การออกแบบสวนและสวนของสถาปนิก

การออกแบบสวน และสวนของสถาปนิก ผูเขียน W. Robinson, F.L.S ผูแปล จรัสพิมพ บุญญานันต

งานชิ้นนีแ้ ปลจากหนังสือเรื่อง The Garden Design and architects’ garden เขียนโดย W. Robinson, F.L.S. นักเขียนและนักจัดสวนชาวอังกฤษซึ่งเขียนขึ้นในป ค.ศ. 1892 หรือเมื่อ ประมาณ 120 ป มาแลว และไดถูกนํามาเผยแพรในรูปแบบของ Free E-book โดย Project Gutenberg ซึ่งอนุญาตใหทาํ การคัดลอก เผยแพร หรือนําไปใชประโยชนได หนังสือเลมนีแ้ สดงบทวิจารณ ภาพประกอบ และนําเสนอสวนอังกฤษโดยการยกตัวอยาง จริงใหเห็น วาการตัดแตงกิ่งไมและจัดวางตําแหนงตนไมเพื่อใหสอดคลองกับงานสถาปตยกรรม นั้น เปนเรื่องลาหลัง ไมจําเปน และไมมีศิลปะ

การออกแบบสวน บานที่สวยงามทามกลางภูมิทศั นที่สบายตานั้นเปนฉากทีง่ ดงามนาดูที่สดุ ของโลกแลว และ จะยิ่งสวยงามเขาไปอีกหากอยูทามกลางสวนที่งดงามอยางมีศิลปะ อันเปนสิ่งที่หาไดยากยิง่ เปน ความกลมกลืนเปนหนึ่งเดียวราวกับการสมรสสมรักของบาวสาว ระหวางบานที่สวยงามนั้นกับ พื้นที่โดยรอบตัวบาน ซึ่งคุมคาตอการทุมเทความคิดความเอาใจใส มากกวาทีเ่ คยเปนมาในอดีต และผูคนควรหันมาสนใจในการหาหนทางที่ดีที่สุดที่จะสรางใหเกิดการสอดคลองกลมกลืนใหมาก ยิ่งขึ้น ในขณะที่เมืองของเราเจริญเติบโตใหญขึ้นเรื่อยๆ แตขณะเดียวกันพื้นที่ภูมิทัศนอังกฤษของ เราหดเหลือนอยลง ความคิดเห็นของนักเขียนรุนเกาจะชวยเราไดบาง ในขณะที่สรรพสิ่งมีการ เปลี่ยนแปลงอยางสิ้นเชิงในยุคเครื่องยนตกลไกเหมือนเชนทุกวันนี้ สวนความเห็นของผูเขียนเองก็ คือ เรายังไมเคยไดเห็นความงดงามของสวนโดยเฉพาะอยางยิ่งสวนบานไดสักครึ่งของความงามที่ เราอาจไดรับหลังจากที่กําจัดลักษณะการจัดแตงอยางเปนทางการและเปนรูปทรงเรขาคณิต ซึ่ง นอกจากจะไมจําเปนแลวยังใหหลายๆสวนผิดรูปผิดรางไป ทั้งในดานแผนผัง และการปลูกไม ดอกไมประดับ การจัดสวนในรูปแบบที่เปนทางการมักจะมีความสําคัญในการจัดวางสวนไม ดอกไมประดับใกลๆตัวบานโดยเฉพาะการจัดวางแผนผังของพรรณไมดอกและไมพุม ซึ่งผลของ การจัดเปนเสนตรงหรือเปนวงแหวน หรือรูปแบบเรขาคณิตอื่นๆ ไมวา จะทําที่ไหนอยางไรผลก็ ออกมานาเกลียดเทานัน้ เอง

Rhianva. สวนระเบียง พรอมดวยการปลูกพรรณไมและการจัดสวนดอกไมแบบภาพวาด คนเหลานั้นยังไมไดมีโอกาสชื่นชมความงามที่การออกแบบสวนที่ดีจะมอบให เนื่องจาก ความจริงที่จิตรกรถูกผลักไสใหหางจากสวน ศิลปนไมชอบสวนธรรมดาทั่วไปที่ประกอบดวย รูปทรงและแปลงปลูกดอกไมแบบเปนทางการ เขาอดไมไดที่จะรังเกียจมัน ในชนบทพวกเขาจะ เสาะแสวงหาสิ่งตางๆยกเวนสวน แตบางทีเขาอาจจะไปนั่งอยูใกลๆกับกอกุหลาบปาที่เลื้อยผานคอก หมูก็เปนได การที่เขาไมชอบมันนั้นเปนเรือ่ งธรรมชาติและเหมาะสมดี เนื่องจากในสวนดอกไม สวนใหญทั่วไปความเปนไปไดที่จะคนพบความงามตามธรรมชาตินั้นแทบจะไมมีเลย แตถึง กระนั้นยังคงมีสวนสวยๆอยูแ ละมีสวนกระทอม จํานวนมากที่ เซอรเรยหรือเคนททสี่ ามารถเปน ฉากวาดภาพไดราวกับภูมิทศั นตามธรรมชาติ ทําไมสวนกระทอมจึงมักงดงามและเปนฉากของภาพวาด ในขณะที่สวนของสุภาพบุรุษที่ อยูใกลเคียงกันปดกั้นความงามทางศิลปะออกหมด เปนสิ่งที่ศิลปนไมอาจมองดูไดนานๆ นั่นก็ เพราะสวนกระทอมไมมีการวางแผนผังอยางเสแสรง ซึ่งเปนการยอมใหไมดอกบอกเลาเรื่องราว ของพวกมันโดยตรง ทางเดินที่เรียบงายทอดไปตามทางที่พวกมันตองการ ไมมีการจัดไมดอกเปน รูปทรงตางๆ ผนังและซุมประดูดูมีชวี ิตชีวาเต็มไปดวยดอกไม ถาอยางนั้นสวนของสุภาพบุรุษที่เอย ถึงนั้นเลา จะสามารถเปนฉากของภาพวาดไดเชนกันหรือไม ไดแนนอน แตตองไมใชรูปแบบสวน ที่ตักแตงประดับในรูปแบบที่เปนทางการ การปรับปรุงทําไดโดยการปลอยใหธรรมชาติเขามา จัดการสวนดวยตัวมันเองบาง

กลุมของตนไมบนสนามหญาในสวนที่ Golder's Hill, Hampstead; แสดงลักษณะเหมือนภาพวาดในสวนชานเมือง

เสนสายตามธรรมชาติและที่ไมใช หลังจากที่เราไดจัดวางตําแหนงการเขาถึงที่สําคัญ ระดับ และการปดลอมสําหรับศาลา ความเปนสวนตัว หรือจัดแบงเสสนสายตางๆรอบๆบาน รูปทรงหรือเสนสายธรรมชาติบนผืนดิน เองนั้นเปนตนแบบทีดีที่สุดที่เราจะตาม ในงานของผูเขียนจะถมดินกลับคืนสูระดับธรรมชาติดิน เดิมเสมอ หลังจากที่ถูเปลี่ยนรูปรางไปจากการตัด การกําหนดเสนและมุมตางๆ ในสวนอิตาเลี่ยนที่แทจริงบนเนินเขา เราจําเปนตองเปลี่ยนแปลงเสนธรรมชาติบนผืนโลก หรือปรับระดับมัน เพราะไมเชนนั้นแลว เราไมอาจทําการปลูกพืชหรือเคลื่อนที่ไดอยางสะดวกได พื้นที่ที่มีความชันเชนนัน้ พบไดในหลายๆประเทศ เมื่อเปนเชนนัน้ ลักษณะการวางผังจะคลายๆกัน ซึ่งในการจัดสวนอิตาเลี่ยนในรูปแบบเปนทางการถือเปนเรื่องปรกติเหมือนการออกแบบสนามหญา

ในธีมวอลเลย สนามหญาเปนหัวใจของการจัดสวนแบบอังกฤษเหมือนกับที่การเลนระดับเปน หัวใจของสวนบนพื้นที่ชนั บอยครั้งที่สนามหญาในสวนอังกฤษถูกทําลาย จากการสรางสวนใน รูปทรงเรขาคณิตที่ไมเพียงแตจะไมจําเปนเทานั้น ยังกอใหเกิดอันตรายตอทั้งสวนและภูมิทัศนรอบ บานในบางครัง้ ในระดับพื้นดินสวนเหลานี้จะบดบังมุมมองจากบานไปยังภูมิทัศน และในทาง กลับกัน บดบังมุมมองไปยังบานจากพืน้ ทีภ่ ูมิทัศนโดยรอบ

Wakehurst. Elizabethan house โดยทีพ่ ื้นดินไมมีการปรับระดับ ผูเขียนขอยืนยันมีความเปนไปไดที่จะชื่นชมเสนหของสวนและไดประโยชนในการใชสอย อยางเต็มที่ โดยไมตองสูญเสียความงดงามราวกับภาพวาดของสวนไป และทั้งในการปฏิบัติงานและ ในการออกแบบสวน จึงไมควรจะมีเสนสายที่ไมถูกตองแมสักเพียงเสนเดียว จากทีก่ ลาวมานี้ ผูเขียนหมายถึงเสนสายที่นาเกลียดที่ไมสอดคลองกับสภาพผืนดิน ซึ่งเราอาจยกตัวอยางไดใน หลายๆที่ เชน ริมฝงทางดานตนทะเลสาบใน Bois de Boulogne. เสนสายเรานี้เราสามารถพบเห็น ไดในงานภูมทิ ัศนที่ไมมีคณ ุ ภาพทัว่ ไป แมวาจะผานฝมือชางแรงงานที่ดีก็ตาม ผูเขียนพบวาเปน เรื่องงายที่จะสรางสรรคเสนสายที่สวยงามและถูกตองอยางแทจริง พอๆกับการสรางเสนที่นาเกลียด และผิดพลาด นักวาดภาพภูมิทัศนผูชื่นชมงานภูมิทัศนคงจะรูถึงความหมายที่กลาวมานี้เปนอยางดี แมวาผูเขียนเกรงวานี่คงเกินกวาขีดจํากัดของแนวความคิดในการออกแบบของนักออกแบบสวน

แบบเปนทางการ เสนหดึงดูดของสวนดอกไมยังสามารถปกปองรักษาไวโดยการหลีกเลี่ยงการ ออกแบบลวดลายตางๆที่จะทําใหพรรณไมและดอกไมซึ่งสวยงามมีชวี ิตชีวานั้นมีความสําคัญนอย กวา งานออกแบบตามประเพณีนยิ มที่เลวราย ซึ่งพรรณไมเหลานั้นจะถูกบังคับจัดวาง วิธีที่ถูกตอง ตองเปนทางตรงกันขาม เราควรสามารถมองเห็นไมดอกและรูสึกไดถึงความงามของรูปทรงของ พรรณไม โดยผานการวางผังที่เรียบงายเทาที่จะทําไดเทานั้น เพื่อใหแนใจวาเปนงานที่ดี มีการ ออกแบบสนามหญาสําหรับกิจกรรมการเลน และเพื่อความสุขสนุกสนานที่จะเกิดขึ้นในสวน

ธรรมชาติที่ไมเจริญงอกงาม ทัศนียภาพดังกลาวที่ผูเขียนไดผลักดันและนําเสนอเมื่อมีโอกาสที่จะทําได โดยมุงหวังที่จะ ทําใหสวนประสานกลมกลืนกับงานศิลปะ ซึ่งตอนนี้มักจะแยกจากกัน เปนธรรมชาติที่ความคิดเห็น เหลานี้ยอมพบกับอุปสรรคคือความคิดเห็นในทางตรงกันขาม ดังนั้นการพิจารณาสวนในรูปแบบที่ เปนทางการจะใหโอกาสในการสํารวจตรวจสอบคุณคาของสวนเหลานั้น คําถามสั้นๆคือวา ในการวางผังและออกแบบสวน เราจะเพิกเฉยตอตัวบานและนําเสนอ ธรรมชาติที่ไมเจริญงอกงามเปนรูปแบบที่ดที ่สี ุดของสวนของเรากระนัน้ หรือ หรือเราจะพิจารณา สวนและบานในฐานะที่เปนปจจัยทีไ่ มแยกขาดจากกันและมีความกลมกลืนกันทั้งหมด ซึ่งจะมีการ จัดการรวมกันเพื่อผลลัพธเดียวกันที่ไดไตรตรองไวกอน ไมมีคนสติดีๆคนไหนทีเ่ สนอใหละเลยตัวบาน ในงานของผูเขียน ที่ทมี่ ีบานที่สวยงามบาน นั้นจะบอกผูเขียนวาจะตองทําอะไรบาง ที่แยก็คือบานสวนใหญจะนาเกลียดจนไมมีสิ่งใดที่จะมา ปกปองผลรายของมันที่มีตอสวนได การจัดรูปแบบธรรมชาติที่ไมเจริญงอกงาม ไมใชสวนหนึ่ง ของการจัดสวนที่ดี เนื่องจากเหตุผลทั้งหมดทั้งปวงของการจัดสวนไมดอกไมประดับ ก็คือมันเปน สถานที่ที่ธรรมชาติจะเจริญเติบโตงอกงามได เปนเสนหข องสวนที่เราจะมีธรรมชาติที่มีชีวิตชีวา แต เราไมสามารถทําเชนนั้นไดโดยไมมกี ารดูแล ไมวาจะเปนพันธุไม เชน Atlas Cedar หรือ Eastern Cypress, Lily-tree หรือ American Mountain Laurel ก็ตาม ทั้งหมดตางตองการการดูแล และ เราตองรูจักวัฏจักรชีวิตและการเจริญเติบโตเพื่อที่เราจะไดดูแลมัน เพื่อทีพ่ ันธุไมเหลานั้นจะถูกปลูก ในที่ที่ถูกตองและมีการเจริญเติบโตที่ดี ซึ่งเปนเรื่องที่สําคัญที่สุด ยิ่งเปนพันธุไมที่มีคณ ุ คาและหา ยากดวยแลว ยิง่ สมควรปลูกในที่ที่ถูกตองเหมาะสมสําหรับพันธุไมนั้นๆในสวน สถานที่ปลูกจะ เกี่ยวของอยางสําคัญที่สุดตอความยากงายในการดูแลรักษา แมในการวางผังที่เรียบงายและชาญ ฉลาดที่สุด ถาเราตองการสรางสรรคใหเกิด “ธรรมชาติที่ไมเจริญงอกงาม” เราตองใหแนใจวาทุก อยางจะอยูในที่ในทางและมีนอยมากทีจ่ ะออกนอกลูนอกทาง แปลงไมตัดแตงที่ไรดอกดูแข็งนาอึด อัด และกุหลาบเลื้อสีเหลือง ตางก็เปนสิ่งทีเ่ จริญงอกงามแตถาเทียบกันในแงของความงามนั้นมัน

แตกตางกันอยางมาก แมใน “ธรรมชาติที่มีการเจริญเติบโตงอกงามเองก็มีอยูหลายประเภท และมี หลากหลายระดับขั้นของความนาเกลียด แนวความคิดของ Sir C. Barry คือสวนนัน้ จะคอยๆเปนทางการนอยลงเรื่อยๆ จนกระทั่ง ผสานกลมกลืนกับสวนสาธารณะ อยางไรก็ดี แนวความคิดเชนนี้จะถูกปฏิเสธจากกลุมผูนิยมสวน ในรูปแบบเปนทางการ ซึ่งเชื่อวาการออกแบบสวนที่เปนทางการควรใหมีความแยกออกจาก สภาพแวดลอมโดยรอบโดยมีเสนขอบเขตที่ชัดเจน เชน กําแพงสูง

บานของ Gilbert White ที่ Selborne ตัวอยางของสวนที่มสี นามหญาเขาถึงตัวบานและมีไมดอกไม ประดับที่กรอบหนาตาง ใครจะเอากําแพงสูงเชนนั้นไปวางไวที่หนาบานของ Gilbert White ที่ Selborne หรือที่ เนินดินของ Golder ที่ Hampstead หรือที่บา นสไตลอังกฤษอีกมากมายทีก่ ารกอกําแพงสูงจะตัดขาด ตัวบานออกจากภูมิทัศน ยังไมกลาวถึงเรื่องอื่นๆอีกซึ่งตองการการดูแลที่แตกตางกันไป มีสถานที่ อีกมากมายที่ขาดเสนหไปเนือ่ งจากการแบงแยกสวนออกจากสภาพแวดลอมโดยรอบดวยกําแพงสูง แนวทางที่นิยมปฏิบัติกันของการสรางถนนที่เรียงรายไปดวยพันธุไม 2 ขางทางและการตัด เสนตรงผานปาที่ลอมรอบบานเปนรัศมีออกไปทุกทิศทางนั้นหางไกลจากระบบเหตุและผล ซึ่งจะ แบงแยกสวนออกจากสวนสาธารณะ ทําใหสวนที่เหลือตองดูแลตัวเอง เปนระบบทีใ่ หความสําคัญ

กับธรรมชาติ นอยกวาศิลปะภายในกําแพงสวน แตในทางกลับกันใหอสิ ระแกธรรมชาติภายนอก กําแพง (The Formal Garden.)1 ธรรมชาติ “เปนมือสรางสรรคอยางอิสระโดยแท” ลองจินตนาการถึงสาธาธารณะที่ ยิ่งใหญ หรือสวนหนึ่งสวนใดของคฤหาสนที่ถูกปลอยไวในธรรมชาติซึ่ง “เปนมือสรางสรรคอยาง อิสระโดยแท” และถาเปนเชนนั้น เพียงชัว่ รุนสิ่งที่สามารถมองเห็นไดจากภายนอกจะมีเพียง ขอบเขตของปาเทานั้น Callous มองเห็นความงามของสวนธารณะของอังกฤษและไมทราบถึงการ ดูแลรักษาที่ตอ งการอยางมาก เขาประณามทุกคนที่ทําการเปลี่ยนแปลงสวนเหลานัน้ เชน Brown, Repton และคนอื่นๆ

ตัวอยางของการจัดสวนแบบเปนทางการ โดยการตัดแตงทรงพุมไมยนื่ ตนและไมพมุ ในกระบะปลูก ราคาแพง

เอกสารอางอิง W. Robinson. 1892. Garden Design and Architects' Gardens, [ระบบออนไลน] . แหลงที่มา http://www.gutenberg.org/files/37607/37607-h/37607-h.htm (10 กุมภาพันธุ พ.ศ. 2555).

1

The Formal Garden in England. By Reginald Blomfield and F. Inigo Thomas. London: Macmillan and Co.