Autóctonas Galegas 10

AUTÓCTONAS número

10

A REVISTA DAS RAZAS AUTÓCTONAS GANDEIRAS GALEGAS

INVERNO 2017

xa estamos aquí

NIEVES FERNÁNDEZ, JUAN MANUEL LAGE, MIGUEL GÓMEZ E AGAPITO RODRÍGUEZ, CATRO CASOS DE PRODUCIÓN E COMERCIALIZACIÓN

CELTA PRESENTACIÓN DO LOGOTIPO 100% DA RAZA AUTÓCTONA PORCO CELTA

RAZAS AUTÓCTONAS: GALICIA, ESPAÑA, UNIÓN EUROPEA

Fondo Europeo Agrícola de Desenvolvemento Rural: Europa inviste no rural GOBIERNO DE ESPAÑA

MINISTERIO DE AGRICULTURA, ALIMENTACIÓN Y MEDIO AMBIENTE

FEADER Europa inviste no rural

ESTUDO COMPARATIVO DE DIFERENTES POLOS EN EXPLOTACIÓNS AVÍCOLAS ARTESANAIS

EDITORIAL

3

PECHAMOS 2017 CON OPTIMISMO Despedimos o ano con datos moi favorables para o logotipo 100% Raza Autóctona. Dende a súa creación e posterior implantación nas nosas razas bovinas, Ovella Galega, Cabra Galega e Galiña de Mos, o número de operadores autorizados aumentou ata chegar a 308, entre criadores, transformadores e comercializadores.

Destes, a produción e a comercialización son as que sumaron maior número de rexistros, se ben a Galiña de Mos veu incrementada a transformación coa creación de centros de embalaxe de ovos, ante o maior reclamo da avicultura artesanal. E é que o labor de investigación levado a cabo demostra os beneficios desta produción, tal e como poderedes comprobar no primeiro dos artigos técnicos deste número, que recolle o froito dos estudos comparativos feitos entre os diferentes polos en explotacións avícolas artesanais fronte aos industriais.

Como en anteriores edicións, os gandeiros falan en primeira persoa. A través de catro entrevistas, coñecemos os seus comezos, as súas estratexias de negocio, os seus avances… Pese a todas as dificultades, acentuadas este ano pola terrible vaga de incendios que azoutou Galicia e pola seca, o balance que fan segue a ser positivo e en todos apreciamos a afouteza e o orgullo polo seus rabaños autóctonos. Estes criadores forman parte do mapa estatístico que estamos elaborando e que presentamos noutro dos artigos técnicos, desta volta dedicado ás bovinas galegas en perigo de extinción. En vindeiras publicacións seguiranlles a Ovella Galega, a Cabra Galega e a Galiña de Mos. Visibilizar a marca de calidade 100% Raza Autóctona é fundamental para seguir cara a diante, por iso ao longo de todo o ano continuamos o traballo en común entre os operadores e os técnicos a través de numerosas actividades que recompilamos na nosa sección de noticias. Os obxectivos deste labor son a comercialización e o marketing, que levamos a cabo en establecementos tradicionais (comercio polo miúdo, restaurantes, feiras…), en Internet e a través de novos recursos, como son as food truck (“camións restaurante”), que ofrecen pratos gourmet de maneira itinerante en todo tipo de eventos. Con eles, as nosas razas viaxan a moitos puntos de Galicia para difundir o sabor das razas in situ, o que tamén se fai a través de showcookings e degustacións coa marca 100% Raza Autóctona.

EDITA: FEDERACIÓN DE RAZAS AUTÓCTONAS DE GALICIA-BOAGA Fontefiz. 32152. Coles (Ourense) Teléfono: 634 54 86 00 Email: frag@boaga.es Web: www.boaga.es Presidente: José Benito Gayoso González Vicepresidente: José Manuel González Lamelas Secretario-tesoureiro: Lisardo López Blanco Vogais: M.ª Hortensia Alonso Alonso, José Blanco Blanco, M.ª Hortensia Rodríguez González, Francisco José Monasterio Solveira PRODUCE: TRANSMEDIA Comunicación & Prensa Ronda das Fontiñas, 272, entreplanta A 27002. Lugo Teléfonos: 982 22 12 78 / 636 95 28 93, 610 21 53 66 Email: transmedia@ctransmedia.com Web: www.transmedia.es Tirada: 2.800 exemplares Depósito legal: LU-399/2007

SUMARIO

xa estamos aquí

A beleza das nosas razas puido ser admirada este ano dende unha óptica moi especial, a do fotógrafo José Barea, quen retratou ao redor de 200 razas autóctonas españolas e que se englobaron no título Bestiarium. Biodiversidade rural, un proxecto realizado en colaboración con Federapes, que organizou unha serie de exposicións por toda España, a primeira delas na capital lucense.

Outra novidade deste número é a incorporación da Asociación de Criadores da Raza Porco Celta (Asoporcel) á nosa publicación logo de que se lles concedese o distintivo 100% Raza Autóctona. Eles presentan a súa marca oficialmente e reflexionan sobre a importancia do selo para impulsar o produto no mercado. Ademais, estreamos a sección “Novas Porco Celta”, unha miscelánea das iniciativas levadas a cabo pola Asociación durante o ano para difundir esta raza, moitas delas en colaboración con Boaga.

Asoporcel únese deste xeito a nós neste longo percorrido, cuxa meta, obviamente, sodes vós, os consumidores. Lembrámosvos que debedes buscar o selo dos nosos produtos, xa que é o que permite e asegura a trazabilidade dende a explotación de orixe ata os compradores.

Dito isto, desexámosvos a todos e a todas o mellor para 2018 e facémosvos unha petición: sigamos camiñando xuntos.

Fondo Europeo Agrícola de Desenvolvemento Rural: Europa inviste no rural GOBIERNO DE ESPAÑA

MINISTERIO DE AGRICULTURA, ALIMENTACIÓN Y MEDIO AMBIENTE

FEADER Europa inviste no rural

ENTREVISTA

Nieves Fernández (Viana do Bolo, Ourense)

4

Juan Manuel Lage (Foncuberta, Ourense)

8

Miguel Gómez (Maceda, Ourense)

11

Agapito Rodríguez (Lugo)

14

COMERCIALIZACIÓN

Logotipo 100% Raza Autóctona, o camiño percorrido

16

GALIÑA DE MOS

Estudo comparativo de diferentes polos en explotacións avícolas artesanais

18

BOVINO Razas autóctonas: Galicia, España, Unión Europea (I)

37

PORCO CELTA Unha iniciativa para impulsar as razas autóctonas no mercado

46

NOVAS Novas Boaga

50

Novas Porco Celta

79

4

eNTREVISTA ENTREVISTA

NIEVES FERNÁNDEZ VIDUEIRA CRIADORA DE OVELLA GALEGA

“CALQUERA QUE COME UN CORDEIRO DA NIEVES QUERE OUTRO. POR QUE? POIS PORQUE É DE OVELLA GALEGA E ESTÁ CRIADO NAS HERBAS DE QUINTELA DO PANDO” A ourensá Nieves Fernández (Quintela do Pando, Viana do Bolo) cría Ovella Galega dende antes incluso de que existise esta denominación. Logo de máis de ter décadas coidando do seu rabaño, responde ás nosas preguntas con rotundidade e aproveita a ocasión para denunciar algúns dos problemas máis graves que ve no sector na actualidade.

Canto tempo levas sendo criadora de Ovella Galega?

Empecei con 18 ovellas da miña avoa en 1982, pero non se avaliaron como Ovella Galega ata o ano 2000, que foi cando se empezaron a seleccionar e, dende aí, fun criando xa o que puiden.

Por que empezaches a criar ovellas?

Eu marchei para Madrid con 16 anos, casei con 19 e, como a terra tiraba, ao pouco volvemos para a aldea. Chegamos cunha man diante e outra detrás.

Eu estaba a piques de ter un fillo e non Autóctonas Galegas Número 10

tiñamos nin casa nin nada, polo que empezamos na casa da avoa coas 18 ovellas que ela tiña, cunha burra e cos apeiros da burra. Esa era a nosa maquinaria.

Como evolucionou a explotación dende aquela ata hoxe?

Fomos recriando todo desas 18 ovellas sen mercar nada de fóra. O meu marido ía facendo xornais por fóra e eu atendía as ovellas e a criar o fillo. Vendiamos os cordeiros; o que saía macho vendíase para a carne e as cordeiras criábanse todas. Non seleccionabamos a mellor,

porque o que estabamos era a aumentar o rabaño e, co tempo, chegamos ás 400 que temos hoxe.

Como comercializades a carne?

Eu produzo en ecolóxico cordeiro de raza de Ovella Galega pero, como aquí, en Viana, non hai tendas que comercialicen en ecolóxico nin que teñan o logo para vender Ovella Galega, pois véndoas en convencional. Lévolles os cordeiros en ecolóxico ao matadoiro e alí véndenos en convencional.

ENTREVISTA

5

Como traballades nesta explotación?

Seguimos, máis ou menos, a rutina que levaba miña avoa. Esta é unha explotación semiextensiva: á noite métense as ovellas no curral e á mañá saen ao pasto.

Saen todos os días a non ser que haxa unha nevada dunha cuarta ou dúas e non se poida. Facemos a cama no curral con xestas e, despois, o fertilizante empregámolo na propia explotación. Nós non mercamos fertilizantes químicos, utilizamos o noso porque sementamos; logo, todo o que consomen as nosas ovellas, recollémolo nós. Somos unha explotación autoabastecida.

Que alimentación seguen as túas ovellas?

O alimento fundamental é o pasto. Despois, outro básico é a herba que lle poñemos no curral e o centeo. A flor da xesta tamén é un alimento importante, así como a fronxa da xesta, a folla das árbores, o lique das touzas, as landras e, agora, cando pare de vir a xente ás castañas, tamén as comen elas.

mañá para que a xente veña contigo, levalos a onde están os danos… Entón, ao final, cando levaba 10 ou 12 baixas, xa non dei máis partes.

Tedes problemas co lobo nesta zona?

Si, si que hai problemas co lobo, normalmente ataca a traseira do rabaño.

Se vén un só e os cans o ven, non pasa nada porque marchan detrás del, pero, se veñen varios, os cans marchan detrás dun e os outros “fancha”. A min o ano pasado faltáronme 50 animais que tiven que repor despois dos que tiña pensado vender no verán para cubrir a cota que tiña de gando. Fixen solicitude dalgúns, pero de moitos xa non dei partes, porque, se non hai un crotal identificativo, é igual que o deas: non cho van pagar e, aínda por riba, tes que perder media

Cales son as características máis importantes da Ovella Galega?

A máis importante de todas é que era a ovella de miña avoa, a que estaba adaptada a esta zona. Aquí traes outra ovella de fóra, moi bonita e moi grande, e lévaa ti a pastar coa comida que hai este ano, a ver que fai. Ademais, é a ovella máis bonita do mundo... Ti míralle a cara. Despois, a súa la é longa, supoño que porque, ao estar en alta montaña, vai moitísimo frío no inverno, entón é coma unha manta que levan de protección para o frío, para as xeadas e para a neve. Esta raza non ten problemas de ubre porque o ten moi recollido; aínda

Na actualidade ten un rabaño con 400 animais

que andan por campos, por xestaregos e entre as carqueixas, nunca verás unha ovella co ubre estragado, porque o ten recollidiño, non coma os das outras ovellas. Ademais, ten una carne de calidade.

Calquera que come un cordeiro da Nieves quere outro. Por que? Pois porque é de Ovella Galega e está criado nas herbas de Quintela do Pando. Éche o que hai.

“EMPEZAMOS NA CASA DA AVOA COAS 18 OVELLAS QUE ELA TIÑA, CUNHA BURRA E COS APEIROS DA BURRA. ESA ERA A NOSA MAQUINARIA”

Notaches melloras na visibilidade desta raza dende 1982 ata a actualidade?

Claro. A Ovella Galega estaba en perigo de extinción e creo que aínda o está. No ano 2000 fundouse Asovega, a Asociación de Criadores de Raza Ovella Galega, que é a que lle deu visibilidade e a que está facendo o traballo para recuperala.

A través de Asovega empezouse a coñecer, porque non te creas que esta raza estaba moi ben vista: como era unha ovella pequena… Pero resulta que a cantidade non é calidade, e a calidade estábase perdendo. Grazas a Asovega empezouse outra vez a recuperar e a mentalizar a xente de que o bo o estabamos deixando marchar e tiñámolo aquí.

Autóctonas Galegas Número 10

eNTREVISTA ENTREVISTA

6

Ti como criadora notaches que agora se lle está a dar máis valor ao teu produto?

Hoxe o nivel de vida si que subiu, moitísimo. Eu creo que máis do 100 % e, porén, o prezo do cordeiro, non. Non é porque teña menos calidade, que segue tendo a mesma ou mellor, pero o valor do cordeiro non sobe porque, se o sobes, non cho levan. Eu véndollo ao matadoiro dende hai 15 anos ao mesmo prezo. Cal é a vantaxe agora? Que hai moita demanda das cordeiras, entón véndense a moi bo prezo e iso é un ingreso adicional que, seguramente, se tivese outra raza, non o tería.

A que idade sacrificades os animais para a súa venda?

Entre os 45 e os 60 días.

De cantas hectáreas de terreo dispós para os animais?

Na PAC teño declaradas 64 hectáreas, pero pacen moito máis. Eu tiña apuntada a superficie forestal que teño en propiedade porque eran terras miñas e podía xustificar terreo, pero todo o que era de forestal quitáronmo na PAC: as touzas, os xestaregos grandes, que son os que me sacan no inverno do paso cando hai xeadas… Todo iso sacáronmo, é dicir, en realidade, hectáreas, un montón pero, declaradas, 64.

Cantos animais tes en total?

Teño 400 ovellas e 10 carneiros.

Como están repartidos?

Normalmente as ovellas están todas xuntas, pero agora as paridas están ao lado da casa, en pastos mellores, e os

As ovellas saen a pastar todos os días Autóctonas Galegas Número 10

tado o pedero e agora, como prevención, unha vez cada seis meses pasan polo pediluvio e xa non temos nin gota de pedero.

“SE HOUBESE RABAÑOS DE OVELLAS COMO OS HAI AQUÍ, ESTABA O MONTE LIMPO E ESE É UN XEITO DE PREVIR O LUME, METENDO O GANDO A QUE PAZA E A QUE LIMPE O MONTE”

machos témolos á parte. Só se lles botan nos meses de decembro e maio.

Cal é a relación con Boaga? Como traballades con eles?

Pois moi boa, e non é só de palabra.

Cando hai problemas, tamén chos saben solucionar. Houbo una época na que tiven un problema cos cordeiros, porén, veu Silvia, de Boaga, abriume un e descubrimos por que estaban a morrer. Non é que veñan só a seleccionar e a marcar as cordeiras que son de recría, tamén axudan noutras cousas.

Tedes moitas visitas do veterinario?

As mínimas, porque unha explotación de ovinos que ten moitas visitas do veterinario, vai á quebra. O mellor para evitar o veterinario é a prevención. Por exemplo, hai un tempo botamos un ano bastante complicado para dar qui-

Cando botades os machos?

En vez de botarlles o macho 15 días, que é o normal, nós botámosllelo 30: os 20 días que teñen o ciclo de celo e 10 días máis de regalo. Adóitanos funcionar moi ben, pero este ano, en maio, que é cando os botamos para ter os partos en outubro, botámoslles só dous días un macho para ter o xusto e nada máis.

O momento de maior produción sempre é en maio?

Si, sempre. Temos os partos concentrados en maio porque, por malísimo que veña o ano, estamos na primavera e, se non hai pasto, están as flores. Entón sempre hai mellor herba e poden saír os cordeiros coas ovellas e, se a ovella se alimenta ben, o cordeiro tira axiña para arriba.

Cal é a media de produción?

Máis ou menos 1,4 por ovella. Este ano 1,3 ou 1,2, ou ao mellor aínda algo menos.

Polos problemas coa seca?

Si. É que, ao non haber pasto, non podes dicir: “Vou ter moitísima produción”.

Xa aos cordeiros do mes de maio, como había problemas de alimentación, lles houbo que cambiar o sistema de manexo, porque non medraban tanto… Entón agora, no Nadal, aínda que o normal sería ter 150-200, temos 30. Ao non haber pasto como é debido, tampouco podes ter unha produción grande.

ENTREVISTA

7

“O NIVEL DE VIDA SI QUE SUBIU, MOITÍSIMO. EU CREO QUE MÁIS DO 100 % E PORÉN O PREZO DO CORDEIRO, NON”

Tivestes que desprazarvos moito para alimentalas este ano?

Fixemos moitísimos quilómetros para que as ovellas fosen pillando algo mentres ían andando. Limparon camiños, limparon prados… Todo o que pillaban, comíano. O bo é que, ao andar tantos quilómetros, os pezuños das ovellas se gastan e, entón, non teño que cortarlles as unllas a ningunha… Este ano, ademais, como o encoro secou, quedou o río como estaba antigamente e todo o que estaba cuberto de auga botou comida, así que aproveitei para levalas á presa e fartalas algo.

Que outros problemas tedes por aquí?

Nesta aldea hai problemas de auga nos meses de agosto, setembro e outubro. É un problema bastante gordo e este ano, como había moitísima seca, deron permiso para coller auga nos puntos dos bombeiros, pero é que aquí ao redor todos os puntos estaban secos. Ao

final, solucionámolo levando as ovellas a beber ao lago. Penso que unha forma de previr todo isto sería facer tanques de recollida de auga nos tellados: só invistes unha vez e o resto da vida tes auga gratis. Eu teño un tanque de 220.000 litros e o normal é telo case cheo. Úsoo para regar pero este ano, como está a cousa así daquela maneira, témolo reservado. É un recurso moi aproveitable e, en caso de incendio, moi útil.

Este ano tivestes os incendios moi preto, non?

Moito. Houbo un día en outubro que, cando botei as ovellas ás nove da mañá, non se vía nada, coma se fose de noite: estaba todo cuberto de fume. Chamáronme por teléfono e dixéronme que en Bembibre estaba chegando o lume ás casas, que non había medios para apagalo, que non había brigadas suficientes e que ardían as casas. Nós metemos as ovellas no curral e marchamos a apagar.

Había tres aldeas en risco de arder! Se houbese rabaños de ovellas como os hai aquí, estaría o monte limpo, e ese é un xeito de previr o lume, metendo o gando a que paza e a que limpe o monte.

Empezaches con 18 ovellas e xa vas polas 400. Cales son os obxectivos a curto-medio prazo?

Agora pararemos nas 400 e seguiremos así ata que poidamos. Eu quería que meu fillo seguise, pero a ver se a Administración se molla un pouquiño… Imaxina que meu fillo colle a explotación e quere aumentar, que sería o normal, pois todo isto que ten non lle vale para poñer de superficie, entón tampouco pode medrar. Terán que cambiar a política agraria, porque o único que están facendo así é que a xente do rural marche. Meu fillo, se non queda aquí, terá que marchar. Xa só está el na aldea e, se se vai, cando eu morra isto remata sendo pasto das chamas.

Autóctonas Galegas Número 10

8

eNTREVISTA ENTREVISTA

JUAN MANUEL LAGE CID CRIADOR DE RAZA CALDELÁ

“VÉNDOLLELO TODO A PARTICULARES. DE FEITO, ESTOU UN POUCO APURADO PORQUE NON ME CHEGA!” Cando entrevistamos a Juan Manuel (Foncuberta, Ourense) hai un par de anos, falounos das características da raza Caldelá e da viabilidade do seu negocio. Agora, cunha empresa de venda de carne 100 % Raza Autóctona, volvémonos reunir con el para que nos conte os motivos do cambio e como está levando a nova carga de traballo.

Como empezaches coa explotación?

Xa vai facer 18 anos que empecei con isto e foi todo un pouco por continuidade, xa que meus pais toda a vida tiveron razas autóctonas na casa. Que pasa? Que meu pai xa vendera todo e eu tiven que partir de cero, pero toda a idea veu a raíz do que vivín dende pequeno na casa.

Como foi a evolución dende que comezaches ata hoxe?

Empecei con cinco animais e traballando moito; foi moi duro. Naquela época era moi complicado xa que non se daban conseguido os animais porque aínda había moi pouquiños. Malia todo, a día de hoxe estou contento e funcióname ben.

Cantos animais tes na actualidade?

Hoxe na explotación hai sobre 70 nais, coas que estou traballando en pureza.

Es produtor e tamén comercializador.

Sempre foi así?

Ata hai uns meses soamente era produ-

Autóctonas Galegas Número 10

tor, o que pasa é que a situación hoxe no campo é moi dura, ata tal punto de que me vin case obrigado a facer algo máis, porque non daba saído adiante. O problema é que aínda non se lles dá ás razas autóctonas o valor que teñen, por iso eu, dalgunha maneira, quería facer algo máis para poder chegar á xente directamente, polo que decidín facerme distribuidor e vendedor do produto da miña propia explotación.

ENTREVISTA

Houbo algún motivo en concreto que che fixese tomar a decisión?

Sinceramente, o motivo principal foi que teño dúas fillas e que unha vai empezar a universidade o próximo ano. Entón atopeime con dúas opcións: ou cerraba e cambiaba de traballo ou facía algo para mellorar o que tiña xa que, aínda que me encantan estes animais, non me daban o suficiente, así que tiña que facer algo máis. Iso foi o que me levou a decidirme e estou moi contento co cambio.

Onde facedes o despezamento?

O despezamento fágoo nunha sala autorizada que me prepara todo e o sacrificio, no matadoiro. É unha carne para todos os públicos ou para unha clientela selecta?

Obviamente é unha carne que vale para calquera tipo de padal, porque ten unha calidade altísima e todo o que é bo vale para todo o mundo. Que pasa? Que hai xente que sempre busca o que se diferencie un pouquiño, o que teña un valor engadido. Por ese motivo, eu sempre lles explico que a nosa carne ten calidade, aínda que ao mellor non teña moita cantidade. É unha maneira de diferenciala.

Que características destacarías da carne desta raza?

O primeiro é que xa te leva polo ollo, porque ten unha cor dun vermello intenso.

9

Despois, é unha carne que, para min, ten unha infiltración perfecta e unha carne, para ser boa, ten que ter graxa.

Como está sendo esta nova aventura da venda ambulante?

Pois digamos que moi gratificante, está sendo unha experiencia moi boa. O problema é que a burocracia é interminable, non se dá rematado.

Tes problemas para xestionar a documentación?

Si. É que eu hai cousas que non son quen de entender, como por exemplo que todo o que vendo na furgoneta non o consideren ingresos agrarios. Se eu vendo a carne da miña explotación, suponse que eses ingresos deberían ser agrarios.

Porén, non o son. Considérano comercio.

Vólvente tolo e non hai maneira!

Que tal funciona o negocio?

O certo é que estou encantado. Eu fago venda polas aldeas, fago percorridos e encántame; para min é unha marabilla.

Ao mesmo tempo tamén lles distribúo a hamburgueserías, a restaurantes e a dous supermercados.

Por que zonas te moves?

De momento só estou facendo os concellos de Maceda e de Baños de Molgas, e non vou aínda a máis porque non dou feito! Reparto todos os días da semana,

“QUERÍA FACER ALGO MÁIS PARA PODER CHEGAR Á XENTE DIRECTAMENTE, POLO QUE DECIDÍN FACERME DISTRIBUIDOR E VENDEDOR AMBULANTE”

incluído o sábado, agás os luns, porque é o día que vou buscar carne, a preparo e demais.

Como traballas? Vas porta por porta ou quedas nalgunha zona?

Eu vou coma o panadeiro, de aldea en aldea. Chegas, pitas, sáeche a xente; se vendes, vendes, e, se non, vas para a seguinte.

Como é o trato cos clientes?

Teño moitas anécdotas en pouco tempo… De feito, aínda o outro día tiña unha clienta, unha señora maior, que me dicía: “Hoxe non me fai falta nada, pero téñoche que coller carne porque, se non, vasme deixar de vir”, é dicir, que o agradecen moitísimo. Para min a xente das aldeas é a mellor para tratar, porque agradece unha chea que lle leves a carne á casa.

Grupo de caldelás Autóctonas Galegas Número 10

10

eNTREVISTA ENTREVISTA

Os seus animais están en extensivo os 365 días do ano

Notaches unha mellora na visibilidade do teu produto logo de pasarte á distribución?

Si, e o que máis notei é que –e isto é triste dicilo–, aínda que estou dentro do meu propio concello, había moitísima xente que non coñecía a miña carne, cousa que agora, a raíz de dar voltas e estar vendendo de xeito ambulante, xa si que che piden que sexa de raza autóctona. Incluso o logo que temos, o de 100 % Raza Autóctona, agora pídecho a xente e, se por calquera motivo vai un paquete sen o adhesivo, xa che din: “Pero isto é 100 % autóctono?”.

Entón houbo cambios desde que comezaches a usar o logotipo?

Si, si que os houbo. Agora a xente xa che pide que teña a marca, xa a bota en falta. É unha das cousas que creo que está funcionando e penso que aínda podemos ir a máis.

métoos a ceba con cereal ata os 11 meses. A diferenza é esa.

Hai dous anos dicías que o teu obxectivo era chegar a vender o 100 % a particulares. Conseguíchelo?

Si. Grazas a Deus conseguín o meu obxectivo de venderlles o total a particulares e hoxe estou sacando todo o meu produto.

De feito, estou un pouco apurado porque non me chega!

Cales son os seguintes obxectivos?

O seguinte é aumentar o número de cabezas, porque me fan falta máis. A ver se dese chegado ás 100 nais… Ese é o meu próximo obxectivo.

Como valoras o labor de Boaga neste senso?

Eu de Boaga só podo falar ben, porque sempre me axudaron en todo o que puideron. De feito, no momento no que empecei con este novo proxecto implicáronse totalmente e axudáronme en todo.

Que fai diferentes os animais vendidos baixo a marca Juan Manuel Lage Cid? Creo que a forma de criar, eu crío dunha forma totalmente tradicional. Os meus animais están en extensivo os 365 días do ano, os becerros están en extensivo coas nais ata os seis ou sete meses e logo Autóctonas Galegas Número 10

Juan Manuel leva dende o verán traballando como vendedor ambulante

“ESTA É UNHA CARNE QUE VALE PARA CALQUERA TIPO DE PADAL, PORQUE TEN UNHA CALIDADE ALTÍSIMA E TODO O QUE É BO VALE PARA TODO O MUNDO”

ENTREVISTA

11

MIGUEL GÓMEZ GARCÍA CRIADOR DE RAZA VIANESA

“ERA VISTO QUE ISTO TARDE OU CEDO ÍA PASAR, PORQUE CADA CINCO OU SEIS ANOS HAI ALGÚN INCENDIO” Miguel é un gandeiro de raza Vianesa da zona de Santiso (Maceda, Ourense) que comezou coa súa explotación hai seis anos. Este outono os incendios que se propagaron por toda a comunidade arrasaron con boa parte do seu terreo e co alimento que reservaba para o inverno. Reunímonos con el para falar da magnitude dos danos e de cales son os seus plans a curto prazo.

Que te levou a empezar a criar vacas de raza Vianesa?

Eu antes tiña outro traballo, pero decidín irme metendo nisto e fun tendo unha vaca, dúas… aínda que nunca contei con ter máis que cinco ou seis!

As razas autóctonas sempre me gustaron e optei por esta en concreto porque nas explotacións dos veciños o que máis había era Vianesa e, por non andar mesturando e non ter problemas no seu día cos touros, decidín facer coma eles.

Ademais, ao ser unha raza rústica, para

esta montaña e esta situación é unha vaca que se adapta moi ben.

Logo, volvo por aquí á noite e vólvolles pechar ás vacas.

Tes algunha ocupación máis?

Non, hoxe en día vivo disto.

Entón dispoñen dunha zona cuberta?

Si. Teño unha zona cuberta pensando nos partos e, sobre todo, para que as xatas novas cando chove e vai frío estean recollidas. Tamén a teño polo lobo, porque teño bastantes ataques. Por iso están estes peches aquí [no sitio onde se fixo esta entrevista], porque, se non, de dez becerros, se saco cinco xa sería unha riqueza.

Como é a rutina na explotación?

Case sempre é o mesmo. Ás mañás veño, ábrolles ás vacas paridas para que vaian cara ao monte a pastar, bótolles herba aos becerros, fariña ou o que lles faga falta, e, despois, vou atender o resto do gando que teño repartido en parcelas.

Autóctonas Galegas Número 10

12

eNTREVISTA ENTREVISTA

Cantos ataques tiveches do lobo?

Dende 2011 ata hoxe igual tiven uns 20 ou 30 ataques. Empezaron cos becerros e terminaron atacando incluso algunhas xovencas que estaban a punto de parir e que, ao pesarlles a cría e ser noviñas, eran máis lentas.

Que alimentación seguen estes animais?

Silo, herba seca, fariña e algún penso, dependendo de a quen lle venda os becerros.

A que idade os sacrificas?

Depende. Os carniceiros quérenos marcados e con nove meses e, para os particulares, uns queren becerros dun ano, outros de nove meses, outros de oito…

Eu intento sempre servirlles o que me pidan.

Como comercializas?

Como podo. A particulares intento venderlles o máximo posible porque é unha carne moi boa. Todos os clientes que fago repiten e, antes de terminar o becerro, xa me volven chamar para que lles garde outro. Aínda así, hai veces que teñen que esperar, porque os becerros non están preparados ao momento para a xente. O que non lles podo vender a particulares, intento vendelo para recría ou aos carniceiros.

Cal é o fluxo habitual de produción?

Depende de como anden as vacas…

Cara á primavera é cando máis partos teño, aínda que agora estou intentando rotar para non telos todos concentra-

O lume arrasou cunhas 25 hectáreas de terreo Autóctonas Galegas Número 10

dos. Despois vai alternando: hai veces que tes unha demanda de seis ou sete becerros e outras veces tes só un.

De canto terreo dispós?

Aproximadamente traballo sobre unhas 100 hectáreas entre os concellos de Vilar de Barrio, Baños de Molgas e Maceda.

Como tes repartidos os animais?

Na primavera case o 90 % da explotación está aquí arriba, na montaña. No inverno vounos levando para abaixo porque aquí os pastos escasean e abaixo, se é un ano normal, non un ano de seca coma este, sempre hai pastos e afórraste a forraxe que hai almacenada.

Cantos animais tes agora mesmo?

En total, coas becerras, se crío todo o que teño hoxe, terei como unhas 75 cabezas e, a maiores, uns cinco ou seis machos, pero os machos intento sempre vendelos.

Dende o ano pasado podedes usar o logo de 100 % Raza Autóctona. Notaches unha mellora dende entón?

Si. Vese unha mellora importante. Antes vendías un becerro e o cliente desconfiaba de que non fose de raza autóctona. Agora, ao ter unha trazabilidade e un logo, a xente sempre se anima máis a comprar.

Cal dirías que é a característica máis destacable desta raza? É unha carne de calidade; o que a proba, repite. Aínda que ten poucos quilos, ten moita calidade e hoxe o 60 ou o 70 % dos particulares buscan calidade, non cantidade.

Es comercializador?

Estou empezando con iso; comecei en xuño e a ver agora se imos indo pouquiño a pouco… Neste momento teño dous becerros reservados para uns particulares que queren raza autóctona e esperemos que siga así.

ENTREVISTA

“AÍNDA QUE FOI UN ANO DE SECA, EU METÍN BASTANTE FORRAXE E CONTABA CON SAÍR BEN DE TODO O INVERNO, PERO ENTÓN VIÑERON OS FAMOSOS INCENDIOS”

Como é a situación na actualidade?

Complicada... Eu fun levando a explotación a pouquiños. Con moita axuda de Boaga tirei para adiante, fomos a varias feiras, gañamos algún premio e agora os becerros empezaban a ter bastante saída. Ademais, aínda que foi un ano de seca, metín bastante forraxe e contaba con saír ben de todo o inverno, pero entón viñeron os famosos incendios.

Que zonas están afectadas polo lume?

A min arrasáronme a parte de abaixo, na que o monte está divido en tres parcelas para evitar que as vacas baixen ás aldeas. Iso por alí quedou todo sen nada. Ademais, ardéronme varias zonas de monte comunal. Se falamos de hectáreas, igual foron unhas 20 ou 25 e, a maiores, os 200 rolos de silo que tiña nunha das parcelas.

Afectouvos tamén a algunha instalación? Ás instalacións non, porque xa fixen os postes de cemento pensando niso. Eu xa desconfiaba do lume porque hai unha chea de parcelas abandonadas por aquí e ninguén mira por elas, nin as ceden…

Entón era visto que isto tarde ou cedo ía pasar, porque cada cinco ou seis anos hai algún incendio.

Que opcións tivestes á hora de loitar contra o lume?

Ningunha. Sacar tractores e cisternas e botar dous días sen durmir, porque aquí non houbo nin camión de bombeiros nin nada. Non veu ninguén, só un axente forestal que estaba de día libre e que estivo aquí, ao pé do canón. Collemos os tractores da xente e rozadoras e fixemos cortalumes onde se podía e, onde non, houbo que deixar arder.

Que fixestes cos animais?

Ao principio intentamos retelos o máximo tempo posible, porque eu xa sabía que ao abrirlles ía haber o problema que houbo: faltaban vacas, algunhas marcharon para terreos privados, despois para xuntalas tiven que necesitar a medio pobo porque andaban catro por un lado, cinco por outro, oito no outro… Ao final, pouco a pouco, fómolas recuperando, pero case cunha semana e media de traballo e a base de molestar á xente.

Como estades a afrontar a situación?

Eu aquí estou sementando unhas 10 hectáreas, botándolles trigo e centeo. Co resto aínda non sei que facer porque os peches, se non teño axudas da Administración, non os volverei facer… Sinceramente, non sei como seguir porque a Administración promete e promete pero…

Estades traballando dalgún xeito con Boaga na actualidade?

Chaman para preguntar como estamos, como non estamos, o que nos fai falta… Están aí. Cando empezaran coa idea de que facía falta un centro de asesoramento para as subvencións eu estaba cun sindicato e entón paseime a Boaga. Estou contento con que me

13

asesoren eles, xa que están máis metidos no tema das razas autóctonas e dan uns consellos moi favorables relacionados coa súa explotación.

Que obxectivos tes a curto prazo?

Quero intentar venderlles o máximo a particulares e seguir promovendo esta raza como animal rústico duro. Sempre poño como exemplo que a min, tendo 80 cabezas, só me veu o veterinario unha vez por unha vaca que tivo un problema que xa lle viña de nacemento, e iso que eu son moi nervioso e chamo á mínima!

Mais no que é o tema da mamite, sacar cría, adaptarse aos cambios de terreos… son abraiantes. Podes sacar unhas xatas de recría de dous anos dun pasteiro con herba boa, con regadío, para metelas nesta montaña e en 15-20 días van estar adaptadas como se se criasen aquí.

Despois de todos os problemas que tiveches, pensaches en deixalo?

A primeira semana dos incendios, ao ver os peches, si que pensei: “Non vou seguir”. Canto máis andaba, máis vía, e cando cheguei e vin a forraxe queimada, o traballo de todo o verán ardido... Non sei, aínda dubido de se seguirei tendo tantos animais. Estou pensando en buscarme outro traballo e, ao mellor, reducir o rabaño, pero espero que non, porque estou moi contento con estas vacas. Sempre me gustaron as razas autóctonas, o monte, o rural… Sempre me gustou todo isto.

Sucedéravos algo similar antes?

Cando empecei coas vacas tamén ardera todo, pero claro, daquela tiña tres ou catro animais e podía ir funcionando. Agora xa é unha cantidade maior.

En que lles afectou aos animais?

Teño catro vacas un pouquiño queimadas na zona do ubre e polo peito, pero non é grave. Para o que puido ser, non foi nada!

Afortunadamente, o lume non lles causou danos graves aos animais Autóctonas Galegas Número 10

14

eNTREVISTA ENTREVISTA

AGAPITO RODRÍGUEZ RODRÍGUEZ CRIADOR DE RAZA CACHENA

“COA APERTURA DA SEGUNDA CARNICERÍA, A IDEA ERA CENTRALIZAR UN POUCO MÁIS A VENDA E CHEGAR A MÁIS XENTE NA CIDADE DE LUGO” Agapito é un home moi atarefado. Ademais de ser criador de raza Cachena desde hai 15 anos, o ano pasado abriu a súa primeira carnicería –Carnicería Brais– na rúa Montero Ríos de Lugo para poder comercializar el mesmo os seus produtos. Contento coa boa resposta da clientela, en setembro lanzouse e abriu o segundo negocio, desta volta na Praza de Abastos, no centro da cidade.

Como xurdiu a idea de montar a primeira carnicería?

Eu teño vacas cachenas nas miñas explotacións; entón, para intentar sacar un pouquiño máis de beneficio, en lugar de vender os tenreiros a particulares a través dos matadoiros, decidimos montar unha tenda para comercializala nós directamente.

Autóctonas Galegas Número 10

Por que te decidiches pola Cachena?

Escollina porque é unha raza de fácil mantemento. Cando empecei estaba traballando nunha empresa privada e, deste xeito, tiña tempo para traballar na empresa e, ademais, para atender a gandería.

Agora mesmo debemos ter ao redor duns cen animais.

Onde están as explotacións?

Teño unha explotación aquí en Lugo, na parroquia de Pedreda, e teño outra en Muras, na parroquia do Viveiró.

De cantas hectáreas dispós?

En Lugo temos 17 hectáreas e no Viveiró, en propiedade, hai outras 40. Despois

ENTREVISTA

15

Que tipo de clientes tedes?

Temos clientes de aquí, do barrio de toda a vida, tamén os temos da hostalería, algúns colexios…, é dicir, temos un pouquiño de todo.

Ten unha boa recepción a carne de Cachena?

Si, ou iso é o que nos parece ata o de agora. Dáte conta de que somos as únicas carnicerías de Lugo autorizadas para vender carne de Cachena, entón a recepción foi moi boa. Despois de todo é un produto diferente e normalmente a xente próbao.

Venden carnes doutras razas autóctonas

pertencemos a un terreo privado de 100 hectáreas de tres casas, da cal temos unha terceira parte, e a maiores temos outras 650 nun monte comunal.

Os animais están sempre en extensivo?

Están en extensivo ata que cumpren os sete meses. Logo pasan a unha corte onde se lles dá máis alimento para que engorden e infiltren a graxa.

E a raza en si?

Que son animais moi nobres e de moi fácil manexo.

Canto tempo leva funcionando cada unha das carnicerías?

Esta [a de Montero Ríos] leva aberta dende maio de 2016 e coa outra [a da Praza de Abastos] acabamos de empezar, leva dende o 15 de setembro deste ano.

Que alimentación reciben na corte?

Seguen unha alimentación totalmente natural: trigo, millo, centeo e cebada.

A que idade sacrificades os animais?

Normalmente vímolos sacrificando aos 12 meses. Para o sacrificio temos que levalos ao matadoiro, onde tamén nos preparan a carne para as carnicerías.

“SOMOS AS ÚNICAS CARNICERÍAS DE LUGO AUTORIZADAS PARA VENDER CARNE DE CACHENA, ENTÓN A RECEPCIÓN FOI MOI BOA”

Como vos organizades para traballar?

A explotación aténdoa eu só e nas carnicerías teño dúas empregadas traballando comigo.

Cales son as vantaxes de poder comercializar vós directamente o produto?

As vantaxes son que obtemos un valor engadido e que podemos sacar sen problemas de ningún tipo toda a cantidade que temos de tenreiros.

Que vos animou a abrir a segunda carnicería en menos dun ano?

Pois basicamente o que intentamos é dar un servizo no centro de Lugo, xa que a de Montero Ríos queda un pouquiño lonxe. Entón, coa apertura da segunda carnicería, a idea era centralizar un pouco máis a venda e chegar a máis xente na cidade de Lugo.

Agora que tedes o segundo negocio en marcha, cal é o seguinte obxectivo?

O seguinte obxectivo… Pois primeiro hai que esperar a que o segundo negocio se poña a funcionar ao 100 %, como o está facendo o primeiro; despois xa veremos se imos a por un terceiro ou quedamos como estamos.

Comercializades só carne de Cachena?

Na carnicería da Praza de Abastos si, alí só vendemos Cachena. Nesta [Montero Ríos] temos a de Cachena e, despois, temos tamén outras razas para ter outros tipos de carne máis habituais, como é a Rubia Galega, por exemplo. Temos incluso algunha outra raza autóctona de vez en cando, Limiá ou Frieiresa.

A de Cachena é só vosa?

Si, de Cachena só vendemos a carne da nosa explotación.

Que fai especial este produto?

Especial faino, sobre todo, a infiltración de graxa que ten, dándolle o seu tempo, ademais do seu sabor e da súa tenrura.

Empregan o logotipo 100 % Raza Autóctona Autóctonas Galegas Número 10

COMERCIALIZACIÓN

16

LOGOTIPO 100% RAZA AUTÓCTONA, O CAMIÑO PERCORRIDO CACHENA

CALDELÁ

VIANESA

FRIEIRESA

LIMIÁ

Dende a creación e a posterior implantación do logotipo 100% Raza Autóctona nas razas Cachena, Caldelá, Frieiresa, Limiá, Vianesa, Ovella Galega, Cabra Galega e Galiña de Mos, o número de operadores autorizados para o seu uso creceu de xeito continuado ata alcanzar a cifra de 308, distribuídos entre operadores primarios, transformadores e comercializadores.

MARINA ROSENDE IGLESIAS

Federación de Razas Autóctonas de Galicia-Boaga

LOGOTIPO 100%, UN CAMIÑO COMÚN

O logotipo 100% Raza Autóctona é unha iniciativa común das asociacións de criadores das razas autóctonas e do Ministerio de Agricultura e Pesca, Alimentación e Medio Ambiente (Mapama), que se presenta no ano 2014 como selo que identifica calquera produto procedente de animais de razas autóctonas. É a partir desta data cando as razas autóctonas galegas en perigo de extinción comezan a súa andaina neste proxecto.

Son a Ovella Galega, a Cabra Galega e a Galiña de Mos as primeiras en presentar oficialmente a súa marca en xuño de 2015, sendo esta última a precursora e, ata o momento, a única raza aviar de España en recibir autorización por parte da Administración para o uso do logotipo oficial 100% R.A. Un ano máis tarde, en xuño de 2016, son as razas bovinas galegas en perigo de extinción Cachena, Caldelá, Frieiresa, Limiá e Vianesa as que presentan oficialmente a marca que as diferencia.

Autóctonas Galegas Número 10

Iníciase, polo tanto, un camiño común que percorren da man operadores autorizados e consumidores finais.

AXENTES IMPLICADOS

Son varios os axentes implicados neste proxecto común: Os operadores autorizados, que se dividen en tres categorías: operadores primarios (ganderías onde nacen, se crían e/ou engordan os animais); transformadores (calquera establecemento admitido pola lexislación vixente no que se realice o sacrificio, o despezamento, o envasado, a elaboración, a transformación e a embalaxe dos produtos derivados das nosas razas) e os comercializadores (puntos de venda cara ao público onde se expoñan e comercialicen os produtos, incluídos os locais de restauración onde se consuman).

O consumidor final, que dispón de información sobre a orixe dos produtos que adquire e potencia o labor dos gandeiros e das asociacións que traballan en defensa das respectivas razas.

Os criadores percíbeno como unha ferramenta para valorizar a súa actividade e o resultado dos seus esforzos, que non é outro que un produto de calidade, que achega valor engadido e favorece a sostenibilidade do medio rural.

En xeral, os operadores considérano unha ferramenta para captar o interese dos consumidores e aumentar a competitividade dos produtos derivados das respectivas razas; os consumidores apréciano como unha garantía de calidade.

SITUACIÓN ACTUAL

Dende a implantación do logotipo 100% R.A. nas distintas razas, detéctase unha evolución positiva na súa acollida por parte dos axentes implicados.

COMERCIALIZACIÓN O crecemento no número de operadores prodúcese de xeito continuado en todas as razas, o cal está directamente relacionado co número de criadores e co censo de exemplares das respectivas razas. A raza Galiña de Mos é a que ten rexistrado un maior número de operadores autorizados, cun 27 % sobre a súa totalidade, seguida polas razas Cachena (22 %), Ovella Galega (12 %), Vianesa (11 %), Caldelá, Cabra Galega e Limiá (cunha porcentaxe aproximada do 8 %) e Frieiresa, que representa un 4 % da totalidade de operadores das oito razas.

Segundo os datos facilitados polas distintas asociacións, as fases de produción e de comercialización son as que contan cun maior número de rexistros (un 55 % e un 26 % da totalidade dos operadores, respectivamente) debido a que os seus obxectivos primordiais son a diferenciación dos produtos e a fidelización da clientela. Non obstante, no caso da Galiña de Mos a fase de transformación vese incrementada con respecto ás outras razas pola creación dos centros de embalaxe de ovos, que permiten a comercialización nos puntos de venda dos ovos provenientes da avicultura artesanal.

Con respecto aos produtos con selo de calidade logotipo 100% R.A. que se están a consumir, en todas as razas son maioritariamente carne, produtos cárnicos (como chacina e hamburguesas) e comida preparada; no caso da Ovella Galega comercialízanse, a maiores, la e produtos derivados; na Galiña de Mos detéctase unha importante demanda de ovos da raza.

17

RAZA

PRODUCIÓN

TRANSFORMACIÓN

COMERCIALIZACIÓN

N.º TOTAL DE OPERADORES

Cachena

37

9

22

68

Caldelá

14

5

7

26

Frieiresa

4

4

4

12

Limiá

12

5

6

23

Vianesa

20

5

9

34

Ovella Galega

20

8

9

37

Cabra Galega

10

7

8

25

Galiña de Mos

52

15

16

83

Total

169

58

81

308

N.º de operadores por raza Galiña de Mos: 83 (27 %)

Cachena: 68 (22 %)

Caldelá: 26 (8 %)

Cabra Galega: 25 (8 %)

Frieiresa: 12 (4 %)

Limiá: 23 (8 %) Ovella Galega: 37 (12 %) Vianesa: 34 (11 %)

Operadores por sector

58 (19 %)

81 (26 %)

Transformación: 58 (19 %) Comercialización: 81 (26 %)

169 (55 %)

Produción: 169 (55 %)

CABRA GALEGA Nome do operador

OPERADOR AUTORIZADO

Os establecementos nos que se adoita ofrecer os produtos 100% R.A. son os tra-

Fondo Europeo Agrícola de Desenvolvemento Rural: Europa inviste no rural

dicionais (comercio polo miúdo, restaurantes, feiras…), aínda que Internet está a ser unha ferramenta primordial na súa distribución e, como novidade, xorden as food truck (“camión restaurante”), as cales permiten ofrecer pratos gourmet de maneira itinerante en todo tipo de eventos (feiras, concertos, eventos deportivos…), chegando a un amplo número de consumidores.

BUSCA O DISTINTIVO

Como se recoñece?

Os produtos estarán identificados con etiquetas e precintos de garantía, que permiten e garanten a trazabilidade dende a explotación de orixe ata o consumidor final.

Do mesmo xeito, os operadores contarán cun cartel distintivo que os autoriza ao uso do logotipo 100% R.A. Xa sabes, busca o selo á hora de consumir!

A relación actual de operadores autorizados para o uso lo logotipo 100% Raza Autóctona pode consultarse na web da Federación de Razas Autóctonas de Galicia.

www.boaga.es

Autóctonas Galegas Número 10

18

GALIÑA DE MOS

ESTUDO COMPARATIVO DE DIFERENTES POLOS EN EXPLOTACIÓNS AVÍCOLAS ARTESANAIS

Este artigo é froito dos estudos comparativos feitos entre os polos da raza Galiña de Mos e os dunha estirpe industrial para transferirlles ás explotacións avícolas artesanais da raza os resultados acadados en canto ao estudo de crecemento e á caracterización da canal e da carne, así como das propiedades nutritivas das materias primas utilizadas para os animais da investigación, comprobando a influencia que o xenotipo e as distintas alimentacións de acabado teñen neste tipo de produción.

DIEGO ROIS LOSADA

Veterinario da Federación de Razas Autóctonas de Galicia-Boaga Director técnico da Asociación de Avicultores da Raza Galiña de Mos (Avimós) O equipo deste traballo pola parte de Boaga estivo formado, ademais, por Anisia Arias, Nuria Rosende, Silvia Adán e José Ramón Justo; pola parte do Centro Tecnolóxico da Carne de Galicia, por Daniel Franco, José Manuel Lorenzo, Lucio García, Roberto Bermúdez e Laura Purriños

INTRODUCIÓN É importante para unha raza autóctona analizar as súas calidades, caracterizar as súas producións e as demandas do mercado específico para axudar á súa conservación e fomento (FAO, 2011), co fin de ofrecerlle ao potencial consumidor datos fidedignos e contrastados sobre este tipo de producións diferenciadas.

Segundo os estudos que se teñen, pódense considerar como condicionantes da calidade da carne das aves factores Autóctonas Galegas Número 10

como a idade, o sexo, o alimento que reciben, o ambiente no que se crían e a raza.

A idade de sacrificio é un factor fundamental para conseguir unha óptima calidade sensorial, que adquiren ao chegar á madurez sexual, razón principal do escaso sabor dos polos broilers, que se sacrifican aos 45 días ou menos, e xa da perceptible diferenza cos polos “campeiros” ou de “curral”, que se sacrifican entre os 60 e os 80 días.

O xenotipo ou a raza é un factor pouco estudado para produción avícola industrial, cuxa xenética se fai a partir de moitos cruzamentos de razas ou liñas, co único obxectivo da busca de aves de rápido crecemento, aínda que en detrimento da calidade, pero que é un factor fundamental no noso caso e para todos aqueles casos que desexan ter producións diferenciadas.

O tipo de raza inflúe no ritmo ou na velocidade de crecemento, factores que

GALIÑA DE MOS inflúen nas características organolépticas da carne de ave, que dan uns mellores valores de sabor e aroma canto máis tempo se prolongue a crianza (Ricard et al., 1986).

Tamén a cantidade de carne e a graxa presente na canal é un factor moi ligado ao xenotipo e, polo tanto, influente na composición tisular e nas calidade da carne.

As aves de crecemento rápido acumulan maior porcentaxe de graxa que as razas de crecemento lento. Ricard e col. (1993), Berri e col. (2001), Qiao e col. (2002) e Debut e col. (2003) apreciaron como a raza é un factor determinante na cor da carne ao igual que na da pel.

Nos últimos anos no mercado avícola existe unha ampliación da oferta de produtos de alta calidade gastronómica, producidos de maneira artesanal, natural e máis acorde coa percepción do benestar animal que as aves criadas de maneira intensiva (Marijuán, 2008).

Kramer (1951) definiu a calidade como a suma das características dun produto alimenticio dado, que influencian a súa aceptabilidade ou preferencia polo consumidor. Coles (1951) define os estándares de calidade como as descricións dunha ou máis características dun artigo que as diferenza desde un punto de vista comercial en dous ou máis grupos denominados categorías.

O mercado avícola está tendendo xa a incrementar a calidade da carne do polo por crear produtos diferenciados (Yague, 2008). Algo así sucede coas denominacións “label” existentes en países como Francia, nas que soamente se permite para esta produción estirpes ou razas de crecemento lento (García, 2000; Castelló, 2000; García, 2004; Moreno, 2005).

O Regulamento (CE) 543/2008 do 16 de xuño polo que se establecen normas de desenvolvemento do Regulamento (CE) 1234/2007 do Consello sobre a comercialización de carne de aves de curral, en especial para poder definir o sistema de cría como de “granxa ao aire libre”, obriga a empregar estirpes recoñecidas como de crecemento lento. Existe controversia sobre este aspecto, xa que na actualidade son moi poucas as producións que se están facendo en España con aves de este tipo, exceptuando as que se realizan coas razas de galiñas autóctonas españolas (Rois e col.

2014), e pode ser interpretado polo consumidor como un engano. O denominado mínimo peso vivo comercial de 2,1 kg (Ca-

19

NESTE ESTUDO O QUE SE PRETENDEU FOI ANALIZAR A IDADE AXEITADA PARA PODER COMERCIALIZAR UN POLO DA RAZA GALIÑA DE MOS, COMPARÁNDOO COA ESTIRPE DE CRECEMENTO RÁPIDO DE POLOS CAMPEIROS OU DE CURRAL QUE ATOPAMOS NO MERCADO, E ANALIZANDO DIFERENTES ALIMENTACIÓNS FINAIS CON CEREAIS

jal, 2008) acádase moito antes nas estirpes de crecemento rápido; por iso, na crianza de produtos denominados rurais, campeiros ou de curral séguense a empregar estirpes industriais de crecemento medio ou rápido, como as derivadas de Sasso X-44, Redbro-M ou outras.

As razas autóctonas de galiñas españolas son de crecemento lento, polo que son axeitadas para este tipo de produción. É un nicho de mercado no cal a Galiña de Mos xoga un papel importante.

Nas explotacións da raza Galiña de Mos, que é a raza autóctona de galiñas españolas cun maior censo (Mapama, 2016), estanse a producir, fundamentalmente, galos, capóns, pulardas, galiñas de desvelle e ovos. A comercialización de polo ata o de agora era testemuñal, xa que o mercado está máis saturado de polos de diversos tipos, pero a demanda dos consumidores e, sobre todo, dos produtores da raza interesados en saber máis sobre as características desta produción para conseguir un nicho de mercado diferenciado, fíxonos ter en conta e desenvolver este proxecto aplicado e adaptado ás explotacións avícolas artesanais da raza Galiña de Mos. Estudáronse comparativamente aquelas características produtivas e cárnicas entre os polos da raza Mos fronte a unha das estirpes comerciais máis utilizadas na produción de polos campeiros, que é a de tipo pesado e de cor, comunmente utilizada en España na produción label e tamén en Galicia, así como as materias primas recollidas nas propias explotacións e utilizadas para a alimentación dos animais participantes no estudo.

Trátase de transferir os coñecementos obtidos na evolución dos principais parámetros produtivos nos polos da raza Galiña de Mos fronte á estirpe industrial e tamén para as diferentes alimentacións de acabado, nas explotacións avícolas artesanais. Trátase de aplicar e transferirlle ao sector os resultados obtidos sobre o poder nutritivo de diferentes cultivos a súa formulación, forma física e o nivel de inclusión para a alimentación nos lotes de animais criados nas explotacións artesanais da raza Galiña de Mos, a análise económica dos dous tipos de produtos comparativamente entre razas, as características da calidade da canal e da carne.

Este proxecto tamén serviu para avaliar a viabilidade destes produtos mediante a detección da idade ideal de sacrificio dos polos da raza e da dieta de acabado, tendo en conta sempre o efecto raza como estratexia diferenciadora.

A continuación descríbense o material e os métodos do proxecto, así coma os resultados máis salientables obtidos sobre a evolución dos principais parámetros produtivos nos polos da raza fronte á estirpe industrial, unha análise económica feita en función dos consumos e do peso dos animais, os coñecementos sobre o poder nutritivo de diferentes cultivos con variedades locais de millo e trigo utilizados na alimentación de acabado, o seu nivel de inclusión, e o efecto nas características da canal e da carne neste tipo de producións, así coma os resultados sobre a análise da detección da idade ideal de sacrificio nos polos da raza Galiña de Mos.

Autóctonas Galegas Número 10

GALIÑA DE MOS

20

MATERIAL E MÉTODOS Para o desenvolvemento deste proxecto cultiváronse nas fincas dos criadores pertencentes a Avimós variedades de millo e trigo locais para a alimentación de parte dos lotes de estudo descritos a continuación.

Recolléronse os cereais e analizáronse no Centro Tecnolóxico da Carne a proteína, a graxa, a humidade, as cinzas, os hidratos de carbono e a enerxía. O obxectivo foi o de valorar o poder nutritivo de cada unha das sementes para, posteriormente, facer as mesturas correspondentes que formarían o alimento dos dous últimos lotes do estudo. Aproveitouse para comprobar as diferentes calidades dos tipos de cereais. Tamén se lle fixeron as

Imaxe do trigo nunha parcela de plantación

análises ao trigo mercado e ao penso de ceba mercado (cun 70 % de cereais), que se lle subministrou a un dos lotes dos

polos da raza autóctona, e ao penso de crecemento que se lles subministrou a todos os lotes do estudo.

Penso de crecemento

Penso de ceba

Millo

Trigo país

Aos seis lotes subministróuselles penso de crecemento. Ademais, para os polos da raza, sacrificados con 18 semanas, as materias primas que finalmente se utilizaron na alimentación de acabado (nas dúas últimas semanas) foron trigo mercado, trigo do país, millo mercado e penso de ceba (contido mín. 70 % de cereais).

Autóctonas Galegas Número 10

GALIÑA DE MOS A fase de cría das aves fíxose no Centro de Recursos Zooxenéticos de Galicia e en dúas explotacións avícolas artesanais da raza. As instalacións das aves foron ao aire libre, cumprindo os requisitos esixidos polo decreto lexislativo da Xunta de Galicia que permite a produción avícola de maneira artesanal (Decreto 216/2011 do 10 de novembro) e segundo a normativa europea de comercialización de carne de ave de curral (Regulamento CE 543/2008), en especial no capítulo de producións ao aire libre.

21

Figura 1. Distribución dos lotes do estudo segundo xenotipo, idade de sacrificio e tipo de alimentación de acabado

Os animais aloxáronse en galiñeiros en extensivo con saída exterior con densidades no interior do galiñeiro de 6 aves/m2 e de 4 m2 de parque exterior por animal que se distribuíron en 6 lotes en función da raza, da idade de sacrificio e do tipo de alimentación de acabado, tal e como se mostra na figura 1, da forma que explicamos a continuación.

A crianza dos animais dos lotes 1 ao 4 fíxose en galiñeiros específicos da explotación do Centro de Recursos Zooxenéticos de Galicia, en Fontefiz (Coles, Ourense) e a dos lotes 5 e 6, en explotacións avícolas artesanais de produtores da raza, aproveitando a colleita de diferentes cereais.

Aos seis lotes administróuselles alimentación ad libitum, que estivo formada por un penso de iniciación ata as catro semanas de vida e, a partir desa idade, déuselles penso de crecemento a todos, dunha coñecida marca elaboradora de penso para aves.

Os exemplares pesáronse dende o día de nacemento e, despois, bisemanalmente. Todas as pesadas foron individualizadas e bisemanais e identificáronse ao nacemento con crotal numerado na á dereita, como así o indica a normativa do Libro de Rexistro da Galiña de Mos e ás 6 semanas de vida trasládanse aos parques exteriores repítese a identificación para garantir unha estrita trazabilidade.

das tanto para avicultura industrial (tipo broiler), como para a produción de polos de tipo “de curral”, “campeiro” ou “ecolóxico” en Galicia. A empresa subministradora proporcionounos sen sexar, polo que se efectuou a crianza conxunta ata as seis semanas, momento no que se separan. O mesmo sucedeu cos exemplares da raza Mos. Nos lotes 1 e 2, da estirpe industrial Redbro-M, estudouse a posibilidade en dúas idades de sacrificio 8 semanas (lote 1) e 12 semanas (lote 2) co obxectivo de comprobar a evolución no estudo de crecemento e consumos e podelo comparar cos lotes da raza Galiña de Mos. Pese a que no mercado a idade de sacrificio habitual, está establecida para

estes polos en torno aos 40 días no caso dos broiler, e aos 60 días, no caso dos polos campeiros.

Os lotes 3, 4, 5 e 6, correspondentes á raza Mos, nun principio non dispoñían de idade fixa para sacrificio. Esta foi estimada entre as 12 e as 18 semanas. Tamén se aproveitou para introducir distintos tipos de alimentación de acabado (penso comercial 70 % cereais; mestura 50 % trigo + 50 % millo; mestura 33 % trigo + 66 % millo), nos polos da raza sacrificados ás 18 semanas (lotes 4, 5 e 6), para poder comprobar o seu efecto, tanto no crecemento dos últimos 14 días na fase de ceba coma os posibles efectos provocados deste cambio de alimentación nas características da canal e da carne.

Diferentes imaxes das crianzas dos lotes

Ademais, efectuáronse controis sobre o alimento consumido para facer o cálculo dos índices de conversión, datos que se anotaron en partes de control, sendo trasladados posteriormente a unha base de datos específica.

Os lotes de aves industriais foron da estirpe Redbro-M. É actualmente unha das estirpes industriais máis emprega-

Lote 4 Autóctonas Galegas Número 10

GALIÑA DE MOS

22

Lote 5

Lote 6

Táboa 1. Composición química (%) do penso comercial e dos cereais empregados na alimentación dos lotes de estudo

Fíxose un estudo económico en función do custo do penso e do alimento consumido para calcular os custos de produción, tendo en conta os gastos de alimentación exclusivamente e tamén co custo das baixas.

Rematada a fase de cría e tras os distintos sacrificios nun matadoiro autorizado, de acordo á actual normativa europea sobre sacrificio e comercialización de aves, as canais foron trasladadas en caixas específicas ao Centro Tecnolóxico da Carne de Galicia, onde se lles realizaron as análises seguintes para determinar a calidade da canal e da carne: • Na canal, fixéronse os despezamentos calculando os rendementos desta e as distintas proporcións de partes comerciais e das proporcións en carne, óso e graxa.

Penso de crecemento

Penso comercial de ceba (70 % cereais)

Millo

Trigo mercado

Trigo país

% Graxa

3,82

4,55

4,89

1,97

2,40

% Proteína

18,96

17,26

8,01

7,52

13,85

% Humidade

8,82

10,71

9,20

5,94

9,56

% Cinzas

8,57

5,30

1,26

1,62

2,05

% Hidratos de carbono

59,83

62,18

76,64

82,96

72,14

Enerxía (Kcal/100 g)

349,50

358,68

382,60

379,61

365,52

Enerxía (KJ/100 g)

1.480,62

1.518,70

1.619,94

1.610,88

1.550,45

• Na carne analizouse a composición química, pH, cor, textura, colesterol, análise do perfil de ácidos graxos e do perfil de aminoácidos, así coma das análises sensoriais.

Porcentaxe de proteína nas materias primas

% de Proteína nas materias primas 18,96

17,26 13,85 8,01

Penso de de Pensode decebo ceba Penso Penso crecemento crecemento

Autóctonas Galegas Número 10

Millo Millo

7,52

Trigo mercado mercado Trigo

Trigo país Trigo

RESULTADOS Resultados na composición das materias primas utilizadas Observando a composición química das distintas materias primas (táboa 1), podemos apreciar como o penso comercial ten unha porcentaxe de proteína moito máis elevada que o resto das materias primas por separado. Isto é debido a que o penso comercial ten unha elevada concentración de soia do 44 % de proteína.

O millo e o trigo importados deron unhas baixas porcentaxes de proteína.

No caso do trigo país, sorprenderon moi favorablemente os valores de proteína, este foi utilizado na fase de ceba do lote 6. Os valores de graxa deste trigo foron inferiores aos do millo e do penso, pero non se viu comprometida a cantidade de enerxía que proporciona, que é superior á do penso e inferior á do millo.

GALIÑA DE MOS Na táboa 2 preséntase o perfil de ácidos graxos dos alimentos analizados. Apreciamos claramente a diferenza existente nos ácidos graxos saturados, que son moi inferiores no millo e no trigo en comparación ao penso.

moi salientables as cantidades de omega 3 e de omega 6 existentes nos cereais, en todos os casos maiores que no caso do penso, con valores máis elevados no caso do trigo en todas as variedades.

Entre os ácidos graxos insaturados, destaca a gran diferenza que existe nos cereais entre os ácidos graxos poliinsaturados e os monoinsaturados, sendo maior a diferenza no caso do trigo fronte ao millo. Tamén son

Á vista destes resultados, obsérvase como a suplementación cunha mestura de cereais fronte ao penso implica unha alimentación máis cargada de ácidos graxos insaturados, de omega 6 e de omega 3.

23

Táboa 2. Perfil de ácidos graxos (%) do penso comercial e dos cereais empregados na alimentación dos lotes de estudo

Penso de crecemento

Penso comercial de ceba (70 % cereais)

Millo

Trigo mercado

Trigo país

C16:0

29,79

25,64

10,78

17,76

16,39

C18:0

3,34

3,30

2,67

1,20

1,53

C18:1n9c

30,24

33,07

35,02

14,87

17,03

C18:1n7c

0,89

0,96

0,00

1,01

0,80

C18:2n6

33,64

35,12

49,68

60,17

60,46

C20:0

0,32

0,43

0,54

0,20

0,19

C18:3n6

0,00

0,00

0,01

0,02

0,02

C18:3n3

1,77

1,48

1,31

4,76

3,58

Saturados (SFA)

33,46

29,37

13,99

19,16

18,11

Monoinsaturados (MUFA)

31,13

34,03

35,02

15,88

17,83

Poliinsaturados (PUFA)

35,41

36,60

50,99

64,96

64,06

Insaturados (MUFA+PUFA)

66,54

70,63

86,01

80,84

81,89

n3 (omega 3)

1,77

1,48

1,31

4,76

3,58

n6 (omega 6)

33,64

35,12

49,68

60,19

60,48

n6/n3 (omega 6/omega 6)

18,96

23,77

38,07

12,63

16,92

Vendo a táboa de ácidos graxos, apreciamos como os cereais teñen menos ácidos graxos saturados (os menos desexables) e máis dos poliinsaturados (os mellores) e tamén máis omega 3 e 6.

OBSERVEMOS A COMPOSICIÓN DAS DIFERENTES MATERIAS PRIMAS. O TRIGO DO PAÍS, QUE FOI RECOLLIDO NUNHA DAS GRANXAS, OBTIVO UNS VALORES DE PROTEÍNA MOITO MÁIS ELEVADOS E, POLO TANTO, UNHAS PROPIEDADES NUTRITIVAS MOI SUPERIORES, EN COMPARACIÓN AO TRIGO MERCADO, QUE ADOITA SER DE IMPORTACIÓN

Autóctonas Galegas Número 10

GALIÑA DE MOS

24

Resultados do estudo de crecemento e consumos das aves A continuación móstranse os resultados de crecemento obtidos nos polos dos seis lotes do estudo, expresados en peso individual, ganancia media diaria bisemanal, ganancia media diaria acumulada, consumo de alimento bisemanal por ave e día, consumo individual acumulado, índice de conversión bisemanal e índice de conversión acumulado.

Táboa 3. Crecemento e consumo en polos da estirpe industrial Redbro-M (8 semanas) alimentados con penso comercial SEMANA

PESO INDIV.

GMD 2 SEM GR.

GMD GR

C.DÍA IN.2 SEM GR.

C. IND. AC.KG

I.C. BISEM.

I.C.

0

0,04

2

0,29

17,31

17,31

27,29

0,38

1,58

1,34

4

0,83

38,58

29,48

78,23

1,48

2,03

1,79

6

1,67

60,68

39,88

140,28

3,44

2,31

2,05

8

2,69

78,05

48,90

216,96

6,26

2,78

2,33

Táboa 4. Crecemento e consumo en polos da estirpe industrial Redbro-M (12 semanas) alimentados con penso comercial SEMANA

PESO INDIV.

GMD 2 SEM GR.

GMD GR

C.DÍA IN.2 SEM GR.

C. IND. AC.KG

I.C. BISEM.

I.C.

0

0,04

2

0,29

17,31

17,31

27,29

0,38

1,58

1,34

4

0,83

38,58

29,48

78,23

1,48

2,03

1,79

6

1,67

60,68

39,88

140,28

3,44

2,31

2,05

8

2,55

62,68

45,58

172,35

5,85

2,75

2,29

10

3,25

49,93

46,45

172,43

8,27

3,45

2,54

12

3,89

48,87

46,83

242,43

11,42

4,96

2,94

Táboa 5. Crecemento e consumo en polos da raza Mos (12 semanas) alimentados con penso comercial SEMANA

PESO INDIV.

GMD 2 SEM GR.

GMD GR

C.DÍA IN.2 SEM GR.

C. IND. AC.KG

I.C. BISEM.

I.C.

0,04 2

0,19

10,27

10,27

18,82

0,26

1,83

1,42

4

0,48

21,30

17,29

47,81

0,93

2,24

1,93

6

0,84

25,74

20,11

83,31

2,10

3,24

2,49

8

1,38

38,22

24,63

129,35

3,91

3,38

2,83

10

1,80

30,26

25,76

121,92

5,62

4,03

3,12

12

2,38

32,28

27,09

152,43

8,36

4,72

3,51

Táboa 6. Crecemento e consumo en polos da raza Mos (18 semanas) con acabado de penso comercial a base de cereais SEMANA

PESO INDIV.

GMD 2 SEM GR.

GMD GR

C.DÍA IN.2 SEM GR.

C. IND. AC.KG

I.C. BISEM.

I.C.

0,04

Autóctonas Galegas Número 10

2

0,19

10,27

10,27

18,82

0,26

1,83

1,42

4

0,48

21,30

17,29

47,81

0,93

2,24

1,93

6

0,84

25,74

20,11

83,31

2,10

3,24

2,49

8

1,34

35,52

23,96

126,99

3,88

3,57

2,89

10

1,90

39,78

27,12

135,28

5,77

3,40

3,04

12

2,45

30,63

27,84

163,86

8,72

5,35

3,56

14

2,84

35,49

28,69

250,83

11,48

7,07

4,04

16

3,13

22,04

27,92

223,18

14,38

10,13

4,60

18

3,33

10,71

25,42

175,70

17,72

16,41

5,32

GALIÑA DE MOS

25

Táboa 7. Crecemento e consumo en polos da raza Mos (18 semanas) con acabado de (50 % trigo/50 % millo) SEMANA

PESO INDIV.

GMD 2 SEM GR.

GMD GR

C.DÍA IN.2 SEM GR.

C. IND. AC.KG

I.C. BISEM.

I.C.

0,04 2

0,20

10,86

10,86

20,32

0,30

1,87

1,49

4

0,47

22,05

17,39

47,45

0,87

2,15

1,86

6

0,88

27,35

20,95

94,03

2,00

2,75

2,28

8

1,44

37,45

25,29

160,61

4,41

4,29

3,06

10

1,95

36,23

27,45

155,82

6,59

4,30

3,38

12

2,49

32,06

28,34

135,67

8,90

4,23

3,57

14

2,70

20,19

27,51

137,46

10,27

6,81

3,81

16

2,91

15,52

26,01

135,00

12,16

8,70

4,18

18

2,75

-8,86

21,18

110,88

14,16

-12,51

5,14

Táboa 8. Crecemento e consumo en polos da raza Mos (18 semanas) con acabado de (33 % trigo/66 % millo) SEMANA

PESO INDIV.

GMD 2 SEM GR.

GMD GR

C.DÍA IN.2 SEM GR.

C. IND. AC.KG

I.C. BISEM.

I.C.

0,04 2

0,18

9,83

9,83

17,61

0,25

1,79

1,39

4

0,41

19,70

16,56

48,58

0,78

2,26

1,89

6

0,80

25,54

19,93

76,68

1,93

3,00

2,42

8

1,27

31,42

23,06

104,51

3,50

3,33

2,76

10

1,61

24,63

23,38

106,91

5,10

4,65

3,16

12

2,06

31,98

24,83

131,21

6,94

4,10

3,37

14

2,48

32,11

25,82

175,59

9,22

5,47

3,72

16

2,71

16,27

24,60

178,98

11,73

11,00

4,33

18

2,86

8,30

22,31

95,69

13,45

11,53

4,71

O peso individual exprésase en quilogramos, facendo a media do peso total do lote entre o número de exemplares existentes en cada pesada bisemanal (PESO INDIV.)

mero de aves por lote. No caso de existir algunha baixa, fíxose un prorrateo en función do número de días que estivo viva e participando desta maneira no consumo quincenal do lote.

A ganancia media diaria bisemanal (GMD 2 SEM GR.) calculouse dividindo o incremento de peso individual de cada período entre o número de días (14) expresándose en gramos.

O consumo individual acumulado (C. IND. AC.), expresado en quilogramos, calculouse sumando o consumo individual de cada quincena, máis o total acumulado dos períodos anteriores respectivamente.

A ganancia media acumulada (GMD GR.) foi calculada tendo en conta a división entre o peso da ave e o número total de días que tiña o animal en cada semana.

O consumo diario medio por ave bisemanal calculouse dividindo o consumo total do lote no período entre o número de días entre pesadas (14) e entre o nú-

O índice de conversión bisemanal, pese a non ser un índice comunmente empregado, calculouse tendo en conta o consumo en cada período entre o incremento do peso vivo, determinando desta maneira os quilogramos de penso necesarios para producir en cada quincena un kg de peso vivo.

O índice de conversión acumulado (IC) é a expresión que nos indica os quilogramos de alimento para producir un kg. de peso da ave, e é calculado para cada período bisemanal.

OS POLOS DA ESTIRPE INDUSTRIAL SON DE CRECEMENTO MOI RÁPIDO. ÁS 8 SEMANAS XA COLLEN O PESO CO QUE CHEGAN AOS MERCADOS PARA VENDERSE COMO POLOS CAMPEIROS OU DE CURRAL. ESTA ESTIRPE NON SE VENDE CON 12 SEMANAS PORQUE SE PASA DE PESO

Autóctonas Galegas Número 10

GALIÑA DE MOS

26

Gráfica 1. Evolución do peso vivo nos polos da raza Mos e Redbro-M para distintas idades de sacrificio e segundo diferentes alimentacións de acabado

Na gráfica 1 obsérvase como existe unha separación das curvas a partir das dúas semanas dos lotes Redbro-M (lotes 1 e 2) fronte aos lotes da raza Galiña de Mos (lotes 3 a 6), manténdose a separación das curvas ata o final da crianza, onde se aprecian diferenzas finais de peso vivo de 0,64 kg a favor dos polos Redbro-M (8 semanas) fronte aos da raza autóctona (18 semanas), ou os rangos de diferenza 0,55 kg1,33 kg a favor dos polos Redbro-M (12 semanas) fronte aos da raza autóctona (18 semanas).

Evolución do peso vivo expresado en Kg.

Evolución do do peso peso vivo vivo expresado expresado en en Kg Kg..

Evolución Evolución dopeso pesovivo vivo expresado en... kg Evolución do expresado en Kg 4,500

4,500 4,000 4,500 4,500 4,500 4,500 4,000 3,500 4,000 4,000 4,000 4,000 3,500 3,000 3,500 3,500 3,500 3,500 3,000 2,500 3,000 3,000 3,000 3,000 2,500 2,000 2,500 2,500 2,500 2,500 1,500 2,000 2,000 2,000 2,000 2,000 1,000 1,500 1,500 1,500 1,500 1,500 0,500 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 0,000 0,500 0,500 0,500 0,500 0,500 0,000 0,000 0,000 0,000 0 0,000 0 0 00

Isto queda reflectido na gráfica 2, onde se aprecia a ganancia media diaria bisemanal, observando unhas maiores ganancias medias nos polos da estirpe industrial durante toda a crianza. A idade de sacrificio inflúe no senso de que a maior idade, menores ganancias medias diarias, nos polos industriais. Se comparamos os lotes da raza Mos, obsérvase que o lote con mellores ganancias medias diarias foi o alimentado con penso comercial, seguido do lote alimentado cun 33/66 (trigo/millo). O lote que peores ganancias obtivo foi o alimentado con 50/50 (trigo/millo), tendo unha baixada de peso no último tramo. Polo tanto o estrés do cambio de alimentación unido a unha menor achega de proteína, provocou unha baixada de peso, o que non ocorreu nos lotes alimentados con penso comercial e os alimentados con 33/66 (trigo autóctono/millo).

90 90 80 90 80 lo90 Á vista destes datos apréciase como os 70 80 90 70 80 tes de 12 semanas de Mos teñen un peso 60 70 80 os 60 escaso ás 12 semanas, tendo en conta 70 50 60 70 requirimentos actuais de peso vivo 60 para 50 40 50 de 60 chegar ao mercado de venda de polos 40 50 30 40 aí, que para poder entrar nun mercado 50 30 40 20 30 diferenciado, sexa recomendable o sacri40 20 30 ficio nas 18 semanas de vida con tamaños 10 20 30 10 20 máis elevados.

10 200 100 -10 100 -10 0 Os polos Redbro-M de 12 semanas teñen -20 -100 -20 un tamaño moi grande para comerciali-10 -20 -10que zarse como polos, sendo ideal o peso-20 nos ofrecen ás 8 semanas de vida. -20

REDBRO M 8 SEM

REDBRO M 8 SEM REDBRO M 8 SEM

REDBROMM M128 SEM REDBRO SEM REDBRO REDBRO M 88SEM SEM REDBRO M 8 SEM REDBRO M 12 SEM

REDBRO M 12 SEM REDBRO MM 1212 SEM REDBRO SEM MOS 12 SEM REDBRO M 12 SEM REDBRO M 12 SEM MOS 12 SEM

MOS 12 SEM MOS 12 SEM MOS 18 PIENSO MOS 12SEM SEM MOS 12 SEM MOS 12 SEM MOS SEM MOS1818 SEMPIENSO PENSO

MOS 18 SEM PIENSO MOS MOS18 18SEM SEM50TRIGO-50 PIENSO MOS 18 SEM PIENSO MOS 18 SEM PIENSO MILLO

MOS 18 SEM 50 TRIGO-50

MOS 18 SEM 50TRIGO-50

MOS 18 MOS 18 SEM 50TRIGO-50 MOS 18SEM SEM33TRIGO-66 50TRIGO-50 MILLO MOS 18 SEM 50TRIGO-50 MOS 18 SEM 50TRIGO-50 MILLO MILLO MILLO MILLO

0

2

2 22 2 2

4

4 44 4 4

6

6 66 6 6

8

8 88 8 8

10

10 10 10 10 10

12

12 12 12 12 12

14

14 14 14 14 14

16

18

16 16 16 16 16

18 18 18 18 18

OS MOS ÁS 12 SEMANAS AÍNDA TEÑEN POUCO PESO, POLO QUE, PARA QUE O POIDAN TER MAIOR, É BO QUE alcancen as 18 SEMANAS; DESA MANEIRA CONSEGUIRÁN UNHAS CARNES MOI DIFERENTES As dOS INDUSTRIAIS DE 8 SEMANAS

Gráfica 2. Ganancia media diaria bisemanal nos polos da raza Mos e Redbro-M para distintas idades de sacrificio e segundo diferentes alimentacións de acabado Ganancia media diaria bisemanal (g)

bisemanal(gr.) (gr.)

GananciaGanancia media media diariadiaria bisemanal Ganancia media diaria bisemanal (gr.)

Ganancia media diaria bisemanal (gr.)

Ganancia media diaria bisemanal (gr.)

Ganancia media diaria bisemanal (gr.)

90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 -10

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

-20

0 0 0 0 0

2 2 2 2 Entre 2

4 4 4 4 tres 4

6 6 6 6 lotes 6

8 8 8 8Mos 8

10 10 10 10 18 de 10

12 14 12 14 12 14 12 14 semanas 12 14

os de de vida, obsérvase como a influencia dunha maior proteína na alimentación das aves é un

16 16 16 16 factor 16

REDBRO M 8 SEM

REDBRO M 8 SEM REDBRO M 8 SEM

REDBRO M 12MSEM REDBRO 8 SEM

REDBRO SEM REDBRO M M 812SEM REDBRO M 12 SEM REDBRO M 12 SEM REDBRO REDBRO M12 12 SEM SEM MOS 12 M SEM MOS 18 12 SEMSEM MOS REDBRO MPIENSO 12 SEM MOS12 12 SEM MOS MOS 18 PIENSO MOS 18 12 SEMSEM 50TRIGO-50 MOS SEM MOS 18 SEM SEM PENSO MOS PIENSO MOS 18 12 MILLO MOS 18 SEM PIENSO MOSMOS 18 SEM 33TRIGO-66 18 SEM SEM 50 TRIGO-50 MOS 18 PIENSO MOS 18 SEM 50TRIGO-50 MILLO MILLO MOS 18 MOS 18 SEM SEM 50TRIGO-50 PIENSO MILLO MOS MILLO18 SEM 50TRIGO-50 MOS18 18 SEM SEM 33 TRIGO-66 MOS 50TRIGO-50 33TRIGO-66 MOS SEM MILLO18 MOS 18 MILLO MOS 18 SEM SEM 33TRIGO-66 50TRIGO-50 MILLO MILLO MOS 18 SEM 33TRIGO-66 MILLO MILLO MOS MILLO18 SEM 33TRIGO-66 MOS 18 SEM 33TRIGO-66 MILLO MILLO REDBRO SEM REDBRO MOS 12 SEMMM88 SEM

18 18 18 18 determinante 18

no crecemento, sendo considerablemente maior nos alimentados ata o final que o penso comercial de ceba.

O LOTE QUE SE ALIMENTOU CON TRIGO DO PAÍS MEDROU MÁIS QUE O RESTO. ISTO É DEBIDO A QUE O TRIGO DO PAíS RECOLLIDO TIVO NIVEIS DE PROTEÍNA ELEVADOS, O QUE REPERCUTIU NO CRECEMENTO DOS POLOS. É UNHA BOA ESTRATEXIA SEMENTAR TRIGO DO PAÍS PARA A ALIMENTACIÓN DAS NOSAS AVES

Autóctonas Galegas Número 10

MILLO MILLO MOS 1818 SEM 33TRIGO-66 MOS18 SEM 33 TRIGO-66 MOS SEM 33TRIGO-66 MOS 18 SEM SEM 33TRIGO-66 MOS 18 SEM 33TRIGO-66 MOS 18 33TRIGO-66 MILLO MILLO MILLO MILLO MILLO MILLO

GALIÑA DE MOS Un aspecto moi importante a destacar é a observación dos lotes 5 e 6, que foron rematados na fase final con diferentes alimentacións a base de trigo e millo.

Aquí foi determinante a composición de proteína do trigo na alimentación. O lote 90 ata 5 levaba un crecemento interesante 90 as 16 semanas de vida, pero na fase80 90final 80 90 de ceba a redución notable na cantidade 70 80 90 70 80 de proteína na dieta, debido ao cambio 60 70 80 60 70 do penso comercial fronte á mestura 50 60 70 50 de cereais, ao ser neste caso de cereais 60 40 50 60 adquiridos no mercado, que á súa 40 vez 50 30 40 50 veñen da importación a outros países, 30 40 20 30 supuxo un descenso brusco na proteína, 40 20 30 10 20 o que provocou perda no seu crecemen30 10 20 to. Xa non é que medrasen pouco, senón 100 20 100 no 0 que houbo un descenso importante -10 0 100 -10 0 0 seu crecemento.

-20 -10 0 -200 -10 0 -20 -10 Pola contra, o lote 6 alimentado co-20trigo -20 do país recollido na explotación, cunha

achega de proteína de arredor do 14 %, provocou que a mestura alimenticia tivese unha achega proteica considerablemente maior, o que provocou un incremento de peso no lote na fase final de ceba. Este aspecto é moi importante, xa que a enorme diferenza na composición nutritiva entre o trigo autóctono e o importado provocou unha destacada mellora nos crecementos, o que abre unha importante liña de investigación sobre os cereais autóctonos na alimentación das aves na busca de substitutos de proteína, tendo en conta a importancia da soia na alimentación das aves como fonte proteica. Sería moi interesante investigar nun futuro a composición de aminoácidos do trigo autóctono, xa que unha posible inclusión masiva na alimentación de aves de calidade pode provocar un descenso do gasto de alimentación na explotación e, polo tanto, unha mellora no rendemento da explotación gandeira.

Na gráfica 3 apreciamos a ganancia media diaria acumulada. Vemos que o pico de inflexión da curva foi ás 8 semanas nos Redbro-M, mentres nos polos da raza autóctona foi máis tardío, ás 10-12 semanas. Este punto de inflexión é máis tardío nas razas ou estirpes de crecemento lento. Pola contra, as estirpes de crecemento rápido están seleccionadas para acadar o maior peso posible no menor tempo, de aí que as ganancias medias diarias sexan moi altas nas primeiras semanas de vida, para posteriormente seren menores.

27

Gráfica 3. Ganancia media diaria acumulada nos polos da raza Mos e Redbro-M para distintas idades de sacrificio e segundo diferentes alimentacións de acabado

Ganancia Ganancia Ganancia Ganancia Ganancia

60

50

Ganancia media diaria (g)

Ganancia media diaria (gr.)(gr.) media diaria bisemanal media diaria bisemanal (gr.) media diaria bisemanal (gr.) media diaria bisemanal (gr.) media diaria bisemanal (gr.)

40

30

20

10

0

2 2 2 2 2

0

4 4 4 4 4

2

6 6 6 6 6

4

8 8 8 8 8

6

8

10 10 10 10 10

10

12 12 12 12 12

12

14

14 14 14 14 14

Pese a que o crecemento e a ganancia media diaria semanal e acumulada son maiores nos polos industriais fronte aos Mos, o consumo diario bisemanal tamén foi superior nos Redbro-M fronte aos Mos. Comparando os lotes da raza Mos por tipo de alimentación de acabado, observamos que o consumo é maior para os animais alimentados con penso comercial, seguido do lote 5 e, por último, o lote 6. Por tanto, aínda que o lote 5 consome máis que o lote 6, isto non se reflicte nun aumento de peso, senón que incluso baixan de peso.

Factores como o estrés do cambio de alimentación e unha achega moito menor de proteína influíron nesta baixada de peso.

16

16 16 16 16 16

18

18 18 18 18 18

REDBRO M REDBRO M 8 SEM

8 SEM REDBRO M 8 SEM REDBRO M 8 SEM REDBRO M SEM REDBRO M 812SEM REDBRO M 12 SEM REDBRO MM812 SEM REDBRO 8 SEM SEM REDBRO M REDBRO M 12 SEM REDBRO REDBRO M12 12 SEM SEM MOS 12 M SEM 12 M SEM MOSMOS 12 SEM REDBRO 12 SEM MOS12 12 SEM MOS MOS 18 SEM MOS 12 SEM PIENSO MOS 18 MOS 18 SEM PENSO PIENSO 12 SEM MOSMOS 18 SEM PIENSO MOS 18 SEM PIENSO MOS 18 SEM SEM 50 TRIGO-50 MOS 50TRIGO-50 MOS 18 18 SEM PIENSO MILLO MOS 18 SEM 1850TRIGOSEM 50TRIGO-50 PIENSO MOSMOS 18 SEM MILLO MOS 18 SEM 50TRIGO-50 MILLO 50 MILLO MOS18 18 SEM SEM 33 TRIGO-66 MOS 50TRIGO-50 33TRIGO-66 MOS SEM MILLO18 MOS 18 SEM 33TRIGO-66 MILLO MOS 18 SEM 50TRIGO-50 MILLO MOSMILLO 18 SEM MOS 1833TRIGOSEM 33TRIGO-66 MILLO MILLO 66 MILLO MOS MILLO18 SEM 33TRIGO-66 MOS 18 SEM 33TRIGO-66 MILLO MILLO

Todos os lotes teñen un consumo moi alto na semana 8 e é similar na seguinte quincena. Isto é debido a que as aves se trasladaron a parques exteriores ás 6 semanas de vida, o que implicou que o cambio de condicións atmosféricas supuxese un incremento considerable no consumo diario desa quincena, xa que as aves necesitaron nese período aclimatarse ás condicións novas. Ese cambio cara a temperaturas máis baixas e ao estrés de situarse nun novo galiñeiro, provoca que os polos necesiten un maior consumo de alimento, xa que parte desa enerxía se dedica a producir calor corporal para que o animal manteña as súas funcións corporais.

Polos Redbro de 12 semanas

Autóctonas Galegas Número 10

GALIÑA DE MOS

28

O consumo acumulado é maior nos polos industriais fronte aos da raza autóctona.

Se temos en conta as diferentes alimentacións nos polos da raza sacrificados con 18 semanas, observouse que o consumo acumulado foi maior no lote alimentado con penso comercial.

No último período de crianza, no lote 5 (entre as semanas 16 e 18) obsérvase un incremento de peso negativo nos animais, o que inflúe no cálculo do índice de conversión bisemanal, que se calcula tendo en conta o alimento consumido nese período entre o incremento de peso de cada animal. Neste lote ese incremento é negativo o dato de I.C. BISEM (-12,51), como se pode ver na táboa 7; é importante ter en conta este dato, xa que o lote perdeu peso polas causas anteriormente explicadas.

Como sucedeu noutros estudos coa raza, canto maior é a idade dos animais maior é o índice de conversión bisemanal, un valor moi influenciado polas condicións meteorolóxicas da quincena.

Os polos industriais presentan unha mellor eficiencia alimenticia como era de esperar, xa que son estirpes moi seleccionadas para acadar unha boa conversión alimenticia.

Principais resultados das características da canal e da carne dos polos Os valores medios dos rendementos das canais, así coma as proporcións das diferentes partes comerciais amósanse na táboa 10.

Os valores resaltados en amarelo na táboa fan referencia ao seguinte texto: Comparando a estirpe industrial de 8 semanas e os Mos con 18 semanas, vese como a porcentaxe de carne é moito maior nos Mos, xa que os industriais teñen moito óso. Polo tanto, os Mos teñen unha mellor relación carne/óso, o que nos indica que se aproveitan moito máis, teñen maior cantidade de carne consumible. Ademais, as partes nobres, as de maior valor comercial (ás, peitugas, zanco e contrazanco) son maiores nos polos de Galiña de Mos. C/H: relación carne/óso zanco.a-d As medias da mesma fila con letras diferentes difiren significativamente (P<0,05). SIG: significación; *** (P<0,001). SEM é o erro estándar da media

Autóctonas Galegas Número 10

Táboa 9. Índice de conversión acumulado nos polos da raza Mos e Redbro-M para distintas idades de sacrificio e segundo diferentes alimentacións de acabado

SEMANAS

REDBRO-M 8 SEM

REDBRO-M MOS MOS 18 SEM 12 SEM 12 SEM (P.C.)

MOS 18 SEM (50 % TRIGO/ 50 % MILLO)

MOS 18 SEM (33 % TRIGO/ 66 % MILLO)

0 2

1,34

1,34

1,42

1,42

1,49

1,39

4

1,79

1,79

1,93

1,93

1,86

1,89

6

2,05

2,05

2,49

2,49

2,28

2,42

8

2,33

2,29

2,83

2,89

3,06

2,76

10

2,54

3,12

3,04

3,38

3,16

12

2,94

3,51

3,56

3,57

3,37

14

4,04

3,81

3,72

16

4,60

4,18

4,33

18

5,32

5,14

4,71

Se os comparamos por alimentacións, os polos do lote 6 (acabado 33 % de trigo + 66 % de millo) teñen unha mellor eficiencia alimenticia respecto dos outros dous lotes da raza sacrificados ás 18 semanas, penso comercial e acabado (50% de trigo + 50 % de millo).

raza Mos e, se temos en conta as diferentes alimentacións de acabado nos polos da raza Mos, obsérvase como o lote 6 ten unha mellor eficiencia alimenticia, fronte aos outros lotes da raza Mos sacrificados con 18 semanas. O trigo do país utilizado para a alimentación de acabado do lote 6 presentou máis proteína, o que se ve reflectido nun mellor crecemento dos animais deste lote na última quincena.

O índice de conversión acumulado (comparativa táboa 9) foi superior nos lotes da

Táboa 10. Rendementos e proporcións dos cortes comerciais das canais de polos segundo a súa raza, alimentación e idade de sacrificio LOTE 1

LOTE 2

LOTE 3

LOTE 4

LOTE 5

LOTE 6

SIG

SEM

Peso vivo (kg)

2,69

b

3,89

d

2,38

a

3,33

c

2,75

b

2,86

b

***

0,049

Peso canal (kg)

2,06

b

2,99

d

1,74

a

2,51

c

2,10

b

2,19

b

***

0,039

Rendemento (%)

76,50

b

76,88

***

0,217

Carcasa (%)

23,76

bc

20,71

***

0,191

b c

76,82

b

24,50

c

73,20

a

23,59

c

75,49

b

76,29

22,31

b

23,72

b a

Cortes comerciais (% ) Pel (% sobre zanco)

9,22

a

8,45a

8,41a

11,22b

8,52a

9,32a

***

0,151

Carne (% sobre zanco)

57,30

a

62,11

b

63,04

b

65,60

c

68,26

68,11

Óso (% sobre zanco)

33,48

c

29,45

b

23,18

a

23,22

Zancos

13,37

a

13,73

bc

15,68

Contrazancos

16,73

a

17,57

Ás

10,86

ab

Peitugas

17,42

Cabeza

3,47

Pescozo

7,17

Patas

4,53

c

28,55

b

a

14,86

b

15,21

ab

17,57

ab

17,80

10,50

a

12,17

17,31

c

15,28

3,08

a

c

6,00

a

6,51

b

3,89

a

4,97

d

1,23

b

Graxa abdominal

2,68

c

3,42

Partes nobres

58,38

59,11

C/H

1,73

a

a

2,12

ab

b

3,82

d a

***

0,422

d

22,57

cd

15,90

***

0,108

18,24

19,19

***

0,114

11,75

c

10,97

b

11,75

c

***

0,074

16,95

c

16,18

b

16,00

ab

***

0,128

d

b

3,59

b

6,74

b

bc

4,86

cd

4,78

b

0,87

59,87

61,71

2,22

0,414

a

c

b

b

***

a

d

b

c

b

d

b

2,88

cd

c

3,57

b

4,13

6,44

b

7,16

cd

5,16

0,35

a

61,07 2,97

c

c

***

0,041

c

***

0,064

d

***

0,054

a

***

0,119

62,70

***

0,204

***

0,054

0,14 3,09

d

c

GALIÑA DE MOS No referente á idade de sacrificio, os polos da estirpe comercial Redbro-M de 8 semanas (lote 1) presentaron menores pesos vivo e canal que os da mesma raza con 12 semanas. O mesmo observouse entre os polos da raza Galiña de Mos, nos cales os animais de 12 semanas amosaron os valores máis baixos fronte aos tres grupos de 18 semanas de idade. Os mellores rendementos canal obtivéronse para os lotes dos polos da raza Mos sacrificados con 18 semanas e no lote RedbroM sacrificado con 12 semanas. A idade de sacrificio é determinante para acadar uns rendementos canal adecuados. Todos presentaron un rendemento medio comprendido entre o 75,5 e o 76,9 % sen diferenzas significativas, agás nos polos máis novos de Mos sacrificados con 12 semanas (73,2 %), que é indicativo para descartar esta idade de sacrificio como adecuada nos polos da raza, en función dos rendementos canal atopados.

O rendemento en partes nobres observouse maior nos polos da raza autóctona, nos que os zancos e contrazancos amosaron valores significativamente superiores, o que se reflicte na porcentaxe en partes nobres maior nos polos da raza, sendo os polos sacrificados con 18 semanas os que mellores resultados amosaron (61,7 %, 61,1 % e 62,7 % para Mos penso comercial; Mos 50 millo/50 trigo e Mos 33 millo/66 trigo, respectivamente). A proporción das peitugas variou notablemente segundo a alimentación e a raza.

A raza tamén é determinante para conseguir unha maior cantidade de carne moi superior nos polos da raza Mos sacrificados con 18 semanas (entre 65,6 % e 68,11 %) respecto dos polos Redbro-M, que amosaron máis proporción de óso, tal e como se amosa na táboa 10. Esta

29

Despezamento comercial das distintas partes da canal nos polos

mesma tendencia foi descrita por Franco et al. (2013) ao comparar galos de Mos con Sasso T-44, e tamén por Rois (2015) na tese Caracterización da raza Galiña de Mos. Nela describe nos distintos traballos publicados sobre a raza como nas diferentes producións da raza estudadas (galos, pulardas, capóns e galiña vella), as partes nobres e o aproveitamento cárnico son maiores, en comparación sempre coas producións de estirpes industriais que hai no mercado.

Estes resultados vense reflectidos na proporción carne/óso (C/H), que é significativamente superior nos polos da raza Mos sacrificados con 18 semanas de vida e para as tres alimentacións estudadas (2,88; 2,97 e 3,09, para os lotes 4, 5 e 6 respectivamente), comparándoos cos dous lotes da estirpe industrial. Incluso a proporción C/H é superior no lote 3 da raza sacrificado con 12 semanas (2,22) aínda que non significativamente maior se o comparamos cos polos industriais sacrificados con 12 semanas (2.12), pero

si significativamente maior comparados cos polos industriais sacrificados con 8 semanas (1,76) [os que normalmente se atopan no mercado].

Tamén é de destacar a proporción significativamente menor de graxa abdominal atopada en todos os polos da raza (1,23 %, 0,87 %, 0,35 % e 0,14 % para os lotes 3, 4, 5 e 6, respectivamente) fronte á graxa abdominal atopada nos polos industriais (2,68 % e 3,42 % para os lotes 1 e 2, respectivamente). Comparando por diferentes alimentacións de acabado, observouse que os polos alimentados con penso comercial (70 % cereais) proporcionoulles maior graxa abdominal, fronte ás alimentacións 100 % cereais dos lotes 5 e 6 da raza, que lle achegaron os menores valores de graxa abdominal.

A idade e o cambio de alimentación influíron nun descenso da graxa abdominal nos polos da raza Mos. Polo tanto, pese a que os rendementos canal dos polos da estirpe industrial son

Imaxe da canal dun polo de raza Mos sacrificado con 18 semanas

Autóctonas Galegas Número 10

GALIÑA DE MOS

30

comparables cos da raza Galiña de Mos, incluso superiores no caso dos polos da raza sacrificados con 12 semanas, as proporcións en partes nobres, sobre todo en zancos e contrazancos, a carne aproveitable e a relación carne/óso é moito mellor nos polos da raza fronte aos polos industriais atopados no mercado.

Ao comparar a idade de sacrificio nos polos da raza Mos, observouse como os polos máis vellos teñen maior proporción de carne, menor proporción de óso, maior porcentaxe en partes nobres e menor graxa abdominal.

Deste xeito, o lote de sacrificio na estirpe industrial a comparar fronte aos polos da raza Mos é o lote 1 (8 semanas-60 días).

No lote 2 apreciouse un tamaño de canal moi grande para o que o mercado demanda no caso da comercialización dos polos, de aí que nestas estirpes de crecemento tan rápido se empreguen no caso dos polos de curral idades tan temperás de sacrificio, xa que en menos de dous meses acadan os pesos comerciais recomendados.

Tras o estudo dos 4 lotes e o posterior sacrificio, e coñecendo os resultados de crecemento, consumos e características da canal, ditaminouse que a idade de sacrificio adecuada para os polos da raza Mos non debe ser antes das 18 semanas, debido a que o peso vivo acadado ás 12 semanas foi baixo (2,38 kg), pese a que con 12 semanas se obteñen os pesos mínimos esixidos de comercialización (2,1 kg),

Táboa 11. Efecto da idade, raza e alimentación na composición química e a cor dos zancos nos lotes de estudo LOTE 1

LOTE 2

LOTE 4

LOTE 5

LOTE 6

SIG

SEM

Composición química pH

6,19a

6,00b

6,31a

6,22a

6,02b

6,01b

***

0,020

Humidade (%)

74,8a

73,6b

75,2cd

75,4d

74,9ac

75,3d

***

0,076

Proteína (%)

21,7a

22,3b

22,3b

22, 8c

22,4b

23,0c

***

0,067

Graxa intramuscular (%)

1,84a

2,73b

1,12cd

1,27c

1,17c

0,85d

***

0,071

Cinzas (%)

1,37a

1,32b

1,25c

1,36a

1,39a

1,40a

***

0,008

Parámetros da cor Luminosidade (L*)

49,2a

51,0b

49,2a

49,9ab

43,0c

45,5d

***

0,352

Cor vermella (a*)

9,38ad

8,67ab

9,80d

8,17b

11,30c

10,1d

***

0,157

Cor amarela (b*)

17,3

16,3

16,1

14,0

14,3

13,9

***

0,189

a-d

a

ab

b

c

c

c

As medias da mesma fila con letras diferentes difiren significativamente (P<0,05). SIG: significación; *** (P<0,001). SEM é o erro estándar da media.

pero cuxos rendementos canal (73,2 %) son inferiores comparándoos cos polos da raza sacrificados ás 18 semanas, con pesos vivos superiores (3,33 kg) e con rendementos canais mellores (75,5 %), como se pode observar na táboa 10.

Calidade da carne A continuación expoñemos os resultados máis destacados sobre a calidade da carne nos zancos e nas peitugas dos polos. Analizáronse a composición química, o pH e a cor tanto nos zancos coma en peitugas e nestas últimas tamén se analizou a textura.

A proporción de humidade en todos os lotes de Galiña de Mos resultou maior que

FALTA FOTO

Autóctonas Galegas Número 10

LOTE 3

na raza industrial. As diferenzas entre lotes foron significativas, aínda que a variación non foi superior ao 1 %.

A graxa intramuscular é significativamente menor nos polos da raza Galiña de Mos. O valor máximo de graxa sitúase nun 2,7 % e corresponde ao lote 2 dos polos da estirpe industrial. Os polos da raza alimentados cunha dieta de acabado 100 % cereais e cunha proporción 33/66 trigo/millo (lote 6) foron os que menor graxa presentaron.

Polo tanto, o xenotipo é determinante para obter máis ou menos graxa intramuscular na carne e, como se pode apreciar nas carnes da raza galiña de Mos, son máis magras

GALIÑA DE MOS comparadas coas das estirpes industriais, resultados que son análogos aos atopados para o resto das producións da raza.

31

unha maior intensidade da cor vermella e menor luminosidade.

Por tanto, o xenotipo inflúe no senso de que nos polos da raza Galiña de Mos, a carne é máis vermella, o que xa se atopou no resto das producións da raza. As diferentes alimentacións estudadas tamén inflúen na cor da carne dos lotes de polos da raza sacrificados con 18 semanas: as alimentacións a base de 100 % cereais (proporción 50T/50M e 33T/66M) achegaron maior índice de vermello e menor luminosidade respecto dos polos alimentados con penso cun 70 % en cereais.

Respecto da porcentaxe de proteína atopada, esta foi superior na carne dos polos da raza, sacrificados con 18 semanas e alimentados con 100 % cereais (33T/66M) e os alimentados con penso (70 % cereais), lotes 6 e 4 respectivamente, seguido dos lotes da raza 3 e 5, así como do lote 2 da estirpe comercial. A carne de polo que presentou unha porcentaxe significativamente menor foi a dos animais da estirpe comercial sacrificados con 8 semanas de vida.

Pódense apreciar diferenzas significativas na proporción de graxa intramuscular en peitugas, sendo os polos Redbro-M de 12 semanas os que presentaron maior porcentaxe (0,34 %). Valores medios dun 73 % obtivéronse para a humidade. Así mesmo, os valores obtidos en proteína foron moi elevados, próximos a un 26 %, e superio-

No que respecta á cor da carne nos zancos, os lotes de polos da estirpe comercial e os polos máis novos de Galiña de Mos presentaron maior intensidade da cor amarela, mentres que os lotes de polos da raza sacrificados con 18 semanas de vida e para as 3 alimentacións estudadas presentaron

res aos indicados por Franco et al. (2016) en peitugas de capóns de raza Mos (21 %, aproximadamente). A intensidade da cor amarela foi maior nos animais máis novos e sen diferenzas significativas entre razas.

No que respecta á cor vermella nas peitugas, os valores son menores que os obtidos nos zancos, loxicamente polo tipo de fibras musculares, xa que a función oxidativa dos músculos do zanco fai que sexan máis vermellos porque presentan maior proporción de mioglobina, necesaria para a achega de osíxeno ao músculo do zanco, que necesita facer máis exercicio no animal.

Ao analizar a textura nas peitugas, obsérvase como as dos lotes dos polos de menor idade teñen menor dureza que os lotes sacrificados a maior idade, tanto para os polos da raza Galiña de Mos como para os da estirpe industrial.

Táboa 12. Efecto da idade, raza e alimentación na calidade das peitugas no polos da estirpe comercial Redbro-M e da raza Galiña de Mos LOTE 1

LOTE 2

pH

5,80

a

5,85

Humidade (%)

73,3

ac

72,7

Proteína (%)

LOTE 3

LOTE 4

LOTE 5

LOTE 6

SIG

SEM

Composición química a

5,78a

5,92b

5,84a

5,79a

***

0,011

b

73,5

73,3

c

***

0,055

26,5

b

26,1

a

26,1

Graxa intramuscular (%)

0,05

a

Cinzas (%)

1,38

a

Luminosidade (L*)

51,7

ab

52,6

Cor vermella (a*)

a

0,34

b

1,27

b

73,7

a

72,8

b

25,9

a

26,1

a

26,7

b

0,11

a

0,07

a

1,34

c

1,34

c

ac

0,19

c

1,37

a

***

0,059

0,11

a

***

0,013

1,32

c

***

0,005

Parámetros da cor bc

51,6ab

53,4c

51,1a

53,1c

***

0,216

3,95

1,16

4,61

ac

3,33

19,8

18,7

ac

17,0

5,15

a

1,75

b

Cor amarela (b*)

20,5

a

14,4

b

Pendente (N/sg)

3,52

a

4,90

b

3,52a

4,41b

Traballo (N•mm)

36,2

a

52,9

b

48,3

b

48,1

Forza (N/cm2)

9,3

bc

11,6

b

13,1

cd a

***

0,193

c

***

0,311

4,69b

5,10b

***

0,142

b

71,6

c

47,2

b

***

1,956

bc

15,5

c

13,8

bc

***

0,430

b

17,2

c

d

Parámetros WB

a-d

a

14,0

As medias da mesma fila con letras diferentes difiren significativamente (P<0,05). SIG: significación; *** (P<0,001). SEM é o erro estándar da media.

a cantidade de proteína foi maior nas carnes dos polos da raza Mos, acabados cun 100 % cereais e sacrificados con 18 semanas (lotes 5 e 6). AdemAis, os polos da raza posúen menos graxa intramuscular, algo que sucede con todos os seus produtos. Debido a que se sacrifican con máis idade, son carnes cunha cor máis vermella, polo que se obteñen uns polos diferentes aoS industriais

Autóctonas Galegas Número 10

GALIÑA DE MOS

32

PERFIL DE ÁCIDOS GRAXOS E COLESTEROL Perfil de ácidos graxos e colesterol en zancos Os valores medios expresados en porcentaxe de ácidos graxos totais móstranse na táboa 13. Nesta reflíctense só aqueles compostos cunha proporción superior ao 0,5 %.

Os valores resaltados en amarelo na táboa fan referencia ao seguinte texto: Os polos de Galiña de Mos teñen máis ácidos graxos poliinsaturados en proporción aos saturados, ademais de moito máis omega 3 e omega 6, polo que son unhas carnes máis saudables que as dos polos industriais

Táboa 13. Efecto da idade, raza e alimentación no perfil de ácidos graxos (expresado en %) dos zancos de polos da raza Galiña de Mos e na estirpe comercial Redbro-M LOTE 1

LOTE 2

LOTE 3

LOTE 4

LOTE 5 LOTE 6

SIG

SEM

Colesterol (mg/100 g)

73,19a

79,01b

91,95c

57,93d

68,79a

53,34d

***

1,447

C14:0

0,67

0,73

0,68

0,59

0,74

0,49

e

***

0,011

C16:0

25,10

21,86

C16:1n7

a a

4,03

a

C18:0

8,21

a

C18:1n9

34,82

C18:1n7

2,39

C18:2n6c

17,09

C18:3n3

a

ab a

cb

25,95

b

ac

22,12

4,05

a

2,28

8,13

a

34,96 2,22

a

bc

16,51

a

d

23,63

c

1,53

b

d

11,47

11,87

29,18

b

27,24

2,34

2,08

ab

19,83

b c

c

0,66

a

0,72

C20:4n6

3,63

a

C22:5n3

0,40

a

C22:6n3

0,44

a

AGS

34,84

a

35,58

AGMI

42,05

a

AGPI

23,11

a

AGI

65,16a

64,42ab

64,63ab

63,32c

AGPI/AGS

0,66a

0,63a

0,85b

Omega 3

1,57a

1,69a

Omega 6

21,50a

Omega 6 /Omega 3

13,99a

ab

0,64

0,78

7,30b

6,60

0,42

a

0,70

b

0,94

0,48

a

1,20

b

1,08

12,91

***

0,236

dc

25,67

d

1,73

c

***

0,408

a

***

0,033

20,98

2,55

***

0,234

a

**

0,015

8,46

d

***

0,208

1,09

d

***

0,030

bc

***

0,042

b

0,66

7,76

cd

c

1,00

cd

b

1,39

35,51

c

1,25

c

0,113

***

0,516

d

***

0,480

64,49ab

64,07b

***

0,113

0,87b

0,95c

0,93c

***

0,013

2,63b

2,89bc

3,26d

3,10cd

***

0,075

20,76a

27,26b

29,07c

30,33c

30,41c

***

0,415

12,40b

10,83c

10,25cd

9,52d

10,04cd

***

0,201

41,93 22,49

a

36,68

34,71

b

31,36

c

30,85

29,92

b

31,96

c

33,64

ab

ab

35,93

c

***

a

c

c

c

ab

35,37

0,118

d

21,74

0,79

3,53

***

c

ab

b

b

0,224

c

26,07

a

a

***

c

e

13,92 2,36

c

20,93

b

20,05 1,48

c

b

b

b

c

30,55

d

33,52

a-e As medias da mesma fila con letras diferentes difiren significativamente (P<0,05). SEM é o erro estándar da media. SIG: significación: *** (P<0,001); ** (P<0,01). AGS: ácidos graxos saturados. AGMI: ácidos graxos monoinsaturados. AGPI: ácidos graxos poliinsaturados. AGI: ácidos graxos insaturados. AGS=∑ (C14:0+ C15:0+ C16:0+ C17:0+ C18:0+ C22:0); AGMI=∑ (C16:1+ C18:1+C20:1); AGPI=∑ (C18:2n6+C18:3n3+ C20:2n6 + C20:3n6+ C20:4n6+ C20:5n3+ C22:5n3+ C22:6n3); AGI=AGMI+AGPI; IΣ(n−6) = Σn−6 PUFAs; Σ(n−3)=Σn−3 PUFAs

Na táboa 13 pódese ver como nos polos da raza sacrificados con 18 semanas o contido en colesterol nos zancos é moito menor que nos outros lotes estudados. Isto é debido en parte porque os polos da raza se mostran máis activos e móvense máis que os polos da estirpe industrial. A maior idade e a posibilidade de moverse polos parques exteriores reflectíronse nos resultados atopados entre o contido de colesterol maior nos polos da raza Mos con 12 semanas fronte aos de Mos de 18 semanas.

O ácido graxo maioritario en todos os lotes analizados foi o ácido oleico (C18:1n9), con valores comprendidos entre o 25 e o 35 %. As diferenzas foron acusadas entre as razas e tamén segundo a alimentación. No que respecta á idade de sacrificio só houbo diferenzas nos zancos da raza Mos, nos que a proporción de oleico descendeu entre o grupo de 12 semanas e o de 18. Á súa vez, nos

Autóctonas Galegas Número 10

zancos dos polos da raza vai reducindo a súa proporción segundo aumenta o contido en cereais da dieta de acabado.

O ácido palmítico (C16:0) é superior nos polos da estirpe industrial. Esta mesma tendencia obsérvase nas proporcións de palmítico, con altos contidos deste ácido graxo nos pensos de engorde e a menor presenza nos cereais empregados como substitutos. Pola contra, o ácido linoleico aumenta nos zancos de polos de raza Galiña de Mos respecto aos polos industriais, mentres que as diferenzas entre dietas non foron moi acusadas.

A proporción de ácidos graxos monoinsaturados foi superior na estirpe industrial, mentres que nos polos da Raza Galiña de Mos a proporción de ácidos graxos poliinsaturados foi significativamente maior.

Respecto do contido en ácidos graxos omega 3, obsérvase como a proporción

é moito maior nos polos da raza fronte aos da estirpe industrial, o que fai que a relación omega 6/omega 3 sexa máis baixa e, polo tanto, moito mellor para os polos da raza Galiña de Mos. O contido total dos omega 3 non se viu afectado pola idade dos animais; non obstante, a raza e a dieta de acabado supuxeron diferenzas significativas (P<0,05), con maiores proporcións nos polos de Mos alimentados con cereais 100 % (entre 3,10 % e 3,26 %). Como consecuencia, a relación omega 6/omega 3 nos polos estudados foi menor na raza Mos. En canto á alimentación, apreciamos como os lotes alimentados con 100 % cereais (lotes 5 e 6) incrementaron os niveis de omega 3 e de omega 6, que foron superiores aos alimentados con penso comercial.

GALIÑA DE MOS Perfil de ácidos graxos e colesterol en peitugas Na táboa 14 amósase a composición de ácidos graxos das peitugas de cada un dos lotes obxecto de estudo, expresados como % en peso do total de ácidos graxos.

33

Táboa 14. Efecto da idade, raza e alimentación no perfil de ácidos graxos (expresado en %) das peitugas de polos da raza Galiña de Mos e nos da estirpe industrial razas Redbro-M

LOTE 1

LOTE 2

LOTE 3

LOTE 4

LOTE 5

LOTE 6

SIG

SEM

Colesterol (mg/100 g)

56,30

59,31

45,07

38,30

42,20

45,20

***

1,197

C14:0

0,50

***

0,010

C16:0

25,82

C16:1n7

Os valores resaltados en amarelo na táboa fan referencia ao seguinte texto: Observando soamente os tres lotes de polos Mos de 18 semanas, cos tres tipos de alimentación, apréciase como os dous lotes que consumiron as dúas últimas semanas millo e trigo, teñen máis poliinsaturados e máis omega 3 e omega 6 que os que comeron o penso de ceba nas últimas dúas semanas; por tanto, teñen carnes máis saudables. Igualmente, as carnes dos polos que comeron máis trigo tiveron máis omega 3.

a

a a

0,55

b

26,80

2,70

a

2,74

C18:0

8,08

a

7,67

C18:1n9

30,84

C18:1n7

2,92

C18:2n6c

16,97

C18:3n3

0,43

C20:2n6

a

a a

ab

0,35

0,25

C20:3n6

0,94

a

0,65

C20:4n6

6,25

a

C22:5n3

0,89

a

C22:6n3

1,13

a

AGS

35,02

AGMI

abc

9,62

b

b b

0,34

0,62

1,15

a

34,57

a

35,39

30,49

c

34,16

c

b

64,22

27,20

25,25

AGI

64,15

ab

63,82

AGPI/AGS

24,52

Omega 6/Omega 3

9,21

8,48

a

b a

22,55

11,74

b

b

64,65 0,99 4,53

1,81

c

2,17

c

6,88

c

***

0,416

***

0,035

16,31 0,35

0,40

a

**

0,149

c

***

0,012

0,56

d

***

0,011

d

0,72

b

***

0,016

15,13

14,29

c

***

0,376

2,42

d

***

0,070

3,01

e

***

0,105

2,41

d

3,64

d

34,81

65,64

c

***

0,103

26,17

***

0,498

38,63

d

***

0,549

64,80

b

***

0,105

1,14

1,11

6,59

d

5,91

31,87

d

d

c

d

d

4,93

ab

c

38,46

6,61

21,83

ac

ab

c

0,117

16,58

34,54

29,94

***

e

3,12

d

c

10,01

a

27,18

4,60

29,63

2,67

c

b

0,090

b

29,67

0,98

***

e

23,26

d

b

0,167

d

33,87

c

***

c

10,70

c

bc

24,21

c

0,95b

d

c

c

b

0,31

e

d

0,55

2,58

AGPI

0,79

e

b

c

0,44

c

b

22,28

dc

b

38,57

0,46

b

ac

c

1,45

a

Omega 6

b

a

d

b

36,94

2,70

17,17 0,42

0,90

2,69

2,57

c

b

cb

11,76

Omega 3

a

c

25,82

0,51

a

0,71

0,97

d

bc

ac

6,30

a

25,15

c

0,68

0,78

c

a

a

a

0,41

b

d

9,56

c

16,80 0,39

b

a

b

3,03

cb

35,53

c

25,86

b

a

a

23,99 1,21

bd

a

0,43

b

15,34 0,50

b

b

cd

a

32,77 2,64

a

ab

***

0,017

c

***

0,165

32,72

***

0,404

***

0,176

5,70

d

d

e

As medias da mesma fila con letras diferentes difiren significativamente (P<0,05). SEM é o erro estándar da media. SIG: significación: *** (P<0,001); ** (P<0,01). AGS: ácidos graxos saturados. AGMI: ácidos graxos monoinsaturados. AGPI: ácidos graxos poliinsaturados. AGI: ácidos graxos insaturados. AGS = ∑(C14:0+ C15:0+ C16:0+ C17:0+ C18:0+ C22:0); AGMI = ∑(C16:1+ C18:1+C20:1); AGPI=∑ (C18:2n6+ C18:3n3+ C20:2n6 + C20:3n6+ C20:4n6+ C20:5n3+ C22:5n3+ C22:6n3); AGI= AGMI+ AGPI. IΣ(n−6)=Σn−6 PUFAs; Σ(n−3)=Σn−3 PUFAs a-e

O contido en colesterol atopado nas peitugas é significativamente menor nos lotes de polos da raza Galiña de Mos, respecto do contido dos lotes da estirpe Redbro-M. Nos ácidos graxos das peitugas observouse a mesma tendencia que nos zancos.

Os polos da estirpe Redbro-M amosaron maior proporción de ácidos graxos monoinsaturados, mentres que os polos da raza Galiña de Mos presentaron maior proporción de ácidos graxos poliinsaturados, o que se reflicte na relación AGPI/AGS moito mellor nos polos da raza. O mesmo ocorre no contido de ácidos graxos omega 3, moito maior nos polos da raza, o que inflúe na relación mega 6/omega3, menor

nos polos da raza e, polo tanto, máis favorable, o que nos indica que os polos da raza Galiña de Mos teñen un perfil lipídico máis equilibrado que os polos da estirpe industrial Redbro-M. Nas diferentes alimentacións de acabado nos polos da raza, destaca claramente a influencia que tivo a alimentación con trigo sobre os valores de omega 3, que foron moi superiores no caso dos lotes 5 e 6, fronte ao alimentado con penso (lote 4). Tamén sucedeu co omega 6, aínda que en menor proporción. Si destacou de novo a mellor relación omega 6/omega 3, que foi moito máis beneficiosa no caso dos polos alimentados cun acabado con 100 % cereais.

Nos lotes alimentados con 100 % cereais, o contido en omega 3 foi superior no lote 5, Isto foi debido a que este lote levou unha maior alimentación de trigo, cereal que ten unha maior cantidade de omega 3 na súa composición. Á vista destes datos de zancos e peituga, podemos concluír que unha alimentación de ceba de 15 días é suficiente para modificar o perfil lipídico das carnes dos polos, polo que é unha boa estratexia alimentar cos pensos correspondentes de crecemento ata as 16 semanas e, posteriormente, finalizar as últimas dúas cunha ceba 100 % cereais.

Autóctonas Galegas Número 10

GALIÑA DE MOS

34

SOAMENTE CAMBIANDO A ALIMENTACIÓN OS ÚLTIMOS 15 DÍAS ANTES DO SACRIFICIO, CAMBIAN AS CARACTERÍSTICAS DAS CARNES. POLO TANTO, É UNHA BOA ESTRATEXIA A DE DARLLES PENSO DE CRECEMENTO OU CEBA ÁS NOSAS AVES E CAMBIALA OS ÚLTIMOS 15 DÍAS ANTES DO SACRIFICIO POR UNHA MESTURA 100 % CEREAIS A BASE DE TRIGO E MILLO

PERFIL DE AMINOÁCIDOS HIDROLIZADOS Perfil de aminoácidos hidrolizados en zancos Na táboa 15 amósanse os contidos en aminoácidos hidrolizados nos zancos de polos dos seis lotes estudados, idade de sacrificio e dieta de acabado, expresados coma mg/100 g de zanco.

Táboa 15. Efecto da raza, idade e alimentación no perfil de aminoácidos hidrolizados dos zancos dos polos de raza Galiña de Mos e da estirpe industrial Redbro-M (mg/100 g)

LOTE 1

LOTE 2

LOTE 3

LOTE 4

SIG

SEM

Aspártico

9,54ab

9,35a

9,70b

9,61b

9,37a

9,73b

***

0,030

Serina

4,71a

4,65a

4,43b

4,23b

4,31b

4,22b

***

0,034

Glutámico

16,07ab

15,92a

16,44c

16,83d

16,24bc

16,91d

***

0,051

Glicina

4,66

4,66

4,82

4,57

4,60

4,77

n.s.

0,035

Arginina

8,43ab

8,21bc

8,12c

8,52a

8,56a

8,32abc

**

0,040

Alanina

6,23a

6,30a

6,49b

6,27a

6,27a

6,41b

***

0,017

Prolina

4,17a

4,22a

4,05ab

3,74c

3,71c

3,84bc

***

0,039

Cisteína

1,31a

1,36a

1,39a

0,74b

0,94c

0,76b

***

0,034

Tirosina

4,21

4,21

3,41

3,46

3,72

3,38

***

0,053

ΣANE

59,31a

59,03ab

58,85b

57,97cd

57,78c

58,35d

***

0,016

Histidina

3,13

3,12

2,98

2,99

3,00

2,88

***

0,015

Treonina

4,71a

4,85b

4,83bc

4,87b

4,81abc

4,74ac

*

0,019

Valina

4,64

4,55

4,56

4,90

4,97

4,86

c

***

0,031

Metionina

1,47a

1,82b

1,88b

1,51a

1,55a

1,48a

***

0,060

Lisina

9,39

9,33

9,69

b

10,47

10,04

10,67

***

0,021

Isoleucina

4,81a

4,70b

4,71b

5,02c

5,18d

4,96c

***

0,019

Leucina

8,35a

8,32a

8,36a

8,18b

8,31a

8,12b

***

0,023

Fenilalanina

4,19ab

4,28bc

4,14a

4,11a

4 ,36c

3,93d

***

0,083

ΣAE

40,69a

40,97ab

41,15b

42,03cd

42,22d

41,65c

***

0,083

E/NE

0,69a

0,70ab

0,70b

0,73c

0,72dc

0,71d

***

0,002

a

a

a

a

a

a

b

a

b

b

b

bc

b

c

d

LOTE 5 LOTE 6

c

b

d

c

b

c

d

ΣANE: suma de aminoácidos no esenciais. ΣAE: suma de aminoácidos esenciais. E/EN: relación entre os aminoácidos esenciais e os non esenciais. SIG: significación: * (P<0,05); ** (P<0,01); *** (P<0,001). SEM: erro estándar da media

Como resultado máis salientable destaca o maior contido significativamente superior en aminoácidos esenciais nos polos da raza Galiña de Mos, fronte aos polos da estirpe industrial Redbro-M, o que se

Autóctonas Galegas Número 10

reflicte nunha maior e mellor relación aa esenciais/aa non esenciais, sobre todo nos polos da raza Mos, sacrificados con 18 semanas de vida. O menor contido en aminoácidos esenciais preséntano os po-

los da estirpe Redbro-M sacrificados con 8 semanas, precisamente na idade de sacrificio de comercialización maioritaria nos polos comerciais.

GALIÑA DE MOS Perfil de aminoácidos hidrolizados en peitugas Na táboa 16 amósanse os contidos en aminoácidos hidrolizados nas peitugas dos polos dos seis lotes estudados, expresados coma mg/100 g de peituga.

Como resultado salientable, destaca o contido significativamente superior en aminoácidos esenciais nos polos da raza Galiña de Mos, fronte aos da estirpe in-

35

dustrial Redbro-M sacrificados con 12 semanas de vida, se ben nas peitugas dos polos Redbro-M sacrificados con 8 semanas os valores son equiparables aos obtidos nas peitugas dos polos da raza autóctona. Sobresae o maior contido nos lotes da raza Mos, sacrificados con 18 semanas de vida e con alimentación de penso (70 % cereais) e nos polos raza Mos con 18 semanas de vida e con alimentación 50 % trigo/ 50 % millo.

Táboa 16. Efecto da raza, idade e alimentación no perfil de aminoácidos esenciais nas peitugas dos polos de raza Galiña de Mos e da estirpe industrial Redbro-M (mg/100 g) LOTE 1

LOTE 2

LOTE 3

LOTE 4

LOTE 5

LOTE 6

SIG

SEM

Aspártico

9,60a

9,91b

9,57ac

9,71a

9,39cd

9,31d

***

0,033

Serina

4,54

4,52

4,29

3,68

4,17

4,36

ab

***

0,045

Glutámico

15,16a

15,23a

15,23a

14,99a

15,62b

15,94b

***

15,256

Glicina

4,22

4,67

4,63

4,02

4,60

4,93

c

***

0,048

Arginina

8,27a

7,55b

8,00a

8,26a

8,28a

8,25a

***

0,045

Alanina

6,07a

6,61b

6,47b

6,11a

5,97a

5,75c

***

0,035

Prolina

3,66a

3,75a

3,76a

4,80b

3,85a

4,02a

***

0,062

Cisteína

1,37a

1,30a

1,33a

1,12b

0,78c

0,82c

***

0,029

Tirosina

3,89a

4,02a

3,63b

3,81ab

3,80ab

3,58b

**

0,037

ΣANE

56,86a

57,83b

56,91a

56,24c

56,48ac

57,00a

***

0,094

Histidina

4,26a

3,89b

4,06b

3,67c

3,61c

3,53c

***

0,036

Treonina

4,82ab

4,82ab

4,89b

4,77ab

4,87b

4,70a

*

0,018

Valina

4,81a

4,71b

4,91c

5,32d

5,24e

5,28de

***

0,025

Metionina

1,73a

2,20b

2,21b

1,91c

1,87c

1,92c

***

0,021

Lisina

9,29a

9,59abc

9,38ab

9,64bc

9,74c

9,67bc

*

0,044

Isoleucina

4,95a

4,76b

4,98a

5,50c

5,23d

5,17d

***

0,026

Leucina

8,43

8,24

8,41

8,73

8,46

8,47

a

***

0,026

Fenilalanina

4,25a

3,97b

4,25a

4,24a

4,32a

4,20a

***

0,022

ΣAE

43,14

a

42,17

43,09

43,77

43,52

43,00

***

0,094

E/EN

0,76ac

0,73b

***

0,003

a

a

a

a

bc

b

b

ab

b

a

a

0,76a

c

a

c

0,78c

c

b

b

a

ac

0,77ac

a

0,75a

ΣANE: suma de aminoácidos no esenciais. ΣAE: suma de aminoácidos esenciais. E/EN: relación entre os aminoácidos esenciais e os non esenciais.

SIG: significación: * (P<0,05); ** (P<0,01); *** (P<0,001). SEM: erro estándar da media

Autóctonas Galegas Número 10

GALIÑA DE MOS

36

FALTA FOTO

CONCLUSIÓNS • Os polos que comunmente atopamos no mercado proveñen de estirpes industriais de crecemento rápido que se sacrifican ao redor dos 40 días de vida. Outros chamados de curral teñen algo menos de 60 días e algúns ecolóxicos chegan aos 70 días.

• Os polos da Raza Galiña de Mos críanse con máis de 120 días, máis de catro meses de idade. Teñen un crecemento lento e acadan pesos similares aos industriais en máis tempo, o que lles permite conseguir unhas carnes moi especiais e valoradas polos consumidores.

• A suplementación de acabado cunha mestura de cereais fronte ao penso implica unha alimentación máis cargada de ácidos graxos insaturados, de omega 6 e de omega 3.

• Os polos do lote de 12 semanas de Mos teñen un peso escaso, tendo en conta os requirimentos actuais de peso vivo para chegar ao mercado de venda de polos; por tanto, para poder entrar nun

mercado diferenciado, sexa recomendable o sacrificio nas 18 semanas de vida con tamaños máis elevados.

• Os polos Redbro M de 12 semanas teñen un tamaño moi grande para comercializarse como polos, sendo ideal o peso que nos ofrecen ás 8 semanas de vida.

• O rendemento en partes nobres observouse maior nos polos da raza autóctona, en especial os zancos e contrazancos, o que se ve reflectido nunha maior proporción da carne aproveitable respecto do óso en comparación cos polos de estirpes industriais. Por tanto, os da raza Mos teñen un rendemento carniceiro máis elevado.

• A raza e a alimentación natural proporciónalles unha gran cantidade de proteína, moi superior á atopada nos polos de estirpes industriais, a cal é de máis valor biolóxico, pois posúe unha cantidade moito maior de aminoácidos esenciais tanto na peituga coma nos zancos.

• Teñen moita menos graxa abdominal, subcutánea e intramuscular. Son carnes máis magras, de cor intensa, zumarentas e tenras e soportan moi ben a conxelación durante longos períodos.

• Teñen uns ácidos graxos de maior calidade que os dos polos comúns, debido fundamentalmente a unha maior achega de ácidos graxos poliinsaturados e de omega 3, o que provoca que a relación omega 6/omega 3 sexa moito máis beneficiosa para o consumidor.

Os polos da raza críanse en explotacións avícolas artesanais con poucas unidades e con saída a parques exteriores onde as aves poden facer exercicio e son coidadas con moito agarimo.

A súa crianza é como a de antes, como a facían as nosas avoas, empregando para a súa alimentación cereais que en moitos dos casos son cultivados na propia explotación. Así, obtemos produtos máis sostibles e de maior calidade e impulsamos as economías locais do noso medio rural.

Este artigo forma parte do proxecto de investigación Feader 2016/20 titulado “Implantación dos sistemas de produción de diferentes polos campeiros segundo manexo nas explotacións avícolas artesanais”, realizado pola Federación de Razas Autóctonas de Galicia-Boaga en colaboración coa Fundación Centro Tecnolóxico da Carne (CTC) e con criadores da Asociación de Avicultores da Raza Galiña de Mos (Avimós), inscritos no Rexistro Galego de Explotacións Avícolas Artesanais.

Autóctonas Galegas Número 10

BOVINO

37

RAZAS AUTÓCTONAS: GALICIA, ESPAÑA, UNIÓN EUROPEA (I)

O obxectivo deste artigo é facer unha fotografía da situación das razas de vacún autóctonas de Galicia cualificadas en perigo de extinción. En vindeiras publicacións abordaremos a situación da Ovella Galega, da Cabra Galega e da Galiña de Mos. JOSÉ RAMÓN JUSTO FEIJÓO

Veterinario. Federación de Razas Autóctonas de Galicia-Boaga

Os libros xenealóxicos, ou libros de orixes das razas gandeiras, son unha arma fundamental e moi poderosa que nos poden dar unha información moi valiosa sobre o que acontece nunha raza en concreto, máis alá dunha visión persoal ou, digamos, unha visión do que pode acontecer na miña explotación en particular.

Non obstante, os libros non valen para nada se non se usan os datos para dar información e tomar unha decisión tanto no que respecta a toda a raza como individualmente, pero toda esa información ten que ser veraz e fiable. En definitiva, se os datos que se poden extraer coinciden coa realidade que podemos observar, entón esa información chegará a ser fiable e veraz.

HISTORIA DOS LIBROS XENEALÓXICOS DAS MORENAS GALEGAS O primeiro dato que aparece rexistrado nos libros xenealóxicos das cinco razas de vacún en perigo de extinción, Cachena, Caldelá, Frieiresa, Limiá e Vianesa, é do ano 1943, concretamente do 15 de abril. Trátase dunha femia de nome Morita, de raza Caldelá, cuxos predecesores procedían da Gandería Galán, Montederramo (Ourense); foi rexistrada co crotal FF-32.

Da raza Vianesa, o primeiro animal rexistrado é Peinada, rexistrada co número OR-161977 e nada o 30 de abril de 1970 na gandería de Julio Prada Diz, Vilardevós (Ourense).

Extracto do Libro xenealóxico oficial da raza Cachena do Centro de Recursos Zooxenéticos de Galicia (CRZG)

Portada do Libro xenealóxico orixinal Autóctonas Galegas Número 10

BOVINO

38

Da Frieiresa, a primeira foi Dourada, OR30631, rexistrada como nacida no ano 1972, do criador Luís Martínez Domínguez, en Viana do Bolo (Ourense).

Morena, nada no ano 1970 con crotal OR-11200 e procedente de Antonio Álvarez Rodríguez de Calvos de Randín (Ourense), é o primeiro animal rexistrado da raza Limiá.

Total de rexistros nos libros xenealóxicos ata o 3 de decembro de 2017 Total de rexistros

Finalmente, Barrigadauga, nada o 1 de abril de 1976 con crotal FF-2043, procedente de Fragavella, finca da Consellería en Lugo, é o primeiro animal rexistrado no rexistro auxiliar da raza Cachena.

A primeira vaca rexistrada dun criador é a Lixeira, nada o 15 de xuño de 1980, procedente de Cándida Barroso Rodríguez de Olelas (Entrimo, Ourense).

Total de animais rexistrados

De Cachena, o primeiro animal nado no CRZG foi Cardo, FF-1680 do 17 de xullo de 1984, fillo de Olela e de Toxo, con 19 kg de peso ao nacemento.

Animais rexistrados

En 2006 a Dirección Xeral de Produción e Sanidade Agropecuaria da Xunta de Galicia failles a cesión dos libros xeneaolóxicos ás asociacións de criadores e houbo que informatizar cada un dos datos que obraban en soporte papel no CRZG. 92.965 datos rexistrados ata o 31 de decembro de 2005 polo persoal do CRZG e que procedían dos libros xenealóxicos das 5 razas de vacún, que ata esa data eran rexistrados nos libros oficiais do CRZG, foron traspasados polas asociacións de criadores un por un a 5 bases de datos Excel, que foron transferidas ao programa actual de xestión dos 5 libros xenealóxicos.

Datos como crotal, data de nacemento, lugar, propietarios, criadores, sexo, n.º de orde, data de baixa, causa da baixa, nome, nome do pai, crotal do pai, nome da nai, crotal da nai etc. foron transferidos un por un, coa dificultade engadida dos cambios de crotais que se producían por perda, tendo como consecuencia un novo número distinto do anterior, co cal houbo que facer a trazabilidade correcta para non perder o animal.

Hoxe existen na base de datos máis de 722.000 rexistros das razas. No eido de animais rexistrados (vivos e mortos) nos libros, ata o 3 de decembro de 2017 son cerca de 44.000.

Autóctonas Galegas Número 10

OS LIBROS XENEALÓXICOS HOXE Fronte ao dato do número total de animais rexistrados, vivos e mortos, 11.198 están vivos no rexistro do Libro, no cal destaca a raza Cachena, seguida das razas Vianesa, Caldelá, Limiá e Frieiresa.

Os datos desagregados son os seguintes:

Animais rexistrados

Animais vivos

Cachena (CC)

19.925

4.821

Caldelá (CL)

6.964

1.482

Frieiresa (FS)

3.222

937

Limiá (LI)

3.613

1.172

Vianesa (VI)

9.834

2.786

Total

43.558

11.198

BOVINO

39

Censos por idades das cinco razas

>24 m

>24 m

<24 m

<24 m

ANIMAIS VIVOS

femias

machos

femias

machos

CC

4.821

3.070

142

903

706

CL

1.482

1.021

41

267

153

FS

937

640

28

160

109

LI

1.172

697

53

248

174

VI

2.786

1.837

138

491

320

11.198

7.265

402

2.069

1.462

Ourense segue á cabeza dos censos totais, con explotacións máis grandes, pero temos que destacar a provincia de Lugo con 2.600 cabezas e 56 criadores e anotar a expansión por toda España que vén experimentando a raza Cachena dende hai uns anos. En Galicia, se baixamos os datos a concellos, podemos ver a súa distribución nas páxinas seguintes.

Censo de cabezas por provincias españolas CABEZAS

CO

LU

OU

PO

ASTURIAS

CC

589

1.357

2.109

366

3

CL

24

370

926

162

FS

17

156

682

54

LI

50

123

884

115

VI

191

596

1.844

113

871

2.602

6.445

810

ÁVILA

BURGOS

CÁCERES

LEÓN

MADRID

38

46

136

10

PALENCIA

SORIA

ZAMORA

TOTAL

80

87

4.821 1.482

28

937 1.172

22 3

22

20 38

46

136

2.786

10

20

108

87

11.198

PALENCIA

SORIA

ZAMORA

TOTAL

1

1

171

Censo de criadores por provincias españolas CRIADORES

CO

LU

OU

PO

ASTURIAS

CC

33

56

51

21

1

CL

2

17

35

7

FS

2

6

19

3

LI

5

8

32

5

VI

8

23

55

7

50

110

192

43

ÁVILA

BURGOS

CÁCERES

LEÓN

MADRID

1

1

4

1

61 2

32 50

1 1

1

1 1

1

4

1

1

95 3

1

409

Autóctonas Galegas Número 10

BOVINO

40

RAZA CACHENA

PROV

CACHENA

CRIADORES

MURAS

199

4

OU

ENTRIMO

409

8

PO

LALÍN

128

2

LU

TRIACASTELA

135

5

OU

VEREA

386

4

PO

DOZÓN

61

4

CO

PORTO DO SON

62

5

LU

VILALBA

125

2

OU

QUINTELA DE LEIRADO

240

2

PO

FORNELOS DE MONTES

31

1

CO

ABEGONDO

50

1

LU

FRIOL

MUÍÑOS

199

2

PO

COTOBADE

29

1

CO

VAL DO DUBRA

1

2

OU

44

98 94

4

CALVOS DE RANDÍN

114

3

PO

GOLADA,A

28

1

CO

FRADES

1

LUGO

OU

40

LU

85

5

RAIRIZ DE VEIGA

112

2

PO

PONTE CALDELAS

22

1

CO

MUROS

1

SAMOS

OU

31

LU

72

1

OU

LOBIOS

82

2

PO

TOMIÑO

20

1

2

PARADELA

LOUSAME

29

LU

CO

62

1

VILAMARÍN

81

3

PO

GROVE, O

17

1

CO

LARACHA, A

2

INCIO,O

OU

21

LU

2

PO

CERDEDO

7

1

CARRAL

2

78

CO

60

GUDIÑA, A

1

CASTRO DE REI

OU

20

LU

2

64

1

PO

SILLEDA

7

1

CO

48

AMOEIRO

2

FONSAGRADA, A

OU

PONTES DE GARCÍA RODRÍGUEZ, AS 17

LU

52

2

ESTRADA, A

1

2

PO

15

35

COLES

6

2

BRIÓN

BECERREÁ

OU

CO

LU

51

1

PORRIÑO, O

1

2

PO

11

33

PADRENDA

5

1

NEGREIRA

OUROL

OU

CO

LU

8

1

32

1

LAZA

42

1

PO

MEIS

2

1

CARBALLO

PANTÓN

OU

CO

LU

6

1

30

1

SANDIÁS

42

1

PO

CANGAS

1

1

BOIMORTO

PEDRAFITA DO CEBREIRO

OU

CO

LU

5

1

28

1

IRIXO, O

35

2

PO

CAÑIZA, A

1

1

ARZÚA

VICEDO,O

OU

CO

LU

1

LU

NOGAIS, AS

23

2

PIÑOR

27

2

PO

MONDARIZ

ORDES

5

OU

CO

1

1

23

1

CELANOVA

26

1

ARANGA

XERMADE

OU

CO

LU

1

LU

LÁNCARA

21

1

BOLO, O

16

1

BERGONDO

1

OU

CO

1

LU

TABOADA

19

1

CUALEDRO

13

1

NARÓN

1

OU

CO

1

1

LU

CHANTADA

17

1

OU

CORTEGADA

9

1

33

LU

QUIROGA

17

1

OU

MASIDE

8

1 1

LU

BEGONTE

16

2

OU

CASTRELO DO VAL

7

LU

GUITIRIZ

14

1

OU

XINZO DE LIMIA

6

2

LU

MONFORTE DE LEMOS

14

1

OU

VILARDEVÓS

5

1

OU

MACEDA

2

1

CRIADORES

OU

BALTAR

1

1

ZAMORA

ALMARAZ DE DUERO

87

1

OU

BLANCOS, OS

1

1

SORIA

VIZMANOS

80

1

OU

VILAR DE BARRIO

1

1

LEÓN

VALDEFRESNO

60

1

2.109

51

LEÓN

MANSILLA DE LAS MULAS

58

1

CACERES VILLANUEVA DE LA VERA

46

1

BURGOS SALAS DE LOS INFANTES

38

1

SANTA MARIA DE ORDÁS

12

1

COLMENAR VIEJO

10

1

6

1

LU

CERVANTES

13

1

LU

SOBER

10

1

LU

FOLGOSO DO COUREL

9

1

LU

MONDOÑEDO

8

1

LU

OUTEIRO DE REI

7

1

LU

ALFOZ

6

1

LU

BALEIRA

1

1

LU

CORGO, O

1

1

MADRID

LU

COSPEITO

1

1

LEÓN

LU

PÁRAMO, O

1

1

1.357

56

Localización dos criadores de raza Cachena

Autóctonas Galegas Número 10

1 21

CACHENA

589

1 366

CC España CONCELLO

VILASANTAR

PROV

PROV

CO

CONCELLO

CRIADORES

LU

2

CACHENA

5

91

CONCELLO

PROV

130

ORTIGUEIRA

CONCELLO

CURTIS

CO

CACHENA

CO

CONCELLO

CRIADORES

CC Pontevedra

CACHENA

CC Ourense

PROV

CC Lugo CRIADORES

CC A Coruña

LEÓN

VILLABLINO

ASTURIAS PILOÑA

3

1

400

10

BOVINO

41

RAZA CALDELÁ

CRIADORES

PROV

CALDELÁ

CRIADORES

NAVIA DE SUARNA

121

2

OU

MACEDA

274

5

PO

ESTRADA, A

98

1

LU

FOLGOSO DO COUREL

69

2

OU

MONTEDERRAMO

181

5

PO

COTOBADE

27

1

24

2

LU

ABADÍN

63

1

OU

VEIGA, A

119

2

PO

LAMA, A

14

1

LU

TRIACASTELA

25

1

OU

PETÍN

80

1

PO

NEVES, AS

14

1

LU

PONTENOVA, A

24

1

OU

COLES

66

4

PO

DOZÓN

8

2

LU

LÁNCARA

21

2

OU

CASTRO CALDELAS

64

5

PO

LALÍN

LU

SAMOS

13

1

OU

VILAR DE BARRIO

33

2

LU

XERMADE

11

1

OU

PARADA DE SIL

28

2

LU

RÁBADE

8

1

OU

SARREAUS

28

2

LU

BEGONTE

6

1

OU

SAN CRISTOVO DE CEA

15

1

LU

PASTORIZA, A

4

1

OU

CELANOVA

14

1

LU

CERVANTES

2

1

OU

GUDIÑA, A

10

1

LU

CARBALLEDO

2

1

OU

BALTAR

9

1

LU

VIVEIRO

1

1

OU

POBRA DE TRIVES, A

370

17

3

1

OU

LAZA

1

1

OU

CHANDREXA DE QUEIXA

1

1

926

35

Localización dos criadores de raza Caldelá

CONCELLO

CALDELÁ

LU

1

CONCELLO

PROV

1

9

CALDELÁ

15

CONCELLO

CRIADORES

ARANGA

CL Pontevedra

PROV

PORTO DO SON

CO

CL Ourense

CRIADORES

CO

CL Lugo CALDELÁ

PROV

CONCELLO

CL A Coruña

1

1

162

7

RAZA FRIEIRESA

PROV

FRIEIRESA

CRIADORES

BEGONTE

74

1

OU

MEZQUITA, A

386

7

PO

COTOBADE

33

1

LU

PARADELA

35

1

OU

SAN CRISTOVO DE CEA

93

3

PO

CERDEDO

16

1

17

2

LU

NAVIA DE SUARNA

19

1

OU

VEIGA, A

67

1

PO

LALÍN

5

1

LU

BARALLA

14

1

OU

COLES

56

2

54

3

LU

RÁBADE

10

1

OU

XUNQUEIRA DE ESPADANEDO

45

2

LU

PALAS DE REI

4

1

OU

RAIRIZ DE VEIGA

16

1

156

6

OU

VILAMARÍN

9

1

OU

BALTAR

8

1

OU

POBRA DE TRIVES, A

2

1

682

19

VIZMANOS

SORIA

VILLAR DEL RÍO

CRIADORES

SORIA

FRIEIRESA

CONCELLO

FS España PROV

Localización dos criadores de raza Frieiresa

CONCELLO

CRIADORES

LU

1

FRIEIRESA

PROV

1

6

CONCELLO

CRIADORES

11

CONCELLO

FRIEIRESA

RIBEIRA

FS Pontevedra

PROV

ORTIGUEIRA

CO

FS Ourense

CRIADORES

CO

FS Lugo FRIEIRESA

PROV

CONCELLO

FS A Coruña

25

1

3

1

28

2

Autóctonas Galegas Número 10

BOVINO

42

RAZA LIMIÁ LI Lugo

CRIADORES

PROV

LIMIÁ

CRIADORES

LU

CASTRO DE REI

80

1

OU

ALLARIZ

209

3

PO

GOLADA,A

65

1

1

18

1

LAZA

173

5

PO

TOMIÑO

25

1

CO

ORDES

1

PEDRAFITA DO CEBREIRO

OU

8

LU

8

1

VEREA

85

3

PO

LAMA, A

13

1

CO

BAÑA, A

1

INCIO,O

OU

7

LU

2

PO

COTOBADE

7

1

BOIMORTO

1

71

CO

7

BLANCOS, OS

1

BARREIROS

OU

2

LU

4

1

BALTAR

60

1

PO

DOZÓN

5

1

5

POL

OU

50

LU LU

XOVE

3

1

OU

LOBEIRA

49

2

115

5

LU

TRIACASTELA

2

1

OU

COLES

48

2

LU

CORGO, O

1

1

OU

MACEDA

37

1

123

8

OU

MERCA, A

30

1

OU

TRASMIRAS

28

1

OU

RAIRIZ DE VEIGA

25

1

OU

CELANOVA

24

1

OU

XINZO DE LIMIA

15

1

OU

PEREIRO DE AGUIAR

10

1

OU

XUNQUEIRA DE ESPADANEDO

6

2

OU

VILAR DE BARRIO

4

1

OU

RIÓS

4

1

OU

IRIXO, O

3

1

OU

CALVOS DE RANDÍN

2

1

OU

SAN CRISTOVO DE CEA

1

1

884

32

PROV

PROV

Localización dos criadores de raza Limiá

CONCELLO

LIMIÁ

1

8

CONCELLO

25

CONCELLO

ROIS ARANGA

LIMIÁ

CO CO

CONCELLO

PROV

LI Pontevedra

CRIADORES

LI Ourense LIMIÁ

CRIADORES

LI A Coruña

RAZA VIANESA

VIANESA

CRIADORES

PROV

VIANESA

CRIADORES

2

LU

SAVIÑAO, O

143

1

OU

VEIGA, A

300

4

PO

OIA

60

1

51

1

LU

NAVIA DE SUARNA

92

2

OU

MACEDA

259

6

PO

DOZÓN

PORTO DO SON

17

1

LU

TRIACASTELA

2

2

CO

88

29

OU

VILAR DE BARRIO

250

6

11

1

OUTES

14

1

LU

PARADELA

1

RODEIRO

CO

52

PO

OU

MONTEDERRAMO

209

3

9

1

1

LU

FONSAGRADA, A

2

ARBO

PONTES DE GARCÍA RODRÍGUEZ, AS 13

47

PO

CO

OU

VILARDEVÓS

191

5

3

1

DUMBRÍA

9

1

LU

BECERREÁ

3

GOLADA,A

CO

47

PO

OU

RIÓS

117

1

1

BALEIRA

OU

VIANA DO BOLO

112

4

1

3

LU

1

LARACHA, A

2

LALÍN

CO

42

PO

35

4

OU

POBRA DE TRIVES, A

111

1

7

8

CERVANTES

113

191

LU LU

OUTEIRO DE REI

25

1

OU

RAIRIZ DE VEIGA

1

4

CASTROVERDE

9

83

LU

OU

ALLARIZ

MURAS

1

2

LU

8

66

OU

LAZA

LÁNCARA

2

3

LU

6

52

LU

QUIROGA

2

1

596

23

Autóctonas Galegas Número 10

OU

MONTERREI

13

1

OU

RAMIRÁS

8

1

OU

VILAMARTÍN DE VALDEORRAS

6

1

OU

CALVOS DE RANDÍN

3

2

OU

MEZQUITA, A

3

1

OU

CASTRO CALDELAS

3

1

OU

CHANDREXA DE QUEIXA

3

2

OU

BOLO, O

1

1

OU

MANZANEDA

1

1

1844

55

AVILA

EL FRESNO

PALENCIA VILLAMARTÍN DE CAMPOS

CRIADORES

2 3

VIANESA

30 23

CONCELLO

COLES PARADA DE SIL

VI España PROV

PROV

Localización dos criadores de raza Vianesa

OU OU

CONCELLO

PROV

84

VIMIANZO

CONCELLO

CRIADORES

LOUSAME

CO

CONCELLO

CO

CONCELLO

VIANESA

VI Pontevedra

PROV

VI Ourense

CRIADORES

VI Lugo VIANESA

VI A Coruña

22

1

20

1

42

2

BOVINO

43

TOTAL CAB

TOTAL CRIADORES

5

CRIADORES

CRIADORES

274

VIANESA

CALDELÁ

1

CRIADORES

CRIADORES

2

LIMIÁ

CACHENA

MACEDA

CRIADORES

CONCELLO

OU

FRIEIRESA

PROV

Concello con máis cabezas e criadores de Morenas Galegas

37

1

259

6

572

13

Aquí podedes ver todos os concellos:

DATAS DE PARTOS Analízanse un total de 43.557 partos dende o ano 1943 ata o 3 de decembro de 2017. Corresponden aos seguintes: Data de partos Data de partos 1943/2017

X

F

M

A

M

X

XLL

A

S

O

N

D

CC

1.383

1.654

2.920

3.305

2.661

1.990

1.351

1.255

951

743

696

1.015

19.924

CL

454

535

902

1.250

941

766

451

458

399

245

237

326

6.964

FS

241

159

347

482

446

312

244

260

231

152

186

162

3.222

LI

288

228

436

473

417

413

275

262

216

224

164

217

3.613

VI

609

717

1.087

1.849

1.429

967

683

603

516

407

445

522

9.834

2.975

3.293

5.692

7.359

5.894

4.448

3.004

2.838

2.313

1.771

1.728

2.242

43.557

Data de partos en porcentaxes Data de partos 1943/2017

X

F

M

A

M

X

XLL

A

S

O

N

D

CC

6,94 %

8,30 %

14,66 %

16,59 %

13,36 %

9,99 %

6,78 %

6,30 %

4,77 %

3,73 %

3,49 %

5,09 %

100,00 %

CL

6,52 %

7,68 %

12,95 %

17,95 %

13,51 %

11,00 %

6,48 %

6,58 %

5,73 %

3,52 %

3,40 %

4,68 %

100,00 %

FS

7,48 %

4,93 %

10,77 %

14,96 %

13,84 %

9,68 %

7,57 %

8,07 %

7,17 %

4,72 %

5,77 %

5,03 %

100,00 %

LI

7,97 %

6,31 %

12,07 %

13,09 %

11,54 %

11,43 %

7,61 %

7,25 %

5,98 %

6,20 %

4,54 %

6,01 %

100,00 %

VI

6,19 %

7,29 %

11,05 %

18,80 %

14,53 %

9,83 %

6,95 %

6,13 %

5,25 %

4,14 %

4,53 %

5,31 %

100,00 %

6,83 %

7,56 %

13,07 %

16,90 % 13,53 %

10,21 %

6,90 %

6,52 %

5,31 %

4,07 %

3,97 %

5,15 %

100,00 %

Autóctonas Galegas Número 10

BOVINO

44

Data de partos por razas

Vemos que nos meses de marzo, abril, maio e xuño se concentra o 53,71 % dos partos, o que significa o alto manexo en extensivo das nosas razas que fan que se concentren na época máis favorable para o animal.

Obsérvese que nas razas de maior censo, CC, CL, e VI, o gráfico é máis marcado nas datas de marzo, abril e maio, mentres que en FS e LI, con menos censo, a gráfica mostra máis variacións.

IDADES AO PRIMEIRO PARTO EN FEMIAS A media de idade ao primeiro parto en gando de carne é de 36 meses (tres anos), un dato variable en función do manexo, da alimentación e da presenza do se-

mental na gandería. Segundo os datos publicados en réxime extensivo, aumenta aos 44 meses (3,65 anos) e aos 32 meses na dehesa española (López de Torre

e García Barreto, 1980). Nas nosas razas estes son os datos que figuran na base de datos a data do 3 de decembro de 2017:

2 a 3 anos

3 a 4 anos

4 a 5 anos

5 a 6 anos

6 a 7 anos

7 a 8 anos

8 a 9 anos

9 a 10 anos

IDADE 1.º PARTO

0/24 m

24 m a 36 m

36 a 48 m

48 a 60 m

60 a 72 m

72 a 84 m

84 a 96 m

96 a 108 m

108 a 120 m

CC

380

1.257

564

303

149

77

34

21

4

2.789

CL

81

448

205

64

27

13

4

4

3

849

FS

12

226

152

86

24

11

11

2

1

525

LI

45

324

150

34

11

7

1

3

0

575

VI

119

761

394

163

76

40

22

15

8

1.598

637

3.016

1.465

650

287

148

72

45

16

6.336

CC

13,62 %

45,07 %

20,22 %

10,86 %

5,34 %

2,76 %

1,22 %

0,75 %

0,14 %

100,00 %

CL

9,54 %

52,77 %

24,15 %

7,54 %

3,18 %

1,53 %

0,47 %

0,47 %

0,35 %

100,00 %

FS

2,29 %

43,05 %

28,95 %

16,38 %

4,57 %

2,10 %

2,10 %

0,38 %

0,19 %

100,00 %

LI

7,83 %

56,35 %

26,09 %

5,91 %

1,91 %

1,22 %

0,17 %

0,52 %

0,00 %

100,00 %

VI

7,45 %

47,62 %

24,66 %

10,20 %

4,76 %

2,50 %

1,38 %

0,94 %

0,50 %

100,00 %

10,05 %

47,60 %

23,12 %

10,26 %

4,53 %

2,34 %

1,14 %

0,71 %

0,25 %

100,00 %

Idade do primeiro parto en femias A maioría dos partos (70 %) prodúcese entre os 2 e os 4 anos de idade; deles, a maior porcentaxe é aos 2-3 anos, cun 47,60 %, dobrando a de entre 3 a 4 anos.

Existen datos de idades a partir dos 5-6 anos que poden deberse á incorporación tardía das femias por rexistro auxiliar, das cales non se teñen datos de partos anteriores ou de vacas cuxos criadores deixaron de declarar os partos nos libros xenealóxicos debido á ausencia de axudas agroambientais de apoio ás razas en diversos interpeAutóctonas Galegas Número 10

ríodos de programas de desenvolvemento rural. Non parece moi lóxico

que o primeiro parto se produza aos 9 anos en vacún de carne, por exemplo.

BOVINO

45

INTERVALO ENTRE PARTOS (IPP) A eficacia na reprodución e, polo tanto, a rendibilidade, dependen, entre outros factores, do intervalo entre partos (IPP); este dato é moi significativo en vacún de carne en réxime extensivo, como é o caso das nosas morenas. Os factores que inflúen no IPP son variados e variables.

primíparas con necesidades enerxéticas altas tras o parto, ou con estrés, alongan este período. Tampouco hai que esquecer que o aleitamento da propia cría provoca que este IPP poida incrementarse. Así, pódense apreciar IPP máis longos en vacas novas.

O ideal é un parto ao ano (365 días de IPP), que implica unha preñez aos 75-85 días posparto. Este ideal está relacionado co anoestro posparto, é dicir, o tempo no que o celo volve á femia reprodutora despois do parto. Así, aquelas femias

Algúns autores falan dun efecto de raza no alongamento do IPP, pero cremos que o manexo e o ambiente onde son explotadas as distintas razas son factores determinantes, máis que o feito de que a femia sexa dunha raza ou outra.

INTERVALO ENTRE PARTOS

Meses

Días

CC

18,31

549,3

CL

16,4

492,0

FS

17,85

535,5

LI

16,01

480,3

VI

16,94

508,2

17,48

524,4

O manexo de cada unha das ganderías é o factor máis determinante para que o IPP se alongue. Ao noso entender, a presenza ou non de semental, a propia alimentación e a nutrición da gandería son factores básicos.

A teoría nas bases fisiolóxicas da produción animal dinos que a preponderancia da teoría do xen egoísta explica que se o animal non se sente con forzas para alimentarse a si mesmo non vai quedar grávido para ter que alimentar a súa cría mediante preñez, xa que pode poñer en perigo a súa propia supervivencia.

CO

Días

LU

Días

OU

Días

PO

Días

15,25

457,5

16,77

503,1

17,42

522,6

20,37

611,1

PARTOS ANALIZADOS 1943/2017 CC

3.500

CL

1.162

FS

572

LI

669

VI

1.686

7.589

540

1.612

4.233

636

IDADES DAS FEMIAS VIVAS NOS LIBROS XENEALÓXICOS IDADES VACAS

0 a 12 m

12 m a 2 anos

2 a 4 anos

4 a 6 anos

6 a 10 anos

10 a 15 anos

15 a 20 anos

20 a 25 anos

25 a 30 anos

CC

568

339

493

488

1.205

741

131

11

1

3.977

CL

165

103

228

173

327

238

51

4

0

1.289

FS

88

72

145

106

223

132

32

2

0

800

LI

120

128

203

129

219

125

20

1

0

945

VI

255

238

334

299

715

406

77

6

0

2.330

1.196

880

1.403

1.195

2.689

1.642

311

24

1

9.341

CC

14,28 %

8,52 %

12,40 %

12,27 %

30,30 %

18,63 %

3,29 %

0,28 %

0,03 %

100,00 %

CL

12,80 %

7,99 %

17,69 %

13,42 %

25,37 %

18,46 %

3,96 %

0,31 %

0,00 %

100,00 %

FS

11,00 %

9,00 %

18,13 %

13,25 %

27,88 %

16,50 %

4,00 %

0,25 %

0,00 %

100,00 %

LI

12,70 %

13,54 %

21,48 %

13,65 %

23,17 %

13,23 %

2,12 %

0,11 %

0,00 %

100,00 %

VI

10,94 %

10,21 %

14,33 %

12,83 %

30,69 %

17,42 %

3,30 %

0,26 %

0,00 %

100,00 %

12,80 %

9,42 %

15,02 %

12,79 %

28,79 %

17,58 %

3,33 %

0,26 %

0,01 %

100,00 %

IDADES VACAS EN %

A vaca de máis idade é Rita, de raza Cachena, localizada en Muras con 25 anos.

Para o cálculo dos censos publicados tivéronse en conta explotacións colaboradoras e non colaboradoras.

Autóctonas Galegas Número 10

RAZA

ANOS

CONCELLO

femias

machos

RITA

CC

25

MURAS

903

706

PERNA HINCHADA

VI

22,5

MACEDA

267

153

OLIVA

CL

22,1

A GUDIÑA

160

109

LOBEIRA

LI

22,1

MACEDA

248

174

FACUNDA

FS

20,5

A MEZQUITA

491

320

porcoGALEGA celta OVELLA

46

UNHA INICIATIVA PARA IMPULSAR AS RAZAS AUTÓCTONAS NO MERCADO

CELTA

Transcorridas xa case dúas décadas dende o inicio dos traballos de recuperación da raza Porco Celta en Galicia, neste último ano experimentou un pulo significativo. Indubidablemente, para recuperar unha raza de renda é fundamental que a súa cría resulte proveitosa para os gandeiros. Tampouco cabe dúbida de que a rendibilidade se acada cando os seus produtos derivados teñen unha boa saída no mercado e son demandados polos consumidores. No caso do Porco Celta unha das circunstancias que máis contribuíu a este último impulso foi a concesión do uso do logotipo 100% Raza Autóctona Celta á Asociación de Criadores.

IVÁN M. RODRÍGUEZ PAZ

Director técnico da Asociación de Criadores da Raza Porcina Celta (Asoporcel) A marca 100% Raza Autóctona foi creada polo Ministerio de Agricultura e Pesca, Alimentación e Medio Ambiente (Mapama) para identificar calquera produto procedente de animais de razas autóctonas.

Con este distintivo preténdese captar o interese do consumidor e aumentar a competitividade dos produtos procedentes das razas autóctonas españolas. Deste xeito, cun pequeno emblema transmítense moitos valores, como son: • a recuperación e conservación das razas autóctonas que forman parte do patrimonio xenético nacional e que apoian o mantemento da biodiversidade.

Autóctonas Galegas Número 10

• o mantemento de sistemas gandeiros en réxime extensivo, que favorece a sustentabilidade do medio rural e da xente que vive e traballa nel, ao tempo que se garanten a conservación do medio e o benestar animal.

• a garantía de orixe dos produtos e a súa procedencia de animais de raza pura.

Este logotipo é unha iniciativa enmarcada dentro do Programa Nacional de Conservación, Mellora e Fomento das Razas Gandeiras, que se rexe polo Real Decreto 505/2013, do 28 de xullo, polo que se regula o uso do logotipo Raza Autóctona

nos produtos de orixe animal [publicado no Boletín Oficial do Estado (BOE) o 24 de xullo de 2013]. Esta norma establece as condicións do uso voluntario na etiquetaxe de calquera produto derivado das razas autóctonas puras, convivindo con outros réximes de calidade que xa existen no mercado (DOP, IXP, ETG, ecolóxico...), e tamén establece as características do distintivo en canto a dimensións, cores etc.

Neste sentido establécense dous formatos: un xenérico, negro, coa imaxe de varias especies para a promoción da marca de maneira xeral, e outro específico para cada especie. Existen nove logotipos con

OVELLA porcoGALEGA celta cor e debuxo diferentes segundo a especie, que se individualizan para as distintas razas cunha lenda inferior coa denominación da raza segundo figura no Catálogo oficial de razas de ganado de España.

Na actualidade teñen recoñecido o uso do logotipo 100% 13 razas de fomento e 26 en perigo de extinción. Na especie porcina, a Celta é a primeira raza que o solicitou e á que lle foi concedido o uso desta marca. A data de hoxe é tamén a única raza porcina que opera baixo este sistema de calidade.

O USO DO LOGOTIPO 100% RAZA AUTÓCTONA CELTA

A Asociación de Criadores da Raza Porcina Celta (Asoporcel) solicitoulle á Consellería do Medio Rural a aprobación do prego de condicións para o uso deste distintivo nos produtos derivados do Porco Celta en outubro do ano 2015, xa que o artigo 2 do RD 505/2013 establece que a autoridade competente son os órganos competentes das comunidades autónomas.

O 24 de febreiro de 2016 a directora xeral de Gandería, Agricultura e Industrias Agroalimentarias resolveu a aprobación do prego presentado e no mes de abril dese mesmo ano o director xeral de Producións e Mercados Agrarios do Ministerio resolveu autorizar a Asoporcel para o uso do logotipo Raza Autóctona na carne e nos produtos cárnicos da raza porcina Celta.

plotacións han de estar inscritas no rexistro de ganderías colaboradoras do Programa de Conservación da Raza Porcina Celta e cumprir as obrigas que nel se sinalan, co fin de poder ser autorizadas para o uso do logotipo; do mesmo xeito, os animais que entren na cadea de produción dos produtos etiquetados co logotipo han de estar inscritos no Libro Xenealóxico da Raza Porcina Celta.

O seguinte rexistro correspóndese coa fase de transformación, onde se inclúen matadoiros, salas de despezamento, industrias elaboradoras e, en xeral, calquera establecemento admitido na lexislación vixente para o sacrificio, faenado, despezamento, elaborado, envasado e embalaxe de produtos de orixe porcina que se autoricen para o procesado dos produtos de Porco Celta.

Finalmente, o rexistro de comercialización inclúe os puntos de venda ao consumidor tanto de carne fresca como de elaborados e pratos precociñados/cociñados de Porco Celta; polo tanto, neste rexistro figuran as oficinas de despacho ao publico das industrias elaboradoras e salas de despezamento, os seus clientes, carnicerías, puntos de venda polo miúdo, restaurantes etc.

Todos os operadores implicados e autorizados dispoñen dunha acreditación que os identifica de cara ao público.

O seguinte punto sobre o que traballar

A partir deste momento comezan os traballos encamiñados a instaurar e a poñer en funcionamento este sistema de calidade en todas as fases de produción dos produtos cárnicos e derivados do Porco Celta.

Como calquera outro réxime de certificación de calidade, o fundamento da implantación do logotipo Raza Autóctona está no estrito seguimento da trazabilidade dende os animais das granxas ata o produto final que o consumidor pode mercar en calquera punto, de maneira que a primeira tarefa que se emprendeu para darlle cumprimento ao prego aprobado e, en consecuencia, para garantir esta trazabilidade, foi a de autorizar para o uso da marca a todos os operadores implicados. Elaboráronse tres rexistros de operadores segundo a fase na que interveñen.

O primeiro destes rexistros correspóndese coa produción primaria e nel están inscritas todas as granxas de nacemento, cría e ceba de Porco Celta autorizadas. Estas ex-

47

de carácter semestral, que se lles realizan a todos os operadores calquera que sexa a fase na que están implicados.

O proceso comeza nas granxas, nas cales se comproba que os animais están inscritos no Libro Xenealóxico e identificados individualmente cun crotal auricular. Ademais, estas explotacións teñen que cumprir coas obrigas sinaladas na regulamentación do Libro e comunicar puntualmente as cubricións, nacementos, compras e vendas destes animais. Así mesmo, han de cumprir as obrigas sinaladas no Programa de Conservación da Raza, entre as que se inclúe a de criar todos os efectivos da granxa en pureza.

Como parte dos labores de control dos animais inscritos no Libro, tómanse mostras, normalmente de pelo ou cartilaxe auricular, de todos os efectivos destinados á reprodución, co fin de determinar o perfil xenético de cada un deles. Aleatoriamente, realízanse controis nos leitóns nados para comprobar que as súas mostras de material xenético coinciden coas dos proxenitores comunicados.

Cando algún destes animais sae con destino ao matadoiro ten que ir acompañado dun documento de expedición no que se sinalan a data, o destino e a identificación do animal. Con ese mesmo documento comunicaráselle a Asoporcel o movemento do animal.

Estes animais clasifícanse segundo a idade na que se sacrifican: - leitón: dende o nacemento ata a desteta (a idade de desteta pode darse entre os 21 e os 90 días de vida) - bacoriño non lactante ata as 16 semanas de vida - ceba: porco dende as 16 semanas de vida ata os 18 meses A maior parte dos sacrificios de Porco Celta que se producen correspóndense á categoría de ceba.

para acabar de poñer en funcionamento o sistema consiste en que cada operador xere os rexistros propios de trazabilidade da súa actividade. Seguidamente, o labor dos técnicos da asociación é controlar estes rexistros e verificar que se están a cumprir os preceptos sinalados no prego de condicións, mediante visitas, polo menos,

Os sacrificios realízanse nos matadoiros autorizados para o efecto, nos que, ademais de observar os requisitos mínimos que marca a lexislación, se realiza o precintado das canais de Porco Celta, de xeito que o seguinte establecemento autorizado na cadea de produción recibirá estas pezas identificadas cun precinto en cada extremidade e outro en cada unha das orellas.

No caso dos leitóns e dos bacoriños, aplíAutóctonas Galegas Número 10

48

porcoGALEGA celta OVELLA

case só un precinto na extremidade posterior esquerda. Estes distintivos, de cor negra e co emblema do logotipo, levan unha numeración única que identificará os futuros xamóns e as paletas, así como as cacheiras.

Este precintado no matadoiro tamén se rexistra noutro documento no que se recollen as identificacións individuais asignadas aos animais rexistrados no Libro, o número da canal, o peso, a numeración dos precintos colocados, a identificación da gandería de procedencia, do matadoiro, a da industria destinataria da canal e a data de sacrificio, así como calquera incidencia ou particularidade que se considere oportuno sinalar.

Nunha elevada porcentaxe dos sacrificios, o precintado é realizado polo persoal técnico da asociación, que aproveita estas visitas ao matadoiro para valorar tamén a cobertura graxa e o grao de infiltración dos canais, a consistencia e a coloración da graxa, a coloración da carne, conformación das pezas... e todos aqueles aspectos que, en definitiva, poidan estar influídos polo sistema e polo manexo da cría nas granxas e que posteriormente serven de guía para asesorar os gandeiros sobre a mellor forma de conseguir un produto máis homoxéneo e de calidade.

Nalgún caso é o persoal do matadoiro o que realiza o precintado baixo a supervisión e o control dos técnicos da asociación.

O rexistro documental que se crea no matadoiro acompaña a canal ata a industria ou ata a sala de despezamento, onde tamén se realiza outro rexistro similar, esta vez para contemplar todos os produtos que se elaboran dunha partida de canais e a etiquetaxe que se lles asigna.

Autóctonas Galegas Número 10

É preciso sinalar que, se ben as pezas que se destinan á elaboración de xamóns, lacóns e cacheira salgada xa levan unha etiquetaxe dende o matadoiro e que conservan nos procesos de salgado e curación ata que saen á venda, todas as demais pezas de carne ou elaborados precisan dun marcado propio, que consiste en etiquetas de formato cuadrangular co emblema do logotipo e numeración correlativa, que se poden colocar nos envases ou directamente sobre as pezas cárnicas, coa diferenza de que neste caso o adhesivo é de tipo alimentario e, por tanto, válido para entrar en contacto coa carne.

O non cumprimento de todas estas premisas é tido en conta e está clasificado no prego de condicións en función da súa gravidade e, xa que logo, será susceptible de aplicar as sancións que nel se sinalan e que poden chegar ata a suspensión definitiva no uso do logotipo, segundo o réxime disciplinario establecido.

Afortunadamente, todas estas tarefas e o pormenorizado control dos rexistros que se realiza nesta produción proporciónanlle apoio á conservación da raza Porco Celta, a súa crianza e a súa achega ata os consumidores. Sen dúbida, neste último ano supuxo un importante apoio para os

gandeiros que pelexan todos os días pola supervivencia deste patrimonio xenético, porque lles proporcionou unha visibilidade de cara ao mercado da que antes non dispoñían. É posible facer unha valoración da implantación do logotipo na produción de Porco Celta en termos obxectivos e medibles coa análise dos seguintes datos: • Actualmente son 67 as granxas autorizadas para o uso deste logotipo, 12 matadoiros, 3 salas de despezamento independentes e 10 industrias cárnicas.

Ademais, contamos con 25 establecementos autorizados na fase de comercialización e venda directa ao público.

• Dende a aprobación do prego de condicións e autorización para o uso do logotipo ata o de agora sacrificáronse máis de 1.600 exemplares, que pertencían á categoría de ceba nunha porcentaxe algo superior ao 95 %, o que se traduce nun volume cárnico aproximado de 200.000 quilos.

OVELLA porcoGALEGA celta

49

PRESENTACIÓN OFICIAL DO LOGOTIPO Despois de algo máis dun ano dende a aprobación do prego e xa co sistema de trazabilidade, etiquetaxe e verificación en funcionamento, tivo lugar o acto de presentación oficial do logotipo 100% Raza Autóctona Celta.

Aproveitando a celebración da Semana Verde de Galicia en Silleda (Pontevedra) e contando coas instalacións e o equipo do restaurante Tapirazas, presentouse un showcooking para a degustación de varios pratos co Porco Celta como principal protagonista. O acto contou con representación da Consellería do Medio Rural, da Federación de Razas Autóctonas Españolas (Federapes), do Instituto Ourensán de Desenvolvemento Económico (Inorde) e, por suposto, con moitos criadores e consumidores.

Considerouse importante darlles voz aos criadores e tamén a aqueles que xa interveñen na fase de transformación.

Así, acompañando o menú que o cociñeiro do restaurante Andarubel, nas Fragas do Eume (Pontedeume), preparou para os asistentes, puidéronse escoitar os inicios na cría deste porco dalgún dos criadores máis experimentados e tamén de recentes incorporacións, as súas experiencias, os seus proxectos de

futuro, novas iniciativas vencelladas a este tipo de granxas... e, por suposto, un repaso polas bondades da súa carne, ben infiltrada de graxa e de coloración vermella, na que ten moito que ver a alimentación vexetal natural que caracteriza os sistemas de cría do porcino en extensivo nesta comunidade.

neira posible un valor do modo de vida e da gastronomía de Galicia. Por iso, esta presentación converteuse nunha actividade máis para a promoción desta raza e dos seus produtos, no medio das moitas que se organizan para que o público coñeza a orixe e poida degustar o resultado da cría do Porco Celta.

No campo da divulgación e promoción tamén se traballa con empeño dende a asociación para difundir da mellor ma-

Autóctonas Galegas Número 10

50

novas

A GALIÑA DE MOS E A OVELLA GALEGA PROMÓVENSE EN FITUR 2017 Con motivo da última edición da Feira Internacional do Turismo (Fitur), o día 18 de xaneiro de 2017 viaxamos ata Madrid para asistir á presentación oficial da guía turístico-gastronómica ... E para comer, Lugo, na cal se fai referencia aos produtos da Galiña de Mos e da Ovella Galega. O acto contou, ademais, coa presenza de cociñeiros de Madrid e de diversas autoridades.

Aproveitando a visita á capital española, levouse a cabo tamén a presentación e unha degustación de cordeiro de raza Ovella Galega e de galo da raza Galiña de Mos co obxectivo de promover a

marca 100% Raza Autóctona no restaurante Portomarín, emblemático local de hostalería galego.

Tanto en Fitur coma a través de contactos directos aproveitamos para divulgar obxectivos do convenio de colaboración entre a Federación de Razas Autóctonas de Galicia-Boaga e a Consellería do Medio Rural da Xunta de Galicia para a conservación, o fomento e a utilización sostible das razas autóctonas galegas en perigo de extinción e dos seus produtos derivados.

GRANDE ÉXITO DAS RAZAS GALEGAS EN GANDAGRO! Do 26 ao 28 de xaneiro celebrouse no concello pontevedrés de Silleda a tradicional feira de maquinaria, agricultura e gandería CimagGandAgro 2017, na que as razas autóctonas tiveron un gran protagonismo. Na carpa habilitada para os exemplares expostos recibimos a visita de máis de 20.000 persoas, polo que puidemos establecer moitos contactos.

O sábado 28 realizamos unha degustación de produtos 100% Raza Autóctona diante do noso stand, na que houbo chacina de boi de raza Vianesa, embutidos de raza Porco Celta, empanada de polo de raza Galiña de Mos, cordeiro de raza Ovella Galega e carne guisada de raza Cachena. Todo un éxito!

DELICIAS CON CARNE DE CACHENA NO VICEDO Durante o mes de febreiro a cafetería da casa da cultura do concello lucense do Vicedo acolleu unha serie de degustacións con carne de raza Cachena procedente da explotación de Ana María Díaz Cervo, situada no Xurbal (San Miguel de Negradas, O Vicedo). Cada venres dese mes o local ofreceu na súa carta os seguintes pratos: • 3 de febreiro: Bocadillo de roast beef de raza Cachena, pemento e rúcula • 10 de febreiro: Minihamburguesa de raza Cachena • 17 de febreiro: Espeto de picaña de raza Cachena con trinxat de col • 24 de febreiro: Rulo de rabo de raza Cachena, crema de pataca e pemento confeitado Autóctonas Galegas Número 10

CHARLA DIVULGATIVA SOBRE AUTÓCTONAS NUN CEIP DE LUGO No colexio público lucense Menéndez Pelayo tivo lugar o 6 de febreiro unha charla divulgativa sobre as nosas razas autóctonas á cal asistiron as nenas e os nenos de 1.º, 2.º, 3.º e 4.º de primaria. Os escolares desfrutaron moito descubrindo os nosos animais a través das imaxes fotográficas e da proxección dun vídeo sobre as nosas razas autóctonas.

Podedes ver o vídeo dunha das charlas no seguinte enlace: http://acaixadoscontosdomenendez.blogspot.com.es/2017/02/familias-contadorasrazas-autoctonas.html

novas

51

AS AUTÓCTONAS GALEGAS DÉRONSE CITA EN XANTAR Boaga participou na 18.ª edición do Salón Internacional de Gastronomía e Turismo Xantar, que se celebrou do 1 ao 5 de febreiro de 2017. Estivemos presentes cun stand, onde se podía obter información sobre as razas autóctonas e os seus produtos derivados; sobre as distintas actividades encamiñadas a promover e tipificar as súas producións baixo unha forma de produ-

AS RAZAS AUTÓCTONAS, NA I EDICIÓN DE FIPORCO Os días 11 e 12 de febreiro estivemos na feira Fiporco, organizada por primeira vez no concello lucense de Sarria no marco da novena edición da Feira do Porco Celta, cun posto da Federación de Razas Autóctonas de Galicia-Boaga no cal repartimos información sobre as nosas razas.

ción sostible e, ao mesmo tempo, rendible; sobre as múltiples posibilidades culinarias e sobre as distintas estratexias de comercialización deste tipo de produtos únicos e de gran calidade.

no cal vendeu produtos da súa propia gandería e participou nun showcooking con carne da raza Limiá no que cociñaron os chefs Gabi Conde e Moisés Rodríguez, do restaurante Portovello de Ourense.

Ademais, Ganadería Balín, criador da raza Limiá e operador do logo 100% Raza Autóctona Limiá, tivo o seu propio expositor,

Un grande evento para dar a coñecer os produtos das nosas razas autóctonas galegas!

UNHA TRINTENA DE XATOS CACHENOS COIDAN OS MONTES DO SALNÉS O xornal La Voz de Galicia (26 de febreiro) fíxose eco do grande éxito que está a ter a iniciativa posta en marcha hai catro anos pola Comunidade de Montes de San Vicente (O Grove) de levar a vivir alí un grupo de vacas de raza Cachena cun dobre obxectivo: o coidado dos montes e a recuperación da propia especie autóctona.

Este proxecto de silvicultura comezou con 8 xatos e na actualidade xa son máis de trinta os exemplares criados nestas terras, que se converteron nos principais encargados da limpeza dos montes, coa cal protexen o terreo dos incendios forestais.

O proxecto foi posible grazas á axuda do Grupo de Desenvolvemento Local do Salnés.

Podedes ler a noticia completa neste enlace: http://www.lavozdegalicia.es/noticia/arousa/2017/02/26/treinta-terneros-vacascachenas-nacieron-san-vicente/0003_201702A26C5991.htm

Autóctonas Galegas Número 10

novas

52

“LA INNOVACIÓN ES BUSCARSE LA VIDA” O día 10 de febreiro asistimos á charla que ofreceu Ferrán Adriá no Pazo de Congresos de Santiago, invitados por CaixaBank. Nela falouse sobre restauración, produtos agroalimentarios e creación de empresas e marcas, pero sempre tendo en conta que debemos afrontar os nosos negocios con optimismo, ilusión e iniciativa. Adriá deixounos unha interesante frase: “La innovación es buscarse la vida”.

AS RAZAS AUTÓCTONAS PARTICIPAN NA FERIA DO GRELO NAS PONTES A fin de semana do 25-26 de febreiro de 2017 celebrouse a 37.ª Feira do Grelo das Pontes de García Rodríguez en cuxo programa de actividades se incluíu unha mostra de razas autóctonas de Galiña de Mos, Porco Celta, Ovella Galega, Cabra Galega e Can de Palleiro durante os dous días. A nosa presenza completouse cun stand con información de todas as nosas razas autóctonas, no cal asesoramos e promovemos as nosas razas e as súas producións.

O CONVENIO ABANCA-BOAGA BENEFICIARÁ A TODOS OS CRIADORES Todos os criadores de razas autóctonas integradas en Boaga poderanse beneficiar dun acordo de colaboración asinado entre a Federación e Abanca a comezos do mes de marzo.

Este convenio facilita que os empresarios e emprendedores asociados accedan a unha ampla oferta financeira con condicións melloradas respecto ao mercado. Así, os asociados poderán contratar produtos como pólizas de crédito, préstamos persoais e hipotecarios, leasing mobiliario, anticipos, avais ou liñas de desconto comercial. O protocolo tamén inclúe o acceso a toda a oferta para o sector agro-gandeiro. Do mesmo xeito, os asociados adheridos poderán acceder ás vantaxes que ofrece o novo Programa Cero Comisións de Abanca, que permite deixar de pagar polo mantemento das contas e das tarxetas, pero tamén polas transferencias, ingresos de cheques ou outros servizos habituais.

Autóctonas Galegas Número 10

CARNE DE CALDELÁ Á CARTA EN CASA ELVIRA O sábado 11 de marzo púidose degustar a excelente carne de raza Caldelá no restaurante Casa Elvira, situado no concello ourensán Montederramo, procedente da gandería de Mónica Parente Lorenzo (Parada do Sil). Tanto Casa Elvira como a granxa son operadores do logo 100% Raza Autóctona Caldelá.

Calquera criador/a interesado/a deberá solicitarnos o certificado de pertenza á asociación e achegarse á súa oficina de Abanca. Na web de Boaga pódense consultar as condicións do convenio.

NOVAS

53

TAPEO GRATUÍTO DE CORDEIRO ECOLÓXICO DE OVELLA GALEGA NA CASA DA ROXA! O día 5 de marzo tivo lugar un novo acto de promoción da carne das nosas razas autóctonas, esta vez organizado pola SAT Torres de Arcos (Outeiro de Rei, Lugo). A cita tivo lugar na casa rural Casa da Roxa (Vilaronte, Foz), a cal deu a coñecer o cordeiro de produción ecolóxica de Ovella Galega repartindo entre os comensais tapas gratuítas co logotipo de 100% Raza Autóctona, elaboradas a base de cordeiro ecolóxico de Ovella Galega.

A GALIÑA DE MOS E A CACHENA, NA XIX FESTA DO LACÓN CON GRELOS Os días 11 e 12 de marzo, con motivo da exposición gandeira que se celebrou en Ordes (A Coruña), coincidindo coa XIX Festa do Lacón con Grelos, organizouse unha pequena mostra de gando das razas Cachena e Galiña de Mos. Os exemplares vivos das razas Galiña de Mos e de Cachena, propiedade de Mari Luz Gómez (criadora de razas Galiña de Mos e de Cachena), de Cruz Grille (criadora de raza Galiña de Mos) e de Dánae Fernández Romay, de Ganadería Beiras Fernández, (criadora de raza Cachena) foron os grandes protagonistas.

A GALIÑA DE MOS DEUSE A COÑECER NO FÓRUM GASTRONÓMICO

EN LUGO TAMÉN SE SABOREOU O CORDEIRO ECOLÓXICO AUTÓCTONO

Xa comeza a ser habitual a presenza da carne das razas autóctonas galegas nas grandes citas gastronómicas que se organizan na nosa comunidade. Nesta ocasión tivo lugar entre o 12 e o 14 de marzo no Fórum Gastronómico da Coruña, ata onde se desprazou o criador de Galiña de Mos David Sueiro, para promover a marca Galo Celta e os produtos da nosa raza no stand das Cooperativas de Galicia.

O luns 20 de marzo comezaban unhas novas xornadas gastronómicas de cordeiro de Raza Ovella Galega no restaurante A Rotonda de Lugo, que se prolongaron durante todo o mes de abril.

Os animais procedían da gandería ecolóxica SAT Torre de Arcos, en Outeiro de Rei (Lugo). Tanto a gandería coma o restaurante son operadores autorizados para utilizar o logo 100% Raza Autóctona Ovella Galega.

Autóctonas Galegas Número 10

novas

54

A GALIÑA DE MOS E A OVELLA GALEGA TIVERON STAND EN MAGRECO A fin de semana do 25 e 26 de marzo celebrouse unha nova edición de Magreco (Boimorto, A Coruña) e nela estiveron representadas dúas das nosas razas: Ovella Galega, no stand de Asovega, e a Galiña de Mos, que tivo presenza no stand de Avimós e en dous postos máis de criadores; un deles foi ocupado pola granxa Castelo de Alcobre, que presentou exemplares da súa explotación, e o outro polos criadores Álex Fiuza, José Ramón Cillero e Castro de Madrosende. Os visitantes puideron degustar tortillas de patacas elaboradoras con ovos de Galiña de Mos.

A promoción desta raza completouse coa charla que impartiu o criador David Sueiro, da granxa Galo Celta, quen falou sobre a súa experiencia coa avicultura alternativa.

BOAGA PROPÓN AS RAZAS AUTÓCTONAS COMO ATRACTIVO TURÍSTICO EN LUGO O mes de marzo a Deputación de Lugo promoveu unha serie de iniciativas para o desenvolvemento do turismo nesa provincia. Entre elas, levouse a cabo unha mesa de turismo na que Boaga foi convidada a participar co obxectivo de achegar ideas para o desenvolvemento do territorio en materia turística. Alí defendemos como fortaleza o turismo gastronómico con base nos produtos autóctonos e, en especial, das nosas razas autóctonas como mecanismo de promoción do turismo local.

Autóctonas Galegas Número 10

NACEN UNHA VINTENA DE POLOS DA NOSA RAZA NA ESCOLA INFANTIL DE VILALBA Tres semanas despois de seren incubados vinte ovos de Galiña de Mos nunha incubadora na escola de educación infantil de Vilalba, viron a luz os poliños da nosa raza. O alumnado viviu con grande entusiasmo todo o proceso, dende a fase de incubación ata o día do nacemento dos exemplares.

novas

55

UN GALO E UNHA GALIÑA DE MOS VISITAN UN GRUPO DE ALUMNOS NAS PONTES O CEIP A Fraga das Pontes de García Rodríguez tivo uns visitantes moi especiais o pasado 24 de marzo. Un galo e unha galiña de Mos estiveron no colexio e fixeron as delicias dos alumnos. Aproveitando que se realizou unha incubación de ovos, dos cales naceron nove poliños, impartímoslles tres charlas formativas a todos os rapaces do colexio, en diferentes quendas, aos que se lles explicaron as características da nosa raza, ademais do ciclo da vida dende a formación dun ovo ata o nacemento dos polos. Un macho e unha femia da nosa raza axudáronnos a que os rapaces comprendesen mellor as características da Galiña de Mos.

AS RAZAS GALEGAS, PRESENTES EN FIGAN 2017 Dos días 28 ao 31 de marzo Zaragoza acolleu a súa 13.ª edición da Feira Internacional para a Produción Animal (Figan).

Boaga participou deste evento no stand da Federación de Razas Autóctonas Españolas (Federapes), no cal amosou cartelería e abundante información sobre as razas autóctonas galegas.

Federal 2017, ao que asistiron as asociacións integradas, que intercambiaron experiencias, problemáticas e novos proxectos en común.

Así mesmo, no marco da Feira, Federapes aproveitou para celebrar o seu Consello

A MARCA AVES DO CONCELLO PROMOVE A GALIÑA DE MOS EN VILALBA Os días 1 e 2 de abril a Galiña de Mos estivo representada na tradicional Feira do Queixo de San Simón de Vilalba grazas ao criador Francisco Monasterio, quen ofreceu información sobre a nosa raza e sobre as súas aves a través da súa marca Aves do Concello. Monasterio compartiu posto co criador de Porco Celta da marca A Fraga do Coto, tamén de Vilalba.

Autóctonas Galegas Número 10

56

PRETO DE 500 COMENSAIS DESFRUTARON DA CARNE DE CACHENA EN VAL DO DUBRA No marco das Feiras do Abril que se celebraron os días 2 e 3 de abril no campo da feira de Bembibre (Val do Dubra, A Coruña) repartíronse preto de cincocentos menús elaborados con carne de Cachena, que se ofreceu guisada, en churrasco e costeletas.

novas

… E ATA NARÓN FORON A OVELLA GALEGA E A GALIÑA DE MOS

A GALIÑA DE MOS, NA XXXI FEIRA DO QUEIXO DO CEBREIRO

Os días 9 e 10 de abril a Galiña de Mos e a Ovella Galega estiveron presentes na VIII Feira Multisectorial Agrícola que se leva a cabo na parroquia de Sedes, no concello coruñés de Narón.

Nesta ocasión foi o criador Xosé María García Villaverde, da granxa Quinta da Vacaloura, quen estivo á fronte do posto, no cal había información das nosas razas e da súa granxa.

O día 13 de abril desprazámonos á Feira do Queixo do Cebreiro (Pedrafita do Cebreiro), que celebraba a súa trinta e unha edición, para acompañar o criador Roberto Raposo, quen ofreceu unha degustación de empanada de polo da nosa raza. Así mesmo, os asistentes interesados tiveron a oportunidade de ver e mercar aves vivas da nosa raza procedentes da súa granxa.

… E DÍAS MÁIS TARDE, COA CACHENA, NA FESTA DO CHAMPIÑÓN DE ORDES! Desta volta foron as criadoras Mari Luz Gómez, criadora de Galiña de Mos e de Cachena (do propio concello de Ordes), e Cruz Grille, do municipio coruñés de Tordoia, ás que asistiron á Festa do Champiñón de Ordes (A Coruña), celebrada o 29 de abril, con dous postos moi vistosos para promover as súas granxas e facer unha gran promoción da nosa raza.

Autóctonas Galegas Número 10

novas

57

DE TAPAS CON AUTÓCTONAS EN CASTRELO DE MIÑO A comezos de abril tivo lugar no concello ourensán de Castrelo de Miño o concurso de tapas Castrelo Sabe, o cal incluíu nesta edición unha degustación de tapas a 2 euros, elaboradas con carne de Cachena. Os restaurantes participantes foron o local do Parque Náutico, cuxa proposta foi “solombo de tenreira de Cachena envolto en crema de champiñón e bacón en hoxaldre” e o café bar Cuco, que elaborou unha “arepa rechea de lombo de tenreira Cachena asada con pementos, bacón e salsa”.

O domingo día 30 de abril, coincidindo coa tradicional feira mensual, levouse a cabo o sorteo dos premios entre todos os participantes e pola mañá déronse a coñecer os gañadores así como o petisco máis votado. Boaga tamén estivo presente cun stand promocional para publicitar as nosas razas autóctonas xunto cos postos de gastronomía e de mercado.

BERASATEGUI AFIRMA QUE OS OVOS DE GALIÑA DE MOS SON OS MELLORES

NOVAS XORNADAS DE GALO DE MOS, EN PULPERÍA AURORA

O afamado cociñeiro Martín Berasategui, posuidor de tres estrelas Michelín, estivo en Santiago de Compostela o 18 de abril. Alí sinalou a gran calidade dos produtos galegos e manifestou que o mellor ovo que probou na súa vida é o da marca Galo Celta, que lle está a servir produto da nosa raza.

Do 20 ao 30 de abril celebráronse unhas novas xornadas gastronómicas de Galo de Mos en Pulpería Aurora, en Lugo.

Recordemos que esta marca é dun produtor de Galiña de Mos, coa certificación 100% Raza Autóctona. A calidade do ovo de Galiña de Mos segue a destacar grazas á xenética da nosa raza, que lle fai ter unhas características únicas.

Todos os platos foron elaborados con galos e ovos procedentes da granxa de avicultura artesá Chousa do Lea. O menú tivo as seguintes propostas: • “Galo de Mos guisado” • “Croquetas de ovo cocido” • “Revolto de grelos e lacón” • “Tixola con chourizo” • “Flan de ovo”

Autóctonas Galegas Número 10

58

NOVAS

CORDEIRO DE OVELLA GALEGA, DE NOVO NO CARTEL DE RÍO LEA O 5 de maio de comezaba a quinta edición das Xornadas Gastronómicas do cordeiro de Raza Ovella Galega no restaurante Río Lea, que ofreceu un ano máis suculentos pratos elaborados con esta carne durante varios días ata esgotar existencias.

O establecemento sitúase en Castro de Ribeiras de Lea (Castro de Rei, Lugo) e os animais procedían da explotación lucense en ecolóxico SAT Torre de Arcos (Outeiro de Rei).

A GALIÑA DE MOS, NA FEIRA DE SAN ISIDRO DE ROIS No marco da Feira de San Isidro de Rois, que se desenvolveu o domingo 14 de maio, tivo lugar a Mostra Gandeira de Razas Autóctonas, á cal asistiu a criadora Mari Luz Gómez (Ordes), cun lote de reprodutores e outro de recrías da raza Galiña de Mos.

… E TAMÉN NA DE SARRIA O mesmo día a nosa especie avícola tamén estivo representada na XXIX Mostra Gandeira San Isidro Labrador de Sarria, esta vez polo criador Roberto Raposo, procedente do concello lucense de Pedrafita do Cebreiro.

Autóctonas Galegas Número 10

XORNADA DIVULGATIVA SOBRE AS NOSAS RAZAS EN COMPOSTELA O día 18 de maio desprazámonos ata o CEIP Lamas de Abade de Santiago de Compostela para que os rapaces tivesen a oportunidade de saber máis sobre as razas autóctonas en perigo de extinción. Esta actividade formativa está integrada nunha xornada divulgativa sobre as razas autóctonas galegas que estivemos a desenvolver na capital galega.

Un dos labores fundamentais de Boaga é que os nosos cativos coñezan a influencia das nosas razas sobre o mundo rural.

novas

59

O NACEMENTO DE POLIÑOS DE RAZA MOS, UNHA EMOCIONANTE EXPERIENCIA ESCOLAR Os nenos e as nenas de educación infantil do CEIP Menéndez Pelayo de Lugo puideron asistir a comezos de maio ao nacemento na súa aula de 11 poliños, froito da incubación artificial de 18 ovos. O día de nacemento das aves un galo e unha galiña da raza Mos visitaron á súa aula e aproveitaron para darlles unha charla divulgativa sobre a Galiña de Mos. O 18 de maio o nacemento dos pitos tras incubación artificial tivo lugar no CEIP Poeta Avelino Díaz de Meira (Lugo). Desta volta, os rapaces que seguiron o proceso pertencían a terceiro e cuarto de primaria. Á aula achegamos un galo e unha galiña con poliños do criador Luis Fernández, de Riotorto, e explicámoslle ao alumnado as características da Galiña de Mos e da súa crianza.

A finais de mes volveu haber máis nacementos no mesmo centro. Neste caso foi o alumnado de cuarto curso o que seguiu o proceso de incubación e asistiu a unha charla cun galo e unha galiña de Mos. Esta actividade forma parte do proxecto de educación avícola que estamos a desenvolver dende a nosa asociación cara aos máis pequenos, consistente na observación do ciclo de nacemento dos poliños mediante incubación con incubadora artificial.

Achegarlles aos rapaces as bondades do noso rural e da nosa avicultura é de grande importancia para as xeracións futuras.

CELEBRADAS AS ASEMBLEAS ANUAIS DAS ASOCIACIÓNS O 26 de maio tiveron lugar no pazo de Fontefiz as asembleas anuais das asociacións de criadores das razas Cachena, Caldelá, Frieiresa, Limiá, Vianesa, Cabra Galega, Ovella Galega e Galiña de Mos. Ao longo da mañá reuníronse os criadores das razas de ruminantes e, pola tarde, os da especie avícola.

A Asociación de Avicultores da Raza Galiña de Mos celebrou eleccións á súa xunta directiva, que quedou constituída da seguinte maneira: • • • • • • • •

Presidente: Francisco José Monasterio Solveira (Vilalba) Vicepresidente: José Zapata Sánchez (Castro de Rei) Secretaria: María José Castro Abonjo (Vila de Cruces) Tesoureira: María Rebeca Yáñez Candamil (Ortigueira) Vogal 1.º: Víctor Amable Fontán Álvarez (A Estrada) Vogal 2.º: Ramón Vázquez Fernández (Monforte de Lemos) Vogal 3.º: Cándido López Blanco (Ourense) Vogal 4.º: Roberto Raposo Díaz (Pedrafita do Cebreiro)

ARRECENDO DE CARNE DE CACHENA EN PAZOS DE MONTE O sábado 3 de xuño de 2017 o lugar de Pazos de Monte (Vilamarín, Ourense) xuntou un ano máis no campo da feira numerosos comensais que non quixeron perder a IV Festa da Carne de Tenreira Cachena.

Na mesa non faltaron as tradicionais empanadas, a carne ao caldeiro, rinchada…

Pratos que foron elaborados polos cociñeiros da empresa Malé e cuxa materia prima procedía da explotación Delvezón Agroganadera, unha granxa da zona dedicada exclusivamente á cría en extensivo de vacas cachenas, operador autorizado do logo 100% Raza Cachena.

Autóctonas Galegas Número 10

NOVAS

60

AMPLA PRESENZA DAS NOSAS RAZAS AUTÓCTONAS NO 40.º ANIVERSARIO DA FEIRA Durante a celebración da 40.º Feira Internacional ABanca Semana Verde de Galicia foron moitas as actividades e as promocións que se levaron a cabo para difundir e dar a coñecer as nosas razas autóctonas galegas. Entre elas destacamos a grande exposición de animais vivos das razas Cachena, Caldelá, Frieiresa, Limiá, Vianesa, Ovella Galega, Cabra Galega e Galiña de Mos, así como os cinco concursos morfolóxicos das nosas razas bovinas nos que participaron as mellores reprodutoras, ás que se sumou por primeira vez a Frieiresa, que tamén foi a concurso.

Semana Verde 2017

‘Silleda’ nace na Feira!

Precisamente, o segundo día do evento tivo lugar o nacemento dunha preciosa cría de raza Frieiresa. Foi unha femia, filla de Festa, a gañadora do I Concurso de Frieiresa, propiedade de José Rodríguez (Ganadería Armental, Begonte, Lugo), quen decidiu bautizala co nome de Silleda.

Foto de familia dos criadores

Dende Boaga queremos felicitar os criadores participantes nesta 40.ª edición.

RESULTADOS DOS CERTAMES MORFOLÓXICOS

I Concurso Morfolóxico da Frieiresa 1.º premio 2.º premio 3.º premio

Festa, de José Rodríguez Teijeiro, de Ganadería Armental (Begonte, Lugo) Fiaña, da gandería de Francisco Manuel Penabad Pita (Ortigueira, Coruña) Fornalleira, da gandería de Alberto Cortés González (Xunqueira de Espadañedo, Ourense)

III Concurso Morfolóxico da Limiá 1.º premio 2.º premio 3.º premio

Laga, da gandería de Lisardo López Blanco (Baltar,Ourense) Lixeira, da gandería de Lisardo López Blanco (Baltar, Ourense) Lenta, da gandería de Dolores Rodríguez González (Rairiz de Veiga, Ourense)

IV Concurso Morfolóxico da Caldelá 1.º premio 2.º premio 3.º premio

Cabana, da gandería de Ana e Alejandro SC (A Pontenova, Lugo) Celosa, da gandería de Juan Manuel Lage Cid (Maceda, Ourense) Cigüeña, da gandería de José González Carballo (Maceda, Ourense)

V Concurso Morfolóxico da Vianesa 1.º premio 2.º premio 3.º premio

Quina, da gandería de Ganado de Lemos, SL (O Saviñao, Lugo) Altea, da gandería de Fernando Bouzas Bentín (Rois, A Coruña) Viperla, da gandería de Ganado de Lemos, SL (O Saviñao, Lugo)

VI Concurso Morfolóxico da Cachena 1.º premio 2.º premio 3.º premio Autóctonas Galegas Número 10

Carriza, da gandería de Gonzalo Seoane Prado (Vilalba, Lugo) Cantera, da gandería de M.ª Rebeca Yáñez Candamil, de gandería Tras do Río (Ortigueira, A Coruña) Rufina, da gandería de Ramón Vázquez Fernández (Monforte de Lemos, Lugo)

NOVAS

61

Semana Verde 2017

EXPOSICIÓN DE ANIMAIS

Exemplares de Ovella Galega

Exemplares de Cabra Galega

Exemplar de raza Limiá

Exempla de raza Cachena

Exemplar de raza Caldelá

Silleda, cría de Frieiresa, naceu na feira

Exemplar de raza Frieiresa

Exemplar de raza Vianesa Autóctonas Galegas Número 10

NOVAS

62

ALTA PARTICIPACIÓN NO IV CAMPIONATO GALEGO DA RAZA GALIÑA DE MOS

Semana Verde 2017

Nesta edición houbo récord de participación, con 26 criadores das catro provincias galegas. Este campionato engloba tres certames: concurso por lotes, monográfico do Galo e a Galiña de Mos, e a Galiña e os seus poliños, todos destacables pola súa alta calidade xenética.

VI EXPOSICIÓN E CONCURSO POR LOTES DA GALIÑA DE MOS 1.º premio

Lote propiedade de José Luis Freire Castedo (Pol, Lugo)

2.º premio

Lote propiedade de Mariña Grille Negreira (Val do Dubra, A Coruña)

3.º premio

Lote propiedade de Lourdes Mulet Abeledo (Lalín, Pontevedra)

X CONCURSO MONOGRÁFICO DA GALIÑA DE MOS

Categoría de Galos 1.º premio

Galo propiedade de José Luis Freire Castedo (Pol, Lugo)

2.º premio

Galo propiedade de Javier Riqueza Lois (Pontevedra)

3.º premio

Galo propiedade de Cruz Lucía Grille Negreira, (Tordoia, A Coruña)

Categoría de Galiñas 1.º premio

Galiña propiedade de Mariña Grille Negreira (Val do Dubra, A Coruña)

2.º premio

Galiña propiedade de José Luis Freire Castedo (Pol, Lugo)

3.º premio

Galiña propiedade de María José Castro Abonjo (Vila de Cruces, Pontevedra)

Autóctonas Galegas Número 10

NOVAS

O CONCURSO ‘A GALIÑA E OS SEUS POLIÑOS’ CUMPRE TRES ANOS

63

Semana Verde 2017

Neste certame os gañadores decidíronse por votación popular de entre todos os asistentes á feira, que quixeron emitir o seu voto.

RESULTADOS 1.º premio

Lote propiedade de Mari Luz Gómez Fernández (Ordes, A Coruña): 242 puntos

2.º premio

Lote propiedade de Cruz Grille Negreira (Tordoia, A Coruña): 183 puntos

3.º premio

Lote propiedade de Mari Luz Gómez Fernández (Ordes, A Coruña): 147 puntos

No transcurso do certame houbo un sorteo de lote de produtos de raza entre todos os participantes na votación popular do concurso que recaeu en Dolores Vázquez García, de Palas de Rei (Lugo).

ÉXITO DE VENDAS NO MERCADO DE AVES VIVAS Como en anos anteriores, tamén se celebrou un mercado de aves vivas, montado un ano máis en colaboración coa Fundación Semana Verde de Galicia, no cal se venderon todos os exemplares, con idades comprendidas entre un e catro meses.

Autóctonas Galegas Número 10

NOVAS

64

Semana Verde 2017

OS MANXARES DO TAPIRAZAS VOLVEN TRIUNFAR NA SEMANA VERDE Boaga presentou un ano máis Tapirazas, o restaurante da feira no que se ofrecen tapas elaboradas con produtos das razas autóctonas galegas en perigo de extinción. Esta actividade ten como obxectivo promover as nosas razas e os seus produtos, poñendo en valor as excelentes calidades culinarias e sensoriais, que se diferencian como produtos únicos e de calidade coa garantía e co certificado do logo 100% Raza Autóctona.

O cociñeiro Antonio Díaz Calvo (restaurante Andarubel, Pontedeume) foi o encargado de elaborar os distintos pratos cos produtos das razas Cachena, Caldelá, Frieiresa, Limiá, Vianesa, Ovella Galega, Cabra Galega, Galiña de Mos e Porco Celta, que foron acompañadas de pan

Cabrito de raza Cabra Galega asado ao forno en dúas coccións con patacas ao romeu

Costeletas de cordeiro de raza Ovella Galega con mazá glasada

Minihamburguesas 100% tenreira raza Caldelá con queixo de Arzúa-Ulloa

e bebidas. O viño serviuse por xentileza das bodegas Fernández Rodríguez SC, Adega da Capela e Adega Cachín, coas marcas Pousadoiro (Ribeiro) e Peza do Rei (Ribeira Sacra).

Callos de tenreira de raza Frieiresa

Cordeiro de raza Ovella Galega asado no forno

Miniespeto de tenreira de raza Frieiresa con chips de tubérculos

Autóctonas Galegas Número 10

As existencias esgotáronse os catro días da feira, o que reflicte o grande éxito que acada ano tras ano esta iniciativa. Estas foron algunhas das saborosas receitas das que desfrutaron os comensais que nos visitaron:

Carbonara Flamande de tenreira de raza Caldelá

Costela de raza Porco Celta asada en dúas coccións e mel galego

Ovos rotos de raza Galiña de Mos con chourizo de raza Porco Celta

Entrecosto de raza Vianesa con pementos do piquillo

Posta de croca de tenreira de raza Cachena á grella

Carne ao caldeiro de tenreira de raza Limiá

Minihamburguesas 100% cordeiro de raza Ovella Galega con cebola acaramelada

Xarrete de tenreira de raza Limiá ao viño Mencía e castañas

NOVAS

65

Semana Verde 2017

‘DE NÓS A VÓS’, EXCLUSIVO PUNTO DE VENDA DAS NOSAS RAZAS! Trece foron os produtores das razas autóctonas galegas que este ano presentaron en exposición e venda os seus produtos a través das súas marcas individuais no espazo “De nós a vós”, habilitado por Boaga no Salón de Alimentación do Atlántico da Semana Verde: Ganadería Balín, de Antonio Pérez, con produtos da raza Limiá Ganado de Lemos, con produtos da raza Vianesa Ramón Vázquez, con produtos das razas Cachena e Galiña de Mos Cachenas de San Breixo, de Jordi Anguez, con produtos das razas Cachena e Galiña de Mos Gandeiría Juan M. Lage, con produtos da raza Caldelá Gandería Tras do Río, de Rebeca Yáñez, con produtos das razas Cachena e Galiña de Mos

Granxa Castro de Madrosende, de María José Castro, con produtos da raza Galiña De Mos Aves do Concello, de Francisco Monasterio, Con produtos da raza Galiña de Mos Chousa do Lea, de José Zapata, con produtos da raza Galiña de Mos Gacarli SL, de Lisardo López, con produtos das razas Ovella Galega e Limiá A Granxa D’Manán, de Sandra López, con produtos da raza Galiña de Mos A Granxa de Lola, de Víctor Fontán, con produtos da raza Galiña de Mos Crugalo, da Cooperativa de Vila de Cruces, con produtos da raza Galiña de Mos

A Granxa de Lola

Aves do Concello

Cachenas de San Breixo

Castro de Madrosende

Chousa do Lea

Gacarli SL

Ganadería Balín

Ganado de Lemos

Gandeiría Juan M. Lage

Autóctonas Galegas Número 10

NOVAS

66

Semana Verde 2017 Este foi o sexto ano no que os criadores participaron coas súas marcas comerciais, unha oportunidade única para facer contactos e poder promover a carne e os derivados de vacún de Cachena, Caldelá, Limiá, Vianesa, cordeiro de Ovella Galega, así coma de polos, galos, pulardas e ovos de raza Galiña de Mos. O balance ao remate da feira foi moi positivo.

Gandería Tras do Río

Autóctonas Galegas Número 10

A Granxa D’Manán

Ramón Vázquez

novas

67

A LIMIÁ, NO POP UP MARKET OURENSÁN

CARAVANA PUBLICITARIA DA RAZA GALIÑA DE MOS

Do 24 de xuño ao 2 de xullo a alameda de Ourense acolleu o Pop Up Market de Verán, un mercado no que se deron cita un bo número de expositores artesanais, no que participou a Ganadería Balín cun stand con venda de produtos da súa granxa de Limiá, no cal publicitou tamén a raza.

O criador Manuel Rodríguez Alonso “Ivo” presentou unha interesante proposta publicitaria na súa caravana. Trátase da rotulación de imaxes da raza no exterior do vehículo, o que ofrece un importante impacto visual da nosa especie avícola por todos os recunchos por onde pase. Parabéns!

O MONTE CAXADO DAS PONTES DEULLES A BENVIDA AOS POLIÑOS DA RAZA MOS Nos últimos días de maio no CPI Monte Caxado das Pontes de García Rodríguez procedeuse á incubación de poliños da raza Galiña de Mos. O día de nacemento, o 15 de xuño, aproveitamos para darlles unha charla sobre a nosa especie avícola e sobre as características do proceso de incubación, do nacemento e da cría dos polos.

A actividade foi seguida polo alumnado de todo o colexio, que tivo a oportunidade, ademais, de ver de preto un galo e unha galiña da raza Mos vivos.

BOAGA REPRESENTA GALICIA NA XORNADA SOBRE RAZAS AUTÓCTONAS NO MAPAMA O 22 de xuño desprazámonos a Madrid en representación das razas autóctonas galegas en perigo de extinción, para asistir ás Xornadas sobre Novas Orientacións do Programa Nacional de Conservación, Mellora e Fomento das Razas Gandeiras, que se desenvolveron no Ministerio de Agricultura e Pesca, Alimentación e Medio Ambiente (Mapama).

No transcurso deste Encontro debateuse sobre as importantes reformas das normativas europeas que afectan ás nosas razas autóctonas e desde Galicia defendeuse unha posición conxunta.

Autóctonas Galegas Número 10

68

A GALIÑA DE MOS, EN OUTEIRO DE REI O día 1 de xullo José Zapata, propietario da granxa Chousa do Lea, asistiu á Feira de Artesanía do concello lucense de Outeiro de Rei co seu stand, a través do cal fixo promoción tanto da súa granxa como desta raza autóctona.

novas

NA PARRILLADA FONTE DEGUSTOUSE A SÚA CARNE...

Coincidindo con esta Feira de Artesanía, na Parrillada Fonte, cociña á brasa (N-VI de Outeiro de Rei), servíronse entre o 1 e o 3 de xullo pratos elaborados con produtos de Galiña de Mos, nunhas xornadas gastronómicas que organizou o propio restaurante en colaboración coa granxa Chousa do Lea.

E ASISTIU AO ARDE LUCUS! Un ano máis a capital lucense rendeulle homenaxe á súa historia castrexa e romana na gran festa do verán de Lugo, Arde Lucus, que nesta edición se festexou entre o 30 de xuño e o 2 de xullo. Nestes días, preto da estación de autobuses, situouse o Castro da Asociación A Castronela, no cal houbo un lote de exemplares da nosa raza xunto a un lote de leitóns de Porco Celta. Neste espazo recreouse a vida dos castrexos e os seus costumes.

CARNE DE CACHENA E OVOS DE GALIÑA DE MOS, NO FESTIVAL DE ORTIGUEIRA O Festival Internacional do Mundo Celta de Ortigueira, declarado Festa de Interese Turístico Internacional, celebrou a súa XXXIII edición do 13 ao 16 do mes de xullo. Este ano, entre concerto e concerto, os festivaleiros puideron repoñer forzas con deliciosas hamburguesas de carne de Cachena e revolto con ovos de Galiña de Mos, que elaborou o cociñeiro Antonio Díaz na súa food truck Autga. Os produtos procedían da gandería Tras do Río, de Loiba (Ortigueira), e de Aves do Concello, de Vilalba.

A food truck Autga participou en diferentes feiras ao longo do ano cunha grande acollida por parte dos comensais.

Autóctonas Galegas Número 10

II XORNADAS DA RAZA LIMIÁ EN CASTRO O Restaurante Suso, de Castro de Ribeiras de Lea (Lugo), organizou entre o 22 de xullo e o 4 de agosto de 2017 unhas novas xornadas gastronómicas dedicadas á raza Limiá. Este establecemento é o primeiro restaurante operador autorizado do logo 100% Raza Autóctona Limiá.

novas

69

AS AUTÓCTONAS PARTICIPAN NUNHA CAMIÑADA SOLIDARIA O 5 de agosto levouse a cabo a novena andaina solidaria en Armariz (Nogueira de Ramuín, Ourense) que percorre o souto de San Ramón, co fin de recadar fondos, que nesta ocasión foron destinados á Asociación para a Loita contra as Enfermidades do Ril (ALCER) de Ourense.

Coma noutras edicións, nesta iniciativa participou Finca a Tellada, criador de Galiña de Mos e da raza Ovella Galega, que foi un dos numerosos patrocinadores do evento. Finca a Tellada repartiu información sobre as razas autóctonas galegas e sorteou un agasallo relacionado coas razas entre todos os participantes.

Parabéns pola iniciativa!

EXHIBICIÓN DE AUTÓCTONAS NA FEIRA MEDIEVAL DE MACEDA Como en anos anteriores, as razas autóctonas galegas participaron na feira e no mercado medieval do municipio ourensán de Maceda, que se celebrou o martes 15 de agosto.

Os criadores Juan M. Lage, Pilar Martínez, Concepción Gómez, José Manuel Lamelas, José González, Miguel Gómez, Javier Blanco e Visitación Cid levaron exemplares das súas explotacións das razas Cachena, Caldelá, Limiá, Vianesa, Ovella Galega e Cabra Galega. Ademais, repartiuse abundante información e material publicitario das nosas razas autóctonas galegas.

UNHA CRIADORA DE GALIÑA DE MOS ACADA O I PREMIO ‘EMPRENDE VGA’ O proxecto “Galo Galego”, impulsado por María Dolores Ramos, nova criadora da raza Galiña de Mos, de Vilagarcía de Arousa, acadou o primeiro premio na I edición dos Premios ás Iniciativas Emprendedoras Emprende VGA, organizado polo Concello de Vilagarcía de Arousa. Ademais de asesoramento para poñelo en marcha, María Dolores Ramos recibiu 3.000 euros.

Este novo certame, que celebrou a súa entrega de premios o día 29 de agosto, ten como obxectivo impulsar o emprendemento e a innovación de novas empresas co fin de potenciar o motor económico deste municipio pontevedrés.

Autóctonas Galegas Número 10

70

novas

A CACHENA VIAXOU EN FOOD TRUCK ATA O VAL MIÑOR FEST Entre o 17 e o 20 de agosto a food truck Comecamiños estivo instalada na parroquia pontevedresa da Ramallosa (Nigrán) para darlles a coñecer as delicias da carne de cachena aos asistentes ao Val Miñor Fest, o primeiro festival da comarca dedicado á cervexa artesá.

Este camión restaurante está inscrito como operador comercializador do logotipo 100% Raza Autóctona Cachena e xa estivo presente noutros eventos, como no Rilla na Rúa en Cangas (Pontevedra), outra cita gastronómica de rúa que tivo lugar os días 12 e 13 de agosto.

A GALIÑA DE MOS E A OVELLA GALEGA, DE NOVO NA VOLTA A ESPAÑA Grazas á Asociación Provincial de Empresarios de Hostelería e Turismo de Lugo (Apehl), a Galiña de Mos e a Ovella Galega volveron ter presenza nas saídas das etapas da Volta Ciclista a España, xunto con outros produtos galegos con indicativo de calidade. Foron moitas as persoas interesadas que pasaron polo posto da marca … E para comer, Lugo, coa que se levou a cabo a promoción destas razas galegas e dos seus produtos.

A Volta 2017 celebrouse entre o 19 de agosto e o 10 de setembro e o posto da Apehl estivo presente en 21 localidades que foron saída de etapa.

A OVELLA GALEGA LEVA O SEU SELO DE CALIDADE A FÍA DA LA Os días 2 e 3 de setembro o pavillón da parroquia coruñesa de Lavandeira (Cabanas) acolleu a novena edición de Fía da La, unha feira dedicada integramente a este oficio tradicional, que organiza a Asociación de Mulleres Cabanas Rural, operador autorizado para o logo 100 % Raza Autóctona Ovella Galega.

Un ano máis, a la da raza galega tamén estivo presente, achegando abundante información tanto do animal coma das características deste peculiar produto, que está certificado co distintivo 100% Raza Autóctona Ovella Galega.

Fía da La é unha excelente iniciativa para poñer en valor a la da ovella e as súas características e variedades que existen, así como para recuperar as tradicións e as diferentes propostas para confeccionar prendas con este tecido.

Autóctonas Galegas Número 10

A GALIÑA DE MOS, NOS REMEDIOS DE PONTEAREAS O 9 de setembro o criador Alejandro Collazo, do concello de Mos, asistiu á Feira dos Remedios do concello pontevedrés de Ponteareas cun posto onde ofreceu información sobre estes animais e no que os asistentes ao evento puideron ver exemplares vivos da nosa raza.

novas

71

STAND DE CAPRIGA NA FESTA DE MERLÁN A Cabra Galega asistiu o día 17 de setembro a unha nova edición da tradicional Festa das Cabras de Merlán, que igual que en anos anteriores organizou a Asociación de Veciños de Santo Tomé de Merlán (Chantada) no campo da festa da localidade.

Capriga estivo presente cun stand, no cal se repartiu abundante información sobre a raza.

PROMOCIÓN DE GALIÑA DE MOS NA FEIRA DO ANO DE PEDRAFITA

DIFUSIÓN DAS AUTÓCTONAS NA XXX FEIRA DO POLDRO DE MURAS

A raza Galiña de Mos estivo presente o día 17 de setembro na Feira do Ano de Pedrafita do Cebreiro. Nesta ocasión foron os criadores lucenses Roberto Raposo (Pedrafita) e Sandra López (Láncara), os que representaron a nosa raza no seu expositor, no cal ofreceron información sobre estas aves autóctonas e sobre as súas granxas.

O domingo 24 de setembro despedimos o verán na XXX Feira do Poldro en Muras, a onde nos desprazamos para instalar un posto de Boaga. Nel repartimos moita publicidade e fixemos contactos coas persoas interesadas nos sistemas de cría e nas calidades dos produtos das nosas razas.

UNHA TAPA CON GALO MOS, FINALISTA NO XIV CONCURSO PICADILLO A tapa “Terriña de Galo de Mos lascada con redución de boletus sobre infusión de caldo”, elaborada pola Vinoteca Cosecha 81 quedou entre as seis mellores tapas das 96 participantes no XIV Concurso de Tapas Picadillo da Coruña, que se desenvolveu do día 15 de setembro ao 1 de outubro. Os galos procedían da granxa lucense de avicultura artesá Chousa do Lea (Castro de Ribeiras de Lea).

Autóctonas Galegas Número 10

NOVAS

72

PRESUMIMOS DE RAZAS AUTÓCTONAS NA EXPOLUGO 2017 Un ano máis, criadores, animais e técnicos das asociacións de Boaga citámonos no Pazo de Feiras e Congresos de Lugo para participar nas diversas actividades programadas na Mostra Gan-

deira Expolugo, que desta volta tivo lugar os días 7 e 8 de outubro ao abeiro do San Froilán, co patrocinio da Fundación Feiras e Exposicións de Lugo e da Deputación Provincial de Lugo.

Un desfile de gando moi concorrido Polas rúas do centro de Lugo houbo un bonito desfile de gando no que participaron as razas autóctonas. Alí estiveron un galo e unha galiña de Mos, que transportaron os criadores Javier Álvarez Cela e Noel Freire, os cales baixaron diante do concello de Lugo dun autobús dos anos sesenta, como aqueles nos que se viaxaba hai anos para asistir ás feiras.

Ademais, participaron os criadores de Cabra Galega e Ovella Galega Alberto Santín e Luis Fernández, que amosaron dous atractivos exemplares, un castrón de Cabra Galega e unha femia de Ovella Galega.

Unha nova edición do concurso de Galiña Mos No marco da Expolugo 2017 convocouse a quinta edición do Concurso-Exposición Monográfico Provincial da Galiña de Mos. Estes foron os resultados:

PALMARÉS

Categoría de Galiñas 1.º premio 2.º premio 3.º premio

Galiña propiedade de José Luis Freire Castedo (Pol) Galiña propiedade de Francisco José Monasterio Solveira (Vilalba) Galiña propiedade de Emiliano Pol Ferreiro (Pedrafita do Cebreiro)

Categoría de Galos 1.º premio 2.º premio 3.º premio

Galo propiedade de José Zapata Sánchez (Castro de Rei) Galo propiedade de Javier Álvarez Cela (Becerreá) Galo propiedade José Zapata Sánchez (Castro de Rei)

Parabéns a todos os premiados e a todos os criadores que participaron no concurso!

Autóctonas Galegas Número 10

Expolugo

NOVAS

73

Expolugo

Exposición de exemplares vivos Formaron parte da exposición provincial varios animais das nosas razas bovinas Cachena, Caldelá, Frieiresa e Vianesa, así como de Ovella Galega, Cabra Galega e de Galiña de Mos.

Mercado alimentario e degustacións das nosas razas En Expolugo tamén se organizaron unha serie de degustacións e presentacións de produtos das nosas razas autóctonas durante os dous días que durou a feira. Estiveron presentes 15 marcas de produtores que comercializan baixo o logo 100% Raza Autóctona e todas as propostas culinarias foron excelentes: Granxa Chousa do Lea, de José Zapata, que ofreceu empanada de carne de Galiña de Mos e tamén peituga de galo de Mos en escabeche.

Granxa Aves do Concello, de Francisco Monasterio, que ofreceu capón de Vilalba guisado da raza Galiña de Mos. Granxa Aeiroá, de Sandra López, quen deu a degustar filloas recheas de galo de Mos e Cachena con queixo de San Simón e polo de

raza Galiña de Mos estufado con dátiles.

Ramón Vázquez, que serviu Cachena guisada.

Cachenas de San Breixo, que deu a probar raviolis recheos de carne de Cachena.

Ganado de Lemos, que puxo a súa chacina de boi de raza Vianesa.

Granxa Teixeiro e Pistón, que ofreceu cabrito da raza Cabra Galega.

Sen dúbida, foi unha ocasión ideal para que os produtores puidesen dar a coñecer as súas marcas e os seus produtos.

Autóctonas Galegas Número 10

NOVAS

74

O CAPÓN DE VILALBA CONSEGUE A INDICACIÓN XEOGRÁFICA PROTEXIDA O Diario Oficial da Unión Europea publicou o 10 de outubro a inscrición do Capón de Vilalba como Indicación Xeográfica Protexida (IXP) no Rexistro Comunitario de Produtos de Calidade Diferenciada (Denominacións de Orixe Protexida e Indicacións de Orixe Protexida).

Os produtos cunha Indicación Xeográfica Protexida (IXP) posúen algunha calidade determinada ou característica que poida atribuírse a unha orixe xeográfica e cuxa produción, transformación ou elaboración se faga na zona xeográfica delimitada, da que tamén toma o seu nome.

A IXP Capón de Vilalba amparará a carne fresca de machos da especie Gallus domesticus castrados. As aves son da raza Galiña de Mos ou de diferentes estirpes que teñen como trazo común a súa rusticidade, o que permite a súa cría ao aire libre nas condicións climáticas da zona. Estas estirpes, ao igual que a raza Galiña de Mos, deben ser semipesadas e de crecemento lento e presentar plumaxe de cor marrón-vermella.

Os animais sacrifícanse cunha idade mínima de 150 días, despois dun período de cría e engorde de, polo menos, 77 días. A ceba, fase final do engorde, realízase en recintos confinados durante, polo menos, 25 días.

Ademais, establécese unha categoría especial, que se comercializa na época do Nadal, coa mención adicional Capón de Nadal, que se lles aplica a animais que se sacrifican cunha idade mínima de 210 días.

O ámbito xeográfico da Indicación Xeográfica Protexida Capón de Vilalba comprende a totalidade da comarca da Terra Chá, no norte da provincia de Lugo, e inclúe os municipios de Abadín, Begonte, Castro de Rei, Cospeito, Xermade, Guitiriz, Muras, A Pastoriza e Vilalba.

“Coma os de antes” En décadas pasadas os capóns de Vilalba obtíñanse a partir da raza Galiña de Mos, pero a partir dos anos sesenta admitíronse estirpes de crecemento rápido, sacrificando a calidade do produto e desaparecendo a crianza con aves autóctonas. A partir de 2018, coa posta en marcha da IXP, no Capón de Vilalba admitiranse unicamente estirpes de crecemento lento e aves da raza Galiña de Mos, polo que se abre unha esperanzadora vía para que os capóns autóctonos volvan estar presentes na feira, recuperando a tradición, coma os de antes.

Na actualidade xa hai dous criadores de Avimós que participan na feira de Vilalba con capóns obtidos a partir da Galiña de Mos.

As imaxes históricas que observamos á dereita foron realizadas nos anos 1960 e 1963 por Juan José Vivancos e José Luis Vega e proceden do Arquivo Histórico Provincial de Lugo. Nelas distínguese o tamaño de ao redor a 3 kg de peso que posuían os capóns. Na foto de abaixo pódese apreciar o ilustre escritor mindoniense Álvaro Cunqueiro mercando un capón.

Capóns da raza Mos na feira de Vilalba (1963) Fondo Vega, Arquivo Histórico Provincial de Lugo

Autóctonas Galegas Número 10

novas

75

BESTIARIUM, OUTRA VISIÓN DAS RAZAS AUTÓCTONAS ESPAÑOLAS A Federación de Razas Autóctonas Españolas (Federapes), xunto con José Barea, autor do proxecto fotográfico BESTIARIUM. Biodiversidade rural, organizou unha serie de exposicións por toda a xeografía española deste singular traballo.

O principal obxectivo é dar a coñecer as razas autóctonas españolas domésticas e de uso eminentemente gandeiro, así como a súa importancia no mantemento do noso patrimonio rural. O resultado desta colaboración é un proxecto integrado por primeiros planos no que se retratan arredor de 200 razas autóctonas españolas desde un punto de vista moi persoal.

A de Lugo foi a primeira exposición de 61 retratos que se realizou en Galicia e estivo instalada na sala de exposicións da praza de San Marcos do 28 de setembro ao 25 de outubro de 2017, coincidindo co San Froilán. A colección fotográfica foi visitada por nenos e nenas de diversos centros escolares, que se mostraron encantados cos animais das razas autóctonas e cos vídeos que se promoveron para a ocasión.

Cómpre destacar que o galo da raza Galiña de Mos foi o protagonista do cartel anunciador, o cal causou un grande impacto.

Sabores das razas autóctonas na inauguración Durante o acto de apertura da mostra, que tivo lugar o xoves 28 de setembro, José Barea estivo acompañado polo secretario xeral de Federapes, José Ramón Justo Feijóo; polo presidente da Deputación Provincial de Lugo, Darío Campos, e pola alcaldesa de Lugo, Lara Méndez.

Ao remate da presentación oficial, os asistentes desfrutaron da degustación dunha selección de produtos de Galiña de Mos, Porco Celta e Vianesa amparados polo selo de calidade 100% Raza Autóctona, que foi organizada por Boaga coa colaboración de Asoporcel.

Ademais dos propios organizadores, nesta mostra colaboraron Boaga, a Deputación de Lugo, a Rede Museística Provincial de Lugo e o Ministerio de Agricultura e Pesca, Alimentación e Medio Ambiente (Mapama).

José Barea, autor do proxecto fotográfico

Autóctonas Galegas Número 10

novas

76

A GALIÑA DE MOS E A RAZA LIMIÁ, DE ETIQUETA NEGRA “Gourmet galego e inspiración innovadora”. Este é o subtítulo da feira gastronómica Etiqueta Negra, que celebrou a súa segunda edición en Pontevedra os días 28, 29 e 30 de outubro.

Este ano contou coa presenza de dúas criadoras de Galiña de Mos: Sandra López, da granxa Aeiroá, e María José Castro, da granxa Castro de Madrosende. No transcurso da feira leváronse a cabo varios showcooking da man do restaurador Oliver Fernández Batista. Ademais, nos seus postos ofreceron

degustacións de hamburguesas de galo Mos e de empanada de galo feita con fariña de millo.

Tamén estiveron presentes Antonio Pérez Tonecho, coa súa marca Ganadería Balín nun stand no que puxo á venda os seus produtos, e Gerson Iglesias, cociñeiro do restaurante vigués Ruxe Ruxe, quen sorprendeu ao público cun showcooking de catro pratos cociñados coa carne da súa gandería.

Felicidades por estas iniciativas!

A EXPO-DEGUSTACIÓN EN SAN XIAO DE MOS, UN NOVO ÉXITO As inmediacións da igrexa parroquial de San Xiao de Mos (Castro de Rei, Lugo) foron o escenario o domingo 29 de outubro dunha nova exposición e degustación da Galiña de Mos, un evento organizado polos criadores da parroquia de San Xiao de Mos, en colaboración con Avimós, o Concello de Castro de Rei e a Deputación de Lugo.

Ademais da cita gastronómica, tamén se levou a cabo a VI Exposición e Concurso Comarcal da Terra Chá, que contou coa invitación dos criadores dos concellos limítrofes á comarca chairega. Nesta ocasión foron 50 as aves exhibidas por 10 criadores da raza, as cales foron valoradas polo veterinario oficial da Xunta de Galicia Esteban Rivas.

Tal e como constatan as 800 racións servidas de galo guisado, ovos fritidos con patacas e torta de améndoa e queixo, esta edición volveu ser todo un éxito de asistencia.

Os resultados do certame foron os seguintes:

RESULTADOS Mellor galiña da exposición Mellor galo da exposición

Autóctonas Galegas Número 10

Galiña propiedade de José Luis Freire Castedo (Suegos, Pol) Galo propiedade de José Zapata Sánchez (Castro de Riberas de Lea, Castro de Rei)

novas

77

AS AUTÓCTONAS GALEGAS, ENTRE AS MELLORES NO EMPREGO DO LOGOTIPO 100% RAZA AUTÓCTONA O día 25 de outubro presentáronse no Ministerio de Agricultura e Pesca, Alimentación e Medio Ambiente (Mapama) en Madrid os resultados de evolución dos censos das razas autóctonas e da comercialización dos produtos 100% Raza Autóctona.

Os datos reflectiron que as razas autóctonas de Galicia sitúanse entre as mellores en España na divulgación e na promoción dos seus produtos a través do logotipo 100% Raza Autóctona. Algunhas delas, como Galiña de Mos e Porco Celta, seguen a ser as únicas especies autorizadas para o emprego desa marca.

POSTA EN VALOR DA GALIÑA DE MOS NO SAN MARTIÑO DE TEO O 11 de novembro a parroquia de Francos (Teo, A Coruña) celebrou a súa Feira de San Martiño. Tamén nese evento estivo presente a nosa ave autóctona, nesta ocasión da man dos criadores Marco Antonio Feijóo e María Luisa Canicoba, procedentes do propio municipio, que participaron ofrecendo moita información da raza e coa venda de ovos e de exemplares vivos.

A GALIÑA DE MOS E A CACHENA VAN AO MERCADO DE ORDES Mari Luz Gómez Fernández, criadora do concello de Ordes das razas Galiña de Mos e Cachena, asistiu o mércores 15 de novembro ao mercado semanal que se organiza na praza de Abastos desa localidade, que conta con máis de 100 postos.

Ese día arrancaban na propia praza unhas xornadas tituladas Vaia Praza-Día e Noite. Xornadas Gastro-lúdicas, cuxo cartel incluía degustacións, showcookings, master class, venda de produtos, música… O evento deu fin o 25 de novembro.

Sen dúbida, outro interesante espazo para dar a coñecer a nosa produción autóctona.

Autóctonas Galegas Número 10

78

novas

AVIMÓS E ASOVEGA, CONVIDADOS AO 40 ANIVERSARIO DA APEHL

NO COLEXIO DE LOUSAME NACERON POLIÑOS DA NOSA RAZA

O 22 de novembro a Asociación Provincial de Empresarios de Hostelería e Turismo de Lugo (Apehl) convidounos ao acto de celebración do seu 40 aniversario, que tivo lugar no IES Sanxillao de Lugo. O alumnado da rama de hostalería dese centro elaborou unha degustación con diversos produtos de calidade, na que se incluíu o Galo Mos e o cordeiro da raza Ovella Galega, cos que se elaboraron suculentos pratos que lles encantaron a todos os convidados. Moitos parabéns!

No mes de novembro os rapaces do CPI plurilingüe Cernadas de Castro, situado na parroquia de Silva, no concello coruñés de Lousame, foron testemuños do nacemento de máis poliños de Galiña de Mos, que foran metidos na incubadora tres semanas antes. Este acontecemento foi un motivo de gran satisfacción para os pequenos, que aprenden desta maneira o ciclo de incubación e do nacemento destes animais.

O CABUXO ELIXIU POLO DE RAZA MOS PARA CELEBRAR O SEU X ANIVERSARIO

A RAZA VIANESA SABOREOUSE NO CATRO VENTOS

Para conmemorar o seu décimo aniversario, o restaurante Asador lucense O Cabuxo, (Muimenta, Cospeito), decidiu organizar unhas xornadas gastronómicas a base de polo de raza Mos, en colaboración coa granxa Chousa do Lea. Entre o 24 e o 26 de novembro, os tres días que duraron estas xornadas, foron consumidos máis de 120 kg de carne de polo de raza Galiña de Mos, ademais da empanada, tamén de polo. As aves foron asadas en forno de leña, e sorprenderon aos comensais polo seu espectacular sabor.

Autóctonas Galegas Número 10

Entre o 24 de novembro e o 3 de decembro o mesón lucense Catro Ventos, situado na parroquia fonsagradina de Barbeitos, celebrou unhas xornadas gastronómicas dedicadas á raza Vianesa. Este restaurante está autorizado para o emprego do logo 100% da Raza Autóctona.

novas PORCO CELTA

A RAZA PORCO CELTA EXHÍBESE EN CIMAG-GANDAGRO A raza Porco Celta estivo en Cimag-GandAgro, a gran feira de maquinaria, agricultura e gandería, que tivo lugar entre o 26 e o 28 de xaneiro de 2017 en Silleda (Pontevedra).

Xunto co resto das asociacións, Asoporcel participou coa exposición e a representación de exemplares vivos da raza Porco Celta e ademais tivo un stand informativo de atención ao público, no que se distribuíu abundante información sobre a raza.

Este ano como novidade levouse a cabo unha degustación de diferentes produtos das razas autóctonas galegas en colaboración coa Federación de Razas Autóctonas de Galicia (Boaga).

… E TAMÉN PARTICIPA NA XXXVII FESTA DO GRELO DAS PONTES O Porco Celta volveu participar co resto das razas autóctonas na XXXVII edición da Festa do Grelo das Pontes (A Coruña) o 26 de febreiro. Dende primeira hora da mañá os asistentes á Festa puideron visitar nunha carpa habilitada para tal fin diferentes exemplares vivos das

79

PROTAGONISTA DAS XORNADAS DO LUGAR DO SIXTO Entre o 13 de xaneiro e o 17 de febreiro de 2017 a casa de turismo rural Lugar do Sixto en Foz (Lugo) acolleu unhas xornadas gastronómicas nas que o público puido degustar diferentes produtos derivados desta raza autóctona galega, procedente de animais criados na explotación de Adrián Sixto (O Valadouro).

ASOPORCEL ASISTE Á I EDICIÓN DE FIPORCO Entre o 6 e o 12 de febreiro o concello de Sarria festexou a súa IX edición da Feira do Cocido de Porco Celta e en 2017 tivo como novidade a celebración da primeira edición de Fiporco, unha feira destinada a coñecer os produtos derivados do porco, así como outros elaborados de xeito tradicional.

Asoporcel formou parte deste novo evento cun stand no que os asistentes recibiron información sobre todo o que quixesen saber sobre esta raza.

razas autóctonas procedentes da explotación colaboradora de Manuel Rouco (Vilalba). Así mesmo, mantívose un stand informativo para amosar e informar os consumidores das súas diversas características e dos diferentes sistemas de produción.

ASOPORCEL, CON BOAGA EN XANTAR En colaboración con Boaga, Asoporcel estivo presente na 18.ª edición do Salón Internacional de Gastronomía e Turismo Xantar, que se celebrou do 1 ao 5 de febreiro de 2017.

A asistencia a este tipo de eventos permite darlle a coñecer ao publico as razas autóctonas galegas en perigo de extinción.

Autóctonas Galegas Número 10

80

novas PORCO CELTA

FUTUROS VETERINARIOS COÑECEN DE PRETO UNHA GRANXA DE PORCO CELTA O pasado mes de febreiro un grupo de alumnos da Facultade de Veterinaria de Lugo puido ver in situ unha explotación de Porco Celta situada no concello de Friol (Lugo). Ademais de ver exemplares vivos, puideron coñecer máis de preto as súas características máis relevantes, como a morfoloxía e o seu sistema de cría e manexo, o que fai que esta raza sexa tan rústica e tan prolífica.

CARNE CELTA NO XALUNDES

FESTA DO LACÓN CON GRELOS DE ORDES

O pasado 18 de febreiro celebrouse con grande éxito de participación unha xornada gastronómica dedicada á carne da raza Porco Celta no café vilalbés Xalundes (Lugo). O produto foi achegado pola explotación colaboradora de Manuel Rouco e a súa marca Fraga do Coto, de Vilalba. Os asistentes puideron degustar pratos elaborados coa carne desta raza, así como diferentes produtos derivados.

A localidade coruñesa do Mesón do Vento (Ordes) acolleu os días 11 e 12 de marzo a súa XIX edición da Festa do Lacón con Grelos, na que o Porco Celta tivo unha presenza destacada cunha exposición de animais vivos procedentes da explotación colaboradora de Carmen Rey (Oroso, A Coruña). Ademais, os asistentes tiveron á súa disposición diferente material informativo da raza.

ROIS APOSTA POR ESTA RAZA A parroquia coruñesa de Urdilde (Rois) acolleu o pasado 12 de marzo a I Festa do Cocido de Porco Celta na que se levou a cabo unha xornada de exaltación de produtos derivados desta raza autóctona.

A materia prima degustada procedía da explotación de Ana María Tomé (Urdilde), quen tamén organizou este festexo a tra-

Autóctonas Galegas Número 10

vés da súa casa de turismo rural Fogar do Selmo co obxectivo de poñer en valor a calidade e a salubridade das súas carnes.

A promoción completouse cun stand informativo para que todas as persoas interesadas puidesen obter información sobre as diferentes razas autóctonas que temos en Galicia.

novas PORCO CELTA

81

SABORES DE CARNE CELTA NO III FÓRUM GASTRONÓMICO DA CORUÑA Os días 12, 13 e 14 de marzo desenvolveuse a terceira edición do Fórum Gastronómico da Coruña cunha grande afluencia de público profesional e gourmet, que encheu o espazo feiral e as diversas actividades, así coma o espazo de restauración. Aproveitando a ocasión, elaboráronse diferentes pratos preparados con carne da raza Porco Celta a través dos cales os visitantes puideron apreciar as súas boas calidades, tanto sensoriais coma organolépticas.

A CRIANZA TRADICIONAL DO PORCO CELTA, NO I FRIULIO No día previo á celebración da Feira do Queixo de Friol e Pan de Ousá, o día 25 de marzo centos de persoas déronse cita na recreación histórica celebrada en Friol, na I edición do Friulio, co fin de revivir os xeitos de vida, costumes e crenzas de tempos pasados.

Ao ser a única raza autóctona porcina galega que se criaba de xeito tradicional no rural galego, o Porco Celta tamén estivo representado en tal evento cunha mostra de animais vivos co fin de que o público asistente puidese observar as súas peculiaridades.

… E AO DÍA SEGUINTE, ZAMPACELTA NA XXV FEIRA DO QUEIXO DE FRIOL Tras o Friulio, o día 26 dese mes a comarca de Friol (Lugo) celebrou o 25 aniversario da súa Feira do Queixo e Pan de Ousá e a raza Porco Celta e os seus produtos derivados estiveron presentes cun posto dos criadores do MVMC do Carballo (Friol) e María Pena (Friol) e a súa marca Zampacelta.

Ademais de recibir información, os visitantes puideron degustar diversos elaborados resultantes desta raza porcina.

STAND NO MERCADO DE PRIMAVERA DO VALADOURO Ferreira do Valadouro, capital do concello lugués do Valadouro, acolleu o seu XI Mercado Tradicional de Primavera os días 24 e 25 de marzo. Nesta cita os produtos hortícolas e artesanais teñen especial atractivo e nela non faltou a carne da raza Porco Celta, que fixo as delicias dos asistentes ao evento da man do criador Adrián Sixto, procedente do propio concello do Valadouro.

Autóctonas Galegas Número 10

82

ASOPORCEL EN FIGAN 2017 A raza porcina galega viaxou ata Zaragoza entre os días 28 e 31 de marzo para asistir á 13.ª edición da gran Feira Internacional da Produción Animal, Figan, na que participou xunto a Federapes cun stand no cal os visitantes puideron atopar gran variedade de material divulgativo das distintas razas autóctonas españolas.

novas PORCO CELTA

… E TAMÉN NA FEIRA DA CARNE AO CALDEIRO DE CARBALLEDO O municipio lucense de Carballedo festexou o día 23 de abril a 27.ª edición da Feira da Carne ao Caldeiro e Produtos Locais nunha carpa instalada na praza do Concello. Dende primeira hora puidéronse visitar os diferentes postos, nos que estaban presentes algúns criadores da raza Porco Celta. A Sooc. Coop Galega Tres Fuciños tivo un stand promocional de produtos cárnicos desta raza.

LEVAMOS STAND AO EQUIGAL 2017 DE LUGO Do 27 ao 30 de abril a cidade de Lugo acolleu no seu Pazo de Feiras e Congresos a XXVI edición de Equigal, o Concurso Morfolóxico de Cabalos Pura Raza Español, unha importante cita anual co mundo equino, que contou cun gran número de asistentes.

Este evento incluíu diferentes postos entre os que se atopaba un stand de produtos cárnicos da raza Porco Celta procedentes da gandería de María Pena (Friol).

POSTA EN VALOR DA RAZA NA FESTA DA CERVEXA DE RÁBADE Entre o 13 e o 15 de abril, a localidade luguesa de Rábade acolleu a Festa da Cervexa Artesá, unha boa iniciativa para poñer de manifesto os produtos artesáns e autóctonos, na que o Porco Celta non podía faltar. A presenza desta raza autóctona consistiu nun stand informativo nunha carpa instalada no campo da feira no que se repartiron dípticos e pósters promocionais da raza.

Autóctonas Galegas Número 10

PECHAMOS ABRIL COA II FESTA DO PORCO CELTA EN FRIOL! Tras o éxito da primeira edición, o concello de Friol celebrou o día 29 de abril a II Festa do Porco Celta. Nesta ocasión, a materia prima procedía da explotación extensiva do MVMC do Carballo (Friol) e a festa foi promovida polos Criadores de Porco Celta deste municipio.

A iniciativa tivo unha boa acollida entre o numeroso público que se desprazou ata o mercado gandeiro de Friol, onde estaba situada a carpa.

Ao final da cea sorteouse un lote de produtos de Porco Celta entre todos os asistentes.

NOVAS PORCO CELTA

83

UNÍMONOS AO MEDIO MARATÓN DE LUGO O día 14 de maio tivo lugar por vez primeira na capital lucense un medio maratón, o cal contou cun gran número de participantes e de público en xeral.

Todos eles puideron coñecer e degustar de xeito máis próximo os diferentes produtos derivados da raza porcina Celta e recibir información sobre a raza con diverso material divulgativo coma dípticos e trípticos.

ARDE LUCUS, UNHA GRANDE OPORTUNIDADE PARA PROMOVER AS NOSAS RAZAS Os días 30 de xuño e o 1 e 2 de xullo, a cidade de Lugo homenaxeou un ano máis o seu legado romano e castrexo coa celebración da emblemática festa Arde Lucus, a cal atrae cada vez máis xente proveniente de moitos puntos da xeografía española. Nesta nova edición os asistentes puideron ver in situ uns exemplares vivos de raza Porco Celta de poucos meses de idade, xunto con animais da raza Galiña de Mos. Sen dúbida, foi unha oportunidade única para promover as nosas razas autóctonas!

I CONCURSO GALEGO MORFOLÓXICO DA RAZA PORCO CELTA

Semana Verde 2017

O I Concurso Galego Morfolóxico da Raza Porco Celta na Semana Verde de Silleda, que tivo lugar entre o 8 e o 11 de xuño, xuntou animais de criadores das catro provincias galegas e englobou dúas categorías: a de machos reprodutores (cualificables a partir dos 7 meses) e a de femias reprodutoras (cualificables a partir dos 10 meses).

As valoracións dos exemplares correspondéronlle a Cástor Rivero, director do Centro de Recursos Zooxenéticos de Galicia, quen avaliou os diferentes caracteres morfolóxicos característicos da raza polo sistema de cualificación por puntos segundo o Decreto 149/2011.

Así mesmo, houbo unha exposición de animais da raza procedentes da explotación que o Instituto Ourensán de Desenvolvemento Económico (Inorde) ten na leira de Armariz en Nogueira de Ramuín (Ourense).

Autóctonas Galegas Número 10

NOVAS PORCO CELTA

84

Semana Verde 2017

No concurso participaron un total de 11 machos e 23 femias de diferentes granxas colaboradoras que se atopaban en corraletas individuais debidamente identificadas.

RESULTADOS DO CERTAME Categoría

Exemplar premiado

Titular da explotación

1.º premio categoría de femias

OU8196

José Barreira Alonso

2.º premio categoría de femias

PO7326

Luis Alberto Villar (Lalín, Pontevedra)

3.º premio categoría de femias

LU14485

M.ª Magdalena Pan Campos (Vilalba, Lugo)

1.º premio categoría de machos

PO7327

Luis Alberto Villar (Lalín, Pontevedra)

2.º premio categoría de machos

OU8190

Antonio Díaz Arias (Friol, Lugo)

3.º premio categoría de machos

C1400

Manuela Gantes (Culleredo, A Coruña)

Dende Asoporcel queremos felicitar a todos os criadores que participaron nalgún dos dous certames celebrados dentro desta nova edición da Semana Verde

Autóctonas Galegas Número 10

NOVAS PORCO CELTA

85

O SELO 100% RAZA AUTÓCTONA CELTA TRIUNFA NO SALIMAT!

Semana Verde 2017

Coincidindo coa Semana Verde, tamén se convocou unha nova edición do Salón de Alimentación do Atlántico (Salimat), no que houbo unha ampla representación de operadores, tanto produtores coma transformadores e comercializadores de Porco Celta, xunto co resto das razas autóctonas:

A Horta de Teodoro (Palas de Rei, Lugo), con carne fresca e produtos elaborados procedentes de animais da súa propia explotación de raza Porco Celta

Produtos Cárnicos Domínguez (Vimianzo, A Coruña), con diferentes elaborados derivados da raza Porco Celta

Soc. Coop. Galega Tres Fuciños (Boiro, A Coruña), con produtos elaborados de animais de raza Porco Celta procedentes das explotacións colaboradoras dos seus cooperativistas

Embutidos Hermelino (O Valadouro, Lugo), con produtos da raza Porco Celta procedentes da súa propia explotación

Zampacelta (Friol, Lugo), con produtos propios da raza Porco Celta elaborados a partir da cría de animais nas súas explotacións sitas en Friol (Lugo)

Todo o público puido mercar e degustar os diferentes produtos que alí se expoñían, coma o xamón, o chourizo e o salchichón de raza Porco Celta. Entre as novidades cómpre destacar as hamburguesas con diferentes preparados de Zampacelta (Friol) e da Soc. Coop. Galega Tres Fuciños (Boiro).

Salimat, un éxito de participación Este Salón actúa como axente dinamizador para adquirir novos contactos e abrir novos mercados que permiten poñer en valor un animal criado dun xeito san e natural do que se obteñen uns produtos diferenciados e de calidade.

Ademais, permite promover as propias marcas e dárllelas a coñecer aos consumidores coa presentación de diferentes elaborados e sempre coidando a imaxe, o deseño e a trazabilidade; todo isto fixo que se obtivese un balance moi positivo en canto á participación.

Na páxina da asociación (http://asoporcel.es/gl/) están dispoñibles varias entrevistas feitas aos participantes nesta edición do Salimat.

Autóctonas Galegas Número 10

86

NOVAS PORCO CELTA

Semana Verde 2017

SHOWCOOKING CON 100% RAZA AUTÓCTONA PORCO CELTA Esta feira internacional é, sen dúbida, un bo escaparate para presentar e promover o logotipo Raza Autóctona 100% Celta.

Coa colaboración de Boaga e do cociñeiro Antonio Díaz do restaurante Andarubel, elaborouse un showcooking dun xeito moi orixinal, que foi conducido polos técnicos de Asoporcel, Cruz Castro e Iván Rodríguez.

primaria como os dedicados á comercialización, os cales compartiron as súas experiencias e iniciativas cos asistentes.

Os pratos elaborados tiveron unha grande acollida entre todo o público participante, xa que se trataba de receitas diferentes e innovadoras elaboradas cun produto de enorme calidade.

Neste evento interviñeron todos os implicados no sector, tanto os de produción

Na páxina de Asoporcel está dispoñible o vídeo da presentación do logo.

DELICIAS DE PORCO CELTA, POR PRIMEIRA VEZ NO TAPIRAZAS Da man de Boaga, a carne de raza Porco Celta tivo cabida no seu restaurante Tapirazas, no cal se serviron varias tapas que foron elaboradas con produtos derivados das razas autóctonas galegas en perigo de extinción.

Como en anteriores edicións, resultou todo un éxito entre o numeroso público que optou por degustar as autóctonas galegas ata esgotarse as existencias.

A preparación dos distintos pratos correu a cargo do chef do restaurante Andarubel (Pontedeume), Antonio Díaz, quen sorprendeu os consumidores coas súas innovadoras receitas.

Autóctonas Galegas Número 10

Ovos rotos de Galiña de Mos con chourizo de Porco Celta

Costela asada de Porco Celta

Semana Verde 2017

novas PORCO CELTA

DIFUSIÓN DA RAZA EN OUTEIRO DE REI

DELICIOSO... CON PAN DE CEA!

O 1 de xullo celebrouse a undécima edición da Feira de Artesanía de Outeiro de Rei (Lugo) e, como xa sendo habitual nas feiras galegas, tamén tivo presenza a raza Porco Celta. Desta volta foi o criador lucense José Zapata da gandería Chousa do Lea o encargado de promover a nosa raza; sen dúbida, foi un bo marco para dar a coñecer esta raza autóctona e a calidade dos seus produtos.

O 2 de xullo o concello de San Cristovo de Cea (Ourense) desfrutou dunha nova edición da súa tradicional Festa do Pan de Cea, que este ano cumpriu 26 anos de existencia.

ESTIVEMOS NA RAPA DAS BESTAS DE FRIOL A Comunidade de Montes do Carballo (Friol, Lugo) organizou o domingo 30 de xullo a súa tradicional Rapa das Bestas. Entre as actividades programadas para ese día estaban un xantar popular e un espazo expositivo e de degustacións do que formou parte a carne de Porco Celta.

A campaña de promoción da raza completouse coa repartición de folletos informativos para que todas as persoas interesadas pudiesen adquirir coñecementos sobre as características da súa produción.

Dende ben cedo puideron visitarse os diferentes postos instalados no campo da Saleta, entre os cales se atopaba o do criador de Porco Celta David Martínez (Piñor), no que se puideron degustar distintos produtos elaborados coa carne desta raza.

87

XAMÓN E CHOURIZO CO SELO CELTA, EN FOOD TRUCK ATA ORTIGUEIRA Na 39.ª edición do Festival de Ortigueira (A Coruña), celebrada entre os días 13 e 16 de xullo de 2017, todos os asistentes puideron degustar produtos das razas autóctonas, entre os que había chourizo e xamón da raza Porco Celta, que foron servidos polo cociñeiro Antonio Díaz (Andarubel) na súa food truck de Autga.

PROMOCIÓN NO MERCADO MEDIEVAL DE ALFOZ O 15 de xullo volveu a Alfoz o Mercado Medieval, que o vindeiro ano cumprirá vinte anos de existencia. Neste evento turístico e gastronómico non podía faltar a presenza da raza Porco Celta. Nesta ocasión, ademais dunha degustación ofrecida pola gandería de Adrián Sixto (O Valadouro), os visitantes puideron levar dípticos nos que se recolle información sobre as calidades da súa carne.

A FOOD TRUCK DE AUTGA VIAXOU AO EQUIOCIO DE FERROL Outra cita destacada do verán galego é o Salón do Cabalo Equiocio, que tivo lugar en Covas (Ferrol) entre os días 11 e 13 de agosto. Os numerosos asistentes ao evento tiveron a oportunidade de probar alguns dos produtos derivados das autóctonas galegas na food truck de Autga, da man do chef de Andarubel (Pontedeume) Antonio Díaz, entre os que se atopaban elaborados con carne de Porco Celta.

Autóctonas Galegas Número 10

88

novas PORCO CELTA

BOÍSIMOS BOCADILLOS DE XAMÓN CELTA NO PANTÍN CLASSIC!

ASOPORCEL, NO PRIMEIRO ENCONTRO DE AFINET

A comarca de Ferrolterra acolleu durante a última semana de agosto o Campionato Mundial de Surf, o Pantín Classic. A proba, que se celebra en Pantín (Valdoviño), é a máis antiga de España e a cuarta do mundo.

En setembro Asoporcel participou na primeira xuntanza da Rede Galega de Innovación Agroforestal (Afinet).

Trátase dunha rede temática europea coordinada pola Universidade de Santiago de Compostela (USC) que promove a innovación agroforestal mediante a transferencia de coñecemento entre agricultores, gandeiros, investigadores, asesores e administracións. Na actualidade forman parte de Afinet un total de 13 socios de España, O Reino Unido, Bélxica, Portugal, Francia, Polonia, Hungría, Italia e Finlandia.

Durante o evento, tanto os deportistas coma os visitantes puideron catar diversos produtos da raza Porco Celta, así como recibir información sobre as súas peculiaridades, pois este Campionato congrega milleiros de visitantes procedentes de moitos puntos da xeografía mundial. As especiais características desta raza fixeron que o numeroso público quedase impresionado coa calidade das súas carnes. Outra gran cita para promover a nosa raza!

XXVI FESTA DA MALLA DE MEIRA O 20 de agosto tivo lugar en Meira (Lugo) a XXVI Edición da Festa da Malla e contou coa presenza dun stand específico da raza Porco Celta, onde se repartiu material promocional da raza.

Tamén houbo degustación de produtos derivados desta raza, que desta volta foron facilitados pola gandería colaboradora de Amparo Jartín, situada no mesmo concello.

A presentación de Afinet e dos seus cometidos marcou o comezo da primeira sesión de traballo da Rede Galega de Innovación Agroforestal, unha reunión que citou no edificio Cactus do Campus Terra da USC (Lugo) máis dunha trintena de participantes, entre agricultores, gandeiros, asesores, técnicos de Desenvolvemento Rural da Xunta de Galicia, GAIN e responsables da Oficina Galega de Cambio Climático.

A posta en común e os logros recollidos tras poñer en marcha iniciativas innovadoras de sistemas agroforestais en diversas localidades galegas (Muras, Vilalba, Boimorto e Carballo), a análise de necesidades e problemas que presentan na actualidade os sistemas agroforestais e a proposta de solucións e oportunidades para a súa progresiva implantación no territorio galego completaron o programa matinal desta xornada.

EXEMPLARES VIVOS DA RAZA, NO FESTIVAL DE LA LUZ

DESPEDIMOS O VERÁN EN MURAS

A localidade coruñesa de Boimorto acolleu os días 8, 9 e 10 de setembro unha nova edición do Festival de la Luz, outro excelente escaparate para seguir coas tarefas de promoción e difusión da raza Porco Celta. Nesta ocasión expuxéronse animais vivos procedentes da explotación que o Inorde ten en Armariz (Ourense).

O 24 de setembro participamos na Feira do Poldro e do Gando do Monte que se celebrou no concello lucense de Muras. Entre as actividades que formaron parte do evento, cómpre destacar a exposición de animais vivos da razas autóctonas galegas, que incluíu exemplares vivos de Porco celta. Así mesmo, no stand da asociación podíase recoller diverso material divulgativo.

A cría destes animais supón un elemento dinamizador do rural, o que contribúe ao mantemento e ao impulso económico nas zonas rurais máis desfavorecidas.

Autóctonas Galegas Número 10

NOVAS PORCO CELTA

89

AMPLA PRESENZA EN EXPOLUGO 2017

Expolugo

Coincidindo coa gran festa do outono galego, o San Froilán, os días 7 e 8 de outubro de 2017 Lugo acolleu unha nova edición da Mostra Gandeira Expolugo, A Rural, que se desenvolveu no Pazo de Feiras e Congresos da cidade amurallada. Á mostra asistiron criadores, animais da raza Porco Celta e técnicos da asociación, que participaron nas diferentes actividades organizadas.

Estrea no Desfile de Gando Como é tradición, este ano no desfile de gando polo centro de Lugo, ademais do resto das razas autóctonas, ante a sorpresa de moitos espectadores desfilou Cesáreo, un verrón de Porco Celta de gran peso e tamaño, amosando o bo manexo que ten esta raza autóctona. Ademais deste animal, o público tamén puido ver in situ un leitón autóctono que tamén chamou moito a atención.

I Concurso Morfolóxico da Raza Porco Celta provincial No marco de Expolugo levouse a cabo o I Concurso Morfolóxico na provincia de Lugo e nel competiron preto de trinta animais, repartidos en dúas categorías de diferentes explotacións de toda a provincia.

cursos Zooxenéticos de Galicia e polo técnico veterinario responsable da explotación de Porco Celta que o Inorde ten en Armariz (Nogueira de Ramuín).

Nesta edición o xurado avaliou os caracteres morfolóxicos do estándar racial, tarefa levada a cabo por Cástor Rivero, director do Centro de Re-

Ademais do concurso, expuxéronse dúas reprodutoras cos seus leitóns, que fixeron as ledicias dos máis pequenos.

RESULTADOS DO CERTAME 1.º premio categoría reprodutor

Antonio Díaz Arias (Friol, Lugo)

1.º premio categoría reprodutora

Antonio Díaz Arias (Friol, Lugo)

2.º premio categoría reprodutor

José Barreira Alonso (Cospeito, Lugo)

2.º premio categoría reprodutora

Mario Rouco Rey (Muras, Lugo)

3.º premio categoría reprodutor

Manuel Rouco Villares (Vilalba, Lugo)

3.º premio categoría reprodutora

José Barreira Alonso (Cospeito, Lugo)

A mostra de produtos e a degustación, un rotundo éxito O público tivo tamén a posibilidade de mercar produtos das razas autóctonas galegas. Foron varios os operadores de Porco Celta que participaron nesta edición promovendo as súas marcas e os seus produtos: Verde Cubico, Soc. Coop. Galega Tres Fuciños, CMVMC do Carballo, Chousa do Lea e Embutidos Lago.

Esta iniciativa tivo unha moi boa acollida e contou coa inestimable colaboración dos criadores de razas autóctonas. Asoporcel quere agradecerlles a todos os que formaron parte deste evento o seu esforzo e o seu compromiso.

Esa fin de semana realizáronse degustacións de produtos das diferentes razas autóctonas, que atraeron numeroso público, o cal valorou positivamente a experiencia. Ao tempo explicábase en cada cata o produto que se estaba a consumir, as súas peculiaridades e as formas de manexo e cría; neste senso, tamén os propios produtores lle contaron as súas experiencias relacionadas coas autóctonas ao público asistente.

Autóctonas Galegas Número 10

90

II FEIRA GOURMET ETIQUETA NEGRA DE PONTEVEDRA Tamén no mes de outubro (28, 29 e 30), Pontevedra acolleu a súa segunda Feira Gourmet Etiqueta Negra, un evento dedicado aos produtos gourmet e delicatessen.

Foi outro bo punto de encontro para darlles a coñecer a raza Porco Celta e os seus produtos aos profesionais da alimentación e da restauración, así como aos propios consumidores interesados nas calidades da raza.

O público puido degustar, entre outras razas autóctonas, a carne porcina, desta volta achegada polos criadores que forman a Soc. Coop. Galega Tres Fuciños. Ademais, repartiuse información sobre a raza nun posto con material divulgativo.

MOSTRA DE PORCOS CELTA NA XXIX FEIRA DO PORCO DA CEBA EN COSPEITO O recinto feiral da Feira do Monte en Cospeito (Lugo) acolleu a 29 edición da Feira do Porco da Ceba. Este ano tivo lugar o 25 de novembro, día no que centos de persoas de toda Galicia se achegaron para desfrutar da xornada e, de paso, puideron ver exemplares vivos da raza Porco Celta, que levou da súa explotación o criador José Veiga, de Castro de Rei (Lugo).

Autóctonas Galegas Número 10

novas PORCO CELTA

EN OUTUBRO, EN FOOD TRUCK ÁS PONTES E A OLEIROS!

PROTAGONISTA DAS XORNADAS GASTRONÓMICAS DE VILALBA

En outubro o Porco Celta, xunto con outras razas autóctonas, percorreu diferentes eventos para dar a coñecer o seu sabor e a calidade dos seus produtos da man do cociñeiro Antonio Díaz e da súa food truck Autga.

A hostalería de Vilalba (Lugo) apostou polo Porco Celta dende o 30 de outubro ata o 5 de novembro nunhas xornadas gastronómicas nas que participaron 18 locais da zona. O evento, organizado pola Asociación de Empresarios SetePontes e pola granxa Fraga do Coto, contou cun gran número de comensais que se amosaron moi satisfeitos e valoraron positivamente os diferentes produtos degustados.

Estiveron na Feira do Queixo e do Mel de Goente nas Pontes de García Rodríguez e no Festival de Oleiros (ambos os lugares na provincia da Coruña), e nas dúas citas o público asistente mostrou a súa satisfacción valorando a calidade desta raza autóctona.

MANZANEDA APOSTA POLA RAZA PORCINA GALEGA O días 4 e 5 de novembro o concello ourensán de Manzaneda acolleu a X edición das Xornadas Gastronómicas e de Recuperación do Porco Celta, unha cita tradicional a prol da recuperación desta raza autóctona organizada pola Asociación Porco Celta Manzaneda.

Entre as diversas actividades que engloba esta celebración, ademais de degustar diferentes produtos, os asistentes puideron escoitar unha charla sobre esta raza (Inorde-Asoporcel), observar exemplares vivos e consultar o material divulgativo exposto nun stand específico sobre estes animais.

novas PORCO CELTA

91

I XORNADA MONOGRÁFICA DO PORCO CELTA NO IBADER O 11 de novembro tivo lugar no Instituto de Biodiversidade Agraria e Desenvolvemento Rural (Ibader) en Lugo a I Xornada Técnica Monográfica do Porco Celta en Galicia. O principal obxectivo deste evento é fomentar o coñecemento desta raza e permitirlles unha maior especialización a todos os gandeiros interesados na súa cría e produción.

A primeira sesión foi abordada por Jesús Fernández, veterinario de porcino de Nuscience Ibérica SAU, e nela tratou temas tan importantes como a alimentación das diferentes fases de cría e o seu manexo. O segundo relatorio correu a cargo de M.ª Helena Fernández da Escola Politécnica Superior de Lugo, quen lles explicou aos asistentes os diferentes tipos de instalacións que se precisan para a cría de Porco Celta.

A mañá rematou coa intervención de Gonzalo López Lorenzo, veterinario do Departamento de Patoloxía Animal da USC, quen amosou diferentes pautas sanitarias aplicables nunha explotación de Porco Celta.

Pola tarde foi a quenda de Daniel Franco, investigador do Centro Tecnolóxico da Carne de Ourense, quen realizou varios proxectos con esta raza. Na súa charla falou sobre as diferentes características da carne e da canal de Porco Celta.

No segundo relatorio vespertino, Jesús Cantalapiedra, veterinario dos servizos oficiais da Xunta de Galicia, explicou a normativa de benestar animal nas explotacións de porcino.

Este encontro deu fin co debate da mesa redonda, na que todos os asistentes puideron aclarar dúbidas ou expresar inquedanzas en relación coa raza Porco Celta.

O balance de participación foi moi positivo, pois asistiron a esta primeira edición preto de setenta persoas, que puideron compartir experiencias relacionadas co sector.

CHARLA DE ASOPORCEL NA XORNADA SOBRE SISTEMAS SILVOPASTORAIS

APETITOSO MENÚ NO VALADOURO!

O auditorio municipal José Casal de Vila de Cruces (Pontevedra) acolleu os días 25 e 26 de novembro a Xornada Técnica sobre o Uso Múltiple e Sistemas Silvopastorais en Montes Atlánticos, que estivo dirixida a membros das comunidades de montes, traballadores do sector agrícola e forestal, estudantes e titulados de ciclos formativos, así como a todas as persoas que puidesen estar interesadas.

Do 4 de novembro ao 6 de decembro o restaurante Asturias do Valadouro (Lugo) serviu un saboroso menú cuxa materia prima foi a carne de Porco Celta: de primeiro, táboa de embutidos celtas e, de segundo prato, grellada celta, a base de costeleta, lombo ou segredo, segundo a dispoñibilidade do establecemento. A sobremesa e o café acompañaron esta deliciosa oferta.

Asoporcel encargouse dunha charla específica sobre a xestión de sistemas silvopastorais coa raza Porco Celta. Así mesmo, os asistentes tiveron a oportunidade de visitar a CMVMC do Carballo (Friol), onde se crían animais desta raza autóctona.

Autóctonas Galegas Número 10

xa xa estamos xa estamos aquí estamos aquí aquí

GOBIERNO DE ESPAÑA

MINISTERIO DE AGRICULTURA, ALIMENTACIÓN Y MEDIO AMBIENTE

Fondo Europeo Agrícola de FEADER Rural: Desenvolvemento Europa inviste no rural Europa inviste no rural GOBIERNO DE ESPAÑA

GOBIERNO

MINISTERIO DE ESPAÑA DE AGRICULTURA, ALIMENTACIÓN Y MEDIO AMBIENTE

MINISTERIO DE AGRICULTURA, ALIMENTACIÓN Y MEDIO AMBIENTE

FEADER FEADER Europa inviste no rural Europa inviste no rural