Vaca Pinta 43. Edición en galego

• ESPECIAL: ENSILADO DE HERBA

• ENTREVISTAS A AURORA VILLARROEL E PHIL CARDOSO

• ANALIZAMOS CON LUPA COMO XESTIONA O SECTOR A PROMOCIÓN DA IGUALDADE

• NA GRANXA: GRANXA PAZOS (A CORUÑA)

• ECONOMÍA: ANÁLISE COMPARATIVA DE DATOS E PARÁMETROS DA PRODUCIÓN DE LEITE

Revista técnica do vacún leiteiro | N.º 43 febreiro 2024 | Edición en galego

Abuela: Fly-Higher Jedi Have Not ET VG-86

Madre: S-S-I

NUEVA MARCA EN DURÁN MAQUINARIA

En vídeo

LIZARD

Arrimador de alimento robotizado

Arrima y airea la comida para que sea más apetecible

Favorece el incremento de ingesta en el ganado

Totalmente autónomo

Con tres motores: dos para controlar las ruedas de tracción y uno para el sinfín

Control interno de la cantidad de comida para ajustar su velocidad

Captador de señal para adaptar la distancia al pesebre

Sinfín con 20 imanes de alta capacidad para fijar elementos ferrosos

Tapa frontal para detectar cualquier punto de presión

Lámina de polietileno para limpiar totalmente el suelo

Dos cajas de control: circuito de suelo y punto de carga

App para la programación de sus tiempos de trabajo

#EnCampoCon

Miriam González

CASA CHOMBA (TINEO)

“Se adapta a la cantidad de mezcla que hay y es un buen sistema, sobre todo para las horas de noche. Así, comen un poco más”

EN CLAVE

FEMINISTA

Comezamos o noso ano editorial con este primeiro número que, como vén sendo habitual, centra o seu especial no ensilado da herba. En concreto, abordamos os bene cios nutricionais e económicos dun bo silo de herba, os parámetros que se deben ter en conta á hora de analizalo e os consellos para mellorar a calidade da herba. A isto únense outras investigacións relacionadas coa pegada hídrica, a monitorización do período seco, a lingua azul, a produción leiteira de precisión, a cetose, a análise dos datos de produción, o estrés por calor e a saúde podal.

Tamén é xa tradición que a nosa edición de febreiro inclúa os datos da certi cación o cial de tiraxe da revista relativos a 2023. Nesta ocasión, a media de exemplares por número foi de 15.920, distribuídos entre gandeiros, veterinarios, técnicos, casas comerciais e demais profesionais do sector vacún leiteiro de España e Portugal tanto por correo postal coma a través de asociacións e cooperativas coas que colaboramos. Presentar unha acreditación o cial tanto ante os nosos anunciantes coma ante a nosa audiencia é unha acción clave para nós, xa que supón un selo de profesionalidade e seriedade para o noso traballo.

A carteira de contidos desta cuadraxésimo terceira edición de Vaca Pinta complétana a reportaxe en profundidade en Granxa Pazos, as entrevistas a Phil Cardoso sobre a relación entre a nutrición e o rendemento das vacas, e a Aurora Villarroel sobre a xestión de datos en granxa, o artigo de opinión centrado nas últimas mobilizacións do campo e un “Con lupa” que analiza a evolución do rol das traballadoras de distintas áreas vinculadas á produción láctea.

Nuns tempos nos que nalgúns ámbitos nos atopamos a suxeitos que a rman que a igualdade de oportunidades no traballo empeza a ser excesiva, quixemos abordar en que punto está este debate ao noso ao redor e o resultado é, como pouco, esperanzador. Todas as participantes neste traballo apuntaron que seguen a ser unha realidade do día a día os casos de machismo e discriminación por razón de sexo, pero, no entanto, tamén celebraron que, concretamente, o rol da muller traballadora neste sector é cada vez máis activo e valoraron moi positivamente a oportunidade que lles brindou o campo para desenvolverse profesionalmente.

Parece que sempre que falamos do esforzo por tecni carse e modernizarse nos referimos a nova maquinaria, mellores instalacións ou maior formación, pero o avance tamén vai disto, de romper con criterios sexistas, con comentarios desfasados e con roles preestablecidos. Sabemos que neste sector cabemos todas e todos e, se se dá o caso de que hai quen aínda o pon en dúbida, oxalá que esta Vaca Pinta lle poida servir como punto de in exión.

BATIDOR DE PURÍN ESPECIAL PARA POZOS DE ARENA

EXTENDEDOR DE SILO TAMBOR Ø 80

SIEMPRE GALVANIZADOS.

NIVELADORA AVÍCOLA APTA PARA SERRIN, CASCARILLA, VIRUTA, PALLETS Y CUALQUIER TIPO DE PAJA. PARA ANCLAJE A 3º PUNTO Y PARA PALAS AGRÍCOLAS O TELESCÓPICAS

PRECIOS ESPECIALES PARA PROFESIONALES

GRADILLAS

RODILLO COMPACTADOR DE SILO

A TIRAXE ANUAL DE VACA PINTA ,

CERTIFICADA POR SEXTO ANO CONSECUTIVO

No noso empeño por traballar coa máxima transparencia cos nosos lectores e anunciantes, en Vaca Pinta volvemos certificar de maneira oficial a tiraxe correspondente ao pasado ano.

A pesar do esencial que resulta esta acción para poder xustificar o alcance e o impacto da nosa publicación ante a audiencia e as casas comerciais (e aínda que esta é unha rutina totalmente estandarizada nos medios de comunicación a nivel nacional), na actualidade dentro do sector agrogandeiro só somos dúas as revistas que certificamos as nosas tiradas.

Trátase do quinto exercicio no que a acreditamos a través dunha auditoría externa cuxo informe para 2023 rexistrou unha media de 15.920 exemplares por número, os cales se distribúen entre gandeiros, veterinarios, técnicos, casas comerciais e demais profesionais do sector do vacún leiteiro de España e Portugal tanto por correo postal como a través de asociacións e cooperativas coas que colaboramos. A entidade oficial encargada de realizar as auditorías de audiencia OJD, para medios de pago, e PGD, para medios gratuítos, foi un ano máis Información y Control de Publicaciones SA.

Estamos onde temos que estar. Chegamos onde temos que chegar.

Edición impresa

15.920 exemplares de media por número en 2023 (tirada certificada)

Páxina web www.vacapinta.com

20.453 usuarios únicos con 134.884 impresións (datos nov. 2023)

Facebook @revistavacapinta

27.830 seguidores

Instagram @transmedia.vacatv

2.512 seguidores

Twitter @VacaPinta_

1.757 seguidores

Linkedin Revista Vaca Pinta

4.252 seguidores

YouTube Vaca TV - Transmedia

4.420 suscriptores

Reproduccións de vídeo nas nosas canles

387.600 durante 2023

Newsletter

Envío bimensual a máis de 2.000 personas

Leche: +1701 kg

Tipo: +1,15

Longevidad: +113 Longevidad: +113

Grasa: +0,13%

Patas: +0,25

RCS: +113

Proteína: +0,01%

Ubres: +0,94

Vel. ordeño: +111

As tractoradas do WhatsApp

NON CREO QUE SE POIDA TOMAR MOI EN SERIO NINGÚN COLECTIVO PROFESIONAL CUXA FORMA PRINCIPAL DE ORGANIZACIÓN SEXA, UNICAMENTE, A DAS REDES SOCIAIS, NIN QUE TEÑAN COMO MÁXIMO REPRESENTANTE [...] O ADMINISTRADOR DUN GRUPO DE WHATSAPP

Hai días nos que custa seguirlle o ritmo ao teléfono móbil. Non hai nin dez minutos que lle dei un descanso ao meu e acumuláronseme 78 mensaxes sen ler. A inmensa mayoría do grupo de WhatsApp ao que “un amigo” me convidou a unirme e no que, supostamente, se autoorganiza o sector para levar a cabo unha tractorada que pretende paralizar o país.

“Sen políticos, nin sindicatos, que quede claro”, aclara cada pouco algún dos 260 membros desta presurosa

comunidade virtual. De feito, por momentos, a actividade resulta tan caótica que as conversacións se cruzan e, mentres, os máis faladores arengan os que estamos calados, outros debaten sobre a Axenda 2030 e outros cantos discuten encendidamente sobre os enlaces da autovía na que resultaría máis efectivo colocar os tractores. Os que parecen exercer de coordinadores colgan vídeos de persoas máis ou menos anónimas que se autoerixen como os nosos representantes e dos actos de protesta que xa se levaron a cabo en Francia ou Alemaña. Outra señora mesmo pon á nosa disposición os servizos gratuítos dun despacho de avogados. Como para estar tranquilos, vaia.

E entre tanta mensaxe vénme á cabeza a boa de Mercedes Sosa cantando aquilo de “Cambia o superficial, cambia tamén o profundo, cambia o modo de pensar, cambia todo neste mundo”. E lembro a miña primeira tractorada hai case 40 anos coa nítida imaxe do flamante John Deere 2035 recentemente comprado pola miña familia –aínda hoxe segue en activo– compartindo cruzamento cos tractores dos nosos veciños. Protestas masivas que se convocaron mediante a boca a boca e pola incerteza que provocaba no sector a entrada no sistema europeo de cotas lácteas.

Anos despois, os tractores volveron saír á rúa en varias ocasións para protestar pola supertaxa ou, máis recentemente, polos baixos prezos do leite. Sempre en actos debidamente comunicados, autorizados e organizados por algún ou varios sindicatos agrarios. Premisas que nesta ocasión nin se cumpren nin se teñen intención de cumprir. Como tampouco parece dárselle demasiada importancia a acordar unha táboa reivindicativa, imprescindible nas mobilizacións de outrora, que agora varía segundo as zonas ou mesmo segundo os días.

Que pasou neste tempo para que todo cambiase tanto? Pois unha chea de cousas que, aínda que poida parecer o contrario, van sempre en detrimento do propio sector produtor. Por unha banda, somos moitos menos que en tractoradas precedentes –só en Galicia vén desaparecendo unha granxa leiteira ao día durante os últimos cinco anos– e, pola outra, estamos peor organizados e representados ca nunca. Ou esa é a opinión máis estendida entre os propios produtores que non esconden unha furibunda aversión cara aos sindicatos agrarios, aos que acusan, entre outras lindezas, de manter certa conivencia co poder establecido a cambio do seu sustento económico. O sector tampouco parece ter moita confianza nos políticos aos que, paradoxalmente, lles dirixen todas as súas queixas.

Esta mala relación, que vai camiño de converterse en divorcio total, non nos beneficia, aínda que moitos dos meus compañeiros do WhatsApp crean o contrario, nin a eles nin a nós. Porque, por moito que nos pese, todos eles foron elixidos democraticamente, mesmo por algúns de nós mesmos. Resulta unha obviedade falar da forma na que, dentro da lei, deben mudar estas cousas.

Vaia, que os sindicatos agrarios teñen un problema moi serio se os agricultores e gandeiros non lles fan caso ou non se senten apoiados por eles. Pouco crédito ten unha asociación agraria se os profesionais do campo non contan con eles nas súas protestas. Nalgún momento haberá ocasión de volver elixir interlocutores e, de seguir nesta liña, non parece que lles vaia ir moi ben a cousa.

Dito isto, tampouco creo que poida tomarse moi en serio ningún colectivo profesional cuxa forma principal de organización sexa, unicamente, a das redes sociais, nin que teñan como máximo representante, por moi sensato que sexa, o administrador dun grupo de WhatsApp.

Xoán Ramón Alvite Colaborador de La Voz de Galicia, especialista en gandería

CORNADIZAS

distribución material gandeiro

Gomas y camas para vacas

Limpiezas automáticas

Estabulaciones libres

LAS ELIGEN MEJORES GANADERÍAS NUESTROS PRODUCTOS

CUBÍCULOS FLEXIBLES

MÁS DE LA MITAD DE LAS VACAS GALLEGAS COMEN O DUERMEN EN CORNADIZAS, CUBÍCULOS O CAMAS VENDIDAS POR NOSOTROS

GOMAS PARA PASILLOS Y CAMAS

Más de 10.000 cubículos de plástico instalados en España OFRECIDASGARANTÍASPOR DISMAGÁN QUE SE RESOLVERÁN EN ESPAÑA BAJO LASDELNORMAS PAÍS

Gomas y Camas para Vacas

Tubular Bovino

Tubular Flexible Limpiezas Automáticas

Vaca TV, en directo desde FIMA 2024

Parte do equipo de Vaca Pinta e Vaca TV viaxou a mediados de febreiro a Zaragoza para dar a coñecer o transcurso da 43.ª edición da Feira Internacional da Maquinaria Agrícola (FIMA).

Podes ver todas as entrevistas en vídeo a través deste QR.

Mariano Boffelli (KWS)

Álvaro Moreno (Kuhn)

Ángel Pérez (Interempresas)

Fernando Garrachón (Lidea)

Jesús Combarro (Abanca)

Juan López (AgroXControl)

Álex Agustí (Banco Sabadell)

Carlos Martín (Yara)

Fernando Igualador (Claas)

David Sánchez (Claas)

DistribuiDores soLÁ para GaLicia, asturias y cantabria

Manto Maquinaria SLU

Crta. N-640, km 87,5 27192 La Campiña - Lugo

Tel. 982 315 756 - Fax 982 303 203

www.mantomaquinaria.com | info@mantomaquinaria.com

Javier Bueno

José Sancho (Timac Agro)

Joanes Extegoien (Etxe Holz)

Tomás Pérez (Fertinagro Biotech)

Lorena Ruiz (Santander)

Amparo Pinar (Haifa)

Jesús López (Durán Maquinaria) Santiago Sousa (Durán Maquinaria)

Alexandre Voisin (Joskin)

Miguel Llorente (Vogelsang)

José Lafuente (Kuhn)

Diego Cuenca (Mas Seeds)

Marcos Vázquez (Muvicla)

Jorge Monzó (Fertiberia Tech)

Jairo García (Schäffer)

El Banco Santander, presente en FIMA un año más

En el marco de la 43.ª edición de la Feria Internacional de la Maquinaria Agrícola (FIMA), celebrada en Zaragoza a mediados de febrero, el Banco Santander organizó una jornada centrada en temáticas relacionadas con el sector y de actualidad, como la PAC o el cuaderno de campo digital. También pudimos charlar con Lorena Ruiz, la directora de Negocio Agroalimentario de Banco Santander para España y Europa, sobre la presencia de la entidad en la feria.

Pablo Rodríguez, director del programa Directo al Grano, de TeleToledo, y director y presentador de Onda Agraria, de Onda Cero, fue el moderador de la mesa redonda organizada por el Banco Santander en FIMA, la feria internacional de maquinaria agrícola más relevante de España. Participaron en este acto la directora de Negocio Agroalimentario de Banco Santander para España y Europa, Lorena Ruiz; el product manager de Agroslab, Jorge Gil, y el técnico de la PAC en Banco Santander, Ramón Ballarín.

Durante el desarrollo de la mesa redonda, los participantes abordaron diferentes temas, todos ellos relacionadas con el campo. Así pues, hablaron sobre la PAC desde un punto de vista tanto técnico como financiero, y también del cuaderno digital.

Lorena Ruiz hizo mención al contexto vivido en el año 2023, en el que predominó un problema de sequía que se sigue manteniendo a día de hoy. Así pues, recalcó los retos a los que se hay que enfrentar en este 2024, poniendo especial atención en la sequía. Otro de los puntos que tocó Ruiz fue la entrada en vigor del cuaderno de campo digital; en este sentido, Banco Santander quiere apoyar a sus clientes para adaptarse a la normativa europea actual y conseguir una ganadería y agricultura más sostenibles.

LORENA RUIZ

Directora de Negocio Agroalimentario de Banco Santander para España y Europa

“Lo que

queremos desde

Banco Santander es apoyar y dar facilidades al sector para hacerles fácil lo difícil”

Durante el desarrollo de la feria, tuvimos la ocasión de entrevistar a Lorena Ruiz, que indicó que Banco Santander lleva más de cuatro décadas apoyando al sector, el cual “tiene que avanzar e impulsar su digitalización y la transformación hacia un campo mucho más competitivo y rentable”.

Con respecto a los objetivos por los cuales la compañía decidió estar presente en FIMA, Ruiz expuso que buscan estar cerca tanto de sus clientes como de clientes potenciales para acercar sus servicios y sus soluciones: “Queremos que vean que somos un banco que entendemos el agro y que vamos a seguir apoyándoles para impulsar sus negocios”.

“Las personas del sector tienen un respaldo de un banco que los conoce y que los apoya. Contamos con un equipo de especialistas dedicados 100 % a este sector, que es clave para Banco Santander”, concluyó.

Por ti, los primeros.

Anticipa tu PAC 1 con la ayuda de nuestros especialistas Agro y llévate la suscripción al Cuaderno de Campo Digital 2 .

1. Operación sujeta a previa aprobación por parte del banco. Consulta condiciones en tu oficina o en bancosantander.es

2. Oferta válida hasta el 31/12/2024, una suscripción por cada NIF/CIF y por anticipar un mínimo de 2.500€. Suscripción válida hasta el 31/12/2024. La promoción no incluye retribución en efectivo. Retribución en especie a efectos fiscales y sujeta a ingreso a cuenta según normativa fiscal vigente.

AURORA VILLARROEL, CONSULTORA VETERINARIA

“Dos sistemas de monitorización espérase que sexan como un traballador que non dorme, non cobra e o fai todo”

De Maui (Hawai) ata Lugo viaxou a veterinaria Aurora Villarroel para intervir como relatora na vixésima edición das Xornadas Técnicas de Seragro. Tras máis de dúas décadas traballando nos Estados Unidos, Villarroel presentou na súa exposición a súa experiencia como consultora en granxas que empregan sistemas de monitorización.

Que destacaría como idea clave respecto dos sistemas de monitorización?

Son ferramentas e hai que saber como utilizalas ben, para que valen, ata onde chegan e, quizais, que outros instrumentos poderiamos necesitar, porque non todas chegan a todos os sitios. Hai empresas que teñen unhas cantas aplicacións que funcionan xuntas e hai outras que soamente teñen unha e funciona por

separado. Isto obrígache a combinar varias e pode ser que te atopes con que non todas se conectan entre si. Ese é un grande hándicap: os sistemas non falan entre si. Por iso sempre lles digo aos gandeiros que, antes de meterse en nada (algo que hoxe en día é difícil porque a maioría da xente xa ten algo), miren se van poder expandilo, porque, se non, acabarán traballando con catro ou cinco pantallas.

É ese o principal problema ao que se enfronta un usuario que queira implementalos na súa granxa?

Problemas hai varios. O primeiro é que se di que coa maioría dos sistemas se poden facer moitas cousas, e é certo, pero é a persoa a que ten que facelas baseándose nos datos que se lle proporcionan. Estas aplicacións recollen a información, coma un computador. O posterior traballo de interpretación correspóndelle ao usuario.

Tamén hai confusión respecto da súa función en canto á prevención de enfermidades. Poderachas detectar antes de tempo, pero non as prevén. O que vas previlas es ti, gandeiro, veterinario ou consultor, unha vez que vexas no sistema que tes, por exemplo, moitas vacas enfermas no curral das recentemente paridas. Es ti o que modificas patróns en función dos datos e, desa forma, prevés enfermidades.

Xéranse demasiadas expectativas ao seu redor?

Dos sistemas de monitorización espérase que sexan coma un traballador que non dorme, non cobra e o fai todo, e iso non é así. Como dicía, son ferramentas. Un exemplo que eu adoito poñer é o dun coche no que entras por primeira vez. Nese momento, o primeiro que fas é axustar o retrovisor, adaptalo a ti. Pois o mesmo pasa con isto: hai que adaptalos e a maioría non sabe que hai que facelo, nin como facelo. Ese é, quizais, o problema máis

En Vaca.tv

destacable: hai algúns softwares que non se poden adaptar. Con eles acadas un 70-80 % do que pretendas, porque un estándar non vale para todos os casos.

O uso destas ferramentas implica un cambio na forma de ver as granxas e/ou na formación do persoal?

É difícil de dicir, porque hai tantísima variación nas granxas e nos tipos de colaboradores que teñen... Eu diría que realmente non é necesaria formación oficial. O que fai falta é usalas máis.

En relación con isto, unha pregunta que me adoita facer moita xente é se agora o gandeiro ten que estar diante do ordenador oito horas ao día. A resposta é que non. Hai listas que son diarias (inseminación, vacas enfermas, produción de leite, partos, secados...), pero despois hai listaxes que se fan unha vez á semana e outras que se miran mes a mes.

Ten tempo un gandeiro, durante o seu día a día, de revisar os datos que lle van proporcionando estes sistemas, a maiores de atender a granxa? Eu aos meus clientes dígolles que lles dá tempo a revisar as súas listas diarias antes de acabar o café porque, se tardan máis de cinco ou dez minutos, algo está mal. Cinco ou dez minutos tenos calquera e, desta maneira, o que se fai é acurtar o traballo diario en polo menos dúas horas. Con esta rutina, vaste metendo cada vez máis no computador, conforme te vas afacendo a el e vas identificando patróns.

Claro, a aplicación o que fai é detectar variacións fóra do normal,

pero, por exemplo, se as vacas camiñan máis, non sabe se é porque están en celo, porque alguén deixou a porta aberta ou porque se meteu un can no curral e está a facer que se movan. Sinala cales se moveron máis e o gandeiro, no canto de pasar dúas horas mirando todo o rabaño, despois de dedicar dez minutos a consultar a lista, poderá centrarse no grupo que lle está destacando o software.

Cal é o perfil do cliente co que traballa nos Estados Unidos?

Hai de todo. Aos gandeiros novos, os que van tomando a remuda xeracional, é aos que máis lles gusta a tecnoloxía. En tamaños de granxa teño desde 260 ata 4000 vacas. En xeral, o perfil é o daquel que quere mellorar, porque eu non me dedico ao básico, senón que vou un paso máis aló. Usamos a información para facer cambios no manexo, en como se organiza o traballo, no tipo de funcións que se realizan, nos tratamentos…

Ve aos gandeiros españois preparados para facerlle fronte a este nivel de dixitalización?

Creo que en España temos tendencia a facer de menos o que sabemos e o que temos. Temos un complexo de inferioridade impresionante. Aquí sempre estamos a falar do que se fai alí e, cando fun aos Estados Unidos por primeira vez, acudín a unha conferencia na que, sorpresa, todo era falar do que estaban a facer os europeos. Estamos a copiarnos os uns os outros, no canto de centrarnos en ver que fai falta para o animal ou para a granxa.

“UNHA PREGUNTA QUE ME ADOITA FACER MOITA XENTE É SE AGORA O GANDEIRO

TEN QUE ESTAR DIANTE DO ORDENADOR OITO HORAS AO DÍA. A RESPOSTA É QUE NON”

Neste sentido, e aínda que ninguén coñece a súa granxa e as súas vacas mellor que o gandeiro, a miña función é atopar información, a través dos datos, que eles quizais non teñen tempo de ver.

Hai granxas coas que se cadra levo sete anos e que non visitei nunca, cuxos donos non vin en persoa, pero si sei como traballan, como funcionan as súas vacas, en canto se desvían algo sei por onde vai... Digamos que son como un sistema de monitorización, pero vou máis aló.

SISTEMADE S SIISSTTEEMMA A D DE E VENTILACIÓN V VEENNTTIILLAACCIIÓÓN N

THI T THHII

SILENCIOSOS BAJOCONSUMO ARRANQUEAUTOMÁTICOPOR THI COMPATIBLESCONRIEGO YMUCHOMÁS!!

G R A N J A D E R E C R I A GRANJADERECRIA

Cubiculosparaterneros

Cornadizasvariasedades

PastizalesAUTOLOCK

ArrobaderasELMEGA

Bebederosrevoltables

ELMEGA

MATERIALORIGINAL

APLICADORDEPURIN R I N

FABRICADOEN GALICIA

Prepárateparaunanuevaeraenlagestiónde resíduosagrícolas!

Conestenuevoutensilionosóloestarás aplicandopurín,¡estarástransformandotu formadetrabajarlatierra!Diseñadopara ofrecereficienciaysostenibilidad,este aplicadorreduceeldesperdicioymaximizael rendimientodetuscultivos.

PHIL CARDOSO, UNIVERSIDADE DE ILLINOIS

“As visitas ás ganderías danlles aos estudantes a oportunidade de ter unha visión real deste sector”

O profesor asociado da Universidade de Illinois (Estados Unidos) Phil Cardoso foi un dos expertos convidados a participar na última edición do Congreso Anembe. Fíxoo por partida dobre, abordando os efectos da nutrición no rendemento das vacas. Sobre iso fala a continuación.

A súa segunda intervención centrouse nas estratexias nutricionais durante o período de transición. Como impacta isto no éxito reprodutivo do animal?

O noso obxectivo neste sentido sempre será preparar a vaca para o éxito reprodutivo, para que quede preñada canto antes tras o parto e que manteña a preñez. Para iso, é importante incluír determinados nutrientes na dieta. Isto empeza antes do parto, entón a dieta preparto ten un impacto na lactación da vaca, así como no útero, no folículo e no propio embrión.

Puxo o foco no efecto da alteración do balance enerxético no rendemento das vacas secas. Que nos pode destacar respecto diso? Moitas veces temos a concepción de que, independentemente de como alimentemos as vacas, elas teñen a capacidade de controlar o seu consumo de enerxía. Na charla demostrei que isto non é verdade e que se, por exemplo, lles achegamos ás secas unha dieta con ensi -

lado de millo, o que faremos será que coman de máis. Por iso aposto por unha estratexia baseada no control da enerxía, para o que temos que achegar unha fibra de baixa calidade para que o consumo de enerxía preparto estea controlado. A fibra dada nesta dieta fará que a vaca teña un límite físico do consumo, entón non inxerirá nin de máis nin de menos, senón o que necesite.

Centreime moito na función dos aminoácidos. Hai máis de vinte anos que sabemos que en vacún de leite os dous aminoácidos esenciais, metionina e lisina, son os máis limitantes, e por iso estamos a traballar para tratar de determinar cal é a mellor formulación. Non é como no caso doutros nutrientes, dos que damos unha cantidade fixa por vaca e día. Con estes aminoácidos necesitamos formular a dieta, ver os ingredientes e decidir canto máis de aminoácido protexido necesitamos achegarlles ás nosas vacas. Así pois, o tema da charla é unha parte central de cal é o impacto de achegar eses aminoácidos que compoñen as proteínas e como de importante é isto para a vaca e para o seu éxito reprodutivo.

En Vaca.tv

“O NIVEL TÉCNICO É MOI PARECIDO AQUÍ E NOUTRAS ZONAS DO PLANETA. [...] O QUE SI CAMBIA É A APLICACIÓN DE CONCEPTOS; MESMAMENTE PODE SER DISTINTO ENTRE O NORTE E O SUR DE ESPAÑA”

Detecta diferenzas en canto ao nivel de coñecemento respecto da nutrición en vacún entre distintas rexións?

Creo que o nivel técnico é moi parecido aquí e noutras zonas do planeta. A cuestión sempre é canto podemos potenciar as vacas e cantas posibilidades temos de usar tecnoloxías como poden ser os aminoácidos protexidos. Normalmente úsanse máis en granxas máis potentes, nas que buscan obter máis das súas vacas. Neste sentido, creo que o intercambio de opinións sempre é positivo porque o concepto da bioloxía, o que a vaca necesita, é igual en todo o mundo. O que si cambia é a aplicación de conceptos; mesmamente pode ser distinto entre o norte e o sur de España. Nos Estados Unidos tamén ocorre isto, polo é moi enriquecedor conversar cos técnicos para buscar solucións e para adaptarse á situación local.

Vostede aposta especialmente por poñer en conexión a ciencia co labor práctico, a pé de granxa. Estase a traballar correctamente neste sentido?

Nos Estados Unidos temos unha parte do ensino que chamamos “extension”, que forma parte do meu traballo. Algo que fixemos nesta liña, nun experimento recente con Kemin, foi o fomento de preguntas técnicocientíficas que saían directamente das ganderías. A cuestión proposta trataba a relación real entre a enerxía e a formulación de aminoácidos, tendo en conta que xa sabemos que a maneira en que formulamos os aminoácidos impacta na enerxía.

Xerouse esta pregunta desde o campo, expúxoselle á parte científica, fíxose o estudo e agora estamos no punto de realizar as interaccións entre os distintos axentes. Creo que o éxito deste tipo de iniciativas radica en xerar preguntas que sexan relevantes para as granxas e para os técnicos, así como dar resposta baseándonos nos nosos coñecementos científicos.

En 2012 puxo en marcha o proxecto Dairy Focus Team. Foi a antesala do que está a desenvolver agora? En parte si. Cando traballaba no Brasil, tiña o meu propio negocio de veterinaria e isto dábame a oportunidade de visitar moitas granxas. Pensando en como darlles esa posibilidade que eu tiña aos meus alumnos, xurdiu o Dairy Focus Team. A idea deste equipo, que está composto por estudantes, é visitar ganderías, recoller datos e, posteriormente, presentarlles aos gandeiros información sobre como están en relación con outras granxas da zona.

O obxectivo é que os estudantes teñan a oportunidade de incentivar a través do seu traballo a mellora das ganderías. Creo que unha das mellores formas de logralo é poder compararse cos que te rodean, aínda que os participantes eran anónimos, simplemente estaban identificados con números. Concretamente traballamos cunha vintena de granxas de Illinois e, grazas a esta iniciativa, puidemos xerar novas vías de investigación relacionadas con problemas reais que poden ser comúns a moitos negocios gandeiros.

Un dos problemas que enfronta aquí o gremio buiatra é a falta de remuda. Ocorre o mesmo nos Estados Unidos?

Si, alí pasa algo similar. Temos incentivos por parte do Goberno neste sentido. Por exemplo, en Illinois, se vas traballar con grandes animais, fináncianche parte dos estudos. É unha maneira de tratar de atraer novos profesionais para que tomen a remuda xeracional e creo que pode ser particularmente efectivo no ámbito do gando leiteiro, que está moi tecnificado e xa non é un traballo tan fisicamente demandante.

Sería a aposta por unha maior formación práctica nas facultades de Veterinaria unha maneira de atraer máis estudantes?

A formación práctica sempre é necesaria, sen dúbida. Actualmente, moitos dos estudantes de Veterinaria veñen de áreas urbanas, polo que son máis tendentes a preferir pequenos animais e, cando teñen a oportunidade de ter contacto cunha vaca de leite, vena coma se fose un can grande. As visitas ás ganderías danlles aos estudantes a oportunidade de ter unha visión real deste sector, da industria leiteira e da gandería.

Ademais, penso que as cuestións que eu lle poida facer a un gandeiro parten dunha perspectiva moi distinta á que poida ter un estudante, así que diría que tamén é algo positivo para os gandeiros. É unha interacción moi proveitosa para todos.

Terceiro muxido conseguido con Lely

Diego Suárez, Elvira Cives e Manuel Suárez, socios de Granxa Moreira

EN

Granxa Moreira benefíciase do tráfico libre en tan

só un ano

Nesta explotación contan con 95 vacas en muxidura, das cales 60 se moxen no robot e as restantes, en sala. “O negocio xestiónano os meus pais e eu axúdolles a fin de semana”, expuxo Diego Suárez, un dos socios. Cabe resaltar que desde que optaron por robotizar a granxa con Lely a media de muxidos diarios aumentou a tres.

Alberto Sánchez, responsable de vendas e márketing de Lely Center Los Corrales, indicou que o número de ganderías automatizadas na península ascende a diario, sobre todo en Galicia.

O MUXIDO ROBOTIZADO EN MOREIRA

“Xa hai un ano que apostamos por implementar un robot de muxido”, relatou Suárez. Anteriormente, só tiñan unha sala de muxido pequena e, co obxectivo de mellorar a situación da persoa que está na sala –a nai de Diego, Elvira Cives–, optaron por un Lely Astronaut A4: “Non pensamos en ningunha outra máquina como posible alternativa, xa que o nivel comercial que ten o persoal de Lely e o seu servizo técnico son destacables”, asegurou o socio de Moreira.

Un dato que cabe subliñar é que Diego Suárez tamén é técnico comercial en Agrosoneira, unha fábrica de pensos da zona, co cal ten a experiencia que lle ofrece o campo en diferentes granxas: “De feito, moitos dos meus compañeiros e clientes animáronme a levar a cabo a compra do robot, ao expresar que as mellores opcións do mercado son os Lely A3, A4 e A5”.

Ademais da redución de man de obra, con este cambio buscaban incrementar a produción e chegar a un

terceiro muxido, mellorando, á súa vez, o benestar dos animais, meta que alcanzaron.

UN ASPECTO FUNDAMENTAL: O TRÁFICO LIBRE

Desde Lely defenden o modelo de tráfico libre: “Outro dos motivos polos que nos decidimos por este robot foi o tráfico libre. Queriamos ver que os animais se deiten, coman, se muxan e paseen pola granxa cando queiran e, en consecuencia, que estean máis tranquilos” –sinalou

Suárez–, “as vacas, con tráfico libre e con robot, chegan máis lonxe”.

Alberto Sánchez insistiu, en relación co tráfico libre, que o que se debe buscar en calquera granxa é o benestar, a comodidade e a liberdade do rabaño, o cal desembocará nunha maior produción de leite e, por tanto, mellorará o rendemento do negocio. “Boas camas, corredores anchos, alimentación óptima e sempre dispoñible para os animais, iluminación adecuada… Ao final, o manexo é un aspecto crucial para alcanzar o éxito”, apuntou o socio da gandería ao respecto.

“Noto moito que, cos robots, gañamos máis camas e sempre están cheas de area. Tamén é fundamental a anchura do corredor de transición, duns 4 ou 5 metros. O acceso é a clave, do mesmo xeito que a circulación dos animais”, afirmou Diego Suárez.

ALIMENTACIÓN CON AGROSONEIRA

Ricardo García, nutrólogo en Agrosoneira, especificou como é a alimentación nesta explotación: “Está baseada en millo: 34 kg de silo deste cereal, ademais de 12 de herba, 7 de penso e 1 de palla”. A cantidade de concentrado que están a comer en robot é de 6,5 kg de media.

“A ración parcialmente mesturada permíteme diferenciar a vaca de 40 litros da de 70. Aquí temos un exemplar de 70 litros que come 9,5 kg e outro de 40 litros que come 4 kg en robot. Por tanto, permíteseme diferenciar e premiar segundo a produción”, puntualizou o nutrólogo.

DETALLES TÉCNICOS DO ROBOT E A IMPORTANCIA DOS COLARES

O Astronaut A4 que escolleron os propietarios de Granxa Moreira trátase do modelo básico reacondicionado, que conta co láser do A5. “A sala técnica é bastante ampla; adoita ser máis pequena pero, como tiñamos espazo, decidimos facela así e resulta ser moi cómoda, sobre todo para cando hai que realizar algún tipo de mantemento”, explicou Diego Suárez.

O leite dos animais, unha vez feito o muxido, deposítase nunha xerra e logo vai cara ao tanque de leite, situado noutra sala; percorre sobre uns sesenta metros. O socio da explotación aclarou que non hai rotura e que as calidades son perfectas: “Non dá ningún tipo de problema”.

En Granxa Moreira levan a cabo tres lavados diarios do robot, de 13 minutos cada un. Ademais, fan enxaugaduras de 3 minutos cando hai algunha vaca con medicación ou cando as circunstancias o requiren.

A maiores do robot, os propietarios da granxa decidiron adquirir os colares, que proporcionan datos de identificación, ruminación, celo e inxestión dos exemplares; para arrimar a comida, teñen un Lely Juno.

O FUTURO DAS GANDERÍAS EN GALICIA

Outro dos asuntos destacables é a opinión do socio sobre o futuro próximo

das explotacións galegas: “Dentro de 5 anos, máis ou menos, creo que haberá moita máis robotización. As granxas con 100 ou 120 vacas terán de 3 a 4 robots e haberá algunhas que chegarán ata os 10 ou 12. Considero, así mesmo, que cada vez se verán moitas menos salas de muxido e, por tanto, haberá menos man de obra. Aumentará o número de muxidos diarios e as explotacións deseñaranse pensando máis na comodidade e no muxido robotizado”.

Ricardo García expresou que en Galicia actualmente xa hai moitas granxas con robot de muxido que están a funcionar moi ben. “Nós temos algún cliente que está entre 47 e 50 litros diarios”, contou Suárez.

Como conclusión, desde Granxa Moreira manifestaron que o seu próximo obxectivo é chegar a muxir 22 horas ao día co maior número de muxidos posible e, como reflexión final, Diego Suárez comentou que “canto mellor estean as vacas, mellor está o gandeiro”.

O

Ricardo García, nutrólogo en Agrosoneira

Grazas aos colares, poden acceder a un gran número de datos

As mulleres traballadoras do sector produtor

Verónica, Alba, Luisa, Isabel, Mati, Yomar, Gema e Marta son profesionais que desempeñan a súa actividade laboral en diversas áreas relacionadas co sector primario. Con elas conversamos sobre a súa experiencia traballando nun mundo cunha marcada presenza masculina, así como sobre as tarefas pendentes para poder acadar a igualdade de oportunidades no traballo fronte aos seus compañeiros.

Se algo foi sempre a muller rural, é traballadora. Traballaba na granxa e no campo, e tamén atendendo os labores do fogar, criando os nenos e coidando dos enfermos. Non ocorría o mesmo tradicionalmente en núcleos urbanos, nos que ata hai non tanto era máis habitual que exercesen exclusivamente como amas de casa. Entón, se neste sector a muller foi historicamente unha traballadora máis, por que eles seguen sendo máis en xornadas, en feiras, en concursos morfolóxicos, dirixindo ganderías...? Todo se reduce ao lugar que se lles dera a elas ata o de agora.

Resulta evidente o cambio de paradigma que se está producindo e que vai en consonancia coa evolución da sociedade. Sen dúbida, o seu labor nunca foi indiferente e, contra a in-

visibilidade dun traballo imprescindible, cada día son máis as que se erixen como verdadeiras referentes que rompen teitos de cristal, eliminan brechas salariais e inclinan a balanza para equilibrar as oportunidades ás que teñen acceso uns e outras.

Gandeiras e veterinarias, comerciais e responsables de empresas de servizos, profesoras e estudantes de ramas relacionadas con este ámbito... Mulleres con distintas vivencias e inquietudes, de idades dispares e con perspectivas diferentes fálannos en primeira persoa das luces e sombras da súa experiencia profesional, así como de como leva o sector produtor a promoción da igualdade, un dereito humano fundamental que, segundo os últimos datos do CIS, nalgúns ámbitos empeza a parecer... “excesivo”.

EN CIFRAS

Nunha enquisa realizada en 2022 por controladores de Africor Lugo en 1.150 granxas asociadas, reflíctese que, do total de persoal traballando nelas (3.094 persoas, entre propietarios únicos, membros de sociedades e traballadores por conta allea), un 34 % son mulleres.

Así mesmo, cabe destacar o volume de controladoras lácteas nesta provincia: 33 dos 49 empregados son mulleres (67 %).

Por outra banda, a Asociación Nacional de Especialistas de Medicina Bovina de España (Anembe) apunta que, das 1.055 persoas que están asociadas na actualidade, 230 son mulleres (un 21,8 %). Un dato que rompe un pouco con esta tendencia é o que se refire ás futuras profesionais veterinarias. A Facultade de Veterinaria de Lugo estima que, dos seus 680 estudantes, un 80 % son mulleres. Máis concretamente, do total de educandos, un 30 % aposta por centrarse en grandes animais e, destes, estímase que un 60 % son mulleres, unhas cifras que, sinalan desde o decanato, non son a excepción, senón a norma na última década. Por outra banda, neste centro, das 72 persoas que imparten docencia, 34 son profesoras e, delas, 9 están enfocadas na rama da produción.

En Vaca.tv

VERÓNICA RODRÍGUEZ

Gandeira. Ganadería Verica (A Pastoriza, Lugo)

“Desde que eu empecei ata hoxe, a situación cambiou moito”, valora Verónica Rodríguez ao preguntarlle pola evolución do rol da muller dentro dunha gandería. “Antes, o normal era ter un papel máis secundario; hoxe xa é máis habitual que collamos o temón, que sexamos unha cara visible na granxa”. A educación, destaca, foi un factor clave para esta transformación: “Está a haber outra tendencia, a igualdade empézase a notar, e estou segura de que se notará moitísimo máis”.

No caso de Verónica, a súa relación co sector é a máis tradicional: vén de familia gandeira, con 18 anos incorporouse á explotación familiar e, con 32, creou unha sociedade con outros dous socios. Concretamente, en 2014 fíxose efectiva a unión das ganderías Casa de Riquiño e Casa dos Poles. Así naceu Ganadería Verica, da que é propietaria xunto con Carolina Valderrama e Enrique Fernández.

Esta granxa conta, a maiores, con outras dúas persoas traballando, unha muller e un home. “Nunca fixemos ningunha distinción, nin co noso persoal, nin cos servizos externos. O único criterio é que fagan o seu traballo o mellor posible”, remarca. “De feito, creo que, en xeral, cada vez hai máis empregadas nas granxas, algo que, sen irnos moi atrás, diría que nos últimos cinco anos se notou moitísimo. Antes era pouco común… a quen se lle ocorrería contratar unha traballadora, vaia!”.

En canto á repartición de tarefas, explica Rodríguez que non hai grandes diferenzas entre eles, máis aló da franxa horaria na que traballen: “Desde hai un ano facemos quendas. Na de mañá hai tres persoas e na de

“CADA VEZ HAI MÁIS EMPREGADAS NAS GRANXAS, ALGO QUE, SEN IRNOS MOI ATRÁS, DIRÍA QUE NOS ÚLTIMOS CINCO ANOS SE NOTOU MOITÍSIMO”

tarde, dúas. Rotamos cada semana; entón, dependendo diso, cada un leva unhas tarefas. Ao final, facemos todos de todo”.

Precisamente falando dos factores que poden facer que máis mulleres se interesen por este sector, Rodríguez alude á mellora que experimentaron en Verica ao pasar a traballar por quendas: “Ter un horario seguido permíteche outra flexibilidade para organizarte, para conciliar, ou mesmo para o lecer; quizais apostas coma estas, xunto coa tecnificación das granxas, poidan axudar a que se interesen máis por este traballo e non o vexan como algo tan complicado ou tan duro”.

En canto ao trato recibido como muller á hora de traballar, fai un matiz: “No día a día eu non podo falar de que haxa diferenzas”, afirma, malia que apunta que aínda recibe comentarios puntuais que tenden a facer de menos o seu papel dentro do negocio: “É verdade que ás veces chega á gandería algún comercial novo e o primeiro que fai é preguntar polo ‘xefe’. Entón, tanto Carolina coma min contestámoslle que o xefe non está, pero si as xefas”, resume.

Unha situación na que notou especialmente diferenzas de trato deuse cun antigo empregado, que tiña certa reticencia a aceptar as súas indicacións: “Digamos que un traballador que tiñamos antes prefería facerlle máis caso a Enrique que a nós as

dúas...”, conta. “Agora, non é o caso. O equipo que temos traballa en perfecta sintonía”.

Apunta Verónica que, segundo a súa experiencia, o papel da muller dentro da granxa foi cambiando a medida que cambiaba a visión que se ten do sector produtor, así como a súa tecnificación. “Antes, nunha familia gandeira cun fillo e unha filla, inculcábaselle ao mozo que quedase no negocio e á moza que non, que estudase”, apunta. “Hoxe non percibo que pase isto, creo que se lles dan as mesmas oportunidades, independentemente de se son homes ou mulleres; o que se busca é que fagan o que lles gusta. Tamén inflúe o feito de que agora isto está moito máis profesionalizado e que quen queda neste negocio non o fai porque non teña outras opcións”.

“Mellorouse moito en termos de igualdade, pero está claro que queda traballo por facer e que ás seguintes xeracións témolas que seguir educando nese sentido”, valora, á vez que remarca que, no caso de Verica, “quizais nós temos a mente máis aberta cara a este tema porque o noso socio sempre nos deu o noso lugar, tanto Carolina coma min nos sentimos sempre moi apoiadas por el. Se esa fose a tónica dominante, as cousas mellorarían máis rapidamente”.

En 2014, Verónica fundou, xunto cos seus socios, Carolina Valderrama e Enrique Fernández, Ganadería Verica

ALBA LÓPEZ

Estudante

Alba empezou a estudar Veterinaria en Valencia, pero o seu amor por Galicia fíxoa regresar antes de tempo. Agora cursa o Ciclo Superior de Gandería e Asistencia en Sanidade Animal na EFA Fonteboa e, tras isto, ten intención de retomar os seus estudos de grao, esta vez na Facultade de Veterinaria de Lugo.

“Creo que aquí, como en calquera outro sector, a formación é súper importante. O éxito do noso traballo pasa por facer unha boa xestión e, para iso, é necesario prepararse”, afirma. Por iso, “tanto por iniciativa propia como polo que me inculcaron na casa, decidín formarme o mellor posible antes de introducirme profesionalmente no sector primario, no que espero exercer como veterinaria e continuar co legado familiar, na gandería”.

O seu é vocación pura e dura. Sempre estivo moi interesada nos ani-

“MIÑA NAI SEMPRE ME ENSINOU A IMPORTANCIA DE FACERNOS VALER E, PARA ISO, NON FAN FALTA MALAS PALABRAS NIN CRUCIFICAR A NINGUÉN, BASTA CON EXPLICAR QUE NO TEU NEGOCIO TAMÉN HAI

XEFAS”

mais en xeral e nas vacas en particular e desde moi nova involucrouse na gandería familiar, Quintián, onde, ademais de producir, tamén comercializan directamente leite fresco e queixos.

En Fonteboa, nota diferenzas na presenza de mozos e mozas en función do tipo de formación: “Hai cursos de FP básica nos que non hai máis que dúas ou tres mozas”. Na formación superior, a balanza está máis equilibrada, aínda que, na súa clase, composta por 22 persoas, só ela e outra compañeira teñen intención de quedar no sector produtor. Cun volume de remuda xeracional tan escaso, “diría que ata te valoran máis por estar aí, formándote e apostando por incorporarte”, apunta.

Falando de equidade dentro do sector, opina que non se pode falar de igualdade real: “Eles e nosoutras si temos as mesmas oportunidades, pero non igualdade de trato; é algo no que estamos a mellorar, pero é necesario recalcar que, hoxe en día, aínda non é un feito”.

Do mesmo xeito que comentaba Verónica, Alba tamén alude a unha situación habitual relacionada co trato recibido por parte algúns provedores: “Chegan á granxa e preguntan polo xefe, ou diríxense a ti e chámante ‘María’… Que ‘María’?, ri. “Son detalles que se ven a diario e é unha tendencia que hai que cortar. Nese sentido, a miña nai, que é moi

reivindicativa, sempre me ensinou a importancia de facernos valer e, para iso, non fan falta malas palabras nin crucificar a ninguén, basta con explicar con educación que no teu negocio tamén hai xefas”.

“A nosa capacidade sempre foi tan boa como a de calquera home, o que penso que cambia agora é que estamos a tomar máis a iniciativa, somos unha parte máis do equipo que integra unha granxa”, reflexiona, á vez que apunta que, en ocasións, hai quen se pon obstáculos a si mesma: “Fálase de machismo ligado aos homes, pero, ás veces, moitos micromachismos retroalimentámolos nós”. Para erradicalo, subliña, a educación debe ser a base.

Nuns tempos nos que a tendencia é abandonar o sector, Alba desmárcase e afirma que “hai que ser optimista, pero tamén ter os pés na terra, porque o certo é que non temos grandes facilidades en canto a formación e a medios que nos poidan animar a apostar por un futuro no rural”, expón.

Respecto disto, amósase crítica coa discriminación positiva que se produce á hora de adxudicar subvencións nas que puntúa –coma se dun “extra” se tratase– o feito de que a entidade solicitante conte cunha muller entre o seu persoal: “Si, a min, en particular, benefíciame, pero, ten un impacto real no sector?”, cuestiona. “Non creo que eses criterios á hora de baremar vaian facer que mozas alleas ao campo se interesen por el, nin que vaian ser decisivas para as que si queremos seguir con isto”.

Explica esta futura gandeira veterinaria que non necesita este tipo de “favores” e que, con accións como estas, “o que se está facendo é tapar outras carencias”. O que fai falta, apunta, “é que se dote de medios o rural e que se traballe para tender pontes entre o campo e as cidades”.

Por estas razóns, para ela a igualdade debe conseguirse desde dentro e, aínda que non cre que “teñamos que demostrar nada por ser mulleres”, si defende que, tendo a “liberdade para exercer o noso traballo, poderemos dar conta da nosa valía e das nosas capacidades”.

do Ciclo Superior de Gandería e Asistencia en Sanidade Animal. Ganadería Quintián (O Páramo, Lugo)

Presente e futuro de Quintián: Alba e seus pais, Chelo López e Julio López

Vinte e cinco anos leva Luisa Iglesia traballando como controladora láctea na provincia de Lugo. Con orixes nunha familia gandeira, durante este tempo combinou as funcións propias de controladora con colaboracións na preparación e o coidado de gando para poxas e concursos.

Da súa traxectoria, destaca a modernización que viviu o campo nas últimas décadas: “Cando empecei, as ganderías eran moito máis pequenas, a media de vacas non era comparable coa actual, e a profesionalización tamén avanzou de maneira notable”, explica. “Isto impactou no noso traballo como controladores, claro; agora requíresenos, quizais, unha maior formación, e tivemos que ir incorporando novas tecnoloxías e tecnificándonos, como calquera outro sector”.

No que se refire á repartición de tarefas entre o persoal de Africor Lugo –onde, por certo, o número de

“HOUBO ACCIÓNS CLAVE PARA IMPULSAR QUE ACCEDESEN A CARGOS DE RESPONSABILIDADE MÁIS MULLERES, AS CALES, ADEMAIS DE DAR EXEMPLO, ACHEGARON UNHA NOVA VISIÓN”

traballadoras é moi superior ao de traballadores–, os criterios que se impoñen veñen, en todo caso, relacionados con distancias e coa repartición equitativa en canto a carga de traballo.

“Creo que son moi afortunada neste sentido, porque nunca me sentín menosprezada nin recibín un trato desigual no traballo por ser muller, nin nas granxas, nin por parte de superiores ou de compañeiros; creo que en Africor nunca tivemos ningún problema respecto diso”, valora Iglesia.

No entanto, puntualiza: “En xeral, no relativo á igualdade no traballo, creo que se avanzou moito, e que se segue avanzando, pero non debemos deixalo caer no esquecemento: aínda non está de todo normalizado, quedan cousas por facer”.

Aos poucos, apunta, a situación foi mellorando, consecuencia da concienciación, dun maior acceso á formación e dun importante cambio social. Neste sentido, subliña, “a educación en igualdade é o punto de partida, debemos predicar co exemplo ante os máis pequenos”.

Os devanditos avances foron posibles grazas “a moitas mulleres que, conscientes da situación de desigualdade que vivían, comezaron a reclamar dereitos para todas, tanto dentro como fóra do fogar”, engade. “Houbo accións clave para impulsar

que accedesen a cargos de responsabilidade máis mulleres, as cales, ademais de dar exemplo, achegaron unha nova visión”.

Concretamente, Luisa alude á Lei Orgánica 2/2007, do 22 de marzo, para a igualdade efectiva entre mulleres e homes, a cal constituíu un importante paso no compromiso de España por lograr a igualdade real, e que foi seguida recentemente pola aprobación, o 5 de decembro de 2023, do anteproxecto de Lei Orgánica de representación paritaria e presenza equilibrada de mulleres e homes.

Que por que se necesitan este tipo de leis? Luisa resúmeo perfectamente: “Porque tiñamos unha gran desvantaxe”. Mentres existan medidas ou decisións no traballo, ou en calquera outro ámbito, que sigan criterios de xénero, serán necesarias normativas que axuden a equilibrar a situación. “No momento no que isto xa non sexa un problema (algo que algún día conseguiremos, espero), deixarán de ser necesarias”.

Falando concretamente do sector que nos incumbe, valora que, se é, en aparencia, eminentemente masculino, é porque a tradición levou a que eles fosen as cabezas visibles, “e as mulleres, claves para o desenvolvemento e a evolución do agro, fixeron a súa parte coma se non estivesen aí”.

Que cambios notou, entón, no que ás ganderías se refire? “As mulleres gandeiras sempre foron grandes traballadoras e hoxe, na miña opinión, ademais de traballar, tamén deciden e xestionan”. Para Iglesia é evidente o cambio no papel da muller dentro dos negocios gandeiros. “Isto tamén vén influído polo perfil de persoas que quedan nas granxas: fano porque queren, non porque non haxa outra saída; apostan por isto porque lles gusta e porque queren desenvolver a súa vida profesional neste sector. Teñen outras motivacións”, conclúe.

LUISA IGLESIA

Controladora láctea de Africor Lugo

“Levo exercendo desde os anos 80, así que podemos dicir que son da década roqueira”, preséntase Isabel Vilariño, veterinaria de Aira cunha ampla traxectoria profesional dentro do sector do vacún leiteiro que, como introdución ao tema desta reportaxe, explica: “Sinto que as mulleres da miña xeración, e tamén as dunha xeración anterior, fixemos grandes achegas e, xunto con persoas do xénero masculino, axudamos a desenvolver o país culturalmente”.

Neste sentido, Vilariño valora que “desde que as mulleres puideron estudar o que quixeron e tiveron acceso á cultura, foron partícipes de desenvolvela en distintos ámbitos e, concretamente, a muller en Galicia ten unha importancia estrutural inmensa na familia, no traballo nas ganderías, na rede social…”.

A protagonista deste testemuño, quen se define como unha “galega orgullosa”, estudou Veterinaria en Madrid – “por vocación case de tipo xenético”, resalta– e, tras desenvolver gran parte da súa carreira profesional na comunidade galega, encomia o labor de referencia que aquí se fixo en canto a progreso e tecnificación do sector: “Foi un cambio exponencial, e produciuse á vez coa profesionalización delas e deles, así como co avance social que houbo no país”.

Así mesmo, móstrase agradecida porque “no camiño da miña vida profesional atopeime con persoas moi boas e intelixentes, independentemente do traballo que desenvolvesen, que me permitiron facer o que eu quería: traballar con vacas”. En

“SINTO QUE AS MULLERES DA MIÑA XERACIÓN, E TAMÉN AS DUNHA XERACIÓN ANTERIOR, FIXEMOS GRANDES ACHEGAS [...],

AXUDAMOS A DESENVOLVER O PAÍS CULTURALMENTE”

concreto, rememora unha anécdota dunha das súas primeiras clínicas: “Cheguei a tratar unha vaca que xa daban por morta e, cando o dono, de idade avanzada, viu que o animal se recuperaba, díxome que ‘xa dicía eu que era moi nova, pero que parecía moi intelixente’. Ese home chamábase Constantino e foi un dos meus mellores aliados”.

Isabel foi a primeira muller en desenvolver o programa integral de mellora xenética da raza frisona en Galicia, concretamente comezou na cooperativa Leitulla (que, posteriormente, se integraría no que hoxe é Aira) e, ao finalizar a primeira reunión, na que explicou ao grupo de gandeiros cal era o proxecto que quería poñer en marcha, un dos asistentes dixo que “esta muller é moi brava”; con bo humor, Vilariño lembra: “Entón eu pensei que aínda non sabían canto…”.

Colabora estreitamente con institucións coma o Ligal, foi responsable de calidade de Agris, fixo transferencia de embrións, traballou en xenética, ensinou inseminación –e, recalca, “ensinei antes inseminación a mulleres que a homes”–, exerceu moitos anos como docente de prácticas na Universidade de Santiago de Compostela, foi perito xudicial, é relatora habitual en distintos congresos e conferencias organizadas por entidades públicas e privadas e eríxese como unha activista comprometida co movemento social que engloba “Unha soa saúde”.

Ligada fundamentalmente ao sector cooperativo, afirma que neste ámbito tivo a fortuna de rodearse sempre de persoas que lle outorgaron a súa confianza: “Con algunhas familias, traballei ata con cinco xeracións. Os máis maiores, cando empecei, chamábanme “nena” ou “doutora” e preocupábanse moito por min; cos gandeiros da miña idade, asumi-

mos o reto de desenvolver profesionalmente as ganderías e agora, coas súas fillas e os seus fillos, continúo compartindo coñecementos”, enuncia.

Botando a vista atrás, ve unha clara evolución do cooperativismo en Galicia: “Eramos pequenos, humildes, como o é o pobo galego, pero fomos crecendo ata ter un gran peso, desenvolvéronse estruturas paralelas que lles axudan a ser máis competitivos… Creo que teñen que sentirse orgullosos do conseguido; eu estouno”, celebra.

Na actualidade, exerce como coordinadora do equipo de reprodución da cooperativa Aira: “Somos un grupo consolidado e moi equitativo, hai o mesmo número de mozas que de mozos, e quero destacar que é unha sorte colaborar cun equipo de persoas novas que me achega tantísimo e ás que agardo estar trasladando parte da miña experiencia”.

Respecto da maior presenza, en aparencia, de homes fronte a mulleres neste sector, Isabel explica que “iso é só a portada” e, ao preguntarlle se nalgún momento notou un trato desigual no traballo por cuestión de xénero, é rotunda: “Dicir que non sería mentir, e non é un trazo que me adorne. Outra cousa é como iso impactou en min, e foi máis ben nada”, remarca, sinalando a importancia que tivo na súa forma de desempeñarse o apoio que sempre recibiu da súa familia e as posibilidades que tivo en canto ao acceso á formación e ao traballo.

ISABEL VILARIÑO

Veterinaria. Coordinadora do equipo de veterinarias e veterinarios de reprodución de Aira

Con máis de tres décadas de experiencia neste sector, Mati forma parte da segunda xeración de veterinarias de campo, as cales estiveron precedidas por "compañeiras case dez anos maiores, que foron as que realmente abriron camiño", lembra.

Afeita de nena a percorrer granxas co seu pai, veterinario que comezou a exercer en Galicia nos anos 50, decidiu estudar unha carreira "que me permitise desenvolver desta maneira a miña vida profesional". Exerceu primeiro na clínica de grandes animais, sobre todo vacas. Durante a época de expansión do vacún leiteiro, especializouse na área da calidade do leite e, desde hai cinco anos, traballa en Naturleite, enfocada no ámbito da seguridade alimentaria. “O sector produtor e o transformador van da man e, aínda que o meu labor agora é diferente, o obxectivo segue sendo o mesmo: conseguir un produto de calidade e seguro”, afirma.

Respecto da súa experiencia desenvolvéndose nunha profesión historicamente masculina, destaca que nunca sentiu especial discriminación, é máis, “creo que fomos benvidas e recoñecidas, e a min, persoalmente, este mundo das vacas deume a oportunidade de formarme e medrar profesionalmente”. Na mesma liña, puntualiza que “non é que tivésemos que demostrar máis, pero si tivemos que probar que sabiamos desempeñarnos nun sector no que, do mesmo xeito que pasou noutros moitos naqueles momentos, a presenza de mulleres non era o habitual”.

“O MUNDO RURAL EN SI NON É MACHISTA OU, EN TODO CASO, SERAO SEMPRE QUE EXISTAN MULLERES OU HOMES MACHISTAS NEL”

Do mesmo xeito, apunta que o esforzo realizado por calquera muller para acceder a un posto de responsabilidade debe ser o mesmo que o dun home, isto é, dedicar máis tempo e esmero ao exercicio profesional. “A diferenza aquí está en que esta dedicación pola nosa banda, en ocasións, non foi ben vista a ollos da sociedade”, puntualiza. “Eramos malas nais, malas coidadoras etc. Fíxosenos sentir culpables por querer exercer a nosa profesión en detrimento de atender outros labores”.

Apunta que a igualdade de oportunidades non é cousa de sectores, senón das persoas e, polo tanto, “o mundo rural en si non é machista ou, en todo caso, serao sempre que existan mulleres ou homes machistas nel”. Alcanzar a equidade, así pois, está en mans de todos, “de homes e mulleres, do campo e das cidades… e a base deberá ser sempre a educación”.

Entre os principais hándicaps que pode atoparse unha veterinaria coma ela á hora de desenvolverse profesionalmente, Matilde alude ao “pluriemprego”, algo común a calquera gremio… “Tradicionalmente, as mulleres coidamos de nenos, maiores e enfermos e, cando demos

o salto ao mundo profesional, esperábase que seguísemos facendo tamén esas outras tarefas”, reflexiona, e sinala este factor coma un dos limitadores en canto a unha maior presenza feminina nalgúns traballos ou mesmo en determinados eventos. Afortunadamente, engade, ese tipo de costumes estanse a refugar “e, se se está facendo, é tamén porque os homes saben que, se poden ser veterinarios, gandeiros ou enxeñeiros, tamén poden poñer unha lavadora ou tender a roupa", ri.

Outro escollo ante o que se atopan moitas traballadoras é o relacionado coa retribución salarial. “Todo o mundo traballa por algo”, remarca Matilde, “e para que a muller se poida seguir desenvolvendo profesionalmente é clave eliminar a brecha salarial; non debemos esquecer que, ademais de poder acceder a postos de maior responsabilidade, tamén necesitamos unha remuneración na que non se fagan distincións entre uns e outras”.

En definitiva, Mati avoga por proxectarse “como o que somos, e de ningunha maneira somos a parte débil, senón unha parte traballadora máis”, así como por non poñerse límites e atreverse a romper teitos de cristal. “Tamén é importante como te perciben, por suposto; por iso é tan importante a educación, e aí a sociedade e, sobre todo, as familias teñen moita responsabilidade”.

MATILDE HERNÁNDEZ

Veterinaria. Directora de Campo de Naturleite (Meira, Lugo)

NUEVO

Saca lo mejor de tus vacas

Más confortable

Excelente calidad de ordeño

Menor consumo de agua y energía Óptima preparación del pezón con pezonera independiente Línea de leche sin restricciones para un flujo de leche continuo

Análisis individual del rendimiento y de la salud de cada cuarterón

Descubra el futuro: mejore el rendimiento de su granja con nuestra solución exclusiva para su rebaño

boumatic.com/gemini-up

Grupanor

Comercial. Elmega (Santa Comba, A Coruña)

Coa incorporación de Yomar a Elmega hai tres anos, abriuse un novo capítulo referente á terceira xeración dentro desta empresa familiar que, na actualidade, están a xestionar dúas mulleres: María José e Soraya Otero, nai e curmá de Yomar, respectivamente.

Se decidiu apostar por integrarse no negocio, sinala, foi polo apoio da súa familia en xeral e do seu avó, José Luís Otero, moi en particular: “El foi un dos fundadores e gran comercial na súa época; vendeume moi ben a idea de darlle continuidade á empresa da man dos meus pais e os meus curmáns, e por iso estou nela, aprendendo da súa experiencia e achegando ideas frescas”.

Preséntase dicindo que a súa experiencia “é curta, pero ambiciosa”, e non lle falta razón. Con anterioridade, estivo no Reino Unido, instalando pistolas de limpeza de tetos para vacas, e, antes diso, dedicou uns anos a formarse en fabricación, realizando dous ciclos superiores: un en programación da produción en fabricación mecánica e outro de deseño industrial.

No primeiro deles era a única muller nunha clase de 22 persoas e a experiencia foi canto menos desafiante. “Tiven que esforzarme moito máis que algún compañeiro para, segundo eles, estar á altura”, explica. “Sexa como for, conseguín superar todos os retos, demostrei que podía facelo”, di, á vez que destaca a confianza e os ánimos que recibiu naqueles momentos por parte de seu avó. “Díxome que era perfectamente capaz, e tiña razón. De feito, na clase de fabricación, por exemplo, na que usabamos tornos e

“AS MULLERES SI TEMOS QUE ESFORZARNOS MÁIS PARA DEMOSTRAR A NOSA VALÍA NESTE SECTOR. FACÉNDOO, ABRIMOS CAMIÑO, CALAMOS BOCAS E DERRUBAMOS MOITAS BARREIRAS”

fresadoras, fun unha das notas máis altas, o que creo que é unha proba de que calquera muller que lle poña ganas pode facer o mesmo traballo ca un home de igual maneira, se non mellor”.

Unha parte das súas funcións está relacionada coa participación en feiras agrícolas e de maquinaria, onde, apunta, “a presenza de mulleres aínda é significativamente menor”, malia que, en xeral, “nos últimos cinco anos noto unha evolución no sector, reflexo tamén do cambio que se está a producir na sociedade, e cada vez hai máis mulleres desenvolvendo un rol de liderado. Aínda que queda moito camiño por percorrer, tamén creo que se fixo xa moito neste sentido”.

Aludindo ao comentado por outras entrevistadas desta reportaxe respecto ao trato dalgúns comerciais á súa chegada ás ganderías, Gerpe é rotunda: “A min dáme igual con quen tratar. Diríxome a calquera cliente por igual e se, por exemplo, é o caso dunha parella, sempre acordo con ambas partes a decisión final”.

En canto ao desenvolvemento da súa actividade profesional, sinala que nunca experimentou unha diferenza de trato notable, aínda que “ás

veces, chego a algunha granxa para repartir, por exemplo, un arrimador de comida, e deseguido se achegan para axudarme a facer algo que, en realidade, forma parte das miñas funcións”, razoa. “Despois, cando me ven tan solta, facéndoo, sorpréndense!”, ri. “Este tipo de cousas non son máis ca un estigma social que estamos a erradicar día a día, poñéndolle ganas ao noso traballo”.

Así e todo, cre que a posible falta de confianza respecto do seu desempeño profesional non adoita ir tan ligada ao seu xénero como á súa idade: “Eu relaciónoo máis ben coa falta de experiencia e, nese sentido, paréceme perfectamente normal que confíen máis na bagaxe que poidan ter neste sector meus pais, por exemplo”.

A necesidade de traballar para equiparar a presenza de mulleres en todos os ámbitos, di Gerpe, é algo que se debe facer a nivel xeral. Respecto do seu caso en concreto, “considero sinceramente que, nun sector coma este, que se pode considerar máis ben masculino, as mulleres si temos que esforzarnos máis para demostrar a nosa valía”, pero ese esforzo, afirma, merece a pena: “Facéndoo, abrimos camiño, calamos bocas e derrubamos moitas barreiras”.

YOMAR GERPE

“Polo que vexo ao meu redor, non somos moitas as mulleres que traballamos con maquinaria agrícola, malia que estamos igual de capacitadas para facelo”, introduce Gema Doval, propietaria, xunto coa súa parella, desde 2011, da empresa de servizos agrícolas Nogueira e Xeixo, onde combina as tarefas administrativas co soporte en campo –fundamentalmente realizando labores de encintado– nas épocas de maior carga de traballo.

Os motivos para esta falta de presenza feminina no seu sector non teñen maior explicación, máis aló da tradición: “Sei que o típico sempre foi que sexan os homes os que movan maquinaria, pero co tipo de equipos que hai hoxe en día, temos as mesmas facilidades para manexalos homes e mulleres”, lembra. Nin unhas nin os outros teñen, per se , maiores capacidades, senón que se trata dunha cuestión relacionada coas habilidades propias de cada persoa.

Aludindo a un argumento habitual, relacionado coa forza física, Gema non obvia que, para determinadas prácticas, require dos seus compañeiros: “Axudarlles a enganchar, por exemplo, é máis complicado, porque non teño a mesma complexión ca un home, pero respecto de conducir e facer os traballos? Nosoutras tamén o podemos facer perfectamente!”.

Valora que, no que se refire aos seus compañeiros, nunca percibiu ningún tipo de trato diferente. Pola contra, non sempre ocorre o mesmo de portas para fóra: “Cando chegas a unha granxa nova, ata que non ven o teu traballo feito dubidan de que

“CANDO CHEGAS A UNHA GRANXA NOVA, ATA QUE NON VEN O TEU TRABALLO FEITO DUBIDAN DE QUE O VAIAS FACER CORRECTAMENTE. DE ENTRADA, TES QUE DEMOSTRAR MÁIS AS TÚAS CAPACIDADES”

o vaias facer correctamente. Iso si me pasou”, explica. “Parece que, por ser muller, tes que demostrar máis as túas capacidades de entrada", reflexiona.

Con todo, sinala que esta tendencia cada vez é menos común e que se adoita dar en persoas de máis idade, afeitas aos roles máis tradicionais e que non son clientes habituais: “A xente máis nova creo que xa nin pensa neste tipo de cuestións; nin moito menos as ganderías que xa nos coñecen e que levan anos confiando en nós”.

Na mesma liña, sinala que non percibe diferenza ningunha en canto ao trato por parte dos comerciais: “Dá igual se cando chegan está Diego ou estou eu, aínda que, por exemplo, se imos adquirir maquinaria, quizais si é habitual que, polas tarefas que desempeñamos cada un, o xestionen primeiro con el, aínda que despois a decisión da compra sempre é conxunta, loxicamente”.

Que queda moito por andar para equilibrar a proporción de mulleres e homes neste sector resulta evidente: “Desde logo que hai moita marxe para a presenza de compañeiras neste traballo; aínda segue sendo difícil atopar unha muller chofer, por

exemplo”, destaca Gema, algo que extrapola ao resto das áreas coas que interactúan. “Todos os nosos comerciais de maquinaria son homes, e é a tendencia habitual. Diríache que, como moito, vén algunha muller de empresas de recambios, ou de aceites”.

En Nogueira e Xeixo están máis que dispostos a achegar o seu gran de area para que esta tendencia cambie: “Temos varias ofertas de traballo e a nós dános igual se se postula un mozo ou unha moza, o que queremos é xente que queira traballar”, remarca Gema.

Falando das ganderías ás que presta servizo e, en xeral, do rol da muller dentro das granxas, destaca o cambio que se está producindo: “A muller sempre tivo un papel importante nas granxas, a pesar de que se cadra non era a que daba a cara. Alégrome de que isto estea a cambiar e que cada vez sexan máis as que toman a iniciativa de formar SAT ou cooperativas”, celebra. “Gustaríame animar as mulleres rurais a que sigan facendo o seu traballo, porque, se o rural morre, isto acaba, morremos todos”, engade, lembrando que o traballo de cada elo da cadea é imprescindible.

GEMA DOVAL

Copropietaria da empresa de servizos agrícolas Nogueira e Xeixo (A Pastoriza, Lugo)

Tenemoslosrepuestos quenecesitas

Conta Marta Miranda que, cando deixou a súa Asturias natal en outubro de 1989 para estudar Veterinaria en Lugo, un profesor lles explicou que eran a primeira promoción da carreira na que a porcentaxe de alumnos e alumnas estaba equilibrado. Tras a súa incorporación como docente no 2000 foi apreciando como isto ía variando ata os datos actuais, nos que a presenza feminina triplica á masculina nas súas aulas.

Respecto do que sería a dedicación a grandes animais, expón que as cousas cambiaron nas últimas décadas: “Cando eu comecei a carreira, moitas persoas, tanto homes coma mulleres, tiñan dentro dos seus primeiros obxectivos como saídas profesionais ser veterinarios de campo. Hoxe en día, a porcentaxe que quere dedicarse a animais de produción é moi baixo. De feito, é un tema moi preocupante”, advirte.

De familia gandeira e ligada á docencia en grandes animais desde hai case tres décadas, Miranda estivo tamén vinculada ao Hospital Veterinario Rof Codina e ten experiencia facendo substitucións, principalmente en clínica de vacún, das que garda algunha anécdota dos seus primeiros anos...

“Algunha fin de semana, facendo o circuíto habitual de meu irmán, que tamén é veterinario, cando me vían chegar a min para inseminar desconfiaban, era típico; por iso, despois prestábame moito ir facer a cesárea e poderlles dicir ‘mirade se quedou preñada… e ben preñada!’”.

“CANDO ME VÍAN CHEGAR A MIN PARA INSEMINAR DESCONFIABAN, ERA TÍPICO; POR ISO, DESPOIS PRESTÁBAME MOITO IR FACER A CESÁREA E PODERLLES DICIR ‘MIRADE SE QUEDOU PREÑADA...

No entanto, remarca Miranda que este tipo de receos son xa cousa do pasado: “Creo que era algo que pasaba hai anos e que agora algo así moitos gandeiros xa nin o considerarían; ademais, tamén inflúe a idade, porque cando estás a empezar, independentemente de se es mozo ou moza, parece que tes que facerte valer un pouco para que te respecten”, apunta.

Falando da importancia de poñer sobre a mesa o debate respecto da igualdade de oportunidades no traballo, sinala que “é unha necesidade que se avance nese sentido” e valora positivamente a crecente presenza de mulleres “en practicamente todos os sectores, o que é bo para a sociedade en xeral”, aínda que lamenta que en determinadas ocasións o “ruído de fondo” poida deslucir os logros conseguidos.

Referíndose máis concretamente ao cambio experimentado no papel da muller traballadora neste sector, celebra o acadado tras “moitos anos rodando” e lembra que, neste momento, á fronte das ganderías “hai grandes profesionais, homes e mulleres, que se formaron, que coñecen o sector e que son os que están a marcar o camiño a seguir”. Na mesma liña, referíndose ao cambio de funcións dentro dos negocios, ex-

plica que, segundo a súa propia experiencia, “quizais sexa un tema que foi un pouco por zonas”, aínda que na actualidade a tendencia é atoparse cunha repartición máis equitativa.

“O que si creo que foi sempre habitual é que a muller sexa a que leve a parte fina da granxa, como o muxido, por exemplo, onde son cruciais a limpeza e a protocolización”. Esta función, tradicionalmente, debía ser combinada con outros labores: “Isto foi algo que vivín persoalmente, xa que miña nai, ademais de traballar na gandería, asumía os deberes familiares e atendía a casa”.

Os tempos cambian, os roles tamén. “As novas xeracións, as novas gandeiras, son as que teñen o traballo de buscar unha maior visibilización, xa o están facendo; cada vez son máis as que lideran auténticos proxectos no rural”.

Para que esta tendencia vaia á alza, apunta esta docente que unha das claves está en trasladarlles ás administracións a necesidade de establecer como unha das súas liñas centrais de actuación a potenciación do sector produtor, así como ser conscientes de que “a muller ten un papel importantísimo, tanto a nivel social como laboral, e que, polo tanto, a nosa achega será clave para o desenvolvemento do rural”.

MARTA MIRANDA

Catedrática do Departamento de Anatomía, Produción Animal e Ciencias Clínicas Veterinarias da Facultade de Veterinaria de Lugo (Universidade de Santiago de Compostela)

CONTRA A DISCRIMINACIÓN, OLLO CRÍTICO

España aínda arrastra unha cultura notablemente patriarcal. Afírmao a directora do Centro de Estudos de Xénero e Feministas da Universidade da Coruña Teresa Piñeiro, e non se re re ao sector produtor en particular, senón que recalca que se trata dunha tendencia xeral: “A organización dos roles dentro da familia, por exemplo, aínda está bastante marcada por cuestións de xénero. Os labores do home están máis vinculados á economía, á alta xestión, e os roles da muller teñen que ver coa organización familiar e coa administración dos orzamentos domésticos”.

No entanto, está claro que os movementos en defensa da igualdade están a calar fondo. É o signo dos tempos. “Cada vez somos máis conscientes desta desigualdade; é unha realidade que ata hai relativamente pouco non se debatía”, apunta Pi-

ñeiro. No que se re re ao traballo, progresivamente foron quedando patentes as diferenzas existentes en canto ao salario, ás posibilidades de ascenso ou ao tipo de trato recibido no día a día.

“O que ocorre é que moitas veces nos centramos nas accións máis graves e pasamos por alto actitudes como a infantilización, ou que se fagan comentarios xocosos cando quen intervén é unha muller”, subliña a directora do Centro, á vez que lembra que a discriminación tamén pode ser positiva.

Un bo truco para ditaminar se algo é ou non discriminatorio é cambialo de sexo para ver se soa “raro”. Se alguén chega a un negocio e di ‘só quero falar con el’, ten as mesmas connotacións que dicir ‘só quero falar con ela’? Se tras tomar a palabra unha compañeira nunha reunión

formal alguén di ‘míraa, que ben fala’, tería a mesma intención se se lle dixese a un compañeiro? Tería cabida sequera ese comentario dirixido a un home?

O xénero márcanos e, en moitos contextos, de ne aínda a maneira en que se dirixen a un. En ocasións, mesmo pode estar interrelacionado con outras variables, como, por exemplo, a idade.

A realidade é que o que determina verdadeiramente as aptitudes dunha persoa son cuestións relacionadas con características da súa vida, coa súa educación ou con habilidades que ben lle poden ser innatas. “A discriminación está en presupoñer que un home ou unha muller vai ser mellor ou peor nun labor determinado por razóns ligadas ao seu sexo”, remata Piñeiro.

A redacción de Vaca Pinta conta cun bo número de mulleres traballadoras. De nosoutras para vosoutras: grazas por todo o que nos ensinades. Sodes referentes!

TRAS A CÁMARA

“Gustaríame volver exercer como veterinario, pero agora estou entregado de cheo ao meu proxecto de queixería”

Hai case dous anos que Jesús Alejandro Morales comezou, xunto co seu cuñado, a fabricar queixos venezolanos con leite 100% galego baixo a marca De mi tierra. Veterinario de profesión, nesta entrega de #YoSoyCampo fala das voltas da vida que o levaron a deixar Venezuela e comezar con este proxecto en Carballo (A Coruña).

O que acadou a queixería De mi tierra en menos de dous anos é, cando menos, sobresaínte: nos seus inicios procesaban 500 litros á semana, actualmente acadan os 3.000 litros ao día; comezaron elaborando tres variedades de queixo, hoxe teñen unha decena no mercado; empezaron a traballar só Alejandro e o seu cuñado; agora contan con outros dous empregados; inicialmente encargábanse eles directamente da comercialización, hoxe en día teñen distribuidores colocando o seu produto nunha ducia de cidades...

Veterinario centrado no manexo de plans reprodutivos e sanitarios para vacas e búfalos, Jesús Alejandro Morales exerceu como tal en Venezuela durante 16 anos ata que, debido á situación do país, iniciou, xunto con boa parte da súa familia, os trámites para mudarse á Coruña e comezar aquí un novo proxecto vital. “O máis difícil para un cando emigra é o tempo que requiren todos os trámites para poder traballar”, explica. “Chegar aquí, tras case 16 anos de traxectoria laboral, e ter que parar dous anos faiche pensar en moitas cousas”.

A tal reto sumouse que, aos 15 días de aterrar en territorio galego, decretouse o estado de alarma pola pandemia. Así e todo, Alejandro superou os días difíciles e comezou a pensar en posibilidades laborais. Necesitaba a homologación para poder seguir exercendo como veterinario e, mentres iso chegaba, debía buscar alternativas. Traballou durante un breve período muxindo nunha granxa da zona, pero xa por aquel entón comezou a tomar forma na súa cabeza a posibilidade de elaborar queixos típicos de Venezuela, seguindo as ensinanzas que lle deixaran os seus avós. Ese foi o xerme de De mi tierra.

Conseguiu leite fresco, comezou a facer probas e, cando el e o seu cuñado viron que había un oco no mercado para a elaboración deste tipo de queixos, empezaron a moverse máis en serio ata que, en xuño de 2022, comezaron a fabricar os seus queixos nunha nave carballesa que contaba coa maquinaria necesaria para estas elaboracións.

De xullo a decembro dese ano, centráronse en dar a coñecer a marca, “percorremos as principais cidades galegas para darlle a todo aquel que podiamos un anaquiño do noso queixo; co tempo, grazas a Deus, encontramos grandes distribuidores que nos acolleron e que axudan a que, hoxe en día, xa estemos un pouco máis estables”, destaca Morales. Así, lograron ter produto colocado en establecementos de Ourense, Vigo, Santiago, A Coruña, Ferrol e Lugo e, ademais, xa están presentes en Madrid, en Zaragoza e en distintas zonas de Portugal.

Con unha traxectoria curta pero intensa, esperan converterse en referentes como fabricantes de queixos venezolanos en España e, para iso, apuntan como factores esenciais a perseveranza e contar con bos distribuidores e provedores. “Para nós foi esencial que a cooperativa Coreber confiase en nós e nos fornecese leite; isto permitiunos entrar ao mercado cun queixo fresco, de calidade e sen aditivos”, subliña.

Satisfeito co logrado tras o duro proceso de emigrar, afirma que lle gustaría volver exercer a veterinaria –de feito, xa está homologado para traballar en España–, pero, polo de agora, os seus esforzos están centrados en que o seu novo negocio medre: “Como pouco, seguirei ata estar seguro de que o equipo co que traballamos está implicado, porque de nada serve que o leite sexa de gran calidade se, por exemplo, o proceso de envasado ao baleiro se fai mal e o produto se estraga”, explica. “Agora”, di con orgullo, “estou entregado de cheo ao meu proxecto de queixería”.

Úsalo las veces que necesites durante los 10 días siguientes a su apertura

BOVISAN® DIAR - Emulsión para inyección. Composición: Una dosis (3 ml) contiene: Rotavirus Bovino, inactivado, cepa TM-91, serotipo G6P1 (inactivado) ≥ 6.0 log2 (VNT)* Coronavirus Bovino, inactivado, cepa C-197 (inactivada) ≥ 5.0 log2 (HIT)** Escherichia coli, inactivado, cepa EC/17 (inactivada) expresado como F5 (K99) Adhesina ≥ 44.8 % de inhibición (ELISA)*** *VNT – test de neutralización del virus (serología de conejo inducida por 2/3 de la dosis de la vacuna) **HIT – test de inhibición de hemoaglutinación (serología de conejo inducida por 2/3 de la dosis de la vacuna) ***ELISA – Valoración inmunosorbente ligado a enzima (serología de conejo inducida por 2/3 de la dosis de la vacuna) Adjuvante: Montanida ISA 206 VG 1.6 ml. Especies de destino: Bovino (vacas y novillas gestantes). Indicaciones de uso: inmunización activa, con el fin de conferir protección pasiva a sus terneros vía calostro/leche, para reducir la gravedad de la diarrea causada por rotavirus bovino, coronavirus bovino y el enteropatógeno E. coli F5 (K99) y reducir la eliminación del virus por los terneros infectados con rotavirus y coronavirus bovino. La inmunidad pasiva se inicia con el calostro y depende de si recibe suficiente calostro después del nacimiento. Vacunar solo animales sanos. Precauciones para el usuario: Este producto contiene aceite mineral. La inyección/autoinyección accidental puede provocar un dolor e hinchazón severo, que en raros casos podría resultar con la pérdida del dedo afectado si no se da atención médica inmediata. Si el dolor persiste más de 12 horas después del examen médico, acudir de nuevo al médico. Reacciones adversas: Frecuentemente hinchazón leve de 5-7 cm de diámetro en el sitio de la inyección y a veces acompañado inicialmente por un aumento de la temperatura local que se resuelve en unos 15 días. Puede observarse un ligero y transitorio incremento de la temperatura (hasta 0.8ºC) 24 horas después de la vacunación, que se resuelve dentro de los 4 días después de la vacunación. Posología: Administración im.. Una dosis en cada gestación, administrada en un periodo de 12 – 3 semanas antes de la fecha esperada del parto. Alimentación de calostro: La protección de los terneros depende de la adecuada ingesta de calostro de las vacas vacunadas. Si los terneros no consiguen suficientes anticuerpos por calostro poco después de que nazcan, tendrán fallos de transferencia pasiva de anticuerpos. Es importante que todos los terneros reciben una cantidad suficiente de calostro del primer ordeño en las primeras seis horas después del parto. Se recomienda que se alimenten de al menos 3 litros de calostro dentro de las primeras 24 horas y esta cantidad equivale aproximadamente al 10% del peso de un becerro. Tiempo de espera: Cero días. Conservar en la nevera (2 - 8°C). Proteger de la luz. No congelar. Formatos: 15 ml (5 dosis), 90 ml (30 dosis) y 450 ml (150 dosis) – Nº reg: 3301 ESP. Titular: FORTE Healthcare Ltd –Co Dublin (Irlanda). Medicamento sujeto a prescripción veterinaria. Administración bajo control o supervisión del veterinario. En caso de duda consulte con su veterinario.

A cetose na vaca: fisioloxía ou patoloxía?

As vacas leiteiras son herbívoros ruminantes, o que lles achega vantaxes á súa nutrición e saúde, pero tamén ten desvantaxes, entre as que se atopa a baixa eficacia dixestiva para aproveitar a glicosa, o que provoca unha alta incidencia dunha enfermidade metabólica: a cetose ou acetonemia, que analizamos a continuación.

Antón Camarero Veterinario de Adial

Cando hai anos traballaba nunha fábrica de pensos, aos xefes ocorréuselles facer unha campaña para captar como clientes os cunicultores. Os produtores de coellos non eran habituais entre a nosa carteira de clientes e pretendíase incorporalos para así aumentar as vendas dos nosos pensos. A idea consistía en que durante unha semana tiñamos que facer prospección cunícola e todo o persoal se tiña que involucrar niso durante ese tempo. Aínda que eu era o responsable de vacún leiteiro, tamén tiña que facer visitas esa semana cos comerciais e tentar vender penso de coellos. Igualmente, o que se dedicaba a porcino, vacún de carne ou

avicultura esa semana tiña que arrimar o ombreiro e saír a por coellos. Un día da campaña tocoume co mellor vendedor da fábrica, que vendía preto dun millón de quilos ao mes. Na primeira visita do día xa “cortamos orella”, como dicía ese vendedor estrela, pois convencemos un cunicultor para que nos comprase

o penso. Todo parecía ir como unha seda ata que, para a miña sorpresa, o comercial recúa dándolle para atrás á venda. A escena surrealista era propia dunha película dos irmáns Marx: o cunicultor empeñado en comprarnos e o vendedor tentando quitarllo da cabeza.

Logramos despedirnos e dentro do coche o comercial aclárame que xa vende bastante, que “non necesita coellos” que lle rouben a tranquilidade do sono. Cal o motivo? Pois que os problemas dixestivos son constantes nesta especie e, ao declararse, morren coma chinches, o que pon o produtor, vendedor e veterinario dos nervios. No mundo da nutrición animal e da zootecnia consideramos os veterinarios e comerciais dedicados á cunicultura coma os máis “fogueados”. Estes profesionais descansan ao cambiar a outra produción animal, pois os problemas doutras especies parecen pouca cousa comparados cos dos coellos.

E por que son tan habituais os trastornos dixestivos nos herbívoros non ruminantes?

O cabalo e o coello sitúan o seu tanque de fermentación (cegos hipertroados) case ao nal do seu aparello dixestivo. A vantaxe desta localización é que os nutrientes como a glicosa, os aminoácidos esenciais e as graxas insaturadas non pasan por este tanque de fermentación. Ao non ser fermentados, estas moléculas “nobres” son absorbidas como tales e ben aproveitadas coma facemos o resto dos monogástricos. Deixan para o nal a dixestión da bra, actuando o cego coma un tanque de fermentación por acción da microbiota que o coloniza. Esta retención da bra ao nal fainos propensos a que se forme un embude no último tramo do intestino, o que provoca

LA GENÓMICA PERMITE INCREMENTAR LA FIABILIDAD DE LOS ÍNDICES GENÉTICOS DESDE UN 35 % APROXIMADAMENTE, QUE PUEDEN TENER LOS ÍNDICES DE PEDIGRÍ, HASTA VALORES PRÓXIMOS AL 70 %

tapóns e retencións. Este é o problema e así os cadros dixestivos como diarreas, indixestións, impactacións e cólicos son moi frecuentes nestas especies.

Se situamos ese tanque de fermentación ao principio, xusto ao nal do esófago, temos un ruminante cos seus catro compartimentos: rume, retículo, libro e calleiro.

La cetosis es más común de lo que piensas

Que vantaxes ten esta situación? Pois que a microbiota do rume-retículo dos ruminantes aproveita a bra para convertela en ácidos graxos volátiles (acético, propiónico e butírico), fonte de enerxía para a vaca. Este aproveitamento da bra é moito máis e caz que nos monogástricos herbívoros, pois o contido ruminal regurxítase, mastigándose e ensalivándose varias veces. A colocación en primeira liña do tanque de fermentación fai que non existan embudes coa bra e que todo úa mellor que nos monogástricos.

Cuanto más rápida sea la velocidad, más necesario es tener una hoja de ruta, saber a dónde se quiere llegar; por eso, los coches de rally llevan copiloto. Todo lo que acelere el progreso genético (genómica, semen sexado...) hace imprescindible un programa de apareamientos, no solo en su concepción clásica de buscar el mejor toro para cada vaca, sino para establecer unas directrices hacia donde dirigir la mejora genética la granja.

Estos cambios también hacen cambiar el trabajo de los técnicos para ayudar en esta mejora genética, pues hasta ahora este consistía fundamentalmente en buscar la mejor combinación de las vacas de la ganadería con los toros seleccionados por el ganadero para su rebaño, pero en este nuevo escenario el trabajo comienza por seleccionar las hembras que deben ser las madres de la siguiente generación, una labor más laboriosa y en la que, sin duda, van a surgir discrepancias entre técnicos y ganaderos.

E cal é a desvantaxe de situar o tanque de fermentación ao principio? Que os nutrientes como a glicosa, os aminoácidos esenciais e os ácidos graxos insaturados son fermentados sen necesidade, o que lles fai perder o valor nutritivo, ao contrario que no coello ou o cabalo. A glicosa pasa a butirato precursor da graxa e os aminoácidos esenciais reconvértense noutros aminoácidos non esenciais da proteína microbiana. Os tan valorados ácidos graxos esenciais que son insaturados son hidroxenados pola microbiota, pasando a saturados. Resumindo: os ruminantes aproveitan ben o pobre, pero estragan en gran medida o bo.

CETOSE OU ACETONEMIA

El técnico debe arse de los datos, fundamentalmente los índices genéticos que nos re ejan el genotipo del animal (lo que va a transmitir) y el ganadero va a pensar en el fenotipo (lo que se ve): “Este animal produce mucho y no da problemas y no lo has seleccionado; en cambio, aquel que da muchos problemas sí lo has seleccionado”. Estas son cosas difíciles de entender, pero, con ando en la ciencia, ese animal seleccionado por sus índices va a tener una descendencia mejor que el otro, aunque por algún motivo él no pudiera expresar ese potencial genético en su fenotipo, por ejemplo, porque sufrió una neumonía de cría que redujo su capacidad pulmonar, condicionando toda su vida productiva, pero no es algo que se trasladase a su ADN, así que su descendencia sí puede expresar ese potencial que esa vaca no pudo.

Incluso granjas de alta producción y buen manejo pueden tener más del 40% de sus animales en riesgo.1,2

Los niveles de cetosis observados en la granja pueden ser ampliamente subestimados. A menos que estés buscando activamente, es posible que no asocies necesariamente las altas tasas de enfermedad de transición, el bajo rendimiento y fertilidad con niveles elevados de BHB

¿Tu

está en riesgo?

Pregunta a tu veterinario hoy mismo cómo prevenir la cetosis en tu granja. También puedes contactar con el Equipo de Elanco. Más en https://vetconecta.elanco.com/plataformas-de-conoci miento/descubre-que-es-vital-90tm-days

Con estas herramientas, está claro que el progreso genético se puede acelerar de forma sustancial, con la selección de las madres de la próxima generación, lo que va a hacer que parte de las vacas sean cubiertas con toros de aptitud cárnica en la búsqueda de un mayor valor de esa descendencia. No obstante, debemos tener en cuenta factores como la duración de la gestación y la facilidad de parto,

Esta baixa e cacia dixestiva dos ruminantes para aproveitar a glicosa provoca unha alta incidencia dunha enfermidade metabólica: a cetose ou acetonemia. É tan frecuente a forma subclínica desta enfermidade metabólica na vaca leiteira que fai dubidar se é normal ou anormal, siolóxica ou patolóxica. Dunha maneira ou outra é un dos factores que repercute máis negativamente na produción de leite. Cando empeza a lactación, as vacas de alta produción han de mobilizar as súas reservas graxas, sobre todo as do tecido subcutáneo para producir enerxía. O que come nunca será su ciente para facer fronte ás súas necesidades para producir, digamos, cincuenta litros e manterse; por forza deben baixar peso.

1. Duffield

O problema é que para que esas graxas sexan queimadas no interior das células fai falta una molécula chamada oxalacetato. A glicosa é o precursor do oxalacetato e, como vimos, escasea nos ruminantes, pois a degradan no rume. Esta falta de azucre na célula impide a combustión correcta das graxas para producir enerxía e no seu lugar fórmanse os chamados corpos cetónicos: o beta hidroxibutirato (BHB) e a acetona, cuxa presenza no sangue intoxica a vaca, que perde así o apetito. O balance enerxético xa negativo tras o parto agrávase desta maneira aínda máis. O cadro habitual é o subclínico cunha baixada do apetito que pasa case inadvertida, raramente o cadro pode ser hiperagudo: como sería unha cetose nerviosa con síntomas similares á rabia.

E se pasa tan inadvertida, como se diagnostica?

Estes corpos cetónicos pódense cuanti car en sangue e ouriños mediante probas rápidas que se fan no propio establo. Nalgunhas comunidades os laboratorios interprofesionais identifícanos tamén no leite, como é o caso de Cataluña ou en Galicia (Lugo). Algúns veterinarios ou gandeiros cun olfacto moi no son quen de aprecialos polo cheiro da vaca. Hoxe, moitas

das salas de muxido están informatizadas ou robotizadas e repórtannos grá cos diarios da produción láctea. A curva de produción leiteira no canto de subir día a día, como correspondería ao inicio dunha lactación normal, ten como altibaixos que tamén diagnostican a acetonemia.

Como se trata ou prevén a cetose? O tratamento consiste en fornecer azucres como a glicosa vía intravenosa ou por vía oral de precursores da glicosa que non se degradan no rume. Estes precursores, coma o propilenglicol ou a glicerina, atravesan o rume, ao cento por cento o primeiro ou ao cincuenta por cento a segunda. Outro azucre válido é a isomaltulosa, que é unha sacarosa na que se cambia a ligazón de unión entre a glicosa e a frutosa. Como as bacterias ruminais non son capaces de degradar este tipo de ligazón da isomaltulosa, a molécula pasa integramente ao intestino. As encimas do intestino delgado rompen a molécula e absórbese como glicosa e frutosa, que si son precursores do oxalacetato.

É típico que a cetose entre nun bucle ou círculo vicioso ao longo das lactacións da vaca. Tras pasar a doenza, baixa moito de peso e isto fai que non quede xestante e, ás veces, nin sequera sae en celo.

A produción vai baixando e, ao non haber un parto que provoque unha nova lactación, a vaca engorda e o seu fígado se engraxa. Se conseguise quedar xestante, ao parir, ese fígado graxo provoca de novo unha cetose que pecha o bucle ou círculo vicioso. Nos humanos tamén se dá a cetose e é habitual que acompañe a diabetes. A falta de insulina impide que a glicosa entre na célula e así é coma se non a houbese, polo que o organismo queima graxas para conseguir a enerxía que necesita. Os ácidos graxos desvíanse cara aos corpos cetónicos, pois non hai glicosa na célula para formar o oxalacetato para unha combustión correcta. Isto é a base da famosa dieta de adelgazamento Dukan, na que se suprimen totalmente as fontes de hidratos de carbono na parte inicial ou de ataque. A falta de azucre e os seus precursores fan que o organismo responda con mobilización aberrante das graxas formando os corpos cetónicos. Esta acetonemia prolóngase varios días despois, o que axuda a manter a liña, pois o apetito deprímese.

DEDICATORIA DO AUTOR

Quero dedicarlle este artigo á miña tía Paquita, que nos deixou en outubro de 2023 tras 109 anos cheos de saúde e alegría. Foi seguidora da dieta “Hai que comer de todo en prato de sobremesa”, como propuña o nutricionista Grande Covián.

Mellor conciliación faMiliar cos robots en tráfico libre

José Antonio Batalla e Noelia Viqueira son os propietarios actuais da gandería González Batalla e eles sós, coa única axuda de dous robots R9500 de GEA en tráfico libre, sacan adiante todo o traballo que supón esta granxa de 190 animais, con 100 produtoras.

Esta explotación familiar, da localidade coruñesa de Lousame, naceu nos anos 80 con 40 vacas e o seu crecemento paulatino, con base en recría propia, provocou que no ano 2021 comezasen a pensar na construción dunha instalación nova deseñada con robots de muxido co principal obxectivo de conciliar a vida laboral coa familiar.

Noelia, que traballaba a quendas nunha industria láctea, tomou a decisión de deixar o seu emprego anterior para dedicarse ao 100 % á gandería e co fin de que a flexibilidade de horarios que este proxecto lles podía achegar lles facilitase as condicións que requiren dous nenos pequenos.

A día de hoxe e tras case ano e medio de traballo con robots en tráfico libre, logran rematar a súa xornada laboral sobre as seis e media da tarde cunhas medias de 41 litros por animal e día, e 2,8 muxidos por vaca.

Para máis información: GEA.com/es

gonzález batalla

Localización: Lousame (A Coruña)

Número total de animais: 190

Vacas en muxidura: 100

Media de muxidos: 2,8

Media de produción: 41 l/vaca/día

Porcentaxe de graxa: 4,00 %

Porcentaxe de proteína: 3,58 %

RCS: 170.000 cél./ml

“Podemos conciliar a nosa vida familiar moito mellor”

No cambio de sala a robot, descartaron vacas, foron crecendo aos poucos con recría propia ou compraron novos animais?

Nós crecemos sempre con recría propia, gústannos moito as vacas frisonas e ir seleccionando os nosos animais.

Non descartamos vacas ata xaneiro deste ano. Iso si, agora empezamos a seleccionar aproveitando as rotacións de todas as vacas. Deixámolas pasar polo robot a todas e agora estamos a eliminar por motivos diversos: conformación ou dureza no muxido, máis que nada.

Cando empezaron a muxir cos dous robots de GEA e que sistema tiñan antes de instalar estes robots?

Antes tiñamos unha sala de muxido de espiña de peixe 5×2 con medición electrónica e retirada automática. Empezamos a traballar co muxido robotizado de GEA o 25 de outubro de 2022.

Como foi o proceso de cambio?

Comezamos afacendo os animais a pasar polo robot con penso unhas tres semanas e, logo, o día 25 de outubro de 2022 arrincamos os robots ás cinco da tarde. Ao día seguinte, comezamos de novo a meter vacas ao robot ás catro da mañá, esa xornada apagouse a sala e ata hoxe.

O proceso de cambio, ao comezo, é un pouco complicado, polo cambio no sistema de muxido e porque a metodoloxía de traballo cambia un pouco. Non é só causa do muxido.

Creo que nos custou máis a nós que aos animais. Non queriamos perder produción e tivemos que ir cambiando aos poucos a alimentación. Desde que pasou un mes e adaptamos a ración definitivamente xa se notou un cambio importante.

Os robots de muxido permítenlles maior flexibilidade e conciliación familiar?

Na granxa traballamos a miña muller e eu. A nosa xornada empeza ás seis da mañá. Miro sempre a aplicación de móbil para ver o estado do rabaño e saber con que nos imos atopar.

Chegamos á granxa e o primeiro que facemos é arrimar a comida, limpar as camas e achegar os atrasos. Agora mesmo temos catro no lote de multíparas e tres no de primíparas, máis ou menos.

Limpamos o comedeiro, porque ás sete vén o carro e, logo, atendemos a recría, dámoslles o leite e encamámolos. Terminado o traballo coa recría, volvemos ás camas ata as oito, hora na que rematamos a nosa primeira parte de xornada, porque imos almorzar e levar os pequenos ao colexio.

Ás nove volvemos á granxa porque sempre hai cousas que facer: papelame, inseminacións, vacinas… O noso plan é facer o traballo forte pola mañá. Á unha ímonos comer e non volvemos ata as cinco da tarde. A esa hora

Os datos de ruminación, actividade e celos, que proporcionan os colares CowScout, axúdanlles a organizar mellor a súa xornada

“Coa opción manual a adaptación das xovencas é máis fácil”

“Co tráfico libre, non vemos os animais amontoados”

volvemos meter os atrasos, facemos de novo as camas e sobre as seis e media da tarde finalizaría a nosa xornada. Así podemos conciliar a nosa vida familiar moito mellor.

Por que elixiron GEA?

Nós eliximos GEA porque nos gustaba moito como moxe.

Por unha banda, valoramos moito tamén a separación por cuartos e a opción de colocación manual, porque cando pare unha xovenca os primeiros días entran moi nerviosas. Coa opción manual a súa adaptación é máis fácil e con vacas moi adultas, ás que lles custa máis, podes aproveitar igual toda a súa lactación. Ademais, son máquinas moi silenciosas.

Doutra banda, xa coñeciamos o servizo técnico e estamos moi contentos con eles, porque xorde calquera problema e sempre están atentos para solucionar nun momento.

Vemos unhas instalacións moi coidadas e moi funcionais. GEA interveu no seu deseño?

Si. Eu tiña a miña idea máis ou menos clara e sabía o que quería, pero necesitaba plasmala nun papel.

Nesta tarefa interveu GEA e nese sentido botáronme un bo cable.

Deseñamos zonas de descanso, os corredores moi amplos e tamén dúas áreas de separación, unha para cada robot. Facilítanche moito o traballo.

Nós viñamos dunha granxa totalmente oposta, con corredores estreitos, con moi pouca luz e cos animais moi amontoados. Estabamos fartos de ver os animais así e, co tráfico libre, valoramos moito o contrario.

Juan Manuel Velo

Responsable comercial de Farming Agrícola para GEA

Optaron por un deseño en tráfico libre, corredores moi amplos e unha área de separación para o posparto

Teñen algún equipamento máis de GEA?

Si. Contamos cos colares CowScout, que nos proporcionan información moi importante en canto a ruminación, actividade e celos.

Ás veces o colar detecta baixo índice de actividade ou de ruminación e, se lles prestas atención a eses problemas, podes solucionar algunha enfermidade cun pouco de antiinflamatorio.

Pensan en crecer ou instalar máis robots no futuro? A nave si que quedou deseñada para poder crecer, pero non temos esa idea.

Estamos moi cómodos así, con este tamaño e con dous robots, pero si o valoramos e deixamos todo preparado para poder desdobrar unha terceira fila de camas e poder montar outros dous robots máis.

“O noso plan de mantemento é a maneira máis segura de que os robots funcionen as 24 horas os 365 días do ano”

Vemos que esta granxa conta cun deseño en tráfico libre. Cales son as súas características?

Nesta granxa optouse por un deseño en tráfico libre, cuns corredores de exercicio moi anchos, con máis de cinco metros; unha zona moi ampla xusto diante do robot, onde non hai nin-

gún tipo de porta de selección, e unha área de separación con cama quente, onde o manexo do posparto é moi práctico.

Que destacaría do traballo de Farming Agrícola nesta instalación?

Cabería subliñar o asesoramento á hora do deseño, xunto cos propietarios, para buscar unha granxa o máis práctica e eficiente posible para o día a día. O obxectivo final era que unha persoa puidese manexar un parto ou meter unha vaca rapidamente ao robot.

Tamén me gustaría resaltar o asesoramento á hora da posta en marcha, acompañando os gandeiros en todo momento para sacar o máximo partido á máquina desde o minuto cero.

Por último, tamén lle damos moita relevancia ao plan de mantemento que implantamos en todas as máquinas, pois estamos convencidos de que é unha maneira de traballar segura para que os robots fallen o menos posible e estean a funcionar as 24 horas, os 365 días do ano.

GRANXA PAZOS. MAZARICOS (A CORUÑA)

Gandería de nova creación e de crecemento estratosférico

É a definición que se nos vén á cabeza despois de visitar Granxa Pazos, un negocio dedicado á produción leiteira que parte da unión de tres familias e que encabeza a día de hoxe Marcos Alvite, quen decidiu cambiar a súa empresa de electricidade e a súa vida en Santiago por apostar pola súa terra e a creación dunha familia con maior calidade de vida.

Localización: Mazaricos (A Coruña)

Propietarios: Jesús Otero, Guadalupe Pita, Marcos Alvite, Silvia González, Rocío Alvite e Javier Carreira

N.º total de animais: 522

Vacas en muxidura: 252

Media de produción: 40,7 litros/vaca/día

Porcentaxe de graxa: 3,73 %

Porcentaxe de proteína: 3,55 %

Venda do leite: Entrepinares

Só seis anos pasaron desde que os socios de Granxa Pazos fundaron a sociedade e puxeron en marcha unha nova gandería de vacas leiteiras na localidade coruñesa de Mazaricos.

“Todo xurdiu grazas á unión de tres familias da zona. Dúas das partes propuxéronmo a min e, tras case un ano sen durmir, tireime á piscina sen saber se había auga”, lembra entre risas Marcos Alvite, quen nos abriu as portas do seu negocio.

Tiña unha empresa de electricidade en Santiago e a vida asentada coa súa parella, Silvia, na capital galega, pero a proposta dos veciños, a situación da súa nai, con tan só 14 va-

cas en pastoreo, e a idea de formar unha familia gañaron peso á hora de decantarse por vender a súa parte da empresa, volver ás súas orixes e apostar por unha explotación leiteira que aproveitase as súas terras.

“A empresa íame ben e viviamos en Santiago, unha cidade que nos gusta moito, pero Silvia e mais eu falabamos moitas veces de que, se criabamos alá os fillos, chegaría un momento no que irían ao colexio, farían alá os seus amigos e a posibilidade de que mantivesen vínculo con isto ía ser moi pequena”, ao que engade que a axuda da súa nai sería moi boa e que a comodidade e a calidade de vida aumentarían.

En Vaca.tv

MOXEN 252 VACAS CUNHA PRODUCIÓN MEDIA ANUAL DE 40,7 LITROS POR ANIMAL E DÍA

Tomada a decisión e sen saber nada de vacas en sistema intensivo, Marcos recoñece que no primeiro mes de traballo perdeu sete quilos, “aprendín a marchas forzadas e coa axuda indispensable dos técnicos e veterinarios, que me ensinaron todo e me fixeron moitas veces de psicólogos”.

A tranquilidade, que pensou que ía ser positiva, tamén comezou a pesar e o gandeiro fala de que, “acostumado a ter moita relación coa xente no ámbito laboral, botaba moito de menos ese contacto e a tranquilidade converteuse en algo abafador. Ese aspecto das relacións sociais custoume, pero a chegada da pandemia axudoume a ver o lado bo de todo isto. Se a tivese que ter pasado nun piso, sería un suicidio”.

Os inicios foron duros, con 105 vacas en muxidura, algunhas secas e moi pouca recría, que entraron nas instalacións en novembro de 2017. “Eran os animais que xuntamos das tres granxas socias e a partir de aquí comezamos a comprar para poñer a gandería ao 100 %”, indica.

Aos dous anos, tiveron a primeira visita de Queserías Entrepinares, pois fixéranlle a solicitude para subministrarlle o leite, e naquel momento non puideron incorporarse á industria: “Pedíannos unha entrega diaria de 10.000 litros e daquela non o alcanzabamos”.

Motivados por esta petición, deron o paso de ampliar as instalacións e continuar comprando cabezas ata chegar ao día de hoxe, no que están muxindo unhas 252 produtoras dun rabaño total duns 522 animais.

Cunha produción anual media de 40,7 litros por vaca e día, cunhas porcentaxes de graxa de 3,73 % e de proteína de 3,55 %, entréganlle o leite, agora si, a Entrepinares e están cobrando un prezo de 0,49 €/litro, aínda que “a tendencia que nos comunicaron é que en xaneiro e febreiro levariamos unha baixada ata 0,48. Veremos a ver como evoluciona o mercado”, afirma.

Alta Calidad Alemana Asegurada!

Danlle moita importancia á correcta densidade de animais no establo

“A IDEA DE FIXAR DÚAS QUENDAS VEU UN POUCO DERIVADA DE PODER PRESENTAR OFERTAS DE EMPREGO ATRACTIVAS”

A XESTIÓN DE PERSOAL, UN DOS PUNTOS MÁIS COMPLEXOS

Dos seis socios que conforman a sociedade, traballan na gandería só tres, Marcos, Silvia e Javier, e a maiores están contratadas seis persoas máis.

As quendas de traballo repártense en dúas, a de mañá e a da tarde. “Somos nove traballadores, catro en cada quenda e eu, que me centro máis na xestión e cubro ademais as baixas e as vacacións”, apunta Alvite.

A busca de traballadores é para Marcos, como o é para o resto do sector, unha das eivas máis importantes. “A idea de fixar quendas veu un pouco derivada de poder presentar ofertas de emprego atractivas”, indica ao considerar que todas as empresas que o rodean son competidoras á hora de seleccionar persoal e “nós debemos proporcionar algo medianamente bo e atractivo”.

A maiores, cre complicada a propia xestión do persoal contratado. “Hai que ter moi en conta –sinala–o carácter e as habilidades de cada un á hora de deseñar os diferentes equipos de traballo, para que estean compensados”.

INSTALACIÓNS CON POUCA DENSIDADE

Os animais de Granxa Pazos están distribuídos en tres localizacións diferenciadas: a nave principal, onde están as vacas de produción, as secas, as vacas a punto de parir e a recría ata a desteta; outra nave con xovencas a partir de 12 meses, e unha terceira coa recría destetada ata os 11 meses.

Para as secas teñen 62 cubículos, porque adoitan moverse entre 20 e 30 secas máis as xovencas preñadas; no lote de baixa e de media produción teñen 96 cubículos e, como máximo, 90 vacas en cada un e no lote de alta contan con 64 cubículos e, normalmente, non máis de 60 vacas.

“Intentamos ter sempre en torno a un 5 % de camas libres, porque comprobamos que vender aqueles animais que non están sendo rendibles e deixar máis espazo aos que realmente nos están producindo fainos obter maiores beneficios”, asegura Marcos.

Mantendo unha densidade menor no establo conseguen un retorno económico polas vendas, un aumento na produción e un maior descanso e tranquilidade do seu rabaño.

Todos os cubículos da nave principal teñen camas de area, que limpan e airean dúas veces ao día no momento dos muxidos. Na recría máis

pequena e na zona de preparto decántanse pola cama quente de palla e na nave do resto da recría as camas teñen colchoneta con carbonato e serraduras.

A limpeza dos corredores realízana con arrobadeiras de cable que recollen todo o xurro cara a dúas fosas cubertas de 6 millóns de litros, na nave principal, e de 900.000 litros na granxa da recría.

En canto á xestión das camas quentes de palla, Alvite asegura que “non supón ningún problema”. Utilizan un produto que acelera a descomposición da materia orgánica, incluso reduce olores, e “conseguimos unhas boas características do xurro, o que facilita bastante o traballo”, di.

Baleiran as fosas completamente para enriquecer as súas terras antes de botar o millo e “non nos produce ningún tipo de obstrución na maquinaria nin nada”, destaca.

En canto aos comedeiros do establo principal, Alvite subliña unha particularidade da súa granxa: “A maioría adoita ter un corredor central e neste caso temos un comedeiro en cada lateral e o espazo de camas no centro, o que fai que haxa menos cornadizas que número de animais e nos obriga a ter comida sempre dispoñible para os animais”.

As produtoras necesitan poder rotar continuamente os seus sitios para chegar ao alimento, o que implicaba estar arrimando a ración case día e noite. Como era algo bastante difícil, solucionaron este detalle cun robot arrimador de comida, “que lles mantén sempre a alimentación ao seu alcance”.

Na creación dos equipos de traballo teñen en conta o carácter e as habilidades de cada traballador

A orientación do establo favorece a correcta ventilación e que os animais apenas amosen síntomas de estrés por calor

“TENTAMOS TER SEMPRE AO REDOR DUN 5 % DE CAMAS LIBRES”

Os comedeiros están cubertos con resina, xa que os socios de Granxa Pazos, despois de valorar a resina e o aceiro, decidiron que a resina sería mellor: “O aceiro é moito máis esvaradío coa humidade e á hora de varrer ou de arrimar a comida poderíanse levantar máis facilmente as súas partes. Coa resina evitamos estes dous aspectos”.

Para os bebedoiros calculan 8,5 centímetros por vaca, límpanos dúas veces ao día e a auga mantéñena nunha temperatura axeitada, que non sexa moi fría, grazas “ao arrefriador de placas polo que pasa o leite. A temperatura que lle quita ao leite para ir ao tanque aproveitámola para temperar a auga e así evitamos problemas dixestivos e que o consumo sexa menor”.

Para maior benestar, as vacas contan con varios cepillos rascadores en cada grupo e a nivel de ventilación, Marcos Alvite describe a zona como “de temperaturas bastante suaves”. A nave non ten paredes exteriores e a súa orientación facilita unha boa ventilación durante todo o ano.

“Nestes anos –indica– teño comprobado que poden vir días moi puntuais ou unha semana, como moito, en pleno verán de moita calor e neses días si que pode baixar un pouco a produción, pero é algo que enseguida recuperamos”. De feito, lembra como en 2023 o mes de maior produción foi xullo, con 42,2 litros medios por vaca e días de moita calor.

En cifras de reprodución tampouco notan cambios transcendentais. Entón “aínda que sempre se podería facer algo para eses días puntuais, son investimentos tan fortes que de momento preferimos continuar así”.

Onde si colocaron varios ventiladores con aspersión de auga foi na sala de espera para o muxido, xa que “nesa área e nese momento, no que se aglutinan moitos animais, si que nos parecía necesario axudarlles con este sistema”.

DOUS MUXIDOS E SECADO SELECTIVO Realizan dous muxidos, ás 5:30 h e ás 17:00 h, nunha sala 2x12. O muxido dura aproximadamente tres horas e encárganse dúas persoas en cada quenda. “Facelo unha persoa

soa sería pouco adecuado, porque se alongarían moito os tempos de espera e de colocación”, valora Alvite.

Coas funcións de cada traballador perfectamente protocolizadas, levan tamén varios anos co secado selectivo. “Implantámolo antes de que fose unha obriga e si recordo que tiñamos un pouco de medo”, lembra.

Amparándose en que o reconto celular era moi baixo, sempre inferior a 100.000 células somáticas por mililitro, decidiron dar o paso e ademais de maneira definitiva. Segundo di, “non empezamos progresivamente, fomos de golpe e non causou ningún tipo de problema”. Dos beneficios salienta “o cumprimento da lei e o aforro en antibióticos”.

De cara ao futuro, a idea do terceiro muxido está xa barallándose na mente de Marcos e dos seus socios, porque ven que “hai moitas vacas de alta produción que están nos 46 ou 48 litros de media” e que necesitarían dun terceiro muxido, pero para iso “debemos contar con máis persoal ou decantarnos por outro tipo de sistema de muxido. É algo que sempre se pon enriba da mesa nas nosas conversas, pero de momento non valoramos seriamente”.

Decántanse pola area para as camas de todas as produtoras

Moxen dúas veces ao día nesta sala de 24 puntos

Teñen dúas fosas cubertas de 6 millóns e 900.000 litros

Ensilan dous tipos de cultivos: millo e herba

DG

DG

O CICLO DAS RACIÓNS

Todas as xatas que nacen en Granxa Pazos aliméntanse os primeiros meses de varias tomas de leite. “A primeira semana toman en torno a seis ou sete litros e despois váiselles subindo gradualmente de quince en quince días ata que chegan a tomar nove litros en tres tomas”, indica Marcos.

Esta primeira etapa están en boxes individuais e ao mes e medio, máis ou menos, pasan a lotes con cornadiza e cama quente de 8 ou 9 animais. Comeza a desteta pouco a pouco e incorpóraselles comida de vacas de lactación e un pouco de palla, “segundo din a palla estimula mellor o rume e vanse habituando á comida das vacas de leite”, engade. A baixada de leite é progresiva ata os 74 días, aínda que hai veces que “chega ata os 84 ou 86 días, dependendo da condición corporal”.

Logo, pasan a outro grupo de 12 cabezas, tamén con cama quente e comida de vacas de leite e palla, ata os catro meses e medio. Continúan pasando os meses en lotes de 15 coa mesma comida e aos sete meses agrúpanse nun lote máis grande dunhas 30 ou 40 xatas co mesmo sistema e a mesma alimentación, pero cunha zona exterior.

“Aos 11 ou 12 meses pasan a unha zona da nave con cubículos onde lles colocamos os colares de monitorización para a detección de celos e aos 13-14 facémoslles a primeira inseminación”, resume o gandeiro. Nesta fase cámbianlles a comida, “porque se non engordarían demasiado”, e pasan a comer 24 kg de silo de herba, 2 kg de palla e 1 kg de concentrado ata que finalmente quedan preñadas.

As xovencas preñadas comen unha ración composta por 8 kg de silo de millo, 6,5 kg de palla, 1,5 kg de colza e 1 kg de concentrado e cando lles faltan dous meses para parir xa se pasan para a nave principal, ao lote de vacas secas, onde comen 8 kg de silo de millo, 8,5 kg de palla, 1,5 kg de colza e 1 kg de concentrado.

Para as vacas de produción preparan dúas racións diferenciadas. Por un lado, para os lotes de alta e de media produción, que case consideran de alta aos dous, realizan un unifeed con 40 kg de silo de millo, 6 kg de silo de herba, 8 kg de bagazo, 6 kg de colza e 7 kg de concentrado. Por

AS RACIÓNS DE PRODUCIÓN CONSTAN PRINCIPALMENTE DE CINCO INGREDIENTES: SILO DE MILLO, SILO DE HERBA, BAGAZO, COLZA E CONCENTRADO

outro lado, ás de baixa fanlles unha ración de 43 kg de silo de millo, 6 kg de silo de herba, 8 kg de bagazo, 5 kg de colza e 5 kg de concentrado.

135 HECTÁREAS

Das 135 hectáreas que manexan, 92 delas propias, contan con 5 ha demasiado húmidas ás que só poden acceder en verán para facer os cortes de herba. O resto rótanas entre herba e millo.

“A produción de millo nestes últimos anos foi moi boa, polo que cultivamos 90 ha e o resto quedou a pradeira permanente, cunha mestura de raigrás inglés, diploides, tetraploides e festuca, que nos aporta cortes cada 35 días con moita proteína”, explica Marcos.

Estes bos resultados do millo anímaos a recortar 10 ha máis para este ano que vén e contan botar só 80-85 ha a millo para quedarse con

45-50 a herba e así poder sacar máis cortes de herba, pois “coa herba andamos sempre un pouco máis escasos e interésanos a nivel proteico e dixestivo, ademais a recría consome moita”, matiza.

Nos cultivos de herba tamén sementaron 18 ha de mesturas de leguminosas con veza para cumprir cos criterios esixidos pola PAC.

Alvite considérase privilexiado por ter as fincas concentradas e “o 100 % delas nun radio dun quilómetro e medio con centro na súa granxa”. A nivel loxístico poden contratar moitos servizos externos a prezos moi razoables. Así, contratan practicamente todos os traballos, “facemos a fertilización dos campos, a aplicación de fitosanitarios e tamén a maioría dos labores que implica o xurro. Para o resto, chamamos sempre a empresas que nos botan unha man”.

O carro unifeed prepara na propia explotación as diferentes racións

En todas as vacas a recriar utilizan seme sexado

Sistemas de refrigeración: ventilación + micro-irrigación para combatir el estrés térmico

Nuestros sistemas de refrigeración combinan los ventiladores y las duchas (micro-irrigación) con el fin de conseguir bajar la temperatura corporal de los animales.

Se trata de un sistema muy efectivo que está basado en un método científico desarrollado hace más de 15 años que garantiza reducir el estrés térmico causado por las altas temperaturas y la humedad.

EL OBJETIVO PRINCIPAL ES ACTUAR SOBRE LOS ANIMALES, NO SOBRE EL ESTABLO Y EL AMBIENTE

Gracias al mojado y posterior secado por ventilación forzada del lomo de la vaca, conseguimos maximizar el efecto de enfriamiento.

BENEFICIOS DE NUESTRO SISTEMA:

Mantiene la ingesta constante

Reduce las caídas en la producción

Mantiene constante la calidad de la leche

Minimiza las perdidas de fertilidad

Reduce el estrés inmunológico

Mejora el BIENESTAR ANIMAL y la PRODUCCIÓN

¿QUIERES QUE ANALICEMOS TU CASO?

Calcularemos tu ratio de eficiencia y veremos las posibilidades de tu granja. ¡Escríbenos!

www.etxeholz.net

O resto das inseminacións realízanas con seme de carne, de angus o 90 % das ocasións

NA SÚA SELECCIÓN XENÉTICA BUSCAN MELLORAR

A PRODUCIÓN, EN LÍQUIDO E SÓLIDOS, A FERTILIDADE E OS TRAZOS DE SAÚDE

LITROS, FERTILIDADE E SAÚDE

A compra de tantos animais para a posta en marcha da gandería provocou que o rabaño de Granxa Pazos fose un grupo moi pouco homoxéneo e que finalmente Marcos se decantase por xenotipar todos os seus exemplares para comezar a facer unha selección xenética moito máis precisa.

“Mellorar a produción, en líquido e sólidos, buscar que a fertilidade

CARLOS NOYA

“OS DOUS FACTORES MÁIS VANTAXOSOS DO SECADO SELECTIVO SON A TRANQUILIDADE E A SIMPLIFICACIÓN DO TRABALLO”

fose o máis positiva posible, e conseguir uns trazos de saúde máis altos” son os tres obxectivos que xestiona agora mesmo. “Busco vacas correctas, sen obsesionarme coas cualificacións nin os tipos”, engade.

Para a detección de celos utilizan os colares de monitorización tanto nas vacas como nas xovencas: “Conseguiamos unha taxa de preñez moi boa e por iso decidimos incorporalos tamén na recría”, remarca.

A maiores, facilítanlles moito o traballo diario e cos datos de inxestión, ruminación e descanso detectan rapidamente anomalías na produción ou posibles problemas de saúde nos seus animais.

“Compramos as doses dos touros exclusivamente a unha casa americana e normalmente apostamos polos xenómicos, para un progreso máis rápido aínda asumindo un pouco máis de risco”, admite.

Segundo os valores dos xenotipos, utilizan seme sexado en todas aquelas vacas que queren recriar e no resto, seme de carne, angus nun 90 % das veces. O seme convencional é case inexistente nesta granxa.

“Con este sistema sabemos de que vacas queremos descendencia e, cando preñan, como norma xeral obteremos femias. O cruzamento con angus achéganos animais cun valor bastante bo para a venda. É unha estratexia boa”, cre.

MÁIS CALIDADE DE VIDA

A nosa entrevista con Marcos remata falando de futuro, dun futuro que cualifica de incerto pola situación do mercado, pero no que ten moi claro o que quere: “Mellorar as producións, estabilizar o rabaño e lograr mellor calidade de vida para todos, pero para min en especial, porque vexo todo moi dependente da miña persoa”.

Como foi a súa traxectoria como veterinario?

Licencieime en Veterinaria no ano 2000 pola Universidade de Santiago de Compostela e os primeiros oito anos da miña carreira dediqueinos á clínica de vacas, principalmente.

Agora, xa levo 17 anos especializado en control de calidade do leite e saúde do ubre nas explotacións de vacún, fundamentalmente en Galicia.

Dedica tamén parte do seu tempo profesional á faceta investigadora. É así?

Si. Desde que estou centrado en traballar en calidade do leite e saúde do ubre, colaborei con diferentes laboratorios e asociacións que se dedican a este ámbito da produción. Ademais, participo en dous grupos de traballo de calidade do leite: no grupo de mamite de técnicos de Calidade do Leite de España do Laboratorio Boehringer e no grupo de Calidade do Leite tamén nacional de Laboratorios Zoetis. Damos diferentes formacións, colaboramos e publicamos diferentes artigos técnicos en calquera destes dous ámbitos.

Despois tamén presentei varios estudos en congresos nacionais e internacionais e colaboro habitualmente co Conselho Português de Saúde do Ubre. O que fago é expor diversos estudos con datos e análises do meu traballo diario. Un dos últimos foi dirixido ao Congreso Mundial de Anembe. Supoño que o aceptarán e alí estarei.

Foi, ata hai pouco, coordinador da sección de Calidade do Leite de Seragro durante 10 anos e impulsou ao longo dese tempo certas certificacións. Por que as creu necesarias?

A primeira certificación que puxemos en marcha foi a que titulamos como Guías Correctas de Hixiene e Manexo nas Explotacións, a primeira que houbo en España e a primeira que as industrias leiteiras empezaron a esixirlles ás granxas.

Por mor diso empezamos a traballar intensamente no ámbito das certificacións de benestar animal baseadas no Protocolo Welfare Quality, que é o que máis se demanda agora e practicamente todas as

Lograr o terceiro muxido é un dos temas que teñen en mente

Asesor de Calidade do Leite (Seragro SCG)

industrias leiteiras esixen, e mesmo priman, nas explotacións que son provedoras.

Sempre o crin interesante, porque é un tema que axuda a mellorar as explotacións. Se partimos dun bo confort, dun benestar animal correcto, todos os ámbitos da produción se van potenciar moito máis. Agora estamos a pór o noso foco en como se pode facer unha certificación en relación á pegada de carbono. Creo que por aí pode haber moito campo de acción nos próximos anos.

Como foron cambiando as explotacións gandeiras en todos estes anos?

A evolución das explotacións nestes últimos anos é abismal e claramente positiva. Se volvemos a vista atrás 10 ou 15 anos, a calidade do leite non ten nada que ver co que é agora, nin as explotacións, nin o manexo, nin nada.

O cambio foi moi positivo grazas ao noso traballo e grazas ao grande esforzo dos gandeiros. Nós, como asesores, fomos inculcando certas maneiras de traballar e certas pautas de manexo, pero, ao final, o gandeiro é quen ten que colaborar con todo iso. Grazas a este conxunto, a calidade do leite, a incidencia de mamite e a saúde do ubre non teñen nada que ver.

De que maneira axudou neste proceso a irrupción das novas tecnoloxías e dos sistemas de monitorización?

Estes sistemas, tanto en granxas robotizadas como naquelas con salas convencionais, fornécennos dunha serie de datos que nos serven no día a día para controlar moito mellor a incidencia de calquera patoloxía.

Cando eu empecei, practicamente contabamos cos datos do control leiteiro unha vez ao mes e coas mostras de tanque do Laboratorio Interprofesional, pero hoxe en día, con todos os sistemas de monitorización presentes nas granxas, temos unha visión moito máis inmediata e concreta do día a día de cada explotación.

Ademais, desde que empecei a traballar en calidade do leite, sempre fun un gran defensor da prevención. Os problemas hai que previlos antes de que sucedan. Unha vez que se desbordan, é moito máis difícil resolvelos.

O noso traballo está baseado fundamentalmente na prevención e con estas tecnoloxías podemos desenvolver o noso traballo moito mellor. Evidentemente, se contamos con máis información e con máis datos, poderemos anticiparnos de maneira máis fácil. En que materias está a afondarse hoxe en día? Trabállase en todos os temas, pero algo no que se insiste intensamente desde hai uns anos é na diminución do uso de antibióticos e na aplicación do secado selectivo.

Outro asunto que está a causar moito interese e no que tamén me estou formando é na análise de datos. Temos unha gran cantidade de datos, pero se non os sabemos filtrar e manexar, non podemos sacar correctas conclusións.

Como cre de importante e necesario este tipo de programas de calidade do leite nas granxas?

Creo que un asesoramento en calidade do leite, como en calquera outro ámbito da produción, é necesario e todas as granxas deberían contar con el,

“A EVOLUCIÓN DAS EXPLOTACIÓNS NESTES ÚLTIMOS ANOS EN CANTO A CALIDADE DO LEITE É ABISMAL E CLARAMENTE POSITIVA”

porque, se tes un técnico ou un asesor que che está dicindo como tes que facer as cousas, sempre é máis fácil anticiparse aos problemas e realizar as tarefas de maneira correcta.

Á parte, cada vez hai máis temas lexislativos que cumprir e a mamite e a calidade do leite teñen un impacto económico moi grande nas granxas.

Canto máis asesorados esteamos, haberá menos mamites, mellor calidade do leite e todo iso suporá mellores resultados do negocio a nivel económico.

Se nos centramos en Granxa Pazos, desde cando a está asesorando e por que?

En Granxa Pazos comecei a traballar hai tres anos e a verdade é que non había unha problemática grave.

A granxa naquel momento estaba a crecer, comprara moitos animais e, por mor das auditorías de benestar animal, necesitaba organizar os protocolos na sala de muxido. Ademais, implantamos o secado selectivo, mesmo antes de que fose obrigatorio por lexislación. Os criterios que uso para facer o secado selectivo nesta gandería son a incidencia de mamite clínica e os recontos de células somáticas dos últimos tres meses. Aquelas vacas que non tivesen esta patoloxía e non rexistrasen recontos superiores a 200.000, levan simplemente un tapón selador.

Dado que a saúde do ubre nesta explotación é excelente, están a secarse con antibióticos de secado soamente o 15 % dos animais.

Que beneficios lle achega o secado selectivo ás ganderías?

Antes de nada, cumpres coa lexislación vixente. A nivel económico non creo que se note moito, pero o maior beneficio é a tranquilidade de muxir esas vacas posparto, coas que garantes que non hai residuos de antibióticos en tanque. Non tes que esperar e mirar vaca por vaca para saber cando pode servir o seu leite. Desde o meu punto de vista, os dous factores máis vantaxosos que ten este sistema son a tranquilidade e a simplificación do traballo.

Que protocolos está a recomendarlles para unha boa calidade do leite?

A calidade do leite está influenciada por todo o que sucede nunha granxa. Eu fago visitas mensuais e controlo todos os puntos críticos que pode haber para que non haxa mamite ou que non empeore a calidade do leite.

En canto ás rutinas de muxido, fago formacións periódicas co persoal de muxido para que se manteñan os mesmos protocolos e se garanta así un muxido eficiente e en boas condicións para non deteriorar a saúde do ubre.

Realizo tamén recoñecementos periódicos da máquina de muxido, para comprobar que todo funcione correctamente, e despois verifico todos os demais factores, como poden ser o estado das vacas, a limpeza, as camas, a densidade do establo, se hai sobrepoboación ou non, ou todo o relacionado coa alimentación e coa produción de forraxes, tanto de millo como de herba.

É necesario controlar periodicamente o estado dos silos, para que estean ben conservados e non haxa zonas deterioradas que terminen na ración dos animais. Tamén recomendo unha xestión adecuada da auga.

Se algo non funciona correctamente, debemos corrixilo e anticiparnos a posibles erros e problemas.

Por último, están tentando mellorar algún aspecto concreto en Granxa Pazos?

A calidade do leite nesta granxa é excelente. Todos os meses está por debaixo de 100.000 células somáticas en tanque e a incidencia de mastites é practicamente residual. O ano pasado tratáronse só cinco vacas con antibiótico.

É un exemplo de que traballando con boas rutinas se pode conseguir que non haxa incidencia de mamite nunha explotación.

É unha gandería que funciona moi ben, con datos moi bos e o que queremos é manternos así.

www.sancristobalsl.net

SILOSDESDE 12.000L.

TANQUES

TANQUES

HORIZONTALES

Tanquesverticales

Tanqueshorizontales

Unidadesderefrigeración

Preenfriadoresdetubos

Preenfriadoresdeplacas

Recuperadoresdecalor

Controladoresdegranja

Generadoresdefrío

PREENFRIADOR DELECHE

Monterroso(Lugo)-Negreira(ACoruña)

Monterroso(Lugo)-Negreira(ACoruña)

Telf:982377103-699468985-697486779

Telf:982377103-699468985-697486779

sancristobalsl@sancristobalsl.net

sancristobalsl@sancristobalsl.net

@sancristobalsl

@sancristobalsl

RECUPERADOR DECALOR

GENERADOR DEFRIO

GENERADOR DEFRIO

Nuestrasmarcas:

Nuestrasmarcas:

Granxa Pazos

Mazaricos (A Coruña)

PRODUCIÓN

Animais en total: 522

Vacas en muxidura: 252

Litros/vaca/día: 40,7

Graxa: 3,73 %

Proteína: 3,55 %

INSTALACIÓNS

Muxido: sala 2x12

Número de muxidos: 2

Camas: area

Fosas: 2 cubertas

Capacidade: 6 millóns e 900.000 litros

CULTIVOS E ALIMENTACIÓN

135 ha

Millo: 90-80 ha

Pradeira permanente: 45-50 ha

Catro racións:

- Xovencas preñadas: 8 kg de silo de millo, 6,5 kg de palla, 1,5 kg de colza e 1 kg de concentrado

- Vacas secas: 8 kg de silo de millo, 8,5 kg de palla, 1,5 kg de colza e 1 kg de concentrado

- Vacas de alta e media produción: 40 kg de silo de millo, 6 kg de silo de herba, 8 kg de bagazo, 6 kg de colza, 0,5 kg de palla e 7 kg de concentrado

- Vacas de baixa produción: 43 kg de silo de millo, 6 kg de silo de herba, 8 kg de bagazo, 5 kg de colza, 0,5 kg de palla e 5 kg de concentrado

REPRODUCIÓN E XENÉTICA

Idade media para a 1.ª inseminación: 13,5 meses

Seme sexado en todas as vacas a recriar

Seme de angus para o resto

Parámetros con prioridade: litros, fertilidade e trazos de saúde

VENDA DO LEITE

Queserías Entrepinares

Prezo do leite: 49 cts./l (xaneiro de 2024)

SOUFFLET Leche ES LA

Datos de produción de leite. A que chamamos vaca de alta produción?

Neste estudo amosamos a variabilidade nos datos referidos a producións por vaca segundo a fonte que se consulte, así como a forma de cálculo, e ofrecemos os factores que debemos ter en conta á hora de analizar as producións entre diversos países.

Centro Galego de Control Leiteiro (Cegacol)

PRODUCIÓN POR VACA. COMPARACIÓN DE DATOS

Algo que en principio podería resultar sinxelo como averiguar cal é a media de produción por vaca en distintos países para poder realizar comparacións, vólvese complexo pola diversidade de fontes de información, con criterios de cálculo diferentes. Verémolo a través de varios exemplos, dando referencias de interpretación destes datos e facendo ver que, a pesar de vir de fontes oficiais, os datos non teñen por que representar de forma fidedigna a produción de leite por vaca e que o Control Lei-

teiro segue a ser unha das poucas referencias válidas cando falamos de rendementos por vaca, cumprindo unha función máis aló do que é achegar datos para a xestión das granxas ou para o cálculo dos índices xenéticos, como é proporcionar datos precisos de rendementos leiteiros da cabana gandeira.

Os datos que publica o Ministerio de Agricultura, Pesca e Alimentación (MAPA) como exemplo de Administración das producións medias por vaca baséanse nos datos que proporciona a declaración de entregas (Letra Q) e dos censos dispoñibles a través do Sitran.

Por unha banda, ten en conta o leite comercializado, non o producido, xa que só contabiliza o leite que vai ao tanque, sen ter en conta o de autoconsumo, o destinado aos xatos ou o desbotado por proceder de vacas con mamite ou con algún tratamento. O leite que non se destina á comercialización, segundo os datos de Eurostat, estímase nun 5,6 % da produción. Pola outra, o censo referencia vacas maiores de 24 meses, considerando que é a idade na que paren a maioría das vacas, cando a media de idade a primeiro parto é superior. Nas ganderías en Control Leiteiro en Galicia

AS PRODUCIÓNS MEDIAS BASEADAS EN DIVIDIR A PRODUCIÓN DUN PAÍS ENTRE O CENSO DE REPRODUTORAS DEBERÍAN REFERENCIARSE COMO PRODUCIÓNS APARENTES

teñen de media os 26 meses e é aínda superior nas que están fóra do control. Deste xeito, a produción por vaca que adoitan proporcionar as Administracións está nesgada á baixa.

Gráfica 1. Relación censo e rendemento das femias >24 meses (vaca)

Fonte: datos Infolac, Sitran, elaboración SGPGyC

De feito, Eurostat, consciente de que as producións por vaca resultantes de dividir a produción total do país entre o censo de vacas maiores de 2 anos é unha estimación, refírese a estas medias como “produción aparente”.

Para ilustrar este feito amósase a gráfica presentada polo MAPA na reunión sectorial de vacún de leite de novembro de 2023, onde relaciona o censo e o rendemento das femias maiores de 24 meses (gráfica 1).

…combina los Test Genómicos con nuestro innovador Programa de Acoplamientos DESCUBRE

TEST GENÓMICOS

1

2

Optimiza el PPV (valor futuro previsto)

4

Enfocado a obtener la máxima rentabilidad económica de todo el rebaño

Minimiza la consanguinidad y maximiza la rentabilidad

CONSIDERARIAMOS UNHA VACA DE ALTA PRODUCIÓN EN PRIMEIRO PARTO A QUE SUPERA OS 38 KG DE LEITE NO PICO DE PRODUCIÓN E 49,6 PARA AS VACAS DE SEGUNDO PARTO

O último informe do MAPA sobre o sector de vacún de leite en España (2022), sinala que “[…] o rendemento por vaca é de 9.179 kg en 2022, o que supón un incremento do 45 % con respecto de 2008”.

Ponse o exemplo dos EE. UU. (gráfica 2), que é un dos países con maior produtividade por vaca, onde acadan incrementos do 1 % anual, como podemos ver no gráfica (USDA), no WHFF

Gráfica 2. Produción por vaca - Estados Unidos: 2013-2022

República

Hungría

Italia

Eslovaquia

Reino

Xapón

Alemaña

Grecia

Irlanda

Nova

que de 2013 a 2022 se incrementou un 10 % a produción por vaca.

Segundo os datos de Milk Market Observatory da Comisión Europea, do ano 2021 (gráfica 3), referidos á “produción aparente” por vaca, a media de produción en Europa sería de 7.472 kg por vaca, sendo Estonia, con 10.063 kg por vaca, o país da UE coa maior media de produción. España situaríase no terceiro posto, por detrás de Dina-

marca, con 9.424 kg por vaca. Para o cálculo, segue o mesmo procedemento que o MAPA, en base a entregas de leite entre censo de reprodutoras.

Para contrastar con estes datos, presentamos os que publica a World Holstein Frisian Federation (WHFF) (táboa 1), organismo que agrupa as asociacións de criadores de gando frisón a nivel mundial, polo que neste caso non falamos

Táboa 1. Datos da WHFF

Gráfica 3. Rendemento das vacas leiteiras tonelada/cabeza (Milk Market Observatory)

Fonte: DG AGRI, 2021

Disponemos de enganche para cualquier

de manipuladora telescópica, pala o tercer punto a tractor.

Gráfica 5. FAOSTAT 2021

https://ourworldindata.org/grapher/milk-yields-per-animal

de produción aparente, sendo Suecia quen encabeza a listaxe de países europeos, por detrás dos Estados Unidos.

Tal e como mostra a gráfica 4, segundo os datos de FAOSTAT (2020), a maioría dos países a nivel mundial teñen unha produción por vaca inferior a 2.000 kg por vaca e ano, onde só cinco países superan os 9.000 kg por vaca e ano.

Segundo esta mesma referencia, FAOSTAT (gráfica 5), sitio web da base de datos estatísticos corporativos da Organización das Naciones Unidas para a Alimentación e a Agricultura (FAO), España e Italia estarían no grupo de países con produción entre 1.000 e 2.000 kg por vaca, con niveis de produción similares aos de Zambia ou O Congo...

Táboa 2. Lactacións de referencia (305d) - Todas as lactacións

ESPAÑA É O PAÍS CON MENOR DIVERSIDADE RACIAL DE VACAS DE LEITE DA UNIÓN EUROPEA, ONDE A RAZA HOLSTEIN SUPÓN O 98 % DAS VACAS, A DIFERENZA DOUTROS PAÍSES, ONDE EXISTE UNHA MAIOR VARIABILIDADE RACIAL

Con estes exemplos preténdese amosar a variabilidade nos datos referidos á producións por vaca segundo a fonte que se consulte e a forma de cálculo.

FACTORES QUE SE DEBEN TER EN CONTA CANDO COMPARAMOS PRODUCIÓNS ENTRE PAÍSES

A estrutura racial España é o país con menor diversidade racial de vacas de leite da Unión Europea, onde a raza holstein supón o 98 % das vacas, a diferenza doutros países, onde existe unha maior variabilidade racial, ás veces con razas autóctonas, de menor produción, adaptadas á produción de leite en extensivo, o que fai que a comparativa de medias de produción deba realizarse para a mesma raza ou, cando menos, ter en conta o sesgo da raza. Poñemos como exemplo os datos de Control Leiteiro de Francia (Idele, 2022) (táboa 2), país europeo coa maior diversidade

Gráfica 4. Produción media nacional de leite (t/vaca/ano)

Número de países

Fonte: IDELE, Francia

Gráfica

6. Produción media (2001-2018) por países

Gráfica elaborada a partir de datos do ICAR (2019), Dairy NZ (2019) e DataGene (2017)

racial en produción de leite, onde se poden ver as diferenzas entre razas. A produción media de todas as razas (7.770 kg) vese lastrada pola baixa produción das razas autóctonas, non especializadas na produción de leite.

O sistema produtivo

O sistema produtivo no que se desenvolva maioritariamente a produción de leite, máis ou menos dependente das forraxes, poñendo como exemplo a Irlanda ou Nova Zelanda, onde abondan os sistemas baseados no pastoreo, con partos estacionais e onde as vacas apenas reciben suplemento de concentrados, fronte á produción intensiva de países como os EE. UU.

Isto pódese ver na gráfica 6, onde Nova Zelanda se presenta como o país coa menor produción media por vaca, non superando os 4.500 kg, cunha ampla diferenza fronte ao resto dos países.

Duración da lactación

As estatísticas expresan a produción por vaca e ano, non por lactación. A duración da lactación nas vacas frisoas en sistemas intensivos, dura, de media, 370 días, cifra próxima á duración dun ano, pero non ocorre o mesmo para outras razas de vacas, nas que a duración da lactación adoita ser menor. Tamén debemos considerar que en Control Leiteiro a normalización das lactacións, que permite comparar lactacións de distinta duración, non sempre se fai a 305 días, xa que determinados países o fan a 365 días.

Taxa de reposición

Para comparar medias de produción por vaca inflúe moito a taxa de reposición, entendida como tal a porcentaxe de vacas de primeiro parto que se moxen, polo feito de que as vacas de primeiro parto producen menos que as adultas, de forma que os países ou as comunidades autónomas con altas taxas de reposición se ven penalizados na comparación.

Contido en graxa e proteína

Outra referencia a ter en conta á hora de comparar medias de produción por vaca é o contido en graxa e proteína do leite producido. A produtividade da vaca non é a mesma producindo 10.000 litros co 4,2 % de graxa e co 3,3 % de proteína que facelo con 3,7 e co 3,1, respectivamente. O ideal é comparar producións en base a leite corrixido por enerxía (LCE), que consiste en expresar as producións coma se todas as vacas producisen a mesma graxa e a mesma proteína (4,0 % de graxa e 3,3 % de proteína). Aínda que existen diversas fórmulas, unha das máis utilizadas é a do IFCN.

O control leiteiro

En control leiteiro contrólase a produción de cada vaca, con inde-

Fórmula do IFCN

pendencia de que o leite vaia ao tanque, mentres que os censos de vacas paridas son efectivos, contabilizando só as vacas paridas controladas. Deste xeito, o control leiteiro é unha ferramenta única para dispoñer de datos fiables e que permiten a comparación entre granxas, con independencia do sistema de muxido. O control leiteiro realiza unha toma de datos de forma sistemática, mes a mes, que permite a comparación de producións entre vacas, granxas, rexións e países, ao realizarse en todos os casos seguindo unha sistemática única, establecida polo ICAR, organismo a nivel internacional que establece os procedementos de toma de datos nas ganderías.

Vacas de alta produción

É frecuente referirnos a vacas de alta produción sen reparar en que non se define un limiar de referencia para merecer tal consideración. Por outra banda, as producións están en constante evolución, polo que os limiares cambian. Por iso, imos achegar uns datos de referencia do que é a produción de leite en Galicia con base nos datos de Control Leiteiro.

Á hora de establecer o que consideramos unha vaca de alta produción,

Gráfica 7. Diferenzas de produción entre os diferentes partos

Gráfica 8. Produción máxima diaria por vaca

temos que referenciala ao número de partos. As vacas seguen a medrar tras o seu primeiro parto e seguen a facelo ata que pasan do segundo parto, en termos xerais, atopando moita variabilidade segundo o sistema de recría que se faga e o sistema de producción, máis ou menos extensivo. A maior parte do peso que lles resta por acadar ata a madurez, cando paran de medrar, deberíano acadar durante o seu primeiro parto, dun 65 a un 70 %, completándose o resto do seu crecemento tras o segundo parto. En Galicia, o primeiro parto dáse aproximadamente aos 26

meses, o segundo, aos 40 meses e, o terceiro, aos 54 meses de idade.

Dado que as necesidades das vacas de primeiro parto difiren das adultas, teñen que cubrir as demandas nutricionais da lactación xunto coas de crecemento, polo que parte dos nutrientes que inxiren teñen que desvialos a medrar en detrimento da produción de leite.

Deste xeito, canto mellor se faga a recría, menor será o diferencial de produción entre vacas de primeiro parto e adultas, xa que canto máis medradas cheguen ao primeiro parto, menos enerxía terán que substraer da ración

UN DIFERENCIAL ELEVADO [...] PODE INDICAR UNHA DEFICIENCIA NO PROCESO DE RECRÍA, XA QUE AS XOVENCAS NON CHEGAN AO PARTO DESENVOLVIDAS DABONDO, O QUE FAI QUE PRODUZAN MENOS LEITE EN COMPARACIÓN COAS ADULTAS

para crecemento en favor dunha maior produción de leite. A media de diferencial de produción en Galicia é dun 17 %, similar á media nacional.

Un diferencial elevado, por riba do 20 %, por exemplo, pode indicar unha deficiencia no proceso de recría, xa que as xovencas non chegan ao parto desenvolvidas dabondo, o que fai que produzan menos leite en comparación coas adultas.

Na gráfica 7 podemos ver as diferenzas de produción entre os diferentes partos, tendo como referencia as vacas de 3.º parto, como as máis produtivas. Así, as de primeiro parto producen un 17 % menos que as de 2.º parto, as de segundo un 4,4 % menos que as de 3.º, mentres que as de terceiro parto producen un 0,8 % máis que as de 4.º, e así sucesivamente. En Galicia, as vacas máis produtivas, as de 3.º parto, representan un 18 % das vacas que se moxen.

Produción diaria máxima

Na gráfica 8 preséntase a produción media no pico de lactación (segundo control) por número de parto, así como os cuartís, é dicir, o nivel de produción do 25 % das vacas con menos produción (Q1) e o 25 % das vacas coa maior produción (Q3), que serían as que considerariamos de alta produción.

Unha característica que se observa é que o coeficiente de variación aumenta co número de parto, pasando dun 23 % en primeiro parto a un 31 % en vacas de máis de cinco partos, o que indica que existe unha maior dispersión

Diferencial de produción: 11.503 – 9.690 = 1.813 (17 %); fonte: Memoria de Africor Lugo 2022

El Plan del Periodo Seco de De Heus te ayudará a optimizar la transición entre lactancias para mejorar el rendimiento de tus vacas y reducir significativamente el impacto de las enfermedades en tu rebaño. Conseguirás resultados sorprendentes, ahorrando tiempo, dinero y esfuerzo.

Solicita asesoramiento a un experto en

www.deheus.es

entre a produción das vacas a medida que se incrementa o número de partos.

Segundo estes datos, considerariamos unha vaca de alta produción en primeiro parto a que supera os 38 kg de leite no pico de produción, 49,6 para as vacas de segundo parto e así sucesivamente.

Gráfica 9. Produción por lactación

Gráfica 10. Produción vitalicia

Produción por lactación

Se facemos a referencia á produción por lactación, referíndonos a produción normalizada a 305 días, co fin de poder comparar lactacións coa mesma duración, obtemos o gráfica 9. Ao igual que sucedía cos kg por vaca, o coeficiente de variación aumenta co número de parto, pasando

O CONTROL LEITEIRO É UNHA FERRAMENTA ÚNICA PARA DISPOÑER DE DATOS FIABLES E QUE PERMITEN A COMPARACIÓN ENTRE GRANXAS, CON INDEPENDENCIA DO SISTEMA DE MUXIDO

dun 20,9 % en primeiro parto a un 28,1 % en vacas de máis de cinco partos, o que indica que existe unha maior dispersión entre a produción por lactación das vacas a medida que se incrementa o número de partos.

Segundo estes datos, considerariamos unha vaca de alta produción en primeiro parto, á que supera os 10.945 kg de leite por lactación, 12.986 para as vacas de segundo parto e así sucesivamente.

Lactación vitalicia

A terceira aproximación facémola por lactación vitalicia, que representa a produción total da vaca, contabilizada pola suma da produción real, dende o seu primeiro parto ata que abandona a granxa. As vacas no momento da súa baixa en Galicia teñen de media 3,2 partos, polo que os datos os referimos a vacas de tres ou máis partos.

Conforme estes datos (gráfica 10), considerariamos unha vaca de alta produción vitalicia que se dá de baixa en terceiro parto, a que supera os 40.680 kg de leite, 54.493 para as vacas que se dan de baixa no seu cuarto parto e así sucesivamente.

A produción vitalicia media no ano 2022, para todos os partos, foi de 34.124 kg, situándose o cuartil superior en 47.748 kg; esta é a produción que se debería ter como referencia, para considerar unha gandería de xeito global como de alta produción aquela que desbota as vacas despois de producir esa cantidade de leite.

Monitoreo do estrés por calor en vacas leiteiras (I):

índices térmicos, trazos fisiolóxicos e de comportamento

Neste artigo pretendo describir o monitoreo do estrés por calor, en forma individual e de rabaño, facendo uso de índices térmicos, así como os cambios fisiolóxicos e de comportamento que ocorren na vaca estresada por calor.

Israel Flamenbaum Cow Cooling Solutions Ltd., Israel

Aperda de produción relacionada co estrés por calor, o benestar e a mortalidade do gando son preocupacións globais, que están a aumentar no contexto do cambio climático e o aumento da produtividade das vacas. A resposta do gando ao estrés por calor varía segundo a individualidade e o ambiente térmico. Vémolo a continuación.

1. ÍNDICES TÉRMICOS

Os índices térmicos son o resumo do diagnóstico de parámetros ambientais (temperatura do aire, humidade relativa, radiación solar, velocidade do vento etc.) para avaliar o nivel de confort térmico dos animais no seu medio. A temperatura do aire como

indicador único omite o resto dos outros factores ambientais importantes que inflúen no confort térmico dos animais. O índice de temperatura e humidade (ITH) e o índice de carga de calor (HLI) son os índices térmicos máis comúns, debido ao seu uso xeneralizado na actualidade nas industrias láctea e de carne.

Índices baseados na temperatura e a humidade

Os índices baseados na temperatura do aire (bulbo seco ou húmido), a temperatura do globo negro e a humidade relativa do aire poden estimar o nivel de confort térmico dos seres humanos, o gando e outros animais. O índice de temperatura e

humidade (ITH) baséase na suma das temperaturas de bulbo seco e húmido (°C) e é o índice de estrés por calor máis utilizado no gando, combinando a temperatura ambiente e a humidade relativa. Este índice utilizouse amplamente, xa que a maioría das estacións meteorolóxicas recompilan con facilidade as variables climáticas de entrada requiridas. Con todo, houbo moitas modificacións no ITH, incluídas conversións simples da unidade de medida de temperatura de °C a °F ou viceversa, e ponderacións relativas diferenciais de temperatura e humidade. A literatura anterior suxeriu un valor de ITH de 72 (calculado en °F), como o limiar

OS ÍNDICES TÉRMICOS SON O RESUMO DO DIAGNÓSTICO DE PARÁMETROS AMBIENTAIS [...] PARA AVALIAR O NIVEL DE CONFORT TÉRMICO DOS ANIMAIS NO SEU ESPAZO

superior do confort térmico do gando, pero investigacións recentes suxiren un limiar inferior de 65 (como o dato mínimo diario) e 68 (como o dato medio diario), para o gando de alta produción. Non obstante, a avaliación de sete ecuacións de ITH diferentes atopou que os limiares de ITH poden variar, segundo a localización xeográfica e a ecuación utilizada. Neste sentido, unha maior ponderación da humidade foi eficaz en climas húmidos, mentres que unha maior ponderación da

temperatura de bulbo seco foi máis adecuada para climas secos. O ITH como índice de confort térmico ten algunhas limitacións. As variables climáticas importantes que afectan á ganancia ou a perda de calor, como a velocidade do vento e a radiación solar, e os factores individuais dos animais, coma a saúde, o xenotipo e as características da pelame, non se tiveron en conta nos métodos do ITH. As modificacións e os limiares do ITH non consideraron os factores animais ou de manexo que poden afectar a resposta individual á calor do gando en condicións térmicas similares. A forma máis común de caracterizar a “rexión climática” na actualidade é sumar o número de horas por día e por ano, onde o ITH é maior ao limiar de 68.

Índice de carga térmica (HLI)

Para superar as limitacións do ITH, desenvolveuse o índice de carga térmica (HLI), que incorpora parámetros climáticos coma a radiación solar e a velocidade do vento, ademais

EXPERTOS EN VENTILACIÓN Y COWCOOLING

Con tecnología 100% italiana, combinamos sistemas de ven�lación y aspersión para la mejora de las condiciones ambientales, mejorando el bienestar animal y la produc�vidad

da temperatura e a humidade. Este índice tamén ten en conta parámetros animais (xenotipo, características da pelame, saúde, aclimatación etc.) e prácticas de manexo. O modelo HLI incorpora temperatura de globo negro, para ter en conta o efecto da temperatura e a radiación solar, a humidade relativa e a velocidade do vento, e suxeríronse axustes para dinamizar o modelo. O índice HLI úsase principalmente en sistemas de pastoreo e moito menos en vacas en confinamento total.

Importancia do enfoque individualizado

A maioría dos índices térmicos e as estimacións de comodidade térmica baseadas en modelos son predicións do rabaño da resposta animal media. Estes índices presentan un risco potencial para os individuos que non se atopan dentro do limiar establecido para a poboación. Varios estudos indican unha capacidade contrastante das razas de gando para facer fronte á calor.

A RESPOSTA METABÓLICA DO GANDO AO ESTRÉS POR CALOR TAMÉN VARÍA DEBIDO Á CONDICIÓN FISIOLÓXICA

DO ANIMAL, E REQUÍRESE PRECAUCIÓN CANDO SE UTILIZA NA PRÁCTICA COMERCIAL

As razas europeas, por exemplo, teñen taxas de respiración maiores que as razas Bos indicus, mesmo a temperaturas máis baixas. En xeral, as razas de orixe tropical son máis tolerantes á calor que as de clima temperado e, por tanto, poden requirir medidas de mitigación diferenciais en condicións térmicas similares.

2. ÍNDICES FISIOLÓXICOS

Os animais na súa maioría alteran a súa fisioloxía e/ou comportamento en resposta ao estrés. O comportamento é unha ferramenta poderosa para avaliar como un animal se enfronta aos factores estresantes no seu medio, xa que está interrelacionado con factores animais intrínsecos e proporciona un indicador visual non invasivo de benestar.

Temperatura corporal

O gando necesita manter a súa temperatura corporal dentro dun rango estreito para permitir que o corpo funcione de maneira óptima. Ademais da calor producida internamente, o gando tamén absorbe calor adicional da radiación solar, a radiación reflectida do chan e outras estruturas físicas circundantes, e do ambiente mesmo, se a temperatura do ambiente é maior que a temperatura da superficie do corpo do animal. A temperatura do gando normalmente oscila entre 38 e 39 °C, cunha fluctuación diúrna de ± 0,5 °C, dependendo da temperatura ambiental, cun pico á noitiña e un mínimo á primeira hora da mañá. Durante condicións de calor excesiva, a temperatura corporal do animal aumenta e pode conducir a elevacións prolongadas por riba dos niveis de tolerancia que lles poden causar dano aos tecidos e órganos do

corpo, e mesmo morbilidade. Neste sentido, unha temperatura corporal superior a 41 °C pode ser letal. A temperatura corporal (xa sexa interna ou superficial) do gando pode usarse como un indicador de estrés por calor. A súa medición vese afectada pola localización anatómica do sitio, incluída a membrana timpánica, o recto, a vaxina, o retículo-rume e a pel, así como o método de medición, a saber, termómetro manual, termografía infravermella, radiotelemetría ou rexistrador de datos de temperatura. Tradicionalmente, a temperatura rectal considerouse coma un indicador robusto da temperatura corporal da vaca, pero medila continuamente é moi limitado. A temperatura vaxinal está moi asociada coa temperatura rectal e utilizáronse dispositivos de liberación interna controlada de hormonas (CIDR) baleiros con rexistradores de datos de temperatura adxuntos (data loggers), para o control da temperatura corporal a curto prazo, que, por suposto, se limitan ao seu uso en bovinos femia.

A medición da temperatura corporal da vaca mediante un rexistrador de datos de temperatura implantado con transmisor revelou que un cambio na temperatura depende das condicións ambientais e atrasouse a temperatura ambiente entre 1 e 5 h e, por tanto, parece que en calquera momento é indicativo de estrés por calor en 1-5 h antes desa medición. A variabilidade entre individuos en canto a tolerancia e susceptibilidade á calor pode desempeñar un papel importante na interpretación dos datos rexistrados. O problema co monitoreo da temperatura interna ou superficial do corpo é que as tecnoloxías actuais non son prácticas nin adecuadas para

o monitoreo constante de gando individual en grandes rabaños durante un período prolongado debido ás limitacións, como é a permanencia na vaxina, a memoria para almacenar os datos, duración da batería, curto alcance de comunicación e custo. Ademais, a maioría dos controis de temperatura corporal non se poden realizar en tempo real e, na actualidade, son máis adecuados para fins de investigación, con dispoñibilidade limitada para granxas comerciais.

Taxa de respiración e abafo

A taxa de respiración e o comportamento de abafo do gando asociándose predominantemente coas condicións ambientais e existen limiares de temperatura específicos por riba dos cales se aumentan. A taxa de respiración do gando é unha indicador clave do estrés térmico, xa que se ve afectado por diferentes categorías de temperatura e humidade. A investigación demostrou que aumenta dentro das 4 horas anteriores ás 4 horas posteriores á parte máis calorosa do día. Tamén existen recomendacións variadas en canto ao limiar por encima do cal se necesitan medidas de mitigación do estrés por calor. Suxírese como normal menos de 40 respiracións por minuto, aínda que tamén se recomendou un valor lixeiramente superior de aproximadamente 60. Baixo condicións severas de estrés por calor, a taxa de respiración do gando leiteiro pode ser superior a 150 respiracións por minuto e, nalgunhas circunstancias, pode reducirse a niveis de estrés severo debido aos cambios de fase respiratoria entre respiración “rápida-superficial” e “lenta-profunda”.

O comportamento é unha ferramenta poderosa para avaliar como un animal se enfronta aos factores estresantes no seu espazo

Para un gran número de animais, a avaliación visual da taxa de respiración require moito tempo e é un desafío manter a precisión desde a considerable distancia necesaria para minimizar a súa perturbación. Ademais, a frecuencia respiratoria non incorpora dinámicas respiratorias como babeo e abafo coa boca aberta asociados co aumento do estrés por calor. A dinámica respiratoria do gando pódese avaliar como unha puntuación de abafo que explica os cambios visuais nos comportamentos respiratorios. Con todo, a puntuación do abafo do gando varía segundo o xenotipo e as circunstancias individuais, e non todos os animais dentro do mesmo grupo responden da mesma maneira a un evento específico de carga de calor e, por tanto, as decisións baseadas na puntuación media de abafo poden non ter en conta a variabilidade individual. Ademais, unha partitura de abafo representa un punto no tempo e carece de continuidade.

Ritmo cardíaco

Os estudos demostraron que a frecuencia cardíaca xunto coa temperatura interna do corpo poden indicar estrés por calor. Dado que a frecuencia cardíaca e a frecuencia respiratoria están correlacionadas positivamente, a frecuencia cardíaca pode ser un indicador potencial de estrés por calor tendo en conta a variación individual na capacidade de abafar e pode usarse para avaliar unha resposta á calor a curto prazo, mentres que parámetros adicionais coma a respiración e a temperatura corporal poden ser necesarias para unha exposición prolongada á calor.

Perfil metabólico e endócrino

O monitoreo dos cambios metabólicos e endócrinos pode axudar a detectar eventos de estrés, xa que as respostas ao estrés por calor a nivel sanguíneo poden preceder aos cambios fisiolóxicos ou de comportamento visibles. A concentración de cortisol en plasma aumenta significativamente desde o valor de referencia en vacas expostas a altas temperaturas. Prodúcese unha redución da somatotropina plasmática, a triyodotironina e a tiroxina en vacas expostas a altas temperaturas ambientais. A redución das concentracións de insulina como o factor de crecemento I (IGF-I), a glicosa plasmática, a vitamina C plasmática

e os ácidos graxos non esterificados (NEFA) atribuíuse ao estrés por calor. Hai opinións contrastadas sobre se os cambios no perfil metabólico sanguíneo son o efecto directo do estrés por calor ou o efecto indirecto debido á redución da inxestión de materia seca. A resposta metabólica do gando ao estrés por calor tamén varía debido á condición fisiolóxica do animal, e requírese precaución cando se utiliza na práctica comercial. As limitacións prácticas, coma o custo e a sofisticación da tecnoloxía, tamén poden restrinxir o seu uso só a condicións experimentais, a menos que se desenvolvan biosensores para un monitoreo continuo de baixo custo.

3. ÍNDICES DE COMPORTAMENTO

O gando baixo condicións de estrés por calor ten un comportamento alterado en comparación con aqueles en condicións termoneutrais. As características básicas do comportamento, como as frecuencias de transición entre actividades, o tempo de descanso e a variabilidade do comportamento, poden verse afectadas pola estrés por calor. O gando estresado pola calor bebe máis para manter a perda de auga por evaporación e aumenta os períodos de estar en pé, o que se cre que mellora a perda de calor ao expoñer máis superficie ao medio ambiente.

A diminución dos episodios de deitarse e comer están asociados co estrés por calor. A hora para comer cambia co estrés por calor, onde a frecuencia para comer por día se reduciu de 15 a 3 veces cun maior tamaño de comida consumido. Os animais xeralmente evitan comer durante as horas máis calorosas do día e comen

OS ESTUDOS DEMOSTRARON QUE A FRECUENCIA CARDÍACA XUNTO COA TEMPERATURA INTERNA DO CORPO PODEN INDICAR ESTRÉS POR CALOR

máis durante as primeiras horas da mañá e as últimas da tarde, incluída a noite. Nun estudo con vacas holstein lactantes, a actividade diaria total aumentou e a duración total da ruminación diúrna e nocturna diminuíu co aumento do índice de temperatura e humidade (ITH). De maneira similar, o tempo de ruminación diario durante o verán asociouse negativamente co ITH máximo diario (>72) e houbo un cambio claro no patrón de ruminación con máis do 60 % da ruminación diaria total durante a noite.

As respostas condutuais ao estrés por calor están asociadas con factores animais que inclúen o nivel de produción, a raza, a cor da pelame, o peso corporal, a puntuación de condición, o sexo, o temperamento, a condición fisiolóxica, a aclimatación e outras características individuais.

FINCA PADRONELO SL - Vilalba (Lugo)

FINCA PADRONELO SL - Vilalba (Lugo)

FINCA PADRONELO SL - Vilalba (Lugo)

Última incorporación al... equipo

Última incorporación al... equipo

Última incorporación al... equipo

Ingenuity es más que un sistema de detección de celos

Ingenuity es más que un sistema de detección de celos

Ingenuity es más que un sistema de detección de celos

Ingenuity es una solución de seguimiento y gestión del rebaño, diseñada para ahorrarte tiempo y maximizar el rendimiento de tu rebaño. Proporciona información sobre el comportamiento y la actividad de su rebaño con el objetivo de mejorar la fertilidad, la salud y el bienestar.

Ingenuity es una solución de seguimiento y gestión del rebaño, diseñada para ahorrarte tiempo y maximizar el rendimiento de tu rebaño. Proporciona información sobre el comportamiento y la actividad de su rebaño con el objetivo de mejorar la fertilidad, la salud y el bienestar.

Ingenuity es una solución de seguimiento y gestión del rebaño, diseñada para ahorrarte tiempo y maximizar el rendimiento de tu rebaño. Proporciona información sobre el comportamiento y la actividad de su rebaño con el objetivo de mejorar la fertilidad, la salud y el bienestar.

Xaquín López Golpe gestiona Finca Padronelo SL (Vilalba - Lugo). Con 230 vacas en ordeño, 40 litros por vaca/día y 3,1 ordeños, es la última incorporación al equipo Ingenuity.

Xaquín López Golpe gestiona Finca Padronelo SL (Vilalba - Lugo). Con 230 vacas en ordeño, 40 litros por vaca/día y 3,1 ordeños, es la última incorporación al equipo Ingenuity.

Xaquín López Golpe gestiona Finca Padronelo SL (Vilalba - Lugo). Con 230 vacas en ordeño, 40 litros por vaca/día y 3,1 ordeños, es la última incorporación al equipo Ingenuity.

“

“ “

“ “

“ La aplicación es muy intuitiva y es muy sencilla de

La aplicación es muy intuitiva y es muy sencilla de utilizar.

La aplicación es muy intuitiva y es muy sencilla de utilizar.

utilizar.

“ “

“ “

A día de hoy nuestra experiencia es buena, llevamos trabajando desde hace unos meses con los collares en las novillas para inseminar, no estamos sincronizando y todos los celos están siendo vistos a partir del collar. Esto nos está ayudando, porque antes nos costaba ver los celos, teníamos animales para sincronizar y sacar el celo, a día de hoy los celos están siendo todos vistos a tiempo a partir de los collares y no estamos sincronizando ningún animal.

A día de hoy nuestra experiencia es buena, llevamos trabajando desde hace unos meses con los collares en las novillas para inseminar, no estamos sincronizando y todos los celos están siendo vistos a partir del collar. Esto nos está ayudando, porque antes nos costaba ver los celos, teníamos animales para sincronizar y sacar el celo, a día de hoy los celos están siendo todos vistos a tiempo a partir de los collares y no estamos sincronizando ningún animal.

A día de hoy nuestra experiencia es buena, llevamos trabajando desde hace unos meses con los collares en las novillas para inseminar, no estamos sincronizando y todos los celos están siendo vistos a partir del collar. Esto nos está ayudando, porque antes nos costaba ver los celos, teníamos animales para sincronizar y sacar el celo, a día de hoy los celos están siendo todos vistos a tiempo a partir de los collares y no estamos sincronizando ningún animal.

“ “

El collar da bastante información. En las novillas, la principal información que estamos aprovechando son los celos, aparte informa si puede haber algún problema de ingesta... algún animal que no esté entrando a comer, pero prácticamente no hay estos casos y es por eso que estamos trabajando únicamente con celos.

El collar da bastante información. En las novillas, la principal información que estamos aprovechando son los celos, aparte informa si puede haber algún problema de ingesta... algún animal que no esté entrando a comer, pero prácticamente no hay estos casos y es por eso que estamos trabajando únicamente con celos.

El collar da bastante información. En las novillas, la principal información que estamos aprovechando son los celos, aparte informa si puede haber algún problema de ingesta... algún animal que no esté entrando a comer, pero prácticamente no hay estos casos y es por eso que estamos trabajando únicamente con celos.

“

“

El día a día nos ha cambiado, ahora trabajamos de otra forma. Antes teníamos que dedicar más tiempo a revisar los animales, para ver los que montaban y ver los celos visualmente, ahora sólo tenemos que conectarnos al teléfono o al ordenador y nos aparecen ya los animales que andan en celo.“

El día a día nos ha cambiado, ahora trabajamos de otra forma. Antes teníamos que dedicar más tiempo a revisar los animales, para ver los que montaban y ver los celos visualmente, ahora sólo tenemos que conectarnos al teléfono o al ordenador y nos aparecen ya los animales que andan en celo.“

El día a día nos ha cambiado, ahora trabajamos de otra forma. Antes teníamos que dedicar más tiempo a revisar los animales, para ver los que montaban y ver los celos visualmente, ahora sólo tenemos que conectarnos al teléfono o al ordenador y nos aparecen ya los animales que andan en celo.“

Xaquín López Golpe - Finca Padronelo SL - Vilalba (Lugo)

Xaquín López Golpe - Finca Padronelo SL - Vilalba (Lugo)

Xaquín López Golpe - Finca Padronelo SL - Vilalba (Lugo)

Usa los datos, toma ventaja

Usa los datos, toma ventaja

¿Cuáles son los beneficios de Ingenuity?

Detección de Celos

Detección de Celos

Alertas Sanitarias

Alertas Sanitarias

Alertas de Parto

Alertas de Parto

Sistema “I Feel” y gestión del estrés por calor

Sistema “I Feel” y gestión del estrés por calor

Maximiza el rendimiento reproductivo

Maximiza el rendimiento reproductivo

Monitorización de la Salud y el Bienestar

Monitorización de la Salud y el Bienestar

Monitorización de la rumia

Monitorización de la rumia

Monitorización del comportamiento alimentario/ ingesta

Monitorización del comportamiento alimentario/ ingesta

LED localizador de vacas

LED localizador de vacas

Datos a través de Gando, Bovisync y otros sistemas de manejo

Datos a través de Gando, Bovisync y otros sistemas de manejo

Flexible

Flexible

Integrable

Integrable

Asistencia permanente de nuestros expertos

Asistencia permanente de nuestros expertos

Sistema basado en collares o podómetros

Sistema basado en collares o podómetros

Monitorización del tiempo que el animal pasa tumbado y de pie

Monitorización del tiempo que el animal pasa tumbado y de pie

Datos en tiempo real a través de la APP

Datos en tiempo real a través de la APP

Integración con puertas selectoras

Integración con puertas selectoras

Datos en tiempo real

Datos en tiempo real

Ahorro de tiempo y trabajo

Ahorro de tiempo y trabajo

Personalizable

Personalizable

O manexo e a mellora de instalacións enfocados na saúde podal (1): manexo dos animais e os poldros de recorte

Nesta primeira entrega poño o foco en como se deben manexar os animais á hora de separalos do establo para trasladalos cara aos poldros de recorte ou a área de recorte da gandería minimizando na medida do posible o seu estrés, e abordo como se deberían colocar os poldros dentro da granxa, co obxectivo de diminuír o impacto que ocasiona unha xornada de recorte dentro dos quefaceres diarios, así como dos horarios das vacas.

poder identificar correctamente cales son os factores que están a producir as coxeiras nun rabaño concreto e poder actuar correctamente sobre estes.

Marc Pineda DVM Especialista en saúde podal

Antes de empezar a internarse na saúde podal é importante comprender que unha coxeira non é unha enfermidade en si mesma, senón que é unha desviación dos pasos como resultado da dor ou malestar producido por lesións ou afeccións nas pezuños ou extremidades. É moi importante ter claro este punto para

Cómpre tamén entender como é o movemento dos bovinos e a súa velocidade de paso para poder enfocar as estratexias de movemento dos animais e así non favorecer a aparición das coxeiras. Á hora de camiñar, os bovinos inician a marcha impulsándose coa zona da punta do pezuño, elevan a extremidade e, a continuación, volven apoiar o pezuño sobre o chan. Este primeiro contacto co chan realízao, no caso das extremidades posteriores, o talón do pezuño externo; acto seguido, apóiase o talón

interno, distribúese a forza sobre a sola e reiníciase a marcha impulsándose coas puntas dos pezuños, de forma similar á mecánica de paso que temos os humanos. No caso das extremidades anteriores, é o talón do pezuño interno o que recibe o primeiro contacto co chan. As vacas teñen unha velocidade de marcha duns 3,2 km/h, sendo a media de velocidade de marcha dos humanos duns 5,6 km/h. Se non son presionadas, normalmente tenden a ter a cabeza cara abaixo para ver onde van dar o seguinte paso. En cambio, se son presionadas para que se movan, estas manterán a cabeza ergueita co obxectivo de estar pendentes da persoa que

EN EL CONTEXTO ACTUAL DE NUTRICIÓN ANIMAL TODAS LAS PARTES SON CONSCIENTES DE QUE DEBEMOS ANALIZAR NUESTRO ENSILADO PARA CONOCER SU CALIDAD

CÓMPRE ENTENDER COMO É O MOVEMENTO DOS BOVINOS E A SÚA VELOCIDADE DE PASO PARA PODER ENFOCAR AS ESTRATEXIAS DE MOVEMENTO DOS ANIMAIS E ASÍ NON FAVORECER A APARICIÓN DAS COXEIRAS

Gráfico 1. Datos e información

as está movendo, polo que diminúen a súa atención sobre o chan e, como consecuencia, aumentan o risco de padecer esvaróns e tropezos que poden ocasionar lesións e coxeiras. Á hora de mover os animais sen contacto e, por tanto, xerando pouco estrés, as vacas teñen unha visión duns 330 °, é dicir, controlan moi ben todo o que sucede ao seu ao redor. No entanto, presentan un punto cego onde

Universidade de Kentucky

formará en conocimiento a través de algunas de las siguientes acciones, como por ejemplo comparación con otros elementos, predicción de consecuencias, etc.

non serán capaces de ver. Este punto cego atópase exactamente detrás da cola. Tamén presentan unha zona de presión e unha zona de fuxida que é diferente en cada animal. Para mover os animais, non é necesario facer ruído nin movementos bruscos, senón que se debe xogar con estas zonas de presión realizando pasos cara a adiante ou cara atrás para conseguir que os animais se movan cara a onde

APRENDER A GESTIONAR NUESTROS DATOS

¿Qué tiene que ver todo esto con un ensilado de pradera? En el contexto actual de nutrición animal todas las partes son conscientes de que debemos analizar nuestro ensilado para conocer su calidad. Cuando recibimos una analítica, lo que tenemos son un conjunto de datos sobre los que muchas veces pensamos que el 95 % de ellos no hacen falta.

BATIDORES DE PURIN

Batidores de toma de fuerza, batidores eléctricos, batidores con motor hidráulico y agitadores sumergidos. ¡Tenemos el batidor apropiado para sus necesidades individuales!

o operario desexa. Debemos ter claro que os animais tenden a moverse cara á dirección que apunta o seu nariz e que, se o operario é capaz de ver polo menos un ollo do animal, este tamén é capaz de velo a el.

Outro punto importante a ter en conta á hora de mover as vacas é o punto de abalo. Este punto atópase á altura da cruz; se o operario se move de forma paralela ao animal e supera

Imaginemos que el cuadro amarillo del grá co 1 representa en análisis todos los parámetros relacionados con el nitrógeno. Si estamos con la idea de que el nitrógeno es proteína, tendremos un valor, más alto, más bajo o intermedio, pero si, además, disponemos de porcentaje de nitrógeno amoniacal respecto a la proteína bruta, el porcentaje de nitrógeno ligado a la bra ácida y, como consecuencia, el valor de proteína disponible, la que se va a utilizar, estamos teniendo una información de la parte nitrogenada del ensilado. En la tabla 1 (pág. sig.) aparecen estos valores para cuatro muestras diferentes.

o punto de abalo, o animal vaise mover en dirección contraria. Coñecendo estes puntos de presión e características do movemento dos animais poderase manexar o gando dunha forma tranquila, con pouca tensión, conseguindo así unha diminución importante do risco de padecer accidentes e lesións. Por exemplo, para mover animais a través de corredores e currais, recoméndase que os operarios realicen movementos en zigzag co obxectivo de adecuar a velocidade de paso dos humanos á das vacas; ademais, con estes movementos conséguese que os animais non se dispersen polos lados e se lles enfoque cara á zona onde se quere que se dirixan. No caso das mangas de traballo ou corredores estreitos, o movemento dos animais debe realizarse “xogando” co punto de balanceo estes.

Tendo en conta estes procedementos de manexo do movemento dos animais, imos centrarnos agora en como manexar os animais no poldro. Para que estes entren no poldro débense ter en conta uns principios básicos. É importante lembrar que os bovinos son animais presa en condicións naturais e, debido a isto, teñen un carácter medorento fronte ao descoñecido, é dicir, presentan medo fronte a obxectos, situacións, cheiros e ruídos non coñecidos, así como a movementos bruscos e repentinos. Tamén experimentan medo fronte a situacións nas que se atopan sós e illados. Por todo isto é importante que á hora de manexalos para que entren no poldro se realice con tranquilidade, evitando

ruídos fortes, cambios de luz ou zonas escuras; débense evitar tamén as superficies reflectoras ou que poidan xerar un brillo excesivo, así como os acúmulos de auga no chan. Non podemos esquecer que non debe haber restos de sangue na entrada do poldro, xa que as vacas son moi remisas a entrar nun lugar onde se vexa ou se cheire o sangue de operacións ou actuacións en vacas que se trataron previamente. Por suposto, é de vital importancia evitar o uso de paus, berros ou pilas eléctricas á hora de meter os animais no poldro. En definitiva, canto máis tranquilas estean as vacas, mellor entrarán no poldro de recorte.

Para favorecer a entrada dos animais nos poldros, debemos optimizar o deseño das instalacións co obxectivo de facilitar a súa entrada.

Á HORA DE MOVER OS

ANIMAIS SEN CONTACTO E, POR TANTO, XERANDO POUCO

ESTRÉS, AS VACAS TEÑEN UNHA

VISIÓN DUNS 330 °, É DICIR, CONTROLAN MOI BEN TODO O QUE SUCEDE AO SEU AO REDOR

Vacas divididas en lotes pequenos para entrar ao poldro de recorte

LIDERANDO

GANADERÍA

La metionina y la lisina son los dos aminoácidos esenciales más limitantes para la producción lechera en los rumiantes.

Los beneficios de la metionina y la lisina son bien conocidos pero, cuando se utilizan de forma concertada, proporcionan beneficios adicionales más allá de la suplementación con el aminoácido individual. Sin su inclusión nunca podremos llegar a maximizar ni optimizar nuestra producción.

KEMIN, como único proveedor de metionina y lisina ampliamente contrastadas, pone a su disposición KESSENT y LYSIGEM.

kemin.com/

kemin.com/ ruminant-essentialities

DEBEMOS TER CLARO QUE OS ANIMAIS TENDEN A MOVERSE CARA Á DIRECCIÓN QUE APUNTA O SEU NARIZ E QUE, SE O OPERARIO É CAPAZ DE VER POLO MENOS UN OLLO DO ANIMAL, ESTE TAMÉN É CAPAZ DE VELO A EL

Zona de recorte exclusiva con manga curva

Unha forma de manexo recomendable é o método bud box. Baséase en utilizar un conxunto de portas en forma de caixa para cargar os animais en camións ou no poldro de recorte. Este método axuda ao manexo do gando con baixo estrés, xa que nos permite aproveitar tres tendencias importantes do comportamento das vacas:

1. As vacas tenden a seguir as súas compañeiras.

2. Os bovinos tenden a saír do curral polo mesmo punto polo que entraron.

3. O gando responde cando pode ver facilmente o que o está presionando.

Outro factor a destacar que nos facilitará o manexo dos animais á hora de entrar no poldro é o deseño dos lotes de espera. É importante que os lotes de espera sexan pequenos; o ideal

é dividilos en dous lotes. Un primeiro lote duns 5 ou 6 animais que esperan a entrar no poldro e un seguinte lote máis grande onde os animais se agrupan á espera de ser movidos ao lote pequeno. Este sistema vainos facilitar, por unha banda, a entrada dos animais ao poldro de recorte e, pola outra, a reducir o nerviosismo e o estrés que presentan os animais mentres esperan a ser recortados.

Zona adaptada de recorte dentro da nave con uso de mangas móbiles

Fonte: Rogadri

Fonte: Seragro

CANTO MÁIS TRANQUILAS ESTEAN AS VACAS, MELLOR ENTRARÁN NO POLDRO DE RECORTE

Gráfica 1. Incidencia de coxeiras durante a lactación

Tamén se debe ter unha prioridade de selección dos animais para o recorte, sendo sempre os primeiros en seleccionarse aqueles que presentan unha coxeira elevada e os últimos, aqueles que están sans e só necesitan un recorte funcional. Esta prioridade de selección ten o obxectivo de diminuír os tempos nos que os animais con coxeira e dor están de pé, ademais de diminuír o risco de que as vacas sas exerzan interaccións non desexadas sobre estes animais que presentan unha debilidade no rabaño.

O uso de mangas pechadas, curvas e ben iluminadas vai facilitar moito a entrada dos animais no poldro, xa que se consegue diminuír o seu nerviosismo e o risco de que se produzan accidentes e lesións durante o procedemento de entrada. O ideal é que estas mangas sexan fixas, pero no caso de que as ganderías non presenten un espazo fixo, pódense utilizar valos móbiles para

Adaptado de Cramer, 2020

a realización de mangas de entrada cara aos poldros e así facilitar o manexo e reducir os tempos de recorte.

O uso destas mangas curvas e pechadas favorecen o paso e o seguimento da vaca que hai diante, e diminúense as distraccións e paradas dos animais.

É importante que as ganderías conten cunha zona exclusiva para o recorte dos pezuños, onde se poidan colocar os poldros de forma que non interfiran na actividade das vacas que non se seleccionaron para o recorte. Tendo unha zona específica para o recorte evítase xerar un estrés

Pezuño con mala distribución do peso; necesita un recorte funcional

MOVER OS ANIMAIS DE FORMA TRANQUILA FACILITA MOITO O PROCESO DO RECORTE DOS PEZUÑOS, FACENDO TODO O PROCESO MÁIS FÁCIL E SEGURO TANTO PARA O ANIMAL COMA PARA O TÉCNICO ENCARGADO DO RECORTE PODAL

Táboa 1. Porcentaxe de lesións desde o ano 2017 ata o 2022 das ganderías de Conafe que recollen datos sobre lesións podais

innecesario a todo o rabaño, xa que todo o proceso que engloba o recorte dos pezuños é estresante para os animais. Co deseño dunha zona especial para a podoloxía, favorécese que todo o procedemento sexa máis áxil, rápido e seguro, tanto para os animais coma para os operarios. Ademais, non se entorpece nin se atrasan o resto dos labores da gandería, nin o benestar dos animais que non se van someter ao proceso de recorte de pezuños. É moi importante que nas ganderías de obra nova, ou nas que se van a realizar reformas, se teña en conta o deseño adecuado non só dunha zona para a colocación do poldro de recorte e as mangas de manexo, se nón tamén unha zona con polo me nos dous currais de espera para fa vorecer o manexo destes animais que van ser revisados nos poldros.

DE (dermatite dixital), US (úlcera de sola), LB (enfermidade da liña branca), FI (flegmón interdixital)

Fonte: Conafe 2023

O RECORTE FUNCIONAL E COMO REALIZALO NO TEMPO

O recorte funcional (RF) axuda a controlar as patoloxías que afectan os pezuños corrixindo o posible crecemento excesivo e desigual do pezuño debido á alimentación e ao desgaste ocasionado polo chan. Ten dous obxectivos principais:

1. Restablecer a distribución ideal de peso entre as dúas extremidades (posteriores ou anteriores)

rápida actuación mellora as taxas de curación)

• Cando hai un sobrecrecemento dos pezuños (nestes casos, os aplomos, a angulación do casco e a distribución dos pesos vense afectados)

• No período no que se secan as vacas (neste momento, o obxectivo é restablecer os aplomos “desexables” para afrontar o período de maior risco de coxeira coas máximas garantías)

Normalmente, a distribución das

En nuestras instalaciones de Granda-Siero, fabricamos todo tipo de piensos: vacuno (tanto de leche como de carne), equino, porcino, ovino, caprino, cunicultura y avicultura

Polígono Bravo, s/n · 33199 Granda, Siero (Asturias) Tel.: 985 791 771

Gráfica 2. Diferenzas na produción de leite despois do recorte en dúas ganderías

M. Pineda, A. Molinero, 2018

Coñecer os datos de saúde podal, o tipo de lesións e os picos de incidencia é de vital importancia para que os técnicos encargados do control da saúde podal de cada gandería poidan enfocar os tempos máis adecuados para a realización do RF en cada situación. Existen diferentes estratexias á hora de marcar o calendario máis adecuado RF en base aos datos de saúde podal de cada gandería.

Principalmente, existen tres estratexias diferentes de RF no tempo, cada unha coas súas vantaxes e inconvenientes, como veremos a continuación.

1. Recorte funcional baseado no estado produtivo

Este calendario de RF baséase en recortar os animais en dous momentos segundo o seu estado produtivo; o primeiro, a metade da lactación co obxectivo de restablecer os aplomos e tratar lesións temperás para que os animais continúen a

lactación coas máximas garantías. O segundo recorte debería facerse no momento do secado, co obxectivo de restablecer os aplomos para que os animais fagan o secado e empecen o inicio da lactación dunha forma eficiente e segura desde o punto de vista da saúde dos pezuños. Este sistema presenta a vantaxe de que se restablecen os aplomos para afrontar o período de secado e de transición. Iníciase a lactación con mellores garantías en canto á saúde dos pezuños e a revisión a metade de lactación permite tamén, ademais de restablecer os aplomos desexables, tratar as lesións en estadios iniciais ou temperáns mellorando a taxa de curación. As principais desvantaxes deste sistema son o elevado número de visitas que se deben realizar na gandería, con todos os inconvenientes que isto leva, e que é complicado implementalo en ganderías de tamaño pequeno ou medio.

2. Recorte funcional dúas veces ao ano

Este calendario baséase na realización do recorte funcional cada seis meses realizando o RF de todos os animais dúas veces ao ano. As principais vantaxes deste sistema son que se mantén un bo control e mantemento dos aplomos no tempo, é un sistema que se pode implementar a ganderías de calquera tamaño, ao diminuír o número de visitas na gandería diminúese o estrés do rabaño (hai unha menor visualización do poldro por parte dos animais) e tamén se xera unha menor interrupción dos traballos propios da gandería. A principal desvantaxe é que é imprescindible compaxinar o RF con visitas de tratamentos terapéuticos de vacas coxas. Outra desvantaxe é que, se hai un mal manexo do movemento dos animais, se producen baixadas transitorias na produción de leite.

3. Recorte funcional mediante visitas programadas

Este sistema consiste en visitas semanais, quincenais ou mensuais nas que o obxectivo recae no tratamento das vacas coxas e o RF das vacas que presentan un sobrecrecemento dos pezuños. As vantaxes deste sistema son que se mantén un bo control da saúde podal do rabaño e que, ao realizarse visitas periódicas, no tempo se fai un tratamento temperán das lesións. As principais desvantaxes son que pode haber unha posible focalización do traballo nas vacas coxas en detrimento do RF, que se xeran un elevado número de visitas á gandería e un elevado movemento e estrés dos animais.

É imprescindible que as ganderías manexen datos acerca da incidencia e prevalencia das diferentes lesións que se presentan en cada caso, co obxectivo de que o técnico encargado da saúde podal da gandería poida enfocar o RF con base no tipo de lesións predominantes que poidan aparecer, e así identificar os factores ambientais que favorecen a aparición dos diferentes tipos de lesións que ocasionan as coxeiras e adaptar o RF ás necesidades específicas de cada caso.

Como puidemos ver ao longo destas liñas, o feito de coñecer como ven e se comportan os bovinos é importante á hora de facilitar o movemento destes cara ao poldro de recorte. Mover os animais de forma tranquila facilita moito o proceso do recorte dos pezuños, facendo todo o proceso máis fácil e seguro tanto para o animal coma para o técnico encargado do recorte podal.

NOTAS DO AUTOR

Este estudo está baseado no relatorio impartido nas XX Xornadas de Vacún de Leite de Seragro que levou por título “O manexo e a mellora de instalacións enfocados á saúde podal”.

O seguinte artigo vaise centrar nas estratexias e pequenas modificacións que se poden realizar nas instalacións co obxectivo de mellorar a saúde podal do rabaño.

Cambios positivos en Ganadería Casa Manolón gracias a UNIFORM-Agri

Emilio González y su hijo, Adrián, regentan la Ganadería Casa Manolón (Tineo, Asturias) y cuentan con la ayuda de otros cuatro trabajadores. Para el seguimiento y la ges�ón de todo lo relacionado con la granja emplean el programa de UNIFORM-Agri, que les resulta muy ú�l y cómodo para la toma de decisiones.

Emilio González: “Este es el programa más completo y de más fácil manejo, además de que te proporciona mucha información”

¿Cuánto �empo lleva vuestro negocio en funcionamiento y cómo lo ges�onáis?

El negocio empezó en los años 70 y poco a poco fuimos creciendo. En 2013 hicimos una nave para primíparas y después, en 2021, ya construimos la otra nave, con el obje�vo de tener un lote más de vacas de ordeño. Actualmente estamos ordeñando a 298 vacas.

¿Por qué escogisteis UNIFORM-Agri?

Hacía �empo que necesitábamos tener un programa para ayudarnos a administrar la granja. Estuvimos informándonos y todo el mundo coincidió en que este es el programa más completo y de más fácil manejo, además de que te proporciona mucha información.

¿Te resultó sencilla la adaptación al programa? Actualmente, ¿qué trato �enes con el servicio técnico?

Al principio piensas que va a costar trabajo adaptarse, pero, una vez que empiezas, resulta ser todo muy fácil. En cuanto al soporte técnico, personalmente lo valoro de forma muy posi�va. Me ayudaron muchísimo.

En vuestro caso, tenéis una sala de GEA informa�zada.

¿Es sencillo tener los dos programas enlazados? ¿Cómo resulta esa conexión?

Desde que optamos por el programa de ges�ón de UNIFORM-Agri, este se conectó automá�camente con el programa de la sala y ya no tuvimos que hacer nada más. Te pasa los datos, las producciones, cuándo acaba el ordeño… Todo te aparece ahí, incluidos los datos de ac�vidad.

¿Qué ventajas o beneficios destacarías del programa?

¿Qué es lo que más u�lizáis?

Ventajas, muchas, porque par�mos de la base de que la información nos la traía el veterinario y nos la daba a nosotros; entonces vimos que eso no podía ser así, ya que pasaba por muchas manos y, cuando llegaba aquí, no era del todo exhaus�va.

Lo que más aprovechamos del programa es el protocolo de sincronización, el análisis de producción, el análisis de celos y también el informe de cada ordeño.

Si tuvieras que resaltar un único aspecto posi�vo del programa, ¿cuál sería?

El control reproduc�vo. Si una vaca te sale en celo y la inseminas porque crees que es oportuno, ya automá�camente se borra de los listados y sabes que no va haber ningún �po de confusión con ella. Con UNIFORM-Agri �enes la seguridad al 100 % de que todo va a ir bien.

La aplicación les resulta muy ú�l para la organización del trabajo

Adrián González: “Recomendaría UNIFORM-Agri a otros ganaderos porque es una aplicación que tiene mucho potencial”

“La aplicación la tenemos instalada tanto mi padre y yo como los empleados de la granja; es muy fácil de u�lizar”, nos contó Adrián, además de añadir que resulta muy eficaz para planificar las acciones que deben llevar a cabo.

Uno de los elementos que González destaca del programa es el censo de los animales: “Da información de su ac�vidad y puedes saber qué ejemplares �enes en cada establo: novillas, vacas secas o en producción, etc.”.

Adrián González recomendaría UNIFORM-Agri a otros ganaderos “porque es una aplicación que �ene mucho potencial y te facilita el trabajo de tener todo registrado para luego poder tomar buenas decisiones”, concluyó.

Si quieres saber más sobre cómo gestionar tu ganadería con UNIFORM-Agri, ¡contacta con nosotros!

Adrián y Emilio González, socios de Ganadería Casa Manolón

Granxa Grixeira, referente en sostenibilidad y bienestar de Granja

Circular

En Granxa Grixeira son integrantes desde 2021 de Granja Circular, la propuesta de Nanta para avanzar en la ganadería responsable y eficiente. Negocio ejemplar en estos dos aspectos, a continuación, nos hablan de las razones que los han llevado a apostar por este modelo de trabajo que se apoya en cuatro pilares fundamentales: sostenibilidad medioambiental, social y económica, y bienestar animal.

Zeltia González y José García fundaron en 2018 en Arneiro (Cospeito, Lugo) Granxa Grixeira. No partían de cero, sino que continuaban con el negocio familiar que habían puesto en marcha los abuelos de José en 1968 y que, posteriormente, fueron haciendo crecer sus padres. Se dedican principalmente a la venta de leche cruda y, de manera secundaria, también venden a terceros ensilado y forraje seco.

Zeltia, ajena al sector hasta entonces, decidió incorporarse hace seis años y darle continuidad al proyecto junto a su pareja. “Al principio, lo que hicimos fue establecer prioridades y pensamos que lo mejor era poner robots de ordeño que nos sacasen parte de la carga de trabajo, ya que la mano de obra ya era complicado encontrarla entonces y, conforme pasan los años, más difícil es”, apunta. “Por eso damos especial importancia a buscar soluciones que nos ayuden a hacer mejor los trabajos y con menos gente”, añade, en relación con su apuesta por la automatización de tareas. En la actualidad, disponen de tres robots para el ordeño, así como de un arrimador de comida y de una nodriza para la recría.

“El cuello de botella para la sostenibilidad de una granja es, en muchas ocasiones, el mantenimiento de los trabajadores y, con esta apuesta por la automatización, en Grixeira dan solución a buena parte del problema”, apunta Manuel Rondón, jefe de producto vacuno de leche de Nanta.

Ya eran clientes puntuales de Nanta, pero no fue hasta finales de 2020, de la mano del nutrólogo de la casa Ángel Pizarro, cuando ampliaron su cartera de produc-

CALIFICACIÓN A

tos y se integraron en el proyecto de Granja Circular. “Aceptamos porque vimos que reunía muchos puntos que ya hacíamos normalmente con otras auditorías y porque pensamos que podría ser una motivación más para llevar las cosas al día tanto en lo que se refiere al papeleo y albaranes como a toda la normativa que se nos viene en cuanto a cuadernos digitales, de abonado…”, enuncian. Así pues, esto no supone para ellos un trabajo extra, sino una manera de ser más rigurosos.

CALIFICACIÓN A

Grixeira ha recibido la calificación A de Granja Circular, certificación que los acredita con la mayor puntuación del modelo. Como trabajo previo para conseguirla, explican que “tuvimos que sentarnos a recoger muchos datos, aunque, al tener el robot de ordeño y todo informatizado, fue bastante llevadero, porque tienes la información organizada y más a mano”, destacan.

Tras el análisis previo, identificaron los puntos de mejora que necesitarían implementar para conseguir la calificación A: modificaron un pasillo que estaba demasiado alto –“era algo que ya estaba en proyecto, en realidad, pero que todavía no habíamos tenido tiempo de hacer”, señalan en Grixeira– y sumaron a los ventiladores de los que ya disponían un sistema de control de temperatura y humedad para regular la ventilación.

A diferencia de otras auditorias, Granja Circular se basa en cuatro pilares fundamentales: la sostenibilidad económica, social y medioambiental y el bienestar animal.

“Granxa Grixeira es una ganadería modélica”, destaca Rondón. “Es una granja donde el bienestar es prioritario y donde dan un gran peso a velar por la sostenibilidad económica, medioambiental y social. Llevamos haciendo auditorías de sostenibilidad desde 2021, año tras año, han mejorado su puntuación”, valora.

“Los aspectos que engloban la sostenibilidad ambiental y el bienestar animal nos parecen muy interesantes, porque los necesitas no solo para vender el producto, sino también por la propia rentabilidad y continuidad de la granja, sobre todo si prestamos atención a los cambios que están marcando las nuevas normativas europeas, y esto enlaza directamente con el pilar económico; por otra parte, el aspecto social es especialmente relevante si pensamos en la dificultad para encontrar personal: de esta manera, puedes ver qué estás haciendo bien con tu equipo y en qué puedes mejorar”, enuncia González.

Cualquier ganadero es apto para unirse a Granja Circular. Su programa de trabajo, afirman estos ganaderos, puede servir como una buena motivación para retarse a uno mismo, para ver a qué hay que prestar más atención y para ir a la vanguardia en lo que se refiere a los nuevos requisitos que se les exigen a los negocios ganaderos. “A veces, sabes que hay algo mal, pero qué es; este tipo de proyectos te ayuda a ver los puntos de mejora más claramente”, remarcan los propietarios de Grixeira.

¿POR QUÉ

UNIRSE A GRANJA CIRCULAR?

Nanta lleva trabajando en Granja Circular en estrecha colaboración con los investigadores del CSIC Paz Lavín y Antonio Mantecón desde 2015. Su principal objetivo con esta iniciativa, que está certificada por AENOR, es poner en valor la producción de leche y carne en el mercado, así como determinar las oportunidades de mejora y los puntos que limitan la rentabilidad de las granjas a fin de hacerlas más eficientes. Mediante este modelo de sostenibilidad, se calculan tanto las emisiones directas como las indirectas y, a través de una serie de indicadores solventes, medibles y prácticos, se obtiene una calificación. Se considera que una granja merece la calificación A cuando aprueba los valores mínimos de los indicadores para los cuatro pilares del modelo. El nivel B se adjudica cuando el negocio no cumple alguno de los pilares, pero sí el económico; y se califica con la C a aquellas granjas que no cumple el pilar económico (y, por tanto, tienen su rentabilidad comprometida a corto plazo), pero sí los otros tres. Posteriormente, se hace una auditoría a partir del decálogo de sostenibilidad, se elabora un manual de buenas prácticas para esa granja y se obtiene el certificado de Granja Circular.

Los beneficios de Granja Circular:

• Mayor eficiencia, rentabilidad y sostenibilidad para la granja.

• Cuantificación de las emisiones y carta de presentación ante la industria láctea y los consumidores.

• Diferenciación y puesta en valor de la producción láctea de máxima calidad.

Por que ensilar herba? Beneficios nutricionais e económicos dun bo silo de herba

Nas seguintes liñas analizamos as vantaxes de ensilar herba como alternativa ao millo e explicamos como facelo correctamente con base en tres aspectos: conservación, dixestibilidade e micotoxinas.

Antón Camarero, Bea Abad, Alexandre Udina Departamento Técnico de Adial Nutrición

POR QUE ENSILAR HERBA?

Afermentabilidade ou ensilabilidade dunha forraxe vén determinada polo contido de certos nutrientes desa forraxe. A materia seca, a humidade, os azucres, as cinzas e a proteína bruta son os nutrientes principais que inflúen na fermentabilidade. As cinzas exercen unha acción buffer non desexable, pois oponse á necesaria acidificación, ademais de ser unha fonte de clostridios. Os azucres exercen unha acción positiva pois son o substrato imprescindible para unha fermentación láctica. A materia seca e a proteína bruta poden chegar a ser antagónicas cos criterios de calidade nutricional e diso falaremos a continuación.

· O pH de conservación: pH mínimo para inhibir crecemento dos clostridios a unha determinada humidade, é o que indica esta táboa

· Conservación: diferenza entre o pH medido e o que debería de ter segundo a táboa. É bo que sexa negativo ou cero

· A conservación é máis deficiente canto máis positivo sexa o pH

UNHA FERMENTACIÓN LÁCTICA FAVORECE A DEGRADACIÓN DAS PROLAMINAS

QUE ENVOLVEN PARTE DOS AMIDÓNS, MELLORANDO ASÍ A DIXESTIBILIDADE DESTES

Unha alta porcentaxe de materia seca é positiva dende o punto de vista nutritivo; canta máis materia seca, máis nutrientes. Permite, ademais, baixar a intensidade da fermentación láctica e así diminúe o risco de clostridios sen ter que baixar tanto o pH. Esta baixa humidade, moi positiva na primeira fase de fermentación, vólvese en contra cando abramos o silo: a humidade dota o ensilado peso especí co e axuda moito á súa compactación, dándolle maior estabilidade aerobia. Ao penetrar menos osíxeno no interior do silo, os fungos e fermentos crecen con menos intensidade, polo que hai menos quecemento na fase de apertura.

A proteína bruta ten un efecto tampón que se opón á necesaria acidi cación e ten un efecto negativo. Ademais, os clostridios aproveitan o esqueleto hidrocarbonado dos aminoácidos para fermentarlos e convertelos en ácido butírico. As fraccións nitroxenadas xeran as aminas bióxenas (histamina, putrescina, cadaverina etc.) como metabolitos que son hepatotóxicas. A proteína é o nutriente principal que achega un silo de herba e, por suposto, non debemos renunciar a ela. Ante un ensilado dunha forraxe con moita proteína, debemos extremar as medidas para reducir cinzas e a humidade excesiva. Os conservantes químicos faranse necesarios para este tipo de ensilados, máis aínda no primeiro corte en que haberá tamén moita humidade.

SUBSTITUÍR PARCIALMENTE O CULTIVO DE MILLO POR PRADEIRAS PERMANENTES PARA ENSILADO É UNHA OPORTUNIDADE A VALORAR PARA GANDEIROS, QUE SON EXPERTOS RECOLECTORES DE SILOS DE CALIDADE

O mesmo que a industria alimentaria implementou o uso de aditivos para garantir a perfecta conservación dos alimentos –os sulfitos xeneralizados na totalidade dos viños ou o E250 na fabricación de embutidos–, a elaboración de silos debería guiarse polo mesmo criterio e minimizar as posibilidades de que o silo poida fermentar mal. O arsenal de aditivos que temos ao noso alcance permítenolo e o que realmente pode significar un fracaso é o non usalos. Un silo de herba de calidade debería estar entre un 25 e un 30 % de materia seca, a proteína bruta debería ter un mínimo dun 15 % e un máximo dun 30 % FAD. Segundo as novas analíticas de Cornell un mínimo dun 58 % de tFNDD 30 (total FND dixestible en 30 horas) e un mínimo do 80 % de tFND240. O cultivo das forraxes herbáceas en Galicia e a cornixa cantábrica alternan co cultivo do millo e o seu custo de produción é moi variable. Podemos dicir que un silo de herba de calidade non é máis económico que o silo de millo e poriámoslle un valor duns 60 €/Tm. De forma máis minoritaria tamén se cultivan praderías permanentes en que os custos de produción son moitísimo máis económicos. Esta é unha boa alternativa para as poucas excepcións en que se dispón de moita superficie. Substituír parcialmente o cultivo de millo por praderías permanentes para en-

Gráfica 1. Analíticas químicas de 23 explotacións galegas en estudo de Seragro, Rock River e Adial (2023)

silado é unha oportunidade a valorar para gandeiros que son expertos recolectores de silos de calidade.

Nas racións en que substituímos boa parte do millo por un silo de herba de calidade podemos obter os seguintes beneficios:

• Abaratamos prezo, pois necesitamos mercar menos puntos de proteína, diminuíndo o contido de fariñas proteaxinosas no concentrado. Hoxe en día, estas fontes proteicas son moi caras e están máis á alza as predicións a medio e longo prazo.

• Cambiamos fibra dixestible por amidóns, podendo chegar a ración a ser igual de enerxética e menos acidótica. Isto convérteo na forma máis razoable e económica de subir a graxa do leite.

• Melloramos o perfil dos ácidos graxos saudables, omega 3 e omega 6 da graxa do leite, aforrando aceite de linaza nas explotacións orientadas a este tipo de leite.

• O silo de herba é moi rico en potasio, mineral que pode ser limitante e a súa achega é cara nas vacas leiteiras. En circunstancias de estrés por calor é unha vantaxe poder formular con estes silos de herba de alta calidade que proporcionan unha media dun 3 % de potasio.

Ademais destas vantaxes nutricionais, hainas agronómicas e ambien-

tais, pois o uso alternativo co millo evita os chans espidos durante o inverno, minimizando a erosión. Cambiamos o uso de proteaxinosas cun grande impacto na pegada de carbono por un produto de quilómetro 0.

A ración A está feita cun silo mediocre: baixo en PB e alto en fibra, o prezo supomos de 35 €/TM. Na ración B o silo de herba é excelente, alto en PB e baixo en fibra e supómolo máis caro: 60 €/TM. O silo de millo é estándar e de calidade.

As dúas racións son nutritivamente similares e válidas para alta produción. A única diferenza é que a A ten un 28 % e a B un 24 % de amidóns, aínda que considerando o valor desta última suficiente.

A diferenza vén dada polo aforro de 75 cts. de euro (aforro por vaca e día). O aforro baseado nos dous quilos de concentrado e da porcentaxe de amidóns fai prever un aumento da produción de graxa. Tamén vemos o aumento de 72 g/día de potasio ao usar máis silo de herba na ración B.

EL ABONADO RENTABLE Y EFICAZ DE CULTIVOS FORRAJEROS

MAYOR EFICIENCIA EN EL USO DEL NITRÓGENO

AHORRO OPERACIONAL Y APLICACIONES FLEXIBLES

COMPATIBLE CON LA PROTECCIÓN DEL CLIMA Y DEL MEDIO AMBIENTE

EXCELENTE ALMACENAMIENTO Y APLICACIÓN PRECISA

Fertilizantes estabilizados que reducen la nitrificación y aseguran el suministro de N

Menor número de aplicaciones y menor dependencia del clima

Reducción de las pérdidas de nitratos por lavado y de las emisiones de gases de efecto invernadero

Granulometría homogénea y con ausencia de polvo para garantizar una distribución uniforme de los nutrientes

ESPECIAL: ENSILADO DE HERBA

Táboa 2. Exemplo de dúas racións: unha con moito silo de millo e outra na que introducimos un silo de herba de alta calidade substituíndo parcialmente o silo de millo e o concentrado

CONSIDERACIÓNS SOBRE A CALIDADE DUN SILO DE HERBA PARA USALO NA RACIÓN

Para o nutricionista da explotación, o uso do silo de herba na ración virá determinado pola calidade deste. Hai tres aspectos a considerar respecto diso: a dixestibilidade (a maior dixestibilidade, maior produción de proteína microbiana, máis acético e butírico en rume, máis produción de leite, graxa e proteína en porcentaxe e en cantidade total), a conservación (se o silo está ben fermentado, redúcese a concentración de substancias indesexables e de microorganismos daniños, aumentando, ademais, a dixestibilidade, a apetencia e a calidade nutricional) e as micotoxinas (metabolitos dos fungos que nos diminúen o consumo, modi can a microbiota ruminal, alteran os patróns de fermentación en rume e tamén teñen efectos inmuno supresores e afectan a integridade intestinal). O momento óptimo ou non de corte da herba é o máis determinante nas consideracións sobre a calidade nutricional dun raigrás, unha festuca ou outra herba ensilada, pero tanto o tempo de acondicionado (presecado) coma a fase de consumo tamén incidirán nesta calidade ao ser dúas fases aerobias onde se consumirá enerxía e se degradará a proteína.

A famosa reacción de Maillard adoita darse en acondicionados demasiado longos cando vai calor e parte da proteína se liga aos azucres, dando un cheiro, cor e sabor a tostado moi apetecible, pero dunha indixestibilidade total. Tamén o acondicionado longo permite que as encimas da planta degraden a proteína (proteólise) ou que bacterias

Altre S.L.

C/ Tarbes nº10 entreplanta

22005 HUESCA

tlf: 974 231 664

www.altre.es

e-mail: ventas@altre.es

RepResentante en españa

Todo

aerobias e fermentos consuman os azucres e, por tanto, se perda enerxía na forraxe. Unha vez aberto, se a compactación non é boa ou o avance da fronte é moi lento, de novo bacterias e fermentos van consumir os azucres ou se son residuais, van consumir o láctico e o pH do silo aumentará, o que provocará unha inestabilidade aerobia deste.

As analíticas nutricionais darannos os parámetros que se deben considerar para a formulación cun silo de herba, pero é importante considerar o fraccionado de proteína e carbohidratos, para poder facer unha correcta formulación segundo estes parámetros de dixestibilidade e calidade.

Gráfica 2. Correlación entre o nivel de ácido butírico en silo de raigrás cos niveis de aminas (g/kg MS)

Táboa 3. Estudo do efecto de ensilado inestable aerobicamente na calidade do leite

Outro factor limitante para o uso dun silo de herba na ración é a súa calidade fermentativa, xa que a presenza de malas fermentacións (butíricas ou acéticas) van asociadas a unha proteólise por bacterias (clostridios) que degradan a proteína e fórmanse aminas bióxenas que teñen efecto vasoactivo (pola tiramina, triptamina e feniletilamina), que provoca desordes no fluxo de sangue aos capilares, o que se asocia a problemas podales (laminite); a destrución de mucosa dixestiva (afectando a rume e intestino) e de mucosa dos órganos xenitais, que se asocia a problemas dixestivos e a problemas de fertilidade; o efecto inmunosupresor (sobre todo polo efecto da histamina), o aumento da presión sanguínea e reducións de inxestión polo mal cheiro destas aminas (cadaverina, putrescina). Tamén a presenza de alcois como o etanol pola fermentación de fermentos pode desencadear a formación

2001

de ésteres do tipo etil-lactatos, etilacetatos ou etil-butiratos, que poden reducir a apetencia e consumo da forraxe.

Con relación a unha mala fermentación, a formación de butírico e de aminas bióxenas indícanos unha actividade de clostridios que poden evitar a baixada do pH do silo se reducen ou compiten coas bacterias lácticas e, por tanto, se o pH non baixa non hai unha higienización do silo e temos uns recontos microbiolóxicos non desexables. Tamén as esporas de clostridios e bacilos poden sobrevivir ao proceso de ensilado, e son outro marcador para o consumo sen problemas ou non do silo.

Outra consideración para o nutricionista é o efecto que poida ter un silo mal fermentado ou inestable aerobicamente coa calidade do leite. Ademais dos efectos negativos en inxestión (apetencia) e produción, outro aspecto que temos que considerar son as súas implicacións na calidade, polo que poden aumentar células somáticas en leite. Os dimetil-sulfuros dan un cheiro desagradable e poden ser efecto da degradación de aminoácidos axofrados por clostridios ou por reaccións non

desexables na fermentación do ensilado ou no rume, polo que é outro aspecto a considerar no compromiso da calidade láctea, xa que un mal sabor ou cheiro en leite ou derivados non é desexable.

USO DE ADITIVOS DE ENSILAXE PARA MELLORAR A CALIDADE NUTRICIONAL DA ENSILAXE DE RAIGRÁS

Viuse que é evidente que o técnico quere darlles ás súas vacas o silo de mellor calidade nutricional. Para que o silo sexa de calidade nutritiva ten que ter fermentado de maneira correcta e, ao abrilo, non perder a súa estabilidade aerobia. Pois ben, unha das estratexias para obter este silo de calidade premium, sempre combinadas co resto e sen esquecernos dun bo manexo, é o uso intelixente de aditivos de ensilaxe.

No mercado existen tanto aditivos químicos (ácidos e os seus sales) coma biolóxicos (bacterias homo e heterofermentativas) e normalmente a súa clasificación está enfocada a mellorar os aspectos de calidade de fermentación e estabilidade aerobia, pero veremos que o uso destes tamén mellora a calidade nutricional do silo.

Gráfica 3. Tipos de aditivos de ensilaxe/principios activos

ESPECIAL:

Gráfica 4. Efecto de aditivos de ensilaxe na mellora das fraccións de proteína en ensilados de herba

Nadeau et al., 2012

Un dos aspectos máis interesantes dos conservantes é que nos permiten recoller as herbas no seu pleno potencial nutritivo. O uso de aditivos mellorará a calidade da proteína, a dixestibilidade e reducirá as perdas da materia seca e a enerxía.

Nos cortes de primavera con máis frecuencia a herba é rica en proteína bruta, á que, por suposto, non debemos renunciar. Este nutriente é moi interesante nutritivamente, pero dificulta a baixada do pH do silo e, por tanto, compromete a propia fermentación láctica. Un estudo de Nadeau demostra cómo o uso destes aditivos mellora as fraccións de proteína en ensilados de herba, aumentando potencialmente a proteína non degradable en rumen (by pass). A mellora de 23 g/kg de proteína non degradable equivale a un aforro de máis de 0,5 kg de concentrado animal e día (Nadeau et al., 2012). Este feito tamén se traduce nun aumento de MS de ata 1,5 kg máis e un aumento de produción de +0,5 kg (Murphy et al., 2009).

Para asegurarnos a boa calidade do silo, este tamén tería que estar libre de micotoxinas, procedentes tanto do propio cultivo como da conservación. Existen diferentes estratexias xa orientadas á mestura final.

Unha delas é o uso de bactericidas e funxicidas na mestura (hixienizantes de mestura) como os ácidos benzoico, sórbico, fórmico, propiónico e os seus sales. Auerbach demostrou nun ensaio o efecto do ácido benzoico na diminución de formación de micotoxinas nos silos tanto de herba como de millo expostos á entrada de aire.

Se, malia usar conservantes, nos aparece un índice elevado de micotoxinas, hai que ter en conta que algunhas, como coma o DON ou a zearalenona, proceden do cultivo. Os conservantes neste caso pouco poden facer e entón teriamos que usar secuestrantes. Así podemos evitar os

efectos destas micotoxinas co uso en mestura de adsorbentes de micotoxinas, combinacións de bentonita, betaglicanos e epoxidasas. A bentonita secuestra por polaridade as micotoxinas de menor tamaño coma as aflatoxinas, os betaglicanos adsorben no aparello dixestivo gran parte das micotoxinas impedindo a súa absorción e as epoxidasas rompen o grupo epoxi, común á maioría das micotoxinas quedando así inactivadas sen resultar tóxicas.

Para rematar, unha frase de Paracelso: “Todas as cousas son veleno e nada está exento de efecto tóxico; só a DOSE fai unha cousa non velenosa”.

Contido de Roquefortine C (mg/kg MS)

Silo herba (31,5 % MS) Silo millo (29,2 % MS)

Control Ácido benzoico (2kg/t MF)

Control Ácido benzoico (2kg/t MF)

Final fermentación 0,2 0,1 n.d. n.d.

1

semana

Auerbach, 1996

Táboa 4. Efecto do ácido benzoico na aparición de micotoxinas nos silos de herba e millo

UN DOS ASPECTOS MÁIS INTERESANTES DOS CONSERVANTES É QUE NOS PERMITEN RECOLLER AS HERBAS NO SEU PLENO POTENCIAL NUTRITIVO. O USO DE ADITIVOS MELLORARÁ A CALIDADE DA PROTEÍNA, A DIXESTIBILIDADE E REDUCIRÁ AS PERDAS DA MATERIA SECA E A ENERXÍA n.d.: non detectable

Kuhn presenta en FIMA 2024 las últimas novedades de productos y servicios adaptados al mercado español

La 43.ª edición de la Feria Internacional de la Maquinaria Agrícola (FIMA) ha significado para la marca Kuhn una oportunidad excepcional para dar a conocer al mercado español todos sus equipos y novedades en un estand de 1.200 m2.

Este año Kuhn Ibérica ha expuesto 22 máquinas adaptadas a las particularidades y exigencias de España y tres de ellas han sido galardonadas en el Concurso de Mejoras y Novedades Técnicas, organizado por FIMA, lo que deja patente la innovación y aportación tecnológica que Kuhn lleva a cabo para el mercado agrícola español.

20 AÑOS JUNTOS

Durante el pasado año 2023, Kuhn Ibérica organizó múltiples eventos propios con motivo del 20.º aniversario de la lial española y la FIMA ha sido una oportunidad para concluir el año de celebración. Así, el pasado 13 de febrero la red de concesionarios se reunió de nuevo para recordar la trayectoria de lalial bajo el lema “20 años juntos”.

Como novedad, cabe destacar que este año durante la feria se han presentado las novedades a un gran número de agroinfluencers reconocidos del país y se han recibido numerosas visitas guiadas por el estand de universidades y centros educativos. Asimismo, durante los días de celebración de FIMA se han concertado citas con todos aquellos clientes interesados en una atención personalizada por parte del equipo de Kuhn Ibérica.

Por todo ello, el equipo de Kuhn Ibérica agradece sinceramente a todos los clientes que se han pasado por el estand y que día a día consiguen que Kuhn siga siendo líder en la venta de maquinaria agrícola en el mercado español. Su apoyo continuo ha sido parte fundamental de estos 20 años de trayectoria e impulsa al equipo a seguir innovando y brindando productos y servicios de calidad.

Novedad técnica en la categoría: máquinas accionadas e instalaciones fijas y móviles

Nuevo rastrillo de hilerado central GA8131CL

• Pickup central patentado que levanta y airea el forraje no trabajado por los rotores.

• Perfecto para deshidratadoras o empresas de servicio de forraje.

Novedades técnicas en la categoría: soluciones de gestión agronómica, software y digitalización

Sistema de detección de bloqueo en la abonadora neumática AERO

• Primer sistema óptico de detección de bloqueos del mundo para abonadoras neumáticas que utiliza inteligencia arti cial.

• Ideal para agricultores que quieran realizar un abonado con gran precisión.

• Sistema de dosi cación localizada y variable.

• Sensores laterales para detectar árboles y suministrar abono únicamente donde se localizan estos.

• Pensada para cualquier explotación de cultivos especiales.

Sistema de dosificación dirigida y variable Spot Spreading Metering System para la abonadora suspendida de discos MDS

Parámetros a ter en conta á hora de analizar un silo.

Que nos pode dicir unha análise do silo?

Dentro dunha ración, o ensilado de herba é un dos compoñentes que ten un peso importante, por iso é crucial contar cos resultados das súas análises como ferramenta fundamental para garantir que os produtores obteñan o mellor do seu ensilado.

Equipo Técnico de Lallemand Animal Nutrition

Producir ensilado de calidade non só axuda a impulsar a produción, senón que tamén axuda aos produtores a controlar os custos da explotación, especialmente cando as materias primas están caras. A análise do ensilado pode utilizarse para axudar aos nutricionistas a formular as dietas segundo as necesidades particulares de cada granxa. Existen varios métodos de laboratorio utilizados para calcular a composición química do ensilado, como o NIR ou as análises de química húmida, pero

sexa cal for o método utilizado, os resultados obtidos deben interpretarse para comprender o seu signi cado.

MATERIA SECA (MS)

A materia seca (MS) é a cantidade de material que queda despois de eliminar a auga dunha mostra de ensilado. A MS dun ensilado de herba pode variar entre 25 %-40 % dependendo das condicións de ensilado de cada rexión. As forraxes máis húmidas poden ter baixos niveis de azucre, o que di culta o proceso de ensilado.

Ademais, son máis propensos á contaminación no campo, como a contaminación por terra, que afectará negativamente ao proceso de ensilado. Nunha análise de ensilado con menos de 30 % de materia seca é interesante comprobar o pH, o amoníaco e o contido de proteína bruta. Un pH superior ao esperado con niveis baixos de PB e un nivel de amoníaco elevado indican que o ensilado non se realizou coa rapidez suficiente e que as proteínas da forraxe están

SEXA CAL FOR O MÉTODO UTILIZADO, OS RESULTADOS OBTIDOS DEBEN INTERPRETARSE PARA COMPRENDER O SEU SIGNIFICADO

a descompoñerse, aumentando o pH e o contido de amoníaco, o que signi ca unha redución da calidade do ensilado.

Os ensilados de herba máis húmidos deben tratarse con produtos deseñados para proporcionar unha baixada de pH rápida, con bacterias homofermentativas (P. pentosaceus NCIMB 12455, L. plantarum CNCM MA 18/5U) e enzimas (β-Glicanasa,

Xilanasa) que permitan baixar rapidamente o pH e evitar os problemas de proteólise.

En xeral, os ensilados de herba con maior MS son máis difíciles de compactar correctamente. Canto maior sexa a MS, máis difícil é eliminar todo o aire do silo. Isto repercute negativamente no proceso de ensilado, retardando a caída do pH e facilitando o crecemento de bacte-

rias e fermentos indesexables, o que provoca que o ensilado se quente e se estrague. Se o ensilado de herba ten unha MS superior ao 30 % e o ensilado está a quentarse ou estragándose, indica que se produciu un proceso de ensilado máis lento do ideal. Os ensilados máis secos non só requiren unha baixada rápida do pH, senón que tamén sexan estables cando se abran e desensilen. Para conseguir estas dúas accións a combinación de bacterias lácticas homofermentativas (P. pentosaceus NCIMB 12455, L. plantarum CNCM MA 18/5U) é crucial. Por unha banda, coas bacterias lácticas homfermentativas conseguiremos unha acidificación rápida e estabilización do pH e coas heterofermentativas conseguirase que o silo sexa máis estable dende punto de vista aerobio, xa que a produción de ácido propiónico e acético durante a fermentación inhibirá o crecemento de fermentos e mofos, reducindo o quecemento e a deterioración.

O OBXECTIVO DO PRODUTOR DEBE SER RECOLLER A HERBA COA MÁXIMA DIXESTIBILIDADE SE SE TRATA DUN ENSILADO DE ALTO VALOR ENERXÉTICO

pH

O pH é a medida nunha escala de 1-14 da acidez ou alcalinidade do ensilado. Os valores máis baixos, inferiores a 4,5, indican niveis de acidez máis elevados, necesarios para conservar o ensilado de herba, especialmente as herbas máis húmidas. Valores de pH baixos en ensilados húmidos axudan a reter tanto como sexa posible o valor nutricional orixinal da forraxe. Se o ensilado de herba ten un pH superior a 4,5 e se atopa no intervalo normal de MS, isto suxire que se produciu un proceso de ensilado que non é o ideal e o ensilado podería ser de menor calidade e propenso ao quecemento e á deterioración.

DIXESTIBILIDADE (VALOR D)

O valor D é a cantidade de materia orgánica dixestible na MS, medida en porcentaxe. Os valores varían a medida que se cultiva a herba. Tende a ser máis alto ao principio do ciclo de crecemento e diminúe co tempo a medida que a herba madura. Por tanto, o obxectivo do produtor debe ser cultivar a herba coa máxima dixestibilidade se se trata dun ensilado de alto valor enerxético.

ENERXÍA METABOLIZABLE (EM)

A EM é importante, xa que mide o contido enerxético total do ensilado dispoñible para un animal cando se alimenta. O cálculo baséase no valor D e pode expresarse como megaxulios/kg (MJ/kg MS). Canto máis alto é o valor, máis enerxía contén o ensilado. A maioría dos ensilados de herba deberían ter entre 10-12,5 EM, pero isto depende en gran medida do valor D e da calidade da conservación. Os ensilados de herba mellor conservados e ensilados manterán a EM,

mentres que os ensilados deficientes reducirán o valor enerxético global.

FIBRA NEUTRO DETERXENTE (FND)

O valor FND é unha medida en porcentaxe das fraccións de fibra que se atopan no ensilado, coma a hemicelulosa, a celulosa e a lignina. A medición da FND é importante, xa que está vinculada ás inxestas potenciais e, aínda que certa inxestión de fibra é esencial para manter a eficiencia do rume, demasiada pode causar problemas. A dixestibilidade da FND diminúe a medida que un cultivo madura. Algúns inoculantes de forraxe están formulados con encimas (β-Glicanasa, Xilanasa) co obxectivo de romper algunhas das estruturas da fibra, axudando a liberar azucres que terán unha influencia positiva sobre a fermentación da forraxe e mellorar a súa dixestibilidade.

PROTEÍNA BRUTA (PB)

É unha medida do contido total de proteínas no ensilado. Con todo, como o seu nome indica, non distingue entre as proteínas da herba e as das fontes externas, coma os residuos de fertilizantes nitroxenados etc. Canto maior sexa a proteína bruta, máis poder tampón terá a forraxe, o que dificultará a fermentación do ensilado e unha baixada rápida de pH. Un nivel moi elevado de proteína bruta no ensilado de herba ás veces pódenos indicar que o ensilado sufriu unha aplicación tardía de fertilizantes.

NITRÓXENO AMONIACAL N(NH3)

N(NH3) é a medida do contido de proteína no ensilado que se descompuxo en amoníaco a través do proceso de ensilado. Os ensilados de herba cun valor baixo indican que a conservación do ensilado foi boa e que a proteína estivo protexida durante o proceso de ensilado. Os valores máis altos, coma máis de 12 > %, indican que se produciu unha mala fermentación e que as proteínas se degradaron a amoníaco, o que reduce o valor alimentario global do ensilado e, moi posiblemente, a súa palatabilidade.

ÁCIDO LÁCTICO

Este é o principal factor de descenso do pH e debe estar a un nivel razoablemente alto para que o pH do ensilado se estabilice de forma rápida. A cantidade de ácido láctico dá unha idea da calidade da fermentación. A cantidade de ácido láctico necesaria depende do tipo de forraxe e da materia seca cultivada, canto maior é a materia seca o nivel de ácido láctico é menor. Os ensilados típicos de herba ben fermentados teñen un contido de ácido láctico entre 3 % e 12 %, dependendo da MS da herba ensilada. O uso dun inoculante de forraxe específico para cada cultivo e as súas condicións de ensilado (alta ou baixa MS) poden garantir que se produza rapidamente suficiente ácido láctico para asegurar que a herba se ensile e se conserve de xeito eficiente e mantendo os seus valores nutricionais.

TOMA EL CONTROL DE LA CALIDAD DEL ENSILADO

Ser altamente eficiente en la producción de leche requiere un enfoque estratégico y las herramientas adecuadas. Optimiza la producción de ensilado y maximiza el valor de tu forraje con los inoculantes MAGNIVA ™ de Lallemand Animal Nutrition, científicamente probados.

Nuestra línea de inoculantes premium para forraje protege el valor de tu forraje en dos puntos críticos: fermentación y estabilidad en el desensilado. Como especialistas en fermentación microbiana, Lallemand Animal Nutrition te ofrece soluciones específicas para los desafíos, optimizando el proceso y preparándote para ganar.

Información sobre nuestra gama de inoculantes para forraje:

LallemandAnimalNutrition.com

Un manual para el control de su ensilado:

QualitySilage.com

PROTEÍNA SOLUBLE

Uns niveis elevados de proteína soluble indican que se produciu unha descomposición proteica, tamén chamada proteólise. Isto pode deberse a un presecado prolongado no campo ou a unha fermentación ineficaz do ensilado.

CINZAS

Representa o contido mineral total do ensilado, pero tamén o “estado hixiénico” do ensilado (cantidade de terra ensilada). A medida que aumenta o contido de cinzas, increméntase o desafío da fermentación, así como as perdas de alimento asociadas. Como norma xeral, o contido de cinzas no ensilado debe ser inferior ao 10 %. Os niveis normais na planta deben andar entre o 6 % e o 8 %, dependendo do cultivo. Unhas cifras máis elevadas poden indicar contaminación por xurros. O chan pode conter clostridios, esporas e enterobacterias, o que pode converterse nun reto a superar. 1 gramo de terra pode conter ata 10.000 millóns de bacterias e, aínda que non todas son indesexables, dificultan o proceso de ensilado.

CARBOHIDRATOS SOLUBLES EN AUGA (CSA)

É a cantidade de azucre dispoñible para a fermentación se se mide na forraxe fresca ou a cantidade restante

unha vez completada a fermentación (os ácidos de fermentación prodúcense a partir dos CSA). Se o ensilado de herba que se vai ensilar é baixo en CSA, pode ser necesario utilizar un inoculante que conteña un paquete encimático (β-Glicanasa, Xilanasa), deseñado para liberar azucre e axudar no proceso de ensilado.

FERMENTOS E MOFOS

Neste caso, o reconto faise a través dunha análise microbióloxica que nos permite saber o nivel de contaminación do silo e cal podería ser a súa evolución ao abrir o silo. Os produtores deben esperar un quecemento se os niveis son superiores a 100.000 unidades formadoras de colonias (UFC)/g de forraxe e tamén un aumento de pH. Deberíase evitar alimentar con ensilados que presentan niveis elevados de mofos.

CONCLUSIÓN

Nos últimos anos, incrementouse a oferta de analíticas cada vez máis completas de forraxes ensiladas. A adecuada interpretación dos informes analíticos non soamente é fundamental á hora de formular racións equilibradas que maximicen a produción, senón que tamén nos achega información valiosa sobre como transco-

A ADECUADA INTERPRETACIÓN DOS INFORMES ANALÍTICOS É FUNDAMENTAL Á HORA DE FORMULAR RACIÓNS EQUILIBRADAS QUE MAXIMICEN A PRODUCIÓN

rreu o proceso de fermentación e o efecto de inoculantes durante este proceso. Iso permite pór en marcha novas estratexias para conseguir ensilados de alto valor nutricional para próximos silos.

BLACKBIRD, EL SISTEMA DE ZAPATAS DE ARRASTRE DE VOGELSANG PARA APLICACIÓN DE

PURÍN

La ganadería coruñesa Granxa Pazos (Mazaricos) ha adquirido un aplicador BlackBird de 12 metros, 1.700 kg de peso y dos distribuidores ECQ con 48 salidas. Gracias a Vogelsang y a Talleres Capelo ha adaptado el sistema a su propia cisterna. Miguel Llorente, responsable del Mercado Agrícola para la marca en España, describe en este reportaje todas sus características y Marcos Alvite, propietario de la explotación ganadera, comparte su experiencia con el equipo.

EN VÍDEO

Los aplicadores de purín Vogelsang se adaptan, en principio, a cualquier tipo de cisterna. En este caso, como el bloque hidráulico de la cisterna no estaba preparado para ningún otro extra, se equipó el aplicador con su propio bloque hidráulico y electroválvulas, incorporando la función de gestión de cabeceras.

Así, cuenta básicamente con tres funciones: inversión de giro automática para los distribuidores ECQ; apertura del aplicador, y posición antigoteo, es decir, la subida y bajada de los patines.

Este es un modelo orientado tanto a empresas de servicios como a granjas de un cierto tamaño que tengan que gestionar sus purines en toda su superficie, como es el caso de Granxa Pazos.

ROBUSTEZ Y DISTRIBUIDORES DE PRECISIÓN

Se caracteriza, sobre todo, por su robustez en su estructura cerchada, su sistema de ballestas y sus distribuidores de precisión, “contrastados como los de mejor distribución en el mercado a nivel equitativo”, apunta Llorente.

Su rango de caudal puede arrojar por distribuidor desde los 2.000 litros por minuto, para sistemas umbilicales, hasta los 8.000 litros por minuto. Según indica, “en este caso calculo que tardará unos cuatro minutos en descargar la cisterna, alcanzando un caudal por distribuidor aproximado de 4.000 litros por minuto”.

Otras características que cabe destacar son el rendimiento de corte de sus cuchillas de acero; su bota totalmente flexible con acoples por fuera, que evitan cualquier tipo de obstrucción, y su posición flotante, que permite una perfecta adaptación al terreno. A mayores, la presión de las ballestas es totalmente regulable.

Miguel Llorente, responsable del Mercado Agrícola de Vogelsang en España

Localización: Mazaricos (A Coruña)

Número total de animales: 522

Vacas en ordeño: 252

Media de producción: 40,7 l/vaca/día

Hectáreas de terreno: 135

“NOS GUSTÓ PRINCIPALMENTE POR LLEVAR DOS TRITURADORES Y POR LA ROBUSTEZ DEL EQUIPO”

¿Cuándo adquirió el aplicador y por qué?

Lo compramos en julio del año pasado. La compra fue un poco incentivada por las nuevas normativas y para un mejor aprovechamiento del nitrógeno y de los nutrientes del purín.

¿Por qué eligió Vogelsang?

Desconocíamos totalmente este tipo de máquinas, porque no había en el entorno ninguna experiencia.

La de Vogelsang era una máquina que aparentemente nos gustaba. Finalmente, antes de decidirnos, fuimos a ver una que habían vendido y ya nos convenció.

¿Cómo ha sido la experiencia hasta el momento?

Nuestra experiencia es buena. No voy a negar que tenía un montón de miedos por obstrucciones de los tubos y demás, pero llevamos ya unos meses trabajando con ella y muy bien.

Hemos gestionado por nuestra cuenta unos 4 millones de litros de purín y no ha habido ninguna obstrucción. Solo se han quedado una vez en el triturador unos tacos de plástico que usan actualmente en podología. Te bajas de la cisterna, abres una compuerta manualmente y problema solucionado en cinco minutos.

¿Qué características destacaría?

Este aplicador nos gustó principalmente por llevar dos trituradores y por la robustez del equipo.

¿Se ha adaptado bien a su manejo?

Sí. Tienes que hacer ciertas maniobras de otra forma e ir con cuidado, sobre todo si hay árboles; pero ha sido fácil.

¿Qué ventajas le ve en comparación con otro tipo de aplicadores?

A mí lo que más me gusta es la gestión de cabeceras, porque tiene un único botón. Con un movimiento cierras tajaderas, paras los trituradores y elevas los aplicadores para hacer la maniobra y, con otro simple movimiento, vuelves a ponerlo en funcionamiento.

¿Cuántas hectáreas trabaja?

Trabajamos unas 135 hectáreas, de las cuales echamos unas 90 a maíz y el resto son praderas permanentes. El tamaño medio de las fincas es, de media, de 1,9 hectáreas, con lo cual hay fincas de buen tamaño.

¿Se adapta bien al terreno?

No le he visto inconvenientes. Nuestras fincas son bastante llanas, aunque con pequeñas ondulaciones, y se adapta perfectamente ejerciendo una presión constante.

¿Qué diferencias destacaría respecto al sistema anterior?

La diferencia que noto con respecto al plato es principalmente en la gestión de las praderas permanentes.

En verano, si había viento y cierta temperatura, no era recomendable trabajar, porque podías producir quemaduras en las hojas de raigrás, y este año realizamos el trabajo independientemente de cómo estuviese el tiempo. Las praderas rebrotaron muy bien porque la hoja no se queda manchada.

Nutricionalmente, no puedo decir nada todavía porque esos ciclos no están analizados, pero en cuanto al crecimiento es muy visible.

¿Le resulta cómodo el transporte de una finca a otra?

Creo que hay que tener en cuenta el tipo de cisterna y la distribución de los ejes. Es un peso mayor en la parte trasera y sí que se nota, pero en cuanto al transporte no suele haber mayor problema.

¿Cómo valora el hecho de que este aplicador se adapte a cualquier tipo de cisterna?

Cuando buscamos el aplicador, una condición era que se tenía que adaptar a la cisterna existente sí o sí. No tenía demasiado sentido tener que sustituir la cisterna con apenas tres años. En ese aspecto, el taller diseñó las piezas que hacían falta y la instalación fue perfecta.

¿Cómo ha cambiado la gestión de purines desde que tiene el aplicador?

En la gestión de purines me permite un poco más de flexibilidad a la hora de aplicarlos, porque tenías que tener mucho en cuenta los vientos, sobre todo cuando estabas cerca de casas. Ahora mismo, vas con toda tranquilidad y hemos reducido ligeramente la cantidad.

Solíamos echar unos 45.000 litros/ha y este invierno hemos echado una media de 36.000 y las praderas están verdes, o sea, que esos 10.000 litros no se han echado de menos.

¿Y los rendimientos de trabajo?

Es cierto que la aplicación lleva un poco más de tiempo. Con un abanico llegas a la finca, abres y listo, no te importa que haya árboles o que tengas que girar. Con los aplicadores de este tipo, sea la marca que sea, necesitas desplegarlos y tener cuidado con los árboles y con los giros. Aunque nosotros seguimos manteniendo la misma velocidad, 6 o 6,5 km/hora, esos detalles implican un poco más de tiempo.

Mellorar a calidade da herba, é posible?

Antes de referirnos á posible mellora da calidade dos silos de herba, é preciso definir que é un silo de herba de “calidade” e, despois, veremos como conseguilo. Cando falamos de calidade, podemos facelo dende tres puntos de vista: calidade nutricional, conservación e calidade hixiénica. Neles poñemos o foco nas seguintes páxinas.

Ana Rama Andrade

CALIDADE NUTRICIONAL

En xeral, considérase un silo bo aquel que ten unha proteína superior ao 16 % con uns niveis de fibra non demasiado altos (38-44 % FND), porque a medida que son máis elevados perdemos inxestibilidade e dixestilidade, é dicir, capacidade de comer quilogramos de silo e de dixerilo por parte do animal.

Respecto da materia seca, non existe unha materia seca ideal como tal, xa que dependendo do tipo de herba vai ser mellor que vaia máis ou menos húmida e sobre todo aquí

temos o factor “tempo” que nos vai modificar parte dos plans.

Silos que están entre un 24 % e un 30 % de materia seca son os que consideramos desexables, a humidade axúdanos á hora de compactalo e xa sabemos que canto máis compactado maior estabilidade vai ter unha vez aberto. O maior inimigo dos silos é o osíxeno.

Canto máis tenro é un silo de herba maior capacidade de compactación ten; polo tanto, en silos de herba tenros podemos permitirnos maiores materias secas, xa que temos a capacidade de compactalos

igualmente, pero silos con elevados niveis de fibra deben ser recollidos cunha maior humidade para acadar unha boa compactación.

Así mesmo, a materia seca vainos condicionar a capacidade de fermentación do silo. Cando se ensila en pacas ou bólas, a materia seca recomendable varía substancialmente; neste caso materias secas superiores ao 30 % incluso son desexables. Neste sistema de ensilado a compactación está garantida, de feito son máis problemáticos os silos en pacas ou bólas con materias secas demasiado baixas.

Enxeñeira agrónoma do Servizo de Alimentación de Seragro

Táboa 1. Silo de raigrás

Fórmula de Haigh: pHe = (0,0359*MS) + 3,44

CONSERVACIÓN

A conservación do silo avaliámola co pH. É un parámetro moi útil para avaliar o proceso fermentativo que acontece no ensilado. O valor de pH varía segundo a especie vexetal ensilada; de todos os xeitos, son ideais valores iguais ou menores a 4 porque así se garante un medio ácido que inhibe a ora microbiana relacionada coa putrefacción. De forma xenérica podemos dicir que, canto máis húmido é un silo, máis hai que baixar o pH para conseguir unha boa fermentación.

Na táboa 1 vemos os valores de pH recomendados para silos de raigrás calculados pola fórmula de Haigh, segundo a materia seca que teña o ensilado. Nas leguminosas son máis elevadas as esixencias de pH, xa que teñen, pola súa natureza, maior capacidade tampón e non son capaces de conseguir pH tan baixos. Para silos de menos do 35 % de materia seca precísase un pH de entre 4 e 4,3.

O pH requirido para estabilizar o ensilado, segundo a súa materia seca, está determinado por:

- nivel de azucres

- capacidade tampón, que é a cantidade de ácido láctico requirida para acidi car a forraxe a pH 4.

Isto represéntase como o coe ciente de fermentabilidade que se calcula con esta fórmula:

Cando se ensila en pacas ou bólas, a materia seca recomendable varía substancialmente; neste caso materias secas superiores ao 30 % incluso son desexables

CANTO MÁIS COMPACTADO, MAIOR ESTABILIDADE VAI TER UNHA VEZ ABERTO. O MAIOR INIMIGO DOS SILOS É O OSÍXENO

A capacidade tampón está condicionada por:

- nivel de proteína da forraxe (contido de N)

- alcalinidade das cinzas

- pH inicial da forraxe

Para saber se realmente o proceso de fermentación do silo foi o axeitado, podemos mirar os niveis dos seguintes ácidos: butírico, acético e láctico.

O desexable é que o o ácido butírico sexa 0 ou, como máximo, un 0,3 % da m.s. e pódese manter a regra de que a relación entre láctico e acético sexa 3:1.

O nivel de aminas bióxenas e etanol tamén nos indica que houbo fermentación por clostridium e alcohólica respectivamente. O desexable é que o nivel de aminas bióxenas sexa inferior a 5 g/kg de materia seca e o etanol menos do 1,5 % da materia seca do silo.

CALIDADE HIXIÉNICA

Neste apartado debemos falar da porcentaxe de cinzas. A súa determinación permite detectar posibles contaminacións ou adulteracións con materiais estraños, habitualmente terra e restos de cultivo, como poden ser as canas do millo ou os restos do triturado da herba no inverno. Recoméndase que non superen o 10 %.

Hai que ter en conta que as cinzas actúan como un tampón no silo, dificultan a baixada de pH tan importante para unha boa fermentación e a maiores son a principal fonte de clostridium

Ademais das cinzas, a calidade hixiénica dun silo determínase pola presenza de mofos e fermentos, Clostridium perfringens, E. coli, Salmonella, Estafilococcus, enterobacterias, micotoxinas, endotoxinas… (táboa 2).

Unha vez que temos claro cales son os parámetros que avalían a calidade dun silo de herba, debemos determinar se os silos das nosas granxas son mellorables. Na táboa 3 represéntase o valor medio dos parámetros anteriormente definidos de todas as analíticas

Para saber se realmente o proceso de fermentación do silo foi o axeitado, podemos mirar os niveis dos seguintes ácidos: butírico, acético e láctico

realizadas polo Servizo de Alimentación de Seragro nos últimos dous anos, así como o rango que abrangue o 50 % das analíticas realizadas.

Resumindo, o silo pode ser máis ou menos nutritivo, máis ou menos húmido, pero o que realmente importa é que sexa COMESTIBLE, é dicir, que estea ben conservado, basicamente que teña boa cor e olor. Todos nos atopamos con silos con unha proteína estupenda, herba tenra e resulta que fermentou mal, ou porque está mollado, ten moitas cinzas ou o propio substrato do silo propiciou que non fermentase ben e temos un silo “cheirento”, que, ademais de non querer comelo os animais, lles senta mal, porque é tóxico.

Ata agora falamos dun silo ideal sobre o papel, pero cada granxa ten

Táboa 2. Parámetros que determinan a calidade hixiénica dun silo

Parámetro Unidades Valor recomendado

Materia seca % 24-30

Proteína % >16

FND % 38-44

pH 4,2-4,8 (segundo MS)

Cinzas g/ kg MS <100

Ácido láctico % MS 2,5-8

Ácido acético % MS 1,5-3,5

Ácido butírico % MS 0

Aminas bióxenas g/ kg MS <5

Etanol % da MS <1,5

Clostridium perfringens ufc/g <10

E. coli ufc/g <10

Fungos e fermentos ufc/g <10x104

o seu silo ideal. O silo de herba tenro, con 20 % de proteína igual non é o silo ideal para todas as granxas: algúns precisan ter un silo máis fibroso e non depender tanto da palla, outros precisan simplemente ter moitos kg de herba por necesidade de comida e outros teñen malas experiencias con eses silos terriblemente mollados que cando se ensilan en paredes que teñen pendente incluso se moven sós.

O que si está claro e debe ser común a todos os silos é que sexan APTOS PARA O CONSUMO, é dicir, que non teñan terra, que non estean demasiado mollados e que non prolifere o butírico, o que fai que sexa totalmente tóxico para os animais.

Chegados a este punto, que debemos facer para minimizar na medida do posible ter este tipo de silos? Hai circunstancias sobre as que podemos actuar e outras sobre as que non, as veces as condicións climáticas están na contra, pero hai que facer ben as cousas que SI están nas nosas mans.

SEMENTEIRA

Unha vez recollido o millo, atopámonos cun campo de canas, con máis ou menos altura segundo aproveitemos o millo. Hai que ter claro que as canas

Táboa 3. Valor medio dos parámetros das analíticas realizadas polo Servizo de Alimentación de Seragro

Parámetro Valor medio 50 % dos datos

Materia seca 30,6 25,1 - 34,4

Proteína 14,1 12 - 16,1

FND 48,3 43,6 - 52,6

Cinzas 10,6 9,1 - 11,9

non podrecen facilmente durante o inverno, hai que conseguir eliminalas porque son unha fonte importantísima de contaminación nos silos de herba.

Pódense rozar, hai que ter en conta que as que pisaron os tractores e a colleitadora están no chan e non se consegue rozalas. Se se rozan, débese considerar facelo antes de encalar e botar o xurro.

O momento idóneo para encalar é cando facemos a pradeira, así xa deixamos incorporado o cal. De feito, o momento idóneo para sacarlle mostra á terra é despois de recoller o millo e, preferiblemente, antes de facer absolutamente nada. Así, temos información precisa do contido de nutrientes do solo e do pH.

Tamén debemos ter en conta que o efecto do encalado non é inmediato como pode ser o dun fertilizante; polo tanto, se queremos corrixir o pH en vistas ao cultivo do millo, é aquí cando debemos facelo, xa que o efecto pode tardar de 3 a 4 meses ou incluso máis, en función do tipo de produto que usemos para encalar. Por suposto, ao cultivo da herba tamén lle vén ben ter o pH correcto se queremos que o fertilizante estea dispoñible para a planta.

Como mostra o cadro, a dispoñibilidade dos nutrientes redúcese considerablemente a pH inferiores a 6, sobre todo os macronutrientes; xa que logo, corrixir o pH é primordial se queremos que o fertilizante sexa aproveitado pola planta. Salvo que se rocen as canas o primeiro que se debería facer é sacar xurro. Se hai que encalar, incluso é máis cómodo encalar primeiro e despois aplicar xurro.

Nas ncas onde se van sementar mesturas con leguminosas, non se vai poder aplicar xurro durante o in-

verno; en consecuencia, nesas ncas hai que ser máis xenerosos na dose de xurro no momento da implantación do cultivo. Despois de aplicalo, preferiblemente canto antes para que non haxa perdas por volatilización do nitróxeno, debemos enterralo.

Ao mesmo tempo que se enterra o xurro, hai que traballar o terreo o suciente, nos últimos 15-20 cm da supercie, para garantir que as canas ou se rompen ou se enterran, e non quedan na super cie. Non é fácil asegurar que máquina é mellor para este labor, xa que hai traballo feito por unha fresadora que está perfecto e outro con grade rápida que é un desastre. Moitas veces, ten tanta importancia a velocidade de traballo como a propia máquina.

Hai que adaptar a velocidade de traballo á máquina: se se usa unha fresadora ou unha grade rotativa, velocidades de 4-5-6 km/h deixan un traballo bastante ben feito. Se se usa grade rápida, hai que traballar máis de 10 km/h.

Un dato a ter en conta cando se sementa a herba é a humidade do terreo: se está demasiado seco hai que intentar labrar xusto despois de aplicar o xurro

para aproveitar a humidade que ten e así xermine mellor a semente. Se non hai humidade, a semente non xermina.

Un labor recomendable para desfacer a sola de labor, que crea o laboreo e o paso da maquinaria pesada, é pasar un subsolador, que o que fai é romper o terreo verticalmente. Este labor pódese facer agora ou no momento de sementar o millo; facelo no outono favorece a drenaxe das ncas, especialmente as que teñen algo de pendente.

Finalmente, hai que pasar o rolo para compactar o terreo, enterrar posibles pedras que se levantaron co laboreo, deixalo uniforme para que no momento de segar non haxa altibaixos nas ncas e poidamos levantar terróns.

ELECCIÓN DAS VARIEDADES

O proceso de implantar a pradeira non varía elixamos unha variedade ou outra. A maior dúbida acostuma ser esta: que variedade semento? E a resposta case sempre é: DEPENDE, porque realmente depende de moitas circunstancias.

Dentro do abano de posibilidades que temos á hora de elixir que sementar podemos ter gramíneas, leguminosas e cereais. As máis usadas son:

Gramíneas:

- Raigrás inglés (Lolium perenne) É o raigrás que maior persistencia ten. Pode chegar a durar 4 ou 5 anos perfectamente. Ten un crecemento lento, especialmente no primeiro ano, o que o fai menos interesante para pradeiras anuais. Aínda que hai diferentes rangos de precocidade, acostuma ser de espigado tardío, o que o fai moito máis fácil de manexar á hora de ensilar. A súa calidade supera, na maioría dos casos, o resto das gramíneas pratenses pola súa maior porcentaxe de folla respecto do talo.

BONSILAGE FORTE

Para un buen ensilado en el rango inferior de MS.

Este producto especial para ensilados húmedos transforma el material de par� da húmedo de di� cil fermentación en ensilados perfectamente higiénicos con un excelente aroma. BONSILAGE FORTE emplea el espectro de hidratos de carbono completo, reduciendo el pH de forma duradera y segura y evitando fermentaciones nocivas. La efi caz selección de bacterias ácido lác�cas inhibe el crecimiento de los clostridios. Además, se reduce considerablemente la desasimilación de las proteínas para conver�rse en NH 3 -N y aminas biógenas, que es habitual en los ensilados húmedos.

 Reduce el pH de forma rápida y duradera

 Aprovecha los hidratos de carbono de reserva de la planta

 Protege la proteína vegetal

 Inhibe los clostridios y, por tanto, las fermentaciones nocivas.

BONSILAGE FORTE inhibe de forma efi caz los clostridios (hierba, 1.ª siega, 26-32 % de MS)

Clostridios, UFC/g de MF

BONSILAGE FORTE evita que la proteína se descomponga transformándose en amoniaco

Ámbitos de aplicación: ray-grass inglés 18-30 % de MS; otras hierbas 22-30 % de MS; trébol 25-30 % de MS;

25-35 % de MS

Periodo mínimo de almacenamiento: 3 semanas

- Raigrás italiano (Loliummultiflorum)

Tamén se lle chama raigrás anual porque o seu ciclo é precisamente anual. Ten un crecemento rápido. Ten unha xerminación bastante precoz e unha maior porcentaxe de talo respecto da folla. A xerminación precoz fai que sexa máis difícil de manexar que un raigrás inglés.

Resulta máis fácil conseguir boas calidades cun raigrás inglés que cun raigrás italiano, grazas ao espigado tardío que acostuma ter o raigrás inglés. Este espigado tardío mantén a herba en boas condicións durante máis tempo, polo tanto se o clima non nos permite ensilar cando temos previsto, temos máis marxe de días para facelo sen que haxa tantas minguas na calidade da forraxe.

- Raigrás híbrido (Lolium hibridum) O raigrás híbrido conséguese cruzando raigrás inglés con raigrás italiano. Con este híbrido preténdese conseguir a perennidade do raigrás inglés e o crecemento rápido do raigrás italiano. Ademais, obtense un vigor híbrido do 10-15 % maior que nos proxenitores.

Pode ser anual ou perenne. As anuais teñen como principal característica o seu rápido establecemento e abundante produción de forraxe e as perennes producen menos inicialmente pero a duración da pradeira é maior. Polo tanto, segundo o que precisemos, teremos que usar unha variedade ou outra.

Dentro do raigrás, en calquera dos tres citados anteriormente, temos que diferenciar entre diploide e tetraploide:

O diploide (2n) caracterízase por ser:

- máis persistente - máis rústico

- máis resistente a seca e o frío

- ideal para pastoreo

O tetraploide (4n) foi creado artificialmente por duplicación do número natural de cromosomas da especie para producir máis forraxe e follas anchas. Caracterízase por ser:

- menos persistente

- maior vigor de establecemento

- máis esixente en fertilización e auga

- maior potencial de produción

- maior palatabilidade da forraxe

- Dactilo

Variedade perenne que destaca pola súa persistencia e resistencia a seca. Crecemento lento.

- Festuca (Festuca arundinacea e Festuca pratensis)

Lenta implantación e sensible a seca. O dactilo e a festuca arundinácea son as que maior persistencia teñen no terreo.

- Festulolium

Híbrido entre Festuca pratensis e Lolium multiflorum (raigrás italiano). Da festuca obtén resistencia a seca e persistencia e do lolium o potencial produtivo, ten boa velocidade de implantación. En xeral, é importante elixir variedades que sexan resistentes á roya Leguminosas: veza, trevos, alfalfa Cereais: avea, cebada

Tanto nas gramíneas e leguminosas coma nos cereais o valor nutricional dos kg de materia seca diminúe a medida que progresa o desenvolvemento da planta. Pola contra, o rendemento en materia seca aumenta. Dentro dos moitos escenarios nos que se poden atopar as explotacións, imos ver tres deles:

1. Cultivo principal da ración: silo de herba

Partimos da base de que sempre é importante ter silos de herba de calidade, pero cando o único silo que temos é o de herba, que

sexa bo ou malo inflúe moitísimo máis, polo tanto hai que conseguir silos de calidade e, salvo que se dispoña de moito terreo, tamén hai que ter cantidade. Se o cultivo principal é o silo de herba, o normal é que haxa pradeiras permanentes. A variedade que mellor encaixa con elas é o raigrás inglés, xa que é a gramínea con maior persistencia. O ideal sería usar unha mestura de raigrás inglés diploide e tetraploide, ou en función das características da zona ou das fincas que predomine unha ou outra. Incluso poden ser interesantes mesturas que teñan unha porcentaxe de raigrás híbrido, festuca, dactilo ou festulolium Tamén se podería ter pradeira de alfalfa, que é bastante persistente, pero o manexo deste cultivo merece un artigo completo.

2. Cultivos principais da ración: tanto silo de millo coma de herba Neste caso, o peso do silo de herba na ración segue a ser elevado. É necesario que teña calidade e, en función do millo do que dispoña a explotación, fará falta máis ou menos cantidade.

Pode haber parte das fincas a pradeira permanente, co cal é o escenario anteriormente citado, e outra parte que vaia en rotación co cultivo do millo.

Nas fincas onde se rote millo con herba temos que sementar pradeira anual e podemos ter:

- Raigrás híbrido

- Raigrás italiano

- Mestura entre ambos

- Mesturas de leguminosas con cereal e/ou raigrás

De todas estas opcións, hai que ter en conta que canto menos precoz sexa o cultivo que se sementa, menos probabilidade

Dentro de la línea de productos especiales Fertimón Pro presentamos las formas más eficientes de nitrógeno inhibidas con DMPP y NBPT con la tecnología SLOW.

Aplicando Fertimón Pro SLOW:

Reducimos la liberación de amoníaco y NOx a la atmósfera

Mejoramos el aprovechamiento del nitrógeno por las plantas

Evitamos la contaminación de acuíferos por nitratos

Contribuimos a reducir la huella de carbono de las explotaciones agrícolas

Aumentamos el rendimiento de los cultivos

Colaboramos con la conservación del medioambiente

EDAPHOS

Presentamos dentro de la gama especializada Fertimón Pro, la línea EDAPHOS con activador edafológico.

Beneficios de incorporar la la línea EDAPHOS:

Mejoramos la estructura del suelo.

Aumentamos la capacidad de intercambio catiónico y el aprovechamiento delos nutrientes.

Evitamos bloqueos de fósforo mediante el secuestro de aluminio y hierro.

Favorecemos la retención de agua.

Incrementamos la materia orgánica.

Colaboramos con la fijación de carbono.

Complejamos metales pesados.

hai de que se pase. é dicir, canto máis tarde espigue ou floreza a variedade que estea implantada, disponse de máis días para poder ensilar en condicións óptimas. Non se menciona como opción o raigrás inglés, xa que habitualmente ten menor produción o primeiro ano polo seu crecemento lento.

Das catro opcións que se citan a que máis marxe de manobra vai dar é o raigrás híbrido. Deberíase facer unha estimación do que se vai precisar; é difícil facela, pero realmente é necesario saber o que cómpre para tomar a decisión máis axeitada. Por exemplo, precísase sacar 20 Tn/ha: se se quere ter unha forraxe cun mínimo de calidade, dificilmente se pode conseguir esa produción cun único corte. Polo tanto, a opción mestura de leguminosas descártase, xa que é de corte único, dado que a maioría das leguminosas non rebrotan.

Con calquera das outras opcións poderiamos conseguir esa produción pero temos que ter claro que imos ter que facer dous cortes; cun só corte poderiamos conseguir esa produción pero en base a deixar medrar a forraxe en detrimento da súa calidade. Outro exemplo sería que se necesitan 15 Tn/ha, sería máis fácil conseguilos con dous cortes e incluso se conseguirían máis kg ou faría falta sementar menos hectáreas. Aínda que tamén é posible conseguilos cun único corte, pero arriscando a que se pase a forraxe. Se se escolle un híbrido hai menos risco de que se pase e incluso é posible que non mingue demasiado a calidade. Dependendo da zona xeográfica na que se atope a explotación, pode ser que non sexa posible facer os dous cortes: zonas húmidas ou demasiado frías por exemplo. Nesta situación é mellor ir a variedades de espigado tardío.

3. Cultivo principal da ración: silo de millo

Se o cultivo principal é o silo de

millo, a cantidade de herba que se mete na ración é pequena, polo tanto unha redución na calidade desta afecta en menor medida á produción dos animais. Con isto non debemos deixar de buscar silos de boa calidade. Pode haber pradeiras permanentes, explicadas anteriormente, ou ter pradeiras anuais, polo tanto sería o mesmo razoamento que no exemplo anterior, coa excepción de que agora facer un silo de herba de peor calidade é un factor menos limitante polo pouco peso que ten a herba na ración. Incluso pode resultar interesante facer un silo de herba con algo máis de fibra para non depender tanto do uso da palla, algo máis de fibra non quere dicir ensilar “leña”.

TRITURADO DAS PRADEIRAS

O seguinte paso é o triturado das pradeiras. Unha vez están implantadas, deberíanse triturar SEMPRE, salvo se hai leguminosas. Nas pradeiras permanentes mesmo cómpre facelo dúas veces durante o inverno, xa que no outono as que están implantadas do ano anterior ou anteriores xa teñen a herba moi grande. O que non se debe facer é triturar herba moi grande, xa que quedan demasiados restos do triturado e non podrecen, co risco de que vaian para o silo cando se recolla a herba.

O triturado vai axudar a eliminar os restos do cultivo anterior como poden ser as canas do millo e as malas herbas que puideron nacer durante o inverno, fai que a herba rebrote con máis vitalidade e incluso embastece. Con isto conséguese que se inicie un novo ciclo vexetativo na herba. Se non se fixese este labor a herba que se sega en marzo realmente sería unha herba “vella”, xa

que desde setembro ou outubro que se sementou ata a primavera que se sega tería un mínimo de 6 meses.

O momento do triturado vén marcado polo momento no que fixemos a nosa data de ensilado, estimada por suposto, pero debemos marcar un obxectivo a cumprir para marcar os prazos sobre os que imos triturar, botar xurro e fertilizar.

Establecemos posibles escenarios:

- Facer dous cortes

- Facer corte único

DOUS CORTES

Se establecemos como obxectivo a sementeira do millo arredor do 15 de maio, a data do segundo corte estaría situada entre o 25 de abril e o 1 de maio; polo tanto, o primeiro corte estaría situado arredor de 35 días antes, sobre o 20 e o 25 de marzo. O triturado da pradeira deberíase facer na primeira quincena de febreiro.

Despois de triturar hai que aplicar o xurro. A contaminación dos silos por enterobacterias pode vir dada por esa aplicación de xurro se o facemos con herba demasiado grande e non conseguimos que se lave coa chuvia. Desde que estea rebrotada a herba aplícase o fertilizante mineral. Se a temperatura non é demasiado fría, poden ser arredor de 10 días despois do triturado. As necesidades nutricionais da pradeira varían en función da produción esperada. Unha recomendación pode ser esta:

Cálculo de necesidades:

Unha vez que se fertilice, se a herba non medrou porque foi frío ou por calquera outra circunstancia, débese segar igualmente porque, por máis que se espere, non vai medrar. A recomendación é segar e volver fertilizar para o seguinte corte.

Se o obxectivo é sementar o millo sobre o 1 de maio, corremos as datas cara a atrás e daquela o triturado deberíamos facelo na segunda quincena de xaneiro.

Ás veces, o obxectivo tamén nolo marcan as condicións climáticas. Se o inverno é moi frío e con moita choiva, non podemos facer a sementeira do millo na época que queremos, ou non podemos facer dous cortes antes de sementar o millo. Temos que ir correndo as datas adiante e atrás no calendario segundo poidamos entrar ou non nas fincas, xa sexa por exceso de humidade, por frío e a herba non medra... Tamén pode pasar que o inverno sexa suave e se adiante a colleita. O que case sempre sae mal é que haxa bo tempo e non se segue porque parece pequena a herba. Nas pradeiras permanentes non hai o obxectivo da sementeira do millo, pero, se queremos facer terceiro e cuarto corte, canto antes se fagan os dous primeiros, máis posibilidades hai de conseguilos.

CORTE ÚNICO

Se o que está planeado é facer un único corte, non vai haber tanta presión polas condicións climáticas, pero, igualmente, a época máis apropiada para facer o triturado sitúase na primeira quincena de febreiro, salvo invernos moi suaves nos que a herba medre moito. Neste caso, ou se tritura antes ou se sega a herba e se tira, xa que, se se tritura herba demasiado grande, vai quedar demasiada cantidade de restos de cultivo. Isto trae consigo o risco de que non podre-

zan antes do momento da sega e vanse levar eses restos para o silo, coas consecuencias nefastas que iso ten.

Hai varias opcións: facer un corte cedo, arredor do 15 de abril para poder sementar o millo pronto, co cal vai haber cantidade pero tamén calidade na forraxe, ou facer un corte tarde, arredor do 1 de maio, vai haber moita cantidade pero, desde logo, de peor calidade.

Hai que ter claro que a “idade” da forraxe márcaa o momento do triturado e non o momento da fertilización.

ENSILADO

O momento ideal do ensilado é antes do principio do espigado, é dicir, antes do momento no que o 5-10 % das plantas teñan as espigas asomadas. No caso das leguminosas debe facerse no momento no que se empecen a ver flores no cultivo.

En canto á altura de corte, hai que ter en conta que canto maior sexa, o nivel de cinzas que se achega ao silo será menor. Unha altura de corte recomendada estaría en torno aos 7-8 cm. Isto vai axudar a mellorar o contido en azucres da planta e a reducir o risco de contaminación por fertilizantes orgánicos ou por restos de colleitas anteriores.

Para determinar que máquina se emprega para ensilar, deberiamos diferenciar dúas épocas de ensilado:

- Segunda quincena de abril e maio

- Marzo e primeira quincena de abril

Cando se ensila na segunda quincena de abril ou en maio (habitualmente cando se fai un corte único ou un segundo corte), está claro que o ideal é segar cunha segadora acondicionadora agrupadora; deste xeito, a herba queda en fileiras e non hai que usar o anciño fileirador, que o que fai é arrastrar terra, restos de xurro ou mesmo restos de cultivo, xa sexa do triturado do inverno ou canas do millo. O uso do acondicionador está supeditado ás condicións climáticas dese momento.

Recoméndase que non transcorran máis de 48 horas dende o momento da sega ata o ensilado para evitar perdas de azucres, tan necesarios para a fermentación do silo. Se non se consegue que a herba perda a humidade suficiente para garantir unha boa fermentación, é necesaria a aplicación dun conservante químico. Pero tampouco nos podemos exceder no presecado, porque materias secas altas dificultan a compactación da herba no silo. Se a herba se pasou e xa presenta demasiada fibra, incluso é beneficioso que vaia húmida para favorecer a compactación desta no silo. A excepción son os silos de bólas ou pacas, que permiten unha boa compactación aínda que a materia seca da forraxe sexa elevada.

Recoméndase picado da forraxe cunha colleitadora e un tamaño de corte de 2,5-3 cm. Canto máis picada vaia a herba, máis fácil de estender e pisar no silo.

Onde radica a problemática é nos silos de primeiro corte que se fan cedo, finais de marzo e primeira quincena de abril. Esta herba contén moita humidade e habitualmente as condicións climáticas non acostuman axudar a que se poida facer un presecado axeitado da herba. Hai

que evitar a toda costa que se ensile empapada e leve terra.

Se hai tempo seco, incluso vai vento e podemos garantir que a herba non vai ir moi húmida, a recomendación é segar igualmente coa segadora acondicionadora agrupadora, co acondicionador a tope. En caso de que as condicións climáticas propicien un presecado excesivo, hai que ter en conta que a herba que se ensila neste tempo é tan tenra e carente de fibra que permite igualmente un bo compactado no silo.

Non obstante, se as condicións climáticas non permiten que a herba seque absolutamente nada, igual é mellor segar sen deixar a herba en fileiras e, tras 24 horas tirada no chan, xuntala en fileiras e metela ao silo. Neste caso case se fai indispensable a aplicación de conservante para garantir unha boa fermentación. É importante facer o fileirado da herba coas púas do fileirador traballando alto para non arrastrar cinzas.

Este tipo de herba, que pode ir demasiado húmida e que ten tan pouca fibra, é mellor recollela cun picador, xa que coa colleitadora ás veces queda demasiado “machacada”. O picado non debe ser tan curto como se mencionou anteriormente, sobre 5 cm estaría ben.

CONCLUSIÓNS

1. Un bo silo é aquel que comen ben os animais, eles son o noso mellor laboratorio. Para cada granxa hai un silo ideal, polo tanto non existe unha fórmula xenérica á hora de recomendar unha variedade ou variedades a hora de sementar.

2. Cada explotación debe ter claro o que precisa antes de decidir o que debe sementar.

3. A terra debe ser traballada de xeito correcto para eliminar os restos do cultivo anterior.

4. Á hora de ensilar, hai que procurar que a forraxe vaia no estado vexetativo ideal, pero, sobre todo, que non vaia demasiado húmida nin leve terra.

5. Cando non poidamos garantir isto, debemos botar man dos conservantes.

6. Picar, estender e pisar o mellor posible o silo para acadar así unha boa fermentación.

RECOMENDACIÓNS PARA UN BO ENSILADO

• Estender o silo en capas finas, como máximo de 15 cm.

• Pisar, pisar e pisar.

• Non superar a altura das paredes, se as hai.

• Se non hai paredes, facer silos anchos e non demasiado altos para favorecer o pisado.

• Tapar ben.

• Peso na capa superior.

FROM 2 GAMMA THE INVENTOR OF OXYGEN BARRIER SILAGE FILM

DELAGRO SE SITÚA A LA VANGUARDIA DEL SECTOR EN LA SALUD Y CUIDADO DEL SUELO, APOSTANDO POR PRODUCTOS COMPUESTOS POR BACTERIAS QUE FAVOREZCAN SU REGENERACIÓN.

BLUE STAR: bacterias para cuidar el suelo y aumentar la producción de forraje

BLUE STAR es la gama de fertilizantes bioestimulantes que mejora la calidad del cultivo, a la vez que promueve el crecimiento de la microbiota del suelo, lo que favorece un mejor desarrollo de las plantas.

BLUE STAR destaca por sus propiedades microbiológicas y sus beneficios, así como por la importancia de adecuar y velar por la simbiosis suelo-planta para obtener unos resultados óptimos, tanto en términos de calidad como de eficiencia y cumplimiento normativo.

BLUE STAR es un fertilizante único en el mercado, debido a que lleva incorporadas en su formulación dos bacterias Azospirillum brasilense y Pseudomonas putida. Su desarrollo se ha hecho pensando en las condiciones del suelo de la cornisa cantábrica, para lo cual se ha contado con el apoyo de Alltech e Ideagro, empresas líder en investigación.

El resultado de dicho desarrollo ha sido un fertilizante bioestimulante que aporta nutrientes específicos adaptados a la acidez del suelo que caracteriza los cultivos del norte de España. Al mejorar la eficiencia de las plantas en la captación y aprovechamiento de los nutrientes disponibles en el suelo, estos fertilizantes contribuyen a una agricultura más sostenible, reduciendo las emisiones, la huella de carbono y las pérdidas de nutrientes no aprovechados.

Gracias al desarrollo tecnológico de BLUE STAR se puede aumentar la disponibilidad de los nutrientes en los cultivos y, además, estimular a la planta para que tenga una mayor absorción. Esto se traduce en una reducción de costes gracias a estas bacterias que permiten aprovechar nutrientes que habían quedado insolubles en el suelo, fijar nitrógeno ambiente y solubilizar el fósforo insoluble en el suelo. Así, evitamos tener que aplicar grandes cantidades de nutrientes convencionales, a la vez que cumplimos con las nuevas exigencias europeas.

Ensayos en forraje llevados a cabo por Ideagro y realizados con una aplicación conjunta de dos microorganismos, Azospirillum brasilense y Pseudomonas putida, las dos bacterias que incorpora BLUE STAR, se observó que la aplicación del producto al suelo producía

un incremento en diversos elementos como el contenido de nitrógeno, fósforo, hierro, manganeso, calcio y magnesio. Además, en cultivos extensivos como maíz se percibió un incremento de la producción de grano de un 14 %.

Con respecto a la producción de forrajes con cultivos como la avena, el centeno y el triticale, la aplicación de Azospirillum + Pseudomonas incrementó la producción en un 43 % con respecto al tratamiento convencional. Cuando se contabilizó la producción de triticale por separado, esta se había incrementado en un 55 %, mientras que la de centeno lo hizo en un 31 %

El efecto observado sobre la producción de forraje se debió probablemente a un incremento de la altura de las plantas de un 19 % con respecto al tratamiento control, donde no se habían aplicado los microorganismos.

En cuanto a la calidad del forraje obtenido se produjo un aumento del 14 % de la proteína bruta con respecto al tratamiento control. Además, se comprobó también un incremento en el contenido de fibra.

BLUE STAR puede ser aplicado directamente al suelo, bien sea esparcido a voleo en superficie, en fondo o localizado. En pradera, se recomienda la aplicación en fondo, en la implantación del cultivo; en el caso del maíz, también debemos aplicarlo en fondo, de forma previa a la implantación, y para huerta, se recomienda una aplicación al inicio como abonado de fondo. También cuenta con fórmulas específicas para otro tipo de cultivos intensivos, como podría ser, por ejemplo, el viñedo.

Pegada hídrica das explotacións leiteiras segundo a tipoloxía de alimentación

Neste artigo amosamos os resultados da investigación levada a cabo a partir da análise de 53 explotacións situadas na cornixa cantábrica, que foron agrupadas en seis tipoloxías de alimentación, co obxectivo de estimar a pegada de auga doce das forraxes producidas na granxa e a do litro de leite corrixido por graxa.

G. Salcedo1,*, A. Varsaki2, D. Salcedo-Rodríguez3 1 CIFP, La Granja, 39892 Heras, Cantabria 2 Centro de Investigación e Formación Agrarias (CIFA), Cantabria 3 INDRA, Dpto. Sistemas de información, Madrid *gregoriosal57@gmail.com

RESUMO

Cincuenta e tres explotacións leiteiras de Galicia, Asturias, Cantabria e Navarra agrupáronse en seis tipoloxías de alimentación: a) Ecolóxico, (Eco); b) Pastoreo convencional, (PasCon); c) Presebe-Pastoreo, (PePa); d) Ensilado de herba (EHba); e) Ensilado de millo, (EMz) e f) Ensilado de herba e de millo, (EHba-EMz) para esti-

mar a pegada hídrica das forraxes producidas na explotación (HHf) e a dun litro de leite corrixido por graxa (HHECM). A HHf foi diferente no conxunto de forraxes, con medias de 895 litros de auga por quilo de materia seca e maior na herba de pradería (719 litros), e inferior o millo con 301 litros e 267 litros o raigrás italiano. A repartición da HHf foi do 85,6 % como auga verde; 1,2 % azul e 13 % gris. A menor auga gris rexistrouse na pradería (9,3 %) e a máxima do 24,2 % en raigrás italiano. Entre tipoloxías, a auga azul foi maior en EHba-EMz (20,4 %) e do 19,3 % en EMz. A HHECM no conxunto de explotacións foi de 1080 litros, con máximos en Eco (1304 litros) e

mínimos de 716 en EMz. A distribución da HHECM foi de 948, 40 e 91 litros de auga verde, azul e gris, respectivamente.

A maior porcentaxe de auga verde localizouse en Eco (89,9 %) e o menor do 83,5 % en EHba-EMz e EMz e a auga azul superior en EHba-EMz e a menor en EHba. A HHECM das explotacións con cultivos forraxeiros anuais reduciuse un 23,2 % equivalente a 258 litros. A compra de alimentos representou o 62,7 % da pegada dun litro de leite. As variables relacionadas co prado e o consumo de concentrado tenden a incrementar a pegada hídrica; mentres, a produción e a dedicación da superficie a cultivos forraxeiros tende a reducila.

CUANTIFICAR A PEGADA HÍDRICA DO LEITE E IDENTIFICAR OS PUNTOS CRÍTICOS DE CONSUMO DE AUGA AO LONGO DA CADEA ALIMENTARIA É UN PRIMEIRO PASO PARA REDUCIR AS PRESIÓNS SOBRE OS

SISTEMAS DE AUGA DOCE QUE RESULTAN DA PRODUCIÓN GANDEIRA

INTRODUCIÓN

A auga considérase coma o nutriente máis importante nas vacas leiteiras (Beede, 1994, National Research Council, 2001, Beede, 2005). En xeral, máis da metade do peso vivo daquelas está formada por auga, atopándose o 50 % nos fluídos intracelulares, o 16 % é fluído intersticial e o 5 % mantense nos fluídos do plasma (Houpt, 1970). O resto da auga, que pode variar moito en volume, mantense no tracto dixestivo. Tres son as fontes de auga para as vacas leiteiras, i) a inxestión voluntaria, ii) a contida nos alimentos e a metabólica derivada do alimento e iii) as reservas corporais a través dos procesos metabólicos (Beede, 2005).

O maior consumo de auga procede da produción de alimentos (Mekonnen e Hoekstra, 2012). No entanto, a pegada hídrica de calquera produto animal é maior que a dos produtos agrícolas con valor nutricional equivalente (Mekonnen e Hoekstra, 2012). A redución da presión sobre os recursos hídricos dos produtos alimenticios presenta un gran desafío á humanidade e o coñecemento do consumo de auga é relevante para que os gobernos nacionais planifiquen e avalíen a súa política ambiental e seguridade alimentaria (Hoekstra e Mekonnen, 2012).

A demanda crecente de alimentos de orixe animal, o aumento da poboación (Wirsenius et al., 2010) e a eficiencia na produción de alimentos sustentables (Johnston et al., 2014) son aspectos relevantes nos sistemas leiteiros. Neste sentido, cuantificar a pegada hídrica do leite e identificar os puntos críticos de consumo de auga ao longo da cadea alimentaria é un primeiro paso para reducir as presións sobre os sistemas de auga doce que resultan da produción gandeira e, ao mesmo tempo, proporcionarlle información ao usuario final (UNEP, 2007).

O clima da cornixa cantábrica é similar ao de Europa Occidental, de tipo Cfb segundo a clasificación de Köppen, que corresponde ao chamado clima

Táboa 1. Tipoloxías e número de explotacións

Figura 1. Temperaturas medias, mínimas e máximas, precipitacións e altitude entre comunidades autónomas

oeánico ou atlántico, temperado e húmido, característico das rexións máis occidentais das grandes masas continentais como Europa Occidental. Este clima definido como temperado mesotermal, sen estación seca e con veráns suaves (Gutiérrez et al., 2010), convérteo en favorable para a produción de pastos e forraxes (Piñeiro e Díaz (2005). Con todo, as previsións para o período 2000-2100 Gutiérrez et al. (2010) indican reducións significativas de choiva e incrementos e temperatura.

O consumo de auga desde a orixe ata a porta da granxa (pegada hídrica) foi definida pola Water Footprint Network (WFN) como a suma volumétrica de auga ao longo de toda a cadea de subministración dun produto (Hoekstra et al., 2011), formada por verde, azul e gris. O compoñente verde da pegada hídrica refírese á auga de choiva consumida polo cultivo. A auga azul fai referencia á superficial e subterránea que se consome (incluída a auga a evaporada e a auga que se incorporou ao produto) á saída da granxa. O volume de auga doce necesario para reducir os contaminantes a niveis ambientais denomínase gris.

O obxectivo deste traballo foi determinar os principais axentes que

contribúen ao consumo de auga doce dun litro de leite corrixido por graxa (ECM) á saída da granxa de 53 explotacións leiteiras procedentes de 6 tipoloxías de alimentación situadas na cornixa cantábrica.

MATERIAL E MÉTODOS

Explotacións

As comunidades autónomas implicadas, o número de explotacións e as tipoloxías de alimentación analizadas veñen indicadas na táboa 1. As entrevistas realizáronse in situ durante o ano 2018, as cales incluían cuestións relacionadas con: i) localización, ii) a base territorial e distribución forraxeira, iii) a fertilización, iv) a composición e manexo do rabaño, v) a alimentación dos animais, vi) a produción e composición química do leite e vii) consumo de enerxía. O cuestionario formulado aos gandeiros foi indicado por Salcedo e Salcedo (2022). As temperaturas, mínima, máxima e media (°C), a precipitación anual (l/m2) e a altitude das explotacións dentro de cada comunidade veñen representadas na figura 1.

O modelo CROPWAT® (Allen et al., 1998; FAO, 2009) foi usado para computar a evaporación do cultivo ET ou (mm día) de referencia (Allen et al., 1998). A evapotranspiración

A MENOR PEGADA DO MILLO FOI ATRIBUÍDA Á SUPERIOR PRODUCIÓN DE BIOMASA POR UNIDADE DE TEMPO DE CULTIVO (56,8±10,6 KG MS HA-1 DÍA), COINCIDINDO COS MESES DE MENOS PLUVIOMETRÍA

potencial (ETp) sobre o período de crecemento dos cultivos asumindo a máxima dispoñibilidade de auga no chan (Allen et al., 1998) foi derivado do CROPWAT®. Os datos de temperaturas máximas e mínimas, humidade, velocidade do vento, insolación horaria e precipitacións foron proporcionadas por cada comunidade autónoma e un patrón específico de cultivo de acordo a cada zona.

A produción de materia seca de cada cultivo estimouse co modelo DairyCant Salcedo (2020).

Unidade funcional

Os límites do sistema veñen sinalados na figura 2. A unidade funcional utilizada neste traballo foi a dun litro de leite corrixido por graxa (Sjanja et al., 1990) á saída da explotación, que representa a suma da auga utilizada na produción de alimentos propios (augap), alimentos comprados (augac), bebida (augab) e de limpeza (augal) conforme a Mekonnen e Hoekstra (2012).

RESULTADOS E DISCUSIÓN

Caracterización das explotacións

En xeral, a superficie media no conxunto de explotacións foi de 46,2±30 hectáreas, das cales o 70,2±36 % corresponden a pradería e o 29,8±36 % de cultivos forraxeiros (millo e raigrás principalmente) e diferentes entre tipoloxías (táboa 2). O número de vacas leiteiras foi de 80±68, con máximos de 149±96 en EMz e mínimos de 25±11 en PePa. Os alimentos de produción propia representaron o 54,8±13,5 % reducíndose conforme aumenta a

Galicia Asturias Cantabria Navarra Total

T.ª mediaT.ª mínT.ª máxmm anomsnm

Telf: 609 379 636

www.balsasmn.es

e-mail: balsasmn@gmail.com

BalsasMNéunhaempresalocalizadanazonacentrodeGaliciadedicadaáfabricaciónemontaxe debalsasparaalmacenamentodeauga,xurros,lodosetodotipoderesiduos, así como estanques,

impermeabiliación de vertedeiros, terrazas, cubertas, canles de rego, etc.

e impermeabiliación de vertedoiros, terrazas, cubertas, canles de rego etc.

ampla gama de materiais en polietileno e PVC.

BalsasMNéunhaempresaubicadanazonacentrodeGaliciaadicadaáfabricaciónemontaxe debalsasparaalmacenamentodeauga,puríns,lodosetodotipoderesiduos;estanques,lagos, cunha ampla gama de materiais en polietileno e pvc.

Balsas MN é unha empresa localizada na zona centro de Galicia dedicada á fabricación e montaxe de balsas para almacenamento de auga, xurros, lodos e todo tipo de residuos, así como estanques, lagos, encoros artificiais e impermeabiliación de vertedeiros, terrazas, cubertas, canles de rego, etc. Para iso contamos cunha ampla gama de materiais en polietileno e PVC.

especializámonosnaconstrucióndebalsasdepolietilenoparaoalmacenamentodexurro,tantodebalsasnovascomodezanxasque impermeabilizar.

con respecto ás fosas tradicionais son innumerables:

con respecto ás fosas tradicionais son innumerables:

DÍAS).

DÍAS).

Debido á nosa situación xeográfica, ao coñecemento da actividade agrícola e gandeira e aos cambios nas políticas medioambientais, especializámonos na construción de balsas de polietileno para o almacenamento de xurro, tanto de balsas novas como de zanxas que está sendo obrigatorio impermeabilizar.

especializámonosnaconstrucióndebalsasdepolietilenoparaoalmacenamentodepurín,tantodebalsasnovascomodezanxasque impermeabilizar.

LLORA DA ESTRUTURA DO SOLO.

LLORA DA ESTRUTURA DO SOLO.

REDUCIÓNDEATAATERCEIRAPARTEDOCUSTORESPECTO DUNHAFOSATRADICIONAL.OQUEQUEREDICIRQUEOMESMOINVESTIMENTOPERMITECUBICAROTRIPLODECAPACIDADE,PERMITINDO,POLOTANTO,ALMACENARPURÍNEABONO ORGÁNICO,INCLUSODEFÓRADAEXPLOTACIÓN,PARAAS ÉPOCASDEABONADO,COCORRESPONDENTEAFORROEME-

REDUCIÓNDEATAATERCEIRAPARTEDOCUSTORESPECTO DUNHAFOSATRADICIONAL,OQUEQUEREDICIRQUEOMESMOINVESTIMENTOPERMITECUBICAROTRIPLODECAPACIDADE,PERMITINDO,POLOTANTO,ALMACENARPURÍNEABONO ORGÁNICO,INCLUSODEFÓRADAEXPLOTACIÓN,PARAAS ÉPOCASDEABONADO,COCORRESPONDENTEAFORROEME-

As vantaxes deste tipo de balsas con respecto ás fosas tradicionais son innumerables:

Rapidez de instalación (1-2 días).

• PERMITEUNCRECEMENTODAEXPLOTACIÓNMÁISFLEXIBLE,XA QUEEN2-3DÍASSEPODEFACERUNHAAMPLIACIÓNDABALSA A UN CUSTO REDUCIDO.

• PERMITEUNCRECEMENTODAEXPLOTACIÓNMÁISFLEXIBLE,XA QUEEN2-3DÍASSEPODEFACERUNHAAMPLIACIÓNDABALSA A UN CUSTO REDUCIDO.

• CONSECUENTE CO IMPACTOAMBIENT DESMONTADA CON FACILIDADE,OQUE BIO DE LOCALIZACIÓN CUN CUSTO MÍNIMO

• CONSECUENTE CO IMPACTOAMBIENT DESMONTADA CON FACILIDADE,OQUE BIO DE LOCALIZACIÓN CUN CUSTO MÍNIMO

Redución de ata a terceira parte do custo respecto dunha fosa tradicional, o que quere dicir que o mesmo investimento permite cubicar o triplo de capacidade, permitindo, polo tanto, almacenar xurro e abono orgánico, incluso de fóra da explotación, para as épocas de abonado, co correspondente aforro e mellora da estrutura do solo.

Dispoñemostaméndunenxeñeirotécnicoagrícolaadicadoaodeseñoesituacióndasbalsasetaménátramitacióndesubvenciónssefosenecesario.

Dispoñemostaméndunenxeñeirotécnicoagrícoladedicadoaodeseñoesituacióndasbalsasetaménátramitacióndesubvenciónssefosenecesario.

metálica

Permite un crecemento da explotación máis flexible, xa que en 2-3 días se pode facer unha ampliación da balsa a un custo reducido.

Consecuente co impacto ambiental, xa que pode ser desmontada con facilidade, o que permitiría un cambio de localización cun custo mínimo.

PURÍNS,AUGA, LODOS, RESIDUOS...

XURROS,AUGA, LODOS, RESIDUOS...

Posibilidade de construción con rampla de acceso e superficie de formigón para facilitar posibles limpezas posteriores

ENCOROSARTIFICIAIS, CANLES DE REGO...

ENCOROSARTIFICIAIS, CANLES DE REGO...

VERTEDOIROS, TERRAZAS, CUBERTAS, FACHADAS... DEALMACENAMENTO DEAUGA DE ATA 500 M 3

DEALMACENAMENTO DEAUGA DE ATA 500M3

• SUBVENCIONADAS POLA XUNTA DE GALICIA

•DENDE UN CÉNTIMO POR LITRO

• SUBVENCIONADAS POLA XUNTA DE GALICIA •DENDE UN CÉNTIMO POR LITRO

• RAPIDEZ DE INSTALACIÓN (1-2 DÍAS)

• RAPIDEZ DE INSTALACIÓN (1-2 DÍAS)

• AMORTIZABLE ATA EN 3,5ANOS

• AMORTIZABLE ATA EN 3,5ANOS

• Estanques, lagos e encoros artificiais, canles de rego...

• Subvencionadas pola Xunta de Galicia.

• Dende un céntimo por litro.

• Impermeabilización de vertedoiros, terrazas, cubertas, fachadas...

500 m3

PLAN DE ABONADO ELIXIDO PARA CUBRIR NECESIDADES DE CULTIVO 600 quilos de Triple 1540.000 litros de purín vaca40.000 litros de purín vaca80.000 litros de purín vaca

• Rapidez de instalación (1-2 días).

• Amortizable ata en 3,5 anos.

200 quilos de Urea 46%600 quilos de Triple 15600 quilos de 22/7/6 300 quilos de 20/12/8

300 quilos de Cloruro potásico100 quilos de Urea 46%(especial millo) (especial millo)

PLAN DE ABONADO ELIXIDO PARA CUBRIR NECESIDADES DE CULTIVO 600 quilos de triple 1540.000 litros de xurro vaca40.000 litros de xurro vaca80.000 litros de xurro vaca 200 quilos de urea 46%600 quilos de triple 15600 quilos de 22/7/6 300 quilos de 20/12/8 300 quilos de cloruro potásico100 quilos de urea 46%(especial millo) (especial millo)

UF de N195

UF de N195

UF de P2O590

UF de P2O590

UF de K20225

UF de K20225

377,00 de xurro con respecto a abono típico

377,00 de purín con respecto a abono típico

800 m 3

800 m3

Ocálculodaamortizaciónestimadoparaunhabalsade800m faiseconprezosdemercadodeabonadosnosquenonsetenencontaunhaposible prezo do petróleo.

Ocálculodaamortizaciónestimadoparaunhabalsade800m faiseconprezosdemercadodeabonadosnosquenonsetenencontaunhaposible prezo do petróleo.

do petróleo trae consigo que o período de amortización se reducirá considerablemete ata 2,5

Balsas flexibles para almacenamento de xurro ou agua. Con esta solución aforramos a cuberta e os traballos de excavación.

• Balsas para almacenamento de xurros, auga, lodos, residuos...

A HUMIDADE DAS DIETAS

NAS VACAS LEITEIRAS FOI DO 53,8±12 %, SEN DIFERENZAS SIGNIFICATIVAS NO CONXUNTO DE TIPOLOXÍAS

intensificación da explotación (táboa 2); mentres, a compra de forraxes e concentrados simbolizan o 17,8±16,5 % e o 82,1±16 %, respectivamente, dos comprados. As explotacións máis intensivas deste traballo foron consideradas as de maior produción anual de leite, volume de leite por hectárea e número de vacas leiteiras.

A altitude non foi diferente entre tipoloxías, pero si entre comunidades autónomas (CC. AA.), maior en Navarra (P<0,05), con 559±158 msnm, e a menor en Cantabria, de 153±129 m. A precipitación media anual foi menor en Asturias con 848±83 litros m2, sen diferenzas nas outras e a menor na tipoloxía PePa (táboa 2). A temperatura media foi menor en Galicia e Asturias (figura 1) e entre tipoloxías a maior localizouse nas explotacións da tipoloxía Eco (táboa 2). A altitude das explotacións entre tipoloxías presenta un maior coeficiente de variación (72,8 %), seguido das precipitacións (30,2 %); mentres, a temperatura media, máxima e mínima fixérono co 13,3 %; 13,5 % e 22,2 %, respectivamente.

ANÁLISE DA PEGADA HÍDRICA

Alimentos

O volume de auga no conxunto de forraxes producidas na explotación foi de 895±364 litros kg-1 materia seca, con máximos de 1130±449 litros en EHba-EMz e mínimos de 710±140 litros en Eco (táboa 3), dentro do rango de 413 a 1045 litros sinalados en Irlanda por Murphy et al. (2017). A herba de pradeira rexistrou o maior volume, equivalente a 734±199 litros (P<0,05), sen diferenzas entre o millo e o raigrás italiano con 301±157

Figura 2. Límites do sistema e fontes de consumo de auga para o método de pegada hídrica das granxas da cornixa cantábrica. As liñas coloreadas de verde, azul e gris corresponden ao tipo de auga (Hoekstra et al., 2011)

PrecipitaciónRega

Agua de rede

Auga de choiva ou rega

Forraxes

ETP cultivo

Alimentos propios

ETP Auga de limpeza Auga de bebida Lixiviado

Alimentos comprados

Gasóleo

Electricidade Fertilizantes

Estercolero

Táboa 2. Características técnicas, climáticas e altitude das explotacións

Ecolóxico; PasCon, Pastoreo convencional; PePa, Presebe-pastoreo; EHba, Ensilado de herba; EMz, Ensilado de millo; EHba-EMz, Ensilado de herba e de millo; CFA: cultivos forraxeiros anuais; MS: materia seca; ECM: leite corrixido por graxa (Sjanja et al., 1990); et: erro típico, a,b,c, dentro da mesma fila difiren P<0,05.

e 267±142 litros, respectivamente. A menor pegada do millo foi atribuída á superior produción de biomasa por unidade de tempo de cultivo (56,8±10,6 kg MS ha-1 día), coincidindo cos meses de menos pluviometría. Mentres, o raigrás con 210 días de cultivo foi 27,2±3,1 kg MS ha-1 día, nos meses de maior precipitación.

A porcentaxe de auga verde, azul e gris no conxunto de forraxes propias foi do 85,6±12,4 %, 1,2±6,3 % e 13,1±8,9 %, respectivamente. A herba de pradería rexistrou a maior porcentaxe de auga verde (90,6±6,0 %), inferior ao 99 % sinalado por Murphy et al. (2017) en Irlanda, e os menores, en millo e raigrás do 74,1±16,1 % e 75,7±12,6 %, respectivamente. Soamente dúas explotacións de Navarra utilizan auga azul en millo, represen-

tando o 55,6±1,1 % da pegada hídrica, o 33±0,5 % da auga total para o conxunto de forraxes, equivalente a 60,5±17,5 litros de auga azul por litro de leite corrixidos por graxa (ECM).

A menor porcentaxe de auga gris rexistrouse na herba de pradería (9,3±6 %) e o máximo do 24,2±12,6 %, en raigrás italiano. En xeral, o volume de auga gris por quilo de materia seca foi similar entre cultivos, equivalentes a 62,7±38; 65,2±55 e 62,6±53 litros o millo, a herba de pradaría e o raigrás, respectivamente. As tipoloxías, EHba-EMz e EMz rexistraron a maior porcentaxe de auga gris (20,4±6,8 % e 19,3±8,6 %) respectivamente, imputable á maior achega de fertilizantes nitroxenados de orixe orgánica (486±206 e 420±147 kg ha-1) e inorgánic (115±88 e 126±124 kg ha-1, respectivamente).

Desde 12.500

Desde 10.000

Auga de bebida, limpeza e elementos de produción

A porcentaxe de auga azul por litro de leite vén sinalada na figura 3. As causas que afectan ao consumo de auga no gando leiteiro, entre outros, son o peso vivo, a produción de leite, consumo de materia seca, porcentaxe de materia seca do alimento, consumo de concentrados (Khelil-Arfa et al., 2012); contido de sodio da auga (Meyer et al., 2004); temperatura (Cardot et al., 2008) e accesibilidade á auga (King e Stockdale, 1981). Moitas explotacións dispoñen de pozos para a subministración de auga e case todas acceden á auga a través da rede municipal. Tanto a auga de bebida coma a de limpeza catalogadas aquí como auga azul foron consideradas con base na factura anual da auga en m3. A primeira foi 50±13 litros UGM-1 e día, con máximos de 67±16 litros en EMz e mínimos de 39±8 litros en PasCon, en calquera caso, inferiores a 70 litros sinalados polo DairyNZ (2012), e, a segunda, de 41±15 litros UGM-1 e día. O consumo de auga incrementou ata 101±30 litros UGM-1 e día no conxunto de explotacións (P<0,05), cando se suma á de bebida e limpeza a contida nos alimentos (mestura de auga verde, azul e gris), rexistrándose valores máximos de 138±37 en EMz e mínimos de 78±17 litros UGM-1 e día en ecolóxico.

A humidade das dietas nas vacas leiteiras foi do 53,8±12 %, sen di-

ferenzas significativas no conxunto de tipoloxías (táboa 1). Esta porcentaxe non xustificou as diferenzas na inxestión de materia seca nas vacas leiteiras, con mínimas de 16,6±3,0 kg en Eco e máximas de 24,1±1,9 kg en EMz , posiblemente debido ao baixo coeficiente de variación do 23 %. Pola súa banda, Leonardi et al. (2005) non observaron diferenzas na inxestión de vacas leiteiras alimentadas con dietas de diferente porcentaxe de humidade. A auga azul de bebida e limpeza foi de 5,0±0,5 litros l-1 ECM, sen diferenzas significativas entre tipoloxías (táboa 4), e similar ao indicado por Murphy et al. (2017) en Irlanda de 5,3±1,9 litros e de 3,9±0,29 litros en Alemaña (Drastig et al., 2010). Mentres, a auga atribuída á electricidade, gasóleo e fertilizantes foi de 1,05±0,91 litros l-1 ECM, con máximos de 1,96±1,73 en PasCon (P<0,05) e a menor nas demais tipoloxías.

Leite

A pegada hídrica por litro de leite ECM (HHECM) foi de 1080±392 litros e diferente entre tipoloxías (táboa 3), con máximos de 1436±323 en Eco e mínimos de 716±185 en EMz (táboa 3). A maior pegada en Eco é imputable a factores de produción como menor produción de leite e forraxe por hectárea (táboa 2). Estes resultados foron similares a 1096 e 1020 litros sinalados por Mekonnen e Hoekstra, (2010 e 2012); lixeiramente superiores a 953±254 litros

en Europa (Sultana et al., 2014) e superiores a 524±66 litros en Italia Cosentino et al. (2015) e 690±135 litros en Irlanda (Murhpy et al., 2017). No entanto, a distribución porcentual da HHECM [(auga verde (HHECMv); azul (HHECMa )e gris HHECMg)] foi diferente entre tipoloxías (táboa 3), con porcentaxes medias do 87,7±3,4 % (948±354 litros); 3,8±1,8 % (40±23 litros) e 8,4±2,4 % (91±41 litros), respectivamente. Factores como a produción de forraxe, produción de leite, consumo de penso por hectárea, tipo de forraxe producida, produción e achega de xurro, entre outros, puideran estar detrás daquelas diferenzas. No entanto, e para as explotacións do presente traballo, a gran dispersión observada para HHECMv ten a súa orixe á diferenza de precipitación entre as explotacións de Navarra (1354 l/m2) e os 848 litros en Asturias (figura 1). A gran dispersión observada en HHECMv ten a súa orixe á diferenza de precipitación entre as explotacións de Navarra (1354 l/m2) e os 848 litros en Asturias (figura 1). A maior porcentaxe de HH ECMv rexistrouse en Eco (89,9±1,6 %) e o menor en EHbaEMz e EMz (83,5±3,4 %); HHECMa foi superior en EHba-EMz (5,7±2,9 %) e a menor en EHba (2,6±0,73 %) e en HH ECMg foi superior en PePa (11,3±3,9 %) e a menor de (6,7±1,1 %) en ecolóxico. A maior porcentaxe de superficie dedicada a cultivos forraxeiros, principalmente millo en rotación con raigrás italiano nas tipoloxías EMz e EHba-EMz (valor medio 64,8 %), respecto ao 4,67 % de (PasCon, PePa e EHba), reduciu un 21,2 % (252 litros) a HHECM; 21,7 % (225 litros) a HHECMv; 18,0 % (7,8 litros) a HHECMa e 17,5 % (18,5 litros) a HHECMg. ZonderlandThomassen e Ledgard (2012) compararon a pegada hídrica da produción leiteira de dúas rexións diferentes en Nova Zelandia, Waikato (Illa Norte, sen rega, con choivas moderadas) e Canterbury (Illa Sur, con rega, con escasas choivas), os resultados foron de 945 litros de auga por litro de leite corrixido por graxa e proteína nas primeiras e 1084 litros as segundas. A auga verde de Waikato foi do 72 % e do 46 % en Canterbury, indicando a utilización da rega naqueles cultivos de alto rendemento en materia seca.

Figura 3. Distribución da auga azul por litro de leite das tipoloxías Eco, Ecolóxico; PasCon, Pastoreo convencional; PePa, Presebe-pastoreo; EHba, Ensilado de herba; EMz, Ensilado de millo; EHba-EMz, Ensilado de herba e de millo

GALICAL, ampla gama de produtos para un mellor rendemento da túa pradeira

Para reducir o efecto limitante do pH e controlar o aluminio nas terras de cultivo é recomendable aplicar emendas calcarias ou magnésicas.

• EMENDA CALCARIA, CAL VIVO GRANULADO (90 % CaO)

Alta porcentaxe en calcio. Valor neutralizante: 90 %

• EMENDA CALCARIA, CAL VIVO GRANULADO DOLOMÍTICO (35 % MgO / 60 % CaO)

Alta porcentaxe de magnesio. Valor neutralizante: 95 %

• EMENDA CALCARIA, CAL VIVO (80 % CaO)

Gran poder de neutralización. Valor neutralizante: 80 %

• EMENDA CALCARIA, CAL APAGADO (65 % CaO)

Potencia o rendemento agrícola. De fácil asimilación.

Valor neutralizante: 65 %

• EMENDA CALCARIA, CAL APAGADO + DOLOMÍA (53 % CaO / 23 % MgO)

Achega magnesio. Favorece a actividade clorofílica da planta.

Valor neutralizante: 83 %

• EMENDA CALCARIA, CARBONATO CÁLCICO (56 % CaO)

Para terra e camas hixiénicas. Eficaz na redución de mamites ambientais e dermatites. Apropiado para a produción de todo tipo de pensos. Valor neutralizante: 56 %

• EMENDA CALCARIA DE CARBONATO CÁLCICO MAGNÉSICO, GALIMAG (33 % CaO / 17 % MgO)

Achega magnesio. Valor neutralizante: 60 %

• EMENDA CALCARIA, GRANICAL G60 SUPRA (54 % CaO / 1 % MgO)

Fácil aplicación e asimilación. Valor neutralizante: 56 %

• EMENDA CALCARIA, GRANICAL G60 PLUS (47,35 % CaO / 6 % MgO)

Fácil aplicación e asimilación con achega de magnesio.

Valor neutralizante: 59 %

Estendido regulado por GPS Transporte a calquera punto de España e Portugal

Vial

Teléfono 982 22.14.84

Tfno.: 982 22 14 84

E-mail: info@galical.es

Web: www.galical.es

A suma porcentual de HH ECMa e HHECMg foi do 12,3±3,4 % (131±56 litros), similar ao 14,1 % (Mekonnen e Hoekstra, 2010) e ao 14,5 % (Sultana et al., 2014) indicado en estudos previos. Coincidente con Mekonnen e Hoestra (2010), a auga dos alimentos (propios e comprados) representa a maior porcentaxe de HH ECM cun valor medio do 99,3±0,24 %, maior en Eco 99,5±0,14 % (P<0,05) e menor do 99,1±0,22 %. en EMz. A HHECM dos alimentos propios difire aos comprados (P<0,05), con volumes medios de 396±255 litros e 678±218 litros respectivamente (táboa 3). A variabilidade observada nos primeiros é atribuída ás diferenzas de precipitacións (auga verde), produción tanto de forraxes como de leite por hectárea. A maior HHECM dos alimentos comprados (forraxes e pensos) rexistrouse en PasCon de 622±247 litros litro-1 ECM (P<0,05) e, a menor de 174±97 litros en EMz. Mentres, o superior volume auga dos alimentos comprados rexistrouse na tipoloxía PasCon (807±196 litros) e, a menor (P<0,05) en PePa con 513±293 litros (táboa 3). En calquera caso, o 84,9±13,7 % do volume de auga dos alimentos comprados procede dos concentrados e o 15,1±13,7 % das forraxes.

A figura 3 representa a porcentaxe de auga azul por litro de leite ECM, cun valor medio de 40±23 litros e diferente entre tipoloxías (táboa 3), dos cales, 31,1±14,6 litros proceden de alimentos comprados, similares a 30,6±10,2 litros sinalados en Irlanda por Murphy et al. (2017). Pola súa banda, Rotz et al. (2020) en Pensilvania (USA), sinalan consumos de 13,5 litros de auga azul (rega, limpeza, consumo e arrefriado do gando. As diferenzas respecto das de Rotz et al. (2020) poden ser atribuídas á metodoloxía de cálculo. No presente traballo usouse o modelo CROPWAT® (FAO, 2009), mentres que aqueles utilizaron o Integrated Farm System Model (Rotz et al., 2018), incluíndo ademais da produción e compra de alimentos, a auga usada no transporte. A auga gris foi de 91±41 litros por litro de leite ECM e diferente entre tipoloxías (táboa 3).

A auga asignada a un litro de leite foi de 922±343 litros e diferente entre tipoloxías (táboa 3), do mesmo xeito que a porcentaxe (P<0,05) respecto da pegada hídrica total de 1080±392 litros. Porcentualmente, foi superior en EHba-EMz (89,8±2,1 %) e a menor en

Eco (77,9±10,5 %). En calquera caso e para o conxunto de explotacións, a porcentaxe media foi do 85,4±7,8 %, similar ao 85,6 % indicado por defecto polo IDF (2010). En xeral, a produción de leite vaca e ano reduce a HHECM, HHECMv, HHECMa e HHECMg (r=0,73; -0,73; -0,38 e -0,44, P<0,01); mentres, o aumento de concentrado por quilo de leite fornecido ás vacas increméntaas respectivamente r=0,54; 0,51; 0,40 e 0,56 (P<0,01). A relación entre a produción de leite vaca e ano e a HHECM foi do tipo: 1832 - (0,093 Leite); r2=0,53, similar á observada por Lu et al., (2018) de 1685 - (0,106 Leite); r2=0,51).

A auga verde non compite co humano, o que cabe pensar en estratexias que reduzan a suma da auga azul e gris (HHECMa+g). Así, aumentos dun litro de leite vaca e ano a HHECMa+g pode diminuír 0,009±0,002 litros (r2=0,323 P<0,001) e aumentar 289±57 litros ao incrementar a achega de concentrado por litro de leite producido (r=0,33 P<0,001).

Táboa 3. Pegada hídrica do leite

CONCLUSIÓNS

A auga verde representou a maior porcentaxe da pegada hídrica por litro de leite; mentres, a auga azul procede principalmente dos concentrados. A eficiencia de conversión de alimento en leite, a produción de leite e a reserva de superficie agrícola para forraxes anuais máis produtivas que a pradeira por unidade de tempo son ferramentas que contribúen a reducir a pegada dun litro de leite.

AGRADECEMENTOS

Os autores agradecen o financiamento obtido polo INIA e Ministerio de Economía, Industria e Competitividade (subproyectos: INIA RTA201500058-C06-01 e 02), cofinanciado con fondos FEDER. Un agradecemento especial ás ganderías participantes do proxecto.

NOTA DOS AUTORES

Este artigo, publicado en ITEA, recibiu o accésit do Premio Prensa Agraria 2022 que concede a Asociación Interprofesional para o Desenvolvemento Agrario (AIDA). https://doi.org/10.12706/itea.2021.040

Eco, Ecolóxico; PasCon, Pastoreo convencional; PePa, Presebe-pastoreo; EHba, Ensilado de herba; EMz, Ensilado de millo; EHba-EMz, Ensilado de herba e de millo; A :HH correspondente á produción obtida dentro da porcentaxe de SAU que ocupa; B: % da pegada hídrica por litro de leite ECM dos alimentos propios; ECM: leite corrixido por graxa et: erro típico

VANTAXES

 Melloran a estrutura do solo, drenaxe, retención de auga e aireación, proporcionando un mellor ambiente de enraizamento das plantas.

 Posúen calidades de liberación de nutrientes lenta. O material continúa a súa descomposición dentro do solo, reducindo a cantidade de nitróxeno e fosfato que pode orixinarse cos fertilizantes químicos.

 Melloran a capacidade de traballo dos chans, especialmente arxilosos pesados.

 Melloran a retención de auga nos solos lixeiros.

 Melloran a resistencia á compactación do solo e á erosión.

 Reducen a necesidade de fertilizantes artificiais.

 Regulan o pH do solo, ao achegar cal.

PRODUTOS FERTILIZANTES

O seu contido en materia orgánica, nitróxeno e fósforo fanos especialmente atractivos para a elaboración de fertilizante no sector agroforestal. Entre as súas variadas vantaxes hai que destacar que melloran a estrutura do solo, o seu grao de porosidade e a capacidade de retención de auga debido fundamentalmente á achega de materia orgánica. Ademais, proporciónalle ao solo nitróxeno, fósforo e potasio de liberación lenta, e, ao achegar cal, permite regular o pH do solo. AGROAMB ten inscritos os diferentes produtos fertilizantes que elabora no Rexistro de Produtos Fertilizantes do Ministerio de Agricultura, Alimentación e Medio Ambiente.

FERTILIZANTES AUTORIZADOS

CÓDIGO TIPO

F0001757/2022 Fertilizante orgánico NPK de orixe animal e vexetal

F0001894/2022 Emenda orgánica compost

F0001895/2022 Emenda orgánica compost

F0001896/2022 Emenda orgánica húmica

F0001897/2022 Emenda orgánica húmica

NOME COMERCIAL

AGROTHAME ORGANITE START

AGROTHAME ORGANITE COMPOST

AGROTHAME ORGANITE COMPOST START

AGROTHAME ORGANITE HUMICO START

AGROTHAME ORGANITE HUMICO

F0001919/2023 Fertilizante órgano-mineral nitroxenado líquido

F0001925/2023 Fertilizante órgano-mineral NK líquido

AGROTHAME ORGANITE N-LIQ

AGROTHAME ORGANITE PURINE

F0001926/2023 Fertilizante órgano-mineral NP líquido

F0001980/2023 Emenda orgánica húmica

F0002420/2025 Fertilizante órgano-mineral NPK

F0002421/2025 Fertilizante órgano-mineral NPK

F0002422/2025 Emenda orgánica húmica

AGROTHAME ORGANITE LIQUID

AGROTHAME ORGANITE HUMICO ZEN

AGROTHAME ORGANITE AGRO

AGROTHAME ORGANITE SULFAGRO

AGROTHAME ORGANITE HUMOST

Modelo Lely de granxas XL

A filosofía Lely para o muxido en grandes explotacións (VI): o modelo alemán

As granxas alemás son o verdadeiro expoñente de crecemento tanto en número de cabezas como en número de robots de muxido. Nunha viaxe organizada por Lely, varios gandeiros españois puideron ver in situ as vantaxes do muxido robotizado da marca holandesa co tráfico libre como sinal de identidade.

Na viaxe á rexión de Dresde, ao sueste de Alemaña, a expedición española visitou tres granxas XL con máis de oito robots de muxido cada unha. O que máis chamou a atención foi a escasa man de obra que utilizan para a xestión dentro das explotacións, sobre todo en relación ao traballo que aforran cos robots con respecto ás salas de muxido rotativas que empregaban antes.

As granxas en Alemaña despois da guerra pertenceron ao Estado e, posteriormente, convertéronse en cooperativas que logo os seus socios lle compraron ao propio Estado; de aí as grandes extensións de terreo que teñen, xa que durante anos foron obrigados a aglutinar recursos e a unirse para poder crecer. Desta forma, en 1990 as explotacións partían como mínimo con 1.000 hectáreas de terreo, algo que fixo que puidesen medrar ata chegar ás granxas que teñen na actualidade.

Dúas das ganderías visitadas fóronse adecuando aos robots de muxido, xa que algunha delas comezou a súa actividade antes de 1990 e no seu día non estaban pensadas para utilizar robots. Estas explotacións carecen da amplitu-

de á que estamos afeitos hoxe en día, pero o seu funcionamento é sobresaliente, xa que o aforro da man de obra, unido ao incremento dos litros de leite que obteñen actualmente, os fixo crecer de forma exponencial nos últimos anos.

Os parques xestiónanse de forma diferente en cada granxa. Nalgunha puidéronse ver grupos de catro robots xuntos, aínda que o normal era sempre en lotes de dous. As máquinas tiñan tempo libre dabondo en todas as explotacións, ao aproximarse ao 20 % do día cos robots parados, xa que primaban telos máis desafogados para que non estivesen cunha carga de traballo excesiva.

MILCHLAND SCHÖNAU

Esta granxa, xestionada por un matrimonio, ten nove robots de muxido Lely Astronaut A5. Na actualidade moxen en robot a 500 animais, pero xa estaban a preparar as obras para incluír cinco novos A5 nas súas instalacións para as súas máis de 800 vacas. Ata o momento, comparten muxido cunha sala rotativa, na que estaban muxindo a preto de 300 vacas, as cales lles dan moito máis traballo en relación ao que teñen agora cos robots.

Cando os propietarios pensaron no cambio ao muxido robotizado, Lely non foi a súa primeira opción, xa que tiñan pensado incluír robots da marca coa que teñen a sala rotativa. Foi no banco, cando foron a pedir o préstamo para os robots, onde lles suxeriron que meditasen sobre a marca que ían adquirir, debido ao retorno e á amortización do investimento. Nese momento foi cando optaron por Lely, e empezaron a traballar xunto ao seu Lely Center en adaptar o deseño ás súas instalacións. Hoxe en día, están encantados co cambio.

Os empregados dedicados ao muxido son 14; oito deles encárganse da sala rotativa, por quendas, para tres muxidos diarios. Por tanto, só seis persoas se ocupan do traballo diario nos Lely Astronaut. Cando teñan funcionando os 14 robots, a mediados de 2024, prevén que só oito empregados cumpran coa función do muxido e a xestión da granxa, o que suporía un aforro de seis empregados con respecto aos que teñen actualmente.

AGROFARM HERWIGSDORF EG

Esta é, sen dúbida, a granxa máis espectacular das visitadas na viaxe. As súas novas instalacións con 16 robots

Lely Astronaut A5 están feitas por e para o robot de muxido, con corredores amplos para traballar con lotes de catro robots e unha grande área de separación compartida para cada oito máquinas de muxido. As dúas naves son completamente simétricas e no medio está a leitería.

A xestión da man de obra para as súas 1.000 vacas en muxidura é excelente, xa que o matrimonio que rexenta a granxa se apoia tan só en catro empregados para as tarefas diarias. A explotación conta, ademais, con catro arrimadores de comida, Juno Flex, para os seus corredores exteriores.

O traballo está completamente organizado. Ben é certo que os empregados que traballan coas vacas non teñen que facer ningunha tarefa coas máquinas, nin carro unifeed, só estar pendentes dos animais que hai dentro da explotación.

Grazas ás súas áreas de separación, dúas en total, unha para cada oito robots, poden desempeñar as tarefas diarias cos exemplares da mellor forma posible e sen molestar ao resto do rabaño. O deseño destas áreas, detrás dos robots, permítelles usar unha zona para as inseminacións, outra para os celos e outra para as vacas máis delicadas, ás cales lles queren prestar máis atención diaria.

Esta é unha granxa máis do estilo ao que se adoita ver en España, con amplitude e moi cómoda tanto para os gandeiros como para as súas vacas.

AGRARGESELLSCHAFT RUPPENDORF AG

A granxa máis grande que se visitou está ao leste de Dresde. Esta explotación conta con 21 robots de muxido Lely Astronaut A4 e máis de 1.200 vacas en muxidura. As instalacións son inmensas, pero non están centralizadas, xa que a granxa ten seis edificacións onde están os robots.

Teñen a granxa dividida en lotes de dous robots por parque, algo que lles axuda á xestión diaria cos seus animais. Esta é unha cooperativa de máis de 27 socios, dos que moitos son empregados, xa que levan 7.000 hectáreas de terreo para abastecer de comida ás súas vacas.

Contan con 12 persoas para atender o gando. Esta é unha granxa sen corredores de alimentación, do mesmo xeito que a pri-

meira, como as que coñecemos aquí en España: non teñen cornadizas e alimentan as súas vacas cun sistema por cintas nuns presebes de pouco máis dun metro de fondo. Isto axúdalles a maximizar o espazo para os seus animais.

Os robots teñen unha media de entre 100 e 110 vacas por cada dous e a súa produción diaria supera os 40.000 litros de leite, dos que non poden baixar do 4 % de materia graxa para non ser penalizados pola industria láctea que llelo recolle. O prezo por litro en todas as explotacións visitadas situábase nos 38 céntimos de base.

Este é un negocio moi particular, xa que se pode apreciar que as instalacións son bastante antigas e reformáronse; hai máis de corenta anos, eran naves que se utilizaban para criar porcos e a súa altura non era superior aos tres metros e medio, pero a tranquilidade do gando daba boa mostra do óptimo funcionamento do tráfico libre de Lely.

Se queres saber máis sobre o modelo de Lely para robotizar grandes explotacións de leite, no dubides en poñerte en contacto con nós no seguinte enderezo de correo electrónico: elmodelolelyparalasgrandesexplotaciones@cor.lelycenter.com e lembra que unha vaca feliz é unha vaca máis produtiva.

“Marcho, que teño que marchar”: monitorización do período seco

Neste último capítulo analizamos como, xunto co seu veterinario, pode avaliar de maneira sinxela o resultado do manexo do secado nas súas vacas, o que resulta especialmente interesante nesta época na que moitas ganderías tiveron que implementar cambios, para adaptarse á nova lexislación do uso de antibióticos.

Carlos

Carbonell, Laura Elvira Servizo Técnico de Ruminantes MSD Animal Health

Orefraneiro popular serviunos de guía para reflexionar sobre o manexo integral do secado e a saúde do ubre nas vacas de alta produción. Para despedir esta serie de artigos, non se nos ocorre mellor refrán que “Marcho, que teño que marchar”, expresión moi galega que se di cando un marcha, non porque queira, senón porque é o que toca.

O QUE NON SE MIDE NON SE PODE XESTIONAR

Se queremos avaliar calquera proceso ou sistema de traballo, necesitamos medir certos parámetros para obter datos que poidamos analizar. Con todo, os datos por si sós non sempre achegan información e a información tampouco supón, en moitos casos, coñecemento. De aí que xurdan, en todos os sis -

temas de xestión, indicadores clave que facilitan a interpretación e a análise deses datos.

Existen indicadores de saúde do ubre que nos axuden a valorar o resultado do período seco?

Unha ferramenta moi usada polos veterinarios na xestión da calidade do leite é o reconto de células somáticas individualizado, que se obtén grazas ao traballo das asociacións de control leiteiro. Con base nestes datos, tamén podemos obter uns indicadores clave para valorar a evolución da saúde do ubre durante a fase na que non se muxa a vaca.

UNHA FERRAMENTA MOI USADA POLOS VETERINARIOS NA XESTIÓN DA CALIDADE DE LEITE É O RECONTO DE CÉLULAS SOMÁTICAS INDIVIDUALIZADO, QUE SE OBTÉN GRAZAS AO TRABALLO DAS ASOCIACIÓNS DE CONTROL LEITEIRO

Esquema 1. Clasificación das vacas a nivel de saúde de ubre, en función do reconto de células somáticas en control anterior ao secado e o primeiro control posparto. Categorízase a vaca como vaca “sa” ou “enferma” tendo en conta se o reconto é superior ou inferior a 200.000 cls./ml

Primeiro, tal e como se mostra no esquema 1, clasi camos a vaca, antes de secala, como “sa” ou “enferma ou infectada”, en función do reconto de células somáticas no control previo ao secado. Despois, unha vez que o animal remata o seu período seco e empeza a nova lactación, vólvese clasi car como “sa” ou “enferma” no seu primeiro control despois do parto.

E así, obtemos uns indicadores que nos describen unha fotografía, bastante detallada, do status sanitario a nivel de mamite subclínica durante o período seco:

• Porcentaxe de vacas “enfermas ou infectadas ao parto”→Vacas que teñen un reconto maior 200.000 cls./ ml no primeiro control posparto.

• Risco de nova infección ao parto → Risco de que unha vaca que chega “sa” ao secado estea “enferma” no primeiro control posparto.

• Probabilidade de curación ao parto → Probabilidade de que unha vaca que chegue “enferma” ao secado se cure aparentemente durante o secado.

OS RABAÑOS CONTAN CON MOITAS MÁIS VACAS CON UBRES SANS CA ENFERMOS. DE AÍ QUE SEXA CRÍTICO ANALIZAR SE AS VACAS CONTINÚAN “SAS” TRAS O PARTO

Na gráfica, obsérvase que a tendencia mostra un incremento do número de vacas que se infectan cada ano durante o período seco. Por exemplo, en 2020, infectábase 1 de cada 10 vacas que chegaran sas ao secado. Con todo, no 2023, esta cifra aumentou ata 3, o que supuxo que neste rabaño de 120 animais, 24 vacas máis iniciaron a lactación infectadas. A consecuencia para o gandeiro foi un incremento tanto das mamites clínicas graves na lactación temperá coma das células somáticas no tanque a partir de metade do ano 2023.

En capítulos anteriores, explicamos que o período seco é a etapa de maior risco para adquirir novas infeccións intramamarias por patóxenos ambientais, especialmente ao comezo e ao final deste período. E como consecuencia, increméntase moito o risco de padecer mamite clínica os primeiros meses de lactación.

Entón, dispoño de indicadores para valorar se a orixe da infección destas mamites clínicas tivo lugar durante o período seco?

De novo, os expertos de calidade de leite crearon un índice, a porcentaxe de mamite clínica nos primeiros 30 días despois do parto para analizar este apartado. Para iso, é indispensable que leve un rexistro dos tratamentos de mamite clínica na granxa. E é moi recomendable que, se pode, analice cos seus técnicos este dato, especialmente se ten máis de 5 vacas con mamite clínica, no primeiro mes posparto, cada 100 partos.

E como podo saber se os meus resultados son correctos?

Unha vez que se dispón dos indicadores, ábrese unha oportunidade de descubrir se existen áreas de mellora e, para iso, cómpre comparar o resultado. Existen dous tipos de comparativas, a primeira cun mesmo ao longo do tempo para saber a evolución propia. A segunda sería comparando os nosos datos cos das outras ganderías, para coñecer como estamos respecto dos demais. Imos pór exemplos de granxas reais e, para iso, por sorte, dispoñemos destes indicadores medios a nivel nacional na sección de calidade de leite da plataforma Simbad de Conafe.

Hai que ter en conta que a calidade de leite das ganderías mellorou moito e, como consecuencia, os rabaños contan con moitas máis vacas con ubres sans ca enfermos. Por iso é polo que sexa crítico analizar, se as vacas se infectan durante o período seco, ou continúan “sas” tras o parto.

Para iso, a gráfica 1 presenta o risco de novas infeccións ao secado, durante os últimos 6 anos dunha granxa de Lugo de alta produción.

E estes resultados son bos ou malos?

Para sabelo, a esta mesma gráfica, podemos añadirlle os valores medios que recompila Conafe de todos os gandeiros a nivel nacional e que podemos usar de referencia. Deste modo, como se observa na gráfica 2, esta gandería estivo os primeiros cinco anos con moi bos datos, moi por debaixo da media. Non obstante, durante 2023 non continuou esta tendencia.

Gráfica 1. Risco de novas infeccións durante o período seco dunha granxa de Lugo de 120 vacas ao longo de 6 anos (2017-2023)

Gráfica 2. Risco de novas infeccións durante o período seco dunha gandería de Lugo (azul) e media nacional de Conafe (vermello) ao longo de 6 anos (2017-2023)

Una nueva barrera en la protección del pezón

TODAS LAS VACAS

SELLADO POR VACACIONES

MERECEN UN SELLADOR

¿Listos para el cambio?

Descárgate la ficha formativa de Secado Selectivo

Gráfica 3. Probabilidade de curación ao secado dunha gandería (azul) e a media nacional de Conafe (vermello) de febreiro a decembro do 2023

Esta gandería, a comezos do 2023, implementou o secado selectivo e os resultados non foron os esperados. De feito, a principios do 2024, comezou a traballar cun servizo de calidade de leite e os primeiros pasos consistiron en reducir as posibilidades de entrada das bacterias ambientais. Neste caso púxose o foco en tratar de mellorar a hixiene e o benestar das vacas secas, incrementado o espazo por vaca de cama quente. Así mesmo, vánselles aplicar seladores internos a todas as vacas organizando previamente un adestramento do procedemento por parte do seu técnico.

E se teño controladas as novas infeccións ao secado xa o teño todo solucionado?

Pois a verdade é que non, xa que, para conseguir moitas vacas sas ao parto, teremos que traballar en dous aspectos: 1) previr as novas infeccións durante o secado, e 2) curar as infeccións existentes.

Na gandería da gráfica 3, as novas infeccións ao secado están ao redor do 12 % e non lle causan moito problema. En cambio, as curacións a partir de xuño, como se observa na gráfica, derrumbáronse. As vacas que

non se curan terán un reconto de células somáticas superior ao resto na seguinte lactación. Ademais, producirán menos leite, presentarán maior risco de padecer mamite clínica e unha menor supervivencia no rabaño. De aí que sexa fundamental revisar co seu técnico: o criterio de selección das vacas a tratar con antibiótico de secado, os patóxenos que lle causan problemas e as resistencias destes á hora de seleccionar o antibiótico a elixir, así como asegurar o benestar da vaca neste período para que non afecte o seu estado inmunitario.

CONCLUSIÓNS

Calquera dato é susceptible de mellorar, aínda que tamén de empeorar. De aí que lle recomendamos, en primeiro lugar, que invista tempo co seu veterinario en analizar os indicadores de saúde do ubre ao redor do secado para ver se existen ou non oportunidades de mellora.

E para finalizar o último capítulo desta serie, lembre que as cousas importantes da vida, coma a amizade ou a saúde, se recoñecen principalmente porque en realidade, non son cousas . E, ademais, non se poden contar nin analizar...

RECOMENDÁMOSLLE QUE INVISTA TEMPO CO SEU VETERINARIO EN ANALIZAR OS INDICADORES DE SAÚDE DE UBRE AO REDOR DO SECADO PARA VER SE EXISTEN OU NON OPORTUNIDADES DE MELLORA

Por iso, por favor, tenten ser felices e nós marchamos, que temos que marchar

NOTA DOS AUTORES

Bibliografía a disposición de quien lo solicite

ADVANCED

PREMIUM STARTER

Cada etapa cuenta

SenseHub® Dairy Youngstock,

tu gran aliado en la recría.

Sensehub® Dairy es la solución que puede monitorizar los animales desde que nacen hasta el final del ciclo productivo, ofreciendo información fiable 24/7 para contribuir en la toma de decisiones.

Este producto no está diseñado para diagnosticar, tratar, curar o prevenir ninguna enfermedad en los animales. Para diagnosticar, tratar, curar o prevenir enfermedades animales, consulte con su veterinario. La precisión de los datos recogidos y presentados en este producto no tienen como intención compararse con los de dispositivos médicos o cualquier otro dispositivo de medida científico.

A lingua azul (febre catarral ovina) e o uso de modelos eólicos para planificar campañas de vacinación a grande escala

Neste estudo realizamos un percorrido pola situación actual da lingua azul en Europa e reflexionamos sobre os avances logrados no protocolo de modelización do vento para planificar as campañas de vacinación veterinaria, o cal pode mellorar a eficacia e a eficiencia destas campañas e axudar a reducir a súa propagación e o seu impacto no noso gando.

Guy Hendrickx Avia-GIS (Zoersel, Bélxica)

OS JEJENES, VECTOR DE INFECCIÓN EN EUROPA

Nas últimas décadas, os jejenes picadores (Culicoides sp.) desempeñaron un papel cada vez máis importante como vector de infección de enfermidades emerxentes que afectan o gando en Europa. Estas enfermidades inclúen:

• A febre catarral ovina ou lingua azul (LA ou BTV): enfermidade vírica que afecta a ovinos, bovinos, caprinos e ruminantes salvaxes.

Caracterízase por in amación das mucosas, hinchazón e hemorraxias, e pode ser mortal, sobre todo nas ovellas. Actualmente, o serotipo 3 (BTV-3), unha cepa non identi cada ata agora nas rexións temperadas de Europa, está a invadir os Países Baixos, Alemaña e Bélxica, e é o tema central deste artigo de opinión.

• Virus de Schmallenberg (SBV): este virus afecta principalmente a bovinos e ovinos, provoca febre,

reduce a produción de leite e, en animais xestantes, pode causar malformacións conxénitas nas crías. O virus identi couse por primeira vez en Europa en 2011 e xa existe unha vacina.

• Peste equina africana (PEA): aínda que preocupa principalmente en África, existe o risco de que se propague a Europa. Trátase dunha enfermidade moi contaxiosa e mortal que afecta a cabalos, mulos e asnos. Historicamente, xo raras incursións en Europa, sobre todo en España e Portugal nos anos sesenta e, posteriormente, a nais do oitenta. A presenza da enfermidade en Europa vixíase estreitamente debido á súa elevada taxa de mortalidade nos cabalos e ao seu potencial de rápida propagación se se introduce en zonas non endémicas. Disponse de vacinas.

• Enfermidade hemorráxica epizoótica (EHE o EHD): similar á lingua azul, a EHE afecta aos cérvidos, pero tamén pode afectar aos bovinos. Actualmente hai epidemias activas en varios países europeos. Francia sufriu importantes epidemias, principalmente nas rexións meridionais, e ampliou as restricións de movementos para controlar a propagación. España tamén rexistrou un aumento substancial das epidemias no seu territorio continental. Italia noti cou casos de EHE en gamos salvaxes en Sardeña, e Portugal segue con 73 brotes. Na actualidade non se dispón de vacina en Europa e a doenza considérase motivo de gran preocupación.

A LINGUA AZUL É UNHA ENFERMIDADE ANIMAL DE DECLARACIÓN OBRIGATORIA

E, EN CASO DE SOSPEITA, DEBE NOTIFICARSE INMEDIATAMENTE

Estas enfermidades non só supoñen un problema sanitario directo para os animais, senón que tamén teñen importantes repercusións económicas pola perda de produtividade, as restricións comerciais e os custos asociados ás medidas de prevención e control. O seu risco pode variar en función do clima, as poboacións de jejenes e os movementos dos animais. A vixilancia e as medidas de prevención, como a vacinación cando existe, son esenciais para xestionar estas ameazas.

SITUACIÓN ACTUAL DA LINGUA AZUL EN EUROPA

A situación actual en Europa é bastante grave, con múltiples brotes notificados en distintos países:

1. Países Baixos : o serotipo 3 da lingua azul (BTV-3) detectouse a principios de setembro de 2023 e desde entón propagouse rapidamente por todo o país. A finais de novembro de 2023, rexistráronse máis de 3.900 casos, que afectaban tanto a bovinos como a ovinos (véxase a figura a continuación). Trátase do primeiro brote no país desde 2009, o que provocou a perda do status de país libre de lingua azul. Os Países Baixos estiveron libres da enfermidade desde 2012.

2. Bélxica e Alemaña: o primeiro caso confirmado de BTV-3 en Bélxica detectouse nun rabaño de ovellas na provincia de Anveres. A 28 de novembro de 2023, había un total de catro focos de BTV-3 en explotacións ovinas de Bélxica. Todos están situados preto da fronteira cos Países Baixos.

3. Alemaña: confirmouse un primeiro foco en outubro de 2023, que afectou a unha explotación ovina de Renania do Norte-Westfalia.

Ata o 27 de novembro de 2023, notificáronse 15 focos do serotipo 3 (BTV-3) en Alemaña, o que mostra unha migración cara ao norte. Espéranse novos brotes, especialmente en Renania do Norte-Westfalia e Baixa Saxonia.

4. Reino Unido: tamén notificou algúns casos de BTV-3, con zonas de control temporal (ZCT) establecidas en Norfolk e Kent para restrinxir o movemento de animais susceptibles. En decembro de 2023, identificáronse 27 animais infectados en 16 explotacións.

5. Francia: identificouse unha nova cepa do serotipo 8 do virus da lingua azul que se propagou a máis de 1.350 explotacións. Esta cepa presenta síntomas clínicos graves, pero as vacinas existentes contra o serotipo 8 actúan eficazmente. Está a estenderse principalmente cara ao nordés, afectando a rexións fronteirizas con Suíza, España e Córsega.

6. Italia: notificou varios brotes de diferentes cepas de BTV desde setembro de 2023, incluído un número significativo en Sardeña. Os focos refírense aos serotipos BTV-1, BTV-3, BTV-4 e BTV-8. Cabe sinalar que os brotes de BTV-3 en Sardeña non parecen ser da mesma cepa que nos Países Baixos.

7. España: en novembro de 2023, España notificou un total de 5 focos de BTV-4 en zonas anteriormente libres de lingua azul. É importante sinalar que actualmente non existe ningunha vacina aprobada pola UE contra o BTV-3 e que aínda non se sabe se outras vacinas contra a lingua azul (BTV-8, 1 ou 4) poden ofrecer protección. A lingua azul é unha enfermidade animal de declaración obrigatoria e, no caso de sospeita, debe notificarse inmediatamente. A vixilancia está en curso e pídeselles a gandeiros e veterinarios que estean atentos.

Figura 1. Epidemia de BTV-3 nos Países Baixos en 2023: propagación a finais de setembro (a), propagación a finais de outubro (b) e propagación actual (c)

Fonte: nvwa.nl

Figura 2. Mapas semanais (a) e acumulativos (b) de densidade do vento que modelizan a epidemia de BTV 8 de 2006

DÉJÀ VU

Esta espectacular propagación do BTV-3 por gran parte dunha paisaxe bioclimática temperada lembraba á epidemia de BTV-8 que apareceu na rexión de Maastricht en 2006, na encrucillada de tres países: Bélxica, Países Baixos e Alemaña. Unha vez introducido, por unha vía aínda descoñecida, e sen dispoñibilidade de vacina, o virus propagouse por máis de 1,5 millóns de km2 en dúas tempadas. A nais de 2008, máis de 50.000 explotacións de 14 países víronse afectadas. Só tras o desenvolvemento dunha vacina inactivada aprobada pola UE en 2008 puideron lanzarse campañas de vacinación sistemáticas e obrigatorias. Debido á gran demanda en Europa, aínda había escaseza de doses en 2008 e a propagación non se detivo ata 2009, unha vez que a vacina estivo amplamente dispoñible. Tras estas campañas de vacinación obrigatoria, que nalizaron en 2010, a maioría dos países europeos recuperaron o seu status de libres de BTV-8 entre 2010 e 2012. Esta cepa de BTV-8 é moi virulenta non só no gando ovino, senón tamén no bovino. Ademais, podería atravesar a barreira placentaria, o que non é típico das cepas de campo do BTV illadas anteriormente, e podería proporcionar un mecanismo adicional para pasar o inverno durante o período libre do vector de transmisión. Esta epidemia no norte de Europa probablemente causou máis danos económicos que calquera outra epidemia anterior de serotipo único do BTV. Tras a súa erradicación o cial, a cepa reapareceu en Francia en 2015 e estendeuse a máis de 5.000 explotacións. Os estudos demostraron que os anticorpos persisten durante polo menos 5 ou 6 anos tras a infección natural ou a vacinación. En 2015, a taxa de protección do gando contra o BTV-8

caera a menos do 20 %. En abril de 2019, o BTV-8 estendeuse de novo cara ao norte e o leste ata Alemaña, Suíza e Bélxica. Os gandeiros podían vacinar de forma voluntaria utilizando as vacinas inactivadas dispoñibles. Para o comercio, a vacinación seguía sendo obrigatoria.

MODELOS EÓLICOS

A epidemia de serotipo-8 deunos unha visión única de como este virus transmitido por jejenes propágase entre explotacións. Publicáronse numerosos artigos sobre o tema e destacáronse dúas vías principais: o transporte e o vento. O transporte pode favorecer a propagación tanto a través do gando infectado coma dos jejenes. Isto pode contribuír non só á propagación entre granxas, senón tamén dentro das propias granxas. Isto último é principalmente un risco adicional en zonas onde os pastos dunha mesma explotación están moi separados. Aínda que o transporte pode regularse e sempre é unha das medidas máis importantes que se toman unha vez identi cado un brote, o vento é un proceso natural que non pode deterse.

Baseándose no noso traballo previo en Grecia e Bulgaria, a EFSA pediunos que desenvolvésemos un modelo de vento de segunda xeración durante o brote de serotipo-8 en 2006. Utilizando os datos de vento do Centro Europeo de Previsións Meteorolóxicas a medio prazo (ECMWF), calculáronse as traxectorias do vento para cada granxa infectada desde o inicio rexistrado dos síntomas. Estas traxectorias ltráronse para eliminar os eventos de vento que non contribuían á propagación potencial do vector. Os eventos de vento apropiados rasterizáronse (crear imaxes a partir de píxeles) e agruparon semanalmente para obter mapas semanais de densidade do vento ( gura 2a). Ao mes-

mo tempo, tamén se calcularon mapas acumulativos de densidade do vento para avaliar o impacto global da dispersión do vector polo vento e superpuxéronse a estes as epidemias observadas ( gura 2b).

Estableceuse así unha forte correlación positiva entre os datos de densidade do vento e o patrón de propagación horizontal asimétrica da epidemia de serotipo-8 de 2006. Demostrouse que a propagación a distancias curtas (<5 km), medias (5 a 31 km) e longas (>31 km) tiña un impacto diferente na propagación da enfermidade. As densidades de vento calculadas estaban relacionadas coa propagación a media/ longa distancia, mentres que a propagación a curta distancia debíase principalmente ao voo circular activo dos Culicoides (tamén afectado os ventos locais). Mentres que traballos anteriores na conca mediterránea demostraron que a propagación eólica de Culicoides sobre o mar se produce a distancias de ata 700 km, este fenómeno non se observou en terra debido á elevada turbulencia. A propagación a longa distancia por terra seguiu un patrón de saltos, con paradas intermedias e o establecemento de grupos locais de circulación do virus a distancias de 35 a 85 km. Cara ao leste (en Alemaña), a altitude e a rugosidade do terreo, causantes de turbulencias aéreas e da caída de Culicoides, consideráronse factores importantes que limitaban a propagación.

En 2008-2009, produciuse outro acontecemento importante relacionado coa lingua azul. Era a primeira vez en Europa que un serotipo do BTV con nado á paisaxe bioclimático mediterráneo penetraba na paisaxe bioclimática temperada. De feito, o serotipo-1 cruzou a barreira pirenaica e entrou en Francia. Aínda que se trataba dunha noticia alarmante, a boa noticia era que xa

Hablemos

Tras la aparición de los primeros brotes en 2004, la amenaza del virus de la lengua azul es constante tanto en España, como en varios países de Europa.

Tras la aparición de los primeros brotes en 2004, la amenaza del virus de la es constante tanto en España, como en varios

Desde hace más de 20 años, trabajamos codo con codo con veterinarios y ganaderos, protegiendo a millones de vacas y ovejas frente al virus BTV.

Desde hace más de 20 años, con veterinarios y ganaderos, protegiendo a millones de vacas y ovejas

Nuestra experiencia en la investigación y desarrollo de vacunas nos permite ofrecer una vacunación con sentido.

Nuestra experiencia en la investigación y desarrollo de vacunas nos permite ofrecer una vacunación con sentido.

Sede Central: Parque Tecnológico de León

Sede Central: Parque Tecnológico de León

Calle Nicostrato Vela M 20 • 24009 León - España

Calle Nicostrato Vela M 20 • 24009 León - España

Tel.: 987 800 800 • e-mail: mail@syva.es • www.syva.es

Tel.: 987 800 800 • e-mail: mail@syva.es • www.syva.es

www.facebook.com/syvacontigo

www.facebook.com/syvacontigo

se dispuña dunha vacina autorizada pola UE.

O noso traballo de modelización do vento serviu de base para desenvolver un protocolo de modelización de terceira xeración para responder a unha pregunta moi concreta das Autoridades Veterinarias belgas: propagaríase a Bélxica a cepa BTV-1 que aparecera en Francia?

O noso novo modelo (figura 3a), financiado polo Laboratorio Veterinario Belga (CODA-CERVA naquel momento), utilizouse para avaliar a propagación da lingua azul por vectores, tendo en conta tanto o movemento dos vectores independente do vento como o mediado polo vento.

O modelo parametrizouse a partir dos coñecementos epidemiolóxicos da epidemia de serotipo-8 en 2006/2007 e da epidemia de serotipo-1 en 2008 no sur de Francia. O modelo predixo correctamente a superficie total da zona infectada, aínda que sobrestimou lixeiramente a densidade espacial de casos. O modelo utilizouse de forma operativa na primavera de 2009 para predicir a propagación do serotipo-1, tendo en conta as campañas de vacinación masiva en Francia (figura 3b). Isto permitiulles aos veterinarios belgas decidir se existía o risco de que o serotipo-1 se introducise en Bélxica desde Francia a través do movemento de jejenes e se, por tanto, era necesaria a vacinación. Dada a distancia da zona infectada prevista á fronteira belga, decidiuse non lanzar unha campaña de vacinación obrigatoria contra o serotipo-1 en Bélxica en 2009.

UTILIZACIÓN DE MODELOS PARA PLANIFICAR CAMPAÑAS DE VACINACIÓN

Os modelos de propagación eólica coma os descritos anteriormente para o virus da lingua azul (BTV) poden mellorar enormemente a planificación das campañas de vacinación de varias maneiras:

1. Cartografía preditiva: estes modelos poden predicir as traxectorias e destinos probables dos jejenes portadores do virus da lingua azul transportados polo vento, o que axuda a identificar as zonas con alto risco de epidemias.

2. Vacinación oportuna: ao predicir a chegada do virus da lingua azul a novas zonas, estes modelos

en conta a vacinación masiva en Francia

permiten administrar vacinas a tempo, antes de que o virus chegue ás poboacións susceptibles.

3. Asignación de recursos: os modelos poden axudar a asignar os recursos de forma máis eficaz, concentrando os esforzos de vacinación nas zonas probablemente máis afectadas polo virus.

4. Seguimento e vixilancia: poden utilizarse xunto cos datos de vixilancia para controlar a eficacia das campañas de vacinación e adaptar as estratexias en caso necesario.

5. Avaliación de riscos: os modelos de propagación eólica contribúen a realizar avaliacións de riscos exhaustivas, o que permite tomar decisións máis informadas sobre onde e cando vacinar.

Ao incorporar estes modelos ao proceso de planificación, os xestores da sanidade veterinaria poden mellorar a eficacia e a eficiencia das campañas de vacinación contra a lingua azul, reducindo así a propagación e o impacto da enfermidade.

A cuestión principal é entón a seguinte: poden utilizarse eses modelos para apoiar a planificación dunha campaña de vacinación nunha poboación de ruminantes alleos á situación e estimar a porcentaxe de animais que é necesario vacinar para deter a súa propagación? Non é unha pregunta baladí, dado que (i) hai un longo atraso entre a vacinación e a inmunidade protectora dun individuo, e (ii) os jejenes infectados poden propagarse a distancias considerables durante ese tempo.

Para comprobalo, utilizamos o modelo desenvolvido a partir da epidemia de BTV-1 de 2008 no sur de Francia e supuxemos que existía unha prohibición efectiva do transporte dentro

das explotacións e entre elas na zona considerada. Inicialmente, supuxemos que non había vacinación e que a enfermidade se propagaba libremente a través de Culicoides infectados utilizando os ventos dominantes como factor principal.

Os resultados suxiren que cómpre vacinar unha elevada proporción de gando se se quere deter a propagación da enfermidade. Con todo, existe un problema práctico. Dado que non é posible vacinar todos os animais ao tempo, hai que idear unha estratexia de vacinación que garanta que estes estean inmunizados antes de que cheguen os jejenes infectados. Isto podería conseguirse da seguinte maneira:

• Supoñendo que a inmunidade tras a vacinación se obtén 6 semanas despois da primeira das dúas inxeccións nos bovinos, podemos calcular a superficie cuberta tras este período.

• Para lograr a máxima eficacia, temos que empezar a planificar a nosa campaña de vacinación na zona á que se chegará dentro de 6 semanas e ir retrocedendo cara á orixe da epidemia.

• Unha vez cuberta esta área, poden integrarse no proceso topes de seguridade adicionais.

Os resultados do modelo mostran que a distancia máxima percorrida ao cabo de 6 semanas é de 180 km (zona verde da figura 4). Por tanto, a primeira prioridade sería vacinar todos os animais da zona verde, traballando cara ao interior desde a zona exterior cara á zona vermella de orixe. A seguinte prioridade sería vacinar as explotacións da zona vermella e, por último, a vacinación podería consolidarse aínda máis nas zonas adxacentes fóra da zona verde.

Figura 3. Epidemia de BTV-1 (a) observada no sur de Francia en 2008 e extensión prevista (b) en 2009, tendo

Nun contexto operativo, sería aconsellable volver executar o modelo para adaptar periodicamente os resultados a n de ter máis en conta os ventos dominantes.

COMO SE APLICA ISTO A BTV-3?

Na actualidade, o serotipo-3 atópase en fase de hibernación e a súa propagación renovarase co inicio da tempada de factores de transmisión na primavera de 2024. Aínda que aínda non se presentou ningunha vacina para a súa autorización na UE, será esencial dispor dunha vacina canto antes se queremos evitar unha propagación masiva similar á do serotipo-8 en 2007-8.

Varios factores subliñan a necesidade dun enfoque estratéxico da vacinación:

- É moi probable que non se dispoña de su cientes doses para o inicio da campaña de vacinación de 2024.

- Aínda que fose obrigatoria, non sería posible vacinar ao mesmo ritmo que a aparición dos Culicoides.

- Os animais tardan 6 semanas en estar totalmente protexidos.

Por tanto, será esencial asignar os limitados recursos da forma máis intelixente posible para evitar o enorme impacto económico causado polo serotipo-8 en 2007-2008.

4. Simulación baseada nunha única introdución na zona vermella

De arriba á esquerda: 70 %, 75 %, 80 % e 85 %, respectivamente

LECTURAS RECOMENDADAS

- Bournez, L., Cavalerie, L., Sailleau, C., Bréard, E., Zanella, G., Servan de Almeida, R., Pedarrieu, A., Garin, E., - Courtejoie N, Cauchemez S, Zanella G, Durand B., 2019, Un enfoque basado en redes para modelar la propagación de la lengua azul en Francia. Prev Vet Med.;170:104744. https://doi. org/10.1016/j.prevetmed.2019.104744

- Ducheyne, E., De Deken, R., Becu, S., Codina, B., Nomikou, K., ManganaVougiaki, O., Georgiev, G., Purse, BV. y Hendrickx, G., 2007, Quantifying the wind dispersal of Culicoides species in Greece and Bulgaria, Geospatial Health, 2, 177-189. https://doi. org/10.4081/gh.2007.266

- Ducheyne, E., Lange, M., Van der Stede, Y., Meroc, E., Durand, B. y Hendrickx, G., 2010, A stochastic predictive model for the natural spread of bluetongue. Preventive Veterinary Medicine - Special Issue on Modelling, 99(1), 48-59. https://doi.org/10.1016/j. prevetmed.2011.01.003

- Faes, C., Van Der Stede, Y., Guis, H., Staubach, C., Ducheyne, E., Hendrickx, G. y Mintiens, K., 2013, Factors affecting Bluetongue serotype 8 spread in Northern Europe in 2006: the geographical epidemiology. Prev. Vet. Med. 110, pp. 149-158. https://doi. org/10.1016/j.prevetmed.2012.11.026

- Hendrickx, G., 2009, La propagación de la lengua azul en Europa. Small Ruminant Research, 86,34-39. https://doi.org/10.1016/j.smallrumres.2009.09.014

- Hendrickx, G., Gilbert, M., Staubach, C., Elbers, A., Mintiens, K., Gerbier, G. and Ducheyne, E., 2008, A wind density model to quantify the airborne spread of Culicoides species during north-western Europe bluetongue epidemic. Medicina veterinaria preventiva, 87(1-2). https://doi.org/10.1016/j. prevetmed.2008.06.009

-Holwerda, M., Santman-Berends, IMGA, Harders, F., Engelsma, M., Vloet, RPM, Dijkstra, E., van Gennip, RGP, Mars, MH, Spierenburg,

M., Roos, L., van den Brom, R., and van Rijn, PA, 2023, Emergence of bluetongue virus serotype 3 in the Netherlands in September 2023, bioRxiv 2023.09.29.560138; https://doi. org/10.1101/2023.09.29.560138

- Nicolas, G., Tisseuil, C., Conte, A., Allepuz, A., Pioz, M., Lancelot, R. y Gilbert, M., 2018, Heterogeneidad ambiental y variaciones en la velocidad de propagación del virus de la lengua azul en seis epidemias europeas. Medicina veterinaria preventiva, 149, 1-9. https://doi.org/10.1016/j.prevetmed.2017.11.005

- Pioz, M., Guis, H., Crespin, L., Gay, E., Calavas, D., Durand, B., Abrial, D. y Ducrot, C., 2012, Why Did Bluetongue Spread the Way It Did? Environmental Factors Influencing the Velocity of Bluetongue Virus Serotype 8 Epizootic Wave in France. PLOS ONE 7(8): e43360. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0043360

- Tourette, I., Dion, F., Hendrikx, P. y Calavas D., 2018, Estimación de la inmunidad del rebaño bovino francés contra el serotipo 8 de la lengua azul en el momento de su reaparición en 2015. BMC Vet Res 14, 65. https://doi. org/10.1186/s12917-018-1388-1

- Zientara, S., MacLachlan, NJ., Calistri, P., Sanchez-Vizcaino, JM. y Savini, G., 2010, Bluetongue vaccination in Europe, Expert Review of Vaccines, 9:9, 989-991, https://doi.org/10.1586/ erv.10.97

NOTA FINAL

O presente artigo forma parte dunha serie de contidos organizados por iniciativa dos Laboratorios Syva co n de contribuír á difusión dos coñecementos cientí cos sobre a lingua azul e os vectores responsables desa enfermidade, co obxectivo de sensibilizar sobre os medios de controlala e previla. Todos os relatores expresan as súas propias opinións e os seus discursos recóllense integramente.

Figura

Figura 5. Simulacións epidémicas asumindo diferentes niveis de cobertura de vacinación uniforme

Produción

leiteira de precisión: sensorización do gando (II)

Nesta segunda entrega sobre sensorización dos nosos rabaños, detémonos no funcionamento dos sistemas de monitorización existentes na actualidade que nos permiten controlar os seguintes parámetros: reprodución, ruminación, distribución do tempo das actividades das vacas, condición corporal e calidade do leite.

José Manuel Pereira Universidade de Santiago de Compostela (USC)

REPRODUCIÓN

Un dos sistemas de maior difusión e máis amplamente utilizados é a monitorización de actividade, a cal leva sendo utilizada dende hai xa máis de trinta anos no control da reprodución. Hoxe en día a monitorización da actividade utilízase tamén para controlar outros aspectos relacionados co comportamento dos animais.

A utilización de sensores capaces de rexistrar a actividade (acelerómetros, xiroscopios), en combinación con outros sensores (micrófonos, térmómetros, sistemas de posicionamento no exterior (GPS) ou no interior dos aloxamentos (ips), condutímetros, cámaras etc.) permiten obter datos que poden ser relacionados con practicamente calquera aspecto produtivo da explotación.

As vacas durante o período de celo incrementan o seu nivel de actividade física dun xeito considerable, en ocasións ata 8 veces o nivel de actividade ordinario. Esta pode medirse facilmente coa utilización de podómetros ou acelerómetros. Os primeiros podómetros comezaron a instalarse nos anos 80 do pasado século, os acelerómetros comezaron a utilizarse un pouco máis tarde, nos anos 90, así que ambos son tecnoloxías fortemente contrastadas e probadas. Moitas investigacións teñen posto de manifesto a utilidade de utilizar este tipo de sensores, fronte ou como complemento ao método tradicional, consistente na observación visual ou a sincronización hormonal (Lehrer et al., 1992; Neves et al., 2012; Valenza, 2012, Schweinzer et al., 2019).

Non só é importante ser capaces de detectar o celo, senón tamén de concretar o momento de realizar a inseminación. Cando as vacas son inseminadas entre 0 e 12 horas despois da ovulación, a taxa de fertilización e a calidade do embrión son reducidas. Cando a inseminación é realizada máis de 24 horas antes da ovulación, a fertilidade é alta pero a calidade do embrión é baixa, debido ao envellecemento dos espermatozoides. Os sistemas que permiten monitorizar a reprodución son capaces de relacionar o momento da ovulación co nivel de actividade rexistrado polos sensores,

OS SISTEMAS QUE PERMITEN MONITORIZAR A REPRODUCIÓN SON CAPACES DE RELACIONAR O MOMENTO DA OVULACIÓN CO NIVEL DE ACTIVIDADE REXISTRADO POLOS SENSORES

e determinar o momento óptimo para realizar a inseminación, 7-23 horas despois da alerta por actividade ( gura 1).

Aínda que os acelerómetros, pola súa capacidade para detectar movemento e pola facilidade de asociar un patrón de movementos a un nivel de actividade do animal, se veñen aplicando amplamente na detección dos celos en vacas, son utilizados tamén en relación con outros aspectos da produción leiteira de precisión, como a medición de ruminación, determinacións de tempos de

Figura 1. Detección do celo e momento óptimo para realizar a inseminación

Fonte: adaptado de pantalla T4C, Astronaut Lely e DeLaval 2001. Efficiency dairy herd management

alimentación, permanencia en pé ou deitadas, coxeiras, predición de trastornos de tipo metabólico ou incluso na predición do momento do parto. A vantaxe da utilización dos acelerómetros con respecto aos podómetros é que poden ter en conta unha gran variedade de datos no algoritmo de detección.

RUMINACIÓN

As vacas necesitan remoer para dixerir axeitadamente os alimentos e obter os nutrientes necesarios para cubrir as súas necesidades de mantemento e produción. Mediante o proceso de ruminación, as partículas máis grandes do alimento previamente tragado son regurxitadas dende o

rume (o rume é unha das catro cavidades esofáxicas preestomacais existentes en todos os ruminantes, a cal vai ao alimento antes de ser mastigado), mastigadas e tragadas novamente. Os contidos do rume son completamente mesturados e o proceso repítese ata que as partículas acadan un tamaño que lle permita á ora dixerilas axeitadamente. Durante todo o proceso de mastigación estimúlase a produción de saliva, rica en bicarbonato, que neutraliza a acidez que resulta dos ácidos graxos producidos de forma continua polos microorganismos do rume.

Unha ración cun tamaño de partícula excesivamente pequeno provocará unha menor necesidade de mastigación xerándose menos saliva e, como consecuencia, un menor amortecemento do pH, que pode derivar en problemas de acidose no gando. Cando o pH cae por baixo de 6, é frecuente observar unha “inversión” na relación entre a graxa e a proteína do leite (diminución da porcentaxe de graxa e maior porcentaxe de proteína) e a aparición de laminite e coxeiras. Tamén é frecuente que unha proporción de partículas excesivamente pequenas ocasione problemas de motilidade e desprazamentos de abomaso, ao verse afectadas as contraccións que, de xeito natural, se producen na parede do rume. Estas contraccións son as responsables de mesturar o alimento, facilitar a eructación e de enviar o alimento a outros compartimentos do aparato dixestivo.

Unha dieta pobre en nutrientes ou de mala calidade, cunha cantidade de bra excesiva, pode levar a unha ruminación excesiva e a descensos na

produción de leite debido a que o enchido do rume é maior, cunha menor taxa de peso e un menor consumo.

Polo tanto, o control da actividade ruminal é importante para asegurarse de que as vacas están recibindo unha alimentación axeitada e de boa calidade e na prevención de trastornos metabólicos do gando.

Os sistemas utilizados na medición da ruminación baséanse na utilización dos acelerómetros localizados no pescozo ou na orella, ou ben a utilización dun micrófono emisor/receptor no pescozo do animal. Os sistemas baseados na utilización de acelerómetros son capaces de relacionar determinados patróns de movementos con eventos de ruminación. Os micrófonos son capaces de relacionar o son que fan as vacas ao mastigar co tempo de ruminación ( gura 2).

Se o tempo dedicado a rumiar pasa dos 600 min/día é un indicio de demasiada bra na ración, diminuíndo o consumo de materia seca e a produción de leite. Cando a ruminación baixa dos 400 min/día, non hai suciente bra na ración e pode dar como resultado vacas preguizosas que acoden tarde á muxidura con robot, e mesmo a trastornos metabólicos.

DISTRIBUCIÓN DO TEMPO VS. BENESTAR DOS ANIMAIS VS. LOCALIZACIÓN NO ESTABLO

A importancia do tempo que as vacas pasan en diferentes actividades ao longo do día é ben coñecida. En xeral, as vacas de leite pasan de 3 a 5 h/d comendo de 9 a 14 comidas ao día, rumian de 7 a 10 h/d, requiren aproximadamente 10 h/d de tempo de descanso e pasan apro-

ximadamente 30 min/d bebendo e de 2 a 3 h/d en actividades de manipulación e muxido ( gura 3).

Calquera factor que limite os tempos que precisa o animal para alimentarse, rumiar e descansar, ou que lle provoque medo, malestar ou estrés, pode afectar á produción e, polo tanto, ao rendemento do sistema. O descanso é un comportamento de alta prioridade para as vacas, máis aínda que comer. Munksgaard et al. (2005) observaron que, en resposta ás limitacións de tempo en dous experimentos, o tempo dispoñible para o descanso primaba sobre o dispoñible para a alimentación e o contacto social, e que as vacas compensaban a redución do tempo dispoñible para comer aumentando a taxa da inxestión. Unha vaca que está deitada ten máis probabilidades de rumiar e producir saliva que ao estar de pé, o que reduce a acidose ruminal. Unha vaca deitada tamén presenta unha maior difusión do sangue polo ubre (uns 5 l/min) en comparación cun animal erguido (uns 3 l/min), o que mellora a función e produción do ubre. Cando unha vaca permanece de pé durante moito tempo, a presión dentro da cápsula da uña aumenta, o que provoca hipoxia (subministración de osíxeno restrinxido) e isquemia ( uxo sanguíneo restrinxida), o que aumenta o risco de coxeiras e a competencia pode desencadear con itos sociais entre as vacas, unha reacción de estrés crónica que predispón aos rabaños a enfermidades e problemas reprodutivos (Temple et al., 2016). Nos SOR, a cantidade de tempo que as vacas deben pasar na zona de espera fronte ao robot depende da posición da vaca na xerarquía social,

Figura 2. Gráfico de tempo de ruminación

Figura 3. Tempo que as vacas pasan en diferentes actividades ao longo do día

Fonte: Lely Qwes HR

El BIG DATA para los veterinarios y las explotaciones de vacuno de leche

100% ONLINE

Diseñada por VETERINARIOS expertos

Gráficos y análisis sencillos

Accesible, práctica y fácil de usar

Optimización de tiempo y procesos

www.gando.es

Visita

RECENTEMENTE, ESTÁN A INCORPORARSE SISTEMAS QUE [...] TAMÉN PERMITEN A LOCALIZACIÓN DOS ANIMAIS EN TEMPO REAL NO INTERIOR DO ESTABLO (SISTEMAS ALL IN ONE [TODO NUN])

o que afecta ao tempo dispoñible para outras actividades como descansar ou comer.

Recentemente, están a incorporarse sistemas que, ademais de controlar parámetros relacionados con patróns de actividade baseados en acelerómetros (reprodución, ruminación etc.), tamén permiten a localización dos animais en tempo real no interior do establo (Sistemas All in One [todo nun]).

Os sistemas de localización en tempo real para interiores está formado polos seguintes elementos ( gura 4):

1) Un servidor no cal se transren e almacenan todos os datos é un software informático no cal se carga o esquema do establo, defínense as posicións das antenas, as zonas (cornadiza, corredores, cubículos, bebedeiros, muxidura), e todas as ferramentas de axuda á decisión.

2) Un ou varios repetidores que sincronizan a información e a envía cara ao servidor.

3) Un conxunto de dispositivos xos de posición coñecida (antenas), en número variable en función das dimensións e dos obstáculos do edi cio, conectadas mediante cables co repetidor e inalambricamente cos tags

4) Tags con tecnoloxía de transmisión inalámbrica que portan cada un dos animais, localizado nun colar no pescozo ou na orella envían a información (posición, voltaxe, temperatura, acelerómetro...) cara ás antenas, dispoñen dunha pequena batería de

Figura 6. Zonificación do establo e tempo que unha vaca pasa en cada unha das zonas nun período de tempo determinado

duración limitada que é necesario cambiar con certa periodicidade, normalmente superior a un ano. Unha vez que todo o conxunto está operativo, o nivel de precisión dependerá da tecnoloxía a empregar e da correcta con guración do sistema. É necesario que un tag este ao alcance dun mínimo de 3 antenas para xar a posición de 2 dimensións (coordenadas X,Y) ou de catro antenas para xar a posición en tres dimensións (X,Y, Z). As tecnoloxías que utilizan unha banda de sinal ultraancha (UWB) a rman que poden acadar precisións de ata 15 cm, inda que consideramos necesario facer probas de veri cación ao respecto. Probas preliminares realizadas na Universidade de Santiago de Compostela, Campus de Lugo, nunha granxa cun sistema Smartbow (aínda sen publicar), acadaron niveis de precisión bastante máis baixos, contrastando a diferenza entre a posición real e o dato ofrecido polo sistema, tan só o 23,8 % das observacións estaban a 1 metro ou menos da distancia real

Figura 4. Compoñentes dun sistema de localización en tempo real para interiores

Fonte: adaptado de BioControl

e 21,8 % a máis de 2,5 metros ( gura 5). Polo tanto, cómpre veri car se este mesmo problema é xeneralizado para outras instalacións ou se trata, polo contrario, dalgunha falla de con guración, número e posición das antenas ou algún tipo de interferencia no sistema.

Cos datos de posicionamento ao longo do tempo e de nindo as zonas do establo, os sistemas informáticos ofrecen información en relación ao tempo que os animales pasan nesas zonas ao longo dun período determinado ( gura 6).

Figura 5. Localización en tempo real dun sistema de posicionamento en tempo real Sistema Smartbow, Granxa Experimental e Docente Gayoso Castro, Deputación Provincial de Lugo

A CONDICIÓN CORPORAL PODE SER UN FACTOR CLAVE PARA DECIDIR CAMBIAR DE GRUPO UN ANIMAL OU INCLUSO TOMAR A DECISIÓN DE VENDELO

MEDICIÓN DA CONDICIÓN CORPORAL

A medida da condición corporal é un indicador que permite facer valoracións sobre o estado nutricional e de saúde dun animal. A maioría dos sistemas utilizados para medir a condición corporal baséanse nun índice (Body Condition Scoring [BCS]) que utiliza unha escala de 5 puntos (figura 7), con incrementos de cuarto de punto, para medir a cantidade de graxa corporal que ten un animal. Medir a condición corporal é unha importante ferramenta de axuda na xestión das explotacións:

• Axuda a identificar problemas nutricionais: un animal cunha condición corporal baixa pode estar sufrindo desnutrición, mentres que un animal cunha condición corporal elevada pode estar consumindo máis enerxía da que necesita.

• É importante para a reprodución. Un animal cunha condición corporal baixa pode ter dificultades para concibir ou levar a cabo un embarazo.

• Axuda a tomar decisións de xestión do gando: a condición corporal pode ser un factor clave para decidir cambiar de grupo un animal ou incluso tomar a decisión de vendelo.

• Unha condición corporal anormal pode ser un indicador de problemas de saúde, como enfermidades metabólicas ou parasitos.

Figura 7. Cadro de puntuación corporal simplificado

Puntuación de condición corporal

Vértebras na metade das costas

Vista posterior (sección transversal) do óso pélvico

1. Severo subcondicionamento

2. Esqueleto obvio

3. Bo balance de esqueleto e tecidos superficiais

4. Esqueleto non tan obvio coma tecidos superficiais

5. Sobrecondicionamento severo

Fonte: Krukowski M., 2009

Nos métodos de puntuación tradicionais, son necesarias valoracións tanto visuais como táctiles dos cuartos traseiros e entrañan certo grao de subxectividade propio de cada observador; así mesmo supoñen un custo de traballo importante para ter suficientes datos por animal, de xeito que permitan observar as progresións ou tendencias.

En DeLaval elaboraron un sistema de medición totalmente automatizado para avaliar a condición corporal dunha vaca de leite en calquera momento do ciclo de produción. O sistema baséase na utilización de cámaras e análise de imaxes tridimensionais. A cámara colócase nunha zona de tránsito do animal e captura a cada paso unha imaxe tridimensional da grupa do animal (figura 8).

O sistema constrúe o índice (BCS) diario utilizando un algoritmo que analiza os datos dos 7 días previos. O valor será máis robusto canto maior número de pasos por vaca se produzan cada día. O método utilizado minimiza a variación técnica e mostra unha curva continua da BCS de cada vaca e lactación. No sistema informático DelPro (DeLaval) póden-

Vista lateral da liña entre as cadeiras

Cavidade entre a cola e a tuberosidade disquiática

Aspecto posterior e aspecto lateral

Figura 8. Localización e zona de enfoque da cámara de medida da condición corporal (detalle de DeLaval)

Proxector de luz infravermella

Cámara de vídeo 3D

Patrón de luz estocástica 32.000 puntos

HOXE EN DÍA PODEMOS MEDIR A CALIDADE DO LEITE CON DIFERENTES SENSORES E PODER DETECTAR PRESENZA DE SANGUE, DETECCIÓN DE LEITES ANORMAIS, COMPOSICIÓN DO LEITE ETC.

se consultar todos os datos históricos diarios e tendencias tanto de vacas individuais coma de grupo e controlar se as tendencias aolongo do tempo están na marxe dos valores superior e inferior obxectivo para cada fase da lactación ( gura 9).

CALIDADE DO LEITE. SENSORES MULTIESPECTRAIS

Os sensores multiespectrais son dispositivos que traballan coa luz que os corpos re icten. O espectro da luz é moi amplo, pero a parte da luz visible que podemos detectar cos nosos ollos é moi pequena ( gura 10). A parte imperceptible para os nosos ollos garda moita información que ten múltiples aplicacións, sobre todo na parte infravermella. Hoxe en día temos a capacidade de medila con diferentes sensores e, a partir de aí, facer extrapolacións en moitos sectores; no caso concreto da gandería poden detectar presenza de sangue, detección de leites anormais, composición do leite etc.

Os sensores infravermellos utilizados na maior parte das aplicacións en gandería emiten unha luz composta de tres fontes primarias: vermello, verde e azul. As tres cores son xeradas por un sistema a base de leds, proxéctase cara ao leite e un sensor óptico localizado moi preto da fonte de emisión mide a cantidade de luz re ectida.

Unha vez que a vaca entra na sala (p.ex., A milk) ou no robot de muxidura (p.ex., Lely) é identi cada e todos os datos relativos ás características do leite son vinculados directamente co resto dos datos do animal. Se o leite é normal e branco os tres compoñentes da luz estarán igualmente representados, aínda que a cantidade de luz re ectida será maior ou menor para

Figura 9. Gráfico da BCS do rabaño ao longo da lactación

Figura 10. Espectro electromagnético. Radiación infravermella

Tipo de radiación

Lonxitude de onda (aproximada)

Ondas de radio 30mm

Microondas Ultravioleta Raios X Raios gamma Infravermello

1mm

10mm 0.01mm

700mm600mm500mm400mm

Fonte: adaptado de diversas fontes de Lely

diferentes vacas. O leite de cor amarela mate, coma calostros ou leites con mastite, absorben en maior medida a fonte primaria de cor azul, mentres que a presenza de sangue absorbe a cor vermella ( gura 11). Tamén é posible, tras a realización dun calibrado previo, determinar a graxa e proteína do leite. A importancia da determinación de graxa e proteína non vén

determinada tan só polo seu papel no sistemas de pagos por calidade do leite senón tamén porque poden ser detectados cambios bruscos de tendencias, e mesmo fenómenos de “inversión” na relación entre a graxa e a proteína, xa comentados na epígrafe dedicada á ruminación, relacionados con desequilibrios na alimentación do gando.

Figura 11. Sensores de infravermello utilizados para determinar características do leite

Tráfico libre: maior produción e benestar animal

Tres Lely Astronaut A5 melloran a calidade de vida dos socios de Ganadería Lodeiro

Na parroquia da Ría de Abres, en Trabada (Lugo), atópase Ganadería Lodeiro, unha granxa familiar con 12 anos de historia ao seu lombo e da que Uxía Lombardía forma parte. Actualmente dispoñen de tres Lely Astronaut A5, cos que moxen a todo o seu rabaño.

Con 150 vacas en lactación divididas en dous parques diferenciados, neste negocio dispoñen de tres Lely Astronaut A5. A media de muxidos diarios é de 3,3, e producen 42,5 kg/vaca/día. “As vacas móxense as veces que o precisan, con folgura de tempo nos robots”, indicou Lombardía.

A VIDA DAS VACAS, MÁIS

TRANQUILA

COS A5

Os propietarios da explotación apostaron por confiar en Lely dous anos atrás, momento no que decidiron implantar na súa gandería dous robots Lely Astronaut A5; logo de analizar os resultados obtidos, o ano pasado adquiriron unha terceira unidade: “Como se pode ver, cambiámoslles a vida ás vacas, agora teñen un día a día moito máis tranquilo”, contounos Uxía Lombardía, que forma parte desta granxa familiar.

En canto aos motivos que impulsaron os propietarios da granxa a dar este cambio cara ao muxido robotizado con tráfico libre, Lombardía explicou que a razón principal foi para mellorar a conciliación do traballo coa vida familiar e social, pero tamén fo-

ron aspectos clave para dar o paso o retorno económico e a mellora da calidade de vida das vacas, é dicir, o seu benestar animal.

Á hora de definir o deseño da granxa cos Astronaut, buscaron algo cómodo tanto para os gandeiros como para o rabaño. Así pois, os tres robots contan con áreas de separación e un deles ten tamén zona de enfermería. A maiores, está a zona de preparto, onde sitúan as vacas próximas ao parto que, á súa vez, están moi preto de dous dos robots, para logo poder facerlles o primeiro muxido e encalostralo para as súas crías.

O MANEXO DOS ANIMAIS, CON TRÁFICO LIBRE

“O criterio de manexo nesta granxa é tráfico libre”, relataron desde a explotación. Así pois, os seus animais deciden o que facer en todo momento: comer, deitarse, beber, muxirse... “As vacas entran no robot cando queren. Faise o que elixen; por tanto, enténdese que é o mellor para elas”, puntualizou Lombardía.

Juan Alonso, técnico de Agrotec Entrecanales, sinalou que “o que podemos observar nesta gandería, e vese perfectamente, é a amplitude e a sensación que temos de tráfico libre

Uxía e Pablo Lombardía –filla e pai–, socios de Ganadería Lodeiro

ao 100 %”. Dispoñen de patios amplos, bebedoiro, trabadiza para poder ir comer, unha cama cómoda para descansar e acceso ao punto de muxido.

Grazas ao sistema de tráfico libre, tal e como explica Alonso, os animais pasan, de media, uns 25 minutos de pé ao día muxíndose, mentres que se se opta por unha sala ou por calquera outro método, esta cifra aumenta a tres ou catro horas de pé diarias: “Imos perder leite dos animais e non lles imos sacar a rendibilidade que podemos conseguir grazas ao tráfico libre de Lely”.

Outro dos puntos fortes que subliña Juan Alonso do tráfico libre é que no traballo diario da granxa, ao contar cun sistema de muxido robotizado, non é necesario investir en tantas horas de man de obra. Así pois, unha soa persoa pode facer o traballo diario nesta granxa: “Todo se pode realizar dunha forma moitísimo máis sinxela e obtendo unha maior rendibilidade no tanque do leite, o cal repercute en beneficio do gandeiro”, explicou o técnico ao respecto.

MOITO TEMPO LIBRE E CASE NINGÚN FALLO

Cabe resaltar que a cifra de tempo libre dos robots é elevada. Desde Lely indican que a porcentaxe mínima de tempo libre ao día debe ser do 10 % e, en Ganadería Lodeiro, están actualmente nun 13 %, co cal poderían ter máis vacas en muxidura. Con todo, con respecto ao fluxo dos exemplares da granxa, non teñen un dato elevado: a cifra está en 3 kg de leite por minuto, o que lles prexudica no número de exemplares que poden introducir nos robots.

No referente aos fallos do robot, sitúanse en 2,3 diarios, unha cifra óptima: “Isto é moi importante tanto para nós e para os técnicos de Lely, coma para as vacas, porque aumenta a súa calidade de vida ao sufrir menos estrés”, sinalou Uxía.

O baixo número de fallos indica, segundo Lombardía, un bo comportamento da máquina, xa que é un indicio de que se adapta a todo tipo de ubres, sen requirir dunha colocación manual, e de que se axusta a todos os comporta-

MULTITUDE DE DATOS CON LELY HORIZON

“Como é sabido por todos, os tempos cambiaron. Incluso as vacas, agora mesmo, son números, e necesitan un software o suficientemente potente que recolla e analice todos os datos. Podémolo ver desde o ordenador ou desde os nosos propios móbiles, que, xunto coas cámaras de vixilancia, nos axuda a saber o que está a pasar aquí en calquera momento”, explicou Uxía, que acaba de rematar o Grao en Contabilidade e Finanzas pola Universidade de Oviedo.

Uxía Lombardía manifestou, nese sentido, que “o programa Lely Horizon nos proporciona multitude de datos, por exemplo, a proteína, a graxa, a ruminación etc. Ademais, é un software moi sinxelo, intuitivo e fácil de manexar por todos os membros da familia”. Grazas aos datos obtidos con Lely Horizon, en Ganadería Lodeiro afirman que poden dedicar o seu tempo aos animais que requiran de máis atención “por exemplo, vacas en celo ou vacas enfermas” e, os demais, pasan desapercibidos.

mentos dos animais, mesmo nos casos máis complexos.

“Queremos mellor vida para o gandeiro, mellor vida para a vaca e máis rendemento económico. Para iso, temos que deixar que as vacas sexan vacas”, concluíu Juan Alonso.

Con Lely Horizon obteñen a información necesaria dos seus animais

Grazas ao muxido robotizado, melloraron a conciliación do traballo coa vida familiar e social

Juan Alonso, técnico de Agrotec Entrecanales

+1.915 kg LEITE

+0,45 % +120 kg GRAXA

+0,13 % +77 kg PROTEÍNA

A2A2

RIPLEY CAMBRE

+2.116 kg LEITE

+0,09 % +86 kg GRAXA

+953 kg LEITE

+0,63 % +100 kg GRAXA

+0,06 % +75 kg PROTEÍNA

A2A2 BB

+0,32 % +65 kg PROTEÍNA

A2A2