สารบัญ (ตอ) หนา ทรัพยากรและสิ่งแวดลอม
212-242
29. แนวทางการพัฒนาสภาพแวดลอมทางดานกายภาพโรงเรียนประถมศึกษาระดับทองถิ่น กรณีศึกษา : โรงเรียนในเขตกิ่งอําเภอดอยหลอ จ. เชียงใหม โดย จรัสพิมพ บุญญานันต………………………………………………………………………..
212
30. การผลิตปุยอินทรียน้ําหมัก (ปุยน้ําชีวภาพ) จากวัสดุเหลือใชทางการเกษตรและชุมชน โดย รวมพร มูลจันทร……………………………………………………………………………...
221
31. การทดสอบประสิทธิภาพของปุยอินทรียน้ําที่ผลิตจากวัสดุอินทรียเหลือใชจากอุตสาหกรรมการเกษตร ตอการผลิตกะหล่ําปลีรูปหัวใจ โดย เรืองฤทธิ์ ริณพัฒน……………………………………………………………………………
226
32. การใชเชื้อจุลินทรีย MMO สําหรับการเกษตรและบําบัดน้ําเสียเพื่อลดการใชสารเคมี โดย ดนุวัต เพ็งอน…………………………………………………………………………………
232
33. การใชไสเดือนน้ําในการลดสารอินทรียในน้ําทิ้งจากโรงงานผลิตแหนมและหมูยอ โดย ประจวบ ฉายบุ……………………………………………………………………………….
235
สาขาวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี
243-276
34. การสังเคราะหทางเคมีและการหาลักษณะเฉพาะของบิสมัธไททาเนตที่เตรียมโดยเทคนิคซอล-เจล โดย ขนิษฐา เดชขันธ……………………………………………………………………………..
243
35. การสังเคราะหบิสมัธไททาเนตโดยวิธีไนเทรตที่ปรับปรุง โดย วราภรณ จังธนสมบัติ ………………………………………………………………………
251
36. บิสมัธไททาเนตที่เตรียมโดยวิธีตกตะกอนรวมทางออกซาเลต โดย วิไลรัตน ทรัพยมาก…………………………………………………………………………
257
37. ผงนาโนแบเรียมไททาเนตที่สังเคราะหโดยวิธีออกซาเลต โดย สุณิสา พิพัฒนบรรจง……………………………………………………………………….
263
รายงานการประชุมทางวิชาการ ครั้งที่ 6 19 - 20 พฤษภาคม 2548 ณ ศูนยการศึกษาและฝกอบรมนานาชาติ มหาวิทยาลัยแมโจ
คํานํา การประชุมทางวิชาการ เปนนโยบายของมหาวิทยาลัยแมโจ โดยสํานักวิจยั และและสงเสริม วิชาการการเกษตร ที่ใหมีการจัดขึ้นเปนประจําของทุกป โดยมีเปาหมายเพื่อใหเปนเวทีในการ แลกเปลี่ยนความเคลื่อนไหว ความคิดเห็น ประสบการณ ตลอดจนความกาวหนาทางการวิจัยใน สาขาวิชาการตาง ๆ สําหรับการประชุมฯ ในครั้งนี้เปนครั้งที่ 6 กําหนดใหมีขนึ้ ในวันที่ 19 – 20 พฤษภาคม 2548 ไดมีการเสนอผลงานทางวิชาการภาคบรรยาย 55 เรื่อง และภาคโปสเตอร 45 เรื่อง ซึ่งประกอบดวยสาขาเกษตรศาสตร ทัง้ พืชศาสตร สัตวศาสตร และทรัพยากรและสิ่งแวดลอม วิทยาศาสตรและเทคโนโลยี วิศวกรรมและอุตสาหกรรมการเกษตร และสังคมศาสตร “คณะผูจัดทํา” คาดวาหนังสือรวบรวม “บทคัดยอ” การประชุมทางวิชาการครั้งที่ 6 ประจําป พุทธศักราช 2548 จะเปนประโยชนในการใชประกอบการเขารวมประชุมในครั้งนี้ หนังสือเลมนี้อาจ ยังคงมีขอผิดพลาดบางประการ “คณะผูจ ัดทํา” กราบขออภัยในความผิดพลาดมา ณ โอกาสนี้ และจะ ไดนําขอผิดพลาดที่เกิดขึน้ ไปปรับปรุงใหดขี ึ้นในการประชุมครั้งตอ ๆ ไป
สํานักวิจัยและสงเสริมวิชาการการเกษตร
รายงานการประชุมทางวิชาการ ครั้งที่ 6 19 - 20 พฤษภาคม 2548 ณ ศูนยการศึกษาและฝกอบรมนานาชาติ มหาวิทยาลัยแมโจ
แนวทางการพัฒนาสภาพแวดลอมทางดานกายภาพโรงเรียนประถมศึกษา ระดับทองถิ่น กรณีศึกษา : โรงเรียนในเขตกิ่งอําเภอดอยหลอ จ. เชียงใหม Physical Environment Development Guidelines for Primary Schools in Rural Districts : The Case Studies of Schools in King Amphur Doilor, Chiangmai จรัสพิมพ บุญญานันต ลักษณา สัมมานิธิ และภัทรนฤน ตองประสิทธิ์ ภาควิชาภูมิทัศนและอนุรักษสิ่งแวดลอม คณะผลิตกรรมการเกษตร มหาวิทยาลัยแมโจ เชียงใหม 50290
บทคัดยอ การวิจัยครั้งนี้เปนการพัฒนาความรูทางวิชาการในสาขาวิชาภูมิสถาปตยกรรม ในดานการพัฒนา สภาพแวดลอมทางดานกายภาพของโรงเรียนประถมศึกษาในเขตทองถิ่น โดยใชพื้นที่ในเขตกิ่งอําเภอดอยหลอ เปนพื้นที่ศึกษา ทําการศึกษาคนควาและเก็บขอมูลภาคสนามดานสภาพแวดลอมโรงเรียนในเขตกิ่งอําเภอดอย หลอรวมทั้งสิ้น 14 โรงเรียน ผลการวิจัยพบวา องคประกอบของสภาพแวดลอมในโรงเรียนที่มีอยูเดิมและอยู ในสภาพดี คือ สภาพภูมิทัศน สวนองคประกอบพบวาอยูใ นสภาพที่ตองปรับปรุงคือระบบสัญจร และ องคประกอบที่ขาดแคลนมากที่สุดเมื่อคิดจากคาเฉลี่ยคืออาคารและสิ่งกอสราง โรงเรียนที่มีปริมาณนักเรียน นอยมีแนวโนมที่จะมีขนาดเล็กกวาและมีคาความขาดแคลนในโรงเรียนมากกวาโรงเรียนที่มีปริมาณนักเรียน มากกวา สําหรับในดานการวางผังนั้นโรงเรียนที่มีขนาดเล็กมีแนวโนมทีจ่ ะจัดผังในรูป L-shape และ Ushape ในขณะที่โรงเรียนขนาดใหญมีแนวโนมที่จะจัดแผนผังในรูป Cluster จากผลการวิจัยไดนํามาใชเปน แนวทางในการปรับปรุงสภาพแวดลอมในโครงการสาธิต คือ โรงเรียนบานเจริญสามัคคี
Abstract The research project aimed to develop landscape architectural knowledge in a field of school design and development. Fourteen primary schools located in King Amphur Doilor were chosen as case studies. Research findings indicated that existing schools’ environmental elements in good condition were mostly landscape elements. Those in poor condition were mostly circulation elements. Moreover, the most insufficient elements were structural elements. The schools with less population tended to be smaller in size and more insufficient than those with more population. Landuse planning of 212 รายงานการประชุมทางวิชาการ ครั้งที่ 6 19 - 20 พฤษภาคม 2545 ณ ศูนยการศึกษาและฝกอบรมนานาชาติ มหาวิทยาลัยแมโจ
the smaller schools tended to be in L-shape and U-shape, While that of the larger schools tended to be in cluster. Finally, the findings were used as a environment development guildlines for demonstration project in Banchareonsamakkee school.
คํานํา ปญหาสภาพแวดลอมในโรงเรียนประถมศึกษา และสงผลกระทบตอสุขภาพของนักเรียนและบุคลากร ภายในโรงเรียน อันจะเปนอุปสรรคตอการเรียนการสอน รวมไปถึงพัฒนาการทางดานรางกาย จิตใจ และ สติปญญาของเด็ก เมื่อไดตระหนักถึงปญหาดังกลาว คณะผูวิจัยจึงมีแนวคิดที่จะทําการศึกษาถึงปญหาและ แนวทางในการแกไข อยางมีระบบ มีขั้นตอน และมีความเปนไปไดใหมากที่สุด เพื่อใหทราบถึงสภาพปจจุบัน และปญหาที่เกิดขึ้นกับสภาพแวดลอมทางดานกายภาพของโรงเรียนในโครงการวิจัย และเพื่อเสนอแนะ แนวทางในการปรับปรุงสภาพแวดลอมทางดานกายภาพของโรงเรียนประถมศึกษาในเขตทองถิ่น ใหเหมาะสม กับพฤติกรรมของผูใชภายในโรงเรียน ทั้งในปจจุบันและในอนาคต พื้นที่ศึกษาคือโรงเรียนประถมศึกษาที่ตั้งอยูในเขตกิ่งอําเภอดอยหลอ จังหวัดเชียงใหม จํานวน โรงเรียนประถมทั้งหมดในพื้นที่ศึกษาแตเดิมเมื่อเริ่มทําการศึกษามีทั้งสิ้น 19 โรงเรียน ตอมาในระหวางการ ศึกษาวิจัย ไดถูกยุบรวมกันตามนโยบายของรัฐบาลเหลือเพียง 14 โรงเรียนเทานั้น แบงตามเขตการศึกษาได 2 เขต คือ กลุมโรงเรียนนพเกาจํานวน 8 โรงเรียน และกลุมโรงเรียนดอยหลอ จํานวน 6 โรงเรียน ไดัรับ งบประมาณอุดหนุนการวิจัยจากมหาวิทยาลัยแมโจ ประจําป พ.ศ. 2543 และ พ.ศ. 2544 รวมทั้งสิ้น 179,000 บาท อยางก็ดีการวิจัยไดยืดเยื้อยาวนานเปนเวลา 5 ป กระทั่งเสร็จสิ้นในป พ.ศ. 2547
วิธีการวิจัย การวิจัยครั้งนี้ เปนการวิจยั เชิงคุณภาพ โดยมีขั้นตอนการทําวิจัยเริ่มจากการสํารวจขั้นตน เพื่อ รวบรวมขอมูลพื้นฐานของโรงเรียนประถมศึกษาในเขตกิ่งอําเภอดอยหลอ ขอมูลเกี่ยวกับสถานที่ตั้ง ตําแหนง อาคารตางๆ สภาพภูมิประเทศ สภาพภูมอิ ากาศ ขนาดของโรงเรียน จํานวนนักเรียน และอาจารยที่สอนอยู ในโรงเรียน ลักษณะของพืชพรรณทั่วไป เปนตน จากนั้นจึงกําหนดโรงเรียนในเขตพื้นที่ทําการศึกษาโดยไดขอ สรุปวาจะทําการศึกษาทั้งหมด เนื่องจากจํานวนโรงเรียนประถมในเขตพื้นที่ศึกษามีเพียง 14 โรงเรียนเทานั้น ทําการเก็บขอมูลของโรงเรียนที่จะทําการศึกษาโดยละเอียด โดยแบงขอมูลออกเปน 2 ประเภท คือ ขอมูล ภาคสนาม ไดแกภาพถาย แผนที่ การจดบันทึก การสัมภาษณ และขอมูลจากเอกสารและหนังสือตางๆ เมื่อรวบรวมขอมูลเปนที่เรียบรอยแลวจึงทําการวิเคราะหขอมูลที่ได เพื่อกําหนดปญหาทางกายภาพของ โรงเรียนในดานตาง ๆ รวมถึงความสําคัญและคุณภาพของโรงเรียน
รายงานการประชุมทางวิชาการ ครั้งที่ 6 19 - 20 พฤษภาคม 2548 ณ ศูนยการศึกษาและฝกอบรมนานาชาติ มหาวิทยาลัยแมโจ 213
ขั้นตอนตอมาจึงประเมินผลและจําแนกสภาพปญหาและคุณภาพของสภาพแวดลอมทางกายภาพ ภายในโรงเรียน เพื่อหาแนวทางพัฒนา และทําการสังเคราะหขอมูลเพื่อหาโรงเรียนที่จะใชเปนโครงการสาธิต เสนอแนวทางในการพัฒนาทางดานกายภาพ โดยใชคําบรรยายประกอบกับภาพวาด แผนที่ และรูปถายให เห็นชัดเจน และเขาใจงาย และในทายที่สุดจึงทําการประเมินผลและสรุปผลการวิจัย ขอเสนอแนะ และการ นําไปใช
ผลการวิจัย 1. ทัศนคติที่มตี อสภาพแวดลอมในโรงเรียน 1.1 ในดานของความพึงพอใจของกลุมตัวอยาง ที่มีตอสภาพแวดลอมภายในโรงเรียน พบวาโดยสวน ใหญรอยละ 85.70 มีความพึงพอใจตอสภาพแวดลอมทางดานกายภาพเปนสวนมาก ในดานความรมรื่น มี ตนไมและสวนหยอมภายในโรงเรียน สวยงามและใหรมเงา แตอยางไรก็ดีมีเพียงแครอยละ 14.28 เทานั้นที่มี ความพึงพอใจตอระบบโครงสรางพื้นฐานที่ดีของโรงเรียน 1.2 ปญหาสภาพแวดลอมทางดานกายภาพที่พบสวนใหญ ไดแก ปญหาเกี่ยวกับการจัดเก็บ การ กําจัดขยะมูลฝอย และสถานที่กําจัดขยะมูลฝอยภายในโรงเรียน รอยละ 78.57 รองลงมาไดแก ปญหา เกี่ยวกับการระบายน้ําในชวงฤดูฝนซึ่งมีปญหาน้ําทวมขัง รอยละ 57.14 และ ปญหากลิ่นจากขยะมูลฝอย รบกวนและ การเลี้ยงสัตวที่สงกลิ่นรบกวนตอการเรียนการสอน รอยละ 50 1.3 ในดานความตองการจัดสภาพแวดลอมในโรงเรียน พบวา โรงเรียนสวนใหญมีความตองการจัด สภาพแวดลอมทางดานกายภาพโดยการจัดภูมิทัศนภายในโรงเรียน รอยละ 57.14 รองลงมา มีความตองการ ปรับปรุงพื้นที่สําหรับเปนบริเวณที่นั่งพักผอนสําหรับเด็ก การปรับปรุงอาคารเรียนและหองเรียน และการ ปรับปรุงดานการจัดเก็บและการกําจัดขยะมูลฝอย รอยละ 50 นอกจากนั้นยังมีความตองการปรับปรุงบริการ และสิ่งอํานวยความสะดวกตางๆ ของโรงเรียน รอยละ 42.8 1.4 ในสวนของแผนงานการจัดสภาพแวดลอมของโรงเรียน โรงเรียนสวนใหญแผนงานการปรับปรุง สภาพภูมิทัศนของโรงเรียนอยูแลว รอยละ 57.14 รองลงมาไดแก แผนงานดานการปรับปรุงและซอมแซม อาคารเรียน รอยละ 42.85 และแผนงานดานการจัดสรางสิ่งอํานวยความสะดวก เชน หองน้ํา ที่ดมื่ น้ํา ที่ แปรงฟนสําหรับเด็กนักเรียน และจัดสรางหองสมุด รอยละ 21.42 2. องคประกอบของสภาพแวดลอมในโรงเรียน 2.1 จากการเปรียบเทียบประเมินคา พบวา โรงเรียนที่มีความขาดแคลนองคประกอบของ สภาพแวดลอมทางกายภาพมากที่สุด 3 อันดับแรก คือ โรงเรียนหนองหลั้ว (88 คะแนน) โรงเรียนบานเจริญ สามัคคี (74 คะแนน) และโรงเรียนวัดวังขามปอม (71 คะแนน) สวนโรงเรียนที่สํารวจพบวามีความขาด
214 รายงานการประชุมทางวิชาการ ครั้งที่ 6 19 - 20 พฤษภาคม 2545 ณ ศูนยการศึกษาและฝกอบรมนานาชาติ มหาวิทยาลัยแมโจ
แคลนนอยที่สุด 3 อันดับแรกคือ โรงเรียนวัดสองแคว (44 คะแนน) โรงเรียนบานสามหลัง (44 คะแนน) และโรงเรียนบานดงปาหวาย (46 คะแนน) 2.2 องคประกอบของสภาพแวดลอมในโรงเรียนที่มีอยูเดิมและอยูในสภาพดี และนับไดวามีมากกวา ประเภทอื่นๆเมื่อคิดจากคาเฉลี่ยคือ องคประกอบทางภูมิทัศน คิดเปนคาเฉลี่ยรอยละ 57.14 รองลงมาคือ อาคารและสิ่งกอสราง คิดเปนคาเฉลี่ยรอยละ 45.69 และที่นับวามีนอยทีส่ ุดคือ องคประกอบทางดานระบบ สัญจร คิดเปนคาเฉลี่ยรอยละ 33.33 2.3 องคประกอบของสภาพแวดลอมในโรงเรียนที่มีอยูเดิมพบวาอยูในสภาพที่ตองปรับปรุง และพบ มีมากกวาประเภทอื่นๆเมื่อคิดจากคาเฉลี่ยคือ องคประกอบทางดานระบบสัญจร คิดเปนคาเฉลี่ยรอยละ 76.18 รองลงมาคือ องคประกอบทางภูมิทัศน คิดเปนคาเฉลี่ยรอยละ 61.04 และที่นับวาพบนอยที่สุดคือ อาคารและสิ่งกอสราง คิดเปนคาเฉลี่ยรอยละ 44.42 2.4 องคประกอบที่ขาดแคลนมากที่สุดเมื่อคิดจากคาเฉลี่ยคือ องคประกอบประเภทอาคารและ สิ่งกอสราง คิดเปนคาเฉลี่ยรอยละ 23.08 รองลงมาคือองคประกอบทางดานระบบสัญจร คิดเปนคาเฉลี่ยรอย ละ 19.05 และที่นับวาพบขาดแคลนนอยที่สุดคือ องคประกอบทางภูมิทัศน คิดเปนคาเฉลี่ยรอยละ 7.79 3. การวางผังและกิจกรรมที่เกิดขึ้นในโรงเรียน 3.1 การวางผังการใชที่ดิน เราสามารถจําแนกลักษณะการวางผังที่ดิน ของโรงเรียนในเขตกิ่งอําเภอ ดอยหลอได 4 ประเภทคือ 1) กลุมโรงเรียนที่มีการจัดวางผังการใชที่ดินเปนรูป L-Shape 2) กลุมโรงเรียนที่มีการจัดวางผังการใชที่ดินเปนรูป U-Shape 3) กลุมโรงเรียนที่มีการจัดวางผังการใชที่ดินและระบบสัญจรเปนรูปสี่เหลี่ยม Closed Court 4) กลุมโรงเรียนที่มีการวางผังแบบรวมกลุม (Cluster) 3.2 กิจกรรมที่เกิดขึ้นนอกเวลาเรียน พบวามีลักษณะที่คลายคลึงกันในทุกโรงเรียน ทั้งการใชพื้นที่ เขาแถวในตอนเชาหรือตอนเลิกเรียน การรับประทานอาหาร ปญหากิจกรรมที่พบคือ การใชพื้นที่ผิดประเภท การจัดวางผังไมเหมาะสม ความแออัดของการใชพื้นที่ และการขาดแคลนพื้นที่ที่จําเปน
โครงการสาธิตการปรับปรุงสภาพแวดลอมภายในโรงเรียน 1. การจําแนกกลุมของโรงเรียน จากการศึกษาพบวาปจจัยอันประกอบไปดวยปริมาณนักเรียนในโรงเรียน ขนาดของโรงเรียน ความหนาแนนในการใชพื้นที่ของนักเรียน ลักษณะการวางผังโรงเรียน และคาความขาดแคลนในโรงเรียนตาง ก็มีความสัมพันธเชื่อมโยงกัน และสงผลกระทบตอกัน โรงเรียนที่มีปริมาณนักเรียนนอยมีแนวโนมที่จะมีขนาด
รายงานการประชุมทางวิชาการ ครั้งที่ 6 19 - 20 พฤษภาคม 2548 ณ ศูนยการศึกษาและฝกอบรมนานาชาติ มหาวิทยาลัยแมโจ 215
เล็กกวาและมีคาความขาดแคลนในโรงเรียนมากกวาโรงเรียนที่มีปริมาณนักเรียนมากกวา สําหรับในดานการ วางผังนั้นโรงเรียนที่มีขนาดเล็กมีแนวโนมที่จะจัดผังในรูป L-shape และ U-shape ในขณะที่โรงเรียนขนาด ใหญมีแนวโนมที่จะจัดแผนผังในรูป Cluster นําเอาขอมูลทั้งหมดมาประมวล สามารถแบงกลุมของโรงเรียน ได 5 กลุมคือ 1.1 กลุมที่ 1 โรงเรียนที่มีจํานวนนักเรียนนอยและมีขนาดเล็กกวา 10,000 ต.ร.ม. มีการจัด แผนผัง 2 รูปแบบทั้งในรูป U-shape และ L-shape โดยสวนใหญจัดเปนรูป L-shape คาความขาดแคลน จัดอยูในระดับปานกลางถึงระดับสูง 1.2 กลุมที่ 2 โรงเรียนที่มีจํานวนนักเรียนนอย และมีขนาดใหญกวา 10,000 ต.ร.ม.มีการจัด แผนผัง 2 รูปแบบทั้งในรูป U-shape และ L-shape โดยสวนใหญจัดเปนรูป U-shape คาความขาดแคลน จัดอยูในระดับปานกลางถึงระดับสูง 1.3 กลุมที่ 3 โรงเรียนที่มีจํานวนนักเรียนปานกลาง และมีขนาดเล็กกวา 10,000ต.ร.ม. มีการจัด แผนผัง 2 รูปแบบทั้งในรูป L-shape และ Closed Court โดยสวนใหญจัดเปนรูป L-shape ซึ่งมีคา ความ ขาดแคลนอยูในระดับต่ํา 1.4 กลุมที่ 4 โรงเรียนที่มีจาํ นวนนักเรียนปานกลางและมีขนาดใหญกวา10,000 ต.ร.ม.มีการจัด แผนผังเปนรูป U-shape และมีคาความขาดแคลนอยูในระดับปานกลางคอนขางสูง 1.5 กลุมที่ 5 โรงเรียนที่มีจํานวนนักเรียนมาก และมีขนาดใหญกวา 10,000 ต.ร.ม. มีการจัด แผนผัง 2 รูปแบบทั้งในรูป U-shape และ Cluster โดยสวนใหญจัดเปนรูป Cluster คาความขาดแคลนจัด อยูในระดับต่ําถึงระดับปานกลางคอนขางสูง 2. การเลือกโรงเรียนที่ใชเปนโครงการสาธิต ทําการเลือกโรงเรียนโดยใชเกณฑคือเลือกจากตัวแทนของแตละกลุมโรงเรียนงบประมาณ ความ ขาดแคลนองคประกอบที่จําเปนในโรงเรียน และความพรอมสําหรับการปรับปรุงสภาพแวดลอมทางดาน กายภาพ ทายที่สุดจึงเลือกไดโรงเรียนบานเจริญสามัคคีเปนโรงเรียนตัวอยางในโครงการสาธิต 3. การออกแบบปรับปรุงภูมทิ ศั นในโรงเรียนตัวอยาง 3.1 แนวความคิดหลักที่ใชในการออกแบบคํานึงถึงองคประกอบพื้นฐาน 9 ประการสําหรับการ ออกแบบ ประกอบดวย 1) การเขาถึงไดงาย และการยากตอการเขาถึง 2) กิจกรรมการเลนที่สนุกสนานมีการใชพลังงานมาก และกิจกรรมที่ตองการความเงียบสงบ 3) กิจกรรมการเลนที่ทาทายเสี่ยงภัย และกิจกรรมซ้ํา ๆ ที่มีความปลอดภัย 4) พื้นผิวออนนุม และพื้นผิวแข็ง
216 รายงานการประชุมทางวิชาการ ครั้งที่ 6 19 - 20 พฤษภาคม 2545 ณ ศูนยการศึกษาและฝกอบรมนานาชาติ มหาวิทยาลัยแมโจ
5) 6) 7) 8) 9)
การเรียนรูจากธรรมชาติและจากสิ่งที่มนุษยสรางขึ้น รูปแบบการเลนแบบเปดกวางและแบบปด ความคงที่ถาวรและความเปลี่ยนแปลง พื้นที่สาธารณะและพื้นที่สวนตัว ความเรียบงายและความซับซอนในการเลน
3.2 แนวความคิดในการปรับปรุงระบบการสัญจร โดยปรับพื้นผิวถนนและทางเดินใหมีความถาวร ทนทานมากขึ้น แยกระบบสัญจรทางเทาออกจากทางรถยนตใหชัดเจน จัดใหมีที่จอดรถเปนสัดสวน 3.3 แนวความคิดในการจัดแบงพืน้ ที่การใชที่ดิน ควรจัดระเบียบการใชที่ดินใหเปนสัดสวนมากขึ้น และจัดใหเหมาะสมศักยภาพของพื้นที่ เพื่อไมใหเกิดความขัดแยงของกิจกรรม เพิ่มพื้นที่ที่ขาดแคลนให พอเพียงกับความตองการ เชน พื้นที่นั่งพักผอนหยอนใจ พื้นที่สวนเกษตร เปนตน 3.4 แนวความคิดในการปรับปรุงองคประกอบที่สําคัญของสภาพแวดลอมในโรงเรียน ควรจัดหา องคประกอบที่ขาดแคลน และเปนองคประกอบที่สําคัญเพิ่มเติมใหพอเพียง เชน จัดสรางพื้นผิวทางสัญจรทั้ง ทางรถและทางเดิน รวมทั้งที่จอดรถ ระบบระบายน้ํา คูนา้ํ บอน้ํา ศาลาพักผอน ที่ทิ้งขยะ มานั่ง เปนตน ทําการปรับปรุงองคประกอบที่มี แตไมอยูในสภาพที่ดีพอที่จะใชงานไดสะดวก ทําการปรับภูมิทัศนและพื้นที่ที่ มีองคประกอบเพียงพออยูแลว และมีสภาพที่ดี จัดใหมีการดูแลรักษาองคประกอบที่สําคัญ ของ สภาพแวดลอมในโรงเรียนอยางตอเนื่อง 3.5 แนวความคิดในดานพืชพรรณ ควรเก็บรักษาตนไมเดิมไว และจัดการดูแลรักษาใหอยูใน สภาพที่ดี จัดการปลูกพรรณไมดอกไมประดับที่ใหสีสันงดงามเพิ่มเติม เพื่อสรางบรรยากาศที่ดีในโรงเรียนควร ปลูกพรรณไมใหรมเงาเพิ่มเติมในพื้นที่นั่งพักผอน ควรหลีกเลี่ยงพรรณไมที่มีพิษ และมีหนามแหลม เพราะจะ กอใหเกิดอันตรายตอเด็ก
รายงานการประชุมทางวิชาการ ครั้งที่ 6 19 - 20 พฤษภาคม 2548 ณ ศูนยการศึกษาและฝกอบรมนานาชาติ มหาวิทยาลัยแมโจ 217
ภาพแสดงการปรับปรุงสภาพแวดลอมในโครงการสาธิตโรงเรียนบานเจริญสามัคคี
วิจารณและสรุปผลการวิจยั จากผลการศึกษาแนวทางการพัฒนาสภาพแวดลอมทางดานกายภาพของโรงเรียนประถมศึกษาระดับ ทองถิ่น กรณีศึกษาโรงเรียนในเขตกิ่งอําเภอดอยหลอ จังหวัดเชียงใหม โรงเรียนสวนใหญมีความพึงพอใจตอ สภาพแวดลอมทางดานกายภาพ คือ ความรมรื่น มีตนไมใหรมเงา ขณะเดียวกันปญหาสวนใหญที่พบมักเปน ปญหาดานขยะมูลฝอยและการระบายน้ํา โรงเรียนสวนใหญยังมีความตองการจัดสภาพแวดลอม โดยเฉพาะ ทางดานภูมิทัศน และมีแผนงานการปรับปรุงสภาพแวดลอมทางภูมิทัศนของโรงเรียนไวแลว องคประกอบของ สภาพแวดลอมทางดานกายภาพของโรงเรียนที่ขาดแคลนมากที่สุดสามลําดับแรก ไดแก โรงเรียนบานเจริญ สามัคคี โรงเรียนหนองหลั้ว และโรงเรียนวัดวังขามปอม เมื่อพิจารณาองคประกอบของสภาพแวดลอมภายใน โรงเรียนที่มีอยูเดิมและยังอยูในสภาพดี ไดแก องคประกอบทางภูมิทัศน รองลงมา คือ อาคารและสิ่งกอสราง และนอยที่สุดคือระบบการสัญจรภายในโรงเรียน ซึ่งมีผลสอดคลองกับการศึกษาถึงองคประกอบที่มีความ ตองการในการปรับปรุงมากที่สุดคือ ระบบการสัญจรภายในโรงเรียน รองลงมาคือ องคประกอบทางภูมิทัศน และอาคารสิ่งกอสราง สวนองคประกอบของสภาพแวดลอมภายในโรงเรียนที่ยังคงมีความขาดแคลนมากที่สุด คือ อาคารและสิ่งกอสราง องคประกอบที่มีความขาดแคลนนอยที่สุดคือ องคประกอบทางภูมิทัศน สวน ระบบการวางผังของโรงเรียนทั้งหมดสวนใหญกลุมโรงเรียนขนาดเล็ก มีการวางผังเปนรูปตัวแอล (L-Shape) และ ตัวยู (U-Shape) สวนโรงเรียนขนาดใหญมีลักษณะเปนกลุม (Cluster) ในการวิจัยครั้งนี้ไดทําการ คัดเลือกตัวแทนจากกลุมตัวอยางทั้งหมด 14 โรงเรียน มาเพียงหนึ่งโรงเรียนเพื่อเปนโรงเรียนตัวอยางใน 218 รายงานการประชุมทางวิชาการ ครั้งที่ 6 19 - 20 พฤษภาคม 2545 ณ ศูนยการศึกษาและฝกอบรมนานาชาติ มหาวิทยาลัยแมโจ
โครงการสาธิต คือ โรงเรียนบานเจริญสามัคคี เพื่อเสนอแนะแนวทางการพัฒนาสภาพแวดลอม และทําการ ออกแบบตามหลักการ มีแนวคิดในการออกแบบปรับปรุงภูมิทัศนตามหลักองคประกอบพื้นฐานสําหรับ กิจกรรมตาง ๆ ของเด็กวัยเรียน แนวความคิดดานการปรับปรุงระบบการสัญจร การจัดแบงพื้นที่การใชที่ดิน การปรับปรุงองคประกอบที่สําคัญของสภาพแวดลอมในโรงเรียน และแนวคิดดานพืชพรรณ และนําแบบ ดังกลาวไปพัฒนาบนพื้นที่จริงตอไป ผลการวิจัยในครั้งนี้ทําใหทราบวาขนาดของโรงเรียน จํานวนนักเรียน และองคประกอบทางดาน กายภาพของโรงเรียนทางดานตาง ๆ มีผลโดยตรงตอสภาพแวดลอมและพฤติกรรมการใชพื้นที่ของเด็ก ๆ ใน โรงเรียน สภาพแวดลอมดังกลาวมีความสําคัญตอการเรียนรู พัฒนาการ และการเสริมสรางพัฒนาการ ทางดานรางกายและสติปญญาของเด็กวัยเรียน เนื่องจากเด็กใชเวลาสวนใหญของชีวิตในวัยนี้อยูทโี่ รงเรียน มากกวาทีบ่ าน ดังนั้นแนวทางการปรับปรุงสภาพแวดลอมจึงจําเปนตองสงเสริมตอปจจัยเหลานี้ รวมทั้งยัง ตองคํานึงถึงความตองการของผูใชสอยและผูดูแลรักษาพื้นที่เปนหลัก ไดแก ครู เด็กนักเรียน และนักการภาร โรง อยางไรก็ตามการออกแบบสภาพแวดลอมภายในโรงเรียนคงเปนเพียงสวนหนึ่งที่จะชวยเสริมสรางการ เรียนรูของเด็กควบคูไปกับการเรียนการสอนในโรงเรียน และนอกเหนือจากนั้นคือการดูแลรักษาสภาพแวดลอม ของโรงเรียนใหสงเสริมตอกิจกรรมเหลานี้ไดทั้งในปจจุบันและในอนาคตนั่นเอง
เอกสารอางอิง จรวยพร ธรณินทร. 2536. “การออกกําลังกายและกีฬา สําหรับเด็ก หนุมสาว และผูสูงอายุ”. การอนามัย และสิ่งแวดลอม 16(1) ม.ค.-เม.ย. หนา 73-76. บุญชวย จินดาประพันธ. 2536. การบริหารอาคารสถานที่และสิ่งแวดลอม. หนวยศึกษานิเทศน กรมฝกหัดครู. ทองใบ แตงนอย. 2530. แผนที่ภูมิศาสตร ชั้นมัธยมศึกษาตอนตนและตอนปลาย บริษัทโรงพิมพไทยวัฒนา พานิช จํากัด กรุงเทพ หนา 17. ทิศนา แขมณี. 2537. “การเลนกับการพัฒนาทางสติปญญาของเด็กไทยในชนบท”. วารสารครุ ศาสตร 2(3) ม.ค.-มี.ค. หนา 12-33. ธวัช พิริยปญจบุตร. 2533. “สวนปาในโรงเรียน” สารพัฒนาหลักสูตร (95) ก.พ. หนา 55-56. โปสเตอรเพื่อการศึกษา. บริษัทอินทราการพิมพ จํากัด ม.ป.พ. โปสเตอรเพื่อการศึกษา. บริษัทอินทราโปสเตอร จํากัด ม.ป.พ. มาลินี ศรีสุวรรณ. 2542. ความรูเกี่ยวกับการออกแบบอาคารสาธารณะประเภทตาง ๆ คณะสถาปตยกรรม ศาสตร มหาวิทยาลัยศิลปากร. หนา 168-190. สมบัติ กาญจนกิจ. 2540. นันทนาการชุมชนและโรงเรียน สํานักพิมพจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัยกรุงเทพฯ หนา 125-135. เอื้อมพร วีสมหมาย. 2533. สวนสําหรับเด็ก. สารมวลชน กรุงเทพฯ หนา 41-144. รายงานการประชุมทางวิชาการ ครั้งที่ 6 19 - 20 พฤษภาคม 2548 ณ ศูนยการศึกษาและฝกอบรมนานาชาติ มหาวิทยาลัยแมโจ 219
Senda, Mitsuru. Design of Children’s Play Environment. Mcgraw-Hill, New York. P. 1-19. Stine, Sharaon. 1997. Landscapes for Learning: Creating Outdoor Environments for Children and Youth. John Wiley & Sons, New York. P. 2-43.
220 รายงานการประชุมทางวิชาการ ครั้งที่ 6 19 - 20 พฤษภาคม 2545 ณ ศูนยการศึกษาและฝกอบรมนานาชาติ มหาวิทยาลัยแมโจ
266
ภาพที่ 113 การปรับปรุงสภาพแวดลอมดานหนาอาคารเรียนจากเดิมเปนบอเลี้ยงปลาทีไ่ มไดใชแลว ปรับปรุงเปนซุมมานั่งพักผอนหยอนใจ ที่มา: จากการสํารวจ
ภาพที่ 114 การปรับปรุงสภาพแวดลอมบริเวณสนามเด็กเลนภายในโรงเรียน ที่มา: จากการสํารวจ
267
ภาพที่ 115 การปรับปรุงทางเทาบริเวณที่เชื่อมตอระหวางอาคารเรียนกับสนามเด็กเลน แตเดิมเปน ทางเดินดิน ทําการปรับปรุงปูพื้นผิวคอนกรีตและตัวหนอน ที่มา: การสํารวจ
ภาพที่ 116 เครื่องเลนที่ถกู ออกแบบเปนรูปเรือ ชวยสรางเสริมจินตนาการและการเรียนรูของเด็ก ที่มา: การสํารวจ
268
ภาพที่ 117 การปรับปรุงเครื่องเลนเดิมโดยการทาสีใหม และทําการจัดวางตําแหนงใหเหมาะสม พรอมกับปรับพื้นทรายเพื่อใหเกิดความปลอดภัยในการเลน ที่มา: การสํารวจ
ภาพที่ 118 การปรับปรุงพื้นทีน่ ั่งพักผอนใตรมไม จัดเปนพื้นที่เอนกประสงคสําหรับเด็ก ที่มา: การสํารวจ
269
ภาพที่ 119 การออกแบบลายพื้นเปนรูปสัตวในทะเลเพื่อสงเสริมจินตนาการและการเรียนรูของเด็ก ที่มา: การสํารวจ
ภาพที่ 120 จัดวางเครื่องเลนเกาและใหมเขาดวยกันอยางลงตัว ที่มา: การสํารวจ