MAGAZINE VOOR GGZ EN VERSLAVINGSZORG Jaargang 69
|
nummer 05
|
SEPTEMBER 2014
|
WWW.mGVOnLIne.nL
MGV MAGAZINE
28 PAGINA’S DIE JE NIET WIL MISSEN
IntervIeW
weTeNSCHaPPer eN aCTiViST JiM VaN OS
eeN Nieuwe KiJK OP De ggz PraktIjk
De MeNSeLiJKe MaaT: HeT wegLOOPHuiS MGV KENNIS
20 PAGINA’S DIE JE NIET MAG MISSEN
samenlevIng Barbara van Straaten en anderen
DAKLOZE MENSEN MET EEN VERSTANDELIJKE BEPERKING: EXTRA KWETSBAAR onderzoek Liv Pijck en anderen
DE VERANDERINGSGEVOELIGhEID VAN OQ-45 EN KKL BIJ ROM PraktIjk Tineke de Graaff en anderen
1BEELDENDE ThERAPIE BIJ TINNITuS
MGV | Jaargang 69 | nummer 05 | sEptEMbEr 2014
colofon MGV is een crossmediale uitgave voor ggz en verslavingszorg van uitgeverij Performis/next level publishing, 's-Hertogenbosch en het Trimbos-instituut, Utrecht. Het is een forum waarop professionals uit alle ggz-disciplines, bestuurders, cliënten en zorgverzekeraars het debat aangaan over de inhoud van hun vak en over de taken van de ggz in de samenleving. MGV verschijnt 6 x per jaar in druk in een oplage van 1.650 exemplaren. Daarnaast vindt u op de website www.mgvonline.nl regelmatig actuele bijdragen en online discussies. ReDaCtie: De redactie bestaat uit vakspecialisten uit verschillende geledingen van de geestelijke gezondheidszorg en wetenschappelijk onderzoek. (zie www.mgvonline.nl) HOOFDReDaCtie: dr. S.E. (Sonja) van ’t Hof. BuReau-/weBReDaCtie: drs. R.M. (Regine) zum Vörde sive Vörding en K. (Kristien) Harmsen. keRnReDaCtie: prof. dr. F. (Frits) Boer, dr. C.T. (Titia) Feldmann, dr. G. (Gerdien) Franx, prof. dr. M.W. (Michiel) Hengeveld (voorzitter), dr. A.J.K. (Adger) Hondius, dr. C.G. (Kees) Kooiman, dr. H. (Hans) Kroon. ReDaCtieaDReS: Postbus 725, 3500 AS Utrecht
kwaliteit in leren • persoonlijke aanpak kleine groepen • mooie omgeving ontmoeting • verdieping en inspiratie Apanta-academy: nét even anders Opleidingen & nascholing in persoonsgerichte, psychodynamische en systemische therapie • Masterclasses (voor POH-ggz) Eetstoornissen 8 september 2014 Relatie en gezinsproblematiek 13 oktober 2014 Psychotherapeutische technieken en benutten van heftige emoties 24 november 2014
Nieuw
alle m : zijn oo asterclasses k als w e b inar te volg en
• Emotion Focused Therapy for individuals (EFT) Level I: 29,30,31 oktober en 1 november 2014 (docent: Jeanne Watson) Level II: 3 x 2 dagen, start maart (docent: Robert Elliot) • Basiscursus Groepsdynamica Start 5 november • Verdieping Systeemtherapie Start 16 januari 2015 • Basiscursus cliëntgerichte psychotherapie Start 23 januari 2015 Informatie, compleet aanbod en aanmelding:
www.apanta-academy.nl Voor alle scholing wordt accreditatie aangevraagd In samenwerking met samen1: www.samen1.nl
tel: 030 2971119 mgv@trimbos.nl uitgeVeR: Performis B.V., Paardskerkhofweg 14, 5202 CJ ’s-Hertogenbosch
Groningen - Donderdag 27 november 2014
tel: 073 689 5889 www.performis.nl BLaDManageMent: Geert Janus PROjeCt- en MaRketingCOÖRDinatie: Vera van Boxtel VORMgeVing: A.M. Marin / www.ammarin.nl in opdracht van Performis B.V.
Wat betekent leiderschap in de gezondheidszorg en wat hebben professionals & leidinggevenden nodig in veranderende tijden? Een congres voor (klinisch)psychologen, psychiaters, verpleegkundig specialisten, managers en andere professionals in de (geestelijke) gezondheidszorg. Keynotesprekers
aBOnneMenten: Ga naar www.performis.nl/titel/mgv/ of bel 073 689 5889. Jaarabonnementsprijzen: particulieren € 89,95, studenten € 42,50, instellingen (drie exemplaren, bij meer exemplaren extra korting) € 209,95*. *Voor de prijzen van een instellingsabonnement met IP-toegang: neem contact op met 073 6895889 of info@performis.nl
Prof. dr. Janka Stoker, hoogleraar leiderschap en organisatieverandering, Rijksuniversiteit Groningen, Leiderschap in verandering Prof. dr. ir. Mathieu Weggeman, hoogleraar organisatiekunde Technische Universiteit Eindhoven, Transitie in leiderschap: minder doen! Drs. Wouter Hart, schrijver van diverse managementboeken gericht op leiderschapsontwikkeling, Verdraaide organisaties Daarnaast diverse aantrekkelijke workshops.
aDVeRteRen: Geert Janus, tel: 073 689 5889, mgv@performis.nl, www.performis.nl
Locatie: Universitair Medisch Centrum Groningen Kosten: 185 euro
Dit werk is auteursrechtelijk beschermd. MGV ISSN print: 0024-8576
Congres ‘Leiderschap in Transitie’
MGV ISSN online: 1875-8495
Areditatie wordt aangevraagd bij FGzP, NVvP, GGZVS en NVRG Voor informatie en aanmelding zie: www.leiderschapintransitie.nl
2
INHOUD 6
4
redactIoneel
4
uItgelIcht
sOnJa van ’t hOF
HeT ITALIAAnSe mODeL – SAmen STerK ZOnDer STIGmA – SCHIZOFrenIe en rOKen
IntervIeW
sOnJa van ’t hOF JIm VAn OS: nAAr een nIeuWe GGZ
11
column
JUsti BeHAnDeLOVereenKOmST OF GArAnTIeBeWIJS?
12
14 16
Jaargang 69 | nummer 05 | sEptEMbEr 2014
geschIedenIs
eLs WAT GeneZInG HAD mOeTen GeVen HeeFT mIJ STuKGemAAKT
PraktIjk
GUUs crUts en Kristien harmsen De menSeLIJKe mAAT: HeT WeGLOOPHuIS samenlevIng
sUZanne stam PTSS en BuDDYHOnDen
22
samenlevIng Barbara van Straaten en anderen
DAKLOZE MENSEN MET EEN VERSTANDELIJKE BEPERKING: EXTRA KWETSBAAR
31
DE VERANDERINGSGEVOELIGhEID VAN OQ-45 EN KKL BIJ ROM
KENNIS
37
gezIen & gelezen
Wetten
BrenDa FreDeriKs De WeT ZOrG en DWAnG; nADere AFSTemmInG GeWenST?
50
3
PraktIjk Tineke de Graaff en anderen
BEELDENDE ThERAPIE BIJ TINNITuS
43
47
onderzoek Liv Pijck en anderen
bIjblIjven
LeessUGGestie van aDGer hOnDiUs
MGV | Jaargang 69 | nummer 05 | sEptEMbEr 2014
redactIoneel
eeN Nieuwe ggz Hij was stout over ROM en kreeg straf, vertelt jim van Os, terwijl zijn alternatief
uItgelIcht
WIJKTeAmS: HET ITALIAANSE MODEL
aantoonbaar beter en goedkoper is. De psychiater-wetenschapper-activist heeft evenwel een grotere missie: verandering van de totale ggz. Hij is vast begonnen. niet uitgaand van ideologie, maar van wetenschap. want ideologische stromingen hebben in de ggz (onbedoeld) ook schade aangericht. els beschrijft hoe zij haar tijd in de antipsychiatrische jeugdkliniek amstelland nauwelijks doorstond. Slaagt Van Os in zijn opzet, dan wordt het laatste wegloophuis voor psychiDe eerste wereldoorlog, recent herdacht, vormde ook het begin van dierondersteunde interventies: destijds zochten honden gewonde soldaten, nu worden ze opgeleid
Foto: Edwin Peters
atrische patiënten misschien overbodig.
tot buddy van (oud-)geüniformeerden met PtSS.
In Italië wordt al sinds 1978 de ggz gebundeld in wijkteams en
een scoop in het kenniskatern: onder daklo-
bestaan er nauwelijks nog psychiatrische inrichtingen. Mensen
zen zijn veel mensen met een verstandelijke
met psychiatrische klachten worden in een Community Mental
beperking en dat vraagt om andere voorzie-
Health Centre in hun eigen buurt behandeld en begeleid. De
ningen. en mocht u na het festivalseizoen met oorsuizen kampen, dan biedt beeldende therapie wellicht verlichting.
teams zijn multidisciplinair en ambulant maar hebben elk een beperkt aantal bedden voor crisisopvang. Langdurige opname gebeurt niet meer. Eind juni jl. bezocht een delegatie van Italiaanse ggz-werkers Nederland; een tegenbezoek nadat Nederlandse professionals in Triëst het zogenoemde Italiaanse model bekeken om te leren over ambulantisering en de transitie van zorg. De gasten zagen in Nederland hoe een
Sonja van ’t Hof, hoofdredacteur
Fact-team werkt, hoe een daklozenopvang eruitziet en hoe ervaringsdeskundigen worden ingezet. Voor een impressie van hun indrukken en een verslag van het Nederlandse werkbezoek aan Triëst, zie www.mgvonline.nl.
4
redactIoneel & uItgelIcht
SAMEN STERK ZONDER STIGMA
STrIJDT TeGen ‘De TWeeDe ZIeKTe’ Bijna de helft van alle Nederlanders krijgt ooit te maken met psychische aandoeningen, maar die zijn nog altijd niet volledig geaccepteerd. De Stichting Samen Sterk zonder Stigma beijvert zich om de bestrijding van stigma op de maatschappelijke agenda te zetten en ervaringsdeskundigen weerbaar te maken. De stichting komt niet alleen voort uit de cliëntenbeweging maar is een initiatief van verschillende professionele organisaties die allemaal het belang van cliëntenemancipatie inzien: het Landelijke Platform GGZ, Fonds Psychische gezondheid, GGZ Nederland, de NVvP en ZN. Een SIRE-campagne, ‘ambassadeurs’ die op hun werk een netwerk opzetten, en voorlichting aan de ggz ‘binnen de muren’ moeten de emancipatie aanzwengelen. Naar aanleiding van het Nationale Congres ‘Anders denken over psychische aandoeningen’ op 10 september aanstaande vertelt de directeur van SSzS, Gerdien Rabbers hoe de stichting reuring wil maken, zie www.mgvonline.nl.
SCHIZOFrenIe en rOKen, GEEN GOEDE COMBI
Meer dan twee derde van de mensen met schizofrenie overlijdt aan coronaire hartziekten. Dat roken slecht is voor je hart weet iedereen. Toch lijkt het moeilijk voor deze groep om te stoppen. Roken wordt vaak gezien, ook door hulpverleners, als een vorm van zelfmedicatie. Nicotine maakt je misschien wat helderder en als je probeert je stoppen ligt somberheid wellicht op de loer. Maar dat neem niet weg dat nicotine de afbraak van antipsychotica blijkt te versnellen. Als je veel rookt, heb je dus ook meer antipsychotica nodig, met alle bijwerkingen van dien. Daarom groeit het aantal mensen met schizofrenie dat wil stoppen met roken en zij kunnen daarbij best een steuntje in de rug gebruiken. Zo kan het geneesmiddel buproprion of de groepsinterventie ‘Voel je vrij’ uitkomst bieden. De Factsheet Roken en Schizofrenie van het Nationaal Expertisecentrum Tabaksontmoediging beschrijft beschikbare interventies en hun evidence. Gratis te downloaden van http://www.trimbos.nl/webwinkel/productoverzicht-webwinkel/alcohol-en-drugs/af/af1277-factsheet-roken-en-schizofrenie
5
MGV | Jaargang 69 | nummer 03 | MEI 2014
InterviEW
Wetenschapper en activist Jim van Os
Naar een nieuwe ggz 6
IntervIeW | JIM VAN OS: NAAR EEN NIEUWE GGZ
Jim van Os wil een zinvollere manier van diagnosticeren in de ggz. Een persoonlijke, die is gericht op ervaringen, en een simpele, die de 400 DsM-diagnosen vervangt door vier vragen. Maar hij wil ook de ggz anders organiseren. Door: Sonja van ’t Hof
D
WaT BedOelT U daarMee? ‘Als psychose een vreselijke hersenziekte is, valt er weinig aan
De titel van zijn recente boek is ambitieus: De DSM-5 voorbij!
te doen. Een groep mensen probeert nu om het concept
Persoonlijke diagnostiek in een nieuwe ggz. Maar ze dekt de
radicaal te veranderen. Een psychose is de overdreven werking
lading. Jim van Os, hoogleraar psychiatrische epidemiologie in
van de cognitieve functie van dingen opmerken, verwerken en
Maastricht, komt geregeld in de publiciteit met zijn kritiek op
betekenis geven. Als je het zo ziet, ga je anders praten met
de DSM, Routine Outcome Monitoring, het DBC-systeem en
patiënten en krijg je andere verwachtingen over de behandel-
stigmatisering van patiënten. In zijn boek komt het allemaal
uitkomst. Het Engelse Schizophrenia Commission Report uit 2012
samen. Kraakhelder, genuanceerd, vaak geestig, maar bovenal
heeft aangetoond dat patiënten blijven hangen in eeuwige
activistisch. Van Os wil verandering. ‘Ik wilde verder gaan dan
farmacologische symptoomstabilisatie. Bij angst is het behan-
DSM-bashing’, licht hij toe. ‘Je moet naar een alternatief toe
delmodel dat je wordt blootgesteld aan je angst. Bij psychose
anders blijf je in kringetjes ronddraaien. Een diagnose in de
word je niet blootgesteld aan je psychose, daar is het: dempen,
geneeskunde dient informatie te geven over drie dingen: waar
dempen, dempen. Eeuwig. Dat is een “sick care-model”.
heeft de patiënt last van – de symptomen? Wat heeft hij nodig
Medicatie heeft zonder meer een plek in de behandeling, maar
– de zorgbehoefte? En wat zal de behandelrespons zijn – de
we zien nu berichten dat na tien jaar die medicatie afgebouwd
prognose? Wetenschap heeft aangetoond dat de DSM dat niet
had moeten worden. Dan vertonen mensen meer herstel. Ze
doet.’
hebben soms nog evenveel symptomen maar dat maakt niet
Diagnostiek moet volgens Van Os bovendien uitgaan van
zoveel uit. In een “health care-model” moet het doel zijn:
menselijke variatie, persoonlijk zijn en een verandering van
persoonlijk herstel en maatschappelijk herstel.’
psychische functies beschrijven. ‘Welk systeem zegt meer over vier richtinggevende vragen nodig: Wat is er gebeurd? Wat is je
de TiTel VaN HeT BOek iS ‘de dSM 5 VOOrBiJ’. laTer HeeFT U GeZeGd: WeG MeT de dSM
kwetsbaarheid en je weerbaarheid? Waar wil je naar toe? Wat
‘Nou, ik heb gezegd: de DSM moet gereduceerd worden tot het
heb je nodig? Bovendien leiden die vragen niet tot iatrogene
niveau van zijn 18 hoofdstukken. Op dat niveau zijn mensen
stigmatisering of negatieve verwachtingen. Het is namelijk niet
heel betrouwbaar in te delen: gaat het om een angstsyndroom,
alleen een discussie van politieke correctheid – dat we de term
een depressief syndroom, een bipolair syndroom? Maar zodra
schoonmaakster vervangen door interieurverzorgster – maar
je precies gaat kijken en 400 diagnoses gaat verzinnen, blijkt
de woorden die wij in de psychiatrie gebruiken, met name de
de ene psychiater een patiënt heel anders in te delen dan de
schizo-woorden, creëren negatieve verwachtingen over hoe de
andere. Het is wetenschappelijk verdedigbaar dat het niveau
aandoening verloopt.’
van de hoofdstukken preciezer is.’
symptomen, zorgbehoefte en prognose? Eigenlijk heb je maar
7
-
MGV | Jaargang 69 | nummer 05 | sEptEMbEr 2014
PraktIjk
De MeNSeLiJKe MaaT
HET WEGLOOPHUIS In de jaren tachtig van de vorige eeuw ontstonden in nederland op verschillende plaatsen ‘wegloophuizen’ voor mensen die uit hun benarde situatie in de psychiatrie wilden ontsnap-
Stephan van der Sluis, directeur van het Wegloophuis
pen. sindsdien is er veel veranderd in de ggz en zijn de meeste wegloophui-
W
We worden hartelijk onthaald door de directeur van het Wegloophuis Utrecht, Stephan van der Sluis. In het kantoor annex opslagplaats zitten we rond de tafel met Stephan, vrijwilligster Marijke Zwertbroek, en bewoner Dennis. ‘Bij ons
zen gesloten. Maar niet in
komen mensen met een psychiatrische achtergrond, uitbehan-
Utrecht. Is het Wegloophuis
hun behandelaar. Maar er is ook altijd nog een groep die
nog steeds nodig en kan het
opvangen en die wij proberen te helpen om onder hun rechterlij-
overleven?
mond-tot-mondreclame of een patiëntenvertrouwenspersoon.’
deld, dakloos… Sommigen komen via bemoeizorg, sommigen via daadwerkelijk wegloopt uit de psychiatrische kliniek, die wij ke machtiging uit te komen. Zij kennen het Wegloophuis via Ze kunnen zes maanden blijven om praktische zaken te regelen zoals een uitkering, huisvesting en dagbesteding. Als mensen voldoende zelfstandig zijn en er is plek, kunnen ze daarna nog
Door: Guus Cruts, wetenschappelijk medewerker, Trimbos-instituut &
maximaal achttien maanden in het Vervolghuis wonen tot ze een
Kristien Harmsen
zelfstandige woonruimte hebben.
Foto: Kristien Harmsen
14
PraktIjk | DE MENSELIJKE MAAT: HET WEGLOOPHUIS
eeN eiGeN leVeN leideN Van der Sluis: ‘Weglopen naar het Wegloophuis is een stap naar autonomie, een sprong in de vrijheid, verantwoordelijkheid nemen, en daar moeten we veel respect voor hebben.’ Hij wijst erop dat er in de dertig jaar van het Wegloophuis veel is veran-
mag je er zijn “ hier met je probleem ”
derd en soms zelfs verbeterd in de psychiatrie, met de vermaatschappelijking, de patiëntenvertrouwenspersoon en de Regionale Instellingen voor Beschermd Wonen. Maar er lopen nog steeds
CriSiSdieNST
mensen weg uit de psychiatrie vanwege overbehandeling of juist
Een Walhalla is het echter niet. Ook in het Wegloophuis komt wel
onderbehandeling, en omdat ze het gevoel hebben dat ze niet
eens een onhanteerbare situatie voor. Om te voorkomen dat
gezien worden als mens.’
cliënten psychotisch de straat op gaan en daar een traumatische
Dennis kwam bij het Wegloophuis op verwijzing van iemand van
ervaring opdoen met de politie, wordt de crisisdienst gebeld.
het ACT-team van Altrecht: ‘Ik woon nu in het Vervolghuis en
Van der Sluis: ‘Mensen willen vaak stoppen met medicijnen.
mijn toekomst ziet er best rooskleurig uit. Hier mag je er zijn met
Dat kan, maar wel in overleg met de huisarts. Als mensen meteen
je probleem. Vaak word je in grote instellingen in een hoekje
stoppen, kan het wel eens misgaan en bellen we de crisisdienst.
neergezet: neem je pillen maar in en dan is je probleem wel
Na een opname kunnen mensen altijd weer terugkomen. Soms
opgelost. Maar dat is niet de realiteit. Het is hier menselijker,
stopt iemand hier vijf keer abrupt voordat hij er zelf achterkomt
gelijkwaardig en met meer interactie. Je krijgt twee mensen
dat het misschien beter is de medicijnen te nemen om uit de
toegewezen die jou zo veel mogelijk proberen te helpen om je
kliniek te blijven. Maar dan is het wel zijn eigen keuze.’
doelen te bereiken, om zelfstandig te kunnen leven.’ Per jaar worden ongeveer dertig cliënten opgevangen. Nog eens
VriJWilliGerS eN GeMeeNTe
vijfendertig ex-bewoners komen geregeld naar de ‘inloop’.
Zwertbroek kwam als stagiaire en is gebleven als vrijwilliger. Ze
Dennis: ‘De inloop is alle middagen en in het weekend. Je kunt
werkt twee dagen per week als contactpersoon: ‘Ik ondersteun
dan komen voor een praatje, een kopje koffie, een spelletje doen.’
bewoners met praktische zaken, maar ook de emotionele kant komt aan bod. Het is een flinke vrijwilligersklus, maar ik doe dit
kleiNSCHaliG eN MeNSeliJk
uit idealisme. Ik ben niet iemand die met een spandoek de straat
Kenmerkend voor het Wegloophuis is de mens-tot-mensbenade-
opgaat. Maar achter de schermen, daar help ik graag mee, die
ring op grond van gelijkwaardigheid en de eigen regie van de
gedrevenheid vind ik heerlijk.’
bewoner. Van der Sluis: ‘Hoe jij je leven oppakt, ligt voor 90% bij
Het Wegloophuis draait nu op twee betaalde krachten, acht
jou en voor die andere 10% kan ik jou daar bij helpen. Belangrijk is
vrijwilligers en zes stagiaires. Het krijgt volledig subsidie uit de
dat het Wegloophuis kleinschalig is. Wordt een instelling te groot,
Wmo-gelden van de gemeente Utrecht. Het Wegloophuis past
dan wordt de menselijke maat overgenomen door de maat van het
dan ook helemaal in de Wmo-gedachte: je hebt burgers die
systeem. Cliënten worden een nummer, er ontstaat vervreemding
vrijwillig meewerken, de bewoners doen mee naar eigen vermo-
en angst. Cliënten reageren vervolgens vanuit hun onmacht, en
gen en het kost weinig. Daarnaast betalen de bewoners huur. De
gedwongen medicatie of de separeer is ten slotte het redmiddel,
vraag is wat er zal gebeuren na de transitie van de rijksgelden naar
ook vanuit onmacht. Normaal doen is dan gelijk al alternatieve
de gemeenten. Gaat het Wegloophuis er dan bekaaid afkomen in
psychiatrie.’
de concurrentie met andere instellingen? Inderdaad vreest Van
Zwertbroek: ‘Ik denk dat hier ook een groot voordeel is dat
der Sluis dat er wel eens barre tijden kunnen aanbreken, net zoals
bewoners niet de haast in hun nek voelen. Je volgt natuurlijk wel
in de jaren tachtig. ‘Maar gelukkig was Utrecht tot nu toe een
een route, maar er is ook heel veel rust.’
sociale gemeente,’ zegt hij.
15
MGV | Jaargang 69 | nummer 05 | sEptEMbEr 2014
aNTrOZOÖlOGie Professor dr. Marie-José Enders-Slegers is de eerste hoogleraar Antrozoölogie in Europa. Het is een bijzondere leerstoel aan de Open Universiteit in Heerlen, gericht op de bijdrage van dieren aan welzijn van en zorg aan mensen. De afgelopen jaren heeft in Nederland een grote groei plaatsgevonden van zogenoemde dierondersteunde interventies. Denk hierbij aan therapie met paarden of dolfijnen, epilepsiehonden, dieren op zorgboerderijen en dieren die worden ingezet bij coachingstrajecten en in het onderwijs. Vooral eenzame of dementerende ouderen, kinderen met gedragsproblemen of het syndroom van Down en psychiatrisch patiënten kunnen baat hebben bij deze vorm van hulpverlening. Enders-Slegers onderzoekt onder andere of en in welke mate de inzet van dieren de kosten van gezondheidszorg kan verlagen. Ook is zij nauw betrokken bij het onderzoek naar de pilot van de buddyhonden. ‘Het onderzoek is heel rustig gestart en bij de opzet en methodologie is mijn advies ingewonnen. Er worden vragenlijsten gebruikt en kwalitatieve maten. Het aantal onderzochte personen is nog te klein om uitspraken te doen over het resultaat, maar wat tot nu toe naar voren komt, is erg positief. Gezien de uitkomsten van eerdere onderzoeken in het buitenland verwachten we voornamelijk positieve effecten te vinden.’ Hoe ziet Enders-Slegers de toekomst van dierondersteunde interventies? ‘Deze zullen steeds verder professionaliseren en er zullen kwaliteitseisen worden geformuleerd, standaarden en protocollen voor best practices worden ontwikkeld. Hierdoor zal het een gerespecteerde niet-medicamenteuze interventie in de gezondheidszorg worden. Er is gelukkig steeds meer belangstelling van zorgverzekeraars, maar het kan nog stukken
Koninklijk Nederlandsch Geleidehondenfonds, tegenwoordig KNGF Geleidehonden, leidt sinds 1935 honden op voor blinde en zeer slechtziende mensen en heeft veel kennis en ervaring opgedaan bij de hulp van honden aan gehandicapte mensen. In navolging van ervaringen in het buitenland besloot de organisatie de honden ook op te leiden voor kinderen met autisme en mensen met PTSS. KNGF Geleidehonden fokt de geleidehonden zelf. Deze honden moeten aan veel eisen voldoen. Honden die daar niet volledig aan voldoen, bijvoorbeeld om medische redenen, worden opgeleid tot autismegeleidehond of buddyhond voor mensen met PTSS. Een hond wordt het eerste levensjaar bij een puppypleeggezin geplaatst. Dit vrijwilligersgezin zorgt voor de socialisatie, opvoeding en verzorging van de jonge hond. Als de hond rond 14 maanden gezond en geschikt blijkt, gaat hij naar de geleidehondenschool in Amstelveen. Daar leert hij de specifieke taken die hij nodig heeft als blindengeleidehond, autismegeleidehond, assistentiehond of buddyhond. De instructeurs kijken welk carrièrepad het beste bij de hond past en gaan na de opleiding op zoek naar een geschikte match met de nieuwe baas. Als de hond 16 tot 22 maanden is, wordt hij bij een cliënt geplaatst. Buddyhonden dragen net als blindengeleidehonden een tuigje zodat duidelijk is dat het een hond in functie is. Ook kan de hond mee naar het werk van de baas.
beter. Met het onderzoek van de leerstoel willen we meer inzicht krijgen in de effecten van de interventies, in het
www.geleidehond.nl/onze-honden/
vaststellen welke interventies bij welke (kwetsbare) groepen het beste werken en of dierenwelzijn daarbij gewaarborgd en bewaakt wordt.’
20
www.de-basis.nl/ons-aanbod/diensten/buddyhond. aspx
mgv-kennIs |
KENNIS 20 PAGINA’S DIE JE NIET MAG MISSEN
22
samenlevIng
31
onderzoek
37
PraktIjk
Barbara van Straaten en anderen
DAKLOZE MENSEN MET EEN VERSTANDELIJKE BEPERKING: EXTRA KWETSBAAR Liv Pijck en anderen
DE VERANDERINGSGEVOELIGhEID VAN OQ-45 EN KKL BIJ ROM Tineke de Graaff en anderen
BEELDENDE ThERAPIE BIJ TINNITuS. LEREN OMGAAN MET EEN chRONISchE KLAchT
nU Op MGVONLINE.NL Alle artikelen uit het magazine en het kenniskatern zijn digitaal te lezen voor abonnees. Online only: interview met Gerdien Rabbers over Samen Sterk zonder Stigma, bezoek van Italiaanse wijkteams, eerste online zelfhulp voor borderliners, congresverslagen positieve psychologie en mentalisation-based treatment, column Jim van Os. Ook is het MGV-archief online te raadplegen.
21
MGV | Jaargang 69 | nummer 05 | sEptEMbEr 2014
johnson, s. (2014)
BOEK
LaaT Me NieT LOS. MeT OeFeNiNgeN VOOr eeN LeVeNSLaNge eN MONOgaMe reLaTie
door: Annemarie Huiberts Psycholoog, Arnhem
hechtingstheorie benadrukt Johnson de rol van de omgeving: een liefdevolle verzorging leidt, zelfs bij een ongunstig genenpakket, tot een veilige gehechtheid. De invloed van aangeboren temperamentverschillen op
Utrecht: Kosmos, 344 p., €22,99
hechting is volgens Johnson minimaal. Ook over onze seksuele geaardheid betrekt Johnson een duidelijk standpunt. Al noemen evolutionair biologen monogamie een mirakel, volgens Johnson zijn mensen van nature monogaam. Alleen ‘flinterdun onderzoek’ laat
in liefdesrelaties onderhandelen partners
Op pagina 47 van haar boek citeert Johnson
zien dat een hoog percentage mensen
over kosten en baten en zijn problemen het
haar held John Bowlby om duidelijk te maken
vreemdgaat terwijl ‘serieus onderzoek’ uitwijst
gevolg van een gebrek aan communicatieve
dat ook de bedenker van de hechtingstheorie
dat levenslange passie mogelijk is. Om
vaardigheden. Volgens Sue johnson, de
zijn ideeën niet alleen van toepassing achtte
revolutionair te zijn, lijkt het nodig om de
grondlegger van de emotionally Focused
op de band tussen moeder en kind, maar
zaken soms wat te versimpelen.
therapy (eFt), klopt dat beeld niet. De
evenzeer op de band tussen twee geliefden.
Canadese relatietherapeute ziet liefdesrela-
Johnson heeft dit inzicht verder uitgewerkt tot
niet VeeL nieuwS
ties als emotionele banden en beschouwt de
een liefdeswetenschap, die zij zelf revolutio-
Johnson heeft haar belangrijkste troef − net
angst om in de steek gelaten te worden als
nair noemt. Na jarenlange observatie van
als de relatie tussen moeder en kind is de
de belangrijkste bron van conflicten. in
paren in therapie is nu bekend welke stappen
romantische liefde tussen volwassenen een
2009 werd johnson bekend met de
partners moeten zetten om opnieuw
hechtingsband − al weggegeven in Houd me
bestseller Houd me vast, een praktisch
verbinding met elkaar te maken. Mensen die
vast. Haar tweede boek bevat niet echt veel
zelfhulpboek voor partners in de proble-
gewend zijn angstig of vermijdend te reageren,
nieuws; zo hebben we elders al kunnen lezen
men. Dit jaar verscheen de opvolger Laat
leren om hun partner op een opener en
over het knuffelhormoon oxytocine en de rol
me niet los, waarin een prominentere plek
veiliger manier te benaderen. Vaak met succes:
van onze spiegelneuronen. Eigenlijk herhaalt
voor theorie en onderzoek is ingeruimd.
70% van de paren in EFT-therapie blijft bij
Johnson in Laat me niet los het kunstje dat zij
elkaar.
eerder liet zien en dat zij als geen ander
ReVOLutiOnaiRe LieFDeSwetenSCHaP
beheerst. Ze laat haar lezers niet alleen
‘Wij allen zijn van de wieg tot het graf het
VeRSiMPeLDe weeRgaVe
begrijpen, maar ook voelen dat ruzies tussen
gelukkigst als ons leven is georganiseerd als
Je zelfbeeld, je beeld van anderen en de
geliefden vaak niet gaan over het onderwerp
een reeks korte of lange verkenningen vanuit
manier waarop je met je emoties omgaat
aan de oppervlakte, maar om de kwaliteit van
de veilige basis die wordt gevormd door de
bepalen onder meer of je angstig, vermijdend
de verbinding en om de eeuwige vraag: ben je
persoon of personen aan wie we gehecht zijn.’
of veilig gehecht bent. Geheel conform de
er voor mij?
44
gezIen en gelezen | RECENSIES
BOEK
r.a. jongedIjk (2014)
LeVeNSVerHaLeN eN PSYCHOTrauMa: NarraTieVe eXPOSure THeraPie iN THeOrie eN PraKTiJK
door: Geert Smid Psychiater, Centrum ’45, Diemen
deel is een bont palet van onder meer levensverhalen van de vrouwen van Srebrenica, zwijgen als coping bij seksueel trauma, biografie en
Amsterdam, Uitgeverij Boom, 315 p., € 37,50
hechting bij vroeg getraumatiseerde kinderen, NET bij ouderen, getuigenistherapie en NET in een groepssetting. Het derde deel geeft een overzicht van basis-
Binnen het groeiende arsenaal van evidence
sensorische en emotionele informatie op
principes en werkingsmechanismen van NET
based behandelingen voor posttraumatische
(‘warme herinneringen’), los van de feitelijke
alsmede van effectiviteitsonderzoek naar NET.
stressstoornis (PtSS) neemt narratieve
informatie die te maken heeft met de context
exposure therapie (net) een steeds belangrij-
(‘koude herinneringen’). Deze ‘warme herinne-
PRaktiSCH weRkBOek
ker plaats in naast bijvoorbeeld imaginaire
ringen’ vormen een zogenaamd angstnetwerk.
De op de praktijk ingestelde lezer zal het meest
exposure, eMDR en Beknopte eclectische
Omgevingsstimuli (bijvoorbeeld een geur of een
aan zijn trekken komen in het vierde deel, dat als
Psychotherapie voor PtSS (BePP).
geluid) en interne triggers (bijvoorbeeld een
een praktisch werkboek is opgezet. Naast een
net is ontwikkeld voor de behandeling van
gedachte) kunnen dit angstnetwerk activeren,
stap-voor-stapbeschrijving van de therapie bevat
oorlogsgetroffenen in vluchtelingenkampen
wat angstige en pijnlijke herinneringen aan het
dit deel hoofdstukken over omgang met
en wordt inmiddels breder toegepast, in het
trauma met zich meebrengt.
schaamte en schuld, vermijding en dissociatie in
bijzonder bij patiënten die meerdere en
Tijdens NET, met name tijdens de narratieve
de therapie. Tot slot bevat dit deel een
complexe traumatische gebeurtenissen
exposure, worden door gedetailleerde
hoofdstuk over NET bij kinderen (‘KIDNET’). Een
hebben meegemaakt. Het doel van net is de
bespreking van traumatische gebeurtenissen
voorwoord door twee grondleggers van NET,
traumatische gebeurtenissen te integreren in
‘warme’ en ‘koude' herinneringen geïntegreerd.
een nawoord en een register maken het boek
het levensverhaal om zodoende de klachten
De sensorische en emotionele informatie wordt
zeer compleet.
van PtSS te verminderen. De behandeling
in verband gebracht met feitelijke informatie en
Het boek, met bijdragen van 18 auteurs, vormt
bestaat uit drie onderdelen: de chronologi-
daarmee in een context geplaatst. Dit leidt
een essentiële en tijdige aanvulling op de
sche levenslijn, de narratieve exposure en het
bijvoorbeeld tot een sterker besef van afstand in
Nederlandstalige literatuur over traumabehan-
getuigenisverslag.
tijd en plaats. Het angstnetwerk wordt door
deling. Het is toegankelijk geschreven, concreet
deze integratie minder gemakkelijk geactiveerd,
en enthousiasmerend. Zowel de breder
met als gevolg afname van PTSS-klachten.
geïnteresseerde lezer als de clinicus practicus
waRMe en kOuDe HeRinneRingen Dit handboek bevat een praktische handleiding
wordt goed bediend. Het boek is doorspekt met
over de behandelmethodiek en veel achter-
LeVenSVeRHaLen
figuren en handige schema’s. De hoofdstukken
grondinformatie. De rationale van NET wordt
Het lijvige boek bestaat uit vier delen, elk met
zijn steeds onderverdeeld in overzichtelijke
uitgelegd aan de hand van ‘warme’ en ‘koude’
een eigen inleiding. Het eerste deel geeft
paragrafen, zodat ondanks de uitvoerige
herinneringen. Tijdens een traumatische
theoretische achtergronden van trauma en PTSS
informatie de rode draad gemakkelijk is vast te
ervaring slaat het geheugen voornamelijk
en vormt daarmee een brede basis. Het tweede
houden. Warm aanbevolen.
45
MGV | Jaargang 69 | nummer 05 | sEptEMbEr 2014
BOEK
l. van leeuWen (2014)
De HaNeNBaLKeN: zeLFMOOrD OP HeT PLaTTeLaND
door: Pek van Andel Medisch onderzoeker, auteur te Feerwerd (Gr.)
Amsterdam: Atlas Contact, 335 p., € 21,95
acute en chronische farm stress te laten herkennen. Verandering in de dagelijkse routine van het boerengezin, uitval door ziekte, verwaarlozing van de boerderij en de dieren, toename van bedrijfsongelukken, of boerderijkinderen die probleemgedrag gaan vertonen, zijn goed herkenbare signalen van acute stress. Signalen van chronische stress zijn onder andere hoofd- en rugpijn, eet- en slaapstoornissen, maagzweren, uitputting, somberheid, Dat boeren zichzelf vaker doden dan
BOeR zOekt tOuw
verbittering, geïrriteerdheid, boosheid,
niet-boeren is al in vele landen aangetoond,
In Nederland ontbreekt elke vorm van speciale
woedeaanvallen, alcoholisme, vereenzaming,
maar niet in nederland. in ons land bestaan
aandacht voor het voorkomen van suïcide in
geheugen- en concentratiestoornissen,
er nog steeds geen betrouwbare cijfers –
het agro-industriële complex. Dr. Henk de
besluiteloosheid en minderwaardigheids- en
waardoor het probleem hier verborgen
Haan, cultureel antropoloog aan de Universi-
schuldgevoelens, en zelfhaat (‘ik ben nergens
blijft. Daarom deed cultureel antropoloog,
teit Wageningen, verklaart dat als volgt: ‘Jij [de
goed voor’). Als een boer paniekaanvallen
bestuurskundige en onderzoeksjournalist
moedige auteur] noemt dat terecht een taboe.
heeft, ernstig depressief is, chronisch en zwaar
Lizzy van Leeuwen er een studie naar. Het
Dat taboe raakt heel erg aan de plattelandsi-
alcoholmisbruik vertoont, zich afzondert, een
resultaat is een puik drieluik.
dylle die sinds de industrialisatie is opgeko-
wanhopige indruk maakt, al een zelfmoordpo-
men. […] Misschien is het ook zo dat de GGZ
ging achter de rug heeft of bezit begint weg te
Het eerste paneel gaat over de geschiedenis
daarom uit het platteland moet wegblijven,
geven, dan moet de erfbetreder direct
van zelfmoord op het platteland, waaruit blijkt
omdat het erkennen van geestesziekten net zo
professionele hulp inschakelen. All cries for help
dat het van alle tijden is. Het middenstuk bevat
goed een doorbreking van die idylle zou
should be taken seriously. En dan volgt een lijst
verhalen; fictieve uit plattelandsromans, en
betekenen. Gekte hoort niet thuis op het land
met nuttige adressen, telefoonnummers en
authentieke die aan de keukentafel werden
waar het leven goed is.’ (p. 246-247)
websites.
verteld door nabestaanden (vaak boerinnen)
Zo’n checklist en zulk beleid ontbreken in
van wie de meesten anoniem wilden blijven.
CHeCkLiSt
Nederland. Dit drieluik, deze hartenkreet, is
Het derde paneel laat zien wat er in Nederland
In de VS (Colorado) is een checklist ontwikkeld
een overtuigend pleidooi om het taboe op
en in de Verenigde Staten werd en wordt
om erfbetreders (zoals veeartsen, melkrijders,
agrosuïcide nu ook in Nederland te doorbre-
gedaan aan hulp bij en preventie van agrosuïcide.
leveranciers, predikanten) en onderwijzers
ken, vooral vanuit én voor de ggz.
46
Wetten | DE WET ZORG EN DWANG; NADERE AFSTEMMING GEWENST?
Wetten
NIEUWE WET- EN REGELGEVING VOOR DE GEZONDHEIDSZORG. DEZE SERIE STAAT ONDER REDACTIE VAN ADGER HONDIUS EN REMBRANDT ZUIJDERHOUDT Mr. dr. B.J.M. Frederiks Universitair docent gezondheidsrecht, VUmc, EMGO+ B.Frederiks@vumc.nl
DE WET ZORG EN DWANG; NADERE AFSTEMMING GEWENST?
Op 19 september 2013 stemde de Tweede Kamer in met de
Wet zorg en dwang.1 De Eerste Kamer gaf vervolgens aan dat zij deze wet alleen wil behandelen in samenhang met de Wet verplichte GGZ, die de Wet bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen (Bopz) vervangt. Onduidelijk is
echter wanneer de Tweede Kamer de behandeling van de Wet
REIKWIJDTE WET: ACCOMMODATIE De praktijk leerde dat vrijheidsbeperking niet alleen voorkomt in
verplichte GGZ voortzet.
instellingen die een Bopz-aanmerking hebben, maar ook in
Toch is het goed om de inhoud van de Wet zorg en dwang
kleinschalige woonvoorzieningen en particuliere initiatieven die
alvast nader te bekijken. En hoe verhoudt zij zich tot de Wet verplichte GGZ? Ik bekijk de reikwijdte van de wet, het begrip onvrijwillige zorg, het stappenplan en de rechtsbescherming.
47
niet onder de reikwijdte van de Wet Bopz vallen en daarmee buiten het toezicht van de Inspectie blijven. Onder de Wet zorg en dwang moet elke zorgaanbieder die onvrijwillige zorg verleent, cliënten opneemt die een besluit tot opname en verblijf van het Centraal Indicatieorgaan Zorg (CIZ) hebben of een
-