos antiparasitarios e a súa consecuente perda de eficacia.

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_sanidade_parasitoses_galego.indd 64

18/06/2016 08:39

LA REHIDRATACIÓN

NO ES SOLO REPONER LÍQUIDOS

Pienso dietético complementario para terneros

GA475

La nueva solución de alto rendimiento para las diarreas

pub_vetoquinol.indd 65

18/06/2016 08:40

66

sanidade

OUTRAS MEDIDAS COMPLEMENTARIAS ESENCIAIS PARA ACADAR UN BO CONTROL Estas actuacións están orientadas a reducir a contaminación dos pastos, e contemplan medidas de manexo dos animais e pastos e de control biolóxico. Entre as primeiras destacan a rotación de pastos, o pastoreo alterno con outras especies animais, permitir unha boa fermentación de estercos e xurros e o encalado e a drenaxe dos pastos. Todo isto perseguirá destruír formas infectantes ou de resistencia dos parasitos (ooquistes, quistes, larvas ou metacercarias).

Dentro das medidas de control biolóxico, na actualidade estase a traballar no emprego de certos fungos, como Duddingtonia flagrans, que poderían destruír ovos ou larvas dos parasitos. O control biolóxico constitúe unha posible medida sostible para o control dos endoparasitos en zonas húmidas coma Galicia, onde a supervivencia dos ovos, ooquistes e larvas no medio é alta e as dificultades de drenaxe dos pastos son elevadas. Da mesma forma, suporían unha alternativa ao emprego de antiparasitarios, na que non teriamos que ter en conta os períodos de supresión dos fármacos nin os seus residuos no medio.

O CONTROL BIOLÓXICO CONSTITÚE UNHA POSIBLE MEDIDA SOSTIBLE PARA O CONTROL DOS ENDOPARASITOS EN ZONAS HÚMIDAS COMA GALICIA, ONDE A SUPERVIVENCIA DOS OVOS, OOQUISTES E LARVAS NO MEDIO É ALTA E AS DIFICULTADES DE DRENAXE DOS PASTOS SON ELEVADAS

QUE ESTÁ A ACONTECER NO CAMPO? Debido á crise do sector gandeiro e á redución obrigada de custos de produción, en xeral, os gandeiros están relegando a desparasitación a un segundo plano, deixando incluso de realizala, e esquecendo tamén a aplicación de medidas complementarias no medio. As repercusións económicas deste feito serán visibles a curto ou medio prazo, por poñerse de manifesto na diminución da produción láctea ou na perda da ganancia de peso dos animais, sen contar outras consecuencias indirectas ás veces moi negativas. Con todo, existen casos nos que os efectos da non desparasitación son patentes a simple vista, coma, por exemplo, a aparición de vérragos no inverno cando non se fai o diagnóstico e, ao mesmo tempo, non se aplica o tratamento temperán no outono nos casos positivos.

Coa finalidade de reducir gastos, nalgúns casos óptase polo emprego indiscriminado de produtos de amplo espectro de acción, xeralmente pertencentes ás familias das lactonas macrocíclicas e dos bencimidazois. Hai que considerar que as primeiras non son eficaces fronte ao conxunto dos parasitos que afectan ao gando, como é o caso concreto de Fasciola hepatica. Os bencimidazois, pola súa parte, empréganse con moita frecuencia, dado o seu reducido prezo en comparación coas lactonas macrocíclicas e o seu menor período de supresión. Esta é unha das diversas razóns da aparición de resistencias, á que cómpre engadir o tratamento masivo dos rabaños sen diagnóstico previo, o que contribúe á selección de certos parasitos nas explotacións que permanecen baixo unha forma de resistencia que chega a acumularse co paso do tempo.

En resumo, un bo control das parasitoses na granxa fundaméntase, polo tanto, nun correcto diagnóstico previo sempre e na aplicación dos fármacos adecuados nas doses correctas e nos períodos críticos. Ademais, é imprescindible o desenvolvemento de medidas complementarias ao tratamento farmacolóxico, coma as xa apuntadas, en ausencia das cales este resulta completamente ineficaz.

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_sanidade_parasitoses_galego_02.indd 66

21/06/2016 22:53

Untitled-2 67

21/06/2016 20:14

68

sANIDADE

IMPORTANCIA ECONÓMICA DAS INFESTACIÓNS DE MOSCAS

Cando se presentan de 20 a 200 moscas por cabeza, estaremos a falar xa dunha infestación grave

As moscas transmiten enfermidades, debilitan as defensas inmunitarias e réstanlles enerxía aos animais que tratan de evitar o seu ataque; todo iso supón unha perda de rendemento que xustifica amplamente o investimento nunha estratexia eficaz para combater e previr os estragos que causan.

INTRODUCIÓN Son diversos os problemas de índole sanitaria e económica causados polas moscas nas granxas de gando vacún de leite: diminución da produción, deterioración do índice de conversión alimenticia, molestias na poboación urbana que vive nas proximidades, empeoramento das características hixiénicas do leite e transmisión de enfermidades.

Os animais parasitados por moscas poden ter dificultades no momento de afrontar situacións de estrés; ademais, a enerxía que empregan para defenderse ou esquivar o ataque das moscas réstalles principios nutritivos que poderían empregar para a produción de leite ou de carne. A situación empeora aínda máis cando se trata de moscas chupadoras, que succionan o sangue dos seus hóspedes.

Manel Joaquim Veterinario

As estimacións sobre as perdas de produción e sobre a propagación das enfermidades varían, aínda que son numerosas as investigacións que determinaron que as infeccións graves causadas polas moscas dos establos (Stomoxys calcitrans) poden reducir a produción de leite entre o 15 e o 30 % [1], mentres que as da especie Haematobia irritans son capaces de provocar unha redución que pode situarse entre o 10 e o 20 % [2].

Estes datos serían suficientes para facerlles entender aos gandeiros o vantaxoso que sería implantar un programa de control das moscas, servíndose de produtos eficaces, seguros e exentos de problemas de resistencias cruzadas.

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_sanidade_moscas_galego_02.indd 68

21/06/2016 22:54

sANIDADE

PRINCIPAIS ESPECIES DE MOSCAS DE INTERESE ZOOTÉCNICO Musca domestica (mosca doméstica) Trátase da especie máis común e a máis predominante en todas as granxas, e que se atopa mesmo nas nosas vivendas.

Mide uns 6 mm de longo, ten o corpo gris e a cara de cor amarelada e non succiona sangue, pero pode transmitir enfermidades e cáusalles molestias aos hóspedes.

Os desprazamentos da mosca do esterco ao gando vacún e dun animal a outro fan deste insecto un vector ideal de axentes patóxenos; de feito, a mosca doméstica é a responsable da propagación de enfermidades dixestivas, tales como a colibacilose, a salmonelose e a shixelose. Pode, ademais, transportar ovos de helmintos parasitos do esterco ao alimento.

Stomoxys calcitrans (mosca dos establos, mosca brava) Por aspecto e dimensións é similar á mosca doméstica, pero diferénciase desta sobre todo polo seu hábito alimenticio hematófago e, por tanto, polo aparello bucal de cor negra e apto para a punción e a succión. Este insecto prefire atacar os animais en movemento, antes que os que se atopan en repouso e, polo xeral, soamente de día. As orellas e as extremidades do gando vacún son as partes atacadas con maior frecuencia e, se non existe un programa de control, pódense ver moitas moscas sobre as extremidades.

A infestación por mosca dos establos pode causar perdas de produción dunha media anual de 139 quilos de leite e perda de peso corporal en xatos prerruminantes (6 kg), en pasteiros (26 kg) e en xatos de cebo (9 quilos) [1].

A infestación por mosca dos establos pode causar perda de peso corporal nos xatos

Musca autumnalis (mosca da cara) Aínda que de aspecto e de dimensións case idénticas ás dunha mosca doméstica, a súa identificación exacta re-

69

quire o ollo dun experto, malia que a súa marcada preferencia polos puntos de ataque (a cabeza dos hóspedes e, en particular, as partes humedecidas por bágoas e saliva) pode facilitala.

Aínda que non recorre á mordedura (de feito nútrese de secrecións oculares e nasais e só ocasionalmente de sangue proveniente de feridas preexistentes), esta mosca é capaz de causarlle considerables molestias ao gando en tanto que transmite enfermidades tales como as infestacións por Thelazia e as infeccións por Moraxella bovis (queratoconxuntivite infecciosa), Brucella abortus e o virus IBR (rinotraqueíte infecciosa bovina).

O limiar económico para o tratamento, é dicir, o número mínimo de moscas que faría necesaria a intervención, é de cinco moscas por cabeza. Se nun só animal hai presentes de 12 a 14 moscas, estaremos ante unha diminución da actividade de pastoreo equivalente aproximadamente a unha hora ao día. Cando se presentan de 20 a 200 moscas por cabeza, estaremos a falar xa dunha infestación grave; en tal situación unha vaca pode deixar de alimentarse para buscar un lugar á sombra, o cal implica unha redución da produción [3].

Infestación por Musca autumnalis

Haematobia irritans (mosca dos cornos) Trátase dun dos insectos succionadores de sangue máis importantes que parasitan o gando durante o pastoreo. Ten unhas dimensións equivalentes a aproximadamente a metade dunha mosca doméstica (3 mm), é de cor gris escura e está dotada dun aparello bucal especializado na punción e na succión. Este insecto nútrese de sangue e permanece sobre o hóspede de noite e de día, e soamente o deixa para poñer os ovos sobre o esterco fresco; as partes do corpo que prefire son a cruz, o lombo e a pel ao redor dos cornos (de aí a denominación inglesa horn fly).

As vacas infestadas con 200 moscas por cabeza ou máis tenderán a agruparse e a reducir así a inxestión de alimento, o que fará diminuír á súa vez a produción. Estudos realizados en Nebraska demostraron que, aplicando un tratamento contra as moscas, o peso dos xatos á desteta era de 4,5 a 9 kg superior ao dos que non recibiran ningún tratamento contra as moscas. Ademais, as infestacións desta mosca están relacionadas coa propagación da mastite.

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_sanidade_moscas_galego.indd 69

18/06/2016 08:36

70

sANIDADE

Tabanus spp. (tabán) Con este nome coñécense diversas especies de insectos voadores que teñen en común unhas dimensións claramente superiores ás dunha mosca doméstica, grandes ollos redondos e o sonoro balbordo que acompaña o seu voo. As femias están dotadas dun potente aparello bucal punzador e succionador co que causan feridas dolorosas; os machos, en cambio, son inocuos e aliméntanse de flores. Polo xeral, unha res adoita ser atacada no lombo por un número reducido destes insectos, que se mostran activos soamente durante o día e, sobre todo, nos días máis calorosos.

ALGUNHAS DAS ENFERMIDADES QUE PODEN TRANSMITIR AS MOSCAS Queratoconxuntivite causada por Moraxella bovis A importancia económica de controlar as moscas faise evidente cando se trata de previr a queratoconxuntivite infecciosa, unha patoloxía altamente contaxiosa e máis frecuente no verán, cando a intensidade dos raios ultravioleta e as poboacións de insectos voadores alcanzan a súa cota máxima. O control eficaz da Musca autumnalis pode reducir a propagación da Moraxella bovis de individuos infectados a individuos sans.

O control eficaz da Musca autumnalis pode reducir a propagación da Moraxella bovis

nacemento), todo apunta a que o insecto poida facer de vector de C. pseudotuberculose.

Micobacterias Nun estudo eslovaco [7] illáronse micobacterias de 14 mostras de moscas dun total de 314 (equivalente ao 4,5 %).

Recolléronse 7.791 moscas adultas de tres granxas de gando vacún con paratuberculose, en dúas granxas de porcos con infeccións causadas por micobacterias e nunha granxa que criaba tanto vacas coma porcos e que non tiña problemas de micobacteriose.

Os datos resultantes desta investigación indican que as micobacterias poden ser diseminadas por moscas adultas que estiveron en contacto con materiais contaminados destes patóxenos.

IMPACTO ECONÓMICO DAS INFESTACIÓNS DE MOSCAS Para facerse unha idea da magnitude do dano produtivo ocasionado por unha infestación de moscas, considérese o impacto económico causado pola mosca dos establos (Stomoxys calcitrans): Estimación das perdas de produción en vacas causadas por dípteros [4] Ectoparasitos Mosca dos cornos Mosca dos establos Mosca da cara

Perdas (millóns de dólares) 730,3 607,8 53,2

Escherichia coli O157:H7 É un importante axente causal de colite hemorráxica e da síndrome urémica hemorráxica nas persoas. A maior acu- Influencia da infestación pola mosca dos cornos no mulación deste xerme atópase no aparello dixestivo do va- comportamento dos becerros [4] cún, pero aínda se coñece pouco a ecoloxía deste patóxeno Tempo en min/animal que se transmite polo alimento. Polo xeral, algunhas vacas, Día Noite Actividade polo demais sas, hospedan a bacteria e a diseminan a través 10 moscas 300 moscas 10 moscas 300 moscas /animal /animal /animal /animal das feces.

Pastoreo 569 555 46 78 A mosca doméstica podería ter un papel importante na De pé 189 212 48 45 diseminación da bacteria nos espazos frecuentados polo Tombados 141 179 436 373 gando vacún. Un estudo realizado por Ahmad et al. [5] da Descansando 330 391* 484 418 Universidade do Estado de Kansas demostrou que a mosca Andando 18 31* doméstica ten a capacidade de transmitir a E. coli O157:H7 Bebendo 10 5** ao aparello dixestivo da vaca e que probablemente o insecto Total 927 962* 528 496 desempeña un papel importante na ecoloxía desta bacteria *P <0,5. **P<0,1 tan perigosa para a saúde humana.

Mastite causada por Corynebacterium pseudotuberculose Corynebacterium pseudotuberculose é unha bacteria capaz de inducir a formación de abscesos no sistema linfático cutáneo de moitos animais domésticos e ocasionalmente tamén en órganos internos. No gando vacún describiuse unha mastite clínica e subclínica, pero a súa incidencia parece ser rara. Nun estudo israelí realizado por Yeruham et al. (1996) [6] descubríronse infeccións mamarias causadas por Corynebacterium pseudotuberculose en 29 granxas.

Tendo en conta o feito de que a morbilidade se acusaba principalmente na estación calorosa, que a bacteria pode illarse das moscas e que estas son capaces de percorrer distancias considerables (polo xeral o seu raio de acción é de 3,5 km, pero poden desprazarse ata 35 km do seu lugar de

CAL É A IMAXE QUE DADES DA VOSA GRANXA? Nun escrito no USU Dairy News (vol. 23, núm. 5), Allen Young cita un concepto adquirido segundo o cal “a percepción é realidade”; isto significa que, independentemente dos feitos, as impresións que ten a xente con respecto a un argumento ou a unha persoa adquiren maior importancia mesmo que a propia realidade. O autor cita algúns exemplos de frases que tivo ocasión de escoitar en Utah: “Estiven na granxa de ----. A calidade do seu leite debe ser realmente mala se é similar ao que vin e ao mal cheiro que percibín; non sei se volverei beber leite na miña vida”; “A xulgar polo aspecto dos establos, non quero beber o leite que se produce aquí”.

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_sanidade_moscas_galego_02.indd 70

21/06/2016 23:03

GALICAL CALES E DOLOMÍAS AGRÍCOLAS

MESTURAS PARA CAMAS DE VACÚN

Carbonato cálcico (70 %) con serrín (30 %) • Mesturas personalizadas polo cliente • Mesturas con cascar illa de ar roz

Nº1 EN CAMAS DE VACÚN Pode subministrarse en:

O CARBONATO CÁLCICO DE GALICAL PARA CAMAS DE VACÚN proporciónalles aos animais hixiene e descanso e reduce as posibles infeccións de mamites causadas por bacterias de tipo ambiental (E. coli, estreptococos, enterobacterias etc.).

Tamén reduce os problemas de dermatite interdixital e dixital, úlceras e colledizos nos pezuños, evitando coxeiras e perdas de produción.

Por outra banda, manter o gando libre de sucidade facilita o manexo durante o muxido.

pub_galical_galego.indd 71

Big Bag A granel en camión cisterna basculante, con posibilidade de estendido directo no cubículo

GALICAL, S.L.L.

CALES E DOLOMÍAS AGRÍCOLAS Arieiras s/n P.I. Louzaneta 27294 LUGO Teléfono: 982 221 484 Fax: 982 221 408 E-mail: info@galical.es Web: www.galical.es

19/06/2016 10:25

72

sANIDADE

Os consumidores actualmente preocúpanse moito pola orixe da comida e comezan a visitar as explotacións agrícolas; en consecuencia, o aspecto da explotación inflúe na aceptación do produto.

Que clase de imaxe lles ofrecedes aos consumidores?

Pensastes niso? No futuro esa imaxe podería ser decisiva para o apoio da vosa empresa e dos vosos produtos.

Velaquí algunhas suxestións que poderían ser de utilidade: • Cortade as malas herbas ao redor da granxa.

• Plantade flores e plantas.

• Instalade un cartel que diga quen sodes; estade orgullosos da vosa granxa.

• Mantede limpo o camiño que conduce á vosa granxa; un camión de grava pode facer moito en cuestión de imaxe.

• Convidade os veciños a un pícnic ou a unha grellada; sorprenderédesvos ata que punto pode isto mellorar as relacións públicas.

• Mantede baixo control a poboación de moscas; un programa insecticida eficaz produce beneficios que van máis aló do benestar animal e da mellora produtiva.

Young conclúe afirmando que, sen dúbida, no futuro a imaxe pública será un factor moi importante para a granxa; depuremos, pois, a imaxe e fagamos que a percepción dos demais sexa unha realidade.

LOITA CONTRA AS MOSCAS. PRINCIPAIS LIÑAS DE ACTUACIÓN Dende este punto de vista, o sistema máis práctico consiste en empregar defensas químicas para iniciar unha loita tanto contra as moscas adultas coma contra as larvas, seguindo a lóxica de “atacar o inimigo” sen cuartel en todas as frontes.

Na loita contra os individuos adultos é necesario elixir con coidado os produtos máis modernos que sexan capaces de garantir a máxima eficacia e a mínima toxicidade.

Desde esta perspectiva, destaca o tiametoxam, o último membro da familia dos neonicotinoides, principios activos máis recentes que constitúen un avance con respecto aos vellos organofosforados, cuxo representante máis coñecido é o azametifos.

Con vistas a limitar sempre os efectos toxicolóxicos, cabe facer notar que non resulta adecuado o emprego masivo de produtos aniquiladores. Esta é unha estratexia moi difundida, máis que nada porque a súa aplicación resulta práctica, pero certamente non é de baixo custo e non está exenta de efectos colaterais nocivos. Os produtos aniquiladores pertencen, de feito, ao típico grupo dos piretroides: a clásica aplicación con atomizadores/nebulizadores pode dar resultados inmediatos e abraiantes en termos de aniquilación da poboación de moscas, pero se se empregan con descoido, poden ser inhalados polas persoas e causar molestias considerables. Por outra banda, a posible absorción por vía percutánea por parte dos animais pode levar a unha redución momentánea da produción de leite, ademais de desencadear problemas de tipo neurolóxico (p. ex. síndromes vasovagais). Ao cabo de poucos días as moscas volverán recuperar a poboación inxente de antes.

Recorrer aos produtos aniquiladores debe ser, por tanto, unha práctica ocasional; nun programa de control de mos-

A INFESTACIÓN POR MOSCA DOS ESTABLOS PODE CAUSAR PERDAS DE PRODUCIÓN DUNHA MEDIA ANUAL DE 139 QUILOS DE LEITE E PERDA DE PESO CORPORAL EN XATOS PRERRUMINANTES (6 KG), EN PASTEIROS (26 KG) E EN XATOS DE CEBO (9 KG) cas ben deseñado pode constituír unha única intervención útil a modo de “apertura”, tras a cal resulta apropiado o emprego de produtos “residuais”, é dicir, que permanecen activos co tempo alí onde se aplicaron. Estes produtos residuais, se se utilizan correctamente, ocasionan unha redución importante e persistente da poboación de moscas adultas, cun impacto toxicolóxico insignificante ou nulo, contribuíndo así a reducir significativamente o risco potencial de vehicular microorganismos patóxenos.

A loita contras as larvas forma parte dunha estratexia integradora na loita contra as moscas: se se interrompe o ciclo vital destas, prevese o problema antes de que se manifeste. Por tanto, emprender simultaneamente a loita contra as larvas e as moscas adultas é a estratexia máis completa e eficaz para manter o problema baixo control. Un larvicida moi difundido é a ciromazina, molécula selectiva para as larvas de mosca, que non afecta os insectos útiles (coleópteros ou himenópteros).

Controlar as moscas dun modo correcto contribúe de forma substancial á mellora das condicións globais que procuran o benestar do gando vacún: menos estrés, mellor rendemento produtivo e menor impacto das patoloxías transmitidas por estes vectores.

BIBLIOGRAFÍA [1] Taylor DB, Moon RD, Mark DR. “Economic impact of stable flies (Diptera:Muscae) on Dairy and Beef cattle production”. J. Med. Entomology 49(1):198-209 (2012).

[2] Showler AT, Osbrink WLA, Lohmeyer KH. ”Horn fly, Haematobia irritans irritans (l.), Overwintering”. International Journal of insect science 2014(6 43-47).

[3] Gerhardt RR, Allen JW, Greene WH, Smith PC. “The role of face flies in an episode of infectious bovine keratoconjunctivitis”. J Am Vet Med Assoc 1982;180:156-159 [4] Byford RL, Craig ME, Crosby BL.“A Review of on Ectoparasites and Their Effect on Cattle Production”. Department of Entomology, Plant Pathology, and Weed Science, New Mexico State University, Las Cruces 88003 [5] Ahmad A, Nagaraja A, Zurek L. “Transmission of Escherichia coli O157:H7 to cattle by house flies”. Preventative Veterinary Medicine 80 (2007) 74-81.

[6] Yeruham I, Braverman Y, Shpigel NY, Chizov-Ginzburg A, Saran A. “Mastitis in dairy cattle caused by Corynebacterium pseudotuberculosis and the feasibility of transmission by houseflies”. Vet Quart 1996:18:87-9.

[7] Fischer D, Matlova L, Dvorska L, Svastova P, Bartl J, Melicharek I, Weston RT, Pavlik I. “Diptera as vectors of mycobacterial infections in cattle and pigs”. Medical and Veterinary Entomology (2001) 15, 208-211.

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_sanidade_moscas_galego.indd 72

18/06/2016 08:37

pub_elanco.indd 73

19/06/2016 10:27

abcd

¿Qué tengo que hacer cuando

¿Qué tengo que hacer cuando incorporo un animal a mi explotación? incorporo un animal a mi explotación?

Descarta animales con cualquier síntoma de enfermedad

En la explotación de ORIGEN

En la explotación de Descarta animales con cualquier DESTINO Pregunta por el plan vacunal de la explotación síntoma de enfermedad En la de origen

En la explotación de ORIGEN

explotación de Pregunta porDESTINO el vacunal Consulta el plan vacunal del animal enplan concreto de la explotación de origen

NO BVD

Revisa la documentación del animal en el momento de la carga

Consulta el plan vacunal del animal en concreto

Estáte presente en la descarga NO BVD

En la explotación de Comprueba la documentación de los animales ORIGEN Inspección veterinaria a la llegada

NO BVD

Revisa la documentación del animal en el momento de Enlalacarga explotación de DESTINO

No compartas transporte con otros destinos ni otras procedencias

Toma de muestras para análisis Aloja adecuadamente aEn los animales en un patio de cuarentena el

Comprueba el estado de desinfección del vehículo

transporte

Corral físicamente separado del resto de la explotación

Cuarentena

NO BVD

Asegura el bienestar animal en el de los análisis Estancia en cuarentena hasta recibir los resultados transporte (conforme a legislación) Mantener inicialmente separado del resto de animales todo ternero nacido de una vaca entrante preñada

NO BVD

pub_boehringer.indd 74

Analiza todo animal nacido en la explotación, y no lo incorpores hasta conocer los resultados

18/06/2016 08:15

abcd

No compartas transporte con otros destinos ni otras procedencias

¿Qué tengo que hacer cuando incorporo Enun el animal a mi explotación?

Comprueba el estado de desinfección del vehículo

transporte

Descarta animales con cualquier

Asegura el bienestar en el síntoma de animal enfermedad En la transporte (conforme a legislación)

En la explotación de ORIGEN

explotación de Pregunta porDESTINO el plan vacunal

Para más información visita:

de la explotación de origen

NO BVD

Con Bovela®, finalmente la amenaza de la BVD ha encontrado su rival.

Gracias a su innovadora tecnología L2D (vacuna viva con doble deleción), Bovela® asegura la completa protección del ganado contra los genotipos 1 y 2 del virus de la BVD. Con una única En dosis,el aplicada a cualquier animal mayortransporte de 3 meses de edad y sin tener en cuenta su status reproductivo, protege frente a la BVD durante todo un año, lo que implica que previene el nacimiento de animales PI por infección transplacentaria.

Así con Bovela® puedes ayudar a tus clientes a poner fin a la historia de la BVD.

Consulta el plan vacunal del animal en concreto PREGUNTA A TU VETERINARIO Revisa la documentación del animal en el momento de la carga

abcd

HAZ HISTORIA DE LA BVD

No compartas transporte con otros destinos ni otras procedencias

UNA SOLUCIÓN ÉPICA AHORA EN TUS MANOS

Comprueba el estado de desinfección del vehículo

Asegura el bienestar animal en el épica, de forma sencilla transporte (conformeProtección a legislación)

Bovela® liofilizado y disolvente para suspensión inyectable para bovino. Composición: Cada dosis (2 ml) contiene: BVDV tipo 1 vivo modificado, cepa no citopática KE-9: 104,0 – 106,0 DICC50. BVDV tipo 2 vivo modificado, cepa no citopática NY-93: 104,0 – 106,0 DICC50. Indicaciones: Inmunización activa de bovino - a partir de los 3 meses de edad - a fin de reducir la hipertermia y minimizar la reducción del recuento de leucocitos provocada por el BVDV-1 y BVDV-2 y para reducir la excreción vírica y la viremia causada por el BVDV-2. Inmunización activa de bovino frente a BVDV-1 y BVDV-2, a fin de prevenir el nacimiento de terneros persistentemente infectados causado por la infección transplacentaria. Inicio de la inmunidad: 3 semanas después de la inmunización. Duración de la inmunidad: 1 año. Posología: Primovacunación: Administrar una dosis (2 ml) por vía intramuscular. Se recomienda vacunar a los bovinos al menos 3 semanas antes de la inseminación / cubrición para suministrar protección fetal desde el primer día de la concepción. Revacunación: Se recomienda la revacunación al cabo de 1 año. Reacciones adversas: Leves hinchazones o nódulos en el punto de inyección. Aumento de la temperatura corporal, dentro de los límites fisiológicos. Tiempo de espera: Cero días. Conservación: Conservar y transportar refrigerado. No congelar. Presentación: 5 o 25 dosis, con 10 o 50 ml de disolvente. Reg. núm: EU/2/14/176/001 (5 dosis) -009 (25 dosis). Titular: Boehringer Ingelheim Vetmedica GmbH.

pub_boehringer.indd 75

18/06/2016 08:15

76

PRODUCIÓN

ESTUDO SOBRE O CRUZAMENTO INDUSTRIAL E A SÚA APLICACIÓN PRÁCTICA EN GANDERÍAS DE PRODUCIÓN DE LEITE O presente traballo ten como obxectivo realizar unha avaliación de sementais de aptitude cárnica cruzados con vacas frisonas. Para tal fin, usouse un arquivo de datos recollidos por Africor Lugo sobre 1.288 crías nadas entre 2009 e 2014, descendentes de touros de sete razas cárnicas que se cruzaron con frisonas en 418 ganderías da provincia de Lugo.

M. López Luaces1, A. Fernández Fernández2, C. Calvo Santalla1, R. Fouz Dopacio3 1 Centro de Investigacións Agrarias de Mabegondo (CIAM), 2Xenética Fontao, S.A., 3 Africor Lugo

INTRODUCIÓN Nun contexto como o actual, as ganderías de produción de leite buscan a optimización de rendementos. Os cruzamentos de vacas frisonas con touros de aptitude cárnica para a obtención de cruzamentos terminais permiten obter crías que se venden máis facilmente e cun mellor prezo no mercado con respecto ás de raza frisona pura. O normal é destinar as femias das que non se considere recriar a cruzamento industrial. Tamén hai que considerar a práctica habitual do cruzamento industrial en vacas con problemas sanitarios derivados dalgunhas enfermidades como a neos-

porose ou a paratuberculose, que fan recomendable que non se recríen os seus descendentes.

As vantaxes obtidas mediante este tipo de cruzamentos derivan da maior precocidade que transmite a raza frisona e que se traduce nun crecemento máis rápido, así como un maior rendemento das canais, tanto en cantidade como en calidade, que se consegue transmitir grazas á raza paterna de aptitude cárnica. Dende o punto de vista económico, a utilización das razas paternas de carácter cárnico na obtención de xatos cruzados representa unha grande importancia para as explotacións gandeiras, pois supón entre un 15 e un 20 % das inseminacións na poboación frisona de Galicia.

Nun estudo recente efectuado sobre ganderías en Control Leiteiro da provincia de Lugo observouse unha tendencia ao incremento do uso do cruzamento industrial e apúntase un aumento importante en 2016.

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_producion_cruzamento_02.indd 76

19/06/2016 10:52

PRODUCIÓN

77

Táboa 1. Evolución das inseminacións (datos en porcentaxe)

2015

2014

2013

2012

2011

% leite

82,2

84,2

84,1

83,9

83,8

% carne

17,8

15,8

15,9

16,1

16,2

Por outra banda, o uso cada vez máis frecuente do seme sexado reduce o número de vacas que se dedican a reprodutoras de recría, ao asegurar a descendencia femia, polo que se estima un incremento do cruzamento industrial nos próximos anos, na medida en que este tipo de seme se implante nas ganderías. No ano 2015 supuxo o 1 % das inseminacións.

O presente estudo ten como obxectivo realizar unha avaliación de sementais de aptitude cárnica cruzados con vacas frisonas. Como caracteres de avaliación propuxéronse a facilidade ao parto, a conformación dos xatos obtidos, o peso ao nacemento, o perímetro torácico e o ratio peso ao nacemento/perímetro torácico, así como a duración da xestación. Tamén se tivo en conta a cor da capa do xato como información complementaria na recollida dos datos.

La solución más fresca para su ensilado

Gráfico 1. Distribución dos partos rexistrados mensualmente 200 Nacementos

167

N.º de xatos

150

137

• Conserva su ensilado fresco y apetente hasta el comedero,

117 100

100

110

105 68

102 80

• Optimiza el valor nutricional de su ensilado.

42

50

0

LALSIL® Fresh, Lactobacillus buchneri NCIMB 40788 : • Limita las pérdidas por mohos y hongos,

147 113

- RCS Lallemand 405 720 194 - 042009.

ESTUDO DESCRITIVO DA POBOACIÓN SELECCIONADA Para o fin proposto, estudouse un arquivo de datos recollidos por Africor Lugo sobre 1.288 crías nadas entre os anos 2009 e 2014, descendentes de touros de sete razas cárnicas que se cruzaron con femias frisonas nun total de 418 ganderías da provincia de Lugo.

Os animais obtivéronse por inseminación artificial utilizando 273 touros pertencentes principalmente á raza Frisona (418 descendentes), Azul Blanco Belga (305), Limousin (278) e Rubia Galega (278), con datos marxinais doutras razas (Cachena, Híbrido carniceiro e Salers).

Obtivéronse rexistros de 672 machos e 616 femias e os nacementos ao longo destes seis anos de recollida de datos distribuíronse mensualmente segundo se visualiza no gráfico 1.

Xan

Mar

Mai

Xull

Set

Nov

Meses

A distribución dos datos en función da idade das crías no momento en que se tomaron os rexistros para cada unha das variables atópanse entre o día 0 (día do parto) e o día 56.

A cada ensilado su solución Lalsil

LALLEMAND BIO, SL Télf : (+34) 93 241 33 80 Email : animal-Iberia@lallemand.com

www.lallemandanimalnutrition.com

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_producion_cruzamento_galego_02.indd 77

21/06/2016 23:05

PRODUCIÓN

EFECTO DO NÚMERO DE PARTO DA NAI O número de parto da vaca é unha importante fonte de variación para o peso da cría ao nacemento, aumentando coa idade da nai debido aos cambios fisiolóxicos da reprodutora co tempo ou simplemente porque ten un maior tamaño, aínda que non se observou a súa relación cun incremento dos partos distócicos.

A distribución dos datos en canto ao número de crías rexistradas en función do número de parto da nai pódese visualizar no gráfico 2, o que denota que o groso dos datos foron recollidos de animais nados de femias nos cinco primeiros partos da súa vida produtiva.

Gráfico 2. Distribución do número de nacementos en función do número de parto da nai 300

267 261

N.º de rexistros

250 200 150

202 160

84

50 1

Neste sentido, se estudamos as preferencias da inseminación na poboación obxecto de estudo, o Frisón é o semental escollido na primeira lactación para logo equilibrar tendencias co Limousin e os touros da raza Rubia Galega no segundo parto e chegar a converterse nas razas de elección por enriba do Frisón no terceiro parto. O Azul Blanco Belga e o Frisón decaen no seu uso a partir do cuarto parto en favor dos sementais da raza Rubia Galega e Limousin (gráfico 3).

141

100

0

OS CRUZAMENTOS DE VACAS FRISONAS CON TOUROS DE APTITUDE CÁRNICA PARA A OBTENCIÓN DE CRUZAMENTOS TERMINAIS PERMITEN OBTER CRÍAS QUE SE VENDEN MÁIS FACILMENTE E CUN MELLOR PREZO NO MERCADO CON RESPECTO ÁS DE RAZA FRISONA PURA

2

3

61

4 5 6 7 Número de parto

Gráfico 3. Tendencias de utilización das razas paternas en función do número de parto das vacas Frisonas 45

8

24 19 9

10

11 11

IDADE DA VACA AO PARTO De igual forma, a idade da vaca no momento do parto mostrou influencia sobre a conformación e o peso da cría ao nacemento, así como no perímetro torácico, o ratio peso/perímetro torácico e a duración da xestación. Neste estudo a idade da vaca non resultou significativa en relación á facilidade de parto.

EFECTO DA RAZA PATERNA As razas paternas utilizadas foron a Frisona, a Azul Blanco Belga, a Limousin e a Rubia Galega con porcentaxes respectivas en relación ao total de rexistros de 32,5 %, 23,7 %, 21,8 % e 21,6 %, cuns datos marxinais de descendentes de touros Cacheno, Salers e un Híbrido comercial. No caso dos sementais da raza Frisona utilizáronse ata 163 distintos. O obxectivo da súa inclusión no estudo foi poder contrastar a información das variables a considerar cos cruzamentos de razas cárnicas puras, ademais de conseguir unha maior conectividade entre rabaños. Na raza Azul Blanco Belga recolléronse datos de 32 sementais, da raza Limousin foron 33 touros e 44 da Rubia Galega.

A raza paterna en cruzamento industrial tivo unha influencia importante sobre os caracteres facilidade ao parto, peso ao nacemento, medida do perímetro torácico, ratio peso/perímetro torácico, duración da xestación, idade da nai, cor da capa e conformación do tenreiro. As análises estatísticas de correlación indican que a raza paterna condiciona de maneira significativa a cor da capa e a conformación do tenreiro, pero ademais permitiu evidenciar un sesgo na elección do tipo de semental en función do número de parto da vaca.

Azul Blanco Belga

Porcentaxe de nacemento/raza paterna

78

Frisón Limousin Rubia Galega

Número de parto

EFECTO DO SEXO DA CRÍA O sexo da cría ten grande influencia no carácter peso ao nacemento, no perímetro torácico e no ratio peso ao nacemento/perímetro torácico, na facilidade de parto e na conformación, tal e como era de esperar pola maior porte dos machos.

TIPO DE PARTO (SIMPLE OU DOBRE) Os partos dobres representaron o 5,24 % dos casos dentro dos partos da raza Azul Blanco Belga, o 3,35 % dos partos no caso do Frisón, o 4,27 % para o Limousin e o 6,47 % con Rubio Galego.

Hai que ter en conta que o tipo de parto ten influencia nos caracteres peso do xato ao nacemento, na medida do perímetro torácico, no ratio peso/perímetro torácico e na conformación do xato. O adianto do parto (considerando que o período de xestación normal estaría comprendido entre os días 266 e 297) mostrou influencia sobre os caracteres peso ao nacemento do tenreiro e a medida do seu perímetro torácico.

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_producion_cruzamento_galego_02.indd 78

21/06/2016 23:05

PRODUCIÓN

COR DA CAPA DA CRÍA A cor da capa da cría clasificouse en BN (branca e negra), BNC (branca, negra e cinza), BNM (branca, negra e marrón), BNRO (branca, negra e avermellada), BRM (branca, vermella e marrón), P (parda), N (negra), R (rubia), CEN (cinza) e RO (vermella). A maior variabilidade de cores dáse entre as crías descendentes de razas paternas cárnicas, obténdose crías de 5 capas distintas nas razas Azul Blanco Belga, Limousin e Rubia Galega; na Frisona só se obtiveron dúas capas.

Hai unha clara asociación entre a capa e a raza paterna, de modo que a Azul Blanco Belga presenta o 96 % dos seus rexistros con cor BNM (outras opcións minoritarias son BN, BNRO, BRM e P). En Frisón, pola contra, o 98,80 % dos tenreiros teñen a capa BN. Pola súa banda, as razas Limousin e Rubia Galega teñen o maior número de tenreiros coas capas N (45 % e 27,07 % respectivamente) e P (43,21 % e 45,85 % respectivamente), seguidos a maior distancia pola capa R (8,21 % e 12,99 % respectivamente) e algún becerro esporádico de capas BN e CEN (especialmente con sementais de Rubia Galega que chegaron a alcanzar un 13,36 % de descendentes con capa CEN).

Aínda que a cor da capa da cría non deixa de ser algo anecdótico, merece atención pola importancia que se lle dá na comercialización do tenreiro, xa que pode condicionar o seu marcado pola Indicación Xeográfica Protexida Ternera Gallega ou incluso a preferencia por determinados comercializadores (carniceiros que adquiren directamente o xato do produtor) cara ás capas cincentas ou polas preferencias de tratantes pensando en mercados exteriores.

FACILIDADE (OU DIFICULTADE) AO PARTO Un aspecto importante a ter en conta cando se usa o cruzamento industrial nunha explotación de vacún leiteiro é o posible aumento da incidencia de partos distócicos, dado que estes producen perdas económicas debidas ao aumento da mortalidade, á diminución da fertilidade e ao aumento das necesidades de man de obra e custos veterinarios, xunto con perdas na produción. Este carácter é o determinante á hora de seleccionar o gandeiro unha raza ou outra no cruzamento industrial, sendo prioritario sobre o resto dos caracteres.

En xovencas a principal causa de dificultade no momento do parto é a desproporción feto-pelviana (gran tamaño da cría e/ou pequena área pélvica na vaca), mentres que nas vacas adultas o son a presentación anormal da cría, a inercia uterina ou a falta de dilatación do colo uterino.

AgroBank

79

A facilidade de parto é un dato que se recolle ao realizar o control leiteiro mensual preguntándolle a cada gandeiro pola forma na que se produciu cada parto e codificándoo nun rango de 1 a 5 segundo o criterio oficial de Control Leiteiro: 0. Sen datos 1. Parto doado, sen axuda (pariu soa) 2. Parto normal, con lixeira axuda 3. Parto difícil, forte tracción 4. Cesárea ou fetotomía con presentación normal 5. Presentación anormal da cría A distribución da facilidade ao parto en función das razas descríbese na táboa 2.

Táboa 2. Facilidade de parto en función das razas FP

FR

RG

LIM

AB

TOTAL

1

292 (73 %)

106 (49,30 %)

137 (58,05 %)

125 (50,20 %)

660 (57,64 %)

2

75 (18,75 %)

80 (37,21 %)

68 (28,81 %)

88 (35,34 %)

311 (30,03 %)

3

24 (6 %)

25 (11,63 %)

21 (8,90 %)

29 (11,65 %)

99 (9,54 %)

4

3 (0,75 %)

1 (0,47 %)

2 (0,85 %)

1 (0,40 %)

7 (0,62 %)

5

6 (1,50 %)

3 (1,40 %)

8 (3,39 %)

6 (2,41 %)

23 (2,17 %)

Total

400

215

236

249

1.100 (100 %)

Facilidade de parto: número de casos para cada nivel de facilidade de parto e porcentaxe que representan para cada raza paterna (FP = facilidade de parto; FR = touro Frisón; RG = touro Rubio Galego; LIM = touro Limousin; AB = touro Azul Blanco Belga)

Desta táboa despréndese que o 86,51 % dos partos procedentes de raza Rubia Galega foron sen axuda ou con axuda lixeira, dato moi similar ao da raza Limousin (86,86 %), representando unha vantaxe respecto da utilización da raza Azul Blanco Belga (85,54 %).

En liñas xerais hai poucos rexistros para os grupos 3, 4 e 5 de facilidade ao parto. Este carácter presenta unha correlación positiva coas variables peso ao nacemento, a conformación do tenreiro, a duración da xestación e o perímetro torácico, tal e como cabería esperar. Parece haber maior complicación no parto das vacas pertencentes aos rexistros auxiliares e, en canto ao sexo da cría, acostuma ser máis complicado o parto dos machos.

Asesoramento e servizo para o sector agrario

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_producion_cruzamento_galego_02.indd 79

22/06/2016 00:34

PRODUCIÓN

80

CONFORMACIÓN Outro aspecto de interese no cruzamento industrial é a conformación da cría ao nacemento polas súas implicacións de índole económica na súa comercialización.

A conformación da cría está baseada nun criterio subxectivo do persoal de campo sobre o propio animal e que se codifica segundo a seguinte codificación (de peor a mellor): 1. Regular, 2. Normal e 3. Bo. Na táboa 3 amósanse os datos de conformación segundo a raza.

Segundo estes datos, obsérvanse mellores conformacións nas crías do cruzamento de Rubia Galega (40 % de categoría 3) que no caso da Limousin (27,97 %). A maior porcentaxe de crías de categoría 3 corresponden a Azul Blanco Belga (46,59 %), o que se correlaciona cun maior risco de partos complicados.

Táboa 3. Conformación en función da raza paterna Conformación 1 2 3 Total

FR 31 (7,75 %) 287 (71,75 %) 82 (20,50 %)

RG 24 (11,16 %) 105 (48,84 %) 86 (40,00 %)

LIM 30 (12,71 %) 140 (59,32 %) 66 (27,97 %)

AB 12 (4,82 %) 121 (48,59 %) 116 (46,59 %)

400

215

236

249

TOTAL 97 (8,82 %) 653 (59,36 %) 350 (31,82 %) 1.100 (100 %)

O FRISÓN É O SEMENTAL ESCOLLIDO NA PRIMEIRA LACTACIÓN PARA LOGO EQUILIBRAR TENDENCIAS CO LIMOUSIN E OS TOUROS DA RAZA RUBIA GALEGA NO SEGUNDO PARTO

O parámetro peso ao nacemento para os machos supuxo 49,46 ± 7,67 kg, mentres que nas femias foi de 45,50 ± 6,79 kg. En función do tipo de parto, nos partos dunha soa cría o peso medio foi de 47,96 ± 7,41 kg e nos partos dobres foi de 38,98 ± 4,28 kg.

A media de pesos en función da raza paterna de cruzamento pódese ver na táboa 4 e no gráfico 4, con pesos moi similares para as crías de razas paternas Limousin e Rubia Galega.

Táboa 4. Pesos dos tenreiros no momento da toma de datos en función da raza paterna Raza

N.º casos

Media (kg)

AB FR LIM RG

249 400 236 215

51,12 ± 7,13 44,59 ± 6,07 48,30 ± 7,81 48,28 ± 7,99

Número de individuos e porcentaxe dentro da raza paterna (FR= touro Frisón; RG= touro Rubio Galego; LIM= touro Limousin; AB= touro Azul Blanco Belga)

Gráfico 4. Pesos dos tenreiros no momento da toma de datos en función da raza paterna 50 Peso nacemento (kg)

PESO AO NACEMENTO O peso ao nacemento debe ter un equilibrio co parámetro dificultade ao parto, a fin de que non supoña unha diminución da viabilidade da cría ou do seu crecemento posterior.

Tanto o sexo da cría coma a idade da nai son factores que influencian significativamente este carácter e correlaciónase coa duración da xestación. Así, os partos dos machos adoitan ser máis problemáticos que os das femias e, no caso da idade da nai, os primeiros partos dunha vaca prodúcense cun animal física e bioloxicamente inmaduro, onde os nutrientes consumidos se reparten entre a lactación, o mantemento do animal, a xestación e o propio crecemento da vaca, de aí que as crías de vacas novas son normalmente máis pequenas ao nacemento e á desteta, reflectindo unha desvantaxe respecto das vacas máis vellas.

A media da poboación estudada é de 47,59 kg, cunha desviación típica de ±7,53 kg e cun valor mínimo de 28 kg e un valor máximo de 79 kg.

Media (kg)

51,12 48,30

48,28

45

40

44,59

AB

LIM RG Raza paterna

FR

FR = touro Frisón; RG = touro Rubio Galego; LIM = touro Limousin; AB = touro Azul Blanco Belga

Polo que respecta á idade da nai no momento do parto, o peso ao nacemento medio foi de 41,70 ± 5,61 kg nas vacas de primeiro parto, de 43,87 ± 5,87 kg nas vacas de segundo parto e de 48,25 ± 7,98 kg nas vacas de tres partos ou máis.

O peso ao nacemento garda unha importante correlación coa conformación da cría. A medida que se incrementa o peso da cría ao nacemento tamén aumenta a dificultade ao parto. Segundo aumenta a duración da xestación, o número de parto e/ou a idade da vaca, tamén se incrementa o peso ao nacemento da cría. Por outra banda, este parámetro diminúe cando os partos son dobres ou se trata de femias.

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_producion_cruzamento_galego_02.indd 80

22/06/2016 00:35

69

2.5

Percentiles de ICC$ vs Edad Promedio para alcanzar

2.0

45.000 litros de Producción de Leche Vitalicia

68

Edad (Meses)

1.0

67

0.5 66 0.0 -0.5

65

Desviaciones Estándar

1.5

-1.0 64 -1.5

Hijas de toros con promedios altos de ICC$ (Percentil 90) tienen un promedio de 45.000 LITROS de producción de leche vitalicia a los 5.4 AÑOS de edad.

-2.0

63 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

Percentil de la Clasificación Genética Edad (Meses)

Desviación Estándar ICC$

IMPACTO EN SALUD Y REPRODUCCIÓN

AL UTILIZAR GENÉTICA DE ICC$

También pensamos en la salud de tus vacas...

Casos de Neumonía Novillas

55.6%

36.9% 36.8%

Tasa de Preñez Novillas

>500

36%

(Lactancia >1)

NACIMIENTO Birth LAMCu TlAtNi pClIAe SLaMc ÚtLaTt IiPoLnE sS

Production PRODUCCIÓN

25% ≤250

251-500 gICC$

>500

401-500 501-600 >600 gICC$

Eventos de Metritis

31.5%

29%

Porcentaje de Eventos/ Numero Recién Paridas

Tasa de Preñez 21 días VWP=50

29%

IgÓN eNdAiCn ErMeI INSB

(Tasa Preñez 6-Meses)

PETRr ÍOaDn OsiDtEi oTnRP AeNrSi IoCdIÓ N

Indice de Vaca Comercial Ideal

Tasa Preñez Vacas

27%

ÓN

≤250 251-500 >500 gICC$

CI AINgeA iSnEgM eeIdN DBrDE

6.9% 6.7%

31%

Porcentaje de Eventos/ Numero Recién Paridas

18.9%

EDA

Porcentaje de Eventos/ Numero Recién Paridas

251-500 gICC$

20.8%

Eventos Mastitis 1era Lactancia 6.0%

2.1% ≤250

251-500 gICC$

Tasa de Preñez 21 días

≤250

Eventos Mastitis

14.5% ≤250

251-500 gICC$

>500

1.7% >500

www.criespana.com - 987 213 172 pub_cri.indd 81

20/06/2016 22:42

PRODUCIÓN

82

O GANDEIRO DEBE, DENTRO DA SÚA RAZA DE ELECCIÓN, SELECCIONAR OS MELLORES SEMENTAIS QUE LLE OFRECE O MERCADO PARA ACADAR OS OBXECTIVOS PREVISTOS PERÍMETRO TORÁCICO E RATIO PESO/PERÍMETRO TORÁCICO O peso ao nacemento é unha característica importante na facilidade de parto ou na taxa de crecemento dos animais.

Non obstante, non sempre se dispón dos medios necesarios para realizar a pesada e por esta razón resulta interesante encontrar fórmulas que permitan estimar o peso a partir de medidas corporais fáciles de tomar.

O perímetro torácico é a medida, expresada en centímetros, do perímetro do tórax medido por detrás das extremidades anteriores e este dato está condicionado polos mesmos parámetros que para o peso ao nacemento (táboa 5).

Táboa 5. Peso e perímetro torácico dos tenreiros no momento da toma de datos e o seu ratio Peso (kg) Perímetro torácico (cm) Ratio peso/perímetro torácico

Media ± D.T.

Mínimo

Máximo

47,59 ± 7,53 82,34 ± 4,66 1,76 ± 0,20

28,3 55 1,2

79 100 2,47

DURACIÓN DA XESTACIÓN O parámetro duración da xestación para os machos foi de 281,90 ± 7,04 días, mentres que nas femias foi de 281,27 ± 6,82 días. En función do tipo de parto, a duración media da xestación en partos simples foi de 281,72 ± 6,93 días, mentres que nos dobres foi de 278,80 ± 6,71 días.

A media de duración da xestación en función da raza paterna foi moi similar nos cruzamentos con Limousin e Rubia Galega, sendo superior en 3 e 6 días respecto a Azul Blanco Belga e Frisona, respectivamente (táboa 6).

Táboa 6. Duración da xestación (días) en función da raza paterna Raza

N.º casos

Media (kg)

Mínimo

Máximo

AB FR LIM RG

249 400 236 215

281,44 ± 6,71 278,56 ± 6,08 284,67 ± 6,77 284,08 ± 6,47

250 251 253 251

305 299 301 300

AB = touro Azul Blanco Belga; FR = touro Frisón; LIM = touro Limousin; RG = touro Rubio Galego

Un aumento da duración da xestación supón un incremento do peso da cría, o que leva a un incremento do risco de dificultade ao parto. Por outra banda, mantén máis tempo improdutiva a vaca, alongando innecesariamente o tempo que permanece sen producir leite, non compensando o maior valor da cría (polo seu maior tamaño) comparado coa perda de produción e o maior risco de parto distócico.

Polo que respecta á idade da nai no momento do parto, a duración da xestación media foi incrementándose ata o noveno parto, a partir do que se produciu un punto de inflexión (gráfico 5).

Gráfico 5. Duración da xestación (días) en función da idade da nai (número de parto) DURACIÓN DA XESTACIÓN (DÍAS)

286 284 282 280 278 276 274 272 1

2

3

4

5

6 7 Idade da vaca

8

9

10

11

12

CONCLUSIÓNS A utilización de razas paternas de aptitude cárnica no cruzamento industrial con vacas frisonas pode supoñer un valor engadido na optimización dos rendementos económicos das explotacións de produción de leite polo maior valor das crías obtidas, sempre que esta práctica non comporte unha maior porcentaxe de partos distócicos nin un alongamento da xestación.

Por outra banda, débese realizar unha programación adecuada das necesidades de recría das explotacións para que esta práctica non condicione a reposición. Neste sentido, o seme sexado pode axudar a incrementar o uso do cruzamento industrial sen alterar o ritmo de reposición.

En cruzamento industrial, a maior facilidade ao parto obtense para touros de raza Limousin (86,86 %) e Rubia Galega (86,51 %) e os partos máis difíciles son con touros de raza Azul Blanco Belga (85,54 %).

As mellores conformacións das crías obtéñense con touros da raza Azul Blanco Belga (46,59 % de categoría 3), seguidos dos cruzamentos con Rubia Galega (40 %), sendo o Limousin o que presenta unha menor porcentaxe de boas conformacións (27,97 %).

Os pesos ao nacemento presentan valores moi similares para as crías dos cruzamentos con Limousin (48,3 kg) ou Rubia Galega (48,3 kg) e os de Azul Blanco Belga son os de maior peso (51,1 kg).

A duración da xestación foi moi similar nos animais procedentes de cruzamentos con Limousin (284,7 días) e Rubia Galega (284,1 días), sendo superior en 3 días respecto aos de Azul Blanco Belga (281,4).

Por último, hai que ter en conta que existe unha gran variabilidade nos resultados obtidos dentro de cada raza para distintos touros, polo que o gandeiro debe, dentro da súa raza de elección, seleccionar os mellores sementais que lle ofrece o mercado para acadar os obxectivos previstos. É importante sinalar que os datos que se presentan nos catálogos de cada unha das razas adoitan ser de cruzamentos en raza pura, non extrapolables ao cruzamento industrial, polo que estudos como este poden axudar o gandeiro nas súas decisións.

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_producion_cruzamento_galego_02.indd 82

22/06/2016 00:36

Shopping Foto: Patty

Jones

SNOWMAN x BAXTE R x G O L D W Y N x L I L A Z E X - 9 4

Comestar Goldwyn Lilac VG-89

BB

• Extraordinario en Tipo.

K-Caseína

• Vacas muy productoras y longevas.

• Ubres impresionantes y excelentes patas.

• De fácil parto.

ESCOLMO, S.L.

Distribuidor para Galicia y Asturias C/ Magnolia, 80 bajo 27003 - Lugo Tfno.: 982 217 633 Fax: 982 213 144 e-mail: escolmo@gmail.com

HOPPING ET VENDAIRY S

Disponible en: afriga123 pub_escolmo_aberekin.indd 83

22/06/2016 17:22

84

manexo

CANDO DEBO PARAR DE INSEMINAR ESTA VACA? Saber cando deixa de ser rendible inseminar un animal e descartalo da nosa granxa ten unha grande importancia. Tomar a decisión correcta é clave para obter beneficios na explotación.

Roberto C. Fernández Álvarez Veterinario asesor de vacún leiteiro

Determinar cando e por que deixar de inseminar unha vaca é unha das decisións máis importantes na xestión de calquera explotación leiteira. Con todo, non é fácil atopar granxas que realicen esta tarefa de forma programada. O máis frecuente é que as vacas se descarten case no mesmo momento no que saen para o matadoiro, tomando a decisión por impulso sen unha previsión adecuada.

Debemos ser conscientes dos nosos custos de produción e decidir se é ou non rendible seguir inseminando un ani-

mal con base nos seus datos reprodutivos e/ou produtivos.

Decidir parar de inseminar unha vaca que non é rendible antes de que este feito sexa tan obvio que xa nos fixo perder diñeiro é unha das decisións que máis beneficio nos achegará ao noso negocio.

A nosa prioridade na xestión dunha explotación leiteira debe ser que cada praza estea ocupada polo animal máis eficiente para ese posto en cada momento. E isto pasa por tomar a decisión de en que momento unha vaca en produción deixa de ser máis eficiente que unha xovenca que puidese ocupar a súa praza. Cando chega a este punto, ese animal debe deixar de inseminarse á espera de ser eliminado. E nunca tomou tanta importancia este feito como na situación de mercado que nos tocou vivir estes últimos meses.

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_manexo_matadoiro_galego_02.indd 84

22/06/2016 00:39

manexo

NON É UNHA CUESTIÓN DE MATAR MÁIS VACAS, SENÓN DE SABER QUE VACAS DEBEN IRSE E ORGANIZAR MELLOR A SÚA SAÍDA

Moitas veces os técnicos atopámonos coa oposición dos gandeiros cando expomos unha listaxe de animais potencialmente descartables, xa que sempre se dixo aquilo de “é moi fácil corrixir os datos dunha granxa matando vacas”.

Pero nada máis lonxe da realidade. Non é unha cuestión de eliminar unha porcentaxe de vacas para maquillar os datos xerais. Aínda que seguramente isto ocorra, se só se fai con esta intención nun período breve de tempo os datos volverán ser semellantes sen obter beneficio ningún. O descarte programado de animais pouco eficientes é unha forma de organizar a súa saída ordenada en función das necesidades da granxa para mellorar a eficiencia produtiva do rabaño.

Non é unha cuestión de matar máis vacas, senón de saber que vacas deben irse e organizar mellor a súa saída.

85

MATADOIRO VOLUNTARIO VS. MATADOIRO INVOLUNTARIO Debemos diferenciar entre “matadoiro voluntario” e “matadoiro involuntario”, xa que son dous conceptos moi diferentes. As vacas que causan baixa de forma involuntaria son aquelas que por un accidente ou por unha situación imprevista deben ser enviadas ao matadoiro de forma urxente. Aquí atopámonos con situacións como un accidente nunha extremidade, unha mamite hiperaguda, un aborto nunha xestación xa moi avanzada... A saída destes animais non se pode prever e sempre haberá unha porcentaxe máis ou menos elevada en calquera explotación.

En cambio, as vacas destinadas a “matadoiro voluntario” son aqueles animais que nós decidimos non inseminar máis e que son marcados como descarte pero que non teñen que irse inmediatamente. Non falamos de “matar vacas agora”, senón de decidir non volver inseminalas e seguir muxíndoas ata que a súa produción deixe de ser rendible e se vendan. Isto pode ocorrer nun período variable de tempo; así, algunhas vacas descartadas poden seguir producindo na nosa explotación durante un ano ou máis, segundo a súa rendibilidade e a dispoñibilidade de xovencas que cheguen ao primeiro parto. A vantaxe do “matadoiro voluntario” é que nos serve para facer unha selección dentro do rabaño sempre con base nos criterios obxectivos que nos permitan elevar a eficiencia produtiva da nosa granxa e traballar con aqueles animais que máis nos interese.

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_manexo_matadoiro_galego_02.indd 85

22/06/2016 00:39

86

manexo

A cuestión de non inseminar estes animais débese a que unha vaca xestante dificilmente será vendida, independentemente da súa produción ou do seu historial. Así, unha vaca que queda preñada moi tarde dará unha lactación demasiado longa con baixa produción ou un período de secado excesivo. En calquera dos dous supostos, os días improdutivos do rabaño veranse incrementados ao tempo que se reduce o noso beneficio. Ademais, estes animais terán máis risco de sufrir problemas no posparto e seguramente producirán menos leite na lactación seguinte. Por iso, conseguir que unha vaca quede preñada aos 450 días en leite non é un bo traballo e seguramente nos custará diñeiro.

Adoita recomendarse un valor constante dun 8 ou 10 % de vacas para “matadoiro voluntario”, aínda que esta porcentaxe pode variar en función da situación reprodutiva, produtiva e de saúde do rabaño. Así, os rabaños con problemas graves poden presentar unhas necesidades superiores de descarte, mentres que aquelas granxas que traballen de forma moi eficiente poden chegar a obter uns resultados óptimos con porcentaxes inferiores.

Este traballo de selección debe realizarse de forma continua, para o que precisamos ter actualizados os datos dos animais; deste xeito resultaranos máis fácil identificar rapidamente aquelas vacas menos eficientes ou improdutivas antes de que cheguen a unha situación que nos provoque perdas económicas, e nunca debemos supeditar este criterio a outras cuestións que poñan en risco a eficiencia produtiva, como é o caso dalgúns rabaños nos que se aumenta o número de animais sen valorar ata que punto son rendibles. En moitas ocasións atopámonos con que granxas que están a crecer manteñen animais de dubidosa eficiencia soamente polo feito de muxir máis cabezas. Isto é un erro que nos pode conducir a grandes perdas económicas. Cando pretendemos aumentar o grupo de animais de produción é certo que podemos ser un pouco máis flexibles nos nosos criterios de descarte, pero debemos facelo sempre con base en animais eficientes ou pola incorporación de xovencas

de primeiro parto, non mantendo vacas a calquera prezo.

Doutra forma o volume total de leite vendido será superior pero os beneficios obtidos serán iguais ou mesmo inferiores, porque algunhas vacas non pagarán nin sequera a comida que consomen.

QUE NECESITAMOS PARA PODER DESENVOLVER UNHA BOA SELECCIÓN NO NOSO RABAÑO? Información: para poder programar de forma adecuada a saída dos animais menos eficientes do rabaño, en primeiro lugar precisamos dunha base de datos fiable e actualizada que nos achegue a información necesaria para saber en que condicións se atopa cada animal. Dificilmente podemos decidir cando unha vaca deixou de ser rendible se non dispoñemos de información a tempo real en canto a produción, reprodución e saúde. Debemos ter suficiente información e, ademais, manexala de forma adecuada.

Bo manexo reprodutivo: canto mellor reprodución teñamos no noso rabaño, máis fácil será descartar os animais menos eficientes, porque teremos xestantes a maioría das vacas que nos interesan. Agora ben, se o noso programa reprodutivo falla demasiado, o problema será que debemos eliminar os animais que non conseguimos preñar para que xeren unha nova lactación, sexan ou non os menos eficientes. E, nestes casos, moitas veces debemos manter unha vaca pouco rendible porque quedou preñada mentres nos desfacemos doutras grandes produtoras que chegaron a un límite de días en leite sen xestación.

Elevada prevención sanitaria: do mesmo xeito que o tema reprodutivo, canta maior prevención fagamos dos problemas de saúde e menos casuística haxa no rabaño, menos condicionará a nosa toma de decisións. Se temos unha alta incidencia de problemas podais que nos obriga a descartar un elevado número de vacas ao longo do ano, neste caso tampouco será un descarte voluntario e estaremos a sacar animais indiscriminadamente sen un criterio baseado na eficiencia produtiva.

No gráfico podemos observar a distribución das vacas non xestantes dentro do rabaño en función da súa produción e dos días en leite. En vermello marcamos as vacas que se están inseminando actualmente, en azul as vacas xa descartadas que non se inseminan, e en verde aqueles animais que polo seu estado reprodutivo ou produtivo son candidatos para deixar de inseminar e que deberemos valorar individualmente (gráfico de Dairy Comp 305).

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_manexo_matadoiro_galego_02.indd 86

22/06/2016 00:39

afriga122_pub_nanta.indd 87

19/06/2016 10:58

88

manexo

Os problemas podais e de ubre son algúns dos principais motivos para deixar de inseminar unha vaca que se atope en atraso reprodutivo

Dispoñibilidade de recría: a nosa explotación necesita dispor dun volume de xovencas adecuado para substituír as vacas que descartemos, doutra forma dificilmente poderemos mellorar a eficiencia de produción se non dispoñemos de substitucións. Pero, ollo!, non só dispor de xovencas para cubrir as baixas involuntarias ou accidentais que nos xurdan. Debemos contar con suficientes xovencas para cubrir tamén os descartes voluntarios que desbotemos a prol dunha produción máis eficiente e que nos permitirán facer unha selección adecuada dentro do rabaño para mellorar xenética e produtivamente. Contar con suficientes xovencas tamén pasa por facer un bo programa de recría, xa que a maior velocidade de crecemento, cunha boa reprodución, teremos máis partos de primeirizas dispoñibles para poder sacar os descartes.

E aquí está unha das preguntas máis recorrentes sobre as vacas destinadas a matadoiro… Canto deben producir estes animais para decidir que chegou o momento de irse? A resposta será diferente en cada explotación, xa que estará directamente relacionada cos custos reais de produción. Debemos calcular canto nos custa alimentar estas vacas e cales serían os custos totais de produción dun litro de leite e con base nesta información establecer a produción mínima por debaixo da cal estas vacas deberían irse do rabaño.

PARÁMETROS A CONSIDERAR Son moitos os parámetros que podemos manexar para a valoración da rendibilidade dunha vaca en produción e cantos máis parámetros teñamos en conta, máis obxectiva e fiable será a nosa toma de decisións. En todo caso, nunha vaca de leite os parámetros fundamentais que determinarán a súa eficiencia son os produtivos (é o seu obxectivo) e os reprodutivos (se non queda xestante non dará máis leite).

Estes son algúns exemplos dos puntos a ter en conta: • Produción: curva de lactación baixa, caída da produción...

• Reprodución: vacas non xestantes con moitos días en leite, historial de abortos, número de inseminacións...

• Vida produtiva: número de lactacións, produción en lactacións anteriores...

• Saúde de ubre: recontos celulares elevados, mamites crónicas...

• Saúde do pé: problemas de apromos, malformacións • Outras: vacas positivas a Neospora…

CANDO DEBE IRSE UNHA VACA QUE FOI DESCARTADA? Este momento estará condicionado polo ritmo do rabaño e, segundo vaian chegando xovencas primeirizas ao parto, as vacas descartadas que menos produción teñan deberán saír para cederlles o seu posto a estes animais. Non obstante, este momento sempre se pode adiantar se a súa produción diminúe por baixo dun límite razoable e se deixan de cubrir os custos de produción.

Nos gráficos superiores podemos observar a xestión das vacas de matadoiro en dúas explotacións diferentes. Na granxa A realízase unha correcta política de descartes e observamos como a maioría das vacas saen da explotación con máis de 300 días en leite, completando a súa lactación. Con todo, na granxa B non hai unha xestión adecuada destes animais, saíndo demasiadas vacas no primeiro trimestre de lactación. No segundo caso non se realiza un traballo continuo de valoración das posibles vacas improdutivas e atopámonos con que algunhas vacas saen de forma apresurada por necesidades do rabaño ou presentan moitos problemas no posparto que se poderían evitar se fosen descartadas na lactación anterior.

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_manexo_matadoiro_galego_02.indd 88

22/06/2016 00:39

pub_agroseguro_jpg.indd 89

22/06/2016 00:49

90

manexo

A VANTAXE DO “MATADOIRO VOLUNTARIO” É QUE NOS SERVE PARA FACER UNHA SELECCIÓN DENTRO DO RABAÑO SEMPRE CON BASE NOS CRITERIOS OBXECTIVOS QUE NOS PERMITAN ELEVAR A EFICIENCIA PRODUTIVA DA NOSA GRANXA

Unha vaca que non produza suficiente leite como para pagar o que come debe irse do rabaño porque nos estará xerando perdas

Para establecer a produción mínima imos ver dous supostos: Granxa con ocupación do 100 % ou sobrepoboada.

Aquí a granxa está completa ou mesmo un pouco por riba da súa capacidade, por tanto, todas as prazas deben estar ocupadas por animais que estean a producir o máis eficientemente posible. Neste suposto a vaca de descarte debe cubrir todos os custos de produción dun litro de leite e se non chega a este límite debe saír. Falariamos de mínimos ao redor de 22 ou 25 litros de leite ao día, segundo custos de alimentación e prezo de venda do leite. Cando nos referimos a sobrepoboación, estimamos un 10-15 % por riba da capacidade do rabaño; se é superior, debemos sacar canto antes os descartes porque seguramente nos estarán penalizando a produción do resto dos animais.

Granxa con ocupación inferior ao 90 %. Neste caso a explotación conta con algunhas prazas libres, co que poderemos ser algo máis flexibles coas vacas de descarte. Poderemos aguantar un animal no rabaño sempre que estea por riba do seu custo de alimentación, xa que desta forma paga a súa comida e deixa algún beneficio, e en ningún momento está a limitar o espazo do resto das vacas en produción ou ocupando unha praza que podería ser para unha xovenca primeiriza. Este límite produtivo podería estar preto dos 14-17 litros de leite segundo rabaños.

Dependendo de se a nosa explotación ten ou non cubertas todas as prazas no grupo de vacas de produción, poderemos establecer diferentes límites de leite para sacar fóra as vacas descartadas

PLANIFICACIÓN DO TRABALLO DIARIO Para levar á práctica esta planificación de traballo, debemos desenvolvela en dúas partes ben diferenciadas. A primeira parte consiste nun traballo puramente de oficina. Debemos recoller todos os datos dispoñibles e organizalos de forma que nos permitan identificar aqueles animais a priori menos eficientes segundo a realidade de cada rabaño.

Un bo punto de partida é facer unha listaxe con todas as vacas non xestantes que se atopen en atraso reprodutivo e que non estean xa destinadas a matadoiro anteriormente.

Por exemplo, vacas pluríparas non xestantes con máis de 200 días en leite e primíparas con máis de 300 días en leite.

Incluiremos ademais outros animais que teñamos identificados con algún tipo de problema como recontos celulares elevados, problemas podais, baixa produción… que non necesariamente teñen que estar en atraso reprodutivo.

Nesta lista anotaremos todos os datos que consideremos relevantes para a nosa valoración, como son o número de lactación, os días en leite, o número de inseminacións, a produción nos últimos 7 días, os recontos celulares…

A segunda parte do traballo será avaliar os animais un a un. Temos que recalcar que o primeiro cribado realizado con base nos datos dispoñibles é só unha orientación para poder identificar as vacas menos eficientes do rabaño, pero despois a decisión de seguir ou non inseminando estes animais compételle única e exclusivamente ao gandeiro ou xestor da explotación que valorará individualmente cada vaca e tomará a decisión con base na observación directa dos seus apromos, ubre, valor xenético…

Un bo momento para realizar esta valoración é durante o control reprodutivo regular que se realiza nas granxas. Podemos aproveitar cando se diagnostica baleira unha destas “vacas problema” para facer unha valoración in situ vendo o animal e determinar se imos seguir inseminándoa ou se directamente a descartamos. É recomendable sacar unha listaxe de visita reprodutiva coa maior cantidade de datos históricos de cada animal ou achegar estes datos noutra lista anexa, de forma que nos permita dispor da información necesaria para valorar este tipo de vacas.

Así, a próxima vez que se diagnostique como baleira unha vaca que leva moito tempo parida e non dá demasiado leite valore se debe ou non seguir inseminándoa en función dos puntos que vimos aquí. Seguramente sexa unha das decisións máis importantes do seu programa reprodutivo e que máis beneficio lle reportará.

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_manexo_matadoiro_galego_02.indd 90

22/06/2016 00:39

® ® SMARTAMINE SMARTAMINE MM ®®M SMARTAMINE SMARTAMINE SMARTAMINE M ® ® MetaSMART MetaSMART ®® MetaSMART MetaSMART MetaSMART LysiGEM LysiGEM LysiGEM LysiGEM LysiGEM CholiPEARL CholiPEARL CholiPEARL CholiPEARL CholiPEARL TOXFIN TOXFIN TOXFIN TOXFIN TOXFIN MUCHAS MUCHAS COSAS COSAS ESTÁN ESTÁN MUCHAS MUCHAS MUCHASCOSAS COSAS COSASESTÁN ESTÁN ESTÁN CAMBIANDO CAMBIANDO EN EN LA LA CAMBIANDO CAMBIANDO CAMBIANDOENENLALA PRODUCCIÓN PRODUCCIÓN DE DE LECHE, LECHE, PRODUCCIÓN PRODUCCIÓN PRODUCCIÓNDEDELECHE, LECHE, LECHE, NO NO SOLO SOLO ESTO...

ESTO...

NO NONO SOLO SOLO SOLOESTO...

ESTO...

ESTO...

TM TM TM TM TM

TM TM TM TM TM

TM TM TM TM

LaLa nutrición nutrición lechera lechera está está evolucionando evolucionando La La nutrición Lanutrición nutrición lechera lecheraestá estáestá evolucionando evolucionando evolucionando rápidamente. rápidamente.

Lalechera producción, producción, yayano noes esel el único único rápidamente. rápidamente. rápidamente.

La Laproducción, producción, La producción, ya no ya es es el es el único el único objetivo, objetivo, otros otros objetivos objetivos como como lalano salud salud y único yla la objetivo, objetivo, objetivo, otros otros otros objetivos objetivos objetivos como como la salud la salud salud yy layla la fertilidad fertilidad de de los los animales, animales, ooelcomo elmedio medio ambiente ambiente fertilidad fertilidad fertilidad dede los de losanimales, los animales, animales, oo elo medio medio el medio ambiente ambiente ambiente sese vuelven vuelven igual igual de importantes. importantes. sese vuelven vuelven se vuelven igual igual igual de deimportantes. importantes. de importantes.

Las Laspalabras palabras claves claves en enla laactualidad actualidad son: son: Las Las palabras Las palabras palabras claves claves claves en en la la en actualidad actualidad la actualidad son: son: son: • • Optimización Optimización •• •• •• ••

Optimización •Optimización Optimización Eficiencia Eficiencia Eficiencia •Eficiencia Eficiencia Ahorro Ahorro de de costes costes

•• •• •• ••

Ahorro •Ahorro Ahorro de decostes costes de costes Rendimiento Rendimiento Rendimiento •Rendimiento Rendimiento Calidad Calidad

•• •• •• ••

Calidad •Calidad Calidad Fertilidad Fertilidad Fertilidad •Fertilidad Fertilidad Salud Salud

• • Salud •Salud Salud • • Medioambiente Medioambiente • • Medioambiente •Medioambiente Medioambiente Estas Estaspalabras palabras deben deben formar formarparte partededenuestro nuestro Estas Estas Estas palabras palabras palabras deben deben deben formar formar formar parte parte de de de nuestro nuestro nuestro idioma idioma yyser ser nuestra nuestra meta. meta. idioma idioma idioma y yser ser ynuestra ser nuestra nuestra meta. meta. meta.

Kemin Kemin pretende pretende proporcionar proporcionar una una nueva nueva Kemin Kemin Kemin pretende proporcionar proporcionar proporcionar una unauna nueva nueva nueva visión visión de depretende la lapretende nutrición, nutrición, yy para paraello ello tenemos tenemos visión visión visión de de la de la nutrición, la nutrición, nutrición, yser y para ysus para ello elloello tenemos tenemos tenemos como como principal principal objetivo objetivo ser sus colaboradores. colaboradores. como como como principal principal principal objetivo objetivo ser ser ser sus sus colaboradores. colaboradores. colaboradores.

Buscamos Buscamos una unaobjetivo producción producción sostenible sostenible aa la la vezvez Buscamos Buscamos Buscamos una unauna producción producción producción sostenible sostenible sostenible aa lala auna vez la vez vez que que competitiva, competitiva, que que tenga tengacomo como resultado resultado una que quecompetitiva, que competitiva, competitiva, que que que tenga tenga tenga como como resultado resultado resultado una una una alimentación alimentación más más eficiente eficiente ycomo yrentable. rentable. alimentación alimentación alimentación más másmás eficiente eficiente eficiente yy rentable. rentable. y rentable.

Revise Revise sussus dietas, dietas, Kemin Kemin puede puede ayudarle. ayudarle.

Revise Revise Revise sus sus sus dietas, dietas, dietas, Kemin Kemin puede puede puede ayudarle. ayudarle.

Kemin Kemin Ibérica Ibérica Tel Kemin Tel 977 25 977 4125 8841ayudarle.

88 Kemin Kemin Kemin Ibérica Ibérica Ibérica TelTel Tel 977977 977 25 25 41 41 88 88 88

® ® ©© Kemin Kemin Industries, Industries,Inc. Inc.and and its group groupofofcompanies companies 2016.

2016.

AllAll rights rights reserved. reserved. ® ™ ® Trademarks ™ Trademarks of Kemin of Kemin Industries, Industries, Inc., U.S.A. Inc.,MetaSmart U.S.A. MetaSmart is a Trademark is a Trademark of Adisseo France of Adisseo S.A.S.France S.A.S. ® ® © Kemin © Kemin © Industries, Kemin Industries, Industries, Inc. Inc. and and Inc. itsitsgroup and group itsof group ofcompanies companies of companies 2016.

2016. 2016.

All rights rights All rights reserved. reserved. reserved. ® ®™™Trademarks ®Trademarks ™ Trademarks of of Kemin Kemin of Kemin Industries, Industries, Industries, Inc.,Inc., U.S.A. Inc., U.S.A. U.S.A. MetaSmart MetaSmart MetaSmart is a®Trademark isisaa Trademark Trademark of Adisseo of of Adisseo Adisseo FranceFrance France S.A.S.S.A.S. S.A.S.

2016_ruminants_spain.indd 2016_ruminants_spain.indd1 1 pub_kemin.indd 91 2016_ruminants_spain.indd 2016_ruminants_spain.indd 2016_ruminants_spain.indd 1 1 1

08/02/16 17:23 08/02/16 1 19/06/2016 11:0017:23 08/02/16 08/02/16 08/02/16 17:23 17:23

92

manexo

CERTIFICACIÓN DE BENESTAR ANIMAL EN GRANXAS DE VACÚN DE LEITE. MODELO AENOR-IRTA BASEADO NOS PROTOCOLOS WELFARE QUALITY Presentamos o novo esquema de certificación en materia de benestar animal que desenvolveu Aenor en colaboración co IRTA baseándose nos esquemas Welfare Quality que se aplican en avaliacións de granxas e matadoiros comerciais.

J. Pallisera, A. Velarde e A. Dalmau Subprograma de Benestar Animal. Veïnat de Sies s/n. 17121 Monells, Girona (España)

INTRODUCIÓN Nos últimos trinta anos a seguridade alimentaria foi un aspecto clave para a industria alimentaria e para o consumidor debido aos novos hábitos de consumo e á globalización, que implica que os alimentos poidan ter a súa orixe en calquera parte do mundo. Por todo iso fíxose fundamental a implantación de sistemas de xestión da seguridade alimentaria recoñecidos por todas as partes interesadas, tanto para xestionar os requisitos lexislativos coma para darlles resposta ás demandas dos clientes.

Doutra banda, o concepto de calidade alimentaria ten cada vez máis parámetros de medición e existen ferramen-

tas en toda a cadea que permiten mellorar a calidade do produto final tras a implantación de determinadas boas prácticas. Ademais, o consumidor mostra maior interese en coñecer aspectos como a orixe dos alimentos que consome, o respecto e o coidado dos animais destinados á produción de alimentos ou a sustentabilidade dos produtos en todas as fases de produción.

Así mesmo, a Unión Europea está a desenvolver cada vez máis iniciativas neste sentido. Nos últimos anos, as axudas da Política Agraria Común estiveron baseadas no concepto da “condicionalidade”, que se apoiaba en dous alicerces básicos: mantemento das boas condicións agrarias e ambientais, e respecto aos requisitos legais de xestión: saúde pública (seguridade alimentaria), sanidade animal e vexetal, identificación e rexistro, medio ambiente e benestar animal.

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_manexo_certificacion_galego.indd 92

19/06/2016 11:44

manexo

93

O BENESTAR ANIMAL CONSIDÉRASE UN DOS ALICERCES DA PRODUCIÓN GANDEIRA XA QUE A APLICACIÓN DUNHAS BOAS PRÁCTICAS NESTA MATERIA TEN UN IMPACTO DIRECTO NA CALIDADE DO PRODUTO

animal, pero tamén o feito de mostrar unha conduta de fuxida ou de quedar inmóbil, ademais de alteracións en parámetros fisiolóxicos do individuo, como cambios na frecuencia cardíaca. No entanto, a avaliación directa das emocións, como a dor ou o medo, non é posible como tal xa que, polo momento, non existen marcadores directos destas emocións. A diferenza da diabetes, por exemplo, a cal se pode determinar medindo a glicosa en sangue Neste sentido, o benestar animal considérase un dos ali- en xaxún, o organismo non dispón de ningunha molécerces da produción gandeira xa que, ademais da necesi- cula en sangue que nos dea información directa do grao dade de darlle resposta a unha lexislación cada vez máis de medo experimentado polo animal. En consecuencia, esixente, a aplicación dunhas boas prácticas nesta materia para medir o medo témonos que basear en indicadores ten un impacto directo na calidade do produto. Así, este indirectos e máis xerais, como a frecuencia cardíaca ou aumento na preocupación polo benestar animal por parte comportamentos que sabemos que están asociados a este, dos consumidores obriga non só a cumprir coa normativa aínda que cada animal tenda a mostralos de forma moi e optimizar o estado de benestar dos animais senón tamén persoal ou mesmo variable segundo as circunstancias nas a documentar o grao de benestar animal en todas as fases que se atopa. Por exemplo, a mesma vaca que inicia unha do ciclo produtivo. conduta de fuxida ante unha persoa descoñecida, no caso de padecer unha coxeira que lle dificulte fuxir pode mosCONCEPTO DE BENESTAR ANIMAL trar unha conduta de ataque. Nestas circunstancias faise Na actualidade acéptanse xeralmente tres abordaxes en difícil estandarizar un patrón de conduta de medo que relación á definición do concepto de benestar animal. A sirva para todos os animais e todas as situacións. Isto leva primeira ten que ver coas emocións dos animais, é dicir, a que esta primeira abordaxe, sendo fundamental, teña a ausencia de emocións negativas e a presenza de emo- asociado un alto risco de malas interpretacións se non se cións positivas. En varios estudos conseguíronse medir utilizan medidas validadas por métodos científicos moi as motivacións e as emocións dos animais a través de robustos e, aínda así, hai que ser moi coidadosos coas incambios no comportamento e dalgúns parámetros fisio- terpretacións que se fan de medidas de benestar animal lóxicos. Por exemplo, o que consideramos como concepto baseadas nas emocións dos animais, sobre todo se non xeral de medo inclúe a experiencia subxectiva de medo do van acompañadas doutro tipo de medidas.

La Temperatura aumenta…

El estrés por calor afecta negativamente a los resultados zootécnicos de las vacas ¿Sabía que el estrés por calor puede costarle más de 400 €/vaca/año?

Las consecuencias del estrés por calor comportan importantes pérdidas de producción de leche (que pueden alcanzar hasta el 35%) como también problemas relacionados con desequilibrios en el rumen y en la reproducción.

El impacto del estrés por calor en las vacas lecheras viene determinado por la combinación de temperatura y humedad. Nuevas investigaciones han demostrado que por encima de 20ºC y 50% de humedad relativa disminuye la confortabilidad de las vacas y la producción de leche.2 1

…LEVUCELL® SC maximiza la producción de leche incluso en el periodo de estrés por calor.

Incluso en condiciones de estrés por calor, LEVUCELL® SC maximiza el potencial de su ración y los Ingresos sobre los Costes de Alimentación (IOFC) • Rendimiento lechero: +1,2 a 2,5 litros/vaca/día • Aumenta la Eficacia Alimentaria: más de 7%*, 120 g de leche/kg MS ingerida • Optimiza el pH del rumen (menos acidosis).

LEVUCELL® SC levadura viva específica para rumiantes, Saccharomyces cerevisiae I-1077, seleccionada en el INRA (Francia). *Marsola et al, ADSA 2010.

1 Saint Pierre et al., 2003 - 2 Burgos & Collier, 2011.

LALLEMAND ANIMAL NUTRITION Tel: +34 93 241 33 80 Email: animal-iberia@lallemand.com

www.lallemandanimalnutrition.com

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_manexo_certificacion_galego.indd 93

22/06/2016 16:40

94

manexo

Unha segunda abordaxe está baseada no concepto da harmonía do animal co ambiente que o rodea e a consecuente capacidade para mostrar aqueles patróns de conduta que mostra a maioría dos membros da especie en condicións naturais, é dicir, baséase no concepto de naturalidade do espazo no que un animal se mantén. Esta segunda definición é en realidade a máis arraigada na nosa sociedade e é o concepto que ten a maioría dos consumidores sobre o benestar dunha vaca leiteira: a imaxe dunha vaca “feliz” comendo nun gran prado verde, é dicir, o benestar animal.

Neste caso defínese con base nun estado emocional que, ao non poderse medir, asóciase necesariamente co concepto de naturalidade asumindo que se está nun ambiente natural, o seu benestar está asegurado e, en consecuencia, o animal é feliz. No entanto, os detractores desta abordaxe baseada na naturalidade postulan que a asociación de base da definición está moi lonxe da realidade. Para entender esta idea ponse como exemplo o caso do can, pola proximidade cos potenciais consumidores como animal doméstico de compañía. As condicións naturais nas que viviría un can serían as do seu devanceiro, o lobo. Así, aplicando o argumento do concepto de naturalidade ao can, deberíase presupor que o seu benestar é maior nun bosque que na casa co seu dono. No entanto, ante este feito, o consumidor argumentaría rapidamente que o can en condicións naturais debería buscar alimento (na casa non debe facelo) e de calidade (na casa a calidade é estándar), buscar unha zona tranquila onde descansar sen pór en perigo a súa integridade ante outros depredadores (na casa teno asegurado), con risco de padecer lesións que non poidan tratarse ou enfermidades diversas (na casa ten acceso a servizo veterinario 24 horas e supervisión constante) etc. Ademais, acabaría argumentando que as condicións que entendemos como “naturais” para o can doméstico, poida que xa non sexan as que definiriamos para o lobo, debido ao proceso de selección polo que pasou ao longo dos anos. Finalmente acabaría lembrando cal é a esperanza de vida dun can asilvestrado (en hábitats rurais ou urbanos, onde é radicalmente baixa) en comparación coa esperanza de vida dun can doméstico que vive nunha casa ou mesmo nun piso.

Sen entrar en debates sobre cuestións relacionadas coa calidade de vida nunhas especies ou noutras, é evidente que algunhas das obxeccións que se consideran no binomio naturalidade-benestar animal teñen un fundamento argumental indiscutible. Na nosa opinión, estes argumentos non invalidan esta abordaxe do benestar animal, pero, igual que no caso da definición baseada nas emocións, si que debe poñernos sobre aviso de non utilizala como paradigma do benestar dos animais. Aínda que é certo que os sistemas extensivos teñen vantaxes sobre os sistemas intensivos en canto ao concepto de naturalidade, iso non significa que estean exentos de problemas para os animais, como o poden ser unha maior exposición a parasitos, menor supervisión por parte dos coidadores, calidade non controlable do pasto ou da auga, maior risco de caídas, condicións climáticas extremas, presenza de depredadores etc. En consecuencia, en lugar de movernos en conceptos xeneralistas e supor como base que os sistemas extensivos son mellores que os intensivos, o ideal é dotarnos de fe-

rramentas que nos permitan comparar ambos os sistemas de cría de forma obxectiva, cuantificada e estandarizada granxa a granxa.

Existe unha terceira abordaxe que tenta proporcionar indicadores obxectivos de benestar animal afastándose dos conceptos máis controvertidos, como a capacidade de avaliar obxectivamente os estados emocionais ou o concepto de naturalidade ligado ao benestar animal. Nesta terceira abordaxe, o benestar animal defínese con base nunha función biolóxica adecuada en calquera organismo vivo, é dicir, o benestar do animal defínese como o estado dun individuo en relación ás dificultades que ten que afrontar no seu ambiente máis inmediato e está baseado no feito de que vivir ten un custo para calquera organismo e que este custo, nalgúns casos, se pode cuantificar.

Para facer fronte a unha situación adversa, que pode ser dende a procura de alimento ata a presenza dun depredador a poucos centímetros, o organismo activa unha serie de funcións orgánicas preparadas para salvagardalo, sendo a resposta de estrés unha das centrais nos procesos de adaptación das especies, pero onde se inclúen outras como a resposta inmunitaria ou os sistemas de reparación celular. Posto que o animal actúa como un gran xestor de enerxía, pódese cuantificar a mobilización enerxética que demandan estes procesos de adaptación (factores de estrés de intensidades e duracións moi diversas) e o “custo biolóxico” que supón sobre outras funcións do organismo, como a capacidade de crecemento, a saúde e a función reprodutiva do animal. De feito, este custo biolóxico é fácil de entender co exemplo dunha vaca que ten medo dos seus coidadores. Este medo fai que cada vez que sente un tractor, voces, alguén achegándose aos currais ou lle toca desprazarse á sala de muxido poña en marcha os seus mecanismos de alerta. Estes implican a activación, mediante adrenalina, dunha maior frecuencia cardíaca, da tensión muscular (tensar os músculos para preparar a fuxida ou a loita), da actividade cerebral (para estar pendente en todo momento do ambiente co fin de buscar unha posición de vantaxe) e, finalmente, do ritmo respiratorio (para achegar máis osíxeno a todo o sistema).

Con todo, a activación destes mecanismos de alerta custa enerxía, xa que un corazón latexando a 140 pulsacións por minuto necesita máis enerxía que un que latexa a 60.

Para conseguir esta achega de enerxía suplementaria, a vaca necesita obtela das súas propias funcións orgánicas, é dicir, “desconectar” a achega de enerxía cara a certas funcións para alimentar a resposta de estrés.

As dúas primeiras funcións que sempre se ven comprometidas nestes casos son a función reprodutiva e a resposta inmunitaria. Hai que entender que a función reprodutiva (xestación e produción de leite) non é indispensable para a supervivencia do animal como individuo senón que está pensada para a supervivencia da especie.

Por este motivo, será a primeira en deixar de recibir achega de enerxía cando se produza unha resposta de estrés (estado de alerta, frecuencia cardíaca e respiratoria ou tensión muscular). De feito, desde un punto de vista evolutivo, non ten ningún sentido gastar enerxías en crear descendencia e en alimentala nun ambiente no que o pro-

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_manexo_certificacion_galego.indd 94

19/06/2016 11:44

manexo

pio individuo ten dificultades para sobrevivir. En consecuencia, o animal só se vai preocupar de ter unha función reprodutiva plena (ao máximo do seu potencial xenético) cando as súas necesidades básicas estean cubertas e aseguradas. En canto á resposta inmunitaria, do mesmo xeito que a resposta de estrés, ten o inconveniente de que consome moita enerxía do animal. Ademais, o sistema inmunitario ten o seu efecto sobre o organismo a mediolongo prazo, mentres que a resposta de estrés está pensada para ser efectiva a curto prazo, é dicir, o organismo non cre conveniente iniciar unha resposta inmunitaria fronte á picada dun mosquito, por exemplo, se nese momento tamén necesita enerxía para escapar dun depredador. Así, minutos máis tarde, cando o animal xa estea a salvo da ameaza que supón o depredador, o organismo terá tempo suficiente para que o sistema inmunitario actúe sobre a picada do mosquito. O problema é que esta xestión tan eficiente dos recursos enerxéticos do organismo non conta con que a resposta de estrés se alongue no tempo.

Cando isto sucede, prodúcese unha inmunodepresión no organismo debido á mobilización enerxética, o que acabará traducíndose na aparición de doenzas causadas por axentes oportunistas que aproveitan a situación de baixas defensas da vaca debido ao estrés.

As principais consecuencias serán unha maior presenza de problemas respiratorios, dixestivos, locomotores (como as coxeiras) e reprodutivos (como as mamites). Así, tanto a frecuencia cardíaca coma a presenza de tose, esbirros, diarrea, mamites etc. poden utilizarse como indicadores obxectivos de benestar que nos dan unha idea de ata que punto o animal está a ter dificultades para afrontar as adversidades do seu espazo. En todo caso, debido a que hai varias estratexias para facer fronte ás situacións adversas, o benestar animal pode variar dentro dun amplo rango, desde moi bo ata moi malo. En consecuencia, cos parámetros adecuados esta abordaxe permite cuantificar obxectivamente o benestar dos animais e comparar diferentes explotacións, independentemente do sistema de produción, polo que algúns autores o consideraron a panacea do benestar animal. No entanto, os detractores argumentan que non se teñen en conta conceptos tan importantes como as emocións ou os comportamentos naturais dos animais.

En definitiva, hoxe en día acéptase que non hai unha única abordaxe para definir o concepto de benestar animal e que ningunha por si soa proporciona as ferramentas adecuadas para a súa correcta avaliación, é dicir, as tres deben considerarse como complementarias entre si.

Así, poderiamos dicir que o animal alcanza o estado de harmonía cando o ambiente que o rodea lle permite satisfacer as súas motivacións. Cando a situación cambia e se afasta deste estado ideal, o animal ten que utilizar un amplo rango de mecanismos fisiolóxicos e de comportamento para facer fronte a esta situación adversa. A habilidade para facer fronte a situacións adversas de forma satisfactoria ou non dependerá do animal como individuo e da magnitude do problema. A imposibilidade de facer fronte a unha dificultade pode levar á aparición de lesións ou enfermidades e, en consecuencia, á aparición de dor e sufrimento.

95

®

COMBINACIÓN DE SALES DE ÁCIDOS ORGÁNICOS

MEJORADOR DEL AMBIENTE RUMINAL Y DE LA PRODUCCIÓN LECHERA

info@norel.net · www.norel.net T. +34 91 501 40 41

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_manexo_certificacion_galego.indd 95

22/06/2016 15:08

96

manexo

Integrando estas diferentes abordaxes pódese chegar por tanto a un acordo de que se necesita para alcanzar un bo nivel de benestar animal. De feito, é universalmente aceptado que o concepto de benestar animal é multidimensional e que non se pode valorar a través dunha simple medida, xa que a ciencia do benestar animal é multidisciplinaria e utiliza unha gran variedade de parámetros para a súa avaliación.

sistema de avaliación sexa adecuado para ser utilizado en granxas comerciais debe cumprir os seguintes requisitos: incluír medidas que sexan fiables (resultados repetibles), válidas (que midan realmente o que pretenden medir), precisas (con rangos de avaliación claramente establecidos), que sexan facilmente utilizables por persoal debidamente formado, que requiran un tempo limitado e que permitan ter un resultado final á saída da avaliación sen necesidade de pasos posteriores (tales como probas de laboratorio).

TIPOS DE MEDIDAS PARA AVALIAR O Baixo estas premisas, o proxecto Welfare Quality® (WQ), BENESTAR ANIMAL no que participaron máis de 50 institucións de 17 países Os parámetros para a avaliación do benestar animal cla- distintos da UE e América do Norte e do Sur entre os anos sifícanse en dous tipos principais: medidas baseadas nas 2004 e 2009, desenvolveu unha metodoloxía estandarizada instalacións/manexo e medidas baseadas no animal. integrada para a avaliación do benestar animal en vacún, As medidas baseadas nas instalacións e no manexo porcino e pitos/galiñas desde a granxa ata o matadoiro. poden indicar se o ambiente é aceptable ou non para os Esta metodoloxía baséase nun enfoque multidimensioanimais. A maioría da lexislación en benestar animal está nal no que as medidas baseadas no animal toman espebaseada na avaliación de medidas das instalacións ou do cial importancia. A base para desenvolver estes sistemas de manexo, como o espazo dispoñible por animal, a presenza monitorización foi definir o benestar animal con base en de material de enriquecemento ambiental, a provisión de catro principios básicos: boa alimentación, bo aloxamenauga e alimento, as condicións de luz, as condicións para ao to, boa saúde e comportamento apropiado, é dicir, deben transporte, as condicións de chans e camas etc. No entanto, estar cubertos para asegurar o benestar dun animal, a súa estas medidas teñen, en realidade, unha relación indirecta alimentación, o seu aloxamento, a súa saúde, así como a co benestar animal e están baseadas na asunción de que posibilidade de desenvolver un comportamento adecuado existe un nexo entre estes aspectos do ambiente e as súas para as necesidades da especie. Á súa vez, estes principios consecuencias no benestar dos animais, é dicir, a pesar de defínense con base en 12 criterios básicos, dentro dos cales que son medidas que poden chegar a ser moi importantes se deben definir todas aquelas medidas de benestar –priodesde o punto de vista de benestar animal, só están a ache- rizando as baseadas nos animais– que permiten avalialo de gar información do risco que teñen os animais de sufrir un forma global (táboa 1). problema, pero non avalían o problema en si.

Pola contra, as medidas baseadas no animal avalían di- Táboa 1. Principios e criterios de benestar animal rectamente o estado dos animais. Por exemplo, a presen- desenvolvidos no proxecto Welfare Quality PRINCIPIOS CRITERIOS za de buracos no chan pode ser considerado un factor de 1. Ausencia de fame prolongada risco para o benestar (medida baseada nas instalacións), Boa alimentación 2. Ausencia de sede prolongada pero para avaliar o estado real dos animais pódese avaliar 3. Confort durante o descanso a presenza de feridas nas patas ou a presenza de coxeiras Bo aloxamento 4. Confort térmico (medida baseada no animal). A vantaxe das últimas é que 5. Facilidade de movemento reflicten o estado real dos animais. O inconveniente é que 6. Ausencia de lesións absorben máis tempo e precisan de observadores mellor Boa saúde 7. Ausencia de enfermidades adestrados que aqueles que só deben inspeccionar se hai 8. Ausencia de dor inducida polo manexo ou non buracos no chan. Outra vantaxe das medidas base9. Expresión do comportamento social adas no animal é que poden utilizarse en todos os sistemas 10. Expresión doutros comportamentos produtivos e en calquera lugar do mundo, xa que un animal Comportamento apropiado 11. Boa relación home-animal coxo o é no Brasil e en Finlandia, no medio dos Pireneos 12. Estado emocional ou nunha granxa intensiva de Madrid. Con todo, a necesidade de calefacción para as vacas pode ser unha necesidade indiscutible en Finlandia e non tanto no Brasil.

Aínda que o proxecto Welfare Quality rematou no ano AVALIACIÓN DO BENESTAR ANIMAL: PROTOCOLOS 2009 coa publicación de senllos protocolos de valoración DO PROXECTO WELFARE QUALITY do benestar animal nas tres especies mencionadas, debiDebido ao aumento do interese dos consumidores polo do á importancia dos esquemas creados, gran parte das benestar dos animais de produción e á demanda de etique- institucións que formaron o consorcio inicial do proxecto taxes facultativas que lles aseguren que a orixe dos produtos uníronse baixo unha plataforma chamada Welfare Quaten en conta o benestar animal, a necesidade de sistemas lity Network. O IRTA é un membro activo desta platade avaliación do benestar aumentou significativamente nos forma, cuxa actividade pode consultarse na páxina web últimos anos. www.welfarequalitynetwork.com, a cal segue traballanTal e como se dixo anteriormente, o benestar animal do na actualización e no refinamento dos protocolos, que debe abordarse cun enfoque multidimensional que inclúa poden descargarse na súa última versión en formato PDF diferentes compoñentes. Ao mesmo tempo, para que un directamente da web.

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_manexo_certificacion_galego.indd 96

22/06/2016 00:41

siempre limpia flexible hasta la tetina

flema limpiada retirar el estiércol

a 65 °C

¡Limpieza perfecta ¡Limpieza ¡Limpiezaperfecta perfecta para los más pequeños! para paralos losmás más!pequeños! pequeños!

EVA U ¡N VAV!A! EE NU ¡N¡U

«Lo que es lógico que tenga mi hijo, ahora finalmente también «Lo «Lo que que eses lógico lógico que que tenga tenga mimi lo tienen mis terneros.»

Cierre rápido de la tetina

Una tetina siempre limpia

hijo, hijo, ahora ahora finalmente finalmente también también lo lo tienen tienen mis mis terneros.» terneros.»

Iluminación led El alimento siempre Posición para de la tetina acabado de mezclar beber natural

Limpieza del tubo flexible hasta la tetina

Una Una tetina tetina Limpieza Limpieza deldel tubo tubo siempre siempre limpia limpiaflexible flexible hasta hasta la tetina la tetina

Bandeja para flema limpiada

Limpieza a 65 °C

Limpieza Limpieza a 65 a °C 65 °C

Bandeja Bandeja para para flema flema limpiada limpiada

e n e i g i h e d r a d n á t s s e a r o o v Nue mamantad a s a l en máticas auto www.holm-laue.com Cierre rápido de la tetina

Cierre Cierre rápido rápido de de la tetina la tetina

Iluminación led de la tetina

El alimento siempre acabado de mezclar

Abatible para retirar el estiércol

Abatible Abatible para para retirar retirar el estiércol el estiércol

Posición para beber natural

El alimento siempre siempre Posición Posición para para Iluminación Iluminación ledled El alimento acabado de de mezclar mezclar beber beber natural natural de de la tetina la tetina acabado

www.holm-laue.com

higiene e d r a d stán s Nuevo e mamantadora en las a máticas auto

heighiiegnieene e d d r r a a d d tásn tán oveose osras d ta taodra NuNeuve n n a a m m a a mm enelnaslaas a mámtiáctaicsas uto auato www.holm-laue.com www.holm-laue.com

Moorweg 6 • 24784 Westerrönfeld, Alemania • Teléfono: +351 - 919 028 774 • Correo electrónico: info@holm-laue.de

Moorweg 6 • 24784 Westerrönfeld, Alemania • Teléfono: +351 - 919 028 774 • Correo electrónico: info@holm-laue.de

Moorweg Moorweg 6 • 24784 6 • 24784 Westerrönfeld, Westerrönfeld, Alemania Alemania • Teléfono: • Teléfono: +351 +351 - 919 - 919 028028 774774 • Correo • Correo electrónico: electrónico: info@holm-laue.de info@holm-laue.de Delegado: Miguel Sá +351 919 028 774 • Distribuido por: Frior 981774500 / Cosmolabor +351 964 139 487 pub_hold_laude.indd 97

20/06/2016 22:49

98

manexo

A AVALIACIÓN DE BENESTAR ANIMAL NA EXPLOTACIÓN COMPLEMÉNTASE COA CERTIFICACIÓN DUNHA BOA TRAZABILIDADE DO PRODUTO DE MANEIRA QUE SEXA POSIBLE RASTREXALO DENDE A GRANXA ATA A MESA ESQUEMA DE CERTIFICACIÓN EN BENESTAR ANIMAL AENOR-IRTA Os parámetros descritos no Welfare Quality están orientados a un dobre uso, tanto como parte dun sistema de auditoría nas explotacións que asegure que se cumpren uns mínimos de benestar animal como sistema de certificación de máis altos estándares en benestar animal que permitan unha etiquetaxe diferenciada destinada a mercados con valor engadido. Baixo o contexto do segundo uso, a entidade de certificación Aenor desenvolveu, conxuntamente co IRTA, un novo esquema de certificación en materia de benestar animal baseado nos esquemas Welfare Quality que se aplica en avaliacións de granxas e matadoiros comerciais.

A avaliación do benestar realízase por parte de persoal debidamente formado do IRTA que achega o coñecemento técnico, sempre actualizado ao desenvolvemento que leva a cabo no seo da Welfare Quality Network da que esta institución forma parte. Aenor é a responsable de asegurar que se cumpren todos os requisitos descritos no regulamento particular de certificación, así como de realizar as auditorías da trazabilidade das granxas ás industrias que envasan o produto final destinado ao consumidor, e da correspondente emisión do certificado de conformidade Aenor.

Desde que o sistema de certificación Aenor-IRTA saíu á luz no ano 2014, son diversos os certificados expedidos a empresas españolas, o que inclúe vacún de leite, vacún de carne e porco en condicións de granxa e porco e vacún en matadoiro.

Foto 1. Animal avaliado con mala condición corporal

CERTIFICACIÓN DE BENESTAR EN GRANXAS DE VACÚN DE LEITE

En explotacións de vacún de leite levan a cabo prácticas diarias de manexo e coidado dos animais que inclúen tarefas tan variadas como o aprovisionamento de alimento e auga, a condución á sala de muxido ou o aprovisionamento de material de cama, entre outras. En cada unha destas prácticas existen parámetros de benestar animal que se deben ter en conta e que van ser no seu conxunto, con base en rangos claramente establecidos para cada parámetro e con mostraxes razoables, os que permitirán ter unha avaliación global do benestar animal da granxa con estándares superiores aos requirimentos legais mínimos.

No protocolo do sistema de certificación Aenor-IRTA descríbese minuciosamente como avaliar cada un destes parámetros seguindo a clasificación de principios, criterios e indicadores que se comentou anteriormente.

Boa alimentación Ao longo dos anos, as vacas leiteiras seleccionáronse xeneticamente ata o punto de que poden chegar a producir 12 veces máis leite do que necesitan para alimentar o seu xato.

A estes niveis de produción, é moi importante que o animal dispoña de suficiente cantidade de alimento e auga en boas condicións, xa que, en caso contrario, se verá comprometido o seu benestar e, ademais, diminuirá a produción. É por iso que no protocolo Aenor-IRTA o principio de boa alimentación ten en conta dous criterios: ausencia de fame prolongada e ausencia de sede prolongada.

No primeiro caso, o indicador que se utiliza para avaliar o estado de alimentación dos animais é a condición corporal, a cal se puntúa observando catro rexións do animal: a cavidade ao redor da cabeza da cola, o lombo (grao de concavidade ou convexidade do espazo entre a columna e a tuberosidade coxal), as apófises transversas das vértebras e diversas zonas con ósos prominentes en caso de animais demasiado fracos (cabeza da cola, tuberosidades coxais, columna vertebral e costelas). O protocolo aplica distintas puntuacións en función da aptitude da raza (leiteiras ou de dobre aptitude). En ambos os casos son clasificados como animais con condición corporal correcta, demasiado fracos ou demasiado gordos.

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_manexo_certificacion_galego.indd 98

22/06/2016 00:43

manexo

99

NO PROTOCOLO AENOR-IRTA, O PRINCIPIO DE BO ALOXAMENTO AVALÍASE CON BASE EN DOUS CRITERIOS: CONFORT NO DESCANSO E FACILIDADE DE MOVEMENTO

Foto 2. Animal botado fóra da zona habilitada para este fin

Para o criterio de ausencia de sede prolongada non se avalía ningún indicador baseado directamente no animal senón que os catro indicadores son de instalacións. Así pois, avalíase a provisión de auga mediante o cálculo dos centímetros lineais de bebedoiro dispoñibles por animal en cada curral; a limpeza dos puntos de auga clasificándoos en limpos, parcialmente sucios e sucios; o fluxo de auga mediante o cálculo dos litros de auga por minuto en cada punto de auga, e o funcionamento dos puntos de auga diferenciando os que funcionan correctamente dos que non.

Bo aloxamento Un punto moi importante para o benestar das vacas é o deseño das instalacións, as cales lles deben permitir aos animais ter suficiente espazo para moverse, facer suficiente exercicio e evitar que se produzan lesións causadas polo mal estado ou mal deseño destas. Por exemplo, no caso dos animais aloxados en cubículos, é moi importante ter en conta a altura do chanzo á hora de deseñar as instalacións para evitar que os animais teñan que facer un esforzo innecesario para acceder á zona de descanso, xa que pode producir lesións nas extremidades que acaben en coxeiras.

Ademais, é moi importante unha boa xestión da cama para o correcto descanso dos animais e para evitar problemas sanitarios como as mamites, que afectan negativamente á saúde e ao benestar dos animais e, en consecuencia, á súa produción de leite. No protocolo Aenor-IRTA, o principio de bo aloxamento avalíase con base en dous criterios: confort no descanso e facilidade de movemento, que incidirán, especialmente no primeiro caso, en medidas baseadas no animal.

Así, o criterio confort no descanso avalíase mediante estes indicadores: tempo necesario para botarse (calcúlase o tempo que tarda o animal desde que inicia o movemento para botarse ata que está completamente botado no chan do curral ou do cubículo); animais que chocan coas instalacións cando se botan (avalíase se durante os movementos que realiza o animal para botarse choca con estruturas que forman parte das instalacións); animais botados parcial ou completamente fóra da zona habilitada para este fin (avalíase se os animais botados teñen o cuarto traseiro dentro, sobre ou fóra do eixe do cubículo ou da cama quente); estado de limpeza do ubre, os flancos e as patas posteriores (avalíase a presenza de feces líquidas e placas tridimensionais de materia fecal en cada unha das zonas por separado).

TECNOVIT RUMIANTES Servicio integral en nutrición animal

www.tecnovit.net Pol. Ind. Les Sorts, Parc. 10 · ALFORJA (ESPAÑA)

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_manexo_certificacion_galego.indd 99

19/06/2016 11:45

100

manexo

PARA A AVALIACIÓN DO COMPORTAMENTO SOCIAL UTILÍZANSE OS COMPORTAMENTOS CHAMADOS AGONISTAS. PARA ISO, OBSÉRVANSE OS ANIMAIS DURANTE 120 MINUTOS EN DIFERENTES ZONAS DA GRANXA ONDE SE AVALÍA SE HAI PRESENZA DE CABEZAZOS, DESPRAZAMENTOS, PERSECUCIÓNS E PELEXAS O criterio facilidade de movemento avalíase a través da dispoñibilidade que teñen os animais para acceder a unha zona exterior (calcúlanse neste caso as horas ao día e os días ao ano con dispoñibilidade dunha zona exterior) e si se observa a presenza de sistemas con animais atados, polo que en ambos os casos se trata de medidas baseadas no manexo.

A pesar de que un dos principais problemas de benestar aos que están expostos os animais do noso país durante os meses máis calorosos é o estrés térmico, aínda non se desenvolveu ningún indicador o suficientemente fiable, válido e preciso para o criterio confort térmico en vacún leiteiro. Hai uns anos probouse a frecuencia respiratoria como indicador de estrés térmico, pero non se considerou o suficientemente fiable como para establecelo como indicador para este criterio debido ás variacións que se atoparon en animais de diferentes razas e en diferentes países. Na actualidade está a traballarse para incorporar unha medida baseada no animal que permita mellorar esta parte do protocolo e incorporar o criterio de confort térmico aos mencionados de confort no descanso e facilidade de movemento.

Boa saúde No protocolo Aenor-IRTA o principio boa saúde está composto por tres criterios: ausencia de feridas, ausencia de enfermidade e ausencia de dor provocada por procedementos do manexo.

A ausencia de feridas valórase a través da avaliación de coxeiras no animal (diferénciase se un animal camiña normal ou se presenta coxeira leve ou severa); e alteracións no tegumento (avalíase a presenza de zonas sen pelo e de lesións e inflamacións na pel e nas articulacións).

A ausencia de enfermidade valórase mediante un conxunto de signos clínicos que nos dan unha idea do estado de saúde do animal respecto de enfermidades de tipo respiratorio, dixestivo e reprodutivo, incluíndo os índices de mortalidade da granxa.

Nunha mostra de vacas en diferentes estados de lactación e idades obsérvase se os animais presentan tose (calcúlase o número de golpes de tose por animal sobre dúas horas de observación), descarga ocular, descarga nasal, respiración dificultosa (respiración profunda e con dificultade, a miúdo acompañada por un son na expiración), presenza de diarrea, descarga vulvar (descarga purulenta na vaxina ou na zona baixa da cola), reconto de células somáticas en leite, número de partos distócicos e número de vacas caídas.

No criterio de ausencia de dor inducida por procedementos de manexo tense en conta se se realiza o descornado/desmochado e o modo no que se fai (avalíase se se fai desmochado ou descornado, a que idade se realiza e se se utiliza anestesia e/ou analxesia) e se se fai o corte de colas (avalíase se se fai por cirurxía ou por aneis de goma, a idade á que se fai e se se utiliza anestesia e/ou analxesia).

Foto 3. Animais botados dentro da zona habilitada para este fin (a cola non se ten en conta)

Foto 4. Animais sen descarga nasal nin descarga ocular

Comportamento apropiado Para a avaliación do comportamento utilízanse os seguintes tres criterios: 1. Expresión de comportamentos sociais 2. Expresión doutros comportamentos 3. Relación home-animal As vacas son animais sociais que viven en grupo, o que implica que se establecen xerarquías que van determinar a orde de acceso aos recursos, xa sexa auga, alimento ou zona de descanso. Canta máis competencia haxa polos recursos, xa sexa espazo, bebedoiros, zonas de sombra ou asolladas (segundo o caso), maiores serán os contactos sociais negativos entre animais, considerando negativo todo aquel contacto que busque apartar outro animal. Para a avaliación do comportamento social utilízanse, por tanto, os comportamentos chamados agonistas. Para iso, obsérvanse os animais durante 120 minutos en diferentes zonas da granxa onde se avalía se hai presenza de cabezazos, desprazamentos, persecucións e pelexas.

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_manexo_certificacion_galego.indd 100

22/06/2016 00:44

manexo

101

OUTRO COMPORTAMENTO QUE SE DEFINIU COMO FUNDAMENTAL POLOS EXPERTOS DO WELFARE QUALITY PARA AS VACAS DE LEITE É A CAPACIDADE DE PODER REALIZAR UN MÍNIMO DE HORAS DE PASTOREO, É DICIR, TER ACCESO A PASTO FRESCO

Foto 5. Xato no que se realiza o desmochado por queimadura da xema de crecemento do corno

Foto 6. Animal con cola cortada, ubre sucio, cuarto posterior sucio e con boa condición corporal

Outro comportamento que se definiu como fundamental polos expertos do Welfare Quality para as vacas de leite é a capacidade de poder realizar un mínimo de horas de pastoreo, é dicir, ter acceso a pasto fresco. Así, dentro do criterio expresión doutros comportamentos, avalíase se os animais teñen acceso a unha zona de pasto, considerando tanto as horas ao día coma os días ao ano que os animais dispoñen deste recurso.

Finalmente, outro criterio moi importante a considerar dentro do comportamento apropiado dos animais é que estes teñan unha boa relación cos seus coidadores, xa sexa para facilitar a práctica do muxido, para aplicarlles algún tratamento, para o seu transporte ou para calquera outro manexo. Así, avalíase a relación home-animal mediante un test para detectar cal é a distancia de fuxida dos animais ante a presenza dun estraño, que pode variar desde máis de dous metros ata animais que permiten ser tocados.

CONCLUSIÓNS En todo caso, o resultado final destas avaliacións é un informe cunha única puntuación froito da agregación de todos os indicadores dos diferentes criterios e principios, que nos dá unha idea global do grao de benestar que teñen os animais na explotación avaliada (suficiente, bo, notable ou excelente). Na certificación IRTA-Aenor obtense o “Aenor Conform de benestar animal” só se se consegue unha puntuación final de bo, notable ou excelente e, polo momento, non se distingue entre estas tres categorías.

Hai que ter en conta que non existe ningún dos máis de vinte parámetros avaliados que se utilice como criterio de punto final. É dicir, con base na idea de que o benestar é algo multifactorial e que non debe medirse cun único parámetro, ningunha das medidas avaliadas, por moi mala puntuación que teña, penaliza o suficiente por si soa como para afectar á puntuación final de forma absoluta.

De feito, seguindo coa comparación que se fixo ao longo do texto sobre os diferentes sistemas de produción, non é estraño atoparse con sistemas extensivos onde os animais están menos afeitos ao contacto humano, nos que se obteñan malos resultados na relación home-animal.

Aínda que isto forme parte da idiosincrasia do sistema, é un feito que en animais de produción que deben ser manexados isto vai ser un problema para o animal e é bo que un protocolo de benestar animal o avalíe e o penalice en comparación con outros animais da mesma especie que permiten un maior achegamento. Doutra banda, nos sistemas intensivos, ao non dispor na maioría dos casos dunha zona de pastoreo, a puntuación para o parámetro de acceso a unha zona de pasto tamén será moi baixa. De novo, pódese argumentar que isto forma parte do sistema de produción, pero nun sistema global de avaliación do benestar animal como é o Welfare Quality considerouse que este parámetro debía terse en conta. No entanto, ningún dos dous casos, se o resto dos parámetros están dentro dos rangos establecidos polo protocolo, impide que se poida obter unha boa puntuación final cando se agregan todas as medidas. Así, o protocolo combina todos os parámetros avaliados de maneira que se dea unha visión xeral do grao de benestar animal da explotación sen ningún tipo de filtro referente ao sistema de produción, á zona xeográfica ou ao clima dos animais senón centrándose na vaca como animal.

Por último, a avaliación de benestar animal na explotación compleméntase coa certificación dunha boa trazabilidade do produto de maneira que sexa posible rastrexalo dende a granxa ata a mesa, o que permite darlle un valor engadido ao produto final baseado nun esquema de avaliación que é público, consultable e construído con base nas formulacións científicas por investigadores de diversos países.

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_manexo_certificacion_galego.indd 101

22/06/2016 15:14

102

ECONOMÍA

ANÁLISE DA SITUACIÓN DOS TALLERES LÁCTEOS ARTESANAIS. COMPARATIVA MÉXICO-ESPAÑA Debido aos problemas para comercializar o leite a un prezo xusto en México e en España, a súa transformación en queixos constitúe unha alternativa para mellorar as condicións de vida dos pequenos produtores mediante a conversión das súas ganderías en talleres lácteos artesanais.

Cristina Salas Vargas1, Isabel Blanco-Penedo2 Universidade Nacional Autónoma de México 2 Subprograma de Benestar Animal (IRTA)

1

O aumento da demanda de queixos e lácteos diferenciados por orixe da materia prima e por zona xeográfica de produción e transformación artesanal son unha oportunidade para o desenvolvemento de pequenos talleres artesanais (Freire, 2003). O valor cultural destes

alimentos, o sabor, a textura e a nutrición favorecen que a industria permaneza presente en calquera país que estea interesado en fomentar e manter estas técnicas de produción artesanal.

PRODUCIÓN ARTESANAL Unesco (2003) define o produto artesanal como “patrimonio cultural intanxible”, no que se inclúe a artesanía tradicional, definíndoa como as representacións, as prácticas, as expresións, o coñecemento e as habilidades de comunidades, grupos e, nalgúns casos, individuos que son recoñecidos como parte da súa herdanza cultural (Domínguez, 2010).

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_economia_queixerias_galego_03.indd 102

21/06/2016 21:31

ECONOMÍA

103

EN MÉXICO PRODUCIUSE UN TOTAL DE 11.394.663 T DE LEITE, UN 70 % POR GANDERÍAS FAMILIARES CON RABAÑOS INFERIORES A 10 VACAS. PARA ESPAÑA ESTA GANDERÍA REPRESENTA O 63 % DA PRODUCIÓN TOTAL E EN 2015 PRODUCÍRONSE UN TOTAL DE 6.793.283 T

A herdanza cultural do “saber-facer” é un dos alicerces da transformación do leite en queixos e lácteos artesanais; con todo, a globalización xera a desaparición de pequenos produtores ao non ser competitivos na forma de comercializar os produtos; a idiosincrasia e a falta de organización dos produtores afectan ao desenvolvemento desta industria.

Actualmente existen campañas de promoción impulsadas por organizacións que buscan salvagardar a produción artesanal de queixos.

Para o caso dos países do estudo, España conta coa Asociación de Queixeiros Artesáns (AQA), a Rede Española de Queixerías (QueRed), a organización de produtores por medio de consellos reguladores de denominación de orixe protexida (CRDOP) ou, entre outros, a Asociación Catalá de Gandeiros Elaboradores de Queixos Artesáns (Acrefa), os cales traballan cuestións lexislativas no uso de leite cru para os queixos artesáns, a etiquetaxe e a mellora na inocuidade de produción. Buscan consolidar o mercado de queixos e lácteos artesáns no país, así como no estranxeiro.

Fomentan a investigación e crean foros de discusión europeos para o desenvolvemento, a formación e a divulgación en materia dos produtos lácteos de interese.

México conta co Instituto Mexicano del Queso, A.C., cuxo principal obxectivo é apoiar os produtores artesanais de queixos en México para desenvolver mellores produtos e promover o seu consumo a nivel nacional e internacional.

7ª edición 2016-2017

Grupo de investigación 1934-TeBio Laboratorio do territorio (LaboraTe)

Fabricación de queixo artesanal semimaduro en México

TALLERES LÁCTEOS ARTESANAIS O obxectivo dos talleres lácteos artesanais é a transformación de leite, xa sexa polo excedente de produción procedente da gandería familiar utilizada para autoconsumo ou como negocio.

Matr xullo ículate Telepresencial ao 4 d do 4 e agosto de Orientado á acción Colaboración con institucións nacionais e !

internacionais Publicación dos mellores TFM Acceso ao doutoramento Participativo Tecnoloxías da información: Curso de SIX gratuíto

http://masterterra.usc.es

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_economia_queixerias_galego_03.indd 103

27/06/2016 12:56

104

ECONOMÍA

NOS TALLERES ESPAÑOIS O 100 % RECOÑECE O TERMO DE VALOR ENGADIDO, O 20 % TRABALLA COA DOP, O 30 % DIFERENCIA O SEU PRODUTO POLA EXPERIENCIA, O 10 % POR SER ECOLÓXICO E O 40 % POLAS TÉCNICAS EMPREGADAS

Queixo de Cebreiro

A Organización das Nacións Unidas para a Alimentación e a Agricultura (FAO) indica que a gandería familiar representa unha fonte importante de produción de alimentos e de empregos no mundo. Para España esta gandería representa o 63 % da produción total de leite (Varvaró et al., 2015) e en 2015 producíronse un total de 6.793.283 t de leite (Inlac, 2015). En México produciuse un total de 11.394.663 t de leite (SIAP, 2015), das que un 70 % foi producido por ganderías familiares con rabaños inferiores a 10 vacas (Martínez, 2002). Estes datos confirman a importancia de seguir impulsando a produción familiar e as industrias que dependen dela.

Existen diferentes maneiras de clasificar un taller lácteo.

Estas van depender do nivel de tecnoloxía co que contan, do volume de litros a procesar e do capital (táboa 1).

Figura 1. Dinámica da produción de lácteos artesanais en México dependente da gandería familiar

DINÁMICA DE PRODUCIÓN ARTESANAL DE LÁCTEOS Os niveis de tecnificación e a capacidade de transformación das empresas de lácteos van depender dos obxectivos buscados (Cesín, 2007).

A figura 1 mostra a interacción dos actores na produción de lácteos a nivel artesanal en México, dependente da gandería familiar. O produtor familiar abastece de leite os talleres lácteos artesanais de forma directa, ou de forma indirecta por medio de intermediarios chamados ruteros ou boteros (recolledores de leite independentes) a industrias medianas e grandes. Estas mesmas poden contar cun acopiador (recollida de leite) da mesma empresa e así non depender dalgún intermediario. A isto pódeselle chamar proximidade se a comercialización se dá na mesma zona de transformación ou próxima a ela, vantaxe que se pode aproveitar na industria artesanal. Na figura 1 non están presentes as grandes empresas transformadoras de leite nacionais e transnacionais que non dependen da gandería familiar.

Táboa 1. Clasificación de talleres lácteos CLASIFICACIÓN DE TALLERES LÁCTEOS: AUTORES MEXICANOS Volume de Volume de leite Capital e man leite que Nivel de que procesan de obra procesan tecnificación en talleres no (Nogar, 1996) (Cervantes, (Salas, 2016) trópico 2008) (Barajas, 2002)

INSUMOS DA GANDERÍA ganadería familiar.

Baixo

RUTEROS, BOTEROS

LEITE CRU, QUENTE

Non transforma

LEITE CRU

Transforma leite ou non

0YCV?0SC@W9!

PODE OU NON TER CADEA FRÍA

TALLERES LÁCTEOS: ARTESANAIS, MEDIANOS, GRANDES

PROXIMIDADE

PRODUTOR DE LEITE FAMILIAR

Escasamente Piso de terra, uso capitalizadas, de de instrumentos de transformación cociña adaptados centralizada e ou non presenta man de obra refrixeración familiar

Cuarto pechado para a elaboración Mediano de queixos, uniforme, refrixerador, luz

!

Elaboración propia

Alto

Cuarto cerrado e só para proceso, cuarto para expendio, luz, drenaxe, uniforme, prácticas de sanidade estandarizadas

En vías de aumentar a súa capitalización, con especialización de produtos e man de obra familiar

Capitalizadas con diversificación produtiva e man de obra asalariada

Pequenos <2.000 l

500-2.000 l diarios Estacionais: 100.500 l, só procesan en época de chuvia

Medianos 2.00020.000 l

2.000 e 4.000 l

>20.000 l

4.000 l-10.000 l

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_economia_queixerias_galego_03.indd 104

22/06/2016 15:16

PROGRAMA DE CRUZAMIENTO DE RAZAS LECHERAS En ProCROSS compartimos tu objetivo: la rentabilidad de tu explotación. Por ello, entendemos que tu programa de selección puede ir más allá de las razas lecheras tradicionales.

El vigor híbrido es un beneficio natural gratuito que se obtiene al cruzar razas puras, evitando los efectos no deseados del exceso de consanguinidad. En este principio se basa el programa

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit, sed do Manteniendo altas producciones de leche eiusmod imporincididunt.

Mejorando las calidades Mejorando la fertilidad Mejorando la facilidad de parto Logrando vacas más sanas y longevas

Para más información: www.procross.info www.procross.info Distribuido en Galicia por SERGEGA | Manuel Reixa: 610 526 785 Distribuido en Galicia por SERGEGA | Manuel Reixa: 610 526 785

pub_semenzoo.indd 105

22/06/2016 18:39

106

ECONOMÍA

Taller lácteo artesanal en zona tropical elaborando queixo Oaxaca

Taller lácteo artesanal en Tecamachalco facendo queixo de Aro

ANÁLISE COMPARATIVA DA SITUACIÓN DOS TALLERES LÁCTEOS ARTESANAIS EN MÉXICO E ESPAÑA O obxectivo foi identificar as características principais dos talleres lácteos artesanais, así como avaliar os factores que inflúen para entender como se desenvolve en cada país a produción de queixos artesanais. Desta maneira pódense identificar as áreas de oportunidade para ter un plan de mellora na produción de queixos artesanais e establecer estratexias de valor que poidan empregarse en ambos os países para mellorar o sector de transformación de lácteos artesanais.

Metodoloxía En 2015 levouse a cabo o seguinte estudo de caso. A información a analizar obtívose de tres fontes diferentes: produtores de queixos artesanais en México e España, consellos reguladores de denominación de orixe de lácteos en España e investigadores e expertos no tema de produtos lácteos artesanais de ambos os países. Participaron (entrevistas presenciais) 11 produtores de queixos artesanais en Tecamachalco (Puebla, México) e 10 produtores de queixos de diferentes zonas de España que concorreron á Feira de Queixos Europeos de Ripoll. Tamén participaron seis consellos reguladores de denominación de orixe de lácteos en España (táboa 2), aos que se lles enviou un cuestionario por correo electrónico. A última fase foi entrevistar a dous médicos veterinarios zootecnistas mexicanos e en España a dous enxeñeiros en tecnoloxía alimentaria, un experto en elaboración de queixos e un afinador de queixos.

Táboa 2. CRDOP participantes no estudo Nome

Zona xeográfica

CRDOP Queso Casín CRDOP Queso de l’Alt Urgell-Cerdanya CRDOP Queixo Tetilla CRDOP Queso Afuega´l Pitu CRDOP Queso Ibores CRDOP Cabrales

Principado de Asturias Cataluña Galicia Principado de Asturias Estremadura Principado de Asturias

Gandería familiar mexicana

Os principais puntos a avaliar foron os seguintes: • Características do produtor, como idade, nivel de educación, actividade económica, características do taller, procesos, orixe da materia prima e forma de venda dos seus produtos.

• Aos consellos pedíuselles información básica da súa función, as características dos seus produtores, os queixos cos que traballan e os apoios que eles lles brindan aos seus asociados.

• Aos expertos da área pedíuselles a súa opinión acerca da situación que teñen os queixos artesanais hoxe en día nos seus respectivos países, o reto ao que se enfrontan os talleres de lácteos artesanais e se hai futuro nesta industria.

Modalidades do queixo artesán da DOP Afuega’l Pitu

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_economia_queixerias_galego_03.indd 106

21/06/2016 21:32

ECONOMÍA

Venda de Queixo San Simón da Costa

107

MENTRES QUE OS TALLERES ESPAÑOIS CAPACITAN EN INOCUIDADE NUN 100 % E FANLLE PROBAS DE LABORATORIO AO LEITE, EN MÉXICO SÓ O 18 % CAPACITA E SÓ UN TALLER REALIZA PROBAS

Gráfica 1. Datos comparativos sobre as características dos talleres 100 %

España

México

80 % 60 %

Resultados Os resultados preséntanse nas seguintes gráficas comparando os datos entre España e México. Como se pode apreciar na gráfica 1 , o nivel educativo e que a actividade principal para os produtores españois sexa o traballo no taller lácteo pode influír en aspectos do nivel tecnolóxico que exista nos talleres. Un 80 % dos produtores españois solicitou un financiamento para investir nos talleres. No que corresponde ao dato da localización dunha tenda ou expendio, o 90 % dos talleres españois teñen un punto de venda no mesmo lugar onde este se atopa, o que o converte nun produto de proximidade; o 100 % vende en feiras; o 40 % véndelle máis a intermediarios; o 60 % nunha soa cidade e o 40 % en máis de dúas cidades. O 100 % dos talleres conta con vehículo propio para a distribución dos seus produtos e ao 40 % recóllello un intermediario no lugar de produción.

En cambio, en México tan só un 18 % solicitou financiamento. A diferenza é abismal e esta provén, na maioría dos casos, da falta de proxectos para impulsar esta industria, da baixa escolaridade e da pouca información que teñen os produtores para investir. Nos talleres mexicanos só un 36 % conta con tenda no seu taller e das súas vendas un 57 % dáse nese lugar, o restante dáse no 36 % dos casos en dúas cidades, por medio dun intermediario, e un 21 % na mesma localidade con distribución propia. A diferenza dos produtores en España, a distribución local do produto pode ser a pé ou en bicicleta.

Outras diferenzas atopadas foron en relación á capacitación sobre inocuidade. Mentres que os talleres españois capacitan nun 100 % e fanlle probas de laboratorio ao leite, en México só o 18 % capacita e só un taller realiza probas.

Con respecto á orixe do leite, en México no ámbito da produción artesanal pódese chegar a utilizar leite en po nos seus procesos (gráfica 2), mentres que en España non.

En Europa, o movemento de Slow Food redactou un manifesto para protexer os produtores de queixo, onde se pon en perigo a produción de queixo de leite cru e prohíbe o uso de leite en po, leite concentrado e leite reconstituído na produción de queixos coa finalidade de conservar as producións de montaña, as técnicas tradicionais e as razas autóctonas.

40 % 20 % 0%

Nivel Actividade Servizos Nivel Financia- Tenda no educativo principal tecnolóxico mento mesmo taller (taller lácteo) medio

España

80

100

100

40

80

90

México

50

38

90

9

18

36

Gráfica 2. Datos comparativos de orixe da materia prima 80 % 70 % 60 % 50 % 40 % 30 % 20 % 10 % 0

España

Compra de leite

Gando propio

México

Uso de leite en po

España

70

30

0

México

54

46

18

Gráfica 3. Tipos de leite que manexa cada país 100 % 90 % 80 % 70 % 60 % 50 % 40 % 30 % 20 % 10 % 0

España

México

Vaca

50

100

Mixto

30

0

Cabra

10

0

Ovella

10

0

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_economia_queixerias_galego_03.indd 107

21/06/2016 21:33

108

ECONOMÍA

O 90 % DOS TALLERES ESPAÑOIS TEÑEN UN PUNTO DE VENDA NO MESMO LUGAR ONDE SE ATOPAN, O QUE CONVERTE O QUEIXO NUN PRODUTO DE PROXIMIDADE. NOS TALLERES MEXICANOS SÓ UN 36 % CONTA CON TENDA NO SEU TALLER

Cata de queixos en Ripoll

Feira San Armengol en La Seu d’Urgell

Outra diferenza significativa foi a orixe da materia prima, xa que en México só se usou leite de vaca (o 100 %), mentres en España, dentro dos talleres enquisados, se apreciou unha variabilidade de leites, como o reflicte a gráfica 3.

Os resultados do uso de raíz foron similares; a maioría dos talleres utiliza callo comercial: un 20 % dos talleres españois usa callo natural, en México só o 9 %; con todo, en España utilízase o callo vexetal proveniente do cardo e en México ningún taller o usa.

En ambos os casos, as características de volume que procesa un taller lácteo artesanal foi moi similar. O 54 % dos talleres en México procesa <200 l/día, mentres que en España foi o 50 %.

No que respecta ao valor engadido, só o 18 % dos produtores mexicanos recoñece o que é valor engadido para os produtos lácteos e o 82 % non sabe como diferenciar os seus produtos no mercado.

Pola contra, nos talleres españois o 100 % recoñece o termo de valor engadido, o 20 % dos talleres traballa coa DOP, o 30 % diferencia o seu produto pola experiencia, o 10 % por ser produtos ecolóxicos e o 40 % polas técnicas empregadas na produción.

O 90 % dos talleres recoñece o termo de km 0 pero unicamente o 40 % o usa en etiqueta. Só o 20 % traballa con produtos agroecolóxicos, polo que se lles preguntou se hai diferenza co uso destes produtos para o seu beneficio económico, dos cales un 20 % dixo que si é de beneficio. Só o 20 % dos talleres españois exporta.

CONSELLOS REGULADORES DE DENOMINACIÓN DE ORIXE PROTEXIDA Son organismos encargados de regular os axentes adscritos ao consello. Os obxectivos principais da DOP son representar, defender e promover os intereses económicos, profesionais e culturais dos seus asociados; protexer o nome e a calidade do queixo; levar a cabo as encomendas que como órgano de xestión da DOP primeiro sexan realizadas pola autoridade competente e controlar a orixe e mais a calidade do queixo. Coa aplicación do regulamento e a vixilancia do seu cumprimento, así como co fomento e o control da calidade dos queixos amparados, asegúrase o valor engadido dos queixos.

Na táboa 3 preséntanse os resultados obtidos de cada consello en forma particular.

Táboa 3. Resultados dos CRDOP participantes Nome CRDOP Queso Casín CRDOP Queso de l’Alt Urgell-Cerdanya CRDOP Queixo Tetilla CRDOP Queso Afuega’l Pitu CRDOP Queso Ibores CRDOP Cabrales

Media de animais por produtor

Especie animal

Prezo por kg

Valor engadido

21 cabezas

Vaca

22 €

Zona xeográfica

100 cabezas

Vaca

10,25 €

Variable

Vaca

6,24 €

Zona xeográfica Razas Zona xeográfica Leite ecolóxico

Variable

Vaca

9,5 €

Zona xeográfica

320 cabezas

Cabra

10 €

Zona xeográfica

Vaca: 15 Ovella: 30 Cabra: 50

Vaca Ovella Cabra

10 €

Zona xeográfica Maduración en covas

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_economia_queixerias_galego_03.indd 108

22/06/2016 15:19

Sector lácteo irlandés: sostenibilidad de principio a fin

Hoy en día la sostenibilidad en la producción es un requisito ineludible. Origin Green, el programa de sostenibilidad irlandés líder en todo el mundo, garantiza la producción sostenible en Irlanda.

Origin Green se aplica a nivel nacional y en él ya participan el 90% de las granjas lecheras irlandesas. Cada 18 meses, las granjas pasan una auditoría y un control de huella de carbono como parte de un programa continuo de medición, análisis y mejora.

Origin Green protege y se fundamenta en las ventajas naturales que ofrece una producción extensiva, en la que las vacas pastan al aire libre las 24 horas del día.

Es lo que el mundo necesita y aportará valor a su negocio.

Para más información: www.origingreen.ie – cecilia.ruiz@bordbia.ie

una iniciativa de

Bord Bia | Paseo de la Castellana, 46 - 28046 Madrid

pub_group_m.indd 109 161657 OG SPANISH AFRIGA 297x210.indd 1

20/06/2016 01/06/2016 22:44 14:33

110

ECONOMÍA

Ás asociacións preguntóuselles polos lugares ou as feiras máis importantes nos que se presentan os produtos con denominación de orixe (táboa 4). Tamén se inclúe información de México sobre as exposicións ou as feiras máis importantes de queixos.

Táboa 4. Feiras e congresos de queixos en México e en España Feiras de España Feria del Queso Artesano (Avilés, Asturias)

Feiras de México Feria Nacional del Queso y del Vino (Tequisquiapan, Querétaro)

Feria Nacional del Queso (Trujillo, Cáceres)

Feria del Queso, Ganadero y Comercio (Mapastepec, Chiapas)

Feria Internacional del Queso (Hinojosa de Duero, Salamanca) Feria de Quesos Artesanos de España (Madrid)

Festival del Queso en Ocosingo (Chiapas) Festival de Queso Artesanal Tenosique (Tabasco) Expo Feria del Queso y Quesillo en Reyes Etla (Oaxaca) Expo Nacional de la Cabra, Queso y la Cajeta (Celaya, Guanajuato)

Feira do Queixo de Friol (Lugo) Festa do Queixo de Arzúa (A Coruña)

Festa do Queixo San Simón da Costa Feria del Queso (Tehuixtla, Morelos) (Vilalba, Lugo) Feira do Requeixo e do Mel (As Neves, Feria del Queso en San Andrés Cholula Pontevedra) (Puebla) Feira do Queixo do Cebreiro (Pedrafita do Feria del Queso en Tonantzintla (Puebla) Cebreiro, Lugo) Feria Internacional del Queso de Congresos de México Castilla-La Mancha Feria Ibérica del Queso de Cabra Simposio Nacional de los Quesos (Acehúche, Cáceres) Mexicanos Tradicionales Feria del Queso Artesanal de Andalucía Fira Alimentaria de Barcelona Fira Europea del Formatge (Ripoll, Girona) Feria de San Armengol (Feria de Quesos DAFO DOS del Pirineo, La Seu d’Urgell, Lleida) TALLERES LÁCTEOS Certamen del Queso Casín ARTESANAIS DENDE Feria Gourmet (Madrid) O PUNTO DE VISTA DE Certamen del Queso Afuega’l Pitu de Morcín (Asturias) INVESTIGADORES E Salón del Club Gourmet (Madrid) EXPERTOS Certamen del Queso Cabrales (Asturias) Aínda que existen vaCongresos de España rias diferenzas entre os

talleres lácteos españois e os mexicanos, a situación desta agroindustria ten un mesmo obxectivo: impulsar a pequenos produtores conservando os seus métodos de produción, valorizando as rexións xeográficas e, como consecuencia, as achegas que isto poida traer a partir da transformación do leite. No seguinte DAFO (táboa 5) figuran as principais debilidades, ameazas, fortalezas e oportunidades que están presentes nesta industria desde a perspectiva dos expertos entrevistados.

Congreso sobre Denominaciones de Origen Españolas Congreso Internacional Cocina con Queso y Humor (Salamanca)

Táboa 5. DAFO dende a perspectiva dos expertos entrevistados DEBILIDADES

AMEAZAS • Políticas públicas a favor da • Falta de organización dos produtores globalización • Costumes do consumidor • Lexislación deficiente no concernente • Pouca ou nula información accesible ao uso de leite cru para o produtor para mellorar as súas • Presenza de produto sucedáneo ou de prácticas de inocuidade imitación con baixo prezo • Tecnoloxía baixa e variable nos • Uso de leite en po nalgúns sectores talleres lácteos para facerse máis • Crises económicas eficientes • Falta de canais curtos de comercialización FORTALEZAS OPORTUNIDADES • Abrir novos mercados, con produtos innovadores • Organización de feiras de queixos e • Cambio no tipo de consumo de lácteos artesanais, mercados locais • O produto artesanal manexado alimentos máis naturais, con correctamente no mercado está mellor identidade pagado • Coa innovación de produtos e mellora nos procesos, oportunidade de • Ao ser talleres familiares conservan exportar experiencia, cultura, “saber-facer” • Proposta de mellorar o etiquetado • Emprego para usar nos produtos os termos de valor engadido, IXP, para estes produtos DOP, km 0, produtos de proximidade, ecolóxicos, sustentables

CONCLUSIÓNS E PROPOSTAS DE ACTUACIÓN Actualmente hai unha tendencia a producir alimentos con calidade diferenciada, apoiada no cumprimento de normas de inocuidade e calidade. Estas propostas son necesarias para darlle o valor engadido á produción de alimentos con identidade promovido na Unión Europea (Varvaró et al., 2015).

Existen diferenzas significativas entre os dous países de estudo que inflúen nas características da súa produción de queixos e lácteos artesanais. Nas producións españolas vénse traballando co valor engadido, o cal lles axudou a impulsar esta industria dentro da cadea agroalimentaria do leite, polo que é de vital importancia que se sigan creando espazos onde o consumidor estea en contacto directo cos produtores e así poder transmitir o coñecemento e a apreciación dos produtos feitos de forma artesanal.

En México falta máis organización entre os produtores, aínda que comeza a haber movementos onde se fomenta o consumo de produtos naturais, sustentables, conservando a identidade dos queixos por rexión. A creación de novos encontros entre produtores, consumidores e investigadores será de vital importancia para seguir impulsando esta industria nese país. É importante seguir fomentando estes conceptos, traballar en novas lexislacións, normativas, etiquetaxes que sinalen a orixe dos produtos, para que os consumidores poidan comprender o produto que teñen ante eles e escoller conscientemente que comer e, consecuentemente, que tipo de agricultura e gandería apoiar. Tamén cómpre impulsar a mellora en calidade dos queixos e lácteos artesanais, así como os encontros entre países que queren seguir fomentando a transformación leiteira para beneficiar os pequenos produtores artesáns de lácteos.

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

afriga123_economia_queixerias_galego_03.indd 110

22/06/2016 15:22

PLANETA GANADERÍA

RENNES - FRANCIA

: todos los sectores en a et pl m co ta er una of SPACE: el Salón con o y cunícola. ino, avícola, ovin rc po , e) rn ca ech bovino (le rtidos expositores repa Más de 1.400 re y al aire lib . en 11 pabellones, . de 700 animales Se presentan más sitantes de 106.000 vi a ás m n ra pe es Se tre ellos, profesionales, en internacionales. más de 15.000

EL SALÓN INTERNACIONAL DE LAS PRODUCCIONES ANIMALES

pub_space.indd 111

VISITANTES S, INTERNACIONALE

phideel.fr - rennes

13 16 SEPT.

: Pre-regístrense en

www.space.fr

international@space.fr Tel. +33 223 48 28 80

21/06/2016 19:53

112

publirreportaxe

XENÉTICA FONTAO REVALIDA O SEU LIDERADO NACIONAL NAS PROBAS DE CONAFE Delano, touro probado n.º 1 por GICO

As probas de xuño de 2016 mostran, unha vez máis, a grande hexemonía da xenética producida en Galicia dentro do contexto nacional.

Xenética Fontao sitúa os seus touros nos postos máis altos dos rankings daqueles caracteres que teñen máis importancia na produción de leite: morfolóxicos, produtivos e de saúde.

A presenza dos sementais deste centro na listaxe dos mellores touros probados (con fillas) de España é abraiante. Xenética Fontao ten máis do 60 % dos mellores touros por GICO a nivel nacional: • 7 touros no TOP 10 GICO • 17 touros no TOP 25 GICO • 30 touros no TOP 50 GICO • 58 touros no TOP 100 GICO

DE NOVO O NÚMERO 1 Delano (MOM x Shottle, da familia “Elsa”), que xa foi un touro xenómico destacado no seu día, volve ser o líder da

clasificación dos mellores touros probados españois con máis de 3.700 puntos de GICO. Presenta unha proba moi balanceada con excelentes trazos de saúde, moi bo tipo e destacadas producións de leite, con porcentaxes positivas de graxa e proteína.

Os resultados de Delano non foron os únicos bos obtidos polos sementais de Xenética Fontao, pois tras el, no selecto grupo do TOP 10 español, incorpóranse os primeiros e mellores fillos de Snowman probados en España: Brandson (3.º posto), Falco (4.º) e Armónico (5.º), seguidos de Torrel (6.º) e Gilette (7.º posto). Tanto Torrel coma Gilette soben máis de 200 puntos de GICO, no caso de Torrel, debido á incorporación das súas fillas de segundo grupo, que non fan máis que confirmar o enorme potencial leiteiro deste semental (case +2.000 kg de leite na súa proba!), combinado cun gran tipo xeral (+2,45) e excelentes patas e pés (+2,53); para ambos os

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

publi_fontao.indd 112

23/06/2016 14:00

publirreportaxe

Torrel, n.º 1 en kg de leite, tipo xeral e patas e pés

trazos é o absoluto número 1 do TOP 100 de touros probados españois.

113

Gilette, touro probado n.º 1 en kg de proteína

Armónico, o mellor fillo de Snowman probado para tipo

PRODUCIÓN Para quilos de leite destaca Torrel como un dos mellores touros do panorama nacional, seguido de preto polos fillos de Snowman, que reciben a súa primeira proba oficial: Brandson, Falco e Armónico, xa mencionados, ademais de Stop, Cancellara ou Lemos. Gilette é un touro cun peculiar pedigree (Niagra x Roumare) que tamén destaca neste trazo.

Para quilos de graxa imponse de novo Thos, á cabeza neste carácter, seguido de Brandson, Armónico, Torrel e Delano.

Gilette é o touro número 1 en kg de proteína do TOP 100, e sucédeno Armónico, Delano, Minnesota e Torrel.

Thos, n.º 1 en kg de graxa

TIPO Con máis de 500 fillas na súa proba de tipo, Torrel confirma os seus datos e é o número 1 de touros probados para este trazo cun 99 % de fiabilidade. Tamén o é para patas e pés.

Ademais, irrompen con forza neste campo algúns fillos de Snowman como Armónico, Stop e Cancellara, que, xunto con Curtis (Gerard x Bolton), son os mellores chegados recentemente ao club dos touros probados para tipo e ubres, ademais de Matcho, un irmán materno de Delano, o líder, moi destacado en ubres. Touros que confirman a súa hexemonía de probas anteriores nos trazos de tipo xeral e ubres son Xilo (Xacobeo x Duplex) e Elsar (Super x BW Marshall), que xa foi no seu día un semental moi destacado para ubres na primeira proba xenómica española oficial.

Falco, un dos primeiros fillos de Snowman con proba de descendencia

SAÚDE Thos é o mellor touro español para a saúde do ubre do TOP 50 GICO; trátase do touro probado que máis baixos recontos celulares lles transmite ás súas fillas. Destacan tamén para este carácter Brandson, Falco e Minnesota.

No ranking de lonxevidade aparecen entre os mellores Delano, Minnesota, Falco, Beariz, Stop, Cancellara e Matcho.

Pola súa banda, Minnesota e Delano sitúanse entre os mellores touros probados para o trazo de días abertos (fertilidade de fillas).

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

publi_fontao.indd 113

23/06/2016 14:00

114

publirreportaxe

Suprem, o mellor touro español para trazos de saúde

LONXEVIDADE

DOMINANCIA DOS TOUROS DE XENÉTICA FONTAO NO ÚLTIMO TOP 50 XENÓMICO Se a hexemonía de Xenética Fontao na listaxe dos touros probados é clara, no ranking dos touros xenómicos non o é menos. Os máis coñecidos seguen destacando nas súas probas, pero, ademais, un novo grupo de animais do centro irrompe con forza no TOP 100 xenómico publicado en xuño por Conafe.

Como ocorría no ranking de touros probados, no de touros xenómicos ao redor do 60 % dos mellores animais son propiedade de Xenética Fontao. Os cinco primeiros postos da listaxe son todos touros deste centro: • 8 touros no TOP 10 GICO • 16 touros no TOP 25 GICO • 29 touros no TOP 50 GICO • 49 touros no TOP 100 GICO No TOP 100 xenómico figuran touros da “última fornada”, con pedgrees de rabiosa actualidade. Se no ranking de touros probados irrompían os primeiros fillos de Snowman, aquí, no capítulo de xenómicos, chegan os fillos de Supershot, Missouri e Galaxy fundamentalmente.

O flamante novo número 1 do top xenómico é Supertoro, de Xenética Fontao, que responde ao moderno pedigree de Superhot x Meridian, seguido de Mellor, un Missouri x Supersire que se sitúa no posto número 2 do ranking, ademais de ser o número 1 indiscutible para kg de leite dos touros xenómicos españois (+2.448 kg!). No posto número 3 aparece o ben coñecido Suprem (Shotglass x Altagreatest), que foi o número 1 na

anterior avaliación e cuxas primeiras fillas xa están nacidas e chaman realmente a atención pola súa corrección morfolóxica.

Suprem segue sendo o mellor touro español para trazos de saúde (número 1 en lonxevidade e 2 en RCS); o seu potencial de transmisión non só se reflicte vía femia senón tamén vía macho, como o demostra o feito de que, con apenas 2 anos e medio de idade, xa ten un fillo no centro cun altísimo nivel xenético, un xovenco que responde ao pedigree de Suprem x Gillespy x Snowman. Arion, o número 4 da listaxe xenómica, é un Missouri x Mogul, e Marea Branca, o número 5, un Missouri x Picanto.

Por último, outra novidade destacable é o xovenco Happy, un Mccutchen x Meridian x Atwood da prestixiosa familia de vacas das “Cinderellas” (rama europea da familia americana “Roxy”).

Happy reúne os mellores xenes para tipo entre os touros novos deste país, por iso é o número 1 absoluto para este trazo (IXT +3,44) e o número dous para ubres (ICU +3,54).

Estas probas oficiais de Conafe poñen en evidencia o papel de selección levado a cabo desde Xenética Fontao, cos mellores touros probados a nivel nacional do momento e, seguramente, tamén do futuro, atendendo ás excelentes cifras que arroxan os nosos touros novos (xenómicos).

AFRIGA ANO XXII - Nº 123

publi_fontao.indd 114

23/06/2016 14:00

LONXEVIDADE

pub_fontao.indd 115

22/06/2016 16:33

• • pub_fontao.indd 116

22/06/2016 17:39