AUTÓCTONAS GALEGAS 2

2 OUTONO 2008

UN PROXECTO INTERCENTROS CARACTERIZARÁ A CANAL E A CARNE DO BOVINO AUTÓCTONO

V CONCURSO DE DEBUXO AUTÓCTONAS DE GALICIA: O ÁLBUM

O CAN DE PALLEIRO,

UN ANIMAL POLIVALENTE

CARACTERIZACIÓN SEMINAL

DOS MARÓNS DE OVELLA GALEGA

EDITORIAL

APROBADO O PROXECTO PARA CARACTERIZAR A CANAL E A CARNE DAS RAZAS BOVINAS AUTÓCTONAS Desenvolverano o CIAM, CETECA e BOAGA ata o ano 2011

O proxecto solicitado polo CIAM (Centro de Investigacións Agrarias de Mabegondo) baixo o título de Caracterización da canal e da carne das razas bovinas autóctonas galegas en perigo de extinción. Comercialización e estudo de vida útil foi aprobado para o seu desenvolvemento durante os anos 2008, 2009, 2010 e 2011. Trátase dun proxecto de colaboración entre o CIAM, CETECA (Centro Tecnolóxico da Carne e da Calidade Alimentaria de Galicia) e BOAGA. Preténdese estudar nun prazo de tres anos o ritmo de crecemento e a calidade da carne dos xatos das razas Cachena, Caldelá, Frieiresa, Limiá e Vianesa.

3

2 VERÁN 2008

EDITA: FEDERACIÓN DE RAZAS AUTÓCTONAS DE GALICIA-BOAGA Fontefiz. 32152. Coles (Ourense).

Teléfono: 988.20.54.86 Fax: 988.20.54.89 Email: boaga@boaga.com Web: www.boaga.com Presidente: José Manuel González Lamelas Vicepresidente: José Blanco Blanco Secretaria-tesoureira: María Josefa Fernández Padín Vogais: Pablo Pérez Barroso, Manuel Devesa Fernández, Lisardo López Blanco, Francisco José Monasterio Solveira PRODUCE: TRANSMEDIA Comunicación & Prensa Pazo de Feiras e Congresos, s/n 27004. Lugo.

Teléfonos: 982.22.12.78/ 636.95.28.93, 610.21.53.66 Email: transmedia@ctransmedia.com Web: www.transmedia.es

O estudo levarase a cabo sobre un total de 150 xatos, repartidos en mostras de 30 para cada una das cinco razas. A valoración terá lugar no marco dun sistema de produción en extensivo e sistema mixto cun remate en cebo de dous meses. Todas as reses serán sacrificadas aos 9 meses.

Tirada: 1000 exemplares

Farase un control do consumo e do índice de conversión dos alimentos, data de parto das nais, crecemento, peso no momento do sacrificio e consumo de concentrados.

SUMARIO

O despece correrá a cargo do CETECA, extraendo o músculo longisimus dorsi, entre a quinta e décima costela, para levalo en condicións isotermas ao CIAM, onde se avaliará a calidade da carne mediante medidas do pH, cor, composición química, cantidade de mioglobina, capacidade de retención da auga, análise de perfil de textura (WB e TPA) e cuantificación e identificación do perfil aminoacídico e lipídico.

Highland

Depósito legal: LU-399/2007

RAZAS DO MUNDO 4

CAN DE PALLEIRO Caracterización e historia

6

SANIDADE A Lingua Azul

12

INNOVACIÓN Localización por GPS

15

XENÉTICA Extracións para análises de ADN

16

Caracterización seminal da Ovella Galega

18

MANEXO Zona de fuga e punto de balance

22

ESPECIAL: V CONCURSO DE DEBUXO INFANTIL Participantes e gañadores

23

GALIÑA DE MOS II Concurso Exposición en Lugo

28

4

RAZAS DO MUNDO

RAZA HIGHLAND/ ESCOCIA

O

rixinaria de Escocia, a raza Highland foi conformada debido ás condicións extremas da súa área de orixe.

Nun principio existían dous tipos, a negra chamada Kyloe, do norte de Escocia, e outra vermella dos Highlands escoceses. Hoxe son unha soa chamada Highland, existindo capas en negro, branco e amarelo, ademais do vermello.

A familia real inglesa posúe un rabaño de Highlands no castelo de Balmoral.

O seu libro xenealóxico data do ano 1884, é das más antigas rexistradas como raza e hoxe atópase en EE.UU, Australia, Canadá e Europa.

A carne é de baixo contido en graxa, debido a que, dada a súa extensa pelaxe,non necesita unha capa de graxa que faga de illante do frío exterior.

A súa extensa pelaxe fai que se adapte perfectamente a climas extremos de frío.

Así, podemos atopala en Escandinavia, Alaska, Noruega e o norte do Canadá.

Existe a “Guaranteed Pure Highland Beef” tm, marca de carne de pura raza que comercializa a súa produción, procedente ao 100% de raza Highland.

Autóctonas Galegas Número 2

CAN DE PALLEIRO

6

CAN DE PALLEIRO:

“SÓ LLE FALTA FALAR” IRENE PUENTE SAAVEDRA Criadora de Can de Palleiro

Din os nosos vellos que nas aldeas había un can que tanto podía coidar o gando como gardar a casa. Algún conta que na súa casa había un can que o ía buscar á escola cando remataba e o acompañaba de volta ao fogar, protexéndoo durante o longo camiño. Este can é o Can de Palleiro, unha raza autóctona galega en perigo de extinción.

HISTORIA E ORIXE O Can de Palleiro é un can de tronco indoeuropeo, o seu agritipo foi o principal antepasado dos cans de campesiño de Centroeuropa, acompañando os pobos precélticos atlánticos, centroeuropeos e nórdicos nas sucesivas ondas de invasións que poboaron a vertente atlántica noroccidental da Península Ibérica.

O nome de Can de Palleiro puxéronllo tras ver que estes cans adoitaban durmir no palleiro, que lles proporcionaba calor e abrigo.

Unha das razóns polas que case desaparece esta raza foi a chegada dos pastores alemáns e outras razas foráneas. Os donos comezaron a cruzar as femias de Palleiro cos pastores alemáns e así, xeración tras xeración, a raza foi dexenerando.

Pero un grupo de veterinarios da Xunta de Galicia decatáronse de que en moitas ganderías había cans de características semellantes. Puxéronse a investigar e describiron esta raza, polo que a Administración decidiu conservala . Fundouse o Club da Raza Can de Palleiro, que axiña comezou a súa inestimable tarefa para tentar recuperar esta raza autóctona en perigo de extinción.

Unha das razóns polas que case desaparece esta raza foi a chegada dos pastores alemáns e outras razas foráneas Autóctonas Galegas Número 2

IDENTIFICACIÓN 1. Aparencia Para recoñecer a un auténtico Can de Palleiro, hai que ter en conta unha serie de características: O corpo. Este animal é rústico e fornido, de tipo lupoide, cun perfil recto, eumétrico, de tamaño medio duns 60-62 cm na cruz. Posúe unhas proporcións harmónicas, constitución forte, con ósos bastante grosos e un corpo mediano, aínda que lixeiramente alongado.

As súas extremidades son rectas e ben verticais, presentando unha forte estrutura ósea.

As femias son algo máis baixas, lixeiras e con proporcións máis lonxíneas.

A pesar da súa aparencia robusta, os seus movementos son rápidos e ten boa musculación.

A cabeza é forte, ao xeito dunha pirámide horizontal, con óso denso, proporcionada coa conformación do animal. Ten un pescozo musculoso e a pel non forma papada.

Respecto á cor, hai varias capas neste intre: marela, castaña, lobuna, canela e incluso negra.

CAN DE PALLEIRO

O pelo é espeso, tupido e denso (máis no inverno) por ser un animal que adoita vivir e durmir fóra da casa.

2. Temperamento Can pastor e de garda, polivalente, pois tanto vai coas vacas, arreándoas e gardándoas, como coida da casa. Gardián de grande intelixencia, presenta un carácter forte e reservado cos estraños, sendo ademais valente (é o único can que é capaz de enfrontarse ás vacas). Estas características fano un gran colaborador na condución e garda do gando. É extremadamente leal ao seu amo e doce e tranquilo coa xente da casa.

Na actualidade o Can de Palleiro acode a gran cantidade de exposicións de razas autóctonas, feiras de gando, etc., amosándose pouco a pouco e dándose a coñecer nas saídas en televisión, xornais e revistas.

7

É can pastor e de garda, polivalente, pois tanto vai coas vacas, arreándoas e gardándoas, como coida da casa

Outra das características deste animal é a estabilidade psíquica e a súa sociabilidade.

O Can de Palleiro, dentro da súa polivalencia, comeza a introducirse en tarefas coma o rastrexo, o Exército, o coidado de persoas maiores, como can guía, etc.

E, cada vez máis, téntase introducilo en canta tarefa sexa capaz de levar a cabo este espléndido animal.

Autóctonas Galegas Número 2

8

novas

UNHA DELEGACIÓN DE PROFESIONAIS DE EXIPTO VISITOU AS INSTALACIÓNS DE BOAGA Unha delegación de Exipto, formada por veterinarios e criadores de gando, visitou no pasado mes de novembro as instalacións de BOAGA e do Centro de Recursos Zooxenéticos de Galicia, no Pazo de Fontefiz (Coles, Ourense). A expedición foi

Foto de familia da delegación exipcia, no exterior do Pazo

coordinada polo Ministerio de Asuntos Exteriores de España.

Os profesionais exipcios manifestaron un grande interese pola aplicación informática de traballo na xestión dos libros xenealóxicos de BOAGA, o banco de xermoplasma do Pazo de Fontefiz e a aplicación do programa de xestión de apareamentos e calculo de coeficientes de parentesco que realiza BOAGA para as asociacións de criadores.

O que máis lles interesou aos visitantes foi ver o gando e a xestión cos gandeiros, para o que foron acompañados por persoal de BOAGA e do Pazo de Fontefiz a facer unha visita a unha explotación de

Os profesionais exipcios atenden as explicacións de Carlos López Franco, director do Pazo de Fontefiz (cuarto pola esquerda)

gando autóctono en réximen extensivo.

Alí, o que máis espertou a súa curiosidade foi a manga de manexo do gando e a xestión de pastos na explotación.

A UTE DE BOS INAUGUROU AS SÚAS NOVAS INSTALACIÓNS EN SETEMBRO O pasado 16 de setembro tivo lugar a inauguración das novas instalacións da Unidade de Transferencia de Embrións (UTE) de Bos (Guísamo, A Coruña), a cargo do Vicepresidente da Xunta, Anxo Quintana, e o conselleiro do Medio Rural, Alfredo Suárez Canal. Ao acto asistiron numerosos representantes de institucións relacionadas co mundo da gandería, a Administración, a investigación e a Universidade e, sobre todo, gandeiros e técnicos amantes da xenética. Ademais dun percorrido polas novas instalacións

fíxose unha pequena mostra exposición dalgúns dos mellores exemplares da Unidade, así como unha demostración de recollida de embrións e parte do seu procesamento no laboratorio.

Desde a súa posta en marcha en 1992, a UTE de Bos, xestionada por FEFRIGA en convenio coa Administración galega, produciu algo máis de 7.000 embrións, dispoñendo na actualidade dun sistema de venda a través de internet. Ao longo destes anos, o centro veuse consolidan-

O vicepresidente da Xunta, Anxo Quintana, e o conselleiro do Medio Rural, Alfredo Suárez Canal, percorreron a UTE en compaña de responsables de asociacións gandeiras

do como un referente tanto en xenética Holstein, ocupando o número 1 do ránking nacional por ICO, como na técnica de transferencia embrionaria.

A UTE de Bos produce nestes momentos máis do 50% dos embrións que se xeran en España e converteuse no centro de operacións dun complexo programa de mellora xenética, realizando a maior parte das súas actividades directamente nas ganderías mediante o servizo de transferencia embrionaria.

As novas instalacións da UTE

Autóctonas Galegas Número 2

As novas instalacións da UTE constan de laboratorios, sala de extracción de embrións e ovocitos, local de almacenamento de embrións, oficinas, sala de reunións e sala de conferencias. Cos novos equipamentos, a Unidade prevé aumentar a produción de embrións, así como as técnicas empregadas e os servizos ofertados, ademais de ampliar as actividades en materia de I+D+i e de formación tanto a gandeiros como a técnicos.

novas

9

APROBADO O PROXECTO DE BOAGA PARA AVALIAR A CARNE DOS CORDEIROS DA RAZA OVELLA GALEGA A Consellería do Medio Rural aprobou o proxecto FEADER presentado por BOAGA Caracterización produtiva e calidade da canal e da carne dos cordeiros da raza Ovella Galega sometidos a distintos sistemas de manexo. A duración do proxecto é de tres anos e nel colaboran o INORDE, o Centro de Recursos Zooxenéticos de Galicia e o CETECA. A raza Ovella Galega críase para a produción cárnica, obténdose dela uns cordeiros de pequeno tamaño pero cunha carne moi valorada. Mediante este proxecto preténdese estudar a calidade da canal e da carne e o ritmo de crecemento que

experimentan estes cordeiros (machos) da raza (inscritos todos eles no Libro Xenealóxico da Raza), tratando de determinar o momento óptimo do sacrificio en función da idade do animal.

calidade da canal e da carne tratando de obter ao mesmo tempo unhas primeiras aportacións sobre a caracterización desta carne mediante o estudo do perfil dos ácidos graxos e aminoácidos.

Este proxecto realizarase en explotacións gandeiras con animais da raza inscritos no Libro Xenealóxico da Raza Ovella Galega, onde se controlarán os parámetros de crecemento: data do parto, peso ao nacemento, crecemento e peso ao sacrificio. Posteriormente, despois do sacrificio, as canais serán enviadas ao Centro Tecnolóxico da Carne e da Calidade Alimentaria de Galiza, onde se estudará a

BOAGA VACINOU CONTRA A LINGUA AZUL EXPLOTACIÓNS CON EXEMPLARES DE OVELLA GALEGA Os veterinarios de BOAGA procederon a vacinar contra a lingua azul explotacións que teñen exemplares da raza Ovella Galega. As visitas efecturáronse nos meses de novembro e decembro, coa finalidade de protexer unha raza que forma parte do patrimonio xenético, cultural, social e económico de Galicia. A colaboración de BOAGA coa Consellería do Medio Rural na campaña de vacinación centrouse na totalidade do gando ovino e cabrún que quedaba pendente.

Os equipos veterinarios de BOAGA vacinaron en toda Galicia 37 explotacións, aplicando a primeira dose de vacina fronte aos serotipos 1 e 8 do virus da lingua azul nun total de 3.384 ovinos e 277 cabrúns e a segunda dose en 3.748 ovinos e 282 cabrúns. En total, nas 37 explotacións de gando ovino e cabrún aplicáronse 7.691 doses de vacina para cada serotipo.

II FESTA DA RAZA FRIEIRESA EN SANTIGOSO (A MEZQUITA) Por segundo ano consecutivo celebrouse no pasado mes de agosto a Festa da Raza Frieiresa en Santigoso (A Mezquita, Ourense), con grande afluencia de xente.

O concurso de fotos antigas, o de xugadas de vacas e o morfolóxico da raza, xunto cunha degustación de carne de Frieiresa, foron algunas das actividades do programa.

Como remate celebrouse unha subasta de exemplares de raza Frieiresa, con grande éxito, xa que todos os animais subastados foron adxudicados.

A xornada debeuse á dedicación da Asociación de Veciños de Santigoso, que sacaron adiante a celebración cun orzamento axustado e nun tempo reducido. A organización contou co apoio do Concello da Mezquita e a Consellería do Medio Rural.

Autóctonas Galegas Número 2

10

novas

UN CRIADOR DE GALIÑA DE MOS, PREMIADO NA EXPOSICIÓN AVÍCOLA DE CASTROPOL Un galo do criador Luis Fernández, de Riotorto (Lugo), gañou o segundo premio de razas españolas nunha das exposicións avícolas máis importantes do panorama español, a Exposición de Avicultura de Castropol, que se celebrou entre o 7 e o 9 de novembro nesta vila do Occidente de Asturias.

AS RAZAS DO PAÍS TAMÉN ESTIVERON NA II MOSTRA DO PATRIMONIO CULTURAL INMATERIAL

UN LOTE DE GALIÑA DE MOS, SEGUNDO PREMIO NA MOSTRA INTERNACIONAL DE XIXÓN O recinto da Feira de Mostras de Xixón acolleu, entre os días 26 e 28 de setembro, o I Concurso Exposición Internacional de Avicultura de Razas Autóctonas de España, Francia e Portugal. O certame contou coa presenza de exemplares da Galiña de Mos. Un lote do criador Carlos Durán, de Ferrol, alzouse co segundo premio da exposición.

Con motivo da II Mostra do Patrimonio Cultural Inmaterial, celebrada na Praza Maior de Ourense do 8 ao 11 de novembro, celebrouse unha exposición con paneis informativos sobre as razas autóctonas e sobre o Centro de Recursos Zooxenéticos. Esta exposición recibiu ducias de visitantes durante os días que durou a Mostra.

O patrimonio cultural inmaterial -segundo os criterios da Unesco- clasifícase en cinco eidos: tradición e expresión oral, artes do espectáculo, usos sociais, rituais e actos festivos, coñecemento e usos relacionados coa natureza e o universo e técnicas artesanais tradicionais.

NARÓN ACOLLEU EN AGOSTO UNHA MOSTRA DE RAZAS AUTÓCTONAS En pleno verán, os días 9 e 10 de agosto, celebrouse na parroquia de Sedes do concello de Narón (A Coruña) unha mostra de razas autóctonas englobada dentro da festa Oenach Céltico. Os criadores da zona organizaron unha fermosa exposición de varios tríos de exemplares da raza Galiña de Mos. Participaron, entre outros, os criadores de Avimós Luis Garnelo, Carmen Grandal, Ricardo Allegue, Juan Carlos Puente, Álvaro López, Germán Fraga e Fidel López. En paralelo tiveron lugar unhas xornadas gastronómicas nas que o Galo Mos foi un dos pratos principais.

Na mostra tamén houbo presenza do resto das razas autóctonas galegas. O Centro de Recursos Zooxenéticos levou exemplares das razas bovinas e da Ovella Galega e asemade recibiuse unha ampla representación de Can de Palleiro, por cortesía de membros do Club da Raza.

Autóctonas Galegas Número 2

novas

11

O CENTRO DE RECURSOS ZOOXENÉTICOS E BOAGA, NA SEMANA VERDE O pavillón de gandería da Feira Internacional Semana Verde de Silleda, celebrada este ano entre o 19 e o 23 de novembro, contou con paneis informativos das razas autóctonas e do Centro de Recursos Zooxenéticos do Pazo de Fontefiz. O mesmo espazo expositivo acolleu tamén información do Centro de Razas Equinas Autóctonas de Galicia (CREAG) e do Club do Can de Palleiro.

Os exemplares de razas autóctonas que se exhibiron na Feira pertencen ao Centro de Recursos Zooxenéticos. En concreto, unha parella de Ovella Galega, dous lotes de Galiña de Mos e dez exemplares das razas bovinas. Numerosos visitantes achegáronse a ver os animais e recolleron abundante material publicitario no stand de Boaga.

EXHIBICIÓN DO CAN DE PALLEIRO EN SILLEDA

EXPOLUGO DEULLES PROTAGONISMO ÁS RAZAS AUTÓCTONAS

Con motivo da celebración da Feira Internacional Semana Verde de Galicia, O Club do Can de Palleiro organizou o 23 de novembro a II Exposición Monográfico da raza Can de Palleiro. Participaron 30 exemplares, que se exhibiron ante unha gran cantidade de público. Ao final do acto houbo unha demostración de manexo infantil dos cans presentados.

No marco de Expolugo (3-6 de outubro) celebrouse a segunda Mostra Agrogandeira, na que as razas autóctonas xogaron un papel preponderante. O Pazo de Congresos e Exposicións de Lugo acolleu o evento, organizado pola Fundación Feiras e Exposicións de Lugo e a Delegación da Consellería do Medio Rural.

Na Mostra destacaron pola súa calidade os dez exemplares das cinco razas autóctonas bovinas, Cachena, Caldelá, Frieiresa, Limiá e Vianesa, en lotes dunha vaca coa súa cría, todas elas propiedade do Centro de Recursos Zooxenéticos da Consellería do Medio Rural da Xunta de Galicia. Tamén se presentou unha excelente parella da raza Ovella Galega.

O stand de BOAGA na Mostra estivo integrado por paneis informativos das cinco razas bovinas, da Ovella Galega e da Galiña de Mos, ademais do panel do Pazo de Fontefiz. O expositor foi moi visitado durante os catro días da feira, repartíndose máis de tres mil folletos informativos sobre as razas autóctonas e as actividades do Pazo de Fontefiz e o Centro de Recursos Zooxenéticos

AVIMÓS PARTICIPOU NO DESFILE DE GANDO DO SAN FROILÁN As rúas máis céntricas de Lugo serviron de escenario o pasado 3 de outubro a un fermoso desfile de gando que inauguraba a Mostra Agrogandeira celebrada con motivo das festas do San Froilán. As rúas que bordean a muralla romana e zonas peonís enchéronse de carros tirados por gando e os transeúntes puideron ollar as razas gandeiras coma en tempos pasados. Avimós participou con dous lotes de exemplares que ían enriba de senllos carros tirados por vacas e burros.

Autóctonas Galegas Número 2

SANIDADE

12

A LINGUA AZUL A lingua azul (LA) é unha enfermidade vírica que afecta os rumiantes (ovinos, cabrúns, bovino, etc.) Trasmítese por mosquitos do xénero Culicoides. Está caracterizada por inflamación, hemorraxias e edemas en mucosa bucal, pezuños e musculatura, con desenvolvemento de erosións e ulceracións.

A

lingua azul ten moita importancia polo deterioro físico que provoca nos animais, o que trae consigo perdas de produción, ademais de grandes custos de prevención e control da enfermidade. Non afecta ao home, só aos animais.

ETIOLOXÍA É unha enfermidade non contaxiosa causada por un virus pertencente á familia Reoviridae e ao xénero Orbivirus. Este virus é bastante resistente aos disolventes orgánicos (cloroformo, éter, etc.), axentes tensoactivos, frío e calor (50ºC durante 3h). É sensible aos ácidos (pH<6 e >8) e á conxelación lenta entre -10ºC e -20ºC. Os desinfectantes como o ácido acético, iodóforos e produtos fenólicos tamén resultan bastante eficaces ante o virus.

Existen 24 serotipos distintos do virus da LA. En Europa só foron detectados ata o momento os serotipos 1, 2, 4, 8, 9 e 16.

A virulencia do virus varía segundo as distintas cepas. A gravidade dos síntomas tamén depende doutros factores como a idade do animal, a raza, o estado de carnes, o estrés, a densidade de mosquitos infectados, a presión viral na zona, etc.

EPIDEMIOLOXÍA E TRANSMISIÓN Existen moitos animais susceptibles de ser infectados polo virus da LA, incluídos os rumiantes, ovellas, cabras, vacas, búfalos, camelos, antílopes, cervos, etc.

Dependendo da especie, os síntomas clínicos varían, sendo no gando ovino onde aparece o cadro clínico completo, e no resto desenvólvese normalmente sen sintomatoloxía.

A distribución xeográfica da LA vai depender da presenza do mosquito. A enfermidade mantense sinxelamente en rexións con climas templados na que a actividade do Culicoides mantense no tempo. O virus aparece en rexións con meses templados (sobre todo, verán e Autóctonas Galegas Número 2

outono), probablemente polo transporte de animais infectados ou polo transporte do mosquito infectado polo vento (130-200 kms).

No inverno a enfermidade pode seguir aparecendo se se dan as seguintes circunstancias: presenza de animais con prolongadas viremias (virus en sangue), ata 3 meses en certos animais; transmisión transplacentaria a finais de outono ou principios de inverno, nacendo animais virémicos, ou sobrevivencia de certos culicoides ao inverno.

A transmisión da enfermidade prodúcese a través do mosquito. Pode existir unha transmisión vía placental (nai-feto), que provocaría abortos (primeiro tercio da xestación) ou malformacións do sistema nervioso central (segundo tercio da xestación) e animais nacidos portadores (terceiro tercio da xestación). Estes animais normalmente evolucionan cara á curación, pero poden tardar ata 4 meses en eliminar o virus. Os que sobreviven quedarán protexidos para toda a vida fronte a ese serotipo. O virus tamén pode aparecer en seme, pero só nos momentos de máxima viremia e por pouco tempo. A transmisión por vía sanguínea polo emprego dunha mesma agulla entre animais presenta unha pequena marxe de posibilidade.

SINTOMATOLOXÍA Período de incubación: 7-10 días. Viremia aos 3-4 días despois da infección.

- Forma aguda (ovella): • • •

Febre (42ºC) Depresión, delgadez.

Síntomas bucais: inflamación, ulceración, erosión e necrose da mucosa da boca. Inflamación da lingua (glosite) e ás veces cianótica (cor azul).

Salivación excesiva.

• Sintomas nasais: descarga nasal debida á inflamación da zona.

• Edema subcutáneo submandibular e supraorbitario.

• Sintomas podais: coxeiras por inflamación e ulceración da banda coronaria, o que provoca dolor intenso.

• Abortos.

• Complicacións neumónicas (pulmonares).

• Morte no prazo de 8-10 días ou recuperación con alopecia (caída do pelo ou vélaro), esterilidade ou retraso no crecemento.

- Forma subaguda (bovinos e ovinos en zonas enzoóticas): •

• •

Nacemento de animais débiles, abortos, anomalías conxénitas (descoordinación de movementos, hidroencefalia).

Artrite, mastite, infertilidade.

Baixo índice de mortalidade.

SANIDADE

13

PREGUNTAS SOBRE A LINGUA AZUL ¿Que é a lingua azul?

A febre catarral ovina ou lingua azul é unha enfermidade vírica, non contaxiosa, que se transmite mediante mosquitos e que afecta aos rumiantes, especialmente ao gando ovino. ¿A enfermidade supón algún tipo de problema para a saúde pública ou a seguridade alimentaria?

caduras de mosquitos. Ter en conta os tempos de espera para o consumo de carne e leite do produto utilizado.

- Infección inaparente: •

Noutras especies.

Síntomas en bovinos causados polo serotipo 8 ou 1( ás veces):

2. Vacinación dos animais

•

•

Lesións na mucosa nasal, salivación abundante, febre, conxuntivite, disfaxia, descarga nasal, lesións no ubre, artrite, laminite, coronite, anomalías conxénitas e abortos.

- Morbilidade e mortalidade: Ovellas: 100% de morbilidade e 0-50% de mortalidade. Curación ata 2 semanas.

Vacún: 5% de morbilidade, sobre todo de forma subclínica.

PREVENCIÓN E CONTROL Non hai tratamento eficaz.

Dado que a transmisión da enfermidade se debe aos mosquitos, a súa prevención e control resultan moi complexos.

1. Control do mosquito: desinsectación de animais, locais e medios de transporte.

•

•

Utilización de insecticidas de uso gandeiro para os lugares de aloxamento e transporte.

Utilización de repelentes en animais, para evitar ou diminuír o risco de pi-

Deberán vacinarse todos os animais maiores de 3 meses de idade. Cando se vacine por primeira vez deberán poñerse dúas doses cun intervalo de 21 a 28 días. No caso de revacinación realizarase antes do ano da primeira vacinación.

•

Só se vacinarán os animais en bo estado de saúde.

•

Na actualidade en Galicia estase procedendo á vacinación fronte aos serotipos 1 e 8 do virus da lengua azul.

Para máis información sobre a enfermidade:

A lingua azul non afecta ás persoas. Non pode ser transmitida por contacto nin por consumo de carne ou leite. A enfermidade supón exclusivamente un problema para a produción animal. ¿Cales son os síntomas característicos da enfermidade?

Os síntomas de enfermidade aparecen sobre todo no gando ovino. No vacún e cabrún os síntomas son máis leves ou mesmo poden non aparecer, aínda que a produción e a reprodución poden verse moi afectadas.

No primeiro momento aparece unha febre alta, e posteriormente hinchazón e dor na boca e nos arredores, o que provoca un exceso de salivación. Co tempo aparecen úlceras na boca e a mucosa pode tomar unha cor azulada, sobre todo na lingua. Os edemas (acumulación de líquido) poden ocasionar unha hinchazón da cabeza. Tamén poden aparecer coxeiras pola laminite e perda de peso.

http://mediorural.xunta.es/gandaria/ sanidade/lingua.php http://rasve.mapa.es/Publica/InformacionGeneral/Enfermedades/enfermedades.asp http://www.oie.int/esp/maladies/ fiches/e_A090.htm

Autóctonas Galegas Número 2

SANIDADE

14

¿Como se contaxia a enfermidade?

A lingua azul non é contaxiosa, os animais non se infectan directamente duns a outros. A transmisión prodúcese pola picadura dun mosquito (Culicoides) que previamente picou un animal enfermo.

Outras posibilidades menores de transmisión son vía transplacental aos fetos ou vía seme en casos moi especiais.

súa Oficina Comarcal Veterinaria, xa que a normativa pode cambiar.

que foron declarados focos de lingua azul, e que teñan como destino a mesma comarca:

1.- Movementos de animais con orixe en explotacións pertencentes a concellos das comarcas veterinarias de Galicia en que foron declarados focos de lingua azul, e que teñan como destino explotacións do resto de Galicia:

•

¿Que precaucións se poden tomar para previr a enfermidade?

•

- Manter recollidos os animais nas horas de máxima actividade do mosquito (ao amancer e ao anoteicer).

- Desinsectar os locais da explotación e as esterqueiras, e eliminar broza e restos orgánicos do seu entorno.

- Tratar con repelentes ou desinfectantes apropiados os animais.

- Vacinación dos animais para previr a infección e controlar a diseminación da enfermidade.

• •

¿Pódense realizar movementos de gando?

Si, pero depende da zona na que se atope a explotación, xa que existen determinados movementos que requiren autorizacións de traslado expedidas polos servizos veterinarios oficiais da Consellería do Medio Rural. De todas formas, recomendamos que se quere realizar algún movemento de animais consulte na Autóctonas Galegas Número 2

•

Autorización de traslado expedida polos servizos veterinarios oficiais da Consellería do Medio Rural.

Os animais non terán signos clínicos da enfermidade no momento de embarque.

Animais maiores de 4 meses de idade deberán estar vacinados fronte aos serotipos 1 e 8 do virus da lingua azul (dúas doses en primovacunación ou trala dose de recordo en revacinación); ou ter presentado un resultado negativo nunha proba de PCR realizada sobre unha mostra de sangue extraída como mínimo 14 días despois do inicio de protección do animal fronte ao ataque dos mosquitos mediante aplicación dun tratamento desinfectante ou repelente eficaz.

Animais menores de 4 meses de idade deberán estar desinsectados.

2.- Movementos de animais con orixe en explotacións pertencentes a concellos das comarcas veterinarias de Galicia en

•

Copia validada do documento acreditativo da cualificación sanitaria da explotación denominado Explotación Cualificada Sanitariamente, no que os animais estean rexistrados.

Os animais non terán signos clínicos da enfermidade no momento de embarque.

3.- Movementos de animais con orixe en explotacións cualificadas sanitariamente non pertencentes a concellos das comarcas veterinarias de Galicia en que foron declarados focos de lingua azul, e que teñan como destino Galicia: •

•

Copia validada do documento acreditativo da cualificación sanitaria da explotación denominado Explotación Cualificada Sanitariamente, no que os animais estean rexistrados.

Os animais non terán signos clínicos da enfermidade no momento de embarque.

INNOVACIÓN

15

LOCALIZACIÓN VÍA GPS E ON LINE EN RAZAS BOVINAS AUTÓCTONAS DE GALICIA O proxecto desenvolvido por BOAGA, de localización on line mediante sistema GPRS e en base web, acada a segunda fase de avaliación do sistema mediante a colaboración da Facultade de Veterinaria da Universidade de Extremadura (UEX), a empresa Orange, GMV Systems e o CRZG, Centro de Recursos Zooxenéticos de Galicia.

N

o mes de agosto do 2008 procedeuse á colocación dos sistemas nun animal da raza Cabalo de Pura Raza Galega e outros tres en animais das razas Caldelá, Vianesa e Limiá.

As explotacións elixidas polos técnicos de Orange, UEX e GMV tiñan que ter unha grande extensión de terreo e estar situadas fundamentalmente en áreas de montaña.

O aparato receptor capta o sinal da localización do animal vía satélite, almacénaa, procésaa e transmítea por GPRS a un servidor web para que o usuario poida acceder a ela.

Os módulos de frecuencia cardíaca e respiratoria non están operativos aínda.

Permitirán detectar una posible enfermidade do animal.

Detalle dunha finca, no que o punto amarelo sinala a localización do animal Detalle xa incorporado no animal Antena GPS Baterías mecanismo

Detalle do localizador que levará o animal

Área de acceso web

Detalle do informe de movementos de dous animais durante o mes de novembro do 2008

Información do dispositivo na web, sinalando temperatura, carga da batería, data e hora

APLICACIÓNS E USABILIDADE Unha vez finalice a proba terá lugar unha posta en común dos problemas atopados e vantaxes do sistema, e de seguido unha xornada con todos os criadores das razas autóctonas onde se exporá polo miúdo a experiencia realizada.

Autóctonas Galegas Número 2

16

XENÉTICA

NUEVAS TECNOLOGÍAS EN LA EXTRACCIÓN DE MUESTRAS BIOLÓGICAS PARA EL ANÁLISIS DE ADN EN RAZAS BOVINAS AUTÓCTONAS DE GALICIA EN PELIGRO DE EXTINCIÓN Justo, J.R.2, J. Lama2, C.J. Rivero1, S. Adán2, D. Rois1, M. Fernández1 , J. López3 & A. Fernández3.

1. Centro de Recursos Zooxenéticos de Galicia, Pazo de Fontefiz s/n, 32152 Coles, Ourense.

Correo electrónico: fontefiz@xunta.es 2. Federación de Razas Autóctonas de Galicia (BOAGA), Fontefiz s/n, 32152 Coles, Ourense.

Correo electrónico: boaga@boaga.com 3. Xenética Fontao S.A. Fontao-Esperante, 27080 Lugo. Correo electrónico: xeneticafontao.agri@xunta.es

E

n este trabajo se recoge la utilización de la toma de muestras de material biológico en los animales de los libros genealógicos de las razas Cachena, Caldelá, Frieiresa, Limiá y Vianesa para garantizar la fiabilidad en los datos aportados a los libros genealógicos y para facilitar a los criadores su trabajo.

Para ello se ha implantado el sistema Biopsyptec® como medio de recogida de muestra biológica (cartílago auricular), y su envío al laboratorio oficial de análisis de Xenética Fontao S.A. El sistema consiste en la aplicación de un crotal, el cual extrae automáticamente una muestra de cartílago auricular que es recogido en un cilindro, el cual contiene una identificación idéntica al del crotal aplicado. El cilindro es cerrado herméticamente, y cualquier manipulación es detectada fácilmente. No necesita condiciones específicas de temperatura para su almacenamiento.

El sistema es aplicado in situ por cada uno de los criadores de las razas al 100% de todas las hembras nacidas, así como a los sementales presentes en la explotación. El sistema es financiado por los propios criadores y la asociación de criadores.

La muestra es registrada por el propio criador en un parte de nacimiento, en el cual indica el nº de muestra y el nº de crotal oficial de identificación, siendo enviada por correo ordinario a la oficina del libro genealógico y de éste al laboratorio Autóctonas Galegas Número 2

oficial de Xenética Fontao S.A. para su genotipado.

En el transcurso del año 2009 se procederá a la implantación del sistema mediante el cual el ganadero no tendrá que escribir padre y madre del animal de sexo hembra, siendo este asignado automáticamente por la base de datos genética, lo que supondrá otro paso en el ahorro de trabajo del criador.

XENÉTICA

17

MUESTRAS GENOTIPADAS A partir del año 2007, fecha de implantación del sistema, se ve claramente la buena implantación y acogida por parte de los criadores, ya que en 2008, son datos hasta junio, se observa el incremento de casi un 50% del total de muestras genotipadas.

CALDELÁ

CACHENA 638 376

216

211

714

440

411

164

147

288

85

122

67

59 2003

2002

2004

2005

2006

2007

2003

2002

2008

2004

2005

2006

143

102

2003

2002

2004

2005

217

153

107

65 35

302

249 183

80 22

2008

VIANESA

LIMIÁ

54

2007

60 2006

2007

2008

2003

2002

2004

FRIEIRESA

2005

2006

2007

2008

TOTALES

135

6166

103 68

33

2002

2003

2004

56

31

30 2005

2006

2007

2008

374

857

717

798

755

2002

2003

2004

2005

2006

1207

1458

2007

2008

Formulario para anotación del nº de tubo de muestra de ADN, junto con el crotal oficial, para la notificación al RN del libro genealógico.

El criador lo envía por correo ordinario junto con el tubo de muestra.

En caso de machos, sin muestra, puede rellenarlo on line y enviarlo por correo electrónico.

total

% DE MUESTRAS SOBRE ANIMALES HEMBRAS EN LIBRO GENEALÓGICO ANIMALES EN LIBROS(Mayo 2008)

HEMBRAS

MACHOS

TOTALES

MUESTRAS ADN

HEMBRAS

MACHOS

TOTALES

RAZA CACHENA

3455

3297

6752

RAZA CACHENA

2658

268

2926

RAZA CALDELÁ

1418

1259

2677

RAZA CALDELÁ

870

142

1012

RAZA FRIEIRESA

619

463

1082

RAZA FRIEIRESA

384

72

456

RAZA LIMIÁ

581

397

978

RAZA LIMIÁ

421

80

501

RAZA VIANESA

1742

1267

3009

RAZA VIANESA

1111

160

1271

BOVINAS GALEGAS

7815

6683

14498

BOVINAS GALEGAS

5444

722

6166

A partir del año 2007, fecha de implantación del sistema, disminuye el tipo de muestra de sangre, a favor de pabellón auricular. Los datos de muestra de semen corresponden a los sementales del banco de semen de razas autóctonas de Galicia, sito en el CRZG. 1179 1048 796

716

696

279

267 107 0 0

Sangre

0

1 0

Pelo

90

152 1

1 0 0 0

Pabellón auricular

2 0 0 0

Semen

61,35%

RAZA CACHENA

62,04%

RAZA RAZA CALDELÁ FRIEIRESA

72,46%

RAZA LIMIÁ

63,78%

RAZA VIANESA

% de genotipos hembra sobre total de hembras en libro

CONCLUSIONES

MUESTRAS GENOTIPADAS POR TIPO

765

76,93%

1 0

57

1

3

4 0

Tejido muscular

0

0 0

El uso de este sistema es ampliamente satisfactorio, tanto en la vertiente de las asociaciones de criadores como en los propios ganaderos. El ahorro de costes operativos a nivel de los servicios zootécnicos de la asociación, y a nivel del criador, compensan el coste de su aplicación individual. El objetivo era aplicar un sistema fiable, de fácil aplicación, manipulación y almacenamiento que se incluyera en el programa de calidad de gestión, trazabilidad e inspección en marcha por parte de BOAGA, y sirva de base a la futura certificación de los productos de las razas Cachena, Caldelá, Frieiresa, Limiá y Vianesa.

*VI Congreso Ibérico sobre Recursos Genéticos Animales 4ª Reunión de la Sociedad Portuguesa de Recursos Genéticos Animales 8ª Reunión de la Sociedad Española para los Recursos Genéticos Animales Faculdade de Ciências de Lisboa, 18 al 20 de Septiembre de 2008 Autóctonas Galegas Número 2

18

XENÉTICA

CARACTERIZACIÓN SEMINAL DE MORUECOS DE LA RAZA OVELLA GALEGA Fernández, M.1, S. Adán2, C. López1, J.R. Justo3, C.J. Rivero1, J.J. Lama3 & D. Rois1 1. Centro de Recursos Zooxenéticos de Galicia. Pazo de Fontefiz s/n, 32152 Coles, Ourense.

Correo electrónico: fontefiz@xunta.es 2. Asociación de Criadores da Raza Ovella Galega (ASOVEGA). Fontefiz s/n, 32152 Coles, Ourense.

Correo electrónico: asovega@asovega.com 3. Federación de Razas Autóctonas de Galicia (BOAGA). Fontefiz s/n, 32152 Coles, Ourense.

Correo electrónico: boaga@boaga.com

INTRODUCCIÓN La raza ovina Ovella Galega, autóctona de Galicia (Fernández et al., 2001), actualmente se encuentra catalogada como de protección especial por el Real Decreto 1682/1997, de 7 de noviembre, por el que se actualiza el Catálogo Oficial de Razas de Ganado de España. Desde el año 1999 se encuentra sometida a un Programa de Conservación y Recuperación, lográndose gracias a él cambiar la tendencia censal de la población (Adán et al., 2004); a día de hoy el crecimiento poblacional es positivo y con mantenimiento de la variabilidad genética de la raza (Adán et al., 2007).

En la raza quedaba pendiente, dentro del Programa de Conservación y Recuperación “ex situ” (Adán et al. 2000), la creación de un banco de germoplasma.

El Centro de Recursos Zooxenéticos de Galicia, dependiente de la Consellería do Medio Rural de la Xunta de Galicia, tras un período de adaptación de sus instalaciones para albergar un banco de semen de moruecos de Ovella Galega, comienza en el año 2007 con el entrenamiento de los moruecos de su rebaño para la recoAutóctonas Galegas Número 2

MATERIAL Y MÉTODOS En este trabajo se presentan los primeros resultados obtenidos en la caracterización seminal de los moruecos de la raza Ovella Galega, para ello se han utilizado 5 sementales adultos inscritos en el Libro Genealógico de la raza Ovella Galega; con una media ± error estándar de peso vivo de 53,4 ± 2,52 kg, de condición corporal de 2,8 ± 0,12 y de circunferencia escrotal de 31,8 ± 0,37 cm. Semanalmente los moruecos son llevados a la sala de recogida, se realizan dos extracciones y se registran los siguientes datos: volumen seminal, motilidad masal, motilidad individual progresiva, concentración y número de dosis por eyaculado. De los 5 moruecos, solo 4 de ellos se habituaron a la vagina artificial. gida seminal mediante vagina artificial.

Gracias a la colaboración estrecha entre personal del Centro y de la Asociación de criadores da raza Ovella Galega (ASOVEGA), se ha conseguido la obtención de dosis seminales que han sido sometidas a crioconservación.

RESULTADOS A continuación se presentan los valores (media ± error estándar) obtenidos en los 147 eyaculados de moruecos de Ovella Galega durante el período 24/10/2007 – 10/09/2008.

XENÉTICA características seminales óptimas para su crioconservación y su posterior uso para inseminación artificial, no debiendo plantear problemas.

DISCUSIÓN A la vista de los parámetros seminales obtenidos de moruecos de raza Ovella Galega, y comparándolos con los de otras razas como la Ansotana (Quintín et al., 2005), la Manchega variedad negra (González et al., 1998), la Guirra (Puchades et al., 2004) y la Latxa (Beltrán de Heredia et al., 2004); podemos ver que las diferencias radican en el volumen del eyaculado, siendo éste inferior en la raza Ovella Galega. El resto de parámetros seminales están próximos al resto de razas.

De esta forma en la raza Ovella Galega se obtendrán menos dosis por eyaculado que en otras razas, pero posee unas

Si observamos la evolución mensual que experimentan el volumen y la concentración de los eyaculados, podemos ver que los valores más altos se presentan desde el mes de julio hasta marzo, sufriendo un descenso desde abril hasta junio. Este patrón es similar a otras razas, dado que el fotoperíodo influye en la actividad sexual de los pequeños rumiantes, pero quizás menos marcado en la Ovella Galega debido a su rusticidad y su adaptación a medios hostiles.

19

BIBLIOGRAFÍA Adán, S.; C.J. Rivero; J.R. Justo; J. García; M. Fernández; G. Rivero; H. Pose; M. Alonso; A. Fernández; D. Rois. 2000. Actuaciones para la conservación y la recuperación de la raza Ovella Galega. 1ª Reuniâo da Sociedade Portuguesa de Recursos Genéticos Animais e II Congreso Ibérico sobre Recursos Genéticos Animais.

Adán, S.; J.B. Feijóo; J. García; B. Rodríguez; M. Fernández. 2004. Evolución y Situación Actual de la raza Ovella Galega. 2ª Reunión de la Sociedad Portuguesa de Recursos Genéticos Animales y IV Congreso Ibérico sobre Recursos Genéticos Animales.

Adán S.; M. Fernández; J.R. Justo; C.J. Rivero; D. Rois; J. Lama. 2007. Análisis de la información genealógica en la raza ovina Ovella Galega. Arch. Zootec. Vol. Suplemento 1, núm. 216. pp: 587 – 592.

Beltrán De Heredia, I.; D. Gabiña. 2004.

Producción y calidad de semen de los moruecos adultos de raza Latxa. Pequeños Rumiantes. Vol. 5 núm. 1. pp: 8-12.

Fernández, M.; G. Rivero; M. Alonso; C.J. Rivero; H. Pose; J.R. Justo; S. Adán; R. Díaz; D. Rois; J.A. Carril. 2001. Razas autóctonas de Galicia en peligro de extinción.

Servicio de Estudios y Publicaciones de la Consellería de Política Agroalimentaria e Desenvolvemento Rural. Xunta de Galicia.

González, M.E.; M.J. Aguado; M.D. PérezGúzman; V. Montoro; P. Gil; J. Garde. 1998.

Técnicas reproductivas aplicadas a la conservación y fomento de la raza ovina Manchega, variedad negra. Arch. Zootec.

Vol. 47, núm. 178-179. pp: 329 – 334.

Puchades, S.; F. Marco-Jiménez; M. Rodríguez; J.S. Vicente. 2004. Adiestramiento y caracterización seminal de moruecos de la raza ovina Guirra. Arch. Zootec. Vol. 53, núm. 202. pp: 225 – 228.

Quintín, F.J.; Sevilla, E.; Hernández, M.; Pastor, F.; Vijil, E.; Soguero, J. 2005. Comportamiento sexual y rendimiento seminal en moruecos de raza Ansotana. XI Jornadas de Producción Animal AIDA.

*VI Congreso Ibérico sobre Recursos Genéticos Animales - 4ª Reunión de la Sociedad Portuguesa de Recursos Genéticos Animales Faculdade de Ciências de Lisboa, 18 al 20 de Septiembre de 2008 Autóctonas Galegas Número 2

MANEXO

20

LA ZONA DE FUGA Y EL PUNTO DE BALANCE:

CÓMO ENTENDERLOS Temple Grandin Depto. de Ciencia Animal Colorado State University Fort Collins, CO 80523-1171 Traducción del Dr. Marcos Giménez-Zapiola

LA ZONA DE FUGA DEPENDE DEL NIVEL DE CALMA QUE TENGA EL ANIMAL, SE AGRANDA CUANDO ÉSTE SE PONE NERVIOSO O CUANDO UNO SE LE APROXIMA DE FRENTE

E

sta fotografía ilustra la zona de fuga de un gran rebaño ovino. Las manadas de bovinos se comportan de manera muy parecida. Se puede observar que las ovejas se mueven en círculo alrededor de los pastores, a la vez que se mantienen a una distancia segura de ellos y tratan de tenerlos a la vista. También se nota que las ovejas tienden a moverse en sentido contrario al del pastor.

Por esta razón, para mover a un grupo de animales en cierta dirección, el ganadero puede caminar en la dirección contraria a la deseada en los animales. Si se camina en dirección contraria, los animales tienden a acelerar su movimiento; si se camina en la misma dirección, el movimiento animal tiende a hacerse más lento. Estos principios se cumplen en todas las especies que viven en manada.

El punto de balance se encuentra en la cruz del animal. Todas las especies de ganado se moverán hacia adelante si el ganadero está ubicado detrás del punto de balance, y retrocederán si está ubicado delante de dicho punto. Muchas personas, al trabajar con el ganado, cometen el error de quedarse parados delante del punto de balance cuando tratan de hacer que un animal avance en una manga.

Una vez que están dentro de una manSI SE CAMINA EN DIRECCIÓN CONTRARIA, LOS ANIMALES TIENDEN A ACELERAR SU MOVIMIENTO; SI SE CAMINA EN LA MISMA DIRECCIÓN, TIENDEN A HACELO MÁS LENTO Autóctonas Galegas Número 2

ga, los bovinos y los porcinos tenderán a avanzar sin necesidad de aplicarles picanas eléctricas, si el trabajador del ganado camina hacia atrás, en dirección opuesta a los animales, pasando sucesivamente el punto de balance de cada uno de ellos.

No es necesario picanear a cada animal.

Si los animales están avanzando por sí mismos en la manga, hay que dejarlos seguir solos. Frecuentemente avanzarán con sólo golpear la pared de la manga con la palma de la mano.

El siguiente diagrama ilustra la zona de fuga general de un animal. El tamaño efectivo de la zona de fuga de cada animal en particular variará según su nivel de amansamiento. La zona de fuga también depende del nivel de calma que tenga el animal, y se agranda cuando éste se pone nervioso o cuando uno se le aproxima de frente. Los animales tranquilos son más fáciles de manejar; cuando se ponen nerviosos, se necesitan de 20 a 30 minutos para que se vuelvan a calmar.

ZONA CIEGA (DETRÁS DEL ANIMAL)

Cuando el trabajador se mueva hacia la posición A, que está fuera de la zona de fuga, el animal dejará de alejarse. Si pasa a la posición B, penetrará en la zona de fuga y hará que el animal comience a moverse. Si se trabaja con el ganado entendiendo los conceptos de la zona de fuga y el punto de balance, se consigue moverlo más fácilmente. La zona de fuga es el espacio personal del animal, y su tamaño está determinado por su nivel de domesticación o salvajismo. Los animales totalmente mansos no tienen zona de fuga, y la gente los puede tocar.

El animal comienza a apartarse del ganadero cuando éste atraviesa el límite de su zona de fuga. Si todos los animales de un grupo están mirando de frente al ganadero, significa que éste se encuentra fuera de su zona de fuga.

Cuando el ganadero está fuera de la zona de fuga, los animales giran y lo miran de frente manteniéndose a una distancia segura como muestra la siguiente imagen:

PUNTO DE BALANCE (LÍNEA DE LA CRUZ DEL ANIMAL)

MANEXO

21

Cuando el ganadero entra en la zona de fuga, los animales se dan la vuelta y se alejan de él, como muestra la siguiente imagen:

El siguiente es el esquema del movimiento del ganadero para hacer que el ganado avance, trabajando del lado interior de una manga curva:

Cada uno de los animales avanza cuando el operario ganadero cruza su punto de balance, caminando hacia atrás. Para volver adelante de la manga, el ganadero debe ir directamente, alejándose de los animales.

Si se trabaja en una manga recta, el movimiento del operario ganadero para mover a los animales hacia el cepo o casilla de sujeción es el siguiente:

Para hacer que los animales se adelanten, hay que caminar paralelamente a ellos pero en sentido contrario. Para volver hacia adelante, hay que caminar en sentido oblicuo, alejándose para dejar la zona de fuga de los animales que están en la manga.

Los bovinos, así como otros rumiantes, tienen la tendencia a moverse en la dirección opuesta cuando se penetra directamente su zona de fuga. El princi-

pio que ilustran estos dos diagramas es que el ganadero debe entrar en la zona de fuga en la dirección opuesta a la del movimiento que desea producir. Cuando regrese a su posición inicial, el ganadero caminará en la misma dirección del ganado, pero deberá hacerlo fuera de su zona de fuga.

Cuando se sujeta a un animal en el cepo, el operario debería pararse fuera de su zona de fuga. Para mover al siguiente animal hacia el cepo, el ganadero entrará en su zona de fuga desde adelante, y el animal se adelantará cuando crucen el punto de balance a la altura de su hombro.

Para hacer que se mueva solamente el animal de delante, el operario deberá detenerse cuando haya atravesado su punto de balance.

Cuando se arrea ganado en terrenos amplios y abiertos, el movimiento calmo y ordenado de los animales se logra muy fácilmente siempre que se entienda el funcionamiento de la zona de fuga y se apliquen unos pocos principios básicos.

Para hacer que los animales se muevan ordenadamente, el vaquero debe alternar su posición, entrando y saliendo sucesivamente de la zona de fuga colectiva de la manada:

La presión no debe ser continua, sino que es más efectiva una presión oscilante sobre el límite de la zona de fuga.

El ganadero se debe mover en zig-zag, adelantándose y atrasándose con respecto a la manada. Cuando vaya hacia atrás, en dirección opuesta a la manada, entrará en su zona de fuga y acelerará el movimiento. Cuando vaya hacia adelante, en la misma dirección que la manada, se alejará de la zona de fuga de la manada, y frenará su movimiento.

Para que los animales se mantengan en calma y se los pueda mover fácilmente, el ganadero debe trabajar en el borde de la zona de fuga. Para hacer que los

CUANDO EL GANADERO ESTÁ FUERA DE LA ZONA DE FUGA, LOS ANIMALES LO MIRAN DE FRENTE MANTENIÉNDOSE A UNA DISTANCIA SEGURA. CUANDO ENTRA EN LA ZONA DE FUGA, SE DAN LA VUELTA Y SE ALEJAN DE ÉL

Autóctonas Galegas Número 2

22

animales se muevan, entrará en la zona de fuga; para hacer que se detengan, retrocederá hasta salir de la zona de fuga.

El operario debe evitar el punto ciego del animal, que está detrás de su cola.

Es conveniente abstenerse de penetrar profundamente en la zona de fuga.

Los animales se ponen muy inquietos si una persona se mete en su espacio personal y no tienen la posibilidad de alejarse. Si el ganado se da la vuelta y se escapa hacia atrás del ganadero cuando se lo arrea por un callejón en los corrales, la causa más probable es un exceso de penetración en su zona de fuga; al no poder fugarse hacia adelante porque hay otros animales ocupando el espacio, los animales se dan la vuelta para tratar de escapar del vaquero que los empuja.

Cuando esto sucede, el vaquero debe retroceder para aumentar la distancia que hay entre él y los animales. Este retroceso debe hacerse a la primera indicación de que hay animales que quieren darse la vuelta y escapar hacia atrás.

Si un grupo de animales retrocede al olfatear algo o ver una sombra adelante, hay que tener paciencia y darle tiempo al primero para que supere el obstáculo; el resto de los animales lo seguirá. Si los Autóctonas Galegas Número 2

MANEXO

UN GRUPO DE ANIMALES QUE SE MUEVE EN MANADA MANTIENE CONTACTO VISUAL ENTRE SÍ, DE MODO QUE TODA LA MANADA SE PUEDE MOVER COMO UN CONJUNTO COORDINADO

cado precisamente detrás de su punto de balance. Ésta es la posición que debería ocupar una persona para mover esos animales.

animales retroceden en una manga, hay que alejarse de ellos; no hay que tocarlos ni golpearlos, pues retroceden en un intento por aumentar la distancia entre ellos y la gente. Normalmente, se tranquilizarán si se los deja solos.

Un grupo de animales que se mueve en manada mantiene contacto visual entre sí, de modo que toda la manada se puede mover como un conjunto coordinado. El animal que está en la segunda posición, tras el que va delante, está ubi-

Usando los principios de comportamiento animal en la zona de fuga, un operario ganadero podrá hacer entrar el ganado en un corral de manera tranquila y ordenada. Las posiciones que se ilustran en el diagrama anterior permiten controlar el flujo de ganado a través de la puerta. Se puede acelerar o frenar el movimiento del ganado mediante el acercamiento y alejamiento (moviéndose hacia los animales y luego hacia atrás). Si el operario se mueve en el mismo plano, sin acercarse ni alejarse de los animales, su control del movimiento no será tan efectivo.

ESPECIAL V CONCURSO DE DEBUXO

23

PRETO DE 50 RAPACES PARTICIPARON NO V CONCURSO DE DEBUXO INFANTIL AUTÓCTONAS DE GALICIA Nenos e nenas que coñecen ben as razas autóctonas de Galicia, pois proceden de familias onde se crían estas reses, plasmaron sobre o papel as súas particulares visións do bovino do país, a Galiña de Mos, o Can de Palleiro e a Ovella Galega. O V Concurso de Debuxo Infantil Autóctonas de Galicia deu moito de si, como se pode comprobar no álbum que reproducimos nas páxinas seguintes.

O presidente da Federación de Razas Autóctonas de Galicia-BOAGA, José Manuel González Lamelas, entrégalle o seu premio a un dos nenos participantes

O

concurso de debuxo, que xa vai camiño de ser un clásico dentro das actividades de BOAGA, persigue que os cativos desenvolvan o amor polas razas autóctonas e se sintan orgulloso dos labores de cría de seus pais, tíos ou avós. De feito, a convocatoria do concurso diríxese expresamente a rapaces que teñan estes graos de parentesco con criadores das razas Cachena, Caldelá, Frieiresa, Limiá, Vianesa, Galiña de Mos, Ovella Galega e Can de Palleiro.

A quinta edición do concurso convocouse no verán e os premios entregáron-

se en Lugo o pasado 5 de outubro, no marco da mostra Expolugo que se celebrou en paralelo ás festas de San Froilán.

Alí os pequenos artistas puideron gozar da recompensa aos seus esforzos creativos, plasmados en toda a manchea de debuxos _moitos deles, reproducidos nas páxinas seguintes_ que chegaron durante varias semanas á sede de BOAGA no Pazo de Fontefiz.

Malia a curta idade dos participantes, menos de 14 anos, hai unha notable variedade de técnicas, materiais e puntos de vista nos debuxos, así como un agudo

sentido da observación que oscila entre o humor, a admiración e a tenrura.

O concurso convocouse, como é habitual, nas categorías Bovina, Ovina, Galiña de Mos e Canina, con tres grupos de participantes en cada unha delas: ata 6 anos, de 7 a 10 e de 11 a 14. O xurado emitiu o seu fallo o 30 de setembro. Os premios foron tarxetas-regalo doadas por Carrefour, de 150 euros para os primeiros premios, 100 euros para os segundos e 50 para os terceiros.

Autóctonas Galegas Número 2

CATEGORÍA 3-6 ANOS

ESPECIAL V CONCURSO DE DEBUXO: BOVINO

24

Carla Polo Montero, 10 anos

María Calvo García, 7 anos

Eva Puza Mera, 6 anos, 1º premio

CATEGORÍA 11-14 ANOS

Olalla González Barja, 10 anos

Lucía Calvo García, 10 anos

CATEGORÍA 7-11 ANOS

Álvaro Puza Mera, 8 anos

Sergio Quiñones Pérez ,10 anos

Álvaro Blanco González , 9 anos

Uxía Fernández Guerra, 8 anos, 3º premio

Autóctonas Galegas Número 2

CATEGORÍA 11-14 ANOS

Salvador González Mir, 14 anos

María Blanco González, 13 anos

Miguel González Fernández , 11 anos, 1º premio

Sonia Expósito Goas, 10 anos, 1º premio

Diana Reboredo Vázquez, 10 anos, 2º premio

Víctor González Porto, 5 anos, 2º premio

Aaron Reboredo Vázquez, 13 anos, 2º premio

Xacobo González Mir, 14 anos, 3º premio

Ávaro Blanco González, 9 anos

CATEGORÍA 7-10 ANOS

José Mato García, 9 anos

25

Luz Silva Varela, 4 anos, 1º premio.

Lucía García Piñeiro, 5 anos, 2º premio Jordi Alonso Barros, 7 anos

Martín Gago Chorén, 10 anos, 1º premio

Marta Fernández Guerra, 12 anos, 1º premio

CATEGORÍA 11-14 ANOS

CATEGORÍA 3 -6 ANOS

ESPECIAL V CONCURSO DE DEBUXO: GALIÑA DE MOS

Carla Polo Montero, 10 anos

Ariana Martínez Ramos, 8 anos, 2º premio

Manuel Novais Rey, 10 anos, 3º premio

Paula Núñez Páez, 11 anos

Alba Prieto Rey, 13 anos, 2º premio

María Blanco González, 13 anos

Salvador González Mir, 14 anos, 3º premio

Autóctonas Galegas Número 2

ESPECIAL V CONCURSO DE DEBUXO: CAN DE PALLEIRO

26

CATEGORÍA 3-6 ANOS

Alís González Saavedra, 7 anos

Sergio Quiñones Pérez, 10 anos Xián Rial Díaz, 6 Anos, 2º premio

Ernesto Fernández Armada, 6 anos, 1º premio

CATEGORÍA 11-14 ANOS

Anxo Lage Soilán, 11 Anos, 1º premio

Violeta Quiñones Pérez, 14 anos, 3º premio

Alejandro Fernández Armada, 14 anos, 2º premio

Autóctonas Galegas Número 2

CATEGORÍA 7-10 ANOS

Carla Polo Montero, 10 anos

Roi Rial Díaz, 9 anos, 1º premio

Sonia Expósito Goás, 10 anos, 2º premio

Guillermo González Pérez, 10 anos, 3º premio

Antón Ferreiro Teijeiro, 5 anos, 1º premio

CATEGORÍA 7-10 ANOS

27

CATEGORÍA 11-14 ANOS

CATEGORÍA 3 -6 ANOS

ESPECIAL V CONCURSO DE DEBUXO: OVELLA GALEGA

Carla Polo Montero, 10 anos

Ariana Martínez Ramos, 8 anos, 3º premio

Xacobo González Mir, 14 anos, 1º premio

Nerea Moreira García, 7 anos, 2º premio

Sonia Expósito Goas, 10 anos, 1º premio

Autóctonas Galegas Número 2

28

GALIÑA DE MOS

O II CONCURSO EXPOSICIÓN MONOGRÁFICO DA GALIÑA DE MOS CONTOU CON 140 EXEMPLARES Celebrouse en Expolugo, do 3 ao 6 de outubro, e recibiu 20.000 visitantes

O conselleiro do Medio Rural, Alfredo Suárez Canal, e o delegado da Consellería en Lugo, Emilio López, charlaron cos criadores

O

II Concurso Exposición Monográfico da Galiña de Mos celebrouse no Pazo de Feiras e Congresos de Lugo entre os días 3 e 6 de outubro, coa participación de 140 exemplares que foron xulgados por xuíces oficiais da raza.

O concurso formou parte da Mostra Gandeira celebrada no marco da feira Expolugo, dentro das festas do San Froilán da cidade das murallas. Máis de 20.000 personas pasaron polo lugar durante as catro xornadas que durou o evento.

Nesta segunda edición do Concurso Exposición da Galiña de Mos puídose observar un gran nivel nas aves participantes, que acadaron puntuacións moi elevadas. Isto é mostra do alto grao de profesionalización que están a acadar os Autóctonas Galegas Número 2

criadores da raza na selección dos seus exemplares.

Un labor básico da Asociación de Avicultores da Raza Galiña de Mos, AVIMÓS, é levar esta raza a todos aqueles recantos nos que aínda sexa descoñecida, asistindo con exemplares a feiras, exposicións e concursos e difundindo información, así como creando exposicións e concursos coa finalidade de recoñecer o mérito que posúen os mellores exemplares.

A asistencia a diversas feiras e exposicións ten a vantaxe de posibilitar observación in situ dos exemplares. Deste xeito, o público pode coñecer de primeira man as virtudes da raza e o labor que está a desenvolver AVIMÓS a prol da Galiña de Mos.

O conselleiro do Medio Rural e o delegado en Lugo da Consellería, atendendo as explicación do presidente de Avimós, Eduardo Vidal

GALIÑA de MOS

29

PALMARÉS CATEGORÍA DE GALOS

CATEGORÍA DE GALIÑAS

1º premio

1º premio

Galo propiedade de Ramón F. Sueiro, de A Laracha (A Coruña)

Galiña propiedade de Juan Pernas, de Xermade (Lugo)

2º premio

2º premio

Galo propiedade de Álvaro Rodríguez, de Mos (Pontevedra)

Galiña propiedade de Luis Fernández, de Riotorto (Lugo)

3º premio

3º premio

Galo propiedade de Ramón Monasterio, de Vilalba (Lugo)

Galiña propiedade de Carlos Durán, de Ferrol (A Coruña)

Campión da categoría da galos

Campiona na categoría de galiñas

Vistas xerais do Concurso Exposición Monográfico da Galiña de Mos Autóctonas Galegas Número 2

30

ÁLBUM DOS CRIADORES

Ramón García Leal. Oza dos Rí­os, A Coruña

Emilio Pereira Gómez. Carral, A Coruña

Ramón Sueiro Varela. A Laracha, A Coruña

Carlos Durán Vázquez. Ferrol

Manuel Rodrí­guez Alonso. Mos, Pontevedra

Autóctonas Galegas Número 2