แนวทางการพัฒนาสภาพแวดล้อมทางด้านกายภาพโรงเรียนประถมศึกษาระดับท้องถิ่น กิ่งอำเภอดอยหล่อ จ. เชียงใหม่ by Charaspim Boonyanant

รายงานผลการวิจัย มหาวิทยาลัยแมโจ เรื่อง แนวทางการพัฒนาสภาพแวดลอมทางดานกายภาพโรงเรียนประถมศึกษาระดับทองถิ่น กรณีศึกษา: โรงเรียนในเขตกิ่งอําเภอดอยหลอ จ.เชียงใหม PHYSICAL ENVIRONMENT DEVELOPMENT GUIDELINES FOR PRIMARY SCHOOLS IN RURAL DISTRICTS: THE CASE STUDIES OF SCHOOLS IN KING AMPHUR DOILOR, CHIANG MAI

ไดรับการจัดสรรงบประมาณวิจัย ประจําป 2543-2544 จํานวนเงิน 179,500บาท

หัวหนาโครงการ ผูรวมโครงการ

นางสาวจรัสพิมพ บุญญานันต นางลักษณา สัมมานิธิ นางภัทรนฤน ตองประสิทธิ์

งานวิจยั เสร็จสิ้นสมบูรณ วันที่ 31 ธันวาคม พ.ศ. 2547

คํานํา โครงการศึกษาวิจัยเพื่อหาแนวทางการพัฒนาสภาพแวดลอมทางดานกายภาพโรงเรียน ประถมศึกษาระดับทองถิน่ กรณีศึกษา: โรงเรียนในเขตกิ่งอําเภอดอยหลอ จังหวัดเชียงใหมนี้ เกิดขึ้นจากความตองการของสํานักงานการประถมศึกษาของกิง่ อําเภอดอยหลอ ซึ่งไดขอความ รวมมือมาทางภาควิชาภูมทิ ศั นและอนุรักษสิ่งแวดลอม มหาวิทยาลัยแมโจ เพือ่ หาแนวทางใน การปรับปรุงสภาพแวดลอมของโรงเรียนประถมภายในเขตกิ่งอําเภอ คณะผูวิจัยจึงไดเดินทางไป สํารวจพืน้ ที่เบือ้ งตน และไดเห็นถึงความทรุดโทรมของสภาพแวดลอม และความขาดแคลนปจจัย ในดานตางๆของทางโรงเรียน อันสงผลกระทบตอพัฒนาการการเจริญเติบโต และการเรียนรูของ เด็ก ซึ่งเปนทรัพยากรบุคคลที่มีคุณคาของประเทศ จึงไดจัดทําโครงการศึกษาวิจัยขึ้น โดยมี เปาหมายเพื่อจะใหเปนแนวทางชี้นาํ ในการพัฒนาสภาพแวดลอมของโรงเรียนในเขตทองถิน่ ให เปนไปอยางถูกตองและเหมาะสม การวิจยั นี้ไดเริ่มดําเนินการตั้งแตวันที่ 1 ตุลาคม พ.ศ. 2542 และสิ้นสุดในวันที่ 31 ธันวาคม พ.ศ. 2547 ตลอดระยะเวลาการวิจัยที่ยาวนานนี้ คณะผูดําเนินการศึกษาวิจัยไดรับ ความรวมมือเปนอยางดีจากเจาหนาที่สาํ นักงานการประถมศึกษากิง่ อําเภอดอยหลอ เจาหนาทีว่ า การกิ่งอําเภอดอยหลอ ครูใหญ ครูประจําชั้น นักการภารโรง และเด็กนักเรียนของโรงเรียน ประถมทุกโรงเรียน ซึ่งไดใหขอมูลอันเปนประโยชนเปนอยางยิ่ง ในการดําเนินงานวิจัย คณะผูวิจัยหวังเปนอยางยิง่ วาแนวทางการแนวทางการพัฒนาสภาพแวดลอมทางดาน กายภาพโรงเรียนประถมศึกษาระดับทองถิ่น กรณีศึกษา: โรงเรียนในเขตกิง่ อําเภอดอยหลอ จังหวัดเชียงใหม จะเปนประโยชนตอหนวยงานและองคกรตางๆที่รับผิดชอบตอการพัฒนา โรงเรียน ทัง้ จะเปนเครื่องมือที่จะชวยในการประสานงานระหวางหนวยงานตางๆทีเ่ กี่ยวของ อัน จะเกิดประโยชนสูงสุดตอโรงเรียนและชุมชนในทองถิ่นสืบตอไป คณะผูดําเนินการศึกษาวิจัย ธันวาคม 2547

กิตติกรรมประกาศ งานวิจยั นีถ้ ือกําเนิดขึ้นและดําเนินการไปไดดวยดีจนกระทั่งเสร็จสิ้นได ก็ดวยความ ชวยเหลือจากหลายๆฝาย หนวยงานแรกที่จะตองขอขอบคุณคือ สํานักงานวิจัยและสงเสริม วิชาการเกษตร มหาวิทยาลัยแมโจ และสํานักงานคณะกรรมการวิจัยแหงชาติ (วช.) ที่สนับสนุน ทุนการวิจยั (ไดรับการจัดสรรงบประมาณวิจัย ประจําป 2543-2544) รวมทั้งขอบคุณเจาหนาที่ สํานักวิจัยทุกทานที่ชว ยเหลืออํานวยความสะดวกดวยดีเสมอมา อดทน และพยายามเขาใจใน ปญหาอุปสรรคตางๆที่คณะผูวิจัยประสบจนไมสามารถสงผลงานวิจัยไดทันตามกําหนดเดิมได หนวยงานตอมาที่ตองขอขอบคุณคือสํานักงานคณะกรรมการประถมศึกษากิ่งอําเภอดอย หลอ พรอมดวยเจาหนาทีท่ ุกทานที่เกี่ยวของ ซึง่ ชวยจุดประกายความคิด ชวยเหลือใหขอมูล อํานวยความสะดวก แมวาการวิจัยจะใชเวลานานถึง 5 ป จนเกิดการเปลี่ยนแปลงไปตาม ธรรมดาโลก เจาหนาที่บางทานก็ไดโอนยายไปแลว บางทานก็ปฏิบตั ิงานอยูเดิม และบางทานก็ ยายเขามาอยูใ หม แตทุกทานก็ก็ใหความรวมมือดวยดีตลอดมา ขอขอบคุณคุณครูทุกทาน ในโรงเรียนประถมทุกโรงเรียนในเขตกิ่งอําเภอดอยหลอ ที่ให ชวยเหลือในทุกดาน พรอมดวยมิตรไมตรีที่ดี ตลอดระยะเวลาที่เขาไปเก็บขอมูลทําการวิจัย และ เด็กๆนักเรียนที่นา รักชวยสรางสีสนั ชีวติ ชีวาใหกับการทํางานในครั้งนี้ นอกจากนี้ยังมีคณะ นักศึกษาที่เขามาชวยเก็บขอมูลการวิจยั ดวยความตัง้ ใจ ชวยใหงานวิจัยดําเนินไปไดสะดวกมาก ขึ้น ทายที่สุดนีก้ ็ตอ งขอขอบคุณเหลาคณะผูดาํ เนินการวิจัยดวยกันเอง ที่มีความอดทน แมวางานจะเผชิญอุปสรรคความลาชา ก็ไมทอถอย คอยชวยเหลือกัน ทําใหการทํางานเปนไป ดวยความราบรื่นตลอดมา คณะผูดําเนินการวิจยั

สารบัญเรื่อง สารบัญตาราง สารบัญภาพ สารบัญแผนทีแ่ ละแผนผัง สารบัญแผนภูมิ บทคัดยอ Abstract

หนา (ก) (ข) (ค) (ง) 1 3

บทที่ 1 บทนํา ความเปนมาและความสําคัญของปญหา วัตถุประสงคของการวิจัย ขอบเขตการวิจัย ระเบียบวิธวี ิจยั คํานิยามศัพท ประโยชนที่คาดวาจะไดรับจากการวิจัย งบประมาณในการวิจัย ระยะเวลาในการดําเนินการวิจัย ขอจํากัดและปญหาในการทําวิจัย

5 7 7 8 9 9 10 10 10

บทที่ 2 ที่ตั้งและความสําคัญของโครงการ ลักษณะทัว่ ไปของจังหวัดเชียงใหม ลักษณะทัว่ ไปของกิ่งอําเภอดอยหลอ การจัดการศึกษาของกิง่ อําเภอดอยหลอ สถานศึกษาในเขตกิ่งอําเภอดอยหลอ กลุมโรงเรียนนพเกา กลุมโรงเรียนดอยหลอ

12 19 23 25 27 49

สารบัญเรื่อง (ตอ) หนา บทที่ 3 เอกสารและงานวิจัยทีเ่ กี่ยวของ ความสําคัญของสภาพแวดลอมในโรงเรียน บทบาทของผูใ ชสภาพแวดลอมในโรงเรียน องคประกอบของการออกแบบสภาพแวดลอมเพื่อสงเสริมการเรียนรูของเด็ก การเลือกที่ตั้งและการวางผังสภาพแวดลอมในโรงเรียน ความสัมพันธระหวางผูใชและสภาพแวดลอมที่ไดรับการออกแบบ การออกแบบสภาพแวดลอมที่ปลอดภัยและสะดวกในการดูแลรักษา

65 90 99 107 135 139

บทที่ 4 ระเบียบวิธีวจิ ัย แหลงขอมูลงานวิจยั เครื่องมือที่ใชในการวิจัย วิธีการเก็บรวบรวมขอมูล วิธีการวิเคราะหขอมูล การประมวลผลขอมูล

144 146 147 149 150

บทที่ 5 ผลของการศึกษาวิจยั และการอภิปราย การวิเคราะหและสรุปผลขอมูลจากการสัมภาษณโรงเรียนกลุม ตัวอยาง การวิเคราะหและสรุปผลขอมูลการสํารวจพื้นที่โรงเรียนกลุมตัวอยาง การวิเคราะหและสรุปผลขอมูลจากการสังเกตการณ การจําแนกกลุม ของโรงเรียนประถมในเขตกิ่งอําเภอดอยหลอ ตามลักษณะ และปญหาของสภาพแวดลอมทางกายภาพที่พบในโรงเรียน การวิเคราะหและสรุปผลการคัดเลือกโรงเรียนที่จะจัดทําโครงการสาธิต การออกแบบปรับปรุงสภาพแวดลอมทางดานกายภาพ

151 158 186 239 243

สารบัญเรื่อง (ตอ) หนา บทที่ 6 โครงการสาธิต: แนวทางการออกแบบปรับปรุงสภาพแวดลอม ทางดานกายภาพในโรงเรียนบานเจริญสามัคคี แนวความคิดหลักในการออกแบบปรับปรุงสภาพแวดลอมทางดานกายภาพ ในโรงเรียนประถมในเขตทองถิ่น แนวความคิดในการปรับปรุงระบบการสัญจร แนวความคิดในการปรับปรุงการแบงพืน้ ที่ใชที่ดินในโรงเรียน แนวความคิดในการปรับปรุงองคประกอบที่จําเปน ของสภาพแวดลอมในโรงเรียน แนวความคิดในการวางผังพืชพรรณ

249

บทที่ 7 สรุป อภิปรายผล และขอเสนอแนะ ที่มา ประเด็นปญหา และขอมูลพื้นฐานของโครงการ ผลการวิจยั โครงการสาธิตการปรับปรุงสภาพแวดลอมในโรงเรียนฯ การอภิปรายผล ปญหาที่พบในการวิจัย ขอเสนอแนะ

266 267 269 271 273 274

บรรณานุกรม

275

246 248 248 248

(ก)

สารบัญตาราง ตารางที่ 1 ตารางที่ 2 ตารางที่ 3 ตารางที่ 4 ตารางที่ 5 ตารางที่ 6 ตารางที่ 7 ตารางที่ 8 ตารางที่ 9 ตารางที่ 10 ตารางที่ 11 ตารางที่ 12 ตารางที่ 13 ตารางที่ 14 ตารางที่ 15 ตารางที่ 16 ตารางที่ 17 ตารางที่ 18 ตารางที่ 19 ตารางที่ 20 ตารางที่ 21 ตารางที่ 22 ตารางที่ 23

หนา 18

แสดงจํานวนสถานศึกษา นักเรียนนักศึกษา และครู อาจารย ในจังหวัดเชียงใหม พ.ศ.2543 แสดงจํานวนประชากรและครัวเรือนรายตําบล กิง่ อําเภอดอยหลอ 22 พ.ศ.2543 แสดงขอมูลสถานศึกษาใน กิ่งอําเภอดอยหลอ พ.ศ. 2543 24 แสดงการจัดการศึกษานอกโรงเรียน กิง่ อําเภอดอยหลอ ป พ.ศ.2543 24 76 ประเภทของสิ่งที่เด็กเลนและสิ่งทีเ่ ด็กเลน วิธีเลนของเด็ก 77 ความเขมของแสงในบริเวณที่ใชประกอบกิจกรรมตางๆ 95 พื้นที่หองเรียนในระดับประถมตน 113 ขนาดพืน้ ทีส่ นามเด็กเลนตอบานพักอาศัย 1 ครอบครัว 122 การวิเคราะหขอ มูลจากแบบสัมภาษณ 151 องคประกอบของสภาพแวดลอมทางกายภาพในโรงเรียนหนองหลัว้ 164 องคประกอบของสภาพแวดลอมทางกายภาพในโรงเรียนวัดศรีดอนชัย 165 องคประกอบของสภาพแวดลอมทางกายภาพในโรงเรียนบานหวยน้าํ ขาว 166 องคประกอบของสภาพแวดลอมทางกายภาพในโรงเรียนบานใหมหนองหอย 167 องคประกอบของสภาพแวดลอมทางกายภาพในโรงเรียนบานแมขาน 168 องคประกอบของสภาพแวดลอมทางกายภาพในโรงเรียนวัดสองแคว 169 องคประกอบของสภาพแวดลอมทางกายภาพในโรงเรียนบานหัวขวง 170 องคประกอบของสภาพแวดลอมทางกายภาพในโรงเรียนบานสามหลัง 171 องคประกอบของสภาพแวดลอมทางกายภาพในโรงเรียน กรป.กลางอุปถัมภ 172 องคประกอบของสภาพแวดลอมทางกายภาพในโรงเรียนบานเหลาเปา 173 องคประกอบของสภาพแวดลอมทางกายภาพในโรงเรียนบานเจริญสามัคคี 174 องคประกอบของสภาพแวดลอมทางกายภาพในโรงเรียนบานดอยหลอ 175 องคประกอบของสภาพแวดลอมทางกายภาพในโรงเรียนวัดวังขามปอม 176

สารบัญตาราง (ตอ) ตารางที่ 24 ตารางที่ 25 ตารางที่ 26 ตารางที่ 27 ตารางที่ ตารางที่ ตารางที่ ตารางที่

28 29 30 31

หนา องคประกอบของสภาพแวดลอมทางกายภาพในโรงเรียนบานดงปาหวาย 177 หลักเกณฑการใหคาคะแนนความขาดแคลนองคประกอบที่จําเปน 178 ในโรงเรียน การวิเคราะหเปรียบเทียบประเมินคาความขาดแคลนในกลุมโรงเรียน 179 นพเกา การวิเคราะหเปรียบเทียบประเมินคาความขาดแคลนในกลุมโรงเรียน 180 ดอยหลอ จํานวนโรงเรียนที่สาํ รวจพบองคประกอบอยูในสภาพทีด่ ี 181 จํานวนโรงเรียนที่สาํ รวจพบองคประกอบที่อยูในสภาพที่ตองปรับปรุง 183 จํานวนโรงเรียนที่สาํ รวจไมพบองคประกอบบางอยางเลย 184 สรุปขอมูลลักษณะและปญหาของสภาพแวดลอมทางดานกายภาพ 240 ที่พบในโรงเรียนประถมในเขตกิ่งอําเภอดอยหลอ

(ข)

สารบัญรูปภาพ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27

ที่จอดรถจักรยานในบริเวณโรงเรียนวัดหนองหลัว้ ถนนภายในโรงเรียนวัดหนองหลัว้ บริเวณที่จัดภูมิทัศนหนาอาคารโรงเรียนวัดหนองหลัว้ ที่ลางหนาแปรงฟนในบริเวณโรงเรียนวัดหนองหลัว้ อาคารเรียนในบริเวณโรงเรียนวัดหนองหลั้ว โรงอาหารในบริเวณโรงเรียนวัดหนองหลั้ว สนามเด็กเลนหนาอาคารอนุบาลในบริเวณโรงเรียนวัดศรีดอนชัย สนามเอนกประสงคในบริเวณโรงเรียนวัดศรีดอนชัย ถนนภายในบริเวณโรงเรียนวัดศรีดอนชัย โรงอาหารในบริเวณโรงเรียนวัดศรีดอนชัย สนามบาสเก็ตบอลในบริเวณโรงเรียนวัดศรีดอนชัย ลานวัฒนธรรมลานนาในบริเวณโรงเรียนวัดศรีดอนชัย ที่จอดรถจักรยานในบริเวณโรงเรียนบานหวยน้าํ ขาว ลานกีฬาเอนกประสงคในบริเวณโรงเรียนบานหวยน้าํ ขาว อาคารเรียนในบริเวณโรงเรียนบานหวยน้าํ ขาว ถนนภายในโรงเรียนในบริเวณโรงเรียนบานหวยน้าํ ขาว สนามหญาอเนกประสงคในบริเวณโรงเรียนบานหวยน้ําขาว ตนโพธิ์ในบริเวณโรงเรียนบานหวยน้าํ ขาว สนามวอลเลยบ อลในบริเวณโรงเรียนบานใหมหนองหอย อาคารหอสมุดในบริเวณโรงเรียนบานใหมหนองหอย สนามเด็กเลนในบริเวณโรงเรียนบานใหมหนองหอย อาคารเรียนในบริเวณโรงเรียนบานใหมหนองหอย ที่จอดรถจักรยานในบริเวณโรงเรียนบานใหมหนองหอย แปลงเกษตรในบริเวณโรงเรียนบานใหมหนองหอย สนามฟุตบอลในบริเวณโรงเรียนบานแมขาน บริเวณที่เผาขยะในบริเวณโรงเรียนบานแมขาน ถนนภายในโรงเรียนในบริเวณโรงเรียนบานแมขาน

หนา 28 28 28 28 28 28 31 31 31 31 31 31 33 33 33 33 33 33 36 36 36 36 36 36 39 39 39

สารบัญรูปภาพ (ตอ) ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่

28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54

ที่จอดรถใตตนโพธิ์หนาอาคารเรียนในบริเวณโรงเรียนบานแมขาน อาคารเรียนในบริเวณโรงเรียนบานแมขาน หอพระและอาคารเรียนเกาในบริเวณโรงเรียนบานแมขาน ลานกีฬาเอนกประสงคในบริเวณโรงเรียนวัดสองแคว อาคารเรียนในบริเวณโรงเรียนวัดสองแคว อาคารเรียนชัว่ คราวในบริเวณโรงเรียนวัดสองแคว สนามเด็กเลนในบริเวณโรงเรียนวัดสองแคว หอสมุดในบริเวณโรงเรียนวัดสองแคว สนามบาสเก็ตบอลในบริเวณโรงเรียนวัดสองแคว สนามฟุตบอลในบริเวณโรงเรียนบานหัวขวง มานัง่ พักผอนใตรมไมในบริเวณโรงเรียนบานหัวขวง โรงอาหารในบริเวณโรงเรียนบานหัวขวง อาคารเรียน ป.1 - ป.4 ในบริเวณโรงเรียนบานหัวขวง อาคารเรียนอนุบาลในบริเวณโรงเรียนบานหัวขวง สนามเด็กเลนในบริเวณโรงเรียนบานหัวขวง สนามฟุตบอลในบริเวณโรงเรียนบานสามหลัง อาคารเรียนในบริเวณโรงเรียนบานสามหลัง ถนนภายในโรงเรียนในบริเวณโรงเรียนบานสามหลัง พื้นที่พกั ผอนหยอนใจในบริเวณโรงเรียนบานสามหลัง พืน้ ที่รับประทานอาหารในบริเวณโรงเรียนบานสามหลัง สนามเด็กเลนในบริเวณโรงเรียนบานสามหลัง อาคารเรียนภายในโรงเรียน ก.ร.ป.กลางอุปถัมภ บานพักภารโรงภายในโรงเรียน ก.ร.ป.กลางอุปถัมภ สนามฟุตบอลภายในโรงเรียน ก.ร.ป.กลางอุปถัมภ ที่จอดรถหลังอาคารเรียนภายในโรงเรียน ก.ร.ป.กลางอุปถัมภ สนามเด็กเลนภายในโรงเรียน ก.ร.ป.กลางอุปถัมภ ถนนภายในโรงเรียน ก.ร.ป.กลางอุปถัมภ

หนา 39 39 39 42 42 42 42 42 42 45 45 45 45 45 45 47 47 47 47 47 47 50 50 50 50 50 50

55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81

อาคารเรียนภายในโรงเรียนบานเหลาเปา สนามบาสเก็ตบอลภายในโรงเรียนบานเหลาเปา บริเวณจัดภูมิทัศนหนาอาคารเรียนภายในโรงเรียนบานเหลาเปา สนามเด็กเลนภายในโรงเรียนบานเหลาเปา สนามฟุตบอลภายในโรงเรียนบานเหลาเปา ถนนภายในโรงเรียนภายในโรงเรียนบานเหลาเปา ถนนและสนามฟุตบอลในโรงเรียนบานเจริญสามัคคี บอเลี้ยงปลาที่ไมไดใชแลวในโรงเรียนบานเจริญสามัคคี สนามเด็กเลนในโรงเรียนบานเจริญสามัคคี บริเวณที่เผาขยะในโรงเรียนบานเจริญสามัคคี อาคารเรียนในโรงเรียนบานเจริญสามัคคี บริเวณทีน่ ั่งพักผอนในโรงเรียนบานเจริญสามัคคี สนามเอนกประสงคภายในโรงเรียนบานดอยหลอ อาคารเรียนภายในโรงเรียนบานดอยหลอ โรงอาหารภายในโรงเรียนบานดอยหลอ รานสหกรณภายในโรงเรียนบานดอยหลอ เรือนเพาะชําภายในโรงเรียนบานดอยหลอ สนามเด็กเลนภายในโรงเรียนบานดอยหลอ อาคารเรียนภายในโรงเรียนวัดวังขามปอม สนามบาสเก็ตบอลภายในโรงเรียนวัดวังขามปอม สนามเด็กเลนใตรมไมภายในโรงเรียนวัดวังขามปอม ที่ลางหนาแปรงฟนภายในโรงเรียนวัดวังขามปอม ลานดินหนาอาคารเรียนภายในโรงเรียนวัดวังขามปอม ที่เผาขยะภายในโรงเรียนวัดวังขามปอม โรงอาหารในบริเวณโรงเรียนบานดงปาหวาย สนามเด็กเลนในบริเวณโรงเรียนบานดงปาหวาย ที่ลางหนาแปรงฟนในบริเวณโรงเรียนบานดงปาหวาย

หนา 53 53 53 53 53 53 56 56 56 56 56 56 58 58 58 58 58 58 61 61 61 61 61 61 63 63 63

สารบัญรูปภาพ (ตอ) ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่

82 83 84 85

ภาพที่ 86 ภาพที่ 87

อาคารเรียนในบริเวณโรงเรียนบานดงปาหวาย สนามฟุตบอลในบริเวณโรงเรียนบานดงปาหวาย ที่เผาขยะในบริเวณโรงเรียนบานดงปาหวาย การมอบความสุขใหแกเด็ก ตามวัยที่เด็กตองการอยางเปยมลน เปนสิง่ ที่สาํ คัญอยางยิ่งตอพัฒนาการของเด็ก เด็กผูชายชอบการเลนที่ตื่นเตนเสี่ยงภัย และการเลนภายนอกบาน จะสรางความมั่นใจใหแกเด็ก กิจกรรมรองรําทําเพลง ทําใหเด็กเล็กไดฝก ฝนการแสดงออก

หนา 63 63 63 67 69 72

อยางสนุกสนาน ภาพที่ 88

การไตเชือกเปนการฝกทักษะการเคลื่อนไหวพื้นฐานของเด็ก

ภาพที่ 89

การวายน้าํ เปนกิจกรรมออกกําลังกายประเภทหนึ่งที่เหมาะสมกับเด็กเล็ก 74

ภาพที่ 90

การนําเอาวัสดุที่หาไดในทองถิ่นมาใชเปนประโยชนในการอยูคายพักแรม เปนตัวอยางหนึ่งของการฝกทักษะในการเลนสราง การเลนกับผูอนื่ อยางรวมมือกัน (Cooperative Play) ครูผูสอนเปนผูม ีบทบาทสําคัญในการจัดพืน้ ทีท่ ี่ชวยสงเสริม ตอการเรียนรูข องเด็ก หองเรียนควรมีสภาพแวดลอมที่เหมาะสมตอการเรียนรูของเด็ก การปลูกตนไมชวยสงเสริมตอพัฒนาการความเขาใจของเด็กตอ กิจกรรมการวาดภาพชวยสงเสริมการพัฒนาทางดานความคิดของเด็ก หองปฏิบัติการทางภาษาจัดเปนเขตเฉพาะที่อยูในบริเวณการศึกษา (Educational Zone) แสดงการออกแบบวางผังอาคารแบบแกน (Core Type) แสดงการออกแบบวางผังอาคารแบบทึบ (Loft Type) แสดงการออกแบบวางผังอาคารแบบนิ้วมือ (Finger Type) แสดงการวางผังอาคารแบบกลุม รูปแบบที่ 1 แสดงการวางผังอาคารแบบกลุม รูปแบบที่ 2

ภาพที่ 91 ภาพที่ 92 ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่

93 94 95 96

ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่

97 98 99 100 101

73 85 90 91 98 102 103 112 115 115 116 116 117

สารบัญรูปภาพ (ตอ) ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่ ภาพที่

102 103 104 105 106 107

ภาพที่ 108 ภาพที่ 109 ภาพที่ 110

ภาพที่ 111

ภาพที่ 112 ภาพที่ 113 ภาพที่ 114 ภาพที่ 115 ภาพที่ 116 ภาพที่ 117 ภาพที่ 118

แสดงการวางผังอาคารแบบกลุม รูปแบบที่ 3 แสดงการออกแบบอาคารแบบปก (Wing Type) แสดงการออกแบบวางผังอาคารแบบอิสระ (Campus Type) เครื่องเลนแบบหมุนรอบตัว พื้นที่สนามเด็กเลนสําหรับเด็กเล็ก บริเวณลานหนาเสาธงจัดอยูในพืน้ ที่ บริเวณประชาสัมพันธ หรือบริเวณสาธารณะ (Public Area) กิจกรรมวันเด็กจะชวยสงเสริมพัฒนาการของเยาวชนได กิจกรรมลูกเสือเนตรนารี เปนรูปแบบหนึ่งของการจัดกิจกรรม บําเพ็ญประโยชน นักเรียนควรมีสวนรวมในการในการพัฒนาโรงเรียน ซึง่ นอกจาก จะเปนประโยชนตอสวนรวมแลว ยังทําใหเด็กรูจักการทํางาน เปนหมูคณะดวย การปรับปรุงสภาพแวดลอมโรงเรียนบานเจริญสามัคคี ดานหนาอาคาร เรียนจากเดิมเปนบอเลี้ยงปลาที่ไมไดใชแลว ปรับปรุงเปนซุมมานัง่ พักผอนหยอนใจ การปรับปรุงสภาพแวดลอมบริเวณสนามเด็กเลนภายในโรงเรียน บานเจริญสามัคคี การปรับปรุงทางเทาบริเวณที่เชื่อมตอระหวางอาคารเรียนกับสนามเด็กเลน แตเดิมเปนทางเดินดิน ทําการปรับปรุงปูพนื้ ผิวคอนกรีตและตัวหนอน เครื่องเลนที่ถกู ออกแบบเปนรูปเรือ ชวยสรางเสริมจินตนาการและการ เรียนรูของเด็ก การปรับปรุงเครื่องเลนเดิมโดยการทาสีใหม และทําการจัดวางตําแหนง ใหเหมาะสมพรอมกับปรับพืน้ ทรายเพื่อใหเกิดความปลอดภัยในการเลน การปรับปรุงพืน้ ทีน่ ั่งพักผอนใตรมไม จัดเปนพืน้ ทีเ่ อนกประสงคสําหรับเด็ก การออกแบบลายพืน้ เปนรูปสัตวในทะเลเพื่อสงเสริมจินตนาการและการ เรียนรูของเด็ก จัดวางเครื่องเลนเกาและใหมเขาดวยกันอยางลงตัว

หนา 117 118 119 126 127 131 137 137 140

262

262 263 263 264 264 265 265

(ค)

สารบัญแผนที่และแผนผัง แผนที่ 1 แผนที่ 2 แผนที่ 3 แผนผังที่ 1 แผนผังที่ 2 แผนผังที่ 3 แผนผังที่ 4 แผนผังที่ 5 แผนผังที่ 6 แผนผังที่ 7 แผนผังที่ 8 แผนผังที่ 9 แผนผังที่ 10 แผนผังที่ 11 แผนผังที่ 12 แผนผังที่ 13 แผนผังที่ 14 แผนผังที่ 15 แผนผังที่ 16 แผนผังที่ 17 แผนผังที่ 18 แผนผังที่ 19

แสดงที่ตั้งของโครงการในระดับประเทศ แสดงที่ตั้งของโครงการในระดับจังหวัด แสดงที่ตั้งของสถานศึกษาในเขตกิ่งอําเภอดอยหลอ แผนผังบริเวณโรงเรียนวัดหนองหลัว้ แผนผังแสดงการใชที่ดนิ โรงเรียนวัดหนองหลัว้ แผนผังแสดงบริเวณที่มกี ิจกรรมหนาแนนนอกเวลาเรียน โรงเรียนวัดหนองหลัว้ แผนผังบริเวณโรงเรียนวัดศรีดอนชัย แผนผังแสดงการใชที่ดนิ โรงเรียนวัดศรีดอนชัย แผนผังแสดงบริเวณที่มกี ิจกรรมหนาแนนนอกเวลาเรียน โรงเรียนวัดศรีดอนชัย แผนผังบริเวณโรงเรียนวัดศรีดอนชัย แผนผังแสดงการใชที่ดนิ โรงเรียนวัดศรีดอนชัย แผนผังแสดงบริเวณที่มกี ิจกรรมหนาแนนนอกเวลาเรียน โรงเรียนวัดศรีดอนชัย แผนผังบริเวณโรงเรียนบานหวยน้าํ ขาว แผนผังแสดงการใชที่ดนิ โรงเรียนบานหวยน้ําขาว แผนผังแสดงบริเวณที่มกี ิจกรรมหนาแนนนอกเวลาเรียน โรงเรียนบานหวยน้าํ ขาว แผนผังบริเวณโรงเรียนบานใหมหนองหอย แผนผังแสดงการใชที่ดนิ โรงเรียนบานใหมหนองหอย แผนผังแสดงบริเวณที่มกี ิจกรรมหนาแนนนอกเวลาเรียน โรงเรียนบานใหมหนองหอย แผนผังบริเวณโรงเรียนบานแมขาน แผนผังแสดงการใชที่ดนิ โรงเรียนบานแมขาน แผนผังแสดงบริเวณที่มกี ิจกรรมหนาแนนนอกเวลาเรียน โรงเรียนบานแมขาน แผนผังบริเวณโรงเรียนวัดสองแคว

หนา 17 21 26 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213

สารบัญแผนที่และแผนผัง (ตอ) แผนผังที่ 20 แผนผังที่ 21 แผนผังที่ 22 แผนผังที่ 23 แผนผังที่ 24 แผนผังที่ 25 แผนผังที่ 26 แผนผังที่ 27 แผนผังที่ 28 แผนผังที่ 29 แผนผังที่ 30 แผนผังที่ 31 แผนผังที่ 32 แผนผังที่ 33 แผนผังที่ 34 แผนผังที่ 35 แผนผังที่ 36 แผนผังที่ 37 แผนผังที่ 38 แผนผังที่ 39 แผนผังที่ 40

แผนผังแสดงการใชที่ดนิ โรงเรียนวัดสองแคว แผนผังแสดงบริเวณที่มกี ิจกรรมหนาแนนนอกเวลาเรียน โรงเรียนวัดสองแคว แผนผังบริเวณโรงเรียนบานหัวขวง แผนผังแสดงการใชที่ดนิ โรงเรียนบานหัวขวง แผนผังแสดงบริเวณที่มกี ิจกรรมหนาแนนนอกเวลาเรียน โรงเรียนบานหัวขวง แผนผังบริเวณโรงเรียนบานสามหลัง แผนผังแสดงการใชที่ดนิ โรงเรียนบานสามหลัง แผนผังแสดงบริเวณที่มกี ิจกรรมหนาแนนนอกเวลาเรียน โรงเรียนบานสามหลัง แผนผังบริเวณโรงเรียน ก.ร.ป.กลาง อุปถัมภ แผนผังแสดงการใชที่ดนิ โรงเรียน ก.ร.ป.กลาง อุปถัมภ แผนผังแสดงบริเวณที่มกี ิจกรรมหนาแนนนอกเวลาเรียน โรงเรียน ก.ร.ป.กลาง อุปถัมภ แผนผังบริเวณโรงเรียนบานเหลาเปา แผนผังแสดงการใชที่ดนิ โรงเรียนบานเหลาเปา แผนผังแสดงบริเวณที่มกี ิจกรรมหนาแนนนอกเวลาเรียน โรงเรียนบานเหลาเปา แผนผังบริเวณโรงเรียนบานเจริญสามัคคี แผนผังแสดงการใชที่ดนิ โรงเรียนบานเจริญสามัคคี แผนผังแสดงบริเวณที่มกี ิจกรรมหนาแนนนอกเวลาเรียน โรงเรียนบานเจริญสามัคคี แผนผังบริเวณโรงเรียนวัดวังขามปอม แผนผังแสดงการใชที่ดนิ โรงเรียนวัดวังขามปอม แผนผังแสดงบริเวณที่มกี ิจกรรมหนาแนนนอกเวลาเรียน โรงเรียนวัดวังขามปอม แผนผังบริเวณโรงเรียนบานดงปาหวาย

หนา 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234

สารบัญแผนที่และแผนผัง (ตอ) แผนผังที่ 41 แผนผังที่ 42 แผนผังที่ 43 แผนผังที่ 44 แผนผังที่ แผนผังที่ แผนผังที่ แผนผังที่ แผนผังที่ แผนผังที่ แผนผังที่ แผนผังที่ แผนผังที่ แผนผังที่

45 46 47 48 49 50 51 52 53 54

แผนผังแสดงการใชที่ดนิ โรงเรียนบานดงปาหวาย แผนผังแสดงบริเวณที่มกี ิจกรรมหนาแนนนอกเวลาเรียน โรงเรียนบานดงปาหวาย แสดงรายการและสัญลักษณวัสดุในการออกแบบจัดภูมิทัศน แสดงแผนผังโครงการปรับปรุงสภาพแวดลอมในโรงเรียน บานเจริญสามัคคี แบบขยายพืน้ ที่สนามเด็กเลน แบบขยายเครื่องเลนเรือ 1 แบบขยายเครื่องเลนเรือ 2 แบบขยายเครื่องเลนระเบียงไม แบบขยายเครื่องเลนโครงเหล็กโคง แบบขยายพืน้ ที่สวนหองสมุด แบบขยายพืน้ ที่สวนที่จอดรถหนาโรงอาหาร แบบขยายระแนงไม แบบขยายศาลาพักผอน แสดงการวางผังพืชพรรณภายในโครงการ

หนา 235 236 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261

(ง)

สารบัญแผนภูมิ แผนภูมิที่ 1 แผนภูมิที่ 2 แผนภูมิที่ 3 แผนภูมิที่ 4

แสดงรอยละของความพึงพอใจของกลุมตัวอยาง ตอสภาพแวดลอมในโรงเรียน แสดงรอยละของปญหาสภาพแวดลอมทางดานกายภาพของโรงเรียน แสดงรอยละความตองการจัดสภาพแวดลอมภายในโรงเรียน แสดงรอยละของแผนงานการจัดสภาพแวดลอมของโรงเรียน

หนา 156 156 157 157

แนวทางการพัฒนาสภาพแวดลอมทางดานกายภาพ โรงเรียนประถมศึกษาระดับทองถิ่น กรณีศึกษา: โรงเรียนในเขตกิ่งอําเภอดอยหลอ จ. เชียงใหม PHYSICAL ENVIRONMENT DEVELOPMENT GUIDELINES FOR PRIMARY SCHOOLS IN RURAL DISTRICTS: THE CASE STUDIES OF SCHOOLS IN KING AMPHUR DOILOR, CHIANG MAI จรัสพิมพ บุญญานันต1 ลักษณา สัมมานิธ1ิ ภัทรนฤน ตองประสิทธิ1์ CHARASPIM BOONYANUNT LUXANA SUMMANITI PATRNIN TONGPRASIT 1

ภาควิชาภูมทิ ศั นและอนุรักษสิ่งแวดลอม คณะผลิตกรรมการเกษตร มหาวิทยาลัยแมโจ เชียงใหม 50290

บทคัดยอ การวิจยั เรื่องแนวทางการพัฒนาสภาพแวดลอมทางดานกายภาพ โรงเรียนประถมศึกษา ระดับทองถิน่ กรณีศึกษา: โรงเรียนในเขตกิ่งอําเภอดอยหลอ จ. เชียงใหม มีวัตถุประสงคเพื่อเปน การพัฒนาความรูทางดานวิชาการในสาขาวิชาภูมิสถาปตยกรรมในดานการพัฒนาสภาพแวดลอม ทางดานกายภาพของโรงเรียนประถมศึกษาในเขตทองถิ่น โดยใชพื้นที่ในเขตกิง่ อําเภอดอยหลอ เปนพืน้ ที่ศึกษา นอกจากจะเปนแนวทางการพัฒนาสภาพแวดลอมในโรงเรียนที่สามารถนําไป ปฏิบัติไดจริงในพืน้ ที่แหงนี้ ยังสามารถนําไปเปนตัวอยางตอการพัฒนาสภาพแวดลอมของโรงเรียน อื่นๆในภูมิภาคนี้ที่มีลกั ษณะคลายคลึงกันตอไปไดอีกดวย การวิจยั ครั้งนีเ้ ปนการวิจัยเชิงปริมาณ (Quantitative Research) ทําการศึกษาและเก็บ ขอมูลจากแหลงขอมูล 2 ประเภท ไดแก แหลงขอมูลปฐมภูมิ ทําการเก็บขอมูลภาคสนามโดยใช เครื่องมือการวิจัยประกอบดวย แบบสัมภาษณ แบบสํารวจ และแบบสังเกตการณ เพื่อศึกษา สภาพแวดลอมในโรงเรียน โดยสุมตัวอยางครู นักเรียน และเจาหนาที่ ของโรงเรียนในเขตกิง่ อําเภอดอยหลอรวมทัง้ สิ้น 14 โรงเรียน สวนแหลงขอมูลทุติยภูมนิ นั้ ไดจากการคนควาเอกสาร และตําราตางๆที่เกี่ยวของ จากนัน้ ทําการวิเคราะหและสังเคราะหผลตามประเด็นการจัดเก็บ ขอมูลตามหัวเรื่องในเครื่องมือในการวิจัยจากการเก็บขอมูลภาคสนามไดแก การสังเกตการ การ

สัมภาษณ เพื่อประมวลผลสรุปขอมูลโรงเรียนตางๆ โดยใชการวิเคราะหสถิติขอ มูลเชิงพรรณา (Descriptive Statistics) เชน สถิติแบบรอยละ (Percentage) คาเฉลี่ย (Mean) เปนตน ผลการวิจยั พบวา ในดานทัศนคติที่มีตอโรงเรียนนั้นสวนใหญมีความพึงพอใจตอ สภาพแวดลอมทางดานกายภาพเปนสวนมากในดานความรมรื่น แตขาดความพึงพอใจตอระบบ โครงสรางพื้นฐานที่ดีของโรงเรียน ปญหาสภาพแวดลอมทางดานกายภาพทีพ่ บสวนใหญ ไดแก ปญหาเกี่ยวกับขยะมูลฝอย รองลงมาไดแก ปญหาเกีย่ วกับการระบายน้าํ และโรงเรียนสวนใหญ มีความตองการจัดสภาพแวดลอมทางดานกายภาพโดยการจัดภูมิทศั นภายในโรงเรียน เมื่อวิเคราะหจากขอมูลรวมโดยเฉลี่ยของทุกโรงเรียนแลวพบวา องคประกอบของ สภาพแวดลอมในโรงเรียนทีม่ ีอยูเดิมและอยูในสภาพดี และนับไดวามีมากกวาประเภทอื่นๆคือ องคประกอบทางภูมิทัศน สวนองคประกอบพบวาอยูในสภาพที่ตอ งปรับปรุงคือ องคประกอบ ทางดานระบบสัญจร และองคประกอบทีข่ าดแคลนมากที่สุดเมื่อคิดจากคาเฉลีย่ คือ องคประกอบ ประเภทอาคารและสิ่งกอสราง ปจจัยอันประกอบไปดวยปริมาณนักเรียนในโรงเรียน ขนาดของโรงเรียน ความหนาแนน ในการใชพื้นทีข่ องนักเรียน ลักษณะการวางผังโรงเรียน และคาความขาดแคลนในโรงเรียนตางก็มี ความสัมพันธเชื่อมโยงกัน และมีผลกระทบตอกัน โรงเรียนที่มีปริมาณนักเรียนนอยมีแนวโนมที่จะ มีขนาดเล็กกวาและมีคาความขาดแคลนในโรงเรียนมากกวาโรงเรียนทีม่ ีปริมาณนักเรียนมากกวา สําหรับในดานการวางผังนัน้ โรงเรียนที่มีขนาดเล็กมีแนวโนมที่จะจัดผังในรูป L-shape และ Ushape ในขณะที่โรงเรียนขนาดใหญมีแนวโนมที่จะจัดแผนผังในรูป Cluster เมื่อจําแนกกลุม โรงเรียนตามลักษณะและปญหาสภาพแวดลอมในโรงเรียนแลว จึงทํา การคัดเลือกไดโรงเรียนที่จะดําเนินการโครงการสาธิตโครงการปรับปรุงสภาพแวดลอมในโรงเรียน ประถมศึกษาในเขตทองถิ่น คือโรงเรียนบานเจริญสามัคคี ซึง่ เปนตัวแทนของโรงเรียนขนาดเล็กที่ มีปริมาณนักเรียนนอย ทําการออกแบบปรับปรุงภูมิทัศน โดยคํานึงถึงองคประกอบพืน้ ฐาน สําหรับการออกแบบสภาพแวดลอมที่ชว ยสงเสริมพัฒนาการและการเรียนรูสําหรับเด็ก นอกจากนี้ ยังใหความสําคัญตอการปรับปรุงระบบสัญจร การวางผังการใชทดี่ ินอยางมีประสิทธิภาพ การ ปรับปรุงองคประกอบที่สําคัญของสภาพแวดลอมในโรงเรียน และการออกแบบวางผังพืชพรรณที่ เหมาะสมอีกดวย

ABSTRACT The research project on “Physical Environment Development Guildlines for Primary Schools in Rural Districts: The Case Studies of Schools in King Amphur Doilor, Chiang Mai” aimed to develop landscape architectural knowledge in a field of school design and development. Fourteen primary schools located in King Amphur Doilor were chosen as case studies. This project not only indicated practical development guildelines for schools in this area, it also demonstrated typical environment development for other similar schools in this region. Two data sources were used in this quantitative research. The primary source was field survey data collection from interview, survey and observation studying on schools’ environment. Samplings were randomly chosen from teachers, students and staffs of all fourteen schools. The secondary source was data collection from documents and texts. Then each group of data was analyzed and synthesized using descriptive statistics such as percentage, mean, etc. Research findings indicated that most samplers had good attitudes toward the schools’ landscape environments. However, they were not satisfied with the schools’ infrastructure system. Physical environmental problems generally found in the schools were poor rubbish eradication and drainage system. Samplers in most schools wanted their schools’ physical landscape environment to be redesigned and developed. Overall data analysis indicated that existing schools’ environmental elements in good condition were mostly landscape elements. Those in poor condition were mostly circulation elements. Moreover, the most insufficient elements were structural elements. Factors included student population density, landuse planning, and insufficiency of environmental elements were related and effected each other. The schools with less population tended to be smaller in size and more insufficient than those with more population. Landuse planning of the smaller schools tended

to be in L-shape and U-shape, While that of the larger schools tended to be in Cluster. The sampling schools were sorted out due to their characteristics and environmental problems. Then, Banchareonsamakkee School was chosen as an environment improvement demonstration project for schools in rural districts. It was a representative of small schools with less student population. The schoolâ&#x20AC;&#x2122;s landscape environment was designed considering fundamental elements that encouraged child learning and development. Moreover, the design emphasized on effective improvement of circulation system, landuse planning, environmental elements and planting design.

บทที่ 1 บทนํา 1. ความเปนมาและความสําคัญของปญหา โรงเรียนระดับอนุบาลและประถมศึกษาเปนสถานศึกษาแหงแรกในชีวติ ของเด็ก สภาพแวดลอมในโรงเรียน มีผลตอจิตใจ การเรียนรู และพัฒนาการทั้งทางดานรางกายและ สติปญญาของเด็ก อันเปนทรัพยากรบุคคลที่มีความสําคัญตอการพัฒนาของประเทศในอนาคต แตในปจจุบันสภาพแวดลอมของโรงเรียนระดับอนุบาลและประถมศึกษา ไดถกู ปลอยใหอยูใน ความดูแลของนักการภารโรงเปนสวนใหญ โดยเฉพาะอยางยิง่ โรงเรียนในเขตทีห่ า งไกลจากตัว เมือง ทั้งนี้เนือ่ งจากสาเหตุหลายประการ เชน ขอจํากัดในดานงบประมาณจากทางราชการ การ ขาดความรูทางดานการปรับปรุงสภาพแวดลอมอยางเหมาะสมของบุคคลากรในโรงเรียน การ ละเลยเพิกเฉยของผูบริหารในโรงเรียน เนื่องจากคิดวาเปนเรื่องไมสําคัญ และไมจําเปนตอ ชีวิตประจําวัน ดวยเหตุผลดังกลาวทําใหสภาพแวดลอมในโรงเรียนถูกละเลย เสื่อมโทรม และไม นาดู ทางสํานักงานประถมศึกษากิ่งอําเภอดอยหลอ ไดเล็งเห็นความสําคัญของเรือ่ งดังกลาว จึง ไดขอความรวมมือมายังภาควิชาภูมิทัศนและอนุรักษสงิ่ แวดลอม คณะผลิตกรรมการเกษตร มหาวิทยาลัยแมโจ ซึง่ เปนหนวยงานทีท่ าํ การศึกษาและใหความรูทางดานนี้โดยตรง เพื่อใหเปนที่ ปรึกษาในการเสนอแนวทางการปรับปรุงสภาพแวดลอมในโรงเรียนประถมศึกษาในเขตกิ่งอําเภอ หลังจากที่ไดรับแจงจากทางสํานักงานประถมศึกษากิ่งอําเภอดอยหลอ ทางภาควิชาภูมิ ทัศนฯ ไดจัดสงคณาจารยเขาไปทําการสํารวจสถานที่เบื้องตน เพื่อศึกษาถึงสภาพปญหาที่เกิดขึ้น โดยสุมตัวอยางโดยใชวธิ ีการสุมแบบบังเอิญ (Accidental Sampling) เขาสํารวจเบื้องตน โรงเรียนประถมศึกษาในเขตกิ่งอําเภอดอยหลอทัง้ สิ้น 5 โรงเรียน ประกอบดวย โรงเรียน กรป. กลางอุปถัมภ โรงเรียนบานแมขาน โรงเรียนบานเหลาเปา โรงเรียนบานดอยหลอ และโรงเรียน วัดวังขามปอม พบวาแตละโรงเรียนมีปญ  หาตางๆกันไป สามารถจําแนกประเภทไดคราวๆ ดังนี้ 1.1

ปญหาเกี่ยวกับสิ่งปลูกสรางในโรงเรียน เชน 1.1.1 สภาพชํารุดทรุดโทรมของสิ่งปลูกสรางบางประเภทในทุกโรงเรียน 1.1.2 ขอขัดแยงในความเห็นของชุมชนระหวางการอนุรักษอาคารเกาที่ชํารุด กับการทุบทิง้ แลวสรางใหม (พบทีโ่ รงเรียนบานแมขาน)

1.1.3 อาคารเรียนของแทบทุกโรงเรียนมีไมเพียงพอ นักเรียนตองใชอาคาร เรียนชั่วคราวที่ไมสามารถลดเสียงรบกวนจากสภาพแวดลอมขณะทีม่ ีการเรียนการสอนได 1.1.4 การขาดแคลนที่จอดรถถาวรในทุกโรงเรียน 1.1.5 สภาพถนนบางแหงที่เปนดินทรายขาดการดูแล 1.1.6 ฯลฯ 1.2 ปญหาที่เกี่ยวกับการวางผังและการจัดภูมิทัศน เชน 1.2.1 การวางตําแหนงหองน้ําที่ไมเหมาะสมและขาดการดูแลในทุกโรงเรียน ทําใหเกิดกลิน่ รบกวน เปนแหลงเชื้อโรคที่เปนอันตรายตอสุขภาพ เกิดมลภาวะทางสายตา 1.2.2 ปญหาน้ําทวมขังเปนเวลานานในฤดูฝน (พบที่โรงเรียนวัดวังขามปอม) เนื่องจากสภาพพืน้ ทีเ่ ปนที่ลมุ ขาดระบบการระบายน้าํ ที่ดี ทําใหนักเรียนเดินทางมาโรงเรียน ลําบาก ขาดสนามเพื่อเลนออกกําลังกาย และสภาพอาคารชํารุดทรุดโทรมเร็วขึ้น 1.2.3 ปญหาการขาดระบบการกําจัดขยะที่ดี (พบที่โรงเรียนบานเหลาเปา) ทํา ใหมีเศษขยะเกลื่อนกลาดในบริเวณดานหลังโรงเรียน ทําใหเกิดสภาพเสื่อมโทรม สงกลิ่นรบกวน การเรียนการสอนในชัน้ เรียนใกลเคียง เปนอันตรายตอสุขภาพ และยังเกิดมลภาวะทางสายตาอีก ดวย 1.2.4 ปญหาความรอนและแหงแลง อันเนื่องมาจากสภาพดินที่ไมเอื้ออํานวย ใหปลูกตนไมใหญได (พบในเกือบทุกโรงเรียนยกเวนโรงเรียนวัดวังขามปอม) ทําใหนกั เรียนไมมที ี่ พักผอนที่รมรืน่ สบายในเวลากลางวัน 1.2.5 ฯลฯ 1.3 ปญหาที่เกี่ยวกับการจัดกิจกรรมภายนอกอาคารเรียน เชน 1.3.1 การขาดพืน้ ทีก่ ิจกรรมที่มีประโยชนตอนักเรียนในทุกโรงเรียน เชน การ จัดสวนสมุนไพร สวนวิทยาศาสตร หรือแปลงพืชผักสวนครัว และการจัดใหมสี นามเด็กเลนที่ ไดรับการออกแบบที่ดี เพื่อสงเสริมพัฒนาการทางรางกายสําหรับเด็ก 1.3.2 บางโรงเรียนไมไดจัดชุดโตะมานัง่ สําหรับเด็กภายนอกอาคารเรียน สําหรับนั่งพักผอนหรืออานหนังสือในเวลาวางจากการเรียน 1.3.3 ฯลฯ

แมวาขอสรุปดังกลาวจะมาจากการสํารวจขั้นตน แตก็เห็นไดชัดเจนวา ปญหา สภาพแวดลอมในโรงเรียนประถมศึกษาในบริเวณนี้มีอยูจริง และสงผลกระทบตอสุขภาพของ นักเรียนและบุคลากรภายในโรงเรียน อันจะเปนอุปสรรคตอการเรียนการสอน รวมไปถึง พัฒนาการทางดานรางกาย จิตใจ และสติปญญาของเด็กอยางแนนอน เมือ่ ไดตระหนักถึง ปญหาดังกลาว คณะผูวิจัยจึงมีแนวคิดที่จะทําการศึกษาถึงปญหาและแนวทางในการแกไข อยางมีระบบ มีขั้นตอน และมีความเปนไปไดใหมากที่สุด นอกจากนี้ยังเล็งเห็นวาการจัดทํา แนวทางดังกลาว จะมีประโยชนอยางยิง่ ในอนาคตตอหลายๆฝาย คือ เปนการพัฒนาความรู ทางดานวิชาการในสาขาวิชาภูมิสถาปตยกรรม เปนแนวทางการพัฒนาสภาพแวดลอมทางดาน กายภาพของโรงเรียนประถมในเขตกิ่งดอยหลอ และยังสามารถนําไปเปนตัวอยางตอการพัฒนา สภาพแวดลอมของโรงเรียนอื่นๆในภูมิภาคนี้ที่มีลกั ษณะคลายคลึงกันตอไป 2. วัตถุประสงคของการวิจยั 2.1 เพื่อใหทราบถึงสภาพปจจุบัน และปญหาที่เกิดขึ้นกับสภาพแวดลอมทางดาน กายภาพของโรงเรียนในโครงการวิจัย 2.2 เพื่อเสนอแนะแนวทางในการปรับปรุงสภาพแวดลอมทางดานกายภาพของโรงเรียน ประถมศึกษาในเขตทองถิ่น ใหเหมาะสมกับพฤติกรรมของผูใชภายในโรงเรียน ทัง้ ในปจจุบันและ ในอนาคต 3. ขอบเขตการวิจัย 3.1 ขอบเขตของการศึกษา 3.1.1 ศึกษาเอกสารที่เกีย่ วของกับสภาพแวดลอมในโรงเรียนทัง้ ในดาน ความสําคัญ ปญหา บทบาทของผูใช การออกแบบสภาพแวดลอมเพื่อสงเสริมการเรียนรูของเด็ก การเลือกที่ตั้งและการวางผัง การออกแบบสภาพแวดลอมที่ปลอดภัยและสะดวกในการดูแลรักษา เปนตน 3.1.2 ศึกษาปจจัยตางๆทีท่ ําใหเกิดปญหาสภาพแวดลอมรวมทั้งปจจัยที่ เกื้อหนุนใหเกิดสภาพแวดลอมที่เหมาะสมในโรงเรียนประถมศึกษาในโครงการ

3.1.3 ศึกษาพฤติกรรมการใชสภาพแวดลอมของกลุมบุคคลตางๆที่ใชพนื้ ที่ใน โรงเรียนประถมศึกษาในโครงการ 3.1.4 ศึกษาถึงปจจัยที่มีอทิ ธิพลตอการพัฒนาสภาพแวดลอมทางกายภาพของ โรงเรียนในอนาคต 3.2 ขอบเขตของพื้นที่ศกึ ษา พื้นที่ศึกษาคือโรงเรียนประถมศึกษาที่ตั้งอยูในเขตกิ่งอําเภอดอยหลอ จังหวัด เชียงใหม กิง่ อําเภอดอยหลอเดิมคือ บานดอยหลอ ตั้งอยูในเขตอําเภอจอมทอง สวนที่ติดกับ อําเภอสันปาตองและจังหวัดลําพูน ตอมาไดขยายตัวขึ้นและเปลี่ยนเปนกิง่ อําเภอในป พ.ศ. 2538 ครอบคลุมพื้นที่ประมาณ 218.9 ตารางกิโลเมตร จํานวนโรงเรียนประถมทั้งหมดในพื้นที่ ศึกษาแตเดิมเมื่อเริ่มทําการศึกษามีทั้งสิน้ 19 โรงเรียน ตอมาในระหวางการศึกษาวิจัย ไดถกู ยุบ รวมกันตามนโยบายของรัฐบาลเหลือเพียง 14 โรงเรียนเทานั้น แบงตามเขตการศึกษาได 2 เขต คือ กลุมโรงเรียนนพเกาจํานวน 8 โรงเรียน และกลุมโรงเรียนดอยหลอ จํานวน 6 โรงเรียน 4. ระเบียบวิธวี จิ ัย 4.1 ทําการสํารวจขั้นตน เพื่อรวบรวมขอมูลพื้นฐานของโรงเรียนประถมศึกษาในเขตกิ่ง อําเภอดอยหลอ ขอมูลเกี่ยวกับสถานที่ตงั้ ตําแหนงอาคารตางๆ สภาพภูมิประเทศ สภาพ ภูมิอากาศ ขนาดของโรงเรียน จํานวนนักเรียน และอาจารยที่สอนอยูในโรงเรียน ลักษณะของ พืชพรรณทัว่ ไป เปนตน 4.2 กําหนดโรงเรียนในเขตพืน้ ทีท่ ําการศึกษาวาจะทําการศึกษาทัง้ หมด หรือสุม ตัวอยางเพื่อการศึกษาเปนบางสวน 4.3 ทําการเก็บขอมูลของโรงเรียนที่จะทําการศึกษาโดยละเอียด โดยแบงขอมูล ออกเปน 2 ประเภท คือ 4.3.1 ขอมูลภาคสนาม ไดแกภาพถาย แผนที่ การจดบันทึก การสัมภาษณ 4.3.2 ขอมูลจากเอกสารและหนังสือตางๆ 4.4 ทําการวิเคราะหขอมูลที่ได เพื่อกําหนดปญหาทางกายภาพของโรงเรียนในดานตางๆ รวมถึงความสําคัญและคุณภาพของโรงเรียน

4.5 ประเมินผลและจําแนกสภาพปญหาและคุณภาพของสภาพแวดลอมทางกายภาพ ภายในโรงเรียน เพื่อหาแนวทางพัฒนา และทําการสังเคราะหขอมูลเพื่อหาโรงเรียนที่จะใชเปน โครงการสาธิตเสนอแนวทางในการพัฒนาทางดานกายภาพ โดยใชคําบรรยายประกอบกับ ภาพวาด แผนที่ และรูปถายใหเห็นชัดเจน และเขาใจงาย 4.6 ประเมินผลและสรุปผลการวิจัย ขอเสนอแนะ และการนําไปใช 5 คํานิยามศัพท 5.1 สภาพแวดลอมทางดานกายภาพ สภาพแวดลอมหมายถึงสิง่ ที่อยูรอบๆตัวของมนุษย ซึ่งสามารถแบงออกไดเปน 2 ประเภทคือ สภาพแวดลอมตามธรรมชาติ เชน ดิน ปา แมนา้ํ ลําธาร อากาศ เปนตน และ สภาพแวดลอมที่มนุษยสรางขึ้น เชน บานเรือน สิง่ ปลูกสราง ถนน ขยะ เปนตน สวนคําวา ทางดานกายภาพ หมายถึงเปนสิ่งที่มีลกั ษณะเปนรูปธรรมที่สามารถสัมผัสจับตองได มองเห็น ไดดวยตา ดังนัน้ สภาพแวดลอมทางดานกายภาพจึงหมายถึงสิง่ ที่อยูร อบๆตัวมนุษยที่มี ลักษณะเปนรูปธรรมที่สัมผัสได และมองเห็นได ซึง่ มีอิทธิพลตอชีวติ ความเปนอยูข องมนุษย ใน การวิจยั ครั้งนีม้ ุงเนนขอบเขตของการศึกษาไปที่สภาพแวดลอมทางดานกายภาพของโรงเรียน ประถมศึกษา ซึง่ โดยสวนใหญเปนสภาพแวดลอมทีม่ นุษยสรางขึ้น และมีผลตอการเรียนรูและ พฤติกรรมของนักเรียน ครู ภารโรง ซึ่งอยูในโรงเรียน และผูปกครองซึ่งมีสว นเกีย่ วของกับ โรงเรียนในทางออมอีกดวย 6. ประโยชนที่คาดวาจะไดรบั จากการวิจยั 6.1 เปนการพัฒนาความรูทางวิชาการในสาขาภูมิสถาปตยกรรม 6.2 เปนแนวทางการปรับปรุงสภาพแวดลอมทางดานกายภาพของโรงเรียนประถมศึกษา ในเขตกิ่งอําเภอดอยหลอ ที่เหมาะสมและมีความเปนไปไดในทางปฏิบัติ 6.3 สามารถนําผลการวิจยั ไปประยุกตใชในการปรับปรุงภูมิทัศนของโรงเรียน ประถมศึกษาสวนทองถิ่นในเขตภาคเหนือของประเทศไทย

7 งบประมาณที่ใชในการวิจัย 7.1 ปงบประมาณ 2543 ไดัรับงบประมาณอุดหนุนการวิจัยจากมหาวิทยาลัยแมโจ รวม ทั้งสิน้ 95,000 บาท ดังรายการตอไปนี้ 7.1.1 หมวดคาใชสอย 14,000 บาท 7.1.2 หมวดคาตอบแทน 8,000 บาท 7.1.3 หมวดคาวัสดุ 63,000 บาท 7.2 ปงบประมาณ 2544 ไดรับไดัรับงบประมาณอุดหนุนการวิจยั จากมหาวิทยาลัยแมโจ รวมทัง้ สิ้น 84,000 บาท ดังรายการตอไปนี้ 7.2.1 หมวดคาใชสอย 9,000 บาท 7.2.2 หมวดคาตอบแทน 19,000 บาท 7.2.3 หมวดคาวัสดุ 52,000 บาท 8 ระยะเวลาในการดําเนินการวิจยั เริ่มตั้งแตเดือนตุลาคม พ.ศ. 2542 สิน้ สุดเดือนธันวาคม พ.ศ. 2547 9 ขอจํากัดและปญหาที่พบในการทําวิจัย ในการวิจัยครัน้ พบปญหาและอุปสรรคเปนอยางมาก ทําใหการทํางานเปนไปอยางลาชาเกิน กวากําหนด สามารถสรุปปญหาตางๆทีพ่ บไดดังนี้ 7.1 ปญหาการเปลี่ยนระบบการบริหารของหนวยงานการประถมศึกษากิง่ อําเภอดอย หลอ เนื่องจากรัฐบาลมีนโยบายในการยุบรวมโรงเรียนที่มีนกั เรียนนอย ในชวงเวลาที่เริ่ม ดําเนินการวิจยั พอดี การยุบรวมนี้เปนไปอยางชา ๆ โดยใชเวลาประมาณ 1 ป และไมมี นโยบายที่เดนชัดในตอนแรก วาจะยุบโรงเรียนใดบาง จากเดิมเมื่อเริ่มตนสํารวจพืน้ ที่ครั้งแรก มี โรงเรียนประถมศึกษาในเขตกิ่งอําเภอดอยหลอถึง 21 โรงเรียน จากนัน้ จึงถูกทยอยยุบรวมกัน จนเหลือเพียง 14 โรงเรียน นโยบายการบริหารที่ไมชัดเจนในตอนแรกนี้ ทําใหคณะผูวิจยั ไม สามารถระบุโรงเรียนที่จะเขาไปเก็บขอมูลไดอยางถูกตอง ตอง จึงเปนเหตุใหตองรออยูระยะหนึง่

7.2 ปญหาอุปสรรคในการเดินทาง ใน 2 ปแรกของการวิจัย มีการกอสรางขยายถนน ซุปเปอรไฮเวย บริเวณกิ่งอําเภอดอยหลอ สรางอุปสรรคใหแกการเดินทางเขาไปเก็บขอมูล เกิด ฝุนละออง ความขรุขระของผิวถนน 7.3 ปญหาเนื่องจากภาระงานในการสอนของคณะผูวิจัยซึง่ มีมากทําใหการวิจัยเปนไป อยางลาชา

บทที่ 2 ที่ตั้งและความสําคัญของโครงการ ในการเก็บรวบรวมขอมูลเกีย่ วกับที่ตั้งและความสําคัญของโครงการ ไดทําการเก็บ รวบรวมขอมูลใน 2 ระดับ ในดานทีต่ ั้งของโครงการและความสําคัญของโครงการ ในระดับ จังหวัดเชียงใหม และในระดับกิ่งอําเภอดอยหลอ ดังตอไปนี้ 1. ลักษณะทัว่ ไปของจังหวัดเชียงใหม 1.1 ที่ตั้งและอาณาเขตติดตอ จังหวัดเชียงใหมตั้งอยูทางทิศเหนือของประเทศไทย บริเวณเสนรุงที่ 16 องศา เหนือ และเสนแวงที่ 99 องศาตะวันออก มีความสูงจากระดับน้าํ ทะเลปานกลางประมาณ 310 เมตร มีอาณาเขตติดตอดังนี้ ทิศเหนือ ติดตอกับ รัฐฉานของสหภาพเมียนมาร โดยมีแนวทิวเขาแดน ลาวเปนเสนกัน้ อาณาเขต ทิศใต ติดตอกับ อําเภอสามเงา จังหวัดตาก มีรองน้าํ แมตื่นและแนว สันปนน้ําดอยเรี่ยม ดอยหลวง เปนแนวเขต ทิศตะวันออก ติดตอกับ จังหวัดเชียงราย และลําปาง มีแนวรองน้ําแมกก สันปนน้ําดอยซาง ดอยหลุมขาว ดอยแมวัวนอย ดอยวังผา ดอยแมโต เปนแนวเขต สวนที่ติดตอกับจังหวัดลําพูนมีดอยขุน ตาน หวยหละ ดอยชางสูง และรองน้าํ แมปง เปนแนวเขต ทิศตะวันตก ติดตอกับ อําเภอปาย อําเภอขุนยวม และอําเภอแมสะเรียง จังหวัดแมฮองสอน มีสันปนน้ํา ดอยกิ่วแดง ดอยแปรเมือง ดอย แมยะ ดอยอังเกตุ ดอยแมสรุ ินทร ดอยขุนยวม ดอยหลวงและ รองแมริด แมออยและสันปนน้าํ ดอยขุนแมตื่นเปนแนวเขต

1.2 ลักษณะภูมปิ ระเทศ สภาพภูมิประเทศโดยทั่วไปของจังหวัดเชียงใหมเปนปาละเมาะและภูเขา มีที่ ราบอยูทางตอนกลางตามสองฝงแมน้ําปง และมีแนวทิวเขาสูงที่สุดในประเทศไทย ไดแก ดอยอิน ทนนท มีความสูงประมาณ 2,565 เมตร จากระดับน้าํ ทะเลปานกลาง อยูท างดานทิศตะวันตกของ ตัวเมือง โดยทั่วไปแบงสภาพภูมิประเทศออกเปนสองลักษณะ ไดแก พื้นที่ภูเขา ทีม่ ีความสูงจากระดับน้ําทะเลปานกลางเกินกวา 500 เมตร สวนใหญอยูทางดานทิศเหนือและทิศตะวันตกของจังหวัด คิดเปนพืน้ ที่ประมาณรอยละ 80 ของ พื้นที่ทงั้ หมดของจังหวัดเชียงใหม พื้นที่ราบลุมและที่ราบเชิงเขา กระจายตัวอยูทวั่ ไประหวางหุบเขาเปน พื้นที่ทอดตัวในแนวเหนือใต ไดแก ที่ราบลุมแมน้ําปง ลุมน้ําฝาง และลุมน้าํ แมงดั มีความอุดม สมบูรณตอการเกษตร 1.3 ลักษณะภูมิอากาศ จังหวัดเชียงใหมมีสภาพอากาศคอนขางเย็นตลอดป อุณหภูมิเฉลี่ยทั้งป 25.4 องศาเซลเซียส โดยมีคาอุณหภูมิสูงสุดเฉลี่ย 31.8 องศาเซลเซียส อุณหภูมิเฉลี่ยต่ําสุด 20.1 องศา เซลเซียส ความชื้นสัมพัทธเฉลี่ยตลอดป รอยละ 72 จังหวัดเชียงใหมอยูภายใตอิทธิพลของลม มรสุมตะวันตกเฉียงใต และลมมรสุมตะวันออกเฉียงเหนือ แบงลักษณะภูมอิ ากาศออกเปน 3 ฤดู ไดแก ฤดูฝน เริ่มตั้งแตกลางเดือนพฤษภาคม จนถึงเดือนตุลาคม ไดรับ อิทธิพลจากลมมรสุมตะวันตกเฉียงใต ฤดูหนาว เริ่มตั้งแตเดือนพฤศจิกายน ถึงกลางเดือนกุมภาพันธ ไดรับอิทธิพลจากลมมรสุมตะวันออกเฉียงเหนือ ซึง่ พัดพาความหนาวเย็นมาจากประเทศจีน ฤดูรอน เริ่มตั้งแตเดือนกุมภาพันธ ถึงกลางเดือนพฤษภาคม ไดรับ อิทธิพลจากลมมรสุมตะวันตกเฉียงใต และลมฝายใต

1.4 การปกครอง จังหวัดเชียงใหมแบงการปกครองออกเปน 22 อําเภอ และ 2 กิ่งอําเภอ โดยมี จํานวนตําบลทั้งสิน้ 204 แหง จํานวนหมูบาน 1,915 แหง แบงการปกครองออกเปนหนวยงาน บริหารราชการสวนกลาง หนวยงานบริหารราชการสวนภูมิภาค และหนวยงานบริหารราชการสวน ทองถิน่ ประกอบดวย เทศบาลนคร 1 แหง เทศบาลตําบล 28 แหง องคการบริหารสวนตําบล 184 แหง และสภาตําบล 7 แหง หนวยงานรัฐวิสาหกิจ 27 หนวยงาน หนวยงานพิเศษ 2 หนวยงาน หนวยงานอิสระ 23 หนวยงาน สําหรับกิ่งอําเภอดอยหลอ ประกอบดวย 4 ตําบล 50 หมูบาน และมีองคการบริหารสวนตําบล 4 แหง 1.5 ประชากร จังหวัดเชียงใหมมีจาํ นวนประชากร ณ เดือนมกราคม พ.ศ.2543 จํานวนทั้งสิน้ 1,587,468 คน แยกเปนชาย 787,808 คน หญิง 799,657 คน (ณ เดือนมกราคม 2543) ความ หนาแนนประชากรเฉลี่ย 78 คนตอตารางกิโลเมตร สําหรับกิง่ อําเภอดอยหลอมีจาํ นวนประชากร ทั้งสิน้ จํานวน 28,461 คน แยกเปนชายจํานวน 14,025 คน และหญิงจํานวน 14,360 คน 1.6 ทรัพยากรธรรมชาติ 1.6.1 แรธาตุ ปจจุบันจังหวัดเชียงใหมมีการผลิตแรจํานวน 6 ชนิด ไดแก ดีบุก ซีไลท ลิกไนต หินอุตสาหกรรมชนิดหินปูน หินอุตสาหกรรมชนิดแอนดีไซด ในเขตพื้นที่ อําเภอสะเมิง แมแจม จอมทอง ฮอด ดอยสะเก็ด เชียงดาว และไชยปราการ ผลผลิตในป พ.ศ.2542 มีจาํ นวน 1,188,264 เมตริกตัน คิดเปนมูลคา 262,662,789 บาท 1.6.2 แหลงน้าํ มีแมนา้ํ สายสําคัญ 8 สาย ไดแก แมน้ําปง มีตนน้าํ อยูบริเวณหมูบานเมืองงายของภูเขาแดนลาว ไหลผาน อําเภอเชียงดาว แมแตง แมริม ผานกลางเมืองเชียงใหม อําเภอสารภี อําเภอหางดง จังหวัด เชียงใหม ไปยัง อําเภอปาซาง อําเภอบานโฮง จังหวัดลําพูน ผานอําเภอจอมทอง อําเภอฮอด จังหวัดเชียงใหม ลงไปยังจังหวัดตาก จังหวัดกําแพงเพชร บรรจบกับแมน้ํานานที่ปากน้าํ โพ จังหวัด นครสวรรค

แมน้ําฝาง ในเขตอําเภอฝาง ไหลยอนไปทางทิศเหนือ และไหลไปบรรจบ กับแมนา้ํ กกทีบ่ านทาตอน กอนไหลผานจังหวัดเชียงรายและวกขึน้ ไปบรรจบกับแมน้ําโขงทางดาน ทิศตะวันออกเฉียงเหนือ แมน้ําแมแตง ตนน้าํ อยูท อี่ ําเภอเมืองแหง ทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือ ของอําเภอเชียงดาว ไหลมารวมกับลําน้าํ แมคองกลายเปนลําน้ําแมแตง ไหลไปบรรจบกับแมนา้ํ ปงที่อาํ เภอแมแตง แมน้ําแมงัด ตนน้ําบริเวณแนวทิวเขาที่ลอ มรอบอําเภอพราว ไหลผาน อําเภอดอยสะเก็ดไปบรรจบกับแมนา้ํ กน แมน้ําคาว กอนไหลลงสูแมนา้ํ ปง แมน้ํากวง ตนน้าํ บริเวณเทือกเขาบานยางนานอย ไหลผานอําเภอดอย สะเก็ด อําเภอสันทราย อําเภอสารภี ไปบรรจบกับแมนา้ํ ปงบริเวณบานสบทา จังหวัดลําพูน แมน้ําแมขาน ตนน้ําบริเวณเทือกเขาอําเภอสะเมิง ไหลผานอําเภอสันปา ตองมาบรรจบกับแมนา้ํ ปงในอําเภอสันปาตอง แมน้ําแมกลาง ตนน้ําบริเวณเทือกเขาดอยอินทนนท อําเภอจอมทอง ไหลผานอําเภอจอมทองไปรวมกับแมน้ําปง แมน้ําแมแจม ตนน้ําบริเวณเทือกเขาดอยหัวชาง อําเภอแมแจม ไหล ผานอําเภอแมแจม ไปบรรจบกับแมนา้ํ ปง บริเวณอําเภอฮอด 1.6.3 ปาไม จังหวัดเชียงใหมมีพนื้ ที่ปา ไมเหลือทัง้ สิ้นในป พ.ศ.2541 จํานวน 14, 060 ตารางกิโลเมตร หรือ 8,787,656 ไร คิดเปนรอยละ 69.93 ของพืน้ ที่จงั หวัด แบงเปน ปาสงวนแหงชาติ จํานวน 25 แหง รวมพืน้ ทีท่ ั้งสิน้ 19,555.83 ตารางกิโลเมตร อุทยานแหงชาติ จํานวน 12 แหง รวมพืน้ ทีท่ ั้งสิน้ 10,149.50 ตารางกิโลเมตร วนอุทยานแหงชาติ จํานวน 1 แหง พืน้ ที่ 15 ตารางกิโลเมตร เขตรักษาพันธุส ัตวปาและหามลาสัตวปา 4 แหง รวมพื้นที่ 2,128 ตารางกิโลเมตร 1.7 ลักษณะทางเศรษฐกิจ สภาพทางเศรษฐกิจของจังหวัดเชียงใหม ในป พ.ศ.2542 ประชากรมีรายไดเฉลี่ย ตอหัว 54,317 บาทตอป เปนอันดับที่ 24 ของประเทศ โดยมีผลิตภัณฑมวลรวมคิดเปน 78,379,629 พันบาท รายไดสวนใหญขนึ้ อยูกับสาขาบริการมากที่สดุ ถึงรอยละ 22.31 รองลงมา ไดแกภาคอุตสาหกรรมมีรายไดเฉลี่ยรอยละ 16.53 ไดแก อุตสาหกรรมการกอสราง อุตสาหกรรม

อาหารเครื่องดื่ม อุตสาหกรรมแปรรูปไม อุตสาหกรรมบริการ และอุตสาหกรรมสิง่ ทอและ เครื่องนุงหม และภาคเกษตรกรรม มีรายไดเฉลี่ยคิดเปนรอยละ 13.80 ไดแก การกสิกรรม การปศุ สัตว และการประมงน้ําจืด เปนตน 1.8 การศึกษา จังหวัดเชียงใหมมีสถานศึกษารวมทั้งสิน้ 1,724 แหง จํานวนครูและอาจารย 19,437 คน และนักเรียน นิสิต นักศึกษา จํานวน 350,436 คน มีอตั ราสวน ครูและอาจารยตอ นักเรียน นิสิต นักศึกษา คิดเปน 1 : 8 โดยการศึกษาแยกออกเปน 2 ระบบ ไดแก การศึกษาใน ระบบ 1,216 แหง และการศึกษานอกระบบ 508 แหง ในจังหวัดเชียงใหมมีจาํ นวนนักเรียนที่ ศึกษาในระดับประถมศึกษามากที่สุด โดยมีนกั เรียนที่ศึกษาอยูในสถานศึกษาทีส่ ังกัดสํานักงาน ประถมศึกษามากที่สุดจํานวน 155,862 คน คิดเปนรอยละ 44 ของจํานวนนักเรียนนักศึกษา ทั้งหมด และนักศึกษาในระดับอุดมศึกษา มีจํานวน 38,222 คน คิดเปนรอยละ 11 (ตารางที่ 1) สําหรับในเขตชนบทมีเด็กในชนบทที่มีอายุครบเกณฑการศึกษาภาคบังคับ จํานวน 94,220 คน ไดเขาเรียนจํานวน 89,898 คน คิดเปนรอยละ 94.4 และมีจํานวนเด็กที่จบ การศึกษาภาคบังคับจํานวน 23,326 คน จํานวนเด็กที่ไดเขาเรียนตอในระดับมัธยมศึกษาจํานวน 20,900 คน คิดเปนรอยละ 89.6 ซึ่งยังไมผานเกณฑมาตรฐานทางดานการศึกษาที่ไดกําหนดไวที่ รอยละ 98

ตารางที่ 1 แสดงจํานวนสถานศึกษา นักเรียนนักศึกษา และครู อาจารยในจังหวัดเชียงใหม พ.ศ.2543 ประเภทสถานศึกษา

จํานวน

จํานวนนักเรียน นักศึกษา

กรมสามัญการศึกษา 41 สํานักงานการประถมศึกษา 989 สํานักงานการศึกษาเอกชน 122 กรมอาชีวศึกษา 7 สถาบันราชภัฎเชียงใหม 1 กรมพลศึกษา 1 กรมศิลปากร 1 กรมการศาสนา 22 เทศบาล 11 ตํารวจตระเวนชายแดน 14 โรงเรียนสาธิตมหาวิทยาลัยเชียงใหม 1 โรงเรียนสาธิตราชภัฎเชียงใหม 1 มหาวิทยาลัยแมโจ 1 มหาวิทยาลัยพายัพ 1 มหาวิทยาลัยเชียงใหม 1 มหาวิทยาลัยสงฆ 2 ที่มา : สํานักงานศึกษาธิการจังหวัดเชียงใหม ,2542

44,754 154,606 83,465 11,636 5,548 2,484 837 6,823 4,568 1,256 1,138 647 5,291 8,997 17,198 1,188

จํานวนครู อาจารย 2,627 8,740 4,065 370 312 60 94 397 231 89 76 59 274 359 1,621 63

2. ลักษณะทัว่ ไปของกิ่งอําเภอดอยหลอ กิ่งอําเภอดอยหลอ แยกมาจากอําเภอจอมทอง จังหวัดเชียงใหม เมื่อวันที่ 1 เมษายน พ.ศ.2538 คําวา "ดอยหลอ" หมายถึง ภูเขาลาดเอียง เมือ่ แรกตั้งกิ่งอําเภอดอยหลอได ใชอาคารหองประชุมของสภาตําบลดอยหลอ เปนที่ทาํ การชั่วคราว จนกระทั้งป พ.ศ.2539 ไดรับ งบประมาณจากกรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทยจัดสรางอาคารที่วา การกิง่ อําเภอขึ้น และใช เปนทีว่ าการอําเภอจนกระทัง่ ปจจุบนั 2.1 ที่ตั้งและอาณาเขตติดตอ กิ่งอําเภอดอยหลอเปนหนึ่งใน 22 อําเภอ และ 2 กิ่งอําเภอของจังหวัดเชียงใหมมี พื้นที่ 219 ตารางกิโลเมตร หรือ 136,875 ไร ตั้งอยูทางทิศใตของจังหวัดเชียงใหม มี ระยะทางหางจากตัวเมืองเชียงใหมประมาณ 45 กิโลเมตร มีอาณาเขตติดตอ ดังนี้ ติดตอกับ อําเภอสันปาตอง และอําเภอแมวาง จังหวัดเชียงใหม ทิศเหนือ ทิศใต ติดตอกับ อําเภอจอมทอง จังหวัดเชียงใหม ทิศตะวันออก ติดตอกับ อําเภอเวียงหนองลอง จังหวัดลําพูน ทิศตะวันตก ติดตอกับ อําเภอจอมทองและอําเภอแมวาง จังหวัดเชียงใหม 2.2 ลักษณะภูมปิ ระเทศ ลักษณะภูมิประเทศสวนใหญของกิ่งอําเภอดอยหลอเปนที่ราบเชิงเขามีความลาด เอียงสูงจากระดับน้ําทะเลปานกลางประมาณ 300 - 400 เมตร มีความยาวจากทิศเหนือไปสูทิศ ใตประมาณ 15 กิโลเมตรโดยมีแนวภูเขามอนฆอง ภูเขามอนกลวยผา ภูเขาสันบวกหมู ภูเขาปาง ตุ ภูเขาหวยแรดและภูเขาหนาผากชางมีแมน้ําสายสําคัญที่ไหลผานพื้นที่กงิ่ อําเภอ ไดแก แมนา้ํ ปง และแมนา้ํ แมขาน

2.3 ลักษณะภูมิอากาศ ลักษณะภูมิอากาศของกิ่งอําเภอดอยหลอเปนแบบมรสุม ในหนึ่งปมสี ามฤดูกาล ไดแก ฤดูรอน เริ่มตั้งแตเดือนกุมภาพันธ - เดือนพฤษภาคม ฤดูฝนเริ่มตั้งแตเดือนพฤษภาคม – เดือนมิถนุ ายน และฤดูหนาวเริ่มตั้งแตเดือนพฤศจิกายน - เดือนมกราคม 2.4 การปกครอง กิ่งอําเภอดอยหลอมีรูปแบบการปกครองสองประเภท ไดแก การปกครองสวนทองถิ่น ประกอบดวย 4 ตําบล ไดแก ตําบลดอยหลอ มี 24 หมูบาน , ตําบลสันติสุข มี 9 หมูบาน , ตําบลยางคราม มี 10 หมูบาน , ตําบลสองแคว มี 8 หมูบาน การปกครองสวนทองถิ่นที่มอี งคการบริหารสวนตําบล 4 แหง ไดแก องคการบริหารสวนตําบลดอยหลอ , องคการบริหารสวนตําบลสันติสุข , องคการบริหารสวนตําบล ยางคราม และองคการบริหารสวนตําบลสองแคว 2.5 ประชากร กิ่งอําเภอดอยหลอมีจํานวนประชากรทัง้ สิน้ จํานวน 28,251 คน แยกเปนชาย จํานวน 13,951 คน หญิงจํานวน 14,300 คน ความหนาแนนของจํานวนประชากรตอพื้นที่คิดเปน 129 คนตอตารางกิโลเมตร ตําบลทีม่ ีจํานวนประชากรมากที่สุดไดแก ตําบลดอยหลอ จํานวน 12,974 คน และนอยที่สุดไดแก ตําบลสองแคว จํานวน 5,380 คน (ตารางที่ 2)

ตารางที่ 2 แสดงจํานวนประชากรและครัวเรือนรายตําบล กิ่งอําเภอดอยหลอ พ.ศ.2543 ตําบล

ชาย (คน)

หญิง (คน)

รวม (คน)

ครัวเรือน

ตําบลดอยหลอ ตําบลสันติสุข ตําบลสองแคว ตําบลยางคราม

6,415 2,551 2,682 2,003

6,559 2,981 2,698 2,062

12,974 9,832 5,380 4,065

4,262 1,813 1,624 1,452

รวม

13,951

14,300

28,251

9,151

ที่มา : ที่ทาํ การปกครองกิง่ อําเภอดอยหลอ ,2543 2.6 ทรัพยากรธรรมชาติ 2.6.1 ปาไม ทรัพยากรปาไมที่สาํ คัญ ไดแก ปาจอมทอง ซึง่ เปนสวนหนึง่ ของ เขตอุทยานแหงชาติดอยอินทนนท เปนปาไมที่มีความอุดมสมบูรณและเปนแหลงตนน้ําลําธารที่ สําคัญ ไดแก อางเก็บน้าํ โปงจอ และมีสตั วปา เชน หมูป า กวาง อีเห็น และไกปา เปนตน 2.6.2 แหลงน้าํ ไดแก อางเก็บน้าํ โปงจอ กอสรางโดยกรมชลประทาน ไดทําการ กอสรางฝายแมตืน เพื่อผันน้ําลงสูอางเก็บน้ําแหงนี้ไดถึง 2.6 ลานลูกบาศกเมตร เพื่อพืน้ ที่ การเกษตรจํานวน 13,700 ไรและลําเหมืองหนองเย็น เปนลําเหมืองทีม่ ีน้ําไหลตลอดป อยูในความ รับผิดชอบของกรมชลประทาน เปนลําเหมืองดาดคอนกรีตตลอดสาย ความยาวประมาณ 52 กิโลเมตร 2.7 ลักษณะทางเศรษฐกิจ 2.7.1 เกษตรกรรม จากขอมูลของสํานักงานเกษตรกิ่งอําเภอดอยหลอ ป พ.ศ.2543 ประชากรสวนใหญประมาณรอยละ 80 ในพืน้ ที่กงิ่ อําเภอดอยหลอประกอบอาชีพ เกษตรกรรม มีพนื้ ทีเ่ กษตรกรรมทั้งสิน้ 30,758 ไร คิดเปนครัวเรือนเกษตรกรรม 6,296 ครอบครัว ผลผลิตที่สําคัญไดแก ขาว ลําไย ถั่วเหลือง พริก มะเขือเทศ แตงแคนตาลูปและผัก แฟนซี เปนตน

2.7.2 การปศุสัตว จากขอมูลสํานักงานปศุสัตวกงิ่ อําเภอดอยหลอป พ.ศ.2543 กิ่งอําเภอดอยหลอมีประชากรเลี้ยงสัตวเปนอาชีพประมาณรอยละ 10 และเลี้ยงเปนอาชีพเสริม ประมาณรอยละ 20 ของจํานวนประชากรทั้งหมด โดยเลี้ยง โคเนื้อ โคนม สุกร เปด ไก เปนตน 2.7.3 พานิชยกรรมและการบริการ ไดแก การคาขายสินคาเกษตร เชน ลําไย แตงแคนตาลูบ พริก และมะเขือเทศ และยังมีกลุมสหกรณการเกษตรจอมทอง และสหกรณ การเกษตรดอยหลอ เปนกลุม เกษตรกรเครือขายดานการจําหนายสินคาเกษตรกรรม สวนดาน การบริการการทองเที่ยว มีแหลงทองเที่ยวที่สาํ คัญ 2 แหง ไดแก วัดพระธาตุดอยนอย และน้ําตก มานฟา เปนสถานทีท่ องเที่ยวที่สาํ คัญ 3. การจัดการศึกษาของกิ่งอําเภอดอยหลอ กิ่งอําเภอดอยหลอมีการจัดการศึกษา ไดแก การศึกษาในระบบ และการศึกษานอก ระบบ ในความรับผิดชอบของสํานักงานการประถมศึกษาแหงชาติ โดยสํานักงานศึกษาธิการกิ่ง อําเภอดอยหลอ และศูนยบริการการศึกษานอกโรงเรียนกิ่งอําเภอดอยหลอ จากขอมูลของ สํานักงานศึกษาธิการกิง่ อําเภอดอยหลอ ป พ.ศ.2543 มีจํานวนโรงเรียนในสังกัดสํานักงานการ ประถมศึกษากิ่งอําเภอดอยหลอ 22 แหง สังกัดกรมสามัญศึกษา 2 แหง สังกัดการศึกษานอก โรงเรียน 4 แหง (ตารางที่ 3) สําหรับในสวนของการศึกษานอกโรงเรียน (ศน.) มีการจัดการศึกษาโดยศูนยบริการ การศึกษานอกโรงเรียนกิง่ อําเภอดอยหลอ ไดแก งานการศึกษาแบบเบ็ดเสร็จพืน้ ฐาน , งาน การศึกษาสายสามัญ , งานการศึกษาสายอาชีพ , การศึกษาหลักสูตรประกาศนียบัตรอาชีพ (ปอ.) และการศึกษาตามอัธยาศัย ไดแก การจัดที่อานหนังสือพิมพตามหมูบ าน 38 แหง ที่อา นหนังสือ ประเภทวารสาร 2 แหง หองสมุดประชาชน 1 แหง และศูนยการเรียนชุมชน 4 แหง (ตารางที่ 4)

ตารางที่ 3 แสดงขอมูลสถานศึกษาใน กิง่ อําเภอดอยหลอ พ.ศ. 2543 สถานศึกษาสังกัด

จํานวนโรงเรียน จํานวนหองเรียน จํานวนครู จํานวนนักเรียน

สปช. สศ. ศน.

19 2 1

180 33 -

189 67 -

2,505 1,194 221

รวม

213

256

3,920

ที่มา : สํานักงานศึกษาธิการกิ่งอําเภอดอยหลอ ,2543.

ตารางที่ 4 แสดงการจัดการศึกษานอกโรงเรียน กิง่ อําเภอดอยหลอ ป พ.ศ.2543 กิจกรรม 1. งานการศึกษาเบ็ดเสร็จพื้นฐาน 2. งานการศึกษาสายสามัญ 3. วิชาชีพระยะสั้น 4. กลุมสนใจ 5. หลักสูตรประกาศนียบัตร

จํานวนโรงเรียน จํานวนหองเรียน จํานวนครู 1 4 -

2 12 32 24 3

ที่มา : ศูนยบริการการศึกษานอกโรงเรียนกิง่ อําเภอดอยหลอ ,2543.

2 4 15 9 1

จํานวนนักศึกษา 94 461 486 454 55

4. สถานศึกษากิ่งอําเภอดอยหลอ จากขอมูลรายงานการจัดทําแผนกําหนดทีต่ ั้งสถานศึกษากิ่งอําเภอดอยหลอ จังหวัด เชียงใหม โดยสํานักงานการประถมศึกษากิ่งอําเภอดอยหลอ ป พ.ศ.2544 มีจํานวนโรงเรียนทั้งสิน้ 15 โรงเรียน แบงออกเปน 2 กลุม เพื่อประสิทธิภาพการเรียนการสอน โดยพัฒนาเครือขาย โรงเรียนเปนศูนยรวมโรงเรียน โดยดําเนินการใหมกี ารนําโรงเรียนทีม่ ีจาํ นวนนักเรียนต่ํากวา 60 คน ไปเรียนรวมกับโรงเรียนใกลเคียง หรือศูนยรวมโรงเรียน และเลิกลมโรงเรียนที่ไปเรียนรวมศูนยเดิม ดังนี้ กลุมโรงเรียนนพเกา ประกอบดวย 1. โรงเรียนหนองหลั้ว 2. โรงเรียนวัดศรีดอนชัย 3. โรงเรียนบานหวยน้าํ ขาว 4. โรงเรียนบานใหมหนองหอย 5. โรงเรียนบานแมขาน 6. โรงเรียนวัดสองแคว 7. โรงเรียนบานหัวขวง 8. โรงเรียนบานสามหลัง กลุมโรงเรียนดอยหลอ ประกอบดวย 1. โรงเรียน กรป.กลางอุปถัมภ 2. โรงเรียนบานเหลาเปา 3. โรงเรียนบานเจริญสามัคคี 4. โรงเรียนบานดอยหลอ 5. โรงเรียนวัดวังขามปอม 6. โรงเรียนบานดงปาหวาย

5. กลุมโรงเรียนนพเกา กลุมโรงเรียนนพเกาประกอบดวยโรงเรียนทั้งสิน้ จํานวน 8 โรงเรียน ไดแก โรงเรียน โรงเรียนหนองหลั้ว โรงเรียนวัดศรีดอนชัย โรงเรียนบานหวยน้ําขาว โรงเรียนบานใหมหนองหอย โรงเรียนบานแมขาน โรงเรียนวัดสองแคว โรงเรียนบานหัวขวง โรงเรียนบานสามหลัง รายละเอียดเบื้องตนดานทีต่ ั้งและความสําคัญของโครงการโรงเรียนในกลุมนี้ มีดังนี้ 5.1 โรงเรียนวัดหนองหลั้ว 5.1.1 ที่ตั้งและอาณาเขตติดตอ โรงเรียนวัดหนองหลั้ว ตั้งอยู หมูที่ 4 บานหวยรากไม ตําบลยางคราม กิ่งอําเภอดอยหลอ จังหวัดเชียงใหม มีพนื้ ที่โรงเรียนทัง้ หมด 3 ไร 2 งาน 18 ตารางวา มีอาณา เขตพื้นทีบ่ ริการ ดังนี้ ทิศเหนือ ติดตอกับ โรงเรียนศรีดอนชัย ทิศใต ติดตอกับ โรงเรียนบานหนองเหียง ทิศตะวันออก ติดตอกับ โรงเรียนวัดสันพระเจา ทิศตะวันตก ติดตอกับ โรงเรียนบานใหมหนองหอย 5.1.2 สภาพภูมิประเทศ สภาพภูมิประเทศในเขตบริการของโรงเรียนสวนใหญเปนที่ราบลุมลําน้ํา แมวาง เหมาะสําหรับการเกษตรกรรม และเปนที่อยูอาศัยของราษฎรเปนสวนใหญ 5.1.3 สภาพภูมิอากาศ ฤดูรอน เริ่มตัง้ แตเดือนกุมภาพันธ - เดือนเมษายน ฤดูฝนเริ่มตัง้ แต เดือนพฤษภาคม - เดือนตุลาคม และฤดูหนาวเริ่มตัง้ แตเดือนพฤศจิกายน – เดือนมกราคม 5.1.4 ทรัพยากรธรรมชาติ มีแหลงน้ําไดแก ลําน้าํ แมวาง ไหลผานอําเภอแมวางและกิ่งอําเภอดอย หลอ

ภาพที่ 1 ที่จอดรถจักรยาน

ภาพที่ 2 ถนนภายในโรงเรียน

ภาพที่ 3 บริเวณที่จัดภูมทิ ศั นหนาอาคาร

ภาพที่ 4 ทีล่ างหนาแปรงฟน

ภาพที่ 5 อาคารเรียน

ภาพที่ 6 โรงอาหาร

ภาพที่ 1-6 สภาพแวดลอมทางกายภาพภายในบริเวณโรงเรียนวัดหนองหลัว้ ที่มา: จากการสังเกต

5.1.5 ลักษณะทางเศรษฐกิจ ประชาชนสวนใหญในเขตพืน้ ที่บริการประกอบอาชีพเกษตรกรรม เพาะปลูกพริก มะเขือเทศ ลําไย เปนหลัก นอกจากนัน้ มีการจําหนายสินคาและบริการที่จาํ เปน ในชีวิตประจําวันแกชมุ ชน และมีการทําเครื่องเงินบริเวณหมูที่ 9 บานหวยรากไมบน และอุตสา หกรรทําไมกวาด ในหมูท ี่ 4 บานหวยรากไมและ หมูท ี่ 9 บานหวยรากไมบน ตําบลยางคราม รายไดเฉลี่ยของประชากรในเขตพื้นที่บริการคิดเปน 10,408 บาทตอครอบครัว หรือ 5,204 บาทตอ คนตอป 5.1.6 การบริการดานการเรียนการสอน โรงเรียนวัดหนองหลัว้ เปดการเรียนการสอนตามการศึกษาภาคบังคับ 9 ป ตั้งแตชั้นอนุบาล ถึงระดับประถมศึกษา ปที่ 1 – 6 นักเรียนในป พ.ศ.2544 จํานวน 131 คน แยกเปนระดับอนุบาล 31คน ระดับประถมศึกษา 100 คน หมูบา นในเขตพื้นทีบ่ ริการ ไดแก หมูที่ 4 บานหวยรากไม , หมูที่ 9 บานหวยรากไมบน , หมูท ี่ 2 บานใหมพฒ ั นา และหมูท ี่ 2 บาน หนองมวง 5.1.7 สภาพปญหาตอการใหบริการของโรงเรียน สภาพปญหาของพื้นที่ในเขตบริการสืบเนือ่ งมาจากประชาชนสวนใหญ เปนชาวลวะ บางคนพูดภาษาไทยไมได มีความเชื่อภูตผี ตลอดจนมีทัศนคติวา เมื่อเขาเรียนใน โรงเรียนแลวโรงเรียนมีงบประมาณที่จัดการทุกอยางไดจึงไมใหความรวมมือตอโรงเรียนมากนัก ประกอบกับประชาชนสวนใหญมีฐานะยากจน สวนปญหาของโรงเรียนไดแก โรงเรียนมีพนื้ ที่ ขนาดเล็ก และมีจํานวนนักเรียนมาก มักประสบปญหาดานการจัดงบประมาณเสมอมาทั้ง ทางดาน บุคลากร อุปกรณ อาคาร เปนตน 5.2 โรงเรียนวัดศรีดอนชัย 5.2.1 ที่ตั้งและอาณาเขตติดตอ โรงเรียนวัดศรีดอนชัย ตัง้ อยูหมูท ี่ 5 บานดอนชัย ตําบลยางคราม กิ่ง อําเภอดอยหลอ จังหวัดเชียงใหม มีอาณาเขตติดตอ ดังนี้

ทิศเหนือ ติดตอกับ บานศรีแดนเมือง กิง่ อําเภอดอยหลอ ทิศใต ติดตอกับ บานยางคราม กิ่งอําเภอดอยหลอ ทิศตะวันออก ติดตอกับ บานทุง รวงทอง อําเภอแมวาง ทิศตะวันตก ติดตอกับ บานหวยรากไม,บานใหมพฒ ั นา กิ่งอําเภอดอย หลอ 5.2.2 สภาพภูมิประเทศ ลักษณะภูมิประเทศสวนใหญเปนที่ราบสําหรับการเกษตรกรรมเปนสวน ใหญ มีลําเหมืองแมอาว ไหลผานตลอดพื้นที่ชุมชน 5.2.4 สภาพภูมิอากาศ ฤดูรอน เริ่มตัง้ แตเดือนกุมภาพันธ – เดือนเมษายน ฤดูฝนเริ่มตั้งแต เดือนพฤษภาคม – เดือนตุลาคม และฤดูหนาวเริ่มตัง้ แตเดือนพฤศจิกายน – เดือนมกราคม 5.2.4 ทรัพยากรธรรมชาติ ปาไม โดยมากเปนพื้นที่ปาเสื่อมโทรมที่ไมสามารถใชประโยชนใดๆ ได ลําเหมืองแมอาว ไหลผานตลอดพื้นที่ชมุ ชน เปนลําเหมืองสายหลักที่ สามารถใชน้ําเพื่อการเกษตร แตไมเพียงพอในชวงฤดูแลง ตองใชน้ําจากบอมาชวย อางเก็บน้าํ เปนอางเก็บน้าํ ที่ราษฎรขุดขึ้นใชเอง ในพืน้ ทีห่ มูท ี่ 8 บาน ใหมดอนชัย และหมูท ี่ 10 บานผะนัง สําหรับใชเพื่อการเกษตรกรรม 5.2.5 ลักษณะทางดานเศรษฐกิจ ประชาชนสวนใหญในเขตพืน้ ที่บริการประกอบอาชีพเกษตรกรรม พืชที่ เพาะปลูกสวนใหญ ไดแก ขาว ลําไย และพริก รองลงมาประกอบอาชีพทางดานการคาขาย ผลผลิตทางดานการเกษตรที่ผลิตได และจําหนายสินคาที่จาํ เปนในชีวิตประจําวัน นอกจากนั้นยัง ประกอบอุตสาหกรรมในครัวเรือนเชนการตัดเย็บเสื้อผาสําเร็จรูป รายไดเฉลี่ยของประชากรในเขต พื้นที่บริการคิดเปน 5,000 บาทตอคนตอป

ภาพที่ 7 สนามเด็กเลนหนาอาคารอนุบาล

ภาพที่ 8 สนามเอนกประสงค

ภาพที่ 9 ถนนภายในโรงเรียน

ภาพที่ 10 โรงอาหาร

ภาพที่ 11 สนามบาสเก็ตบอล

ภาพที่ 12 ลานวัฒนธรรมลานนา

ภาพที่ 7-12 สภาพแวดลอมทางกายภาพภายในบริเวณโรงเรียนวัดศรีดอนชัย ที่มา: จากการสังเกต

5.2.6 การบริการดานการเรียนการสอน โรงเรียนวัดศรีดอนชัยเปดการเรียนการสอนขั้นพืน้ ฐานตามเกณฑ การศึกษาภาคบังคับ 9 ป โดยเปดสอนตัง้ แตชั้นอนุบาลปที่ 1 จนถึงระดับชั้นประถมศึกษาปที่ 6 มีจํานวนนักเรียนทั้งสิน้ ในป พ.ศ.2544 จํานวน 90 คน แยกเปนระดับอนุบาล 29 คน ระดับ ประถมศึกษา 61 คน มีหมูบ านในเขตพื้นที่บริการไดแก หมูท ี่ 5 บานดอนชัย , หมูท ี่ 8 บานใหม ดอนชัย และหมูที่ 10 บานผะนัง 5.2.7 สภาพปญหาตอการใหบริการของโรงเรียน ประชากรสวนใหญในเขตพืน้ ที่บริการไมคอยใหความสําคัญในการจัด การศึกษาในทองถิ่นของตนเอง แตมักนําบุตรหลานของตนไปเขาเรียนยังสถานศึกษาอืน่ ๆ นอก เขตบริการ ทําใหจาํ นวนนักเรียนของโรงเรียนมีจาํ นวนนอย แตนกั เรียนในเขตพืน้ ทีบ่ ริการมีฐานะ ยากจนขาดแคลนเสื้อผาและอุปกรณทางดานการศึกษา และอาหารกลางวัน 5.3 โรงเรียนบานหวยน้าํ ขาว 5.3.1 ที่ตั้งและอาณาเขตติดตอ โรงเรียนบานหวยน้าํ ขาว สังกัดสํานักงานการประถมศึกษากิ่งอําเภอ ดอยหลอ ตั้งอยูหมูท ี่ 1 ตําบลยางคราม กิ่งอําเภอดอยหลอ จังหวัดเชียงใหม มีพื้นที่ โรงเรียน 3 ไร 2 งาน 30 ตารางวา เปนที่ดินธรณีสงฆ มีอาณาเขตติดตอ ดังนี้ ทิศเหนือ ติดตอกับ บานพันตน บานริมวาง อําเภอแมวาง ทิศใต ติดตอกับ บานใหมหนองหอย กิ่งอําเภอดอยหลอ ทิศตะวันออก ติดตอกับ บานศรีแดนเมือง กิ่งอําเภอดอยหลอ ทิศตะวันตก ติดตอกับ บานใหมแพรประทาน อําเภอแมวาง 5.3.2 สภาพภูมิประเทศ ลักษณะภูมิประเทศเปนสวนใหญเปนที่สงู ทางดานทิศตะวันออกติดตอ กับพืน้ ที่ปา เสือ่ มโทรม และทางตอนเหนือเปนที่ลมุ ลักษณะดินสวนใหญเปนดินปนทรายลึกลงไป เปนดินลูกรัง ไมเหมาะสําหรับการเพาะปลูก มีลาํ หวยธรรมชาติไหลผานตอนกลางของหมูบา น ทางดานทิศตะวันตกติดตอกับแนวเทือกเขาอินทนนทและแมวินกั้น

ภาพที่ 13 ทีจ่ อดรถจักรยาน

ภาพที่ 14 ลานกีฬาเอนกประสงค

ภาพที่ 15 อาคารเรียน

ภาพที่ 16 ถนนภายในโรงเรียน

ภาพที่ 17 สนามหญาอเนกประสงค

ภาพที่ 18 ตนโพธิ์

ภาพที่ 13-18 สภาพแวดลอมทางกายภาพภายในบริเวณโรงเรียนบานหวยน้าํ ขาว ที่มา: จากการสังเกต

5.3.3 สภาพภูมิอากาศ สภาพภูมิอากาศอยูในเขตรอน เปนเขตเงาฝนมีปริมาณฝนตกนอย เนื่องจากถูกความสูงของยอดดอยอินทนนทบังการพัดผานของลมฝนจากทะเลอันดามัน ฤดูฝน อยูในชวงเดือนพฤษภาคม - เดือนตุลาคม ฤดูหนาวในชวงเดือนพฤศจิกายน - เดือนมกราคม สวนฤดูรอนในชวงเดือนมีนาคม - เดือนเมษายน อากาศคอนขางรอน ในเวลากลางวันเวลา กลางคืนมีลมพัดชวย เปนลมหุบเขา และลมภูเขา 5.3.4 ทรัพยากรธรรมชาติ แหลงทรัพยากรธรรมชาติทสี่ ําคัญ ไดแก ปาไมชุมชน เปนปาที่สงวนชุมชน อยูทางดานตอนใตของหมูบา นหวยน้ํา ขาว มีพนื้ ที่ประมาณ 20 ไร มีพรรณไม เชน เหียง ตึง ไผ เปนตน แมน้ําหวยน้าํ ขาว เปนแมน้ําสายเล็กๆ เกิดจากภูเขาในเขตบานแมแตง เปนลําน้ําที่ไหลแยกจากหวยแมตืน และเปนแนวเขตตําบลยางคราม และตําบลทุง ป ระหวางกิง่ อําเภอดอยหลอ และอําเภอแมวาง กอนไหลไปรวมกับน้ําแมอาว ไปบรรจบกับแมน้ําขาน ในเขต อําเภอสันติสุข กิ่งอําเภอดอยหลอ ลําเหมืองสมบูรณ เปนแนวลําเหมืองขุดไวใชสําหรับการเกษตร โดยรับ น้ําจากลําน้าํ แมวาง ตําบลทุงป อําเภอแมวาง ใชสาํ หรับการเกษตรในชุมชน 5.3.5 ลักษณะทางเศรษฐกิจ สภาพเศรษฐกิจโดยรวมประชากรสวนใหญประกอบอาชีพเกษตรกรรม ไดแก ทํานา สวนลําไย สวนมะมวง ปลูกถั่วเหลือง โดยการสงเสริมของสํานักงานปฏิรูปที่ดนิ เพื่อการเกษตรกรรม รองลงมาประกอบอาชีพพานิชยกรรม ไดแก การจําหนายสินคาทางดาน เกษตรกรรม คาของชํา เปนตน รายไดเฉลี่ยประชากร 2,500 บาทตอครอบครัวตอเดือน 5.3.6 การบริการดานการเรียนการสอน โรงเรียนบานหวยน้าํ ขาวใหบริการการเรียนการสอนขั้นพื้นฐานตาม เกณฑการศึกษาภาคบังคับ 9 ป โดยเปดสอนตั้งแตชั้นอนุบาลปที่ 1 จนถึงระดับชั้นประถมศึกษาป ที่ 6 มีนกั เรียนทั้งสิน้ ในป พ.ศ.2544 จํานวน 106 คน แบงเปนระดับอนุบาล 20 คน ระดับ ประถมศึกษา 86 คน มีหมูบ านในเขตใหบริการการศึกษา ไดแก บานลุม , บานใหม , บานใน , บานทุงบุรี และ บานหลายหวย

5.3.7 สภาพปญหาตอการใหบริการของโรงเรียน เนื่องจากเปนโรงเรียนที่อยูห า งไกลจากโรงเรียนอื่นๆ มากกวา 3 กิโลเมตร หางไกลจากตัวอําเภอกวา 20 กิโลเมตร ทําใหเกิดปญหาดานการติดตอประสานงานกับหนวยงาน ตางๆ ปญหาดานพื้นที่โรงเรียนมีพนื้ ที่ขนาดเล็ก และมีจํานวนนักเรียนในป พ.ศ.2542 จํานวน มากกวา 100 คน เปนที่ดนิ ธรณีสงฆ ทําใหมีความแออัดมากในปจจุบัน บางสวนเปนพืน้ ที่แปลง เพาะปลูกลําไยทําใหขาดพืน้ ที่สาํ หรับทํากิจกรรมมาก 5.4 โรงเรียนบานใหมหนองหอย 5.4.1 ที่ตั้งและอาณาเขตติดตอ โรงเรียนบานใหมหนองหอยตั้งอยูหมูที่ 6 บานใหมหนองหอย ตําบล สันติสุข กิ่งอําเภอดอยหลอ จังหวัดเชียงใหม มีพื้นทีท่ งั้ สิ้น 46 ไร 2 งาน 56 ตารางวา เปนพืน้ ที่ จัดการเรียนการสอน 31 ไร 2 งาน 56 ตารางวา และพืน้ ที่สวนปา 15 ไร มีอาณาเขตติดตอดังนี้ ทิศเหนือ ติดตอกับ ตําบลยางคราม กิ่งอําเภอดอยหลอ ทิศใต ติดตอกับ ตําบลดอยหลอ ตําบลสันติสุข กิ่งอําเภอ ดอยหลอ ทิศตะวันออก ติดตอกับ ตําบลยางคราม กิ่งอําเภอดอยหลอ ทิศตะวันตก ติดตอกับ ตําบลสันติสุข กิ่งอําเภอดอยหลอ 5.4.2 สภาพภูมิประเทศ โรงเรียนตัง้ อยูบ นที่ราบสูง พื้นที่มีความลาดเอียงมาก สงผลตอปริมาณ น้ําใชของพื้นที่ มักประสบปญหาขาดแคลนน้าํ ดื่มและน้ําใชเสมอ 5.4.3 สภาพภูมิอากาศ สภาพอากาศโดยทั่วไปฤดูรอนอากาศรอนและแหงแลง ฤดูฝนมีปริมาณ ฝนตกนอย ทําใหขาดแคลนน้าํ ดานการเกษตรและดานการอุปโภคบริโภค สําหรับทางโรงเรียนมี การจัดสรางถังกักเก็บน้าํ ใชสํารองไวสําหรับใชในบริเวณโรงเรียน

ภาพที่ 19 สนามวอลเลยบอล

ภาพที่ 20 อาคารหอสมุด

ภาพที่ 21 สนามเด็กเลน

ภาพที่ 22 อาคารเรียน

ภาพที่ 23 ทีจ่ อดรถจักรยาน

ภาพที่ 24 แปลงเกษตร

ภาพที่ 19-24 สภาพแวดลอมทางกายภาพภายในบริเวณโรงเรียนบานใหมหนองหอย ที่มา: จากการสังเกต

5.4.4 ทรัพยากรธรรมชาติ ในพืน้ ที่บริการและโรงเรียน โดยทัว่ ไปไมมีทรัพยากรอื่นที่สามารถเปน ปจจัยสงเสริมตอสภาพชีวิตความเปนอยูของประชากรดานการประกอบอาชีพในเขตพื้นที่บริการ ไดแตอยางใด 5.4.5 ลักษณะทางดานเศรษฐกิจ สภาพทางเศรษฐกิจของชุมชนในเขตบริการประชากรประกอบอาชีพ เกษตรกรรมเปนหลัก ไดแก การทําสวนลําไย การเพาะปลูกดอกดาวเรือง มะเขือเทศ พริก แต มักประสบปญหาในชวงฤดูแลงเสมอ รองลงมาประกอบอาชีพรับจางทั่วไป เชน การกอสราง รับจางเลี้ยงสัตว เปนตน นอกจากนัน้ ยังมีอาชีพเก็บและออกหาของปามาขาย การเผาถาน เนื่องจากมีพนื้ ที่ปาอยูห า งจากชุมชนออกไปเปนระยะทางประมาณ 6 กิโลเมตร สภาพทาง เศรษฐกิจสวนใหญประชาชนมีฐานะยากจน เนื่องจากการหารายไดเปนไปอยางลําบาก และ ประสบปญหาความแหงแลงของพื้นที่ตอการประกอบอาชีพเกษตรกรรม 5.4.6 การบริการดานการเรียนการสอน โรงเรียนบานใหมหนองหอยปจจุบันเปดการเรียนการสอนขั้นพืน้ ฐานตาม เกณฑการศึกษาภาคบังคับ 9 ป โดยเปดสอนตั้งแตชั้น อนุบาลปที่ 1 จนถึงระดับชัน้ ประถมศึกษา ปที่ 6 มีหมูบ านในเขตบริการใหบริการดานการศึกษา 7 หมูบาน ไดแก หมูท ี่ 2 บานหนองเหียง , หมูที่ 5 บานสันนกแกว , หมูที่ 6 บานใหมหนองหอย , หมูท ี่ 7 บานโปงจอ , หมูท ี่ 8 บานใหม ปาตึง , หมูท ี่ 21 บานหวยบง (บางสวน) และหมูที่ 2 บานทุงบุรี (ยางคราม) มีนกั เรียนทั้งสิน้ ในป พ.ศ.2544 จํานวน 110 คน จํานวนนักเรียนในระดับอนุบาล 48คน ระดับประถมศึกษา 62 คน นอกจากนัน้ ยังเปนโรงเรียนในโครงการปฏิรูปการศึกษา ตามพระราชบัญญัติการศึกษาแหงชาติ ในการเปดการเรียนการสอนถึง 12 ป มีโรงเรียนที่มาเรียนรวมจํานวน 2 โรงเรียน ไดแก โรงเรียน หนองหอย และโรงเรียนบานหนองเหียง สังกัดสํานักงานการประถมศึกษากิง่ อําเภอดอยหลอ 5.4.7 สภาพปญหาตอการใหบริการของโรงเรียน สภาพปญหาของชุมชนในเขตพื้นที่บริการไดแก ประชาชนสวนใหญ ประกอบอาชีพเกษตรกรรม ซึ่งตองอาศัยปริมาณน้าํ ฝนตามธรรมชาติ ประกอบกับพื้นที่อยูในเขต แหงแลง ฝนตกนอย ประชาชนสวนใหญมีรายไดนอย ประกอบกับชุมชนเปนโครงการหมูบาน

ตัวอยางที่มวี ตั ถุประสงคทชี่ วยเหลือราษฏรที่มีฐานะยากจนอยูแลว ทําใหเปนอุปสรรคตอความ สนใจดานการศึกษาของผูปกครอง สภาพปญหาและขอจํากัดของโรงเรียน ไดแก ปญหาดานอาคารเรียน มีจํานวนไมเพียงพอตอจํานวนนักศึกษา ปญหาดานแหลงน้าํ สําหรับอุปโภค บริโภคภายใน โรงเรียน ปญหาดานการติดตอสื่อสารมีเพียงวิทยุสื่อสาร ยังไมมีโทรศัพทใช 5.5 โรงเรียนบานแมขาน 5.5.1 ที่ตั้งและอาณาเขตติดตอ โรงเรียนบานแมขานตั้งอยูหมูที่ 4 บานสบอาว ตําบลสันติสุข กิง่ อําเภอ ดอยหลอ จังหวัดเชียงใหม มีพนื้ ที่ 11 ไร 2 งาน 74 ตารางวา มีอาณาเขตพื้นที่ติดตอดังนี้ ทิศเหนือ ติดตอกับ พืน้ ที่เกษตรกรรม ทิศใต ติดตอกับ พืน้ ที่เกษตรกรรม ทิศตะวันออก ติดตอกับ ถนนสายเชียงใหม - ฮอด ทิศตะวันตก ติดตอกับ แนวลําเหมืองสาธารณะ 5.5.2 สภาพภูมิประเทศ สภาพพืน้ ที่สว นใหญของโรงเรียนเปนที่ราบลุม เชียงใหม - ฮอด มักประสบปญหาน้ําทวมขังในชวงฤดูฝนทุกป

พืน้ ทีต่ ่ํากวาระดับถนน

5.5.3 สภาพภูมิอากาศ ฤดูรอน เริ่มตัง้ แตเดือนกุมภาพันธ - เดือนเมษายน ฤดูฝนเริ่มตัง้ แต เดือนพฤษภาคม - เดือนตุลาคม และฤดูหนาวเริ่มตัง้ แตเดือนพฤศจิกายน – เดือนมกราคม 5.5.4 ทรัพยากรธรรมชาติ ปาไม ในเขตพื้นที่บริการของโรงเรียนมีพนื้ ที่ปา เล็กนอย ลักษณะเปนปา โปรง ไมสามารถเปนแหลงทรัพยากรได ลําน้าํ แมขาน เปนลําน้ําธรรมชาติในเขตพื้นที่ชุมชน มีปริมาณน้าํ นอย ในชวงฤดูแลง และมีน้ําไหลไมตลอดป

ภาพที่ 25 สนามฟุตบอล

ภาพที่ 26 บริเวณที่เผาขยะ

ภาพที่ 27 ถนนภายในโรงเรียน

ภาพที่ 28 ทีจ่ อดรถใตตนโพธิ์หนาอาคารเรียน

ภาพที่ 29 อาคารเรียน

ภาพที่ 30 หอพระและอาคารเรียนเกา

ภาพที่ 25-30 สภาพแวดลอมทางกายภาพภายในบริเวณโรงเรียนบานแมขาน ที่มา: จากการสังเกต

5.5.5 ลักษณะทางเศรษฐกิจ ประชาชนสวนใหญในเขตพืน้ ที่บริการประกอบอาชีพเกษตรกรรม คิดเปน รอยละ 60 ของประชากรทัง้ หมดในเขตพืน้ ที่บริการ พืชเศรษฐกิจทีเ่ พาะปลูก ไดแก ลําไย ขาว มะเขือเทศ และพริก รองลงมาประกอบอาชีพรับจาง รอยละ 30 ในชุมชนมีตลาดสด 1 แหง มี โรงงานอุตสาหกรรม 1 แหง และรานคาของชํา 2 แหง 5.5.6 การบริการดานการเรียนการสอน โรงเรียนบานแมขานเปดการเรียนการสอนตั้งแตชั้นอนุบาล 1 - 2 จนถึง ระดับประถมศึกษา ปที่ 1 - 6 มีจํานวนนักเรียนทัง้ สิน้ ในป พ.ศ. 2544 จํานวน 92 คน แยกเปน ระดับอนุบาล 19 คน ระดับประถมศึกษา 73 คน เขตพื้นที่ใหบริการการศึกษาครอบคลุมพื้นที่ หมูที่ 1 บานแมขาน , หมูท ี่ 4 บานสองแคว , หมูท ี่ 3 บานสบอาว , หมูท ี่ 3 บานทุงปุย และหมู ที่ 1 บานสันมะคา 5.5.7 สภาพปญหาตอการใหบริการของโรงเรียน ในสวนของชุมชนพบวา ผูป กครองสวนใหญยังใชทัศนคติของตนตอการ ตัดสินใจแทนนักเรียนในดานการใหการศึกษา เชน ใหเขาเรียนตอ หรือการเลือกสถานศึกษาใหแก เด็ก โรงเรียนจึงมีการจัดประสานงานกับผูป กครองในการใหคําแนะนําเพื่อใหเกิดความเขาใจ และ ติดตาม ชวยเหลือ สนับสนุน ใหคําปรึกษา แกนักเรียนดวยเชนกัน ปจจุบันโรงเรียนบานแมขานไดรับงบประมาณสนับสนุนไมเพียงพอตอ การสงเสริมพัฒนาการดานการเรียนการสอน ซึ่งตองอาศัยการขอความชวยเหลือจากภาคเอกชน มูลนิธิ และจากงบประมาณสวนตัวของครูในโรงเรียนเพิ่มเติม นอกจากนั้นครูในโรงเรียนยังมี ภาระรับผิดชอบที่นอกเหนือจากการจัดการเรียนการสอน ไดแก งานการเจาหนาที่ และงาน โครงการตางๆ 5.6 โรงเรียนวัดสองแคว 5.6.1 ที่ตั้งและอาณาเขตติดตอ โรงเรียนวัดสองแคว สังกัดสํานักงานการประถมศึกษากิง่ อําเภอดอย หลอ ตั้งอยูห มูที่ 4 หมูบานสองแคว ตําบลสองแคว กิ่งอําเภอดอยหลอ จังหวัดเชียงใหม มี พื้นที่โรงเรียน 4 ไร 2 งาน เปนที่ดนิ ในกรรมสิทธิ์ถือครองของโรงเรียน มีอาณาเขตติดตอดังนี้

ทิศเหนือ

ติดตอกับ หมูท ี่ 4 บานสองแคว ตําบลสองแคว ทิศใต ติดตอกับ หมูที่ 5 บานสองแคว ตําบลสอง แคว ทิศตะวันออก ติดตอกับ หมูที่ 4 บานสองแคว ตําบลสอง แคว ทิศตะวันตก ติดตอกับ หมูที่ 5 บานสองแคว ตําบลสอง แคว 5.6.2 สภาพภูมิประเทศ ลักษณะทางดานกายภาพของที่ตั้งโรงเรียนเปนที่ราบทั้งหมด 5.6.3 สภาพภูมิอากาศ ฤดูรอน เริ่มตัง้ แตเดือนกุมภาพันธ - เดือนเมษายน ฤดูฝนเริ่มตัง้ แต เดือนพฤษภาคม - เดือนตุลาคม และฤดูหนาวเริ่มตัง้ แตเดือนพฤศจิกายน – เดือนมกราคม 5.6.4 ทรัพยากรธรรมชาติ ในพืน้ ที่บริการและโรงเรียน โดยทัว่ ไปไมมีทรัพยากรอื่นที่สามารถเปน ปจจัยสงเสริมตอสภาพชีวิตความเปนอยูของประชากรดานการประกอบอาชีพในเขตพื้นที่บริการ ไดแตอยางใด 5.6.5 ลักษณะทางเศรษฐกิจ ประชาชนสวนใหญในเขตพืน้ ที่บริการประกอบอาชีพเกษตรกรรมเปน สวนใหญ การ พืชเศรษฐกิจที่เพาะปลูก ไดแก ลําไย ขาว มะเขือเทศ และพริก รองลงมาประกอบ อาชีพรับจาง และประกอบอาชีพคาขาย เชน รานคาของชําเล็กๆ นอยๆ เทานัน้

ภาพที่ 31 ลานกีฬาเอนกประสงค

ภาพที่ 32 อาคารเรียน

ภาพที่ 33 อาคารเรียนชัว่ คราว

ภาพที่ 34 สนามเด็กเลน

ภาพที่ 35 หอสมุด

ภาพที่ 36 สนามบาสเก็ตบอล

ภาพที่ 31-36 สภาพแวดลอมทางกายภาพภายในบริเวณโรงเรียนวัดสองแคว ที่มา: จากการสังเกต

5.6.6 การใหบริการดานการเรียนการสอน โรงเรียนวัดสองแควเปดการเรียนการสอนตัง้ แตชั้นอนุบาล 1 - 2 จนถึง ระดับประถมศึกษา ปที่ 1 - 6 มีจํานวนนักเรียนทัง้ สิน้ ในป พ.ศ. 2544 จํานวน 140 คน แยกเปน ระดับอนุบาล 48 คน ระดับประถมศึกษา 92 คน เขตพื้นที่ใหบริการการศึกษาครอบคลุมพื้นที่ หมูที่ 4 บานสองแคว , หมูท ี่ 5 บานสองแคว ตําบลสองแคว กิ่งอําเภอดอยหลอ และหมูที่ 1 บานโทง ตําบลทาตุม อําเภอปาซาง จังหวัดเชียงใหม 5.6.7 สภาพปญหาตอการใหบริการของโรงเรียน ในสวนของชุมชนพบวา ผูครอบครัวสวนใหญประสบปญหาดานผูน ํา ครอบครัวเสียชีวิต หรือครอบครัวที่บิดามารดาไมไดอยูดวยกันและมีภาระในการเลี้ยงดูบุตรใน ดานการสงเสียหรือสงเสริมดานการศึกษาใหเแกบุตรหลานได ในบางกรณีเด็กไมไดอยูกับบิดา มารดา เปนตน ทางโรงเรียนจึงมีการจัดประสานงานกับผูปกครองในการใหคําแนะนําเพื่อใหเกิด ความเขาใจ และติดตาม ชวยเหลือ สนับสนุน ใหคําปรึกษา แกนกั เรียนดวยเชนกัน สําหรับสภาพปญหาปจจุบนั ของโรงเรียนวัดสองแควไดรับงบประมาณ สนับสนุนไมเพียงพอตอการสงเสริมพัฒนาการดานการเรียนการสอน ซึ่งตองอาศัยการขอความ ชวยเหลือจากภาคเอกชน มูลนิธิ และจากแหลงอื่นๆ ที่รับบริจาคเพิ่มเติม นอกจากนั้นครูใน โรงเรียนยังมีภาระรับผิดชอบที่นอกเหนือจากการจัดการเรียนการสอน ไดแก งานการเจาหนาที่ และงานโครงการตางๆ 5.7 โรงเรียนบานหัวขวง 5.7.1 ที่ตั้งและอาณาเขตติดตอ โรงเรียนบานหัวขวง สังกัดสํานักงานการประถมศึกษากิง่ อําเภอดอย หลอ ตั้งอยูห มูที่ 6 หมูบา นหัวขวง ตําบลสองแคว กิ่งอําเภอดอยหลอ จังหวัดเชียงใหม มีพนื้ ที่ โรงเรียน 5 ไร 2 งาน เปนที่ดินในกรรมสิทธิ์ถือครองของที่ราชพัสดุ กรมธนารักษ กระทรวงการคลัง 5.7.2 สภาพภูมิประเทศ ลักษณะสภาพภูมิประเทศของโรงเรียนเปนพืน้ ที่ราบเรียบ

5.7.3 สภาพภูมิอากาศ ฤดูรอน เริ่มตัง้ แตเดือนกุมภาพันธ - เดือนเมษายน ฤดูฝนเริ่มตัง้ แต เดือนพฤษภาคม - เดือนตุลาคม และฤดูหนาวเริ่มตัง้ แตเดือนพฤศจิกายน – เดือนมกราคม 5.7.4 ทรัพยากรธรรมชาติ ในพืน้ ที่บริการและโรงเรียน โดยทัว่ ไปไมมีทรัพยากรอื่นที่สามารถเปน ปจจัยสงเสริมตอสภาพชีวิตความเปนอยูของประชากรดานการประกอบอาชีพในเขตพื้นที่บริการ ไดแตอยางใด 5.7.5 ลักษณะทางเศรษฐกิจ ประชาชนสวนใหญในเขตพืน้ ที่บริการประกอบอาชีพเกษตรกรรมเปน สวนใหญ การ พืชเศรษฐกิจที่เพาะปลูก ไดแก ลําไย ขาว มะเขือเทศ และพริก รองลงมาประกอบ อาชีพรับจาง และประกอบอาชีพคาขาย 5.7.6 การใหบริการดานการเรียนการสอน โรงเรียนวัดหัวขวงเปดการเรียนการสอนตั้งแตชั้นอนุบาล 1 - 2 จนถึง ระดับประถมศึกษา ปที่ 1 - 6 มีจํานวนนักเรียนทัง้ สิน้ ในป พ.ศ. 2544 จํานวน 119 คน แยกเปน ระดับอนุบาล 36 คน ระดับประถมศึกษา 83 คน เขตพื้นที่ใหบริการการศึกษาครอบคลุมพื้นที่ หมูที่ 6 บานหัวขวง , หมูที่ 7 บานปาลาน ตําบลสองแคว กิง่ อําเภอดอยหลอ หมูที่ 12 บาน หวยทัง และหมูที่ 12 บานหนองหอก ตําบลดอยหลอ กิ่งอําเภอดอยหลอ จังหวัดเชียงใหม 5.7.7 สภาพปญหาตอการใหบริการของโรงเรียน ในสวนของชุมชนพบวา ผูค รอบครัวสวนใหญประสบปญหาดานความ ยากจนอันเนื่องมาจากตองพึงพารายไดจากทางเกษตรกรรมเปนหลัก ทําใหไมสามารถสงเสียบุตร หลานใหไดรับการศึกษาได ตลอดจนยังมีความขาดแคลนเสื้อผา อุปกรณการเรียน ตลอดจน อาหารกลางวัน ทางโรงเรียนจึงมีการจัดประสานงานกับผูปกครองในการใหคําแนะนําเพื่อใหเกิด ความเขาใจ และติดตาม ชวยเหลือ สนับสนุน แกนกั เรียนดวยเชนกัน

ภาพที่ 37 สนามฟุตบอล

ภาพที่ 38 มานัง่ พักผอนใตรมไม

ภาพที่ 39 โรงอาหาร

ภาพที่ 40 อาคารเรียน ป.1 - ป.4

ภาพที่ 41 อาคารเรียนอนุบาล

ภาพที่ 42 สนามเด็กเลน

ภาพที่ 37-42 สภาพแวดลอมทางกายภาพภายในบริเวณโรงเรียนบานหัวขวง ที่มา: จากการสังเกต

สําหรับสภาพปญหาปจจุบนั ของโรงเรียนวัดหัวขวงไดรับงบประมาณสนับสนุนไม เพียงพอตอการสงเสริมพัฒนาการดานการเรียนการสอน ยังขาดแคลนหองปฏิบัติการทางดาน ตางๆ เชน ทางดานวิทยาศาสตร คอมพิวเตอร เปนตน ซึ่งตองอาศัยการขอความชวยเหลือจาก ภาคเอกชน มูลนิธิ และจากแหลงอื่นๆ ที่รับบริจาคเพิม่ เติม นอกจากนัน้ ครูในโรงเรียนยังมีภาระ รับผิดชอบที่นอกเหนือจากการจัดการเรียนการสอน ไดแก งานการเจาหนาที่ และงานโครงการ ตางๆ ดวยเชนกัน 5.8 โรงเรียนบานสามหลัง 5.8.1 ที่ตั้งและอาณาเขตติดตอ โรงเรียนบานสามหลังตั้งอยูห มูที่ 8 ถนนเชียงใหมฮอด ตําบลสองแคว กิ่งอําเภอดอยหลอ มีพนื้ ที่ 13 ไร 1 งาน กรรมสิทธิท์ ี่ดินเปนที่ราชพัสดุ มีอาณาเขตติดตอดังนี้ ทิศเหนือ ติดตอกับ หมูท่ี 8 บานสามหลัง ตําบลสอง แคว ทิศใต ติดตอกับ หมูที่ 8 บานสามหลัง ตําบลสอง แคว ทิศตะวันออก ติดตอกับ หมูที่ 8 บานสามหลัง ตําบลสอง แคว ทิศตะวันตก ติดตอกับ หมูที่ 8 บานสามหลัง ตําบลสอง แคว 5.8.2 สภาพภูมิประเทศ ลักษณะสภาพภูมิประเทศของโรงเรียนเปนพืน้ ที่ราบเรียบ 5.8.6 สภาพภูมิอากาศ ฤดูรอน เริ่มตัง้ แตเดือนกุมภาพันธ – เดือนเมษายน ฤดูฝนเริ่มตั้งแต เดือนพฤษภาคม – เดือนตุลาคม และฤดูหนาวเริ่มตัง้ แตเดือนพฤศจิกายน – เดือนมกราคม

ภาพที่ 43 สนามฟุตบอล

ภาพที่ 44 อาคารเรียน

ภาพที่ 45 ถนนภายในโรงเรียน

ภาพที่ 46 พืน้ ทีพ่ ักผอนหยอนใจ

ภาพที่ 47 พืน้ ที่รับประทานอาหาร

ภาพที่ 48 สนามเด็กเลน

ภาพที่ 43-48 สภาพแวดลอมทางกายภาพภายในบริเวณโรงเรียนบานสามหลัง ที่มา: จากการสังเกต

5.8.4 ทรัพยากรธรรมชาติ ในพืน้ ที่บริการและโรงเรียน โดยทัว่ ไปไมมีทรัพยากรอื่นที่สามารถเปน ปจจัยสงเสริมตอสภาพชีวิตความเปนอยูของประชากรดานการประกอบอาชีพในเขตพื้นที่บริการ ไดแตอยางใด 5.8.5 ลักษณะทางเศรษฐกิจ ประชาชนสวนใหญในเขตพืน้ ที่บริการประกอบอาชีพเกษตรกรรมเปน สวนใหญ การ พืชเศรษฐกิจที่เพาะปลูก ไดแก ลําไย ขาว มะเขือเทศ และพริก รองลงมาประกอบ อาชีพรับจาง และประกอบอาชีพคาขาย 5.8.6 การใหบริการดานการเรียนการสอน โรงเรียนบานสามหลังเปดการเรียนการสอนตั้งแตชั้น อนุบาล 1 – 2 ระดับประถมศึกษา ปที่ 1 – 6 และมัธยมศึกษาปที่ 1 – 3 มีจํานวนนักเรียนทัง้ สิน้ ใน ป พ.ศ. 2544 จํานวน 316 คน แยกเปนระดับอนุบาล 42 คน ระดับประถมศึกษา 149 คน และ ระดับมัธยมศึกษา 125 คน เขตพื้นที่ใหบริการการศึกษาครอบคลุมพืน้ ทีห่ มูท ี่ 8 บานสองแคว หมู ที่ 2 บานทุง ทอ หมูที่ 5 บานสองแคว และหมูท ี่ 1 บานแมขาน ตําบลสองแคว 5.8.7 สภาพปญหาตอการใหบริการของโรงเรียน ในสวนของชุมชนพบวา ผูค รอบครัวสวนใหญประสบปญหาดานความ ยากจนอันเนื่องมาจากตองพึงพารายไดจากทางเกษตรกรรมเปนหลัก ทําใหไมสามารถสงเสียบุตร หลานใหไดรับการศึกษาในระดับสูงตอไปได ตลอดจนยังมีความขาดแคลนเสื้อผา อุปกรณการ เรียนและอาหารกลางวัน ทางโรงเรียนจึงมีการจัดประสานงานกับผูปกครองในการใหคําแนะนํา เพื่อใหเกิดความเขาใจและติดตาม ชวยเหลือ สนับสนุน แกนักเรียนดวยเชนกัน สําหรับสภาพปญหาปจจุบนั ของโรงเรียนบานสามหลังไดรับงบประมาณ สนับสนุนไมเพียงพอตอการสงเสริมพัฒนาการดานการเรียนการสอน ซึ่งเปดการเรียนการสอนถึง ระดับมัธยมศึกษาตอนตน ซึ่งตองอาศัยการขอความชวยเหลือจากภาคเอกชน มูลนิธิ และจาก แหลงอื่นๆ ทีร่ ับบริจาคเพิ่มเติม นอกจากนัน้ ครูในโรงเรียนยังมีภาระรับผิดชอบที่นอกเหนือจาก การจัดการเรียนการสอน ไดแก งานการเจาหนาที่ และงานโครงการตางๆ ดวยเชนกัน

6. กลุมโรงเรียนดอยหลอ กลุมโรงเรียนดอยหลอ ประกอบดวยโรงเรียนทั้งสิน้ จํานวน 6 โรงเรียน ไดแก โรงเรียน บานบานเหลาเปา โรงเรียนโรงเรียนบานเจริญสามัคคี โรงเรียนบานดอยหลอ โรงเรียนวัดวัง ขามปอม โรงเรียนบานดงปาหวาย และโรงเรียน กรป.กลางอุปถัมภ รายละเอียดเบื้องตนดาน ที่ตั้งและความสําคัญของโครงการโรงเรียนในกลุมนี้ มีดังนี้ 6.1 โรงเรียน กรป.กลางอุปถัมภ 6.1.1 ที่ตั้งและอาณาเขตติดตอ โรงเรียน กรป.กลางอุปถัมภ ตั้งอยูห มูท ี่ 5 ตําบลดอยหลอ กิ่งอําเภอ ดอยหลอ จังหวัดเชียงใหม อยูห างจากถนนสายเชียงใหม – ฮอด ประมาณ 3 กิโลเมตร มีพนื้ ที่ ทั้งสิน้ 37 ไร 94 ตารางวา มีอาณาเขตติดตอดังนี้ ติดตอกับ เขตบริการโรงเรียนหนองเหียง ทิศเหนือ ทิศใต ติดตอกับ เขตบริการโรงเรียนบานดอยหลอ ทิศตะวันออก ติดตอกับ เขตบริการโรงเรียนบานเหลาเปา และ โรงเรียนวัดดอนชื่น ทิศตะวันตก ติดตอกับ เขตบริการโรงเรียนบานใหมหนองหอย 6.1.2 สภาพภูมิประเทศ ลักษณะภูมิประเทศเปนพืน้ ที่ราบสูง ลักษณะดินสวนใหญเปนดินลูกรังที่ เกิดจากการชะลางตามสภาพความลาดเอียงของภูมิประเทศ 6.1.3 สภาพภูมิอากาศ มี 3 ฤดูกาล ไดแก ฤดูรอน ฤดูหนาว และฤดูฝน สภาพอากาศโดยทั่วไป ในฤดูรอนอากาศรอนและแหงแลงมากและมีปริมาณฝนตกนอย เนื่องจากเปนบริเวณพื้นที่ที่เปน เขตอับฝน

ภาพที่ 49 อาคารเรียน

ภาพที่ 50 บานพักภารโรง

ภาพที่ 51 สนามฟุตบอล

ภาพที่ 52 ทีจ่ อดรถหลังอาคารเรียน

ภาพที่ 53 สนามเด็กเลน

ภาพที่ 54 ถนนภายในโรงเรียน

ภาพที่ 49-54 สภาพแวดลอมทางกายภาพภายในโรงเรียน ก.ร.ป.กลางอุปถัมภ ที่มา: จากการสังเกต

6.1.4 ทรัพยากรธรรมชาติ ทรัพยากรธรรมชาติในเขตพืน้ ที่โรงเรียนสวนมากเปนปาเสื่อมโทรม เนื่องจากสภาพภูมิอากาศแหงแลง มีฝนตกนอย เปนปาไมที่ถูกทําลายแลวและไมมีคณ ุ คา ทางดานเศรษฐกิจ 6.1.5 ลักษณะทางดานเศรษฐกิจ ในเขตพื้นที่บริการของโรงเรียนประชากรสวนใหญประกอบอาชีพ เกษตรกรรมมากที่สุด ไดแก การทํานา เพาะปลูกไมผล เชน มะมวง ลําไย ปลูกพืชผักและพืชไร อาชีพ เชน กระเทียม มะเขือ แตงแคนตาลูบ แตงกวา และผักพืน้ บานตางๆ เปนตน รองลงมาประกอบอาชีพรับจางในชวงฤดูแลง หรือนอกฤดูกาลเพาะปลูก อาชีพอื่นๆ ไดแก การคาขาย จักสาน และหาของปา รายไดเฉลี่ยตอหัวประชากรในเขตบริการของโรงเรียนเฉลี่ย ครัวเรือนละ 35,000 บาทตอป 6.1.6 การบริการดานการเรียนการสอน โรงเรียน กรป.กลางอุปถัมภ สังกัดสํานักงานการประถมศึกษากิ่งอําเภอ ดอยหลอ สํานักงานการประถมศึกษาจังหวัดเชียงใหม และสํานักงานคณะกรรมการการศึกษา แหงชาติ เปดการเรียนการสอน 3 ระดับ คือ ระดับชั้นอนุบาลปที่ 1 – 2 ระดับประถมศึกษาชัน้ ปที่ 1 – 6 และระดับมัธยมศึกษาตอนตน ชั้นปที่ 1 – 3 จํานวนนักเรียนทัง้ สิ้นในป พ.ศ.2544 จํานวน 219 คน แยกเปน ระดับชั้นอนุบาล 33 คน ระดับประถมศึกษา 133 คน และระดับมัธยมศึกษา ตอนตน 53 คน มีหมูบานในเขตบริการใหบริการดานการศึกษา 5 หมูบาน ไดแก หมูท ี่ 5 บาน หวยโจ , หมูที่ 16 บานไรพฒ ั นา , หมูที่ 18 บานโทกเสือ , หมูท ี่ 21 บานไรสวางอารมณ และ หมูที่ 22 บานวังธาร 6.1.7 สภาพปญหาตอการใหบริการของโรงเรียน สืบเนื่องมาจากสภาพแวดลอมในเขตใหบริการของโรงเรียนแตเดิมเปน ชุมชนขนาดเล็ก แตในปจจุบันสภาพสังคมเปลี่ยนแปลงไป ประชากรสวนหนึง่ อพยพเขาไปทํางาน ในเมืองมากขึน้ ทําใหขาดเวลาและโอกาสในการอบรมดูแลบุตรหลานของตนไดอยางเต็มที่ และ บริเวณพื้นที่ชมุ ชนมีความหลากหลายของกลุมประชากรที่อพยพเขามาอยูมหี ลากหลาย ทําใหเกิด ความแตกตางทางดานวัฒนธรรม สงผลตอการดําเนินชีวิตประจําวันของการอบรมสัง่ สอนเยาวชน ตลอดจนทัศนคติตอการเรียนของเยาวชนในพืน้ ทีม่ ีความแตกตางกันมาก

สวนในดานขอจํากัดของโรงเรียน ไดแก จํานวนบุคลากรที่มีไมเพียงพอ กับจํานวนนักเรียน และชัน้ เรียน มีครูทําการสอนไมครบชั้นเรียน ปญหาดานความรู ความสามารถของครูผูสอนไมตรงกับสาขาวิชาที่โรงเรียนเปดทําการเรียนการสอน เชน ดาน ภาษาอังกฤษ คณิตศาสตร คอมพิวเตอรและวิทยาศาสตร เปนตน ปญหาดานการจัดเก็บขอมูล ของสถานศึกษายังไมเปนระบบ สงผลตอความคลาดเคลื่อนดานการนํามาใชงานในปจจุบนั และ ทันตอเหตุการณ 6.2 โรงเรียนบานเหลาเปา 6.2.1 ที่ตั้งและอาณาเขตติดตอ โรงเรียนบานเหลาเปา ตั้งอยูหมูท ี่ 17 บานเหลาเปา ตําบลดอยหลอ กิ่งอําเภอดอยหลอ จังหวัดเชียงใหม มีพนื้ ทีท่ ั้งสิน้ 11 ไร 3 งาน มีเขตพื้นที่บริการตอเนื่องดังนี้ ติดตอกับ เขตบริการโรงเรียนดอนชืน่ ทิศเหนือ ทิศใต ติดตอกับ เขตบริการโรงเรียนบานดอยหลอ ทิศตะวันออก ติดตอกับ เขตบริการโรงเรียนบานเจริญสามัคคี ทิศตะวันตก ติดตอกับ เขตบริการโรงเรียน กรป.กลาง 6.2.2 สภาพภูมิประเทศ ลักษณะภูมิประเทศของโรงเรียนเปนพืน้ ทีร่ าบ 6.2.3 สภาพภูมิอากาศ อยูในเขตรอนชื้น ฤดูรอน เริ่มตั้งแตเดือนกุมภาพันธ – เดือนเมษายน ฤดูฝนเริ่มตั้งแตเดือนพฤษภาคม – เดือนตุลาคม และฤดูหนาวเริ่มตั้งแตเดือนพฤศจิกายน – เดือน มกราคม 6.2.4 ทรัพยากรธรรมชาติ พื้นที่โรงเรียนและเขตบริการของโรงเรียนไมมีทรัพยากรธรรมชาติ

ภาพที่ 55 อาคารเรียน

ภาพที่ 56 สนามบาสเก็ตบอล

ภาพที่ 57 บริเวณจัดภูมิทศั นหนาอาคารเรียน

ภาพที่ 58 สนามเด็กเลน

ภาพที่ 59 สนามฟุตบอล

ภาพที่ 60 ถนนภายในโรงเรียน

ภาพที่ 55-60 สภาพแวดลอมทางกายภาพภายในโรงเรียนบานเหลาเปา ที่มา: จากการสํารวจ

6.2.5 ลักษณะทางเศรษฐกิจ ประชาชนสวนใหญในเขตพืน้ ที่ประกอบอาชีพเกษตรกรรม พืชที่ เพาะปลูก ไดแก ลําไย แคนตาลูบ ขาว และพืชสมุนไพร เปนตน รายไดของประชากรในเขต บริการของโรงเรียนเฉลี่ย 20,000 บาทตอคนตอป 6.2.6 การใหบริการดานการเรียนการสอน โรงเรียนบานเหลาเปาเปดใหบริการการเรียนการสอนตั้งแตระดับชั้น อนุบาลปที่ 1 – 2 ระดับประถมศึกษาปที่ 1 – 6 และระดับมัธยมศึกษาตอนตนชั้นปที่ 1 – 3 มี จํานวนนักเรียนทัง้ สิ้นในป พ.ศ.2544 จํานวน 210 คน แยกเปน ระดับอนุบาล 37 คน ระดับ ประถมศึกษา 128 คน และระดับมัธยมศึกษาตอนตน 45 คน เขตพืน้ ที่บริการของโรงเรียน ครอบคลุมพื้นที่ หมูท ี่ 3 และหมูท ี่ 17 บานเหลาเปา และมีนักเรียนจากนอกเขตบริการเขาเรียน เพิ่มเติมอีก ไดแก หมูท ี่ 4 บานเจริญสามัคคี , หมูท ี่ 18 หมูบาน กรป.กลาง และหมูท ี่ 6 บาน ฟารมหมู ดอยนอย 6.2.7 สภาพปญหาตอการใหบริการของโรงเรียน เนื่องจากประชากรสวนใหญในเขตพื้นทีบ่ ริการของโรงเรียนประกอบ อาชีพเกษตรกรรมตามฤดูกาลจึงมีฐานะยากจน และมีนักเรียนจํานวนหนึง่ ที่ขาดทั้งบิดาและ มารดา เนื่องจากบิดามารดาเสียชีวิตดวยโรคเอดส จึงเปนภาระตอโรงเรียนสวนหนึ่ง ไดแก ดาน อุปกรณการเรียนการสอน อาหารกลางวัน หนังสือและแบบเรียน 6.3 โรงเรียนบานเจริญสามัคคี 6.3.1 ที่ตั้งและอาณาเขตติดตอ โรงเรียนบานเจริญสามัคคี ตั้งอยูหมูที่ 4 ตําบลดอยหลอ กิ่งอําเภอดอย หลอ จังหวัดเชียงใหม มีพนื้ ที่โรงเรียน 4 ไร 1 งาน 20 ตารางวา มีเขตพื้นที่บริการติดตอ ดังนี้ ทิศเหนือ ติดตอกับ เขตบริการโรงเรียนบานเหลาเปา ทิศใต ติดตอกับ เขตบริการโรงเรียนบานดอยนอย ทิศตะวันออก ติดตอกับ เขตบริการโรงเรียนบานดอยหลอ ทิศตะวันตก ติดตอกับ เขตบริการโรงเรียนบานดอยหลอ

6.3.2 สภาพภูมิประเทศ ลักษณะพืน้ ที่โรงเรียนเปนพืน้ ที่ราบ 6.3.3 สภาพภูมิอากาศ อยูในเขตรอนชื้น ฤดูรอน เริ่มตั้งแตเดือนกุมภาพันธ - เดือนเมษายน ฤดูฝนเริ่มตั้งแตเดือนพฤษภาคม - เดือนตุลาคม และฤดูหนาวเริ่มตั้งแตเดือนพฤศจิกายน – เดือน มกราคม 6.3.4 ทรัพยากรธรรมชาติ พื้นที่โรงเรียนและเขตบริการของโรงเรียนไมมีทรัพยากรธรรมชาติ 6.3.5 ลักษณะทางเศรษฐกิจ ประชากรสวนใหญประกอบอาชีพเกษตรกรรม รอยละ 60 ของประชากร ทั้งหมดในเขตพื้นที่บริการ พืชที่เพาะปลูกสวนใหญ ไดแก ลําไย ขาว มะเขือเทศ และพริก รองลงมาประกอบอาชีพรับจาง รอยละ 30 และประกอบอาชีพคาขาย รอยละ 10 ในเขตพื้นที่ บริการมีตลาดสด 1 แหง 6.3.6 การใหบริการดานการเรียนการสอน โรงเรียนบานเจริญสามัคคีเปดการเรียนการสอนตั้งแตระดับอนุบาลชัน้ ป ที่ 1 - 2 และระดับประถมศึกษา ชั้นปที่ 1 - 6 มีจํานวนนักเรียนทัง้ สิน้ ในป พ.ศ. 2544 จํานวน 112 คน แยกเปนระดับอนุบาล 20 คน ระดับประถมศึกษา 92 คน เขตพืน้ ที่ใหบริการการศึกษา ครอบคลุมพื้นที่ หมูท ี่ 4 บานปากทางเจริญ , หมูที่ 12 บานหวยทัง และหมูท ี่ 13 บานใหมศิริ 6.3.7 สภาพปญหาตอการใหบริการของโรงเรียน ปญหาสวนใหญของโรงเรียนไดแก ดานงบประมาณที่ไดรับจัดสรรไม เพียงพอตอความตองการ และการสงเสริมตอการพัฒนาการเรียนการสอน ซึ่งตองขอความ อนุเคราะหจากภาคเอกชน มูลนิธิ และงบประมาณสวนตัว นอกจากนัน้ ครูยังมีภาระนอกเหนือ การเรียนการสอน เชน งานโครงการตางๆ งานการเจาหนาที่ เปนตน

ภาพที่ 61 ถนนและสนามฟุตบอล

ภาพที่ 62 บอเลี้ยงปลาที่ไมไดใชแลว

ภาพที่ 63 สนามเด็กเลน

ภาพที่ 64 บริเวณที่เผาขยะ

ภาพที่ 65 อาคารเรียน

ภาพที่ 66 บริเวณที่นงั่ พักผอน

ภาพที่ 61-66 สภาพแวดลอมทางกายภาพภายในโรงเรียนบานเจริญสามัคคี ที่มา: จากการสังเกต

6.4 โรงเรียนบานดอยหลอ 6.4.1 ที่ตั้งและอาณาเขตติดตอ โรงเรียนบานดอยหลอ ตั้งอยูหมูท ี่ 5 บานหวยโจ ตําบลดอยหลอ กิ่ง อําเภอดอยหลอ จังหวัดเชียงใหม มีพนื้ ทีโ่ รงเรียนทั้งสิน้ 30 ไร เปนพื้นที่โรงเรียนประมาณ 20 ไร และเปนพืน้ ทีป่ าธรรมชาติประมาณ 10 ไร มีอาณาเขตตอเนื่อง ดังนี้ ทิศเหนือ ติดตอกับ บานดอยนอย บานไรพัฒนา บานเจริญ สามัคคี ทิศใต ติดตอกับ บานสามัคคี บานวังขามปอม ทิศตะวันออก ติดตอกับ หมูบ าน กรป.กลาง และแนวทิวเขา ทิศตะวันตก ติดตอกับ แมน้ําปง 6.4.2 สภาพภูมิประเทศ พื้นที่โรงเรียนสวนใหญเปนที่ราบ ลักษณะดินเปนดินปนทราย ไมอมุ น้ํา ทําใหมีสภาพพื้นดินแหงแลงในชวงฤดูแลง ไมสามารถกักเก็บน้าํ ได มีปญหาดานการเพาะปลูก พืชพรรณ 6.4.3 สภาพภูมิอากาศ อยูในเขตรอนชื้น ฤดูรอน เริ่มตั้งแตเดือนกุมภาพันธ - เดือนเมษายน ฤดูฝนเริ่มตั้งแตเดือนพฤษภาคม - เดือนตุลาคม และฤดูหนาวเริ่มตั้งแตเดือนพฤศจิกายน – เดือน มกราคม 6.4.4 ทรัพยากรธรรมชาติ ปาไม ในเขตพื้นที่โรงเรียนมีพื้นที่ปา อยูประมาณ 10 ไร ปจจุบันยังไมมี การเขาไปใชประโยชนแตอยางใด แมน้ําปง ไหลผานบานดอยหลอ ซึ่งยูห างจากพืน้ ทีโ่ รงเรียนประมาณ 1.5 กิโลเมตร

ภาพที่ 67 สนามเอนกประสงค

ภาพที่ 68 อาคารเรียน

ภาพที่ 69 โรงอาหาร

ภาพที่ 70 รานสหกรณ

ภาพที่ 71 เรือนเพาะชํา

ภาพที่ 72 สนามเด็กเลน

ภาพที่ 67-72 สภาพแวดลอมทางกายภาพภายในโรงเรียนบานดอยหลอ ที่มา: จากการสังเกต

6.4.5 ลักษณะทางเศรษฐกิจ ประชากรในเขตพื้นที่บริการสวนใหญประกอบอาชีพเกษตรกรรม พืช เศรษฐกิจสวนใหญ ไดแก ลําไย ขาว หอม และกระเทียม ประชาชนสวนใหญมีสภาพความ เปนอยูท ี่ไมคอยดีเนื่องจากมีรายไดจากการเกษตรตามฤดูกาลเทานัน้ ทําใหนักเรียนมีความ ยากจน 6.4.6 การใหบริการดานการเรียนการสอน โรงเรียนบานดอยหลอเปดการเรียนการสอนในระดับชัน้ อนุบาลชัน้ ปที่ 1 - 2 และระดับประถมศึกษาชั้นปที่ 1 - 6 มีจํานวนนักเรียนทัง้ สิ้นในป พ.ศ.2544 จํานวน 144 คน แยกเปนระดับอนุบาล 39 คน ระดับประถมศึกษา 105 คน ใหบริการครอบคลุมพื้นทีห่ มูท ี่ หมู ที่ 5 บานหวยโจ , หมูท ี่ 6 บานดอยหลอ และหมูที่ 14 บานหลังมอน 6.4.7 สภาพปญหาตอการใหบริการของโรงเรียน การจัดการศึกษามีปญหาเรือ่ งนักเรียนสวนมากมาจากครอบครัวที่มี ฐานะยากจน ขาดแคลนอุปกรณการเรียน แบบเรียน เสื้อผา เครื่องใชตางๆ ทางโรงเรียนให ความชวยเหลือ สําหรับสภาพปญหาทางดานกายภาพของโรงเรียน ไดแก พืน้ ที่อาคารเรียนไม เพียงพอกับจํานวนนักเรียน ครูตองทําหนาทีน่ อกเหนือจากภาระการสอน เชน งานการเจาหนาที่ และงานโครงการตางๆ 6.5 โรงเรียนวัดวังขามปอม 6.5.6 ที่ต้งั และอาณาเขตติดตอ โรงเรียนวัดวังขามปอม ตั้งอยูหมูท ี่ 9 บานปากทางสามัคคี ตําบลดอย หลอ กิง่ อําเภอดอยหลอ จังหวัดเชียงใหมมพี ื้นที่ประมาณ 14 ไรเศษ มีอาณาเขตพื้นที่ติดตอ ดังนี้ ทิศเหนือ ติดตอกับ หมูท ี่ 14 บานหลังมอน ทิศใต ติดตอกับ หมูท ี่ 8 บานดงปาหวาย ทิศตะวันออก ติดตอกับ แมน้ําปง ทิศตะวันตก ติดตอกับ สํานักงานพัฒนาภาค 3 กองบัญชาการ ทหารสูงสุด

6.5.2 สภาพภูมิประเทศ พื้นที่โรงเรียนสวนใหญเปนที่ราบ 6.5.3 สภาพภูมิอากาศ อยูในเขตรอนชื้น ฤดูรอน เริ่มตั้งแตเดือนกุมภาพันธ – เดือนเมษายน ฤดูฝนเริ่มตั้งแตเดือนพฤษภาคม – เดือนตุลาคม และฤดูหนาวเริ่มตั้งแตเดือนพฤศจิกายน – เดือน มกราคม 6.5.6 ทรัพยากรธรรมชาติ แมน้ําปง ไหลผานหมูท ี่ 7 บานวังขามปอม และหมูท ี่ 19 บานทาลอ อางเก็บน้าํ หวยปุมแปง ในพื้นที่ หมูท ี่ 9 บานปากทางสามัคคี 6.5.5 ลักษณะทางเศรษฐกิจ ประชากรสวนใหญประกอบอาชีพเกษตรกรรม พืชเศรษฐกิจ ไดแก ลําไย หอม กระเทียม รองลงมาประกอบอาชีพรับจาง เลี้ยงสัตว ไดแก ไกพื้นเมือง มีโรงงาน อุตสาหกรรมผลิตและสงออกลําไยอบแหง 1 แหง รายไดของประชากรเฉลี่ย 3,500 บาทตอคนตอ ป 6.5.6 การใหบริการดานการเรียนการสอน โรงเรียนวัดวังขามปอมเปดการเรียนการสอนในระดับอนุบาลชัน้ ปที่ 1 – 2 และระดับประถมศึกษาชั้นปที่ 1 – 6 มีจํานวนนักเรียนทัง้ สิ้นในป พ.ศ.2544 จํานวน 197 คน แยกเปนระดับอนุบาล 44 คน ระดับประถมศึกษา 153 คน เขตพื้นทีใหบริการการศึกษา ครอบคลุมพื้นที่ หมูที่ 7 บานวังขามปอม , หมูที่ 9 บานปากทางสามัคคี , หมูที่ 15 บานหวยเปา ยง และหมูที่ 19 บานทาลอ

ภาพที่ 73 อาคารเรียน

ภาพที่ 74 สนามบาสเก็ตบอล

ภาพที่ 75 สนามเด็กเลนใตรมไม

ภาพที่ 76 ทีล่ างหนาแปรงฟน

ภาพที่ 77 ลานดินหนาอาคารเรียน

ภาพที่ 78 ทีเ่ ผาขยะ

ภาพที่ 73-78 สภาพแวดลอมทางกายภาพภายในโรงเรียนวัดวังขามปอม ที่มา: จากการสังเกต

6.5.7 สภาพปญหาตอการใหบริการของโรงเรียน สภาพปญหาของโรงเรียนสวนใหญได ผูปกครองมีอาชีพเกษตรกรรม และรับจางเปนสวนใหญ นักเรียนมีฐานะทางบานยากจน ตองเปนภาระแกโรงเรียน ดานเครื่อง แตงกาย แบบเรียน อุปกรณการเรียนการสอน นักเรียนบางสวนมีบา นพักอาศัยอยูหา งจาก โรงเรียนมากจึงเปนภาระตอการจัดหาบริการพาหนะรับสงสําหรับนักเรียนที่อยูหา งจากโรงเรียน เปนระยะทางมากกวา 3 กิโลเมตร 6.6 โรงเรียนบานดงปาหวาย 6.6.1 ที่ตั้งและอาณาเขตติดตอ โรงเรียนบานดงปาหวายตั้งอยูหมูท ี่ 8 บานดงปาหวาย ตําบลดอยหลอ กิ่งอําเภอดอยหลอ จังหวัดเชียงใหม มีพนื้ ทีท่ ั้งสิน้ 5 ไร 3 งาน 86 ตารางวา เปนที่ราชพัสดุ กรมธนารักษ กระทรวงการคลัง 6.6.2 สภาพภูมิประเทศ พื้นที่โรงเรียนสวนใหญเปนที่ราบ 6.6.3 สภาพภูมิอากาศ อยูในเขตรอนชื้น ฤดูรอน เริ่มตั้งแตเดือนกุมภาพันธ – เดือนเมษายน ฤดูฝนเริ่มตั้งแตเดือนพฤษภาคม – ตุลาคม และฤดูหนาวเริ่มตัง้ แตเดือนพฤศจิกายน – เดือน มกราคม 6.6.4 ทรัพยากรธรรมชาติ พื้นที่โรงเรียนและเขตบริการของโรงเรียนไมมีทรัพยากรธรรมชาติ 6.6.5 ลักษณะทางเศรษฐกิจ ประชากรสวนใหญประกอบอาชีพเกษตรกรรม พืชเศรษฐกิจ ไดแก ลําไย หอม กระเทียม รองลงมาประกอบอาชีพรับจาง เลีย้ งสัตว และคาขายเล็กๆ นอยๆ

ภาพที่ 79 โรงอาหาร

ภาพที่ 80 สนามเด็กเลน

ภาพที่ 81 ทีล่ างหนาแปรงฟน

ภาพที่ 82 อาคารเรียน

ภาพที่ 83 สนามฟุตบอล

ภาพที่ 84 ที่เผาขยะ

ภาพที่ 79-84 สภาพแวดลอมทางกายภาพภายในบริเวณโรงเรียนบานดงปาหวาย ที่มา: จากการสังเกต

6.6.6 การใหบริการดานการเรียนการสอน โรงเรียนบานดงปาหวายเปดการเรียนการสอนในระดับอนุบาลชัน้ ปที่ 1 – 2 และระดับประถมศึกษาชั้นปที่ 1 – 6 มีจํานวนนักเรียนทัง้ สิ้นในป พ.ศ.2544 จํานวน 124 คน แยกเปนระดับอนุบาล 18 คน ระดับประถมศึกษา 106 คน เขตพื้นทีใหบริการการศึกษา ครอบคลุมพื้นที่ หมูท ี่ 8 บานดงปาหวายหมูที่ 20 บานหวยทราย และหมูท ่ี 23 บานไรบน ตําบล ดอยหลอ กิง่ อําเภอดอยหลอ 6.6.7 สภาพปญหาตอการใหบริการของโรงเรียน สภาพปญหาของโรงเรียนสวนใหญได ผูปกครองมีอาชีพเกษตรกรรม และรับจางเปนสวนใหญ นักเรียนมีฐานะทางบานยากจน ตองเปนภาระแกโรงเรียน ดานเครื่อง แตงกาย แบบเรียน อุปกรณการเรียนการสอน นักเรียนบางสวนมีบา นพักอาศัยอยูหา งจาก โรงเรียนมากจึงเปนภาระตอการจัดหาบริการพาหนะรับสงสําหรับนักเรียนที่อยูหา งจากโรงเรียน เปนระยะทางมากกวา 3 กิโลเมตร

บทที่ 3 การตรวจเอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวของ 1. ความสําคัญของสภาพแวดลอมในโรงเรียน 1.1 ความสําคัญของสภาพแวดลอม กิจกรรมของเด็กมักขึ้นอยูก บั สภาพแวดลอม ในอันที่จะมีผลตอพัฒนาการ ทางดานรางกายและจิตใจตอการอยูเรียนรูที่จะอยูรวมกันในสังคม นักการศึกษาไดตระหนักถึง พัฒนาการทางดานสติปญญาของเด็กวาการพัฒนาทางดานสติปญญาของเด็กมีความสําคัญมาก ในชวง 8 ปแรกของชีวิต โดยมีเงื่อนไขสําคัญคือสภาพแวดลอมที่มีผลตอการเรียนรู การเสริมสราง ประสบการณ และมีผลมากกวาการทีเ่ ด็กจะไดเรียนรูในหองเรียนจากครูผูสอนเพียงอยางเดียว จากรายงานของ Journal of Man-Environment Relations (1982) กลาวถึงการตอบสนองของ เด็กตอการเรียนรูมักเกิดจากการเคลื่อนไหว การคนหา การเรียนรูเกีย่ วกับความใกล-ไกล ความ สูง-ต่ํา ความมืด-สวาง เปนตน ซึง่ เปนการเสริมสรางทักษะตอการเรียนรูทงั้ ทางดานรางกายและ จากขอมูลดังกลาวทําใหนกั จิตใจ ทําใหเด็กรูสึกสนุกสนานและมีความสุขตอการเรียนรู ออกแบบและนักการศึกษาไดนํามาประยุกตใชตอการใชสอยพืน้ ที่และปรัชญาการศึกษาของเด็ก ที่เกี่ยวของกับความสัมพันธของพื้นที่กับพฤติกรรมของเด็ก ตอการที่จะทําใหเด็กเกิดการเรียนรู ใหความรวมมือ และลดปญหาอันเกิดจากการเรียนรูของเด็กเอง การจัดสภาพแวดลอมที่ดียงั เปน การเพิม่ โอกาสภายใตเงื่อนไขตางๆ ทําใหเด็กเกิดการเรียนรู ตอพฤติกรรม ตอการฝกกลามเนือ้ และการเคลื่อนไหวของรางกาย และสิ่งที่สาํ คัญคือการแสดงออกของเด็ก การเลนของเด็ก สามารถจัดพืน้ ที่ไดทงั้ ภายในและภายนอกอาคาร โดยใชสภาพแวดลอมเปนตัวเชื่อมโยงความ หลากหลายของกิจกรรรม กิจกรรมในอาคารไดแก การจําลองสิ่งตางๆ เชน การเลนตุกตา หุนยนต เพื่อใหเด็กเกิดจินตนาการ การเลนภายนอกอาคาร ไดแก การปนปาย วิ่งเลน จะชวย ใหเด็กไดเรียนรูเกี่ยวกับรางกายของตนเอง รูจักระมัดระวัง และเรียนรูจากขอจํากัดของรางกาย ตอการเลน และเด็กยังมีความเขาใจเกี่ยวกับการเลนตางๆ ทําใหเกิดทักษะตอการเรียนรู การเลน ของเด็กยังสงผลตอการพัฒนาการทางดานการอยูรว มกันในสังคม เชน การจําลองเหตุการณ การเลียนแบบพฤติกรรมของผูที่โตกวา หรือการเลนเกมตางๆ ที่มกี ฎเกณฑและเงือ่ นไขของการ เลน จะชวยใหเด็กเกิดการเรียนรูที่จะอยูรว มกัน

1.2 ความหมายของการเลน “เพราะการเลนคืองานของเด็ก “ ความคิดของเด็กก็คือ จะเลนอยางไรจึงจะเลน ไดอยางสนุกสนาน ดังนัน้ การเลนของเด็กจึงมักเปนการเลนที่ตองการความตื่นเตน และเมื่อการ เลนเริ่มตนขึน้ เด็กจะเริ่มสรางมิตรภาพไดอยางงายดาย เด็กมีอัฉริยะภาพในการเลนอยูในตัวเอง สังเกตุไดจากเด็กสามารถใชทุกสถานที่และเวลาใหเปนที่เลนสําหรับตนเองไดเสมอ อยางไรก็ตาม ความปลอดภัยกับการเลนของเด็กมักเปนสิ่งที่ขัดแยังกันในสายตาของผูใหญ แตโดยแทจริงแลว เด็กจะเรียนรูในเรื่องความปลอดภัยและอันตรายเล็กๆ นอยๆ ไดจากการเลนนัน่ เอง เชน การเลน ในสระน้าํ ตื้นๆ ซึ่งในความหมายของผูใหญมักเห็นวามีอันตรายและมีควรมีการปดกั้นกันเปนของ เขตหวงหามสําหรับเด็ก จึงจะจัดวาเปนความปลอดภัยของเด็ก โดยที่ผูใหญมักลืมคิดไปวา ตนเองก็เคยเปนเด็กมากอนเชนกัน เด็กควรไดมีการเรียนรูดวยตนเองจากสภาพแวดลอม และ ควรใหเด็กไดมีโอกาสในการเรียนรูดวยตนเองเกี่ยวกับอันตรายเล็กๆ นอยๆ โดยที่มีผูใหญคอย ดูแลอยูหางๆ เมื่อเด็กไดเรียนรูแลวจึงคอยๆ หาทางหลีกเลี่ยงเด็กๆ ออกมาจากอันตรายเหลานัน้ อยางคอยเปนคอยไปจะดีกวา 1.3 ความสําคัญของการวิจัยและการออกแบบสําหรับการเลนของเด็ก จากการศึกษาของ Serida Mitsuru ไดกลาวไวในหนังสือ Design of Children’s Play Environment วาการวิจัยเกีย่ วกับเด็กๆ ยังขาดการบูรณาการ ยังคงมีการศึกษาวิจัยแยก เปนแขนงสาขาวิชาตางๆ อาทิเชน พฤติกรรมศาสตร ศึกษาศาสตร แพทยศาสตร จิตวิทยา สถาปตยกรรมศาสตร ภูมสิ ถาปตยกรรมศาสตร เปนตน และใหขอคิดเห็นวางานวิจัยที่เกี่ยวกับ การออกแบบสําหรับการเลนของเด็กยังไมเพียงพอ โดยยังขาดการศึกษาเกี่ยวกับการออกแบบ สําหรับการเลนของเด็ก ความตองการของเด็กตอการเลนเครื่องเลนตางๆ ความตองการพื้นที่และ อุปกรณการเลนของเด็ก และปจจัยสําคัญคือผูใหญมักละเลยตอการเลนของเด็ก ซึ่งสงผลตอ พัฒนาการของเด็กจนกลายเปนแรงกดดัน ทําใหเด็กมีความตึงเครียด สงผลตอบุคลิกภาพและ เปนสาเหตุของอาการซึมเศราของเด็ก 1.3.1 พัฒนาการของเด็ก จากการคนควาทางจิตวิทยาของเด็กพบวา วัยเด็กนับเปนวัยที่สาํ คัญ ที่สุดของชีวิต ความสําเร็จของมนุษยตลอดจนความแตกตางทางบุคลิกภาพในวัยผูใหญ ลวนมี

รากฐานที่ไดมาจากวัยเด็กทัง้ สิ้น การเรียนรูทําใหเด็กมีประสบการณเพิ่มขึ้นและเปนสวนที่สง เสริม ตอพัฒนาการของเด็ก สาเหตุตางๆ ทีอ่ าจทําใหเด็กกลายเปนคนกาวราวเมื่อเติบโตขึ้น ก็สบื เนื่องมาจากการเลี้ยงดูจากทางบาน สภาพทางเศรษฐกิจ ความผิดปกติทางอารมณ สภาพทาง โรงเรียน และสภาพแวดลอมอื่นๆ จากการวิจัยเพื่อแกปญหาและปองกันการกระทําผิดของเด็ก และวัยรุน ไดมีการเสนอแนะวาสิ่งที่ชว ยไมใหเด็กกระทําผิดมีสาเหตุมาจากองคประกอบที่สาํ คัญ ไดแก 1) ครอบครัวที่อบอุน สภาพแวดลอมของบานที่ดี ไมแออัดจนเกินไป 2) โรงเรียนที่มีครูเปนมิตร เขาใจเด็ก และมีบริการทางดานสันทนาการ

ภาพที่ 85 การมอบความสุขใหแกเด็ก ตามวัยที่เด็กตองการอยางเปยมลน เปนสิง่ ที่สาํ คัญอยางยิ่งตอพัฒนาการของเด็ก ที่มา: บริษัทอินทราการพิมพ, ม.ป.พ. 3) การจัดตั้งสโมสรและการบันเทิง ทีม่ ีจุดมุงหมายเพื่อใหเด็กใช ชวงเวลาวางในทางที่เกิดประโยชนทางรางกายและจิตใจ คลายความตึงเครียด ไดแสดง ความสามารถที่ตนถนัด และมีสถานที่ทจี่ ัดไวสําหรับเด็กใหไดใชประโยชนเพื่อการพักผอน เชน สวนสาธารณะ สนามเด็กเลน

1.3.2 ลักษณะของการเลน การเลนของเด็กหมายถึง กิจกรรมหรือการกระทําใดๆ ที่ใหความ สนุกสนานแกเด็กโดยที่เด็กไมคํานึงถึงผลใดๆ การเลนมักเกิดจากความสมัครใจของเด็กโดยไมมี การบังคับใดๆ ทั้งสิน้ ปจจุบันการสรางสวนสําหรับเด็กเลนในรูปแบบตางๆ ในหลายประเทศมี เพิ่มมากขึ้น ทําใหเด็กไดมโี อกาสไดเลนนอกบานไดมากกวาเดิม ขอบเขตของการเลนภายในและ ภายนอกอาคารถูกแบงแยกออกจากกันชัดเจน รูปแบบการเลนของเด็กสวนใหญเกิดจากการ เลียนแบบจากการทํางานของผูใหญ และเด็กเล็กมักจะเลียนแบบเด็กที่โตกวา จากการสํารวจ พบวา การเลนนอกบานจะทําใหเด็กมีประสบการณและความเชื่อมัน่ มากกวาการเลนอยูภายใน บาน เมื่อการเลนนอกบานมีอันตรายหรือมีภัยเด็กมักจะกลับไปหามารดาภายในบาน สิ่งเหลานี้ ทําใหเด็กเกิดความเชื่อมั่น และโลกภายนอกก็จะไมเปนสิ่งที่นา กลัวสําหรับเด็กอีกตอไป จากการ วิจัยพบวา เด็กอายุ 2 ขวบโดยเฉลี่ยจะเลนในสิง่ ที่ตนชอบในเวลา 6.9 นาที สวนเด็กอายุ 5 ขวบ จะเลนไดประมาณ 12.6 นาที การเลนของเด็กมักจะเลนไปตามธรรมชาติ ไมมีระเบียบแบบแผน ขึ้นอยูกับความพอใจ เมือ่ เด็กเติบโตมากขึ้นการเลนจะคอยๆ เปนระเบียบมากขึ้น เด็กเล็ก สวนมากชอบเลนเกมซอนหา เลนกับกระจกเงา เมื่ออายุประมาณ 4-5 ขวบ และเด็กจะชอบเลน กับเพื่อนบานไมจํากัดเพื่อนเลน เมื่ออายุประมาณ 5 ขวบไปแลวจะเลนกีฬาประเภทกระโดดไกล เตะฟุตบอล เปนตน จากการศึกษาของสมาคมการศึกษาแหงชาติในอเมริกา ไดวิจัยพบวา ชวง 4-5 ปแรกของเด็กจะมีพัฒนาการอยางมากทางดานรางกายและจิตใจ โดยเด็กมักจะเลนตามที่ตางๆ โดยไมคํานึงถึงความเหมาะสม และไมคํานึงวาผูออกแบบจะออกแบบอยางไร จุดที่เด็กๆ ชอบ เลน คือ ทางเขาประตูดานหนาบาน ทีม่ ักอยูใกลที่จอดรถหรือถนน เด็กขอบแขงขันกับการเสี่ยง ภัย ชอบอยูใ นศูนยกลางของสิ่งนั้นๆ และปญหาเหลานี้คงไมสามารถแกไขไดดวยการออกแบบ วางผังสนามเด็กเลนไดเพียงอยางเดียวเทานัน้

ภาพที่ 86 เด็กผูชายชอบการเลนที่ตื่นเตนเสี่ยงภัย และการเลนภายนอกบาน จะสรางความมั่นใจใหแกเด็ก ที่มา: :บริษัทอินทราการพิมพ, ม.ป.พ. 1.3.3 ประโยชนของการเลน การเลนของเด็กชวยทําใหกลามเนื้อในสวนตางๆ เจริญเติบโตไดดี เกิด ความสนุกสนานราเริงแจมใส และชวยใหเด็กเขาใจในสิ่งอืน่ ๆ ได ยังสามารถปรับตัวเขากับ สิ่งแวดลอม ตลอดจนเปนการเรียนรูท ี่จะแบงปนของซึง่ กันและกัน รูจักการใหและการรับของจาก ผูอื่น รูจักการเลนในลักษณะที่เปนการรวมมือกับเพื่อนๆ สิง่ เหลานี้เปนสิ่งสําคัญในการเสริมสราง บุคลิกภาพของเด็กเมื่อเติบโต การเลนของเด็กถือเปนการศึกษาอยางหนึ่ง เชน เมื่อเลนตุกตา เด็กจะเรียนรูถงึ สีผม เสื้อผา หรือวาหนาตาของตุกตาเหลานัน้ นับเปนการสงเสริมใหเด็กมีความรู ไดอยางกวางขวางขึน้ และสิ่งที่สาํ คัญคือการเลนเปนการชวยฝกมารยาทของเด็กใหรูการกระทําที่ ถูกตอง รูจักความยุติธรรม รูจักแพชนะ รูจ ักการใหและรับ และการปรับตัวใหเขากับสิ่งแวดลอม

1.4 บทบาทของการเลนและที่วา ง เครื่องเลนสําหรับเด็กเปนองคประกอบหนึ่งที่มีความสําคัญตอการเริ่มตนการเลน และกิจกรรมการเลนของเด็ก นําไปสูการกระตุนใหเกิดการเลน เชนเดียวกับการจัดที่วา ง (Space) ซึ่งจะตองสามารถดึงดูดใหเด็กเขามาเลนไดเองตามธรรมชาติ เชนเดียวกันการเลนของเด็กในที่ วางจะตองสามารถนําเด็กใหเขามาใชพนื้ ที่ไดอยางมีอิสระเสรี ปราศจากการบังคับควบคุม Senda Mitsuru ไดเสนอแนะเกี่ยวกับโครงสรางของที่วา งและเครือ่ งเลนที่ทาํ ใหเด็กเกิดความพึง พอใจตอการเลนของเด็กไวในหนังสือ Design of Children’s Play Environment 7 ประการ ดังนี้ 1.4.1 โครงสรางของที่วา งและเครื่องเลนจะตองมีการจัดระบบการสัญจร เคลื่อนไหว (Circulation) ที่ตอบสนองตอการเคลื่อนที่ของเด็ก และมีองคประกอบเปนกิจกรรม ขนาดใหญจาํ นวนหนึ่งจุด 1.4.2 ตองตอบสนองตอกระบวนการเลนของเด็กไดอยางปลอดภัย และ มีความหลากหลายของการเลน 1.4.3 กระบวนการเลนจะตองไมมีรูปแบบเดียว และควรมีการจัดวงจร การเลนใหมีการลัดวงจร หรือมีทางเลีย่ งกิจกรรมบางสวนที่เด็กไมตอ งการได เพือ่ เปนทางเลือก ของเด็กในการเลน 1.4.4 กระบวนการเลนของเด็กจําเปนตองมีเงื่อนไข ผลลัพธ หรือมี เครื่องหมายทีเ่ ปนสัญลักษณบนพืน้ ทีท่ ี่มรี ะดับสูงกวาพืน้ ระดับ 1.4.5 กระบวนการเลนควรมีการแบงสวนของพื้นที่ออกเปนสวนๆ ที่ สามารถสงเสริมตอการเรียนรู ประสบการณ ใหแกเด็ก บางสวนอาจสรางความสงสัย ความ ฉงนใหแกเด็กในการเลนก็ได 1.4.6 กระบวนการเลนตองมีความแตกตางกันในเรื่องของขนาดเครื่อง เลน อุปกรณการเลน เชน ขนาดที่เล็กไปจนถึงขนาดใหญ หรือใหญโตมาก เปนตน 1.4.7 กระบวนการเลนทีค่ รบถวนตองไมมีที่สนิ้ สุดหรือจุดจบ ใน ความรูสึกของเด็ก โดยการเปดใหมีการเขาสูรูปแบบการเลนไดหลายเสนทางเขา นอกจากนัน้ ยังไดเสนอแนะหลักการพืน้ ฐานเกี่ยวกับโครงสรางของทีว่ าง (Space) ที่จะเปนขอพิจารณาในการชวยแบงกลุมการเลนของเด็กๆ ตอกิจกรรม คือ ควรมีการศึกษา เกี่ยวกับการนําเขาสูพนื้ ที่การเลนของระบบโครงสรางของการเลนทัง้ ระบบ ศึกษาเกีย่ วกับการ

นําเขาสูก ารเลนของสนามเด็กเลน (Playgrounds) และศึกษาเกี่ยวกับการนําเขาสูพื้นที่การเลน ในระบบชุมชนพักอาศัยนั้นๆ ในภาพรวมประกอบกันดวย 1.5. ความตองการและกิจกรรมของเด็กในการเลน 1.5.1 ความตองการของเด็กเล็ก ความตองการพื้นฐานของเด็กนอกจากตองการอาหาร น้ํา สําหรับการ เจริญเติบโตแลว เด็กยังมีความตองการในดานตางๆ ตอไปนี้อีก ไดแก 1) ตองการเรียนรู อยากรูอยากเห็น โดยใชการซักถามเปนหลัก 2) ตองการริเริ่มสรางสรรค ไดแสดงออกถึงจินตนาการ 3) ตองการการยอมรับจากกลุม เพื่อน และครอบครัว 4) ตองการการผจญภัยตื่นเตน หาประสบการณแปลกใหม 5) ตื่นตัว กระฉับกระเฉง อยากเลนและออกแรง 6) ตองการแขงขัน ทดลองความสามารถกับเด็กอื่น 7) ตองการความรัก เอาใจใสจากผูใกลชิด 8) ตองการความสําเร็จ คําชมเชย 9) ตองการความปลอดภัย ไดรับการคุมครอง 10) ตองการแตะจับวัตถุ ชิ้นสวน เพื่อแยกแยะดูการทํางานของสิง่ รอบตัว 11) ตองการแสดงออกถึงความรูส ึก ความสามารถ 12) ตองการความสําเร็จทําดวยตนเอง รูจกั อุปสรรคและขอจํากัดของตน 13) ตองการความสุข ความพึงพอใจ 14) ตองการเปนทีส่ นใจของผูอื่น 15) ตองการเลนกีฬา อยากเรียนรู ทดลองหลายๆ อยาง

ภาพที่ 87 กิจกรรมรองรําทําเพลง ทําใหเด็กเล็กไดฝก ฝนการแสดงออกอยางสนุกสนาน ที่มา: บริษัทอินทราโปสเตอร, ม.ป.พ. 1.5.2 การเรียนรูของเด็กและทักษะการเคลื่อนไหวพืน้ ฐาน การเรียนรูของเด็กคือการปรับเปลี่ยนพฤติกรรม เมื่อเด็กสามารถทดลอง และเกิดการเรียนรู จะไดความรูใหม ทักษะใหม เกิดพัฒนาการทางสติปญญา ความรูสึกนึกคิด คานิยม โดยเด็กจะเรียนรูไ ดชาหรือเร็วนัน้ ขึ้นอยูก ับประสบการณเดิม ความสนใจ และความ พรอมในดานตางๆ โดยทักษะที่เด็กจะตองเรียนรู ไดแก การเรียนรูทางสติปญ  ญาการใชเหตุผล การมีทกั ษะทางพฤติกรรม รูจักตนเอง รูจกั ความสัมพันธกับผูอนื่ และการมีทักษะในการ เคลื่อนไหวตัง้ แตการเดิน ปนปาย กระโดดโลด เปนตน สําหรับทักษะการเคลื่อนไหวพืน้ ฐานสําหรับเด็กประกอบไปดวย การเคลื่อนไหว การเคลื่อนไหวในทาใดทาหนึ่ง และทักษะที่ใชประกอบการเลนเกมและกีฬา สามารถแยก พิจารณาไดดงั นี้ การเคลื่อนไหว เด็กควรมีทักษะการเคลื่อนไหว ไดแก การเดิน วิ่ง กระโดดสองขา กระโดดขาเดียว กาวสไลดขา กาวเขยง ทักษะการเคลือ่ นไหวทาหนึ่งทาใด ไดแก การนอน นัง่ คุกเขา ยอเขา ยืน หอยโหน

ทักษะที่ใชประกอบการเลนเกมและกีฬา ไดแก ทาเริ่มตน การหมุนตัว การหยุด ขวาง ปา โยน ตีลูกบอลดวยไม เลี้ยงลูกบอล เตะลูกบอล การทรงตัว กระโดด การ ประสานระหวางมือกับรางกาย ในการฝกทักษะใหเด็กเกิดการเรียนรูท างดานการออกกําลังกายหรือกีฬา พอแม และครูควรมีการกําหนดวัตถุประสงคหรือเปาหมายในการเรียนของเด็ก มีการจัดเตรียมสถานที่ หรืออุปกรณ จัดโปรแกรมใหเด็กมีการฝกฝน มีการทดสอบและประเมินความสําเร็จของเด็ก ตลอดจนมีการกระตุนใหเด็กมีการเรียนรู

ภาพที่ 88 การไตเชือกเปนการฝกทักษะการเคลื่อนไหวพืน้ ฐานของเด็ก ที่มา: :บริษัทอินทราการพิมพ, ม.ป.พ.

1.5.3 กิจกรรมของเด็กเล็กในการเลน การจัดกิจกรรมสําหรับเด็กเล็กในการเลนมีวัตถุประสงคหลักคือ ตองการปลูกฝงใหเด็กรูจกั การออกกําลังกายและการเลนกีฬา รูจกั การเขากลุม และเปนพื้นฐาน ในการฝกการเคลื่อนไหวเบื้องตนลักษณะของกิจกรรมควรเปนกิจกรรมที่ฝกใชความสัมพันธของ มือ สายตา และเทา โดยเปนกิจกรรมที่เลนเปนหมูคณะ และมีการเคลื่อนไหวตลอดเวลา กิจกรรมที่เสนอแนะ ไดแก 1) การวิง่ เลน วิ่งไลจับ 2) การบริหาร 3) เกมเบ็ดเตล็ด 4) วายน้ํา 5) การกลิ้งบนพืน้ มวนตัว การใชแรงกระโดดจากขอมือขอเทา หรือ ทักษะพืน้ ฐานยิมนาสติก อยางไรก็ตามขอควรระวังอาจเกิดจากการรูเทาไมถงึ การณของเด็กจาก การขาดประสบการณ ขอจํากัดทางดานรางกายของเด็ก เชน ความแข็งแรงของกระดูก กลามเนื้อ จึงควรเลือกกิจกรรมที่แสดงถึงความออนตัว คลองตัว รวดเร็ว ไมตองใชความอดทนหรือ พละกําลัง หรือมีการกระแทกแรงมาก

ภาพที่ 89 การวายน้าํ เปนกิจกรรมออกกําลังกายประเภทหนึง่ ที่เหมาะสมกับเด็กเล็ก ที่มา: บริษัทอินทราโปสเตอร, ม.ป.พ.

1.6 การเลนของเด็กกับการพัฒนาทางสติปญญา จากการศึกษาเรื่อง การศึกษาเชิงมนุษยวิทยาเกี่ยวกับการอบรมเลีย้ งดูเด็กตาม วิถีชีวิตไทย โดย ภาควิชาประถมศึกษา คณะครุศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย พ.ศ.2530 (ทัศนา แขมณี, 2537) โดยมีวัตถุประสงคเพื่อศึกษาขอมูลและองคประกอบสําคัญในการอบรม เลี้ยงดูเด็กไทยอยางละเอียด เพื่อนํามาเปนพืน้ ฐานในการสรางรูปแบบ การอบรมเลี้ยงดูเด็กทีจ่ ะ ใชในสถานศึกษาระดับประถมวัยตางๆ โดยทําการศึกษาจากขอมูลภาคสนามจาก 4 หมูบา น ใน จังหวัดสุพรรณบุรี แพร มหาสารคาม และชุมพร จังหวัดละ 1 หมูบาน และไดทําการวิเคราะห ขอมูลเกี่ยวกับการเลนในความหมายทีว่ า การเลนคือกิจกรรมที่เด็กริเริ่มกระทําเองเพื่อชวยใหเกิด ความสนุกสนานเพลิดเพลินผอนคลายความเครียด หรือเพื่อสนองความตองการในการเรียนรู การปรับตัวเขากับสิ่งแวดลอม การเตรียาตัวเพื่อปฏิบัติกิจกรรมแบบผูใหญ และการใชพลังงาน สวนเกิน ขอมูลจากการสํารวจภาคสนามสามารถนํามาตอบคําถามในประเด็นทีว่ า 1) เด็กเลน อะไร อยางไร 2) การเลนสงเสริมพัฒนาการทางสติปญญาของเด็กไดอยางไร และ 3) ผูใหญ ดูแลเด็กในเรื่องการเลนอยางไร เปนดังนี้ 1.6.1 เด็กเลนอะไร อยางไร สิ่งที่เด็กใชในการเลนแบงเปน 10 ประเภท ดังนี้ ของจากธรรมชาติ ของใชในครัวเรือน วัสดุเหลือใช ของเลนประเภทซื้อหาจากตลาด ของเลนประเภททําเอง สัตว สวนตางๆ ของรางกาย เครื่องมือ / พาหนะ สิ่งกอสราง เครื่องดนตรี สื่อและสิ่งพิมพ

เด็กเลนกับทุกสิ่งทุกอยางทีเ่ ด็กพอจะหาหรือความาได มักจะเลนกับของจริงเปน สวนมาก เด็กจะเลนตลอดเวลาที่มีโอกาส ไมจาํ กัดเวลา ตั้งแตตื่นนอนเชาจนถึงเขานอนตอนค่าํ ระยะเวลาการเลนไมจํากัด อาจเลนไปเรื่อยๆ จนกวาจะพอใจ หรือเปลีย่ นกิจกรรมไปเรื่อยๆ แลวแตความสนใจ รายการสิ่งที่เด็กเลนและประเภทของสิ่งที่เด็กเลนแสดงไวในตารางดังนี้ ตารางที่ 5 ประเภทของสิ่งที่เด็กเลนและสิ่งที่เด็กเลน ประเภทของสิ่งที่เด็กเลน ของจากธรรมชาติ

ของใชในครัวเรือน

วัสดุเหลือใช

สัตว สวนตางๆ ของรางกาย เครื่องมือ / พาหนะ สิ่งกอสราง เครื่องดนตรี สื่อและสิ่งพิมพ

สิ่งที่เด็กเลน ดิน ดินเหนียว หิน ทราย น้ํา โคลน ไม ไมไผ ตนไม ดอกไม ใบไม ผลตนกุม ผักตบชวา กานมะละกอ กานกลวย ทางมะพราว กะลามะพราว กระบอกไมไผ ใบหมาก ขนนก รังนก หอยโขง จาน ชาม สอม ชอน ขัน กะละมัง มีด ไมตีพริก ไมแขวนผา กระปองนม ขวดนม กระปองแปง เปลหวงยาง พัดลม แกลลอน ปากกาดินสอ สมุด หนังยาง ไมกวาด ขวดตางๆ กระปองตางๆ เศษไม ลอรถ ครกแตก กระดาษ กลองใสยาสี ฟน ของเลน ปน ปนฉีดน้ํา ตุกตา ตุกตาไขลาน ตุกตาสัตว หุนยนต รถไข ลาน รถมอเตอรไซค รถตักดิน ลูกโปง ลูกบอล กรุปุกออมสิน ภาพเกมจับ คูเหมือตัวตอ กีตาร กลอง คันธนูและลูกธนู ดาบไม รถเข็น รถลาก ยาง หนังสติ๊ก ปนยาว ขวาน หมา แมว ปู แมงกวาง จมูก หู ขา แขน เจี๊ยว (อวัยวะเพศชาย) มีด พรา ขวาน จอบ รถสําลี รถตักดินแม็คโค เสียม สะพานไม กลอง ระนาด สะลอ ซอ ซึง หีบเพลง ทีวี วิทยุ เสียงตามสาย หนังสือ

ตารางที่ 6 วิธีเลนของเด็ก ประเภทของสิ่งที่เด็กเลน

สิ่งที่เด็กเลน

1. ของจากธรรมชาติ 1.1 ดิน โคลน ทราย

ดิน

1.2 พืช

วิธีเลน

ผสมน้ําขยํา ตักเปนกองๆ ตักใสภาชนะ ขีด เขียนเปนรูปตางๆ คุย ดิน ขยํา สมมุติเปนสิ่ง อื่นๆ เลน ดินเหนียวปนเปนภาชนะ สัตว สิ่งของ หินตางๆ โยน สมมุติเปนอาหาร เงิน เก็บมาเปนกองๆ ไว โคลน ขยํา สมมุติเปนอาหารในการเลน หาใสกัน ละเลง ทราย ตักทราย กอทราย ผสมกับน้าํ คน ขยํา น้ํา ใชผสมกับวัสดุอื่น ใชเลนสมมุติเปนแกง สาด กัน เลนอาบน้ําใหตุกตา เลนวายน้ําในคลอง ไม สมมุติเปนทัพพี ใชเขี่ย คน กวน เลนฟนดาบ ใชกั้น ใชตีกัน ใชสมมุติเปนรถ มา ไมไผ ทําของเลน เลนหุงตม เคาะใหมีเสียง ดอกไม รอยเปนพวง เลนขายของ ทํากับขาว เครื่อง ประดับ ใบไม เลนทํากับขาว เปนเสนกวยเตี๋ยว ผลตนกุม สมมุติเปนไมโครโฟน ผักตบชวา หั่นเลนทํากับขาว สมมุติเปนเสนกวยเตี๋ยว กานมะละกอ ขี่เปนมา เปนไมตีกลอง สมมุติหุงตมขายของ ทางมะพราว ใชขี่ กั้น สมมุติเปนสถานที่ใชนั่ง กะลามะพราว เปนภาชนะในการใสของเลนสมมุติ

ตารางที่ 6 วิธเี ลนของเด็ก (ตอ) ประเภทของสิ่งที่เด็กเลน 1.3 สัตว 2. ของใช

3. วัสดุเหลือใช

สิ่งที่เด็กเลน ขนนก รังนก จาน ชาม ชอน ขัน กะละมัง มีด มีดเหลาดินสอ ไมแขวนผา กระปองนม กระปองแปง เปล หวงยาง ตอกไมไผ พัดลม ขวดตางๆ เศษไม ลอรถ

4. ของเลน 4.1 ของเลนที่ขายในตลาด ปน ตุกตา ตุกตาไขลาน ตุกตายาง รถไขลาน

วิธีเลน นํามาปนหู นํามาเลน ปนดินใส สมมุติเปนไข จับหมุนไปมา โยน เคาะ เปนภาชนะในการเลน อม เคาะใหเกิดเสียง ตักอาหารจริง อาหารสมมุติ เคาะ ตักน้ํา เคาะใหเกิดเสียง ใสของ ลงไปนั่ง ใชหั่นผัก ผลไม ของจริง ของสมมุติ ใชไลแทงกัน (สมมุต)ิ โยน อม จับ ดึง กลิ้ง เคาะ เลนขึ้นเปล ลงเปล เลนสมมุตติ กน้ํา ใชสวมลงเลนน้ําในคลอง ดึง แกะ กดปุมเปดเลน อม เคาะ ใสน้ํา และวัสดุตางๆ นํามาตอเปนรูปทรงตางๆ สมมุติเปนอาหาร ที่ รองนั่ง ดันไปขางหนาแลววิ่งตาม เข็น ลาก ใชยิงในการเลนสมมุติโจรผูราย สมมุติเปนนองในการเลน เลี้ยงนอง แตงตัวให กอด พูดคุย ไขลานใหเดิน ใชในการเลนสมมุติ โยนเลน ไถ

ตารางที่ 6 วิธเี ลนของเด็ก (ตอ) ประเภทของสิ่งที่เด็กเลน

4.2 ของเลนทําขึ้นเอง

5. สัตว

สิ่งที่เด็กเลน

วิธีเลน

รถมอเตอรไซค ไถ จับใหเคลื่อนและทําเสียงประกอบ พลาสติก รถตักดินพลาสติก เลนตักดิน กระปุกออกสิน หยอดสตางค แคะสตางคออก เขยา ลูกโปง เปา ลูกบอล เตะ โยน จักรยานสองลอ ขี่ เกมภาพจับคู จับคู พยัญชนะ ก-ฮ เรียง เลนสมมุติ ตอเปนรูปรางตางๆ ตัวตอ ประกอบเปนรูปตางๆ รถเข็น รถลาก เข็น ลาก ดัน ดาบไม เลนฟนกันเหมือนในหนังจีน ยางหนังสติ๊ก ยิงนก ยิงใบไม ผิงผลไม คันธนูและลูกธนู โกง ยิ่งสิ่งตางๆ เชน นก กีตาร ใชดีด เลนสมมุติเปนนักดนตรี ปนยาว ปนสั้น ใชสมมุติยิงกัน กลอง ใชตี หมา กอด แหย วิ่งไลจับ เลนสมมุติเปนนอง แมว กอด ลูบ วิ่งไลจับ เลนสมมุติเปนนอง แมงกวาง จับกัดกัน ปู ผูกขาแลววิ่งไลจับ ปลากัด นํามาใสถุง หรือขวดที่มีน้ํา นํามาวางใกลกันใหกัด กัน หอยโขง จับขึ้นดู

ตารางที่ 6 วิธเี ลนของเด็ก (ตอ) ประเภทของสิ่งที่เด็กเลน

สิ่งที่เด็กเลน

6. สวนตางๆ ของรางกาย

จมูก หู แขน ขา เจี๊ยว

7. เครื่องมือ / พาหนะ

มีด พรา ขวาน จอบ เสียม รถสําลี รถตักดิน แม็คโค สะพานไม กลอง ระนาด ทีวี

8. สิ่งกอสราง 9. เครื่องดนตรี 10. สื่อ และสิ่งพิมพ

วิทยุ เสียงตามสาย หนังสือ สมุด

วิธีเลน ใชนิ้วแหย ดึงจมูก ใชขนนกปนหู ดึงแขน ตีแขนกัน เขี่ยขากันเลน เลนแกลงกัน ดึงกางเกงใหหลุด ใชมือตี อวัยวะของเพื่อน ถางหญา หั่นผลไม สมมุติในการเลน ฟนกิ่งไม ฟน ผา ขุดดิน ขุดดิน แซะดิน ขึ้นไปนั่ง สมมุติเปนคนขับ ปน ไต กระโดด ขึ้นไปนั่ง กระโดดลงมา ปน ไต สมมุติเปนคนขับ เดินทรงตัวไปกลับ ขยม ตี ตี ดูรายการเพลง รองตาม เตนตาม ดูโฆษณา แลวพูดตาม ฟงรายการเพลงแลวรองตาม เตนตาม จังหวะ ฟงประกาศ ฟงเพลงจากเสียงตามสายและ รองตาม อาน ดูรูป เลาเรื่องจากรูป ขีดเขียน วาดภาพ

1.7 การเลนชวยสงเสริมสติปญญาของเด็ก การเลนมีสวนชวยสงเสริมตอพัฒนาการทางดานตางๆ ของเด็กอยางกวางขวาง ในการเลนทีเ่ กีย่ วกับพัฒนาการทางดานสติปญญา แบงเปนดังนี้ 1.7.1 การเลนแบบสํารวจตรวจคน (Exploration Play) เปนการเลนที่สง เสริม การรับรูและประสบการณ การเลนในชนบทของเด็กไทยเปนการเลนในลักษณะนี้ เด็กมีโอกาส สัมผัสจับตองสิ่งรอบตัวที่มอี ยูตามธรรมชาติ เชน ดิน หิน ทราย น้ํา เปนตน เปนการชวยฝก ประสาทสัมผัสของเด็ก กระตุนความคิด ชวยในการเรียนรูและเขาใจสิ่งรอบตัว เปนการสัง่ สม ขอมูลและประสบการณ และพบวาเด็กไทยมีการเลนในลักษณะสํารวจตรวจคน เปนดังนี้ การหยิบวัสดุตางๆ เชน ชอน ขวดนม กระปองนม นํามาดู อม กลิ้ง หรือเคาะใหเกิดเสียงดัง การเคาะสิง่ ตางๆ ใหเกิดเสียง เชน เคาะจาน ชาม กะละมัง ขัน กระบอกไมไผ เปนตน การเลนน้ํา ตักน้ํา เทน้ําใสดิน ทราย และคน ขยํา ปน เปนตน การเลนดิน ทราย โคลน การเลนกับสัตว เชน จับหอยโขงมาดู จับปูมาผูกขา การเลนเปาลูกโปง การเดินทรงตัวไปมาบนสะพานไมแผนเดียว และขยมสะพาน การจับปลากัดมากัดกัน การจับแมงกวางมากัดกัน การดึงหางแมว การเลนรถตักดิน โยกรถใหตักดินแลวเทดินออก ซึ่งลักษณะการเลนแบบดังกลาวจะตองมีพื้นฐานมาจากความสนใจ สงสัย กระตือรือรน อยากรูอ ยากเห็น การสํารวจชวยใหเด็กไดขอมูลมากขึ้น เปนพื้นฐานนําไปสู การคนพบ ตัดสินใจแกปญหาในสถานการณทเี่ ด็กไมเคยเรียนรูหรือมีประสบการณมากอนได ขอสังเกตเกี่ยวกับการเลนในลักษณะนี้คอื เด็กไทยในชนบทมีความสนใจอยากรูอยากเห็น อยาก สํารวจตรวจคน เด็กมีการเลนในลักษณะนี้ตลอดเวลาไมวาจะอยูท ี่ไหน สิง่ ที่สาํ รวจคือสิ่งแวดลอม รอบตัวทั้งภายนอกและภายในบาน เทาที่เด็กจะหยิบความาได

1.7.2 การเลนทดสอบ (Testing Play) เปนการเลนที่สงเสริมพัฒนาการ ความคิดอยางมีเหตุผล เปนการที่เด็กไดสํารวจและทดลองเพื่อทดสอบ ชวยใหเด็กไดพัฒนา ความคิดอยางมีเหตุผล เปนกระบวนการทางสติปญญาที่สาํ คัญ จากการศึกษาพบวา เด็กที่เลน สํารวจสิ่งของตางๆ มักจะมีการทดสอบคุณสมบัติของสิ่งนัน้ เชน 1) เด็กนําสตางคหยอดลงในกระปุก แลวพยายามแคะออก เมื่อแคะ ออกมาไดก็ใสลงไปใหม และแคะออกใหม 2) เด็กทําหนังสติก๊ แลว ทดลองยิงนก ยิงใบไม ผลไม เปนตน 3) เด็กกดปุมพัดลม ปด เปด และนั่งดูใบพัดหมุน 4) การเลนดิน ทราย น้าํ โดยการกะปริมาณน้ําและดินใหพอดีทจี่ ะ สมมุติเปนขาว หรือ แกง ซึ่งการเลนในลักษณะทดสอบนี้ ชวยพัฒนากระบวนการคิดอยางมี เหตุผลของ เด็กไดเปนอยางดี นับวาเด็กไทยในชนบทมีลักษณะของการพัฒนาสติปญญาไปตามธรรมชาติ ตามวัย ซึง่ หากไดรับการสงเสริมจากผูใหญแลวจะทําใหเด็กมีพัฒนาการอยางเต็มที่ 1.7.3 การเลนแบบออกกําลังกาย (Physical Play) เปนการเลนที่สง เสริมความ พรอมในการเรียนรู เด็กไทยในชนบทมีการเลนที่เปนการออกกําลังกายมากพอสมควร การเลนใน ลักษณะนีช้ วยพัฒนากลามเนื้อทัง้ เล็กและใหญของเด็ก นอกจากนัน้ ยังชวยพัฒนาความสัมพันธ ระหวางกลามเนื้อตางๆ ใหเกิดความพรอมในการเรียนรู เชน ความสัมพันธระหวางมือและตา ชวยใหเกิดความพรอมในการเขียน และมีสวนสัมพันธในการพัฒนาทางสติปญญาดวย เนื่องจากความพรอมทางดานรางกายเปนองคประกอบสําคัญที่ชวยใฟพัฒนาการทางดาน สติปญญาเปนไปอยางเหมาะสม การเลนของเด็กที่เปนการออกกําลังการประมวลไดดังนี้ - การเลนฟุตบอล - การเลนชกตอย - การเลนไลแทงกัน - การเลนวิง่ ไลปู - การเลนไลสุนัข แมว - การเลนเข็นรถ ลากเกวียน - การเลนตีกลอง - การเลนยิงปะทัด - การเลนไลจับ - การเลนขี่คอ - การเลนขี่คอชนกัน - การเลนปูโสมเฝาทรัพย - การเลนฟนดาบ - การเตนตามจังหวะเพลง - การเลนถางหญา ขุดดิน - การปนขึ้นรถสาลี่และรถตักดิน

- การขยมสะพาน - การเลนดนตรีตางๆ - การเลนวายน้ํา

- การยิงธนู - การเลนไลยงิ กัน - การเลนตักทราย

1.7.4 การเลนสมมุติและการเลนเลียนแบบ (Dramatic Play and Imitation Play) เปนการเลนที่สรางเสริมความคิดและจินตนาการ ชวยสงเสริมพัฒนาการทางสติปญญา ของเด็กในดานการกระตุนใหเด็กใชความคิดและจินตนาการของตน ชวยใหเด็กฝกการคํานึงถึง การสรางมโนภาพ เปนพืน้ ฐานใหเด็กเขาใจในเรื่องนามธรรม และฝกทักษะภาษาดวย นอกจากนัน้ การเลนสมมุติและการเลนเลียนแบบ ยังเปนเครื่องมือที่ชวยพัฒนาใหเด็กเขาใจใน บทบาทของตนเอง บทบาทของผูอนื่ และสิ่งแวดลอมตางๆ ซึ่งจะชวยใหเด็กรูจ ักปรับตัวและอยู รวมกับผูอื่น จากการศึกษาพบวารูปแบบการเลนของเด็กไทยในลักษณะนี้ ไดแก การเลนหุงตม โดยเด็กหญิงใหกะลามะพราว กระปองตางๆ ใสดิน ใสน้ํา ใชไมกวนใหเขากัน สมมุติเปนขาว อาหารตางๆ ใชชอนตักกิน เปลือกหอยสมมุติเปนจาน เด็กชายชวยหาอุปกรณตางๆ มาให เด็กหญิงนั่งรออยูใ นทีเลน โดยใชเศษไม กระดานมาปู เปนที่ เลน การเลนทํากวยเตี๋ยว เด็กนําเอาผักตบมาหั่นเปนเสน รองขาย การเลนขายขาวแกง เลนเหมือนการหุงตม แตมีผูซื้อขาย โดยใชใบไม สมมุติเปนเงิน การเลนเลีย้ งนอง ใชตกุ ตาเปนสิ่งสมมุติ ทําทาเปดนมใหลูกกิน การเลนตกปลา เด็กนั่งบนเปลแลวไกว นับ 1-10 ก็กระโดดลงเปลเปลีย่ น ใหคนอื่นนัง่ แทน การเลนเปนผี เด็กยืนตัวแข็งแขนทัง้ สองกางไปขางหนาและกระโดด มี การจับเปลือกตาปลิ้นออกมาเปนผีหลอกกัน การเลนขับรถมอเตอรไซค แสดงเปนทาทางเหมือนขับรถมอเตอรไซค และทําเสียงเครื่องยนตประกอบ การเลนถายรูป นํากระดาษสี่เหลี่ยมมาสมมุติเปนกลองถายรูป การเลนเลาเรือ่ ง เด็กนัง่ เปนวงกลม 2-3 คน นําตุก ตายางมาตั้ง เด็กที่ โตกวาเปนคนเลาเรื่องราว โดยสมมุติตุกตายางเปนตัวละครในเรื่อง การเลนขับรถ เด็กปนขัน้ ไปบนรถตักดินแลวกระโดดลงมา แลวปนขึน้ ไป นั่งที่คนขับ ทําทาขับรถ

การเลนเปนนักรอง เด็กสมมุติเปนนักรอง อาจมีการแตงหนาทาปาก ใช อุปกรณบางอยางสมมุติเปนไมโครโฟน หรือมีเครื่องดนตรีสมมุติประกอบ การเลนฟนดาบ เด็กชายตั้งแตสองคนขึ้นไปใชดาบไมทที่ ําขึ้น เลนไลฟน กัน เลียนแบบภาพยนตจีน การเลนเปนวัว เด็กเลนเปนวัว คลานไปตามพืน้ รอง งัว งัว และคลาน มาชนกัน การเลนสมมุตแิ ละการเลียนแบบสวนใหญเด็กจะเลนกันเปนกลุมในหมูพ ี่ นอง หรือเพื่อนบานใกลเคียง เลนรวมกันทั้งหญิงชาย ไมมีการแบงเพศในการเลน มีแตการแบง บทบาท ใชวสั ดุอุปกรณธรรมชาติทหี่ าไดรอบตัว และที่นา สังเกตคือสื่อประเภททีวี มีอทิ ธิพลตอ การเลนของเด็กมาก หากมีรายการทีวีใดที่เด็กชอบ เด็กมักจะเลนเลียนแบบตาม และการเลน เลี้ยงนองจากการสํารวจพบวามีการเลนเหมือนกันหมดทุกภูมิภาคของประเทศไทย 1.7.5 การเลนสราง (Construction Play) เปนการเลนที่สงเสริมความคิด สรางสรรค โดยเด็กจะนําขอมูลความรูสกึ และทัศนคติตางๆ จากประสบการณมาคิดสัมพันธกนั ในรูปแบบใหม กอใหเกิดความคิดและประสบการณใหมๆ ในดานสรางสรรคเพื่อใหการเลน ประสบความสําเร็จ เชน เด็กเคยเห็นตํารวจไลยิงผูรา ยดวยปน และเคยเห็นรูปรางปนจากทีวี หนังสือ ปนของเลน จึงคิดทําปนจากไมระกําที่หาไดเอง การเลนในลักษณะนี้ มีตัวอยางไดแก การเลนยิงปะทัด โดยนํากระบอกไมไผมาเจาะรู ทําไมแกนและดามจับ สอดเขาไปในรูกระบอกไมไผเพื่อใหดึงออกไดสะดวก หาเศษกระดาษมาชุบน้ําหมาดๆ ปนเปนลูก เล็กๆ ยัดเขาไปในรู ไมใหแนนนัก ใชไมที่ทาํ เปนแกนกระแทกเขาไป กอนกระดาษจะหลุดออกมา เหมือนกระสุน ใชวิ่งไลยิงกัน การเลนยิงปน ใชไมระกํามาเหลาใหมีรูปรางคลายปน เลนไลยิงกัน ทํา เสียงประกอบ ปง ปง อาจสมมุติเปนตํารวจและผูราย การเลนตีกลอง นํากานมะละกอมาทําเปนไมตีกลอง แลวนําไปตีทลี่ อ รถสาลี ทําเสียงกลองโดยรอง โหมง ทง โหมง หรือนํากระปองนมขนหวานที่ใชแลวและหนังกบที่ ลอกออกมาใหมๆ ขึงใหตึงแลวตีจะมีเสียงดังคลายกลอง การเลนฟนดาบ นําไมมาเหลาเปนรูปดาบบางๆ ยาวๆ แลวใชฟน กัน การเลนเข็นรถ ใชเพลารถที่พงั แลวมาใสกระปองเปลาที่เจาะรูทะลุกัน เอาไมเสียบตรงกลางเพลา แลวเด็กดันรถไปขางหนา

การเลนลากเกวียน นําไมไผมาผาซีกแลวนํามาดัดโคงใหมีลักษณะ เหมือนเกวียนแลวเด็กเลนดันไปขางหนา การเลนกีตาร นําโฟมสีขาวมาหักเปนรูปสี่เหลี่ยมยาวๆ แลวเอาสายเอ็น มาทําเปนเสนกีตาร 4 เสน เด็กเลนเอานิว้ ดีดสายและรองเพลง การเลนรังนก นําหญาแหงมาทําเปนรังนก หรือปนขึ้นไปเก็บรังนกบน ตนไมลงมา นําดินมาปนเปนกอนกลม สมมุติเปนไข ใสไปในรังนก และนําไปไวบนตนไม การเลนรอยดอกไม เก็บดอกไมตางๆ มารอยเปนพวง และนําไปเลน สมมุติซื้อดอกไม การเลนขี่มา นําเอาทางกลวยมาหักตรงหัวใหเปนมา แลวนําเอาไมมา เสียบตรงขางใตที่หัก เอาเชือกมาผูกไวตรงใกลๆ กับหัวมา แลวเอาเชือกแขวนไวที่ไหลของตน แลว ก็วิ่งไปสมมุติเปนขี่มา

ภาพที่ 90 การนําเอาวัสดุที่หาไดในทองถิ่นมาใชเปนประโยชนในการอยูคายพักแรม เปนตัวอยางหนึ่งของการฝกทักษะในการเลนสราง ที่มา: :บริษัทอินทราการพิมพ, ม.ป.พ. จะเห็นไดวาการเลนในลักษณะนี้ของเด็กไทยในชนบทมีคอนขางมาก และวัสดุที่ใชในการเลนทํามาจากของเหลือใช หรือวัสดุธรรมชาติ และการเลนบางอยางเด็ก สรางขึ้นเองทัง้ หมด บางอยางผูใหญทําใหก็ได

1.7.6 การเลนแบบสัมผัสจัดกระทํา (Manipulative Play) เปนการเลนที่สง เสริม การสังเกตการคิดจําแนกการคิดเปรียบเทียบ และการคิดหาความสัมพันธ จากการศึกษา พบวา เด็กไทยในชนบทมีการเลนเครื่องและอุปกรณตางๆ ทีช่ วยใหเด็กสังเกต และจัดเรียงลําดับและ ขนาดของสิ่งของใหถกู ที่ ไดแก 1) การเลนตัวตอ นําภาพมาตัดตอมาตอกันใหเปนรูปภาพ 2) การนําเศษไมมาตอกันใหเปนรูปรางตางๆ ตามที่ตองการ 3) การเลนเกมจับคูภาพเหมือน เชน จับคูภาพนักกีฬาประเภทตางๆ 4) การเลนตัวตอพยัญชนะ มาเรียงหรือตอกันใหเปนรูปตางๆ เทาที่เด็ก รู การเลนแบบนี้เรียกวาการเลนแบบสัมผัสจัดกระทํา ซึง่ ชวยสงเสริมพัฒนาการทางดาน สติปญญาของเด็กมาก โดยเฉพาะชวยฝกใหเด็กเกิดการสังเกต การเปรียบเทียบ การจําแนก การจัดหมวดหมู และการหาความสัมพันธของสิ่งตางๆ ซึ่งเด็กไทยในชนบทมีการเลนแบบนีอ้ ยู บางแตไมมากนัก การเลนที่สงเสริมทักษะทางภาษาและความจํา (Verbal Play) ทักษะทางภาษา ของเด็กเปนดัชนีบงชี้สําคัญประการหนึ่งของการพัฒนาทางสติปญญา ชวยในการฝกทักษะการฟง ทําใหเด็กเขาใจผูอื่นได ทําใหเด็กสื่อความคิด ความรูสกึ ตางๆ ของตนใหผูอนื่ เขาใจได จากการ สํารวจภาคสนามพบวามีการเลนดังนี้ 1) การเลนทองคําคลองจอง และทําทาประกอบ เชน การเลนแมงมุม เอย “แมงมุมเอย ขยุม หลังคา แมวกินปลา หมากัดกระโพงกน” 2) การเลนรองเพลงประกอบจังหวะตางๆ 3) การเลนเลาเรือ่ งตางๆ เปนกลุม 4) การเลนพูดคนเดียว ของเด็กวัย 2-4 ขวบ ขณะเลนมีอุปกรณ บางอยางประกอบเด็กพูดไปพรอมๆ การเลน เชน เลนยิงปน ก็ทําเสียงปนประกอบ 5) การเลนสมมุติ สวนใหญเลนตามบทบาททีก่ ําหนดขึ้น แตละคน ตองใชความคิดในการสื่อความหมายใหสมบทบาท ตามขั้นตอนของการเลนที่สมมุติขึ้น เชน การ เลนขายของ จะมีคําพูดที่เกี่ยวกับการปรุงอาหารประกอบทาทางและการเลน 1.7.8 การเลนเกม (Games) เปนการเลนที่สง เสริมการคิด การตัดสินใจ เกม คือการเลนของเด็กทีม่ ีกติกา ขอตกลงรวมกันของการเลน กติกางายๆ ไมซับซอน มีทั้งที่มีการ แขงขันและไมมีการแขงขัน บางเกมไมตอ งมีอุปกรณประกอบ บางอยางตองอาศัยการออกกําลัง

กายประกอบ การเลนเกมเปนการชวยพัฒนาสติปญญาของเด็กในการเลน เด็กตองจดจํากติกา ตัดสินใจใชไหวพริบเอาชนะคูตอสู และชวยพัฒนาเด็กทางดานรางกาย สังคม และอารมณดวย ตัวอยางเกม ไดแก 1) เกมที่ไมมีการแขงขัน 2) เกมซอนหา เด็กคนหนึ่งจะถูกปดตา นับ 1-10 เพื่อนวิ่งไปซอนตัว เมื่อนับครบแลว เด็กจะลืมตาและตามหาเพื่อนที่ไปซอนตัว ใครถูกจับกอนตองกลายเปนผูคนหา คนอื่นตอไป 3) เกมปูโสมเฝาทรัพย เขียนวงกลมใหญใหผูเลนทั้งหมดเขาไปอยู ประมาณ 5-10 คน เปายิงฉุบกัน ใครแพวิ่งตามเสนวงกลมแตะคนทีอ่ ยูในวงกลมใหได 4) เกมทายนิ้วจิม้ คอ เลน 2 คน คนหนึง่ กมหัวไปขางหนา อีกคนเอานิ้ว จิ้มทายทอย และใหทายวาเปนนิว้ ไหน ถาทายถูกไดตีนวิ้ คนจิ้ม ถาทายผิดถูกตี 5) เกมขี่คอ เด็กผูชายเลน คนหนึง่ ขี่คออีกคนหนึ่ง การเลนจะยุติเมื่อคน ที่ใหขี่คอสลัดคนขี่คอตกลงมา 6) เกมวิง่ ไลจับกัน เลนกัน 3-4 คน ผูท ี่วงิ่ ไลจับจะจับคนหนึง่ ใหไดเพื่อ จะวิ่งไลจับคนตอไป เลนรวมกันไดทงั้ หญิงและชาย 7) เกมนัง่ เปล เด็กนั่งบนเปล มีเด็กหลายคนไกว คนไกวนับ 1-10 เด็กที่ นั่งจะกระโดดลงจากเปล และเปลี่ยนคนขึ้นไปนั่งแทน 8) เกมทีม่ ีการแขงขัน 9) การเลนขี่มา วิง่ แขงกัน เด็กทํามาขึ้นจากทางกลวย ผูกเชือก และเลน เปนมาวิง่ แขงกัน ใครถึงเสนชัยกอนเปนผูช นะ 10) การเลนเกมขีค่ อชนกัน เด็กจะขี่คอและวิง่ ชนกัน คูใครตกลงมาจาก หลังกอนเปนฝายแพ จะเห็นไดวาเกมที่เด็กไทยวัยต่ํากวา 6 ป เลน สวนมากเปนการเลนแบบ ไมมีการแขงขัน การเลนของเด็กมีลักษณะเปนการเลนแบบรวมมือกัน มีการผลัดเปลี่ยนบทบาท กัน เกมทีม่ ีการแขงขันไมปรากฏพบมากในการสํารวจภาคสนาม 1.8 พัฒนาการทางการเลนตามทฤษฎีพัฒนาการทางสติปญญา จากการศึกษาของ Piaget (Piaget 1926) นักจิตวิทยาที่ศกึ ษาเกี่ยวกับเด็กได จัดลําดับของพัฒนาการทางการเลนตามแนวทฤษฎีพฒ ั นาการทางสติปญญาไว ดังนี้

1.8.1 ขั้นการเลนที่ใชประสาทสัมผัสและการเคลื่อนไหว (Sensorimotor Stage) เปนขั้นที่เด็กเกิดการเรียนรูโดยประสาทสัมผัสตางๆ เชน ปาก หู ตา สัมผัสจับตองกับสิ่งแวดลอม ตางๆ จากการเลนชวยใหเด็กไดรับรูขอมูลและปรับขยายขอมูลอันเปนกระบวนการพัฒนา โครงสรางทางสติปญญาที่สาํ คัญของเด็ก 1.8.2 ขั้นการเลนที่ใชสัญลักษณ (Representational Stage) เปนขั้นที่ใช ความคิดและจินตนาการในการเลน โดยอาศัยประสบการณที่เด็กไดรบั รูมา ชวยใหเด็กเกิดความ เขาใจในบทบาท ความสัมพันธตางๆ ในบุคคลและสิ่งแวดลอมมากขึน้ 1.8.3 ขั้นการเลนที่สื่อความคิดความเขาใจ (Reflective Stage) เปนขั้นการเลน ที่เด็กใชความคิดรวบยอดมากขึ้น สามารถจําแนก จัดหมวดหมูและใชภาษาสื่อความเขาใจของ ตนเองได มีการใชความคิดที่สมเหตุผล และมีความเปนไปได รวมทั้งมีการใหความรวมมือกับ ผูอื่นมากขึ้น การเลนของเด็กไทยมีการเลนที่สอดคลองกับลําดับพัฒนาการดังกลาว คือมีการ เลนแบบตรวจคน การเลนแบบทดสอบ การเลนแบบออกกําลังกาย ซึ่งแสดงถึงขึ้นการเลนที่ใช ประสาทสัมผัสและการเคลือ่ นไหว นอกจากนั้นยังมีการเลนแบบสมมุติ การเลนแบบสราง การ เลนแบบสัมผัสจัดกระทํา และการเลนที่สงเสริมทักษะทางภาษา แสดงถึงพัฒนาการขั้นการใช สัญลักษณ นอกจากนั้นยังมีการเลนเกมตางๆ ซึง่ เปนการเลนที่เปนแบบแผนมีการใหความรวมมือ สื่อความคิดความเขาใจ และมีเหตุผลมากขึ้น นับไดวา เปนขั้นสื่อความคิดความเขาใจ

1.9. ขอสังเกตการเลนของเด็กไทย การเลนของเด็กไทยจากการศึกษามีพฤติกรรมการเลนตามพัฒนาการทางสังคม ครบทั้ง 6 ประการตามการจําแนกของ Parten (Parten 1932) ดังนี้ 1.9.1 การไมเลน (Unoccupied Play) เชน การนั่งเฉยๆ 1.9.2 การเลนคนเดียว (Solitary Play) นั่งเลนคนเดียวอยางเปนอิสระ ไม เกี่ยวของกับใคร เชน เลนรถลาก เลนตุกตายาง เลนเรียงอักษร เลนตัวตอ ปน ดินเปนรูปราง ตางๆ เปนตน

1.9.3 การดูคนอื่นเลน (Onlooker Play) เด็กเล็กนั่งดูเด็กโตเลนวาดภาพ เขียน หนังสือ เลนสมมุติ เลนเกม เปนตน เนื่องจากตนยังรวมเลนไมได 1.9.4 การเลนใกลๆ คนอื่น หรือเลนคูขนาน (Parallel Play) ไดแก การเลน โดยมีผูอื่นเลนไปดวยพรอมๆ กัน แตตางคนตางเลน เชน ขณะทีเ่ ด็กดูทีวีอยู เด็กอาจเลนไปดวย เด็กคนหนึ่งเลนตุกตายาง อีกคนหนึ่งเลนหุน ยนต เปนตน การเลนในลักษณะนี้ตา งคนตางเลนตาม ความตองการของตนอยางอิสระ โดยอาจหันไปมีปฏิสัมพันธกับเด็กคนอื่นบางเปนบางขณะ 1.9.5 การเลนแบบเกี่ยวของกับคนอื่น (Associative Play) ไดแกการเลนทีเ่ ด็ก เริ่มมีการเลนตามกันเปนกลุม เชน การขี่จักรยานตามกัน การเลนมีความเกีย่ วของกัน แตตา ง คนตางยังมีความเปนเจาของในของเลนของตน 1.9.6 การเลนกับผูอนื่ อยางรวมมือกัน (Cooperative Play) เลนเปนกลุม มี การใหความรวมมือในการเลน ใชของเลนรวมกัน ผลัดเปลี่ยนกันเลน เลนเกมทีม่ ีขอตกลงและ กติการวมกัน จากขอมูลภาคสนามพบวา เด็กอายุประมาณ 3-6 ป พฤติกรรมการเลนที่พบ มากมักเปนการเลนคูขนาน และการเลนแบบเกี่ยวของกับคนอื่น จากขอมูลดังกลาวจะเห็นไดวา เด็กไทยในชนบทมีโอกาสไดพัฒนาสติปญญาจากการเลนมาก และมีการเลนตามพัฒนาการ ผูใหญใหอิสระในการเลน และในขณะเดียวกันก็คอยดูแลเด็กใหอยูใ นสายตา นอกจากนัน้ ยัง สงเสริมการเลนของเด็กในบางดาน เชน การหาซื้อของเลนให การทําของเลนให อยางไรก็ตาม จากขอมูลพบวา ผูใหญหรือผูเลี้ยงดูเด็กยังขาดความเขาใจและตระหนักถึงความสําคัญของการ เลนของเด็ก ดังจะเห็นไดจากการทีผ่ ูใหญใหความสําคัญแกสิ่งของและความสะอาดเรียบรอย มากกวาตัวเด็กหรือการเลนของเด็ก และผูเลี้ยงดูเด็กและพอแมยงั มีบทบาทนอยในการเลนกับเด็ก โดยเฉพาะกับเด็กวัย 3-6 ป ซึ่งหากผูเลีย้ งดูเด็กมีความเขาใจและเห็นความสําคัญของการเลนจะ สามารถชวยใหเด็กไทยในชนบทมีโอกาสพัฒนาสติปญญาจากการเลนมากขึ้น

ภาพที่ 91 การเลนกับผูอนื่ อยางรวมมือกัน (Cooperative Play) ที่มา: บริษัทเจเนซิส มีเดียคอม จํากัด, 2544 2. บทบาทของผูใชสภาพแวดลอมในโรงเรียน การสรางสรรคพื้นที่สําหรับเด็กๆ ควรเกิดจากกระบวนการมีสวนรวมของ ไดแก ครูผูสอน และนักออกแบบและวางผัง โดยสวนใหญครูผูสอนมักเปนเพศหญิงโดยเฉพาะอยางยิ่งในระดับ อนุบาล ดังนัน้ การจัดสภาพแวดลอมมักจะเปนไปในแนวทางของเพศหญิงเปนสวนมาก เชน ความมีระเบียบแบบแผน การดูแลรักษาความสะอาด การจัดวางสิ่งของอุปกรณตางๆ เปนตน โดยสวนใหญนักการศึกษาจะเปนผูเสนอแนะ จัดเตรียม เสนอแนะ หรือแนะนําเกี่ยวกับการใช พื้นที่ใหเหมาะสมกับหลักสูตรการเรียนการสอน เชน วิชาคณิตศาสตร ศิลปะวิทยาศาสตร การ อาน เปนตน โดยมีเปาหมายตามพัฒนาการทางดานสังคม รางกาย และการเรียนรูของเด็ก อยางไรก็ตามการจัดสภาพแวดลอมสําหรับเด็กๆ ยังมีมากกวาการจัดวาง สิ่งประดับตกแตง หรือ การจัดเตรียมสถานที่ใหเหมาะสมสอดคลองกับเนื้อหาวิชาเทานัน้ การจัดสภาพแวดลอมภายนอก อาคารก็มีความสําคัญเชนกัน ครูผูสอนเปนผูมีบทบาทสําคัญทั้งการจัดสภาพแวดลอมทั้งภายใน และภายนอกอาคาร การจัดพื้นที่ที่ชว ยสงเสริมตอการเรียนรูของเด็ก ควรเกิดจากความคิด การ สังเกต และการตัดสินใจเกี่ยวกับการจัดสภาพแวดลอมที่สงเสริมตอการเรียนรู (Loughlin and Sunia , 1982) โดยสวนเรามักพบวาครูเปนผูเลือกชนิด จํานวนสิ่งของ วัสดุ สีพรม การจัด ตกแตงบอรด เปนตน สิ่งเหลานี้บงบอกถึงความสําคัญของสภาพแวดลอมที่อยูภายใตการ

ควบคุมของผูส อนเปนหลักถาครูผูสอนเปรียบกับนักออกแบบพวกเขาจะตองคํานึงถึงความสัมพันธ ระหวางสภาพแวดลอมกับพฤติกรรม ในขณะเดียวกันถานักออกแบบเปนครูผูสอน ก็คงให ความสําคัญตอกระบวนการออกแบบมากกวา ครูเปรียบเสมือนพอแมคนทีส่ องของเด็กๆ ที่ตองรับผิดชอบในดานการจัดหา จัดเตรียม พื้นที่สําหรับกิจกรรมตางๆ การใหการศึกษา การจัดกิจกรรมที่เสริมสรางประสบการณของเด็ก สวนนักออกแบบจะเปนผูม คี วามเขาใจถึงความสนุกสนานของการเลนของเด็ก เชน การเลนเลอะ เทอะเปรอะเปอ น ความยุง เหยิง สกปรกรกรุงรังจากการเลน โดยมีความเขาใจตอจุดมุงหมาย ของการใชพนื้ ที่ของเด็กมากกวาทัศนคติที่เปนนามธรรมของสังคม นักออกแบบจําเปนตองมีความ เขาใจตอความตองการของลูกคาเสมอ ซึ่งในที่นี้คือเด็กๆ ความตองการของพวกเขาจะถูกแปล ความหมายผานความรูสึกคิดเห็นของผูใหญสวนหนึ่ง และนักออกแบบก็ควรจะมีเวลาในการ สังเกตการณและใชเวลาอยูก ับเด็กๆ หรือเรียนรูไดโดยตรงจากการเลนของเด็กดวยเชนกัน

ภาพที่ 92 ครูผูสอนเปนผูม ีบทบาทสําคัญในการจัดพืน้ ทีท่ ี่ชวยสงเสริมตอการเรียนรูของเด็ก ที่มา: :บริษัทอินทราการพิมพ, ม.ป.พ. เมื่อกระบวนการออกแบบสภาพแวดลอมไดถูกนําเสนอออกมาตามขั้นตอน จะชวยให ครูผูสอนสามารถตัดสินใจในการประเมินทางเลือก กระบวนการนี้เปรียบเสมือนสามเหลี่ยมทีม่ ี 3 ดาน ไดแก ครูผูสอน เด็ก และนักออกแบบ Hart (in Shell: 1994,p.81) กลาววา คนสวนใหญผู

ซึ่งมีหนาที่ในการดูแลเด็กๆ ซึ่งเกี่ยวของกับพัฒนาการของเด็กๆ มักไมมีความรูใ นเรื่องของการ ออกแบบ และเชนเดียวกันนักออกแบบสวนใหญก็ไมมคี วามรูเกีย่ วกับพัฒนาการของเด็กๆ ความเขาใจทีด่ ีประการหนึ่งของกระบวนการสรางสรรคพื้นที่ก็คือ นักออกแบบเปนผูสราง สรรคพื้นที่ และมีการวางระบบความสัมพันธระหวางพืน้ ที่และผูใชสอย เมื่อโครงการสําเร็จลุลว ง แลวสิ่งทีน่ กั ออกแบบจะตองพิจารณาเสมอก็คือ เด็กๆ จะเปนผูเลน และผูใชพื้นทีด่ ังกลาวใหเกิด ความสกปรก ยุงเหยิงจากการเลน และทําอยางไรครูผูสอนจะสามารถดูแล บํารุงรักษาพืน้ ที่และ สภาพแวดลอมนั้นตอไปไดอยางตอเนื่อง เด็กและครูผูสอนจะเปนผูมีสวนรวมตอกันในการพัฒนา ความสัมพันธของการใชพนื้ ที่และการเปลีย่ นแปลงการใชสอยพืน้ ที่ไปตามระยะเวลา ซึ่งไมใช ภาระของนักออกแบบในอนาคต นักออกแบบเพียงเปนผูเขามาจัดสภาพแวดลอมและจากไป ดังนัน้ งานที่ดขี องการออกแบบควรใหการพิจารณาถึงสิง่ เหลานี้ดว ย ครูผูสอนคือผูที่ตองดูแลพืน้ ที่เพื่อใหเกิดความปลอดภัยและสงเสริมตอการเรียน การจัด พื้นที่เปนภาระที่ตองเกิดขึ้นในทุกๆ วัน ดังนัน้ ครูผูสอนจึงเปนผูรับภาระงานตอเนื่องจากนัก ออกแบบโดยตรง เมื่อผลงานของนักออกแบบมาจากความตองการของผูใชสอยพืน้ ที่ แตอยางไร ตอการใชพนื้ ที่สาํ หรับการเลนยอมแตกตางไปจากครูผูสอน ก็ตามในความหมายของเด็กๆ ความสัมพันธเหลานี้จะกลายเปนปจจัยทีส่ งเสริมหรือกลายเปนอุปสรรคตอการใชพื้นที่ และมีผล ตอความสําเร็จของการออกแบบดวยโดยตรง การเลนของเด็กมักจะเปลีย่ นไปเรื่อยๆ ตาม จินตนาการ การจําลองสถานการณ ตามแตละสถานที่ใหเหมาะสมกับการเลนของตน ตางจาก นักออกแบบผูซ ึ่งเรียนรูการออกแบบจากการเลนที่ผานมาของเด็กๆ หรือครูผูสอนผูซึ่งจะตองคิด แกไขปญหาเกี่ยวกับสิ่งที่จะเกิดขึ้นตามมากับการเลนของเด็กๆ ตอไปเรื่อยๆ ดังนัน้ ผูที่มองถึง สภาวะปจจุบนั ไดดีที่สุดจึงเปนเด็กๆ ผูคิดกิจกรรมการเลนนัน่ เอง 2.1 สภาพแวดลอมในโรงเรียน สภาพแวดลอมจัดเปนภาวะภายนอกทัง้ หมดที่มีอทิ ธิพลตอความเปนอยูและการ พัฒนาตัวเองของสิ่งมีชวี ิตและมีอิทธิพลตอพฤติกรรมและสังคมดวย สิ่งแวดลอมในโรงเรียนจึงมี อิทธิพลตอบุคลากรในโรงเรียน สภาพแวดลอมที่ดีมีสวนชวยในการสรางบรรยากาศใหนาอยู ไม ทําใหเกิดสิ่งแวดลอมเปนพิษ ไดแก น้ํา อากาศ ของเสีย และเสียงที่เปนพิษ โดยทั่วไปแลวทั้ง เด็กๆ และครูผูสอนมักจะตองอยูภายใตสภาพแวดลอมเดียวกันในวันหนึง่ ๆ ประมาณ 8 ชั่วโมง สวนที่เหลือเปนสภาวะสิ่งแวดลอมทั่วๆ ไปของการดํารงชีวิตประจําวัน ดังนัน้ สภาพแวดลอม ภายในโรงเรียนจึงสามารถแยกพิจารณาไดดังนี้

2.1.1. การถายเทอากาศ การถายเทอากาศที่ดีในโรงเรียนจะชวยใหผูสอนและเด็กๆ ไดรับอากาศ ที่บริสุทธิ์ ซึ่งทําใหสดชื่น แข็งแรง มีชีวติ ชีวา การถายเทอากาศที่ดีทงั้ ในหองเรียนและบริเวณ ตางๆ ขึ้นอยูกับอุณหภูมิของอากาศ ความชื้นของอากาศ และการหมุนเวียนของอากาศ จํานวนนักเรียนที่เหมาะสมตอหนึง่ หองเรียนควรมีประมาณ 25-40 คน ซึ่งจะมีผลตอความรอน และการระบายอากาศ จากการศึกษาพบวาความรอนในหองเรียนเกิดจากสาเหตุตางๆ ไดแก เกิดจากรางกายของเด็กและครูผูสอนในชัน้ เรียน เกิดจากแสงแดดที่สองเขามาในหองเรียน เกิด จากการนําความรอนของวัสดุอาคาร เกิดจากการแผรังสี และเกิดจากเครื่องมือและอุปกรณตางๆ เปนตน จากการศึกษาของ William W. Caudil เกีย่ วกับการถายเทอากาศโดยทางธรรมชาติ สามารถสรุปไดดังนี้ อาคารดานทีห่ ันรับลมควรมีชองระบายลมดวยประตู หนาตาง เพื่อให อากาศถายเทไดดี และบริเวณที่อยูดานหลังอาคารจะมีกระแสลมพัดผาน ไมเกิดพื้นที่อับลม (Wind Shadow) 2) กระแสลมจะพัดเร็วขึน้ หรือชาตอเมื่อเจาะชองลมใหกวาง ทัง้ ชองลม เขาและออก ถาเจาะทางลมเขาอยางเดียวไมเจาะทางลมออก ภายในหองจะเปนบริเวณอับลม เกือบทัง้ หมด อากาศภายในหองจะรอนอบอาวกวาธรรมดา 3) สวนตางๆ ทีย่ ื่นออกไป เชน กันสาด จะทําใหลมพัดเขาในหองเรียน เปลี่ยนทิศทางไปซึ่งมีประโยชน เชน ในฤดูรอนตองการใหลมพัดลงลาง เพื่อใหถูกตัวเราจะไดเย็น สบายและในฤดูหนาวตองการใหลมพัดขึ้นเพดาน เปนตน 4) การถายเทอากาศที่ดี คือการเจาะทางเขาออกของลมใหตรงกัน และ กวางมากที่สดุ เทาที่จะทําได เรียกวา Cross Ventilation 5) รั้วตนไมชวยเปลี่ยนทิศทางลมได เชน รั้วไมทบึ สูงหางอาคาร 6.0 เมตร ชวยใหอากาศหมุนเวียนถายเทเขาสูอาคารเรียนไดดีกวา รั้วตนไมทึบสูงหางอาคาร 1.50 เมตร หรือรั้วตนไมทึบขนาดกลางควรอยูห างจากอาคารอยางนอย 3 เมตร ชวยระบายอากาศได ดีกวา นอกจากนีก้ ารถายเทอากาศในทางวิทยาศาสตรยังสามารถนํามาปรับใชได ไดแก การใชพัดลมดูดอากาศหรือเปา การใชเครื่องปรับอากาศ ก็สามารถนํามาใชในการถายเท อากาศในอาคารเรียนก็ได

2.1.2 แสงสวาง แสงสวางในโรงเรียนแบงออกเปนสองแบบไดแก แสงสวางจากธรรมชาติ และแสงสวางจากวิธีการทางวิทยาศาสตร ดังนี้ แสงสวางจากธรรมชาติ กําเนิดจากดวงอาทิตยในเวลากลางวัน ถาหองเรียนไดรับแสงสวางนอยเกินไปจะทําใหผูเรียนรูส ึกเมื่อยตา ปวดตา และอาจทําใหสายตา สั้นได การทีจ่ ะใหแสงสวางเขาสูอาคารมีหลายวิธกี ารเชน การใหแสงเขาดานเดียว สองดาน การใหแสงเขาพรองกับดานบนดวย หรือการใหแสงเขาจากหลังคาโดยตรง แสงโดยวิธวี ทิ ยาศาสตร โดยการใชโคมไฟสองสวางมีลักษณะการ ใช 5 แบบ ไดแก 1) ดวงโคมที่ใหแสงสวางโดยตรง (Direct light) ใหแสงสวางสอง ลงลางรอยละ 90 – 100 และใหแสงสองขึ้นบน รอยละ 0 – 10 2) ดวงโคมไฟฟาที่ใหแสงกึ่งโดยตรง (Semi direct light) ใหแสงสวาง สองลงลางรอยละ 60 – 90 และใหแสงสองขึ้นบนประมาณรอยละ 10 – 40 3) ดวงโคมไฟฟากระจายรอบตัว (General diffuse หรือ Direct indirect) ใหแสงกระจายสองลงลางประมาณรอยละ 40 – 60 และใหแสงสองขึ้นบนประมาณ 40 – 60 4) ดวงโคมไฟฟาชนิดใหแสงขึน้ บนมากกวาลงลาง (Semi indirect light) ชนิดนี้ใหแสงกึ่งทางออมคือแสงสองขึ้นบนประมาณรอยละ 60 – 90 และสองลงลาง ประมาณรอยละ 10 – 40 5) ดวงโคมไฟฟาชนิดใหแสงทางออมหรือโดยการสะทอน (Indirect light) ชนิดนี้ใหแสงขึ้นบนรอยละ 90 – 100 และสองลงลางเพียงรอยละ 0 – 10 เทานั้น ปริญญา อังศุสิงห (ปริญญา อังศุสงิ ห, 2521 : 48-49) ไดแนะนํา ความเขมของแสงในบริเวณที่ใชประกอบกิจกรรมตางๆ ไวดังนี้

ตารางที่ 7 ความเขมของแสงในบริเวณที่ใชประกอบกิจกรรมตางๆ บริเวณกิจกรรมที่ใช หองเรียนศิลปะ หองเขียนแบบ หองเย็บจักร หองปฏิบัติการครัว หองรีดผา หองเรียนธรรมดา หองทดลอง หองดนตรี หองพิมพดีด ทางเดินและบันได หองอานหนังสือ หองปฐมพยาบาล หองเปลีย่ นเสือ้ ผา หองอาบน้ํา หองสวม แบดมินตัน บาสเกตบอล วอลเลยบอล หองสมุด สํานักงานธุระการ หองเก็บของ สระวายน้ํา โรงภาพยนต ที่มา: ปริญญา อังศุสิงห, 2521

ความเขมของแสงเปนฟุต-แดนเดิล 70 100 150 50 50 30 – 70 100 30 – 70 70 20 30 50-100 20 10 – 30 20 – 50 10 – 20 30 – 70 30 – 150 5 – 10 10 5

2.1.3 สี สีมีผลตอความรูสึกสอดชื่น ตื่นเตน สงบ ยินดี หดหู เศรา แจมใส เบิกบาน เราใจหรือเฉยเมย การเรียนการสอนควรมีการจัดสภาพแวดลอมใหมีชีวติ ชีวา สดชื่น แจมใส นาอยูนาเรียน โดยเฉพาะสีที่ใชกับอาคารเรียนและหองเรียนตางๆ โดยสีที่ใชในโรงเรียน อาจเปนสีที่เกิดขึ้นโดยธรรมชาติ ไดแก สีประจําเนื้อแทของวัสดุ สีของตนไม หิน สีที่เกิดขึ้นเอง ตามธรรมชาติมักเปนสิง่ ที่ชวยสรางความสดชื่น ดังนัน้ โรงเรียนควรมีการปลูกตนไม ทั้งไมดอกและ ไมประดับ ซึ่งจะทําใหนา อยูนาเรียนเนื่องจากทําใหเกิดความรูสึกสดชื่น สวนสีที่มนุษยประดิษฐ คิดคนขึ้นมาใช เกิดจากการนําวัสดุตางๆ มาผานกรรมวิธีทางวิทยาศาสตร เพื่อทดแทนสี ธรรมชาติ และใชตามวัตถุประสงคของงาน เชน สีนา้ํ มัน สีนา้ํ สีพลาสติก สีกนั สนิม เปนตน การใชสีควรพิจารณาถึงประโยชนในหลายลักษณะ เนื่องจากสีใหประโยชนแตกตางกัน ขึน้ อยูกบั วัตถุประสงคของผูใช หลักเกณฑในการเลือกใชสีสามารถพิจารณาไดดังนี้ 1) ที่ตั้งทางภูมิศาสตร (Geographic Location) ตองคํานึงถึงดินฟา อากาศวาอยูในบริเวณที่มีอากาศรอนหรือเย็น ถาบริเวณที่มีอากาศรอนควรเลือกใชสีเย็น เชน สี ฟา นาเงิน มวง น้ําเงินแกมเขียว เปนตน แตถา บริเวณดังกลาวมีอากาศเย็นควรเลือกใชสี ประเภทอุน เชน สีเหลือง สีแสด สีแดง เปนตน ซึง่ จะชวยแกไขความรูสึกและสีที่ใชทาอาคารได 2) อาคารใกลเคียง (Nearby Structures) ถาบริเวณใกลเคียงมีตน ไม ทําใหเกิดรมเงาและทึบมีความชื้นมาก อาจใชสีอุนเขาชวย แตถา หากอาคารมีแสงเขามาก เชน กลางทุง ควรเลือกใชสีเย็นเขาชวย 3) โครงสรางอาคารภายนอก (Outside Detail) โครงสรางดังกลาว อาจเปนกันสาดที่ยื่นออกไปมาก หรือหลังคาทีท่ งิ้ ชายคาลงมามาก ทําใหเกิดความรูสึกแสงเขาได นอย ควรใชสอี ุนเขาชวย ในทํานองเดียวกันถาอีกดานหนึง่ สีเขม มากก็ควรใชสีเย็นเขาชวย 4) ทิศทางของอาคาร (Orientation) หองเรียนถาแสงเขาทางดานทิศ เหนือควรใชสีอุนเขาชวย 5) ขนาดของหองเรียน (Size of room) การใชสีเย็นจะทําใหหองกวาง ขึ้น และถาทาสีเพดานหองดวยสีแกจะทําใหรูสึกวาหองนัน้ ต่ําลงมากกวาปกติ 6) รูปรางของหองเรียน Shape of room) หองที่แคบและยาวอาจทําให รูสึกกวางขึ้นและสั้นลง โดยใชสีเย็นและสีอุนตามลําดับ 7) วัยของผูอยูอาศัย (Age of activities) เด็กๆ และนักเรียนชัน้ อนุบาล หรือชั้นประถมจะมีความตืน่ เตนราเริงกับสีสด หรือประเภทแมสีและสีใกลเคียงในวงเวียนสี แตใน ระดับผูใหญแลวจะชอบสีเย็น สีอุน

8) ชนิดของกิจกรรม (Type of Activities) การใชสีในหองเรียนควรจัด ใหเหมาะสมกับกิจกรรม 9) ผลในทางจิตวิทยา General Psychological effect) คือตองทราบ กอนวาหองเรียนประเภทใดบางตองการปจจัยเหลานี้และจึงนํามาเปนแนวทางในการเลือกใชสี ไดแก การกระตุนเรงเรา ตืน่ เตนเราใจ พักผอนคลายความตึงเครียด ใหความรูสึกเปนกลาง 2.1.4. เสียง เสียงเกิดขึน้ จากความสั่นสะเทือนหรือการเคลื่อนไหวออกมาเปน พลังงานความรอน พลังงานไฟฟา เมื่อเกิดเสียงจะมีการกระจายไปรอบทิศทางและจากหายไป แตถาเสียงไมตกกระทบจะเกิดการดูดกลืน การทะลุผาน และการสะทอนกลับของพลังงานเสียง เสียงหมายถึงเสียงที่ไมพงั ปรารถนา เสียงรบกวน โดยแบงเปนเสียงที่เกิดขึ้นตามธรรมชาติ และ เสียงที่เกิดจากการกระทําของมนุษย โรงเรียนมีแหลงกําเนิดของเสียงมากมาย ดังนัน้ ควรมีการ ควบคุมและจัดการเรื่องเสียง โดยความดังของเสียงมีแนวทางการพิจารณาดังนี้ 1) กิจกรรมหลายๆ อยางภายในหองเรียนมีความดังอยูระหวาง 40 – 90 เดซิเบล 2) ภายในหองเรียนความดังของเสียงไมควรเกิน 35 เดซิเบล 3) ในหองประชุมความดังของเสียงไมควรเกิน 30 เดซิเบล 4) ในทีท่ ํางานความดังของเสียงไมควรเกิน 60 เดซิเบล ในหองเรียนทีม่ ีนักเรียนนอยและไมมีเสียงรบกวน ความดังของเสียงประมาณ 18 – 25 เดซิเบล ก็ไดยินและไมควรมากกวา 35 เดซิเบล ถาเสียงดังมากกวา 50 เดซิเบล จะ ทําใหเกิดความรําคาญ เครียด ปวดศรีษะ และขาดสมาธิในการเรียนการสอน Richare H. Bolt และ Robert B. Newman (อางจาก ปริญญา อังศุสิงห 2521 : 63 - 64) ไดกลาววาการที่ เราจะฟงไดดี ตองอาศัยหลักเกณฑคือ เสียงทีเ่ ราไมตอ งการจะฟงตองเบา สวนเสียงทีเ่ ราตองการ จะฟงตองดังพอที่จะไดยินโดยไมตองใชความพยายามในการฟง และเสียงตองกระจายไปทั่วหอง และสม่ําเสมอโดยตลอด จากหลักเกณฑดังกลาวสามารถนํามาใชปรับเสียงภายในหองเรียนได ดังนี้ 1) ใชวัสดุสะทอนเสียง เพื่อใหเสียงกระจายไปไดไกลและชัดเจน โดย การทําฝาผนังหรือเพดานเอียงไมขนานกัน 2) ใชวัสดุซับเสียง เพื่อปองกันมิใหเกิดเสียงสะทอน

3) เปดหนาตางหรือประตูใหโลงมากที่สุดเพื่อประหยัด 4) การแบงบริเวณตางๆ ความดังของเสียงจะชวยไดมากในเรื่องการ ประหยัดใชวัสดุซับเสียง 5) เสียงรบกวนจากภายนอก อาจแกไดโดยสรางอาคารใหหา งจาก ถนน และมีตนไมประเภทยืนตน ใบหนาทึบ และตนไมพุมดักเสียงจะลดความดังของเสียงลง ไดมาก

ภาพที่ 93 หองเรียนควรมีสภาพแวดลอมที่เหมาะสมตอการเรียนรูข องเด็ก ที่มา: บริษัทอินทราโปสเตอร, ม.ป.พ. อยางไรก็ตามสภาพแวดลอมภายในโรงเรียน เปนสิง่ สําคัญที่ผูบริหาร สถานศึกษาตองคอยดูแลเอาใจใส เพราะสภาพแวดลอมชวยทําใหผูอยูเปลี่ยนแปลงไดดีหรือไม สภาพแวดลอมเปนสวนสําคัญ เพราะสภาพแวดลอม เชน แสงสวาง การถายเทอากาศ เสียง สี เหลานี้มสี ว นกระทบกับอยูในสถานศึกษาตลอดเวลา จึงมีอิทธิพลตอบุคลากรในสถานศึกษา โดย อาศัยหลักการขางตน จัดใหสภาพแวดลอมเหมาะสมกับสภาพความเปนอยู เพื่อเปนเครื่องชวย ใหการจัดการศึกษาในทุกรูปแบบไดบรรลุเปาหมายที่วางไวอยางดี

3. องคประกอบของการออกแบบสภาพแวดลอมเพื่อสงเสริมตอการเรียนรูข องเด็ก 3.1 องคประกอบพื้นฐานสําหรับกิจกรรมตอความตองการของเด็ก กิจกรรมการเลนของเด็กกับความตองการพื้นที่ จัดเปนองคประกอบพื้นฐาน สําหรับการออกแบบเพื่อนํามาเปนแนวทางในการเประมินและปรับเปลีย่ นสภาพแวดลอมการเลน จากการศึกษาของ Stine Sharon (1997) ในหนังสือ Landscape for Learning : Creating Outdoor Environments for Children and Youth. ไดนําเสนอถึงองคประกอบพื้นฐานสําหรับ กิจกรรมการเลนตอความตองการของเด็ก เพื่อนํามาประกอบการพิจารณาสําหรับการออกแบบ พื้นที่สาํ หรับเด็ก โดยการนําเสนอไว 9 ประการ ดังนี้ 3.1.1 Accessible and Inaccessible การเขาถึงไดงา ย และการยากตอการเขาถึง ความยากงายตอการเขาถึงเปน เรื่องที่เกีย่ วกับการใชเวลาและพลังงานในกิจกรรมการเลนของเด็ก โดยเด็กตองใชเวลาในการ เรียนรูวา อะไรที่พวกเขาไมสามารถเขาไปสัมผัสได หรืออะไรที่พวกเขาสามารถเขาไปเลนได โดย ปกติครูผูสอนจะเปนผูจัดขอบเขตของกิจกรรมและทางเลือกตางๆ ผานการจัดสภาพแวดลอมทํา ใหมีผลตอความยากงายของการเขาไปเลนของเด็ก ขอจํากัดทางดานรางกายของเด็กจะมีผลตอ กิจกรรมการเลนที่แตกตางกันออกไประหวางเด็กเล็ก เด็กโต ดังนัน้ ขนาด สัดสวนของรางกายจึง เปนปจจัยสําคัญที่มีผลตอการเลนและการเรียนรูของเด็ก ในบางกรณีจัดเปนขอดีในเรื่องของ ความปลอดภัยจากการเลน นอกจากขอจํากัดทางดานรางกายแลวในเรื่องของความแตกตางของ พื้นผิวก็จะมีผลดวยเชนกัน เชน กิจกรรมการเลนบนพืน้ หญา พื้นดิน ทราย เด็กจะมีพฤติกรรม การเลนที่แตกตางกันออกไป เรื่องของพืน้ ผิวที่มีความตางกันของระดับสูง ต่ํา มีผลตอความยาก และงายตอการเขาไปเลนของเด็ก ในการออกแบบอาจมีรูปแบบของการจําลองสิ่งตางๆ เชน ภูเขาเล็ก สะพาน รอง และชองเล็กๆ สําหรับเด็กไดเรียนรูคนหา และการเขาไปเลนไดเชนกัน 3.1.2 Active and Passive กิจกรรมการเลนที่สนุกสนานมีการใชพลังงานมาก และกิจกรรมที่ตอ งการความ เงียบสงบ เปนสองสวนที่เด็กตองการตอการเลน การจัดสภาพแวดลอมภายนอกอาคารควรมีสวน ที่ใหเด็กสามารถมีกิจกรรมทีม่ ีการเลนเคลือ่ นไหว กระโดดโลดเตน สงเสียงดัง และในทาง

100

กลับกันเด็กตองการพื้นที่สําหรับกิจกรรมเงียบสงบเชนกัน เชน การอยูคนเดียว หรืออยูเปนกลุม เล็กๆ มีกิจกรรมการเลนที่คอนขางสงบ การจัดสภาพแวดลอมภายนอกสําหรับกิจกรรมสอง ลักษณะดังกลาวควรพิจารณาถึงการออกแบบใหเกิดขอบเขต เชน พืน้ ที่สาํ หรับกิจกรรม สนุกสนานมีการเคลื่อนไหวมากๆ ควรจัดพื้นที่สําหรับกิจกรรมเหลานี้โดยมีจุดเริ่มตนและสิ้นสุดใน บริเวณเดียวกัน สําหรับเด็กๆ เชน การวิง่ เลน กระโดด ตะโกน ขวางปาลูกบอล ในพืน้ ทีท่ ี่จัดไว ให สวนกิจกรรมที่เงียบสงบเชนการเลนกับรูปปน จําลอง ตุก ตา หรือการจําลองรูปแบบการเลน ที่เงียบสงบ สามารถเลือกจัดวางกิจกรรมในพื้นทีท่ ตี่ องการความเงียบสงบ แตไมควรจํากัด รูปแบบการเลนจากความคิดสรางสรรของเด็กเพียงอยางใดอยางหนึง่ เทานัน้ เนื่องจากการคาด เดาพฤติกรรมการเลนของเด็กเปนเรื่องยาก 3.1.3 Challenge / Risk and Repetition / Security กิจกรรมการเลนของเด็กมาจากความทาทายและความตองการเสีย่ งภัย กิจกรรม เหลานี้แทรกอยูในทุกรูปแบบของกิจกรรม เชน เด็กที่รักการอานจะมีหนังสือที่มีหลากหลาย รูปแบบสําหรับใหเด็กเลือกตั้งแตระดับงายถึงยากขึน้ เพื่อเปนการเสริมสรางทักษะ เชนเดียวกับ เด็กที่ชอบปนปาย ก็จะสามารถใชกิจกรรมดังกลาวในการฝกกลามเนื้อและสภาวะการทรงตัวของ รางกายได ดังนัน้ ความทาทายอาจเปนการเสีย่ งภัยสําหรับเด็กๆ ที่มีความแตกตางกันทางดาน ทักษะและการเรียนรูของแตละคนนัน่ เอง เด็กจะเรียนรูความสามารถและขอจํากัดของตนเองจาก การเลน ในขณะเดียวกันถาการเลนของเด็กๆ ขาดความรูสึกของการคนหาและการเสี่ยงภัยแลว เด็กๆ จะเริม่ คิดหาการเลนใหมๆ ของตนเองขึ้นมาจากความทาทายและความตองการตอไป สําหรับการจัดสภาพแวดลอมเพื่อแกปญหาดังกลาวอาจมีการจัดสภาพแวดลอมเพือ่ ลดอันตราย จากการเลนเชน การลดแรงกระแทก เหลี่ยม คม ของสภาพแวดลอมและเครื่องเลนที่จะเปน อันตรายสําหรับเด็กไดเชนกัน พฤติกรรมการเลนของเด็กเริม่ จากการคนหาความทาทายและการเสีย่ งภัย ซึ่งจะมีผลตอ การเรียนรูการเลน เชน การเลนกระดานลืน่ ในครั้งแรกเด็กจะรูสึกตื่นเตนและเปนความทาทาย เมื่อเด็กไดเรียนรูการเลนแลวเด็กๆ จะมีพฤติกรรมการเลนซ้ําๆ กันตอไปไดอีกเรื่อยๆ หลายๆ ครั้ง ตามสภาวะของการพัฒนาการซึง่ จะทําใหการเลนเกิดความปลอดภัยมากกวาการเลนในครั้ง แรกๆ ของเด็ก การเดินบนแนวกําแพงเตี้ย ก็มาจากพืน้ ฐานเดียวกัน คือ ความทาทาย การ คนหา เสี่ยงภัย และการเรียนรู เกิดทักษะจากการเลนซ้ําๆ กันหลายๆ ครั้ง จะทําใหการเลนของ เด็กเกิดความปลอดภัยมากขึ้น และอันตรายจากการเลนลดลงตามพัฒนาการของการเลนของ เด็กผานการเรียนรูจากการเลนนัน่ เอง

101

3.1.4 Hard and Soft การใชรางกายในการสัมผัสสิง่ ตางๆ ของเด็กเปนการเรียนรูอยางหนึง่ และ สภาพแวดลอมที่ตอบสนองตอการเรียนรูข องเด็กๆ เชน การเดินย่ําบนโคลน ใหความรูสึกจากการ สัมผัสที่ออนนุม ตอเทาและขาของเด็ก การเลนกับสัตวเลี้ยง เชน แมว นก หมา เปนตน การจัด พื้นผิวที่ออนนุม เชน พื้นหญา ทราย พรม สิง่ เหลานี้ชว ยในการเรียนรูตอการสัมผัสมีผลต ความรูสึกและพัฒนาการของเด็กและอยูรอบๆ ตัวของเด็กๆ นัน่ เอง ในอีกดานหนึง่ การเรียนรูผาน ความแข็งกระดางของสิง่ แวดลอมรอบตัว เชน พื้นแข็ง เด็กสามารถมีกิจกรรมตางๆ เชน การวาด รูป กออิฐ หรือเลนเครื่องเลนที่มีลอหมุน เปนตน การเลือกวัสดุเปนพืน้ ผิวสําหรับเด็กเลนจึงควร และไมควรเฉพาะเจาะจง มีการเลือกใชทั้งสองแบบซึ่งมีผลตอการเลนและการเรียนรูของเด็ก สําหรับการเลนอยางใดอยางหนึ่ง ตลอดจนควรงายตอการดูแลรักษา และตอบสนองตอความ ตองการเลนของเด็กๆ 3.1.5 Natural and People Built กระบวนการเรียนรูของเด็กเกิดจากการเลน ดวยความเจริญกาวหนาของ เทคโนโลยีสามารถสงเสริมตอการเรียนรูข องเด็กจากการเลนได เชน กินกรรมการตอชิ้นสวนตางๆ การสะสมชิน้ สวนสําหรับตอใหเสร็จสมบูรณ จัดเปนการเลนที่สง เสริมใหเด็กสามารถเรียนรูถ ึง กระบวนการการเชื่อมตอ ความตอเนื่อง และความสัมพันธของวัสดุและชิ้นสวนตางๆ วาออกมา เปนผลลัพธไดอยางไร นอกจากนั้นการเรียนรูจากธรรมชาติเชน การปลูกตนไม เลี้ยงสัตว จะ ชวยสงเสริมตอพัฒนาการความเขาใจของเด็กตอสิ่งมีชีวติ ตางๆ เชน ตนไมปลูกอยางไร เติมโต อยางไร วงจรและวัฎจักรของสิ่งมีชวี ิตเปนอยางไร กิจกรรมการจําลองการเลนของผูใหญ เชน การปรุงอาหาร ทําใหเด็กๆ เรียนรูในเรื่องของกระบวนการ เขาใจเกีย่ วกับการเปลีย่ นรูปแบบของ วัตถุดิบออกมาเปนผลิตผลได

102

ภาพที่ 94 การปลูกตนไมชว ยสงเสริมตอพัฒนาการความเขาใจของเด็กตอธรรมชาติ ที่มา: :บริษัทอินทราการพิมพ, ม.ป.พ. 3.1.6 Open Space and Close หมายถึงรูปแบบการเลนที่เปดกวางและรูปแบบการเลนที่มีกฏกติกาสําหรับเด็ก เชน การเลนบนพื้นทีท่ ี่จดั ไวสําหรับเด็กที่มกี ารเปดโอกาสใหเด็กมีการคนหา สรางสรรค ไดแก การเลนทราย ทาสี การจัดเตรียมพื้นที่สําหรับกิจกรรมที่ไมมีการควบคุมรูปแบบการเลนควร สงเสริมตอความคิดสรางสรรของเด็กตอการเลน และไมควรจํากัดกิจกรรม เชน การวาดรูป เด็ก ควรไดวาดตามใจชอบโดยไมตองมุงหวังผลงานวาเด็กจะตองเอากลับบานไปใหพอแม จะชวยให เด็กพัฒนาความคิดสรางสรรคของตนเองไดดีกวา กิจกรรมเหลานี้ควรเปนกิจกรรมที่ไม เฉพาะเจาะจง หรือตองการผลลัพธ เมื่อกิจกรรมสิ้นสุดลงจะทําใหเราสังเกตพฤติกรรมและ ความคิดของเด็กๆ ได การจัดสภาพแวดลอมที่เปดกวางควรสงเสริมใหมีความหลากหลายตอการ เลน เด็กจะเลือกกิจกรรมไดดวยตนเอง ในอีกดานหนึ่งกิจกรรมการเลนที่มกี ฎกติกาจะชวย สงเสริมใหเด็กเรียนรูตอการอยูรวมกัน และมีผลลัพธของการเลนทีเ่ ห็นชัดเจน เชน การเลนตอ รูปภาพ การเลนเปนทีม การเลนวิดีโอเกม ถือเปนการเลนที่มกี ฎกติกา เด็กจะเรียนรูถึงผลลัพธ ของการเลนได กิจกรรมที่เปดกวางไมตองการผลลัพธจากการเลนจะชวยสงเสริมตอความคิด สรางสรรของเด็กไดดี ในขณะที่กิจกรรมที่มีกฎกติกาในการเลนและมีผลลัพธจากการเลนจะชวย ใหเด็กเรียนรูกฏเกณฑตางๆ และทําใหเด็กเรียนรูเพื่อที่จะประสบความสําเร็จตอการเลน ดังนั้น การออกแบบสภาพแวดลอมควรจัดใหมกี ิจกรรมทัง้ สอบแบบได เชน การเลนทราย เลนทาสี หรือการเลนทีม่ ีการแขงขันกัน เปนตน

103

ภาพที่ 95 กิจกรรมการวาดภาพชวยสงเสริมการพัฒนาทางดานความคิดของเด็ก ที่มา: บริษัทอินทราโปสเตอร, ม.ป.พ. 3.1.7 Permanence and Change การจัดพืน้ ทีท่ ี่เปนจุดหมายตาที่ถาวร หรือพื้นทีท่ ี่ยืดหยุน ตอการเปลี่ยนแปลง จัดเปนสวนหนึ่งที่มีผลตอเด็ก เชน การสรางจุดหมายตา (Landmark) ของพืน้ ที่ขนึ้ มาเปน สิ่งกอสรางถาวร เพื่อใหเกิดการจดจําตอพื้นที่ ความเปนเอกลักษณของสถานที่ ชวยใหเด็กๆ รู วาตนเองอยู ณ ตําแหนงใดของพื้นที่ และความสําคัญของสถานที่ เด็กๆ ตองการจุดหมายตาใน โรงเรียนเชนกัน ซึ่งเด็กๆ จะเรียนรูวา มันเปนสิง่ สําคัญ และชวยในการเรียนรูตอการจดจํา สภาพแวดลอม รูวา พวกเขาอยูที่ไหน จะไปที่ไหนตอไป และชวยสงเสริมตอกิจกรรมการเลน เกี่ยวกับเสนทางที่จะคนหาและผจญภัยจากการเลนตอไป เด็กจะรูสึกปลอดภัยในสถานที่ที่ตน คุนเคย การสรางน้าํ พุเล็กๆ ที่เด็กๆ สามารถหยุดพักเหนื่อยจากการเลน ดื่มน้ําจากน้าํ พุได นัง่ พักดูนา้ํ พุที่ตกลงมากระทบกอนหิน สําหรับเด็กๆ ความหมายของสิง่ นี้แทนดวยคําวา “นี่แหละ คือโรงเรียนของฉัน” ในการออกแบบควรเลือกที่ตั้งของสิ่งที่จะแทนจุดหมายตา หรือสัญลักษณนี้ ในตําแหนงทีต่ ั้งที่ตองคํานึงถึงความสัมพันธตอที่ตงั้ การมองเห็น มุมมอง ขนาดและสัดสวน ประกอบกัน นอกจากจุดหมายตาซึ่งจัดเปนองคประกอบถาวรของพื้นที่แลว การจัด สภาพแวดลอมที่สามารถงายตอการปรับเปลี่ยนก็เปนสิง่ สําคัญที่เด็กๆ มีความตองการตอการเลน

104

ความยืดหยุน ตอการจัดวาง เคลื่อนยาย และการเปลี่ยนแปลง เด็กตองการพืน้ ที่สาํ หรับเลนที่ พวกเขาสามารถสรางสรรมันไดจากการปรับเปลี่ยน จัดวางใหม หรือสรางตามจินตนาการการ เลนของตนได การจัดสภาพแวดลอมที่ไมยืดหยุน ตอการเลนของเด็กที่ไมสงเสริมตอการ เปลี่ยนแปลงไดจะทําใหเด็กขาดโอกาสในการสรางสรร พัฒนาการ และการคิดคนหาแนวทางการ สรางสรรสิ่งใหมๆ จากการเลน 3.1.8 Private and Public ในบริเวณพืน้ ที่ที่จัดไวเด็กๆ ตองการทัง้ พื้นที่ทเี่ ปนสาธารณะ และพื้นที่สวนตัว ดวยเชนกัน ในบางกรณีเด็กตองการอยูคนเดียว หรือเลนกันเปนกลุม เล็กๆ เงียบๆ ในพืน้ ที่สวน หนึง่ ซึง่ เปนรูปแบบทางเลือกของการมีปฏิสัมพันธของเด็กๆ ตอสังคม ดังนั้นการออกแบบพื้นที่ ใหเกิดทัง้ ความเปนสาธารณะและความเปนสวนตัวจะมีผลตอการพัฒนาการทางดานสังคมของ เด็ก สถานทีส่ วนตัวของเด็กๆ เปนที่ที่เด็กๆ สามารถปลีกตัวไปอยูค นเดียวได สามารถทําไดโดย การสรางขอบเขตความเปนสวนตัว แตขอบเขตจะมากหรือนอยขึ้นอยูกับการออกแบบใหเด็กที่ ตองการความเปนสวนตัวสามารถมองเห็นกิจกรรมการเลนของเพื่อนๆ ไดจากพืน้ ทีน่ ั้น สามารถ ไดยินเสียงเพือ่ นเลน และรับรูกิจกรรมเหลานัน้ ได เชน การสรางบานจําลองเล็กๆ ใหเด็ก หรือ ใชวัสดุอื่นๆ ที่สามารถเคลือ่ นยาย จัดวาง ใหเกิดขอบเขต การใชการสื่อความหมายดวยปาย สัญลักษณ ก็ไดเชนกัน พื้นที่ทเี่ ปนสวนตัวในความคิดของเด็ก คือ มีการกันขอบเขตทางดาน กายภาพ และไดรับอนุญาตใหอยูตามลําพังเพียงคนเดียว หรือเปนกลุมเล็กๆ ก็ได 3.1.9 Simple and Complex การเลนที่มีรูปแบบที่เรียบงาย อาจมาจากสวนหนึ่งของอุปกรณทหี่ าไดงา ยๆ เชน ลอยาง การเลนชิงชา เปนการจัดสภาพแวดลอมอยางงายๆ ไมซับซอน แตเปนเพียงการจัด อุปกรณการเลนงายๆ ไวใหเด็กไดคิดคนการเลนของตน จํานวนชิน้ ของอุปกรณที่จัดไวใหถามี จํานวนมาก มีความหลากหลาย เด็กจะเริ่มจินตนาการการเลนที่มคี วามซับซอนเกิดขึ้นได โดย การปรับเปลี่ยน เชน ถาเตรียมพื้นที่บอทราย สระเลนน้ําเล็ก ฟองสบู พืน้ ทีเ่ ลนทาสี อุปกรณ การเลนปรุงอาหาร ไวในพืน้ ที่เดียวกัน กิจกรรมการเลนของเด็กจะเริ่มมีรูปแบบทีซ่ ับซอนมากขึ้น และจะเกิดทางเลือกตอการเลนของเด็กไดมากขึ้น ปญหาหลักของทางเลือกในการเลนของเด็ก มักจะเกี่ยวของกับความไมเพียงพอของสิง่ ที่จัดเตรียมไวนั่นเอง ดังนัน้ ความหลากหลายของ อุปกรณจะทําใหเกิดความซับซอนและเด็กจะจินตนาการการเลนของตนเองไดโดยไมตองมีการ เตรียมการลวงหนาเลย

105

องคประกอบพื้นฐาน 9 ประการสําหรับการออกแบบขางตนนี้ สามารถนํามาเปนแนวทาง ในการพิจารณาในการประเมินและปรับเปลี่ยนสภาพแวดลอมของการเลน สภาพแวดลอมมีผล ตอการตัดสินใจเลนของเด็ก เมื่อเด็กจะออกไปเลนนอกบานจะมีการตัดสินใจที่ซับซอน เครื่องเลน ตางๆ ไมไดมีผลตอจํานวนกิจกรรมเทานัน้ แตยังมีผลตอทางเลือก และความหลากหลายของการ เลน แตความตองการที่ซับซอนและพฤติกรรมการเลนไมควรถูกจํากัดจากรูปแบบเครื่องเลน เทานั้น แตเครื่องเลนควรเปนองคประกอบหนึ่งของพืน้ ที่ องคประกอบเหลานี้จะชวยใหนกั ออกแบบและครูผูสอนกลั่นกรองเพื่อนํามาเพิ่มเติมโครงสรางตางๆ ในการแกไขปญหาที่เกิดขึน้ และยังขาดอะไรไปบาง ดีกวาที่จะสรางสภาพแวดลอมแบบเฉพาะเจาะจงไมเปดโอกาสตอการ เรียนรูของเด็ก แตละองคประกอบไมใชทั้งขอดีและขอเสีย แตเปนเครื่องมือที่ชว ยประเมินและ ปรับเปลี่ยนสภาพแวดลอมของการเลนของพืน้ ที่ และชวยเปนแนวทางในการพิจารณาจัดวาง ให เกิดปฏิสัมพันธ ตอบสนองตอความตองการของเด็กอยางมีเหตุผลทั้งทางดานรางกาย สังคม การจดจํา การเรียนรูของเด็กตอไป ตัวอยางการออกแบบสภาพแวดลอมที่สงเสริมตอการเรียนรูข องเด็กในโรงเรียน 3.2.1 โครงการสวนพฤกษศาสตรในโรงเรียน โครงการสวนพฤษศาสตรในโรงเรียนเปนโครงการอันเนือ่ งมาจาก พระราชดําริของพระบาทสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา สยามบรมราชกุมารี ไดเริ่มดําเนินการ โดย มีโครงการสวนพระองค สวนจิตรลดา เปนหนวยงานรับผิดชอบ โดยไดรับความรวมมือจาก หนวยงานตางๆ อาทิ กรมปาไม กรมวิชาการเกษตร กรมสงเสริมการเกษตร สถาบันวิจัย วิทยาศาสตรและเทคโนโลยีแหงประเทศไทย และสถาบันการศึกษาตางๆ ที่เขารวมโครงการ โดยมี วัตถุประสงคดงั นี้ เพื่ออนุรักษพนั ธุพชื พืน้ เมืองที่สาํ คัญทางการเกษตรที่กาํ ลังจะสูญพันธุ โดยจัดตั้งเปนธนาคารพืชพรรณ (Plant Germplasm Bank) เพื่อเปนฐานขอมูลแหลงพันธุกรรมใน การพัฒนาพันธพืชแกเกษตรกรในอนาคต เพื่อพัฒนาเทคโนโลยีการอนุรักษพันธุพ ืช โดยวิธกี ารเลี้ยงเนื้อเยื่อทัง้ ใน ระยะสั้นและระยะยาว เก็บรักษาพันธุกรรมพืชทั้งในรูปตนพืชมีชีวิต เมล็ด เนื้อเยื่อ เก็บตัวอยาง แหงและดอง

106

ศึกษาและประเมินผลพันธุกรรมที่เก็บรวบรวม ทัง้ ดานสันฐานวิทยา สรีรวิทยา ชีวเคมี พันธุศาสตร รวมทัง้ การใชประโยชนโดยการพัฒนาพันธุ และการศึกษาดานชีว โมเลกุล เพื่อใหไดขอมูลทางพันธุกรรมอันจะนําไปจดทะเบียนลิขสิทธิ์เปนสมบัติของประเทศ สําหรับโครงการสวนพฤกษศาสตรในโรงเรียนไดเริ่มดําเนินการมาตั้งแตป พ.ศ.2538 โดยองคการอาหารและการเกษตรแหงสหประชาชาติ (Food and Agriculture Organization of the United Nations หรือ FAO) ไดรวมือกับคณะกรรมการพิเศษเพือ่ ประสานงานโครงการอันเนือ่ งมาจากพระราชดําริ ใหการสนับสนุนการเนินโครงการ ไดเริ่มใน พื้นที่หมูบานรอบศูนยศึกษาการพัฒนาอันเนื่องมาจากพระราชดําริทั่วประเทศจํานวน 10 โรงเรียน โดยมีหลักเกณฑในการคัดเลือกโรงเรียนที่จะเขารวมโครงการไวดังนี้ มีพื้นที่ดําเนินการประมาณ 50 ตารางวา ถึง 1 ไร มีปริมาณน้าํ เพียงพอในการดูแลรักษา มีผูดูแลหรือคนสวนประจํา มีศักยภาพในการบํารุงรักษาในระยะยาว ผูบริหารและบุคลากรมีความสนใจและใหความรวมมือ มีโครงการที่ไดรับการคัดเลือกจํานวน 10 แหง ดังนี้ 1) ศูนยศึกษาการพัฒนาหวยฮองไครฯ อําเภอดอยสะเก็ด จังหวัดเชียงใหมจํานวน 2 แหง ไดแก โรงเรียนบานแมโปง ตําบลแมโปง อําเภอดอยสะเก็ด และ โรงเรียนบานตลาดขี้เหล็ก ตําบลแมโปง อําเภอดอยสะเก็ด 2) ศูนยการศึกษาพัฒนาอาวคุง กระเบนฯ จํานวน 2 แหง ไดแก โรงเรียนบานเจาหลาว อําเภอทาใหม และโรงเรียนบานทาแคลง ตําบลสนามไชย กิง่ อําเภอนายายอาม 3) ศูนยศึกษาการพัฒนาพิกุลทองฯ จังหวัดนราธิวาส จํานวน 2 แหง ไดแก โรงเรียนบานโคกศิลา ตําบลกุวอเหนือ อําเภอเมือง และโรงเรียนบานหัวเขา ตําบลกะลุวอเหนือ จังหวัดฉะเชิงเทรา 4) ศูนยศึกษาการพัฒนาเขาหินซอนฯ จํานวน 1 แหง ไดแก โรงเรียนบานเขาหินซอน ถนนฉะเชิงเทรา – กบินทรบุรี ตําบลเขาหินซอน อําเภอพนมสารคาม 5) ศูนยศึกษาการพัฒนาหวยทรายฯ จังหวัดเพชรบุรี จํานวน 2 แหง ไดแก โรงเรียนเทศบาล 6 บานหวยทรายเหนือ ถนนเพชรเกษม อําเภอชะอํา และ โรงเรียนบานพุหวาย ตําบลหวยทรายเหนือ อําเภอชะอํา

107

6) ศูนยศึกษาการพัฒนาภูพานฯ จังหวัดสกลนคร จํานวน 1 แหง ไดแก โรงเรียนบานนาตาบคําขา ตําบลนาตาล อําเภอเตางอย กิจกรรมของโรงเรียนที่ดําเนินการไดแก รวบรวมพันธุไมทองถิ่นขนาดตางๆ เชน ไมปา ไมดอก ไมหอม และพืชสมุนไพร ซึ่งไดมาจากครู นักเรียน และผูปกครอง โดยมีนกั เรียน และไดจัดกิจกรรมประกวดการดําเนินการเกีย่ วกับสวน ใหความดูแลรักษาเปนอยางดี พฤกษศาสตรในโรงเรียนเมือ่ ป พ.ศ.2539 ผลปรากฏวาโรงเรียนบานตลาดขี้เหล็ก ซึง่ อยูภายใต ความดูแลของศูนยศึกษาการพัฒนาหวยฮองไครฯ เปนโรงเรียนที่ไดรับรางวัลชนะเลิศ ซึ่งมีจุดเดน คือ การใหความรวมมือของผูบริหารโรงเรียน นักเรียน และครู การนําความรูและประโยชนของ สวนพฤกษศาสตรมาใชประโยชนในการเรียนการสอนในวิชาตางๆ การปลูกฝงจิตสํานึกของ นักเรียนในการดูแลรักษาตนไมและการติดตามความกาวหนาอยางตอเนื่อง ตลอดจนเปนแหลง เผยแพรความรูใหกับโรงเรียนและสถานศึกษาใกลเคียง การดําเนินงานสวนพฤกษศาสตรในโรงเรียนทั้ง 10 แหงนี้ คาดวาจะเปนการ สนับสนุนตอโครงการอนุรักษพันธุกรรมพืชไดเปนอยางดี โดยตองอาศัยระยะเวลาและความ รวมมือจากหลายๆ ฝาย และเปนจุดหนึง่ ตอการสงเสริมจิตสํานึกตอการหวงแหนพันธุไมทองถิ่น การใหความรูท างดานพฤกษศาสตร ซึ่งจะนําไปสูการกระตุนเตือนเรื่องการอนุรกั ษ ทรัพยากรธรรมชาติ และการพัฒนาพันธุพชื เพื่อประโยชนตอเกษตรกรของประเทศไทยตอไปใน อนาคต 4. การเลือกที่ตั้งและการวางผังสภาพแวดลอมในโรงเรียน 4.1 ความสําคัญของการเลือกที่ตั้งของสถานศึกษา การเลือกที่ตั้งของสถานศึกษาเปนเรื่องทีม่ ีความสําคัญอยางยิ่งตอการ เจริญเติบโต สภาพความเปนอยูของครูและนักเรียน การเรียนการสอน และกิจกรรมที่เกิดขึ้น ภายในโรงเรียนตอไปในอนาคต การบริหารจัดการและการใชพื้นทีท่ ํากิจกรรมตางๆในสถานศึกษา ยอมไดรับอิทธิพลจากสภาพแวดลอมของพื้นที่นนั้ ๆ อาทิเชน อิทธิพลจากสิ่งแวดลอมทาง ธรรมชาติอันไดแก สภาพภูมิประเทศ และสภาพภูมิอากาศ อิทธิพลจาก สิง่ แวดลอมที่มนุษยสราง ขึ้น ไดแก สภาพอาคารบานเรือนในชุมชน การสัญจร ระบบสาธารณูปโภคและสาธารณูปการ และอิทธิพลจากสิ่งแวดลอมทางวัฒนธรรม ไดแก ประเพณีและวัฒนธรรมในชุมชน ลักษณะ

108

ประชากร ปจจัยตางๆเหลานี้ จําเปนจะตองถูกนํามาวิเคราะหอยางเอาใจใส เพื่อใหไดมาซึง่ ขอสรุปของที่ตั้งที่เหมาะสมของโรงเรียน อันจะนํามาซึ่งผลสําเร็จของการบริหารจัดการโรงเรียน ตอไป ปจจัยจากสิ่งแวดลอมดังที่ไดกลาวมาแลวสงผลกระทบตอสถานศึกษาในแงมุมที่ แตกตางกัน การออกแบบที่เหมาะสมตอสภาพภูมิประเทศและภูมอิ ากาศ ยอมสงผลตอภาวะ ความสะดวกสบายในการใชสอยพืน้ ที่ และยังมีความสําคัญตอการวางผังและกอสรางงาน สถาปตยกรรมและภูมิสถาปตยกรรมที่ประสบความสําเร็จ นอกจากนีน้ ักออกแบบและวางผัง สถานศึกษา ยังตองคํานึงถึงความพรอมทางดานสาธารณูปโภคและสาธารณูปการในชุมชน ทัง้ นี้ เพื่อนํามาใชใหเกิดประโยชนสูงสุดตอสถานศึกษา และสิ่งที่สาํ คัญที่สุด การออกแบบวางผัง สถานศึกษายังตองคํานึงถึงความตองการของประชาชนในทองถิน่ อีกทั้งมี ความสอดคลองกับวัฒนธรรม ประเพณีอันดีงามของชุมชนโดยรอบอีกดวย เนื่องจากเหตุผล ทั้งหมดดังที่กลาวมาแลวขางตน การเลือกที่ตั้งของสถาบันการศึกษา จึงเปนหัวใจสําคัญ ของ การออกแบบและวางผังสถานศึกษา ซึง่ นักออกแบบและผูบริหารโครงการจําเปนที่จะตองคํานึงถึง เปนอันดับแรก 4.1.1 องคประกอบที่ตองคํานึงถึงในการเลือกทําเลที่ตงั้ และจัดทําแผนผัง สถานศึกษา บุญชวย จินดาประพันธ (2536, อางจากอรนุช คุปรัตน: 2531) ได อธิบายวา ในการจัดทําแผนผังสถานศึกษา จําเปนที่จะตองคํานึงถึงองคประกอบหลายๆดาน ดังนี้ 1) องคประกอบทางดานประชากร ในดานแนวโนมของการขยายตัว และลักษณะของประชากร ที่เกิดการเปลีย่ นแปลงทั้งในระยะปานกลางและระยะยาว ในระหวาง 10-15 ป 2) องคประกอบทางดานการศึกษา ในดานนโยบายดานการเรียนการ สอน ทัง้ ในระดับประเทศและระดับทองถิน่ รวมถึงปญหาและอุปสรรคในการนําไปปฏิบัติ 3) องคประกอบทางดานภูมิศาสตร ในดานการคมนาคม สภาพภูมิ ประเทศและภูมิอากาศ ทั้งในดานบวกและดานลบ 4) องคประกอบทางดานเศรษฐกิจและการเงิน ในดานทีม่ าของงบ ประมาณ รายไดตางๆที่จาํ เปนตองใช และผลกระทบทางเศรษฐกิจที่จะเกิดขึน้ 5) องคประกอบทางดานสังคม ในดานลักษณะทางสังคมของชุมชน

109

โอกาสในการเขาเรียนของเด็ก ปญหาในชุมชนและผลกระทบทีม่ ีตอสถาบันศึกษา 6) องคประกอบทางดานภาษา ในดานผลกระทบของการใชภาษาของ ทองถิน่ และภาษาประจําชาติ ที่จะมีตอการจัดการเรียนการสอน 7) องคประกอบทางดานการเมืองการปกครองในดานความเปนอัน หนึง่ อันเดียวกันและความสามัคคีกันของคนในสังคม ในขณะเดียวกันก็ยงั คงรักษาวัฒนธรรม ประเพณี อันดีงามของทองถิน่ เอาไวได 8) องคประกอบทางดานกําลังคน ในดานความพรอมของบุคลากร ทัง้ จํานวน พื้นฐานความรู และสอดคลองกับความตองการของคนในทองถิ่นดวย 4.1.2 หลักในการพิจารณาเลือกทําเลที่ตั้งของสถานศึกษา การเลือกทําเลที่ตั้งสถานศึกษา มีความคลายคลึงกับการเลือกที่ตั้งของ สถานที่ใหบริการสาธารณะอื่นๆโดยทัว่ ไป ซึง่ พอจะสรุปไดดังนี้ 1) หลักในการพิจารณาพื้นที่ดิน ทีด่ ินที่จะนํามาสรางสถานศึกษา จะตองมีขนาดเหมาะสม กับการใชพนื้ ทีท่ ี่จะเกิดขึ้น รวมทัง้ กิจกรรมภายในโรงเรียน ไมใหญ เกินไปจนยากตอการดูแลรักษา และไมเล็กเกินไปจนคับแคบ และไมอาจขยายตัวไดในอนาคต บุญชวย จินดาประพันธ (2536, อางจากกรมสามัญศึกษา : 2522 ) ไดแสดงขนาดมาตรฐานของ ที่ดินโรงเรียนไวดังนี้ โรงเรียนขนาด โรงเรียนขนาด โรงเรียนขนาด โรงเรียนขนาด

1-24 หองเรียน มีที่ดินไมต่ํากวา 6 ไร 25-36 หองเรียน มีที่ดินไมต่ํากวา 9 ไร 37-48 หองเรียน มีที่ดินไมต่ํากวา 12 ไร 49-60 หองเรียน มีที่ดินไมต่ํากวา 15 ไร

นอกจากขนาดที่ดินทีเ่ หมาะสมแลว สภาพภูมิประเทศของโรงเรียนนัน้ ๆ ควรเอื้ออํานวยใหเกิดการพัฒนา ถามีตนไมใหญที่มีคณ ุ คาในพืน้ ที่ ใหพิจารณาถึงการออกแบบ เพื่อใหเกิดประโยชนสูงสุดโดยที่ยงั คงรักษาตนไมเหลานั้นไวได สภาพดินและน้าํ ธรรมชาติในพืน้ ที่ เปนอยางไร จะเอื้อประโยชนหรือกอใหเกิดอุปสรรคในการพัฒนา หากพืน้ ทีท่ ี่จะกอสรางเปนพืน้ ทีท่ ี่ปรับปรุงจาก พืน้ ทีท่ ี่ไดรับการพัฒนามา กอนแลว ตองพิจารณาถึงสภาพการใชประโยชนและสิ่งปลูกสรางเดิมในพืน้ ที่ วามีความ

110

สอดคลองและขัดแยงตอการใชพื้นที่สถานศึกษาใหมอยางไรบาง จะตองมีการแกไขปญหาที่จะ เกิดขึ้นอยางไร 2) หลักในการพิจารณาสภาพแวดลอมที่อยูโ ดยรอบพื้นที่ วามีความ เหมาะสมตอการตั้งสถานศึกษาหรือไมอยางไร สภาพชุมชนที่อยูโดยรอบเปนอยางไร มีความ ตองการสถานศึกษาหรือไม จํานวนนักเรียนในอนาคต การคมนาคมขนสง การเดินทางเขาถึง สถานศึกษาจากชุมชนมีความสะดวกหรือไม ทั้งนี้ระยะทางที่นักเรียนสวนใหญ (รอยละ 95) เดินทางมาเรียน ควรใชเวลาไมเกิน 45 นาที (บุญชวย จินดาประพันธ 2536, อางจากกรม สามัญศึกษา : 2522 ) ระบบการจราจรทีด่ ีก็เปนอีกปจจัยหนึ่งที่สําคัญ ทัง้ นี้เนื่องจากสถานศึกษา แตละแหงยอมสงผลใหเกิดความหนาแนนของการจราจรที่เพิ่มขึน้ ซึ่งอาจกอใหเกิดปญหาตอไป ในอนาคต นอกจากนี้ยงั ตองพิจารณาความสัมพันธระหวางการใชที่ดินในบริเวณขางเคียง วาจะ มีผลอยางไรตอการใชที่ดนิ ภายในสถานศึกษา ทั้งในดานกิจกรรม ทัศนียภาพ มลภาวะ ทั้งนี้ สถานศึกษาควรเปนสถานทีท่ ี่มีอากาศบริสุทธิ์ ปราศจากมลพิษ และกิจกรรมรบกวนใดๆ 3) หลักในการพิจารณาความพรอมดานสาธารณูปโภคและสาธารณูป การ สถานศึกษาจําเปนทีจ่ ะตองมีระบบสาธารณูปโภคที่เพียงพอ เชน ระบบไฟฟา ประปา โทรศัพท ระบบกําจัดขยะ การคมนาคม ถาในพืน้ ทีย่ ังขาดแคลน จะตองพิจารณาถึงความ เปนไปไดในการจัดสรางเพิม่ เติม โดยการตอเติมจากระบบที่มีอยูแลวในชุมชนขางเคียง สําหรับ สาธารณูปการ มีความจําเปนรองลงมา เพื่อใหบริการแกบุคลากรและนักเรียนเมือ่ มีความจําเปน เชน สถานีอนามัย ไปรษณีย สถานีตํารวจ สวนสาธารณะ สถานที่ราชการอืน่ ๆ เปนตน 4) หลักในการพิจารณาความเปนไปไดและความคุมคาในการลงทุน ทั้งนี้ตองดูวัตถุประสงคในการใหบริการของโรงเรียน และประโยชนที่จะเกิดขึน้ เมื่อเปรียบเทียบ กับงบประมาณที่จะตองเสียไป ในดานตางๆ วามีความเหมาะสมและคุมคาหรือไม หากมี คาใชจายมากเกินไปกวางบประมาณทีม่ ีอยู มีความจําเปนทีจ่ ะตองลดคาใชจายลง จะกอใหเกิด ความเสียหายแกการจัดสรางโรงเรียนหรือไม การลดคาใชจายสามารถทําไดหลายวิธี เชน การ ลดขนาดของที่ดิน การยายสถานที่ เพื่อใหไดทที่ ี่เหมาะสมกวาเดิม การเพิม่ จํานวนรับของ นักเรียน (เพื่อเพิ่มรายได) การลดระยะเวลาในการกอสราง หรือแบงการกอสรางออกเปนชวงๆ เปนตน ในการกอสรางโรงเรียนประถมศึกษาควรเปนไปตามมาตรฐานโรงเรียนประถมศึกษา ตามเกณฑของกรมสามัญศึกษา พ.ศ. 2522 ซึ่งเนนในดานของสภาพแวดลอมภายในโรงเรียนที่ ดี สวยงาม ถูกสุขลักษณะ ไมมนี ้ําขัง น้ําครํา กองขยะ หรือสิ่งปฏิกูล ปราศจากมลพิษ ทั้ง

111

กลิ่น ควัน ฝุน รบกวน ตัง้ อยูในสิง่ แวดลอมที่ดีงาม บริเวณรอบๆโรงเรียนไมมีแหลงเสื่อมโทรม ทางดานศีลธรรม

4.2 บุคคลที่มีสว นเกี่ยวของในการวางแผนผังของสถานศึกษา เนื่องจากโรงเรียนเปนสถานที่สําคัญทีจ่ ัดการศึกษาใหแกเด็กๆในชุมชน การวางผัง จึงจะตองระดมความคิดจากบุคคลหลายๆฝาย เพือ่ ใหเกิดประสิทธิผลสูงสุด ประกอบดวย ผูแทนชุมชน ผูบริหารการศึกษาของทองถิ่นนั้นๆ ที่ปรึกษาทางการออกแบบอาคารเรียน สถาปนิก วิศวกร เจาหนาที่เทศบาล ครูใหญ อาจารยใหญ หรือเจาของโรงเรียน นักเรียน คนงาน ภารโรง โดยในการวางผังตองคํานึงถึงประโยชนในการพัฒนาการศึกษาในทุกๆดาน 4.3 การแบงสวนตางๆในสถานศึกษา ภายในสถานศึกษามีการใชประโยชนที่ดินเพื่อกิจกรรมตางๆมากมาย เชน การเรียนการ สอน กิจกรรมนันทนาการและการกีฬา การบริหาร การพักผอน เปนตน กิจกรรมเหลานีม้ ี ลักษณะการใชสอยพืน้ ที่และสภาพแวดลอมที่แตกตางกันออกไป ดังนัน้ เพื่อใหเกิดประโยชนสงู สุด ในการใชสอยพื้นที่ การบริหารจัดการ และการดูแลรักษา นักบริหารการศึกษาและนักการศึกษา ไดจัดแบงสวนการศึกษาออกเปนหลายสวน โดยใชลกั ษณะของกิจกรรมที่เกิดขึ้นในโรงเรียนเปน เกณฑในการแบงดังตอไปนี้ (บุญชวย จินดาประพันธ 2536) 1) บริเวณการสังคม 2) บริเวณการศึกษา 3) บริเวณทีพ ่ ักอาศัย 4) บริเวณการกีฬาและสถานทีพ ่ ักผอน 5) บริเวณที่สงวน

4.3.1 บริเวณการสังคม (Social Zone) เปนพืน้ ทีท่ ี่จัดไวสําหรับใหบริการแก สาธารณะ ทั้งภายในและภายนอกโรงเรียน ดังนัน้ พืน้ ที่บริเวณนี้จงึ ควรมีความสัมพันธเชื่อมโยง กับบุคคลภายนอก องคประกอบโดยทั่วไปของสวนนี้ประกอบดวย รานอาหาร รานคา สโมสรครู และศาลาเยีย่ มนักเรียน หรือศาลาพักรอน บริเวณที่ใชทํากิจกรรมตางๆ และพื้นที่จัดนิทรรศการ

112

พื้นที่สัญจรและลานจอดรถ โรงเรียนทีม่ ีขนาดใหญอาจมีศูนยบริการประชาชนในชุมชน ศูนยฝกอาชีพ อยูในบริเวณนี้ดวย

เชน

4.3.2 บริเวณการศึกษา (Educational Zone) พื้นที่บริเวณนีน้ ับวาเปนหัวใจหลักของโรงเรียน เพราะกิจกรรมหลักคือ การเรียนการสอน และการอบรมบมนิสัย จะเกิดขึ้นในพื้นที่แหงนี้ บริเวณการศึกษายังแบงออก ไดอีก 2 เขต คือ เชนศูนยกลางการบริหาร 1) เขตที่ประชากรในโรงเรียนใชรว มกัน หอสมุดกลางสโมสรนักเรียน หอประชุม สโมสรอาจารย ศูนยเรียนรวม เปนตน 2) เขตเฉพาะของแตละแผนกวิชา สายวิชาการตางๆ เชนศูนยบริหาร ของสายวิชาการเฉพาะ อาคารเรียน หองเรียน หองปฏิบัติการ หองพักครู เปนตน

ภาพที่ 96 หองปฏิบัติการทางภาษาจัดเปนเขตเฉพาะที่อยูในบริเวณการศึกษา (Educational Zone) ที่มา: บริษัทอินทราการพิมพ, ม.ป.พ.

113

บุญชวย จินดาประพันธ (อางจาก William W. Caudill, 2536: 31) ไดทําการศึกษา เรื่องพื้นทีห่ องเรียนในระดับประถมตน เพื่อกําหนดพื้นที่หองเรียน โดยคํานึงถึงระดับการศึกษา กิจกรรมและจํานวนผูใชภายในหองเรียน ซึ่งสามารถสรุปเนื้อที่ของแตละหองเรียนไดดังนี้ ตารางที่ 8 พื้นที่หองเรียนในระดับประถมตน ประเภทหองเรียน

เนื้อที่เปนตารางเมตรตอคน

1. หองเรียนอนุบาล

3-4

2. หองเรียนประถม

2.5-5.8

3. หองเรียนมัธยม

1.8-2

4. หองเรียนวิทยาศาสตร-ศิลป

2.5-4

5. หองสมุด

1-3

6. หองประชุม

0.7

7. โรงอาหารแบบชวยตัวเอง

1-2

8. หองกีฬาในรม

7-8

ที่มา: บุญชวย จินดาประพันธ (อางจาก William W. Caudill, 2536) 4.3.3 บริเวณที่พักอาศัย (Residential Zone) ไดแกสวนที่เปนบริเวณพืน้ ทีท่ ี่จัดไวสําหรับเปนทีพ่ ักอาศัย สําหรับครู นักการภาร โรง ในบางโรงเรียนอาจมีหอนอนของนักเรียนรวมอยูด วย ซึง่ ควรมีพื้นที่ 150 ตารางฟุต ตอ นักเรียน 1 คน และ 100 ตารางฟุต ตอนักเรียนเพิม่ ขึ้น 1 คน พืน้ ทีท่ ี่จะปลูกสรางอาคารควร มีขนาด 2/3 ของบริเวณ และ 1/3 ใชเปนบริเวณตกแตงประกอบตัวอาคาร ควรมีบริเวณแยก เปนสัดสวนสําหรับพักผอนและพักอาศัยไดอยางเงียบสงบและปราศจากการรบกวนจากสิ่งตางๆ และมีทางสัญจรที่สะดวก (บุญชวย จินดาพันธ, 2536: 40) 4.3.4 บริเวณการกีฬาและสถานทีพ่ ักผอน (Sport and Recreational Zone)

114

เปนบริเวณพืน้ ทีท่ ี่จัดไวสําหรับกิจกรรมนันทนาการสําหรับเด็ก เชนทีน่ ั่ง พักผอน สนามเด็กเลน สนามกีฬาตางๆ เปนบริเวณที่มีกิจกรรมพลุกพลานในเวลาพักและกอน เขาชั้นเรียนสําหรับเด็กๆ ในโรงเรียน สวนใหญแลวสามารถแบงออกได 2 บริเวณคือ 1) บริเวณการกีฬา เปนสถานทีห่ รือบริเวณที่จัดใหนกั เรียนไดจัด กิจกรรมที่สง เสริมทักษะดานการกีฬาหรือสมรรถนะของรางกายของครูและนักเรียน มีทั้งสวนที่อยู ในอาคารและสวนที่อยูภายนอกอาคาร พื้นที่เหลานี้มคี วามสําคัญอยางยิ่งตอพัฒนาการทางดาน รางกายและสติปญญาของเด็ก ทางโรงเรียนจึงควรจัดสรรใหเพียงพอ 2) บริเวณที่พกั ผอน เปนพืน้ ทีท่ ที่ ุกคนในโรงเรียนจะไดใชเพื่อการ พักผอนนอกเวลาเรียน ประกอบดวน บริเวณเด็กเลน (Play lot) สนามเด็กเลน (play ground) สวนหยอม (Garden) ที่นงั่ พักผอน เปนตน 4.3.5 บริเวณที่สงวน (Conservation Zone) ไดแกบริเวณพื้นทีท่ ี่จัดไวเปนพื้นที่สงวนสําหรับโรงเรียนทางดานตางๆ ไดแก บริเวณสวนปา หรือ พืน้ ที่ไมไดใชประโยชน เปนตน พื้นที่เหลานี้สามารถใชเปนที่รองรับการ ขยายตัวของโรงเรียนตอไปในอนาคต 4.4 การออกแบบและการวางผังอาคารเรียนและการจัดสภาพหองเรียน การออกแบบและการวางอาคารเรียน จําเปนที่จะตองอาศัยผูทมี่ ีความรู ทางดานสถาปตยกรรมและภูมิสถาปตยกรรม เพื่อใหไดอาคารสถานทีท่ ี่เหมาะสมกับประโยชนใช สอย โดยมีสงิ่ ที่ตองคํานึงเปนพืน้ ฐานเบือ้ งตน คือ ประโยชนใชสอย รสนิยมและความสวยงาม วัสดุ เทคนิคการกอสราง และเงินทุน ในการออกแบบและวางผัง ผูออกแบบจะทําการสํารวจ ขอมูลเบื้องตน ทัง้ ขอมูลเกีย่ วกับความตองการของผูใช ซึ่งในทีน่ ี้หมายถึง ครู นักเรียน ภารโรง และผูปกครอง และขอมูลเกี่ยวกับสถานที่ตั้งของโครงการ เชน สภาพภูมิประเทศ สภาพ ภูมิอากาศ ปจจัยทางธรรมชาติ ปจจัยตางๆที่มนุษยสรางขึ้น รวมไปถึงปจจัยทางวัฒนธรรม จากนั้นจึงนําขอมูลมาวิเคราะหและสังเคราะหเพื่อหาศักยภาพของพื้นที่ในการกอสรางโรงเรียน ผูออกแบบจะพยายามวางตําแหนงของอาคารตางๆใหเหมาะสม กอใหเกิดความสะดวกในการใช งาน และในขณะเดียวกันก็มีความงดงาม นาประทับใจ มีสภาพแวดลอมที่ดี สวนในเรื่องวัสดุ และเทคนิคการกอสรางนัน้ ขึ้นอยูก ับการออกแบบและเงินทุนที่ใชวา มีมากนอยเพียงไร การวาง

115

ผังอาคารเรียนสามารถแบงออกไดเปน 6 แบบดังที่จะไดนําเสนอตอไป (บุญชวย จินดาประพันธ อางจาก ปริญญา อังศุสิงค, 2536: 45)

4.4.1 ชนิดของการออกแบบวางผังโรงเรียน 1) แบบแกน (Core Type) เปนการวางผังอาคารเรียนแบบงายๆ โดย จัดทางเดินไวเปนแกนกลางในแนวยาว และมีหองเรียนอยู 2 ขางของทางเดิน การจัดแบบนี้ เหมาะสําหรับประเทศในเขตหนาวมากกวาในเขตรอน เพราะยากแกการถายเทอากาศ เกิดเสียง รบกวนมาก และอับแสงบริเวณทางเดินตรงกลาง ในประเทศไทยมักนิยมออกแบบใหมีหองเรียน อยูดานเดียวของทางเดินเพือ่ ปองกันปญหาดังกลาว

ภาพที่ 97 แสดงการออกแบบวางผังอาคารแบบแกน (Core Type) ที่มา: บุญชวย จินดาประพันธ, 2536 2) แบบทึบ (Loft Type) การจัดแบบนี้เหมาะสําหรับประเทศในเขต หนาวเชนเดียวกัน โดยการวางหองตางๆรวมกลุมกันอยูภายในอาคารเดียว การจัดแบบนีต้ อง อาศัยอุปกรณเครื่องปรับอากาศ และระบบไฟฟามาชวยปรับใหเกิดสภาพแวดลอมที่เหมาะสมแก การเรียนการสอน

116

ภาพที่ 98 แสดงการออกแบบวางผังอาคารแบบทึบ (Loft Type) ที่มา: บุญชวย จินดาประพันธ, 2536 3) แบบนิ้วมือ (Finger Type) เปนการวางอาคารเรียงเปนแถว กระจายเปนกลุมๆอยูภายในโรงเรียน เหมาะสําหรับภูมิอากาศของประเทศในเขตรอนชื้น เนื่องจากมีความโปรงสบาย และยังงายตอการวางแผนการขยายตัวของโรงเรียนอีกดวย

ภาพที่ 99 แสดงการออกแบบวางผังอาคารแบบนิ้วมือ (Finger Type) ที่มา: บุญชวย จินดาประพันธ, 2536

117

4) แบบกลุม (Cluster Type) เปนการจัดวางอาคารอยูกันเปนกลุม อยูใกลชิดกันอยางมีระเบียบ ทัง้ นี้เพือ่ ใหเหลือพื้นที่สําหรับทํากิจกรรมรอบนอกของกลุมอาคาร เหมาะสําหรับโรงเรียนขนาดเล็ก

ภาพที่ 100 แสดงการวางผังอาคารแบบกลุม รูปแบบที่ 1 ที่มา: บุญชวย จินดาประพันธ, 2536

ภาพที่ 101 แสดงการวางผังอาคารแบบกลุม รูปแบบที่ 2 ที่มา: บุญชวย จินดาประพันธ, 2536

118

ภาพที่ 102 แสดงการวางผังอาคารแบบกลุม รูปแบบที่ 3 ที่มา: บุญชวย จินดาประพันธ, 2536 5) แบบปก (Wing Type) เปนการออกแบบอาคารแบบสมมาตร โดย มีอาคารทอดตัวในแนวยาวเปนแกนกลางตอดวยอาคารปก 2 ดานที่อยูในแนวตัง้ ฉากกับอาคาร แกนกลาง เปนการออกแบบที่เกิดประโยชนใชสอยไดมาก สะดวกในการใชงาน ภายในพืน้ ที่ จํากัด และยังมีความโปรงสบาย จึงเปนลักษณะการวางผังที่เปนทีน่ ิยมอยางมากในประเทศไทย

119

ภาพที่ 103 แสดงการออกแบบอาคารแบบปก (Wing Type) ที่มา: บุญชวย จินดาประพันธ, 2536

6) แบบอิสระหรือแบบวิทยาเขต (campus Type) เปนการวางผัง อยางมีระบบโดยใชหลักการวางผังสถานศึกษาขนาดใหญเขามาใช เริ่มจากการแบงพื้นที่ใชสอย ออกเปนกลุม ๆ ตามลักษณะการใชงานเฉพาะดาน จากนั้นจึงจัดวางอาคารในแตละกลุมใหมี ความสัมพันธกันอยางลงตัว และเชื่อมโยงกับสวนอืน่ ๆของโรงเรียน

120

ภาพที่ 104 แสดงการออกแบบวางผังอาคารแบบอิสระ (Campus Type) ที่มา: บุญชวย จินดาประพันธ, 2536 4.4.2 คุณลักษณะของอาคารและโรงเรียนที่ดี โรงเรียนที่ดีนนั้ ตองมีองคประกอบหลายประการรวมกัน สิง่ ที่สาํ คัญเปน อันดับแรกคือตองมีความเหมาะสมในการเลือกที่ตั้งของโรงเรียนและลักษณะของพื้นที่ นอกจากนีก้ ารออกแบบและวางผังอาคารและหองเรียนยังตองมีความเหมาะสม สวยงาม โดยมีเนื้อที่โรงเรียน อาคาร หองเรียนที่เพียงพอกับจํานวนนักเรียนและครู มีประสิทธิภาพใน การใชสอยพืน้ ที่ อาคาร อุปกรณตางๆอยางไดผลเต็มที่ สามารถทําการขยายตัวและยืดหยุน ได นอกจากนี้ในการออกแบบวางผังยังจําเปนตองคํานึงถึงความปลอดภัยของทุกคนใน โรงเรียน มีสุขลักษณะและอนามัยที่ดี และงายตอการดูแลรักษาอีกดวย

121

4.5

การออกแบบและการวางผังสวนสําหรับเด็ก

ภายในโรงเรียนนัน้ พื้นทีน่ ันทนาการภายนอกอาคารสําหรับเด็ก นับวามีความสําคัญ ไมยิ่งหยอนไปกวาอาคารเรียนเลย ทัง้ นี้เนื่องจากกิจกรรมนันทนาการชวยสงเสริมพัฒนาการ ทั้งทางดานรางกายและจิตใจของเด็ก ดังนัน้ การออกแบบสวนสําหรับเด็ก ซึ่งโดยทั่วไป ประกอบดวย สนามเด็กเลน พืน้ ที่นงั่ พักผอน และพืน้ ที่ลานโลงเอนกประสงคภายนอกอาคาร จึงเปนเรื่องทีน่ ักออกแบบทุกคนควรตองใหความเอาใจใส 4.5.1 แนวความคิดในการออกแบบสวนสําหรับเด็ก กอนทีจ่ ะออกแบบสวนสําหรับเด็ก นักออกแบบควรทําความเขาในกับ พฤติกรรมการเลนของเด็ก เพื่อที่จะไดสามารถพัฒนางานออกแบบ ใหตอบสนองตอความ ตองการของเด็กได เด็กๆตองการสถานทีเ่ ลนที่เกี่ยวของกับการเคลื่อนไหว เชน กระโดด ลื่น หมุน แกวง เปนตน บางครั้งเด็กก็อยางเลนตามลําพังโดยมีวัสดุประกอบการเลนทีพ่ วกเขา เห็นวานาสนใจ เชน ทราย ดิน หรือน้าํ ในขณะเดียวกันพวกเขาก็ตองการพื้นที่ในการเลน เปนกลุมรวมกับเพื่อนๆ ทัง้ กลุมเล็กและกลุมใหญ โดยมีวัสดุอุปกรณในการเลนทีเ่ หมาะสม ในการเลนพวกเขาควรมีโอกาสไดใกลชิดและสัมผัสกับสิ่งแวดลอมตามธรรมชาติอยาง ปลอดภัย เชน การปนตนไมในระดับทีไ่ มเปนอันตราย การสรางเขื่อนกั้นลําธาร เปนตน สวน พวกเขาควรสามารถกําหนดบทบาทในการเลนตามจินตนาการของตนไดอยางเต็มที่ สําหรับเด็กควรตอบสนองความตองการของเด็กตามที่ไดกลาวมา และควรมีความยืดหยุน เพียงพอที่จะสามารถรองรับลักษณะการเลนที่แตกตางกันของเด็กในหลายๆวัย โจเซฟ เชียรา และ ลี คอปเปอรแมน (1984) กลาวถึงองคประกอบของพืน้ ทีส่ วนสําหรับเด็ก วาควร ประกอบดวย 1) 2) 3) 4) 5) กิจกรรมหลายประเภท

สนามเด็กเลนสําหรับเด็กเล็ก พื้นที่ปดลอมสําหรับวางอุปกรณเครื่องเลน สําหรับเด็กระดับประถม สนามหญาสําหรับวิ่งเลน และเลนเกมสแบบไมเปนทางการ พื้นที่รมเงาสําหรับกิจกรรมพักผอนหยอนใจ และทํากิจกรรมเบาๆ พื้นที่ลานเอนกประสงค ทีม่ ีการติดตั้งระบบไฟฟาแสงสวาง สําหรับ

122

ก. การเลนเสก็ตบอรด เตนรํา และเกมสอนื่ ๆ ข. การเลนบาสเสก็ตบอล วอลเลยบอล เทนนิส แฮนบอล แบ็ตมินตัน เปนตน 6) พื้นที่สําหรับการเลนในสนาม เชน ฟุตบอล วิง่ เลนวาว 7) องคประกอบอื่นๆ เชน ศาลาปคนิค พืน้ ที่เก็บของ หองน้ํา น้าํ ดืม่ ทางเดิน มานัง่ ถังขยะ เปนตน 4.5.2 การออกแบบสนามเด็กเลนพรอมอุปกรณเครื่องเลน สนามเด็กเลนเปนองคประกอบที่สําคัญของสวนสําหรับเด็ก ซึ่งสวนใหญที่ คุนกันดีก็คงจะเปนสนามเด็กเลนพรอมอุปกรณ ซึ่งในประเทศไทยมักจัดสรางอยางงายๆ และใชอุปกรณสําเร็จรูปทีท่ ําจากเหล็ก เนื่องจากมีราคาถูก และใชสีสันที่สดใส เมื่อใชไปได ระยะหนึ่งก็มักเกิดปญหาการเสื่อมสภาพของวัสดุที่ใช และอาจกอใหเกิดอันตรายตอเด็กได นักออกแบบควรเรียนรูหลักที่ถูกตองในการออกแบบสนามเด็กเลน เริ่มตั้งแตการเลือกที่ตงั้ การออกแบบในรายละเอียด และการจัดการ ดังที่ เดวิด (1991) ไดนําเสนอดังนี้ 1) การเลือกทําเลที่ตั้ง สนามเด็กเลนควรอยูในระยะทีเ่ ด็กสามารถ เขาถึงไดสะดวกและปลอดภัย เด็กเล็กๆจําเปนตองมีผปู กครองคอยดูแลขณะเลน ที่เลนของพวก เขาควรอยูภายในระยะ 150 เมตร จากบาน และไมควรถูกขวางกัน้ ดวยถนนที่มีความ พลุกพลานมากนัก สวนเด็กโตนั้นสามารถใชสนามเด็กเลนที่อยูห า งไกลออกไปในระยะไมเกิน 500 เมตร จากบาน ควรจะมีสวนบริการอยูในละแวกใกลเคียงเพื่อความสะดวกในการดูแลรักษา พื้นที่สนามเด็กเลนควรมีขนาดใหญพอสําหรับกิจกรรมหลากหลายที่จะเกิดขึ้น โดยไมกอใหเกิด ความขัดแยงระหวางกิจกรรมนั้นๆ พื้นที่ทถี่ ูกเลือกควรมีการระบายน้าํ ไดดี หรือสามารถปรับปรุงระบบ การระบายน้าํ ได เปนพื้นทีท่ ี่มองเห็นไดชัดเจนเพื่อใหงา ยในการดูแล ถาเปนไปไดควรมีลักษณะ ภูมิประเทศที่เอื้ออํานวยใหสามารถออกแบบพื้นทีท่ ี่เลนระดับไดอยางนาสนใจ และมีพนื้ ที่สาํ หรับ ปลูกพันธุไม ขนาดพืน้ ที่สนามเด็กเลนตอบานพักอาศัย 1 ครอบครัวมีดังนี้ (David, 1991)

123

ตารางที่ 9 ขนาดพืน้ ที่สนามเด็กเลนตอบานพักอาศัย 1 ครอบครัว ประโยชนใชสอย

พื้นที่(ต.ร.ม.)/ ครอบครัว

พื้นที่รวมของสนามเด็กเลน

(แบงออกเปน) พื้นที่เลนแบบไมเปนทางการ

พื้นที่เลนแบบเปนทางการ

(แบงยอยไดเปน) พื้นที่เลนสําหรับเด็กเล็ก (ภายในระยะ 50 ม. จากบาน)

25 %

พื้นที่เลนสําหรับเด็กอายุ 5-1 ขวบ (ภายในระยะ 400 ม. จากบาน)

75 %

หมายเหตุ พื้นที่เลนโดยรวมสําหรับเด็กเล็กควรมีพนื้ ทีอ่ ยางนอย โดยรวมสําหรับเด็ก 5-12 ขวบ ควรมีพื้นทีอ่ ยางนอย 500 ต.ร.ม.

100 ต.ร.ม. และพื้นที่เลน

ที่มา: David, 1991 2) การวางผัง สนามเด็กเลนควรไดรับการออกแบบและจัดการโดย คํานึงถึงความตองการของเด็กเปนหลัก ผูออกแบบควรศึกษาความสนใจของเด็กในแตละวัย ทางเลือกในการเลนของพวกเขา นอกจากนี้สภาพภูมิประเทศของพืน้ ที่ก็มีความสําคัญ พื้นที่สาํ หรับวางเครื่องเลนควรราบเรียบพอสมควรเพื่อความปลอดภัยในการเลน เชนเดียวกัน สวนพื้นที่ที่อยูห างออกมานัน้ สามารถออกแบบเลนระดับ เพื่อสรางความนาสนใจใหแกพนื้ ที่ และ สงเสริมจินตนาการในการเลนใหแกเด็ก อยางไรก็ดีการเปลี่ยนระดับหรือเนินในธรรมชาติมักถูก เกรดไถใหราบระหวางการปรับปรุงพื้นที่ ซึ่งนอกจากจะทําใหคาใชจายเพิ่มขึ้นโดยไมจําเปนแลว ยังลดพืน้ ที่ระดับที่ใชในการละเลนของเด็กไดอีกดวย สําหรับพืน้ ที่ทแี่ บนราบอยูแลวตามธรรมชาติ อาจจําเปนตองสรางเนินจําลองทีน่ าสนใจ ที่ดูเปนธรรมชาติ ตนไมที่ปลูกในสนามเด็กเลนควรให ความรูสึกของแนวขอบเขตพืน้ ที่ เพื่อลดความขัดแยงในเรื่องของขนาดสวนระหวางตัวสนามเด็ก เลนเองและสภาพแวดลอม และเพื่อเปนแนวปองกันอันตรายไดในระดับหนึง่ ควรหลีกเลี่ยงการใช พันธุไมที่มีใบหรือผลที่เปนพิษ หรือมีหนามหรือขนทีอ่ าจเปนอันตรายได การจัดวางอุปกรณการ

124

เลนนัน้ ขึ้นอยูก ับอุปกรณที่เลือกมา และระยะปลอดภัยที่ตองการสําหรับเครื่องเลนเหลานัน้ และ ควรแบงแยกบริเวณการเลนของเด็กตางวัยออกจากกัน การออกแบบสนามเด็กเลนควรจัดใหมีพนื้ ทีท่ ี่สงเสริมกิจกรรมทาง สังคมระหวางเด็ก และมีเสนทางเดินทีก่ วางเพียงพอสําหรับรถเข็น โดยหลีกเลีย่ งการใชขั้นบันได ใชพื้นผิวกันลืน่ มีระบบระบายน้ําที่ดี และเปนเสนทางที่ไมตัดผาเขาไปกลางพืน้ ทีก่ ิจกรรมหรือ ผานหนาชิงชาหรือกระดานลืน่ นอกจากนี้ทางเสนทางอาจถูกออกแบบใหใชเปนพืน้ ที่สาํ หรับการ เลนได เชน ทางสําหรับสเก็ตบอรด รอลเลอรสเก็ต ปน จักรยาน วิง่ เลนไลจับ เปนตน อุปกรณการเลนที่ประยุกตจากของจริง เชนตูรถไฟ รางรถไฟ สามารถนํามาเปนสวนประกอบของสนามเด็กเลนที่นา สนใจไดดี แตตองนํามาดัดแปลงให สามารถเหมาะสมกับการเลนในหลายรูปแบบ เชน ปน คลาน ลืน่ ซอน วิ่ง กระโดด เปนตน สนามเด็กเลนควรออกแบบสําหรับการใชตลอดทั้งป ดังนัน้ จึงควรมีสถานทีท่ ี่กําบังฝนได และควร จัดสถานที่สําหรับผูปกครองใหสามารถดูแลบุตรหลาน ในขณะเดียวกันก็พบปะสังสรรคกันได โจเซฟ เชียรา และ ลี คอปเปอรแมน (1984) แสดงหลักการวาง ผังสวนสําหรับเด็กดังนี้ ก. สนามเด็กเลนสําหรับเด็กเล็กและพื้นที่วางอุปกรณเครื่องเลน ควรอยูใกลๆกัน และควรอยูใ กลกับโรงเรียนอีกดวย ข.

พืน้ ที่สนามหญาเปดโลงสําหรับวิ่งเลนควรอยูใกลกับสนาม เด็กเลนสําหรับเด็กเล็ก และพื้นที่จัดวางอุปกรณเครื่องเลน เพื่อความสะดวกในการใชสอยพื้นที่ของเด็กทุกวัย

ค. พื้นที่สําหรับกิจกรรมพักผอนหยอนใจสําหรับเด็กและผูใ หญ ควรอยูหางจากพื้นที่กจิ กรรมวิ่งเลน และเคลื่อนไหวตางๆ และควรอยูในบริเวณที่มีรมเงา และพื้นทีธ่ รรมชาติอื่นๆ ง. พื้นที่ลานเอนกประสงคควรแยกออกจากพื้นที่อื่นๆโดยใช พรรณไม และตั้งอยูใกลอาคารกีฬาของโรงเรียน เพื่อที่จะ สามารถใชสาํ หรับการออกกําลังกาย และเลนกีฬาในชั่วโมง พละศึกษาไดโดยไมรบกวนการเรียนการสอนในวิชาอืน่ ๆ อุปกรณการเลนกีฬาควรเปนแบบที่ถอดประกอบและ เคลื่อนยายได

125

จ. พื้นที่สนามหญาสําหรับการเลนกีฬาควรมีระดับที่ราบเรียน สม่ําเสมอ มีการระบายน้ําไดดีโดยมีความลาดชันไมเกิน 2.5 เปอรเซ็นต ฉ. โดยทั่วไปการแบงพื้นที่สวนสําหรับเด็กเลนควรแบงออกเปน พื้นที่ทาํ กิจกรรมดังนี้ - ประมาณครึ่งหนึง่ ของพื้นทีค่ วรมีลักษณะคลาย สวนสาธารณะ ประกอบดวยพืน้ ที่สนามหญาเปด โลงสําหรับการวิ่งเลน พืน้ ที่ใหรมเงาสําหรับการ และองคประกอบอืน่ ๆดังที่ได พักผอนหยอนใจ อธิบายไปแลว - พื้นที่อีกครึ่งหนึ่งควรประกอบดวยสนามเด็กเลน สําหรับเด็กเล็ก (2-2.5 ไร) พื้นที่วางอุปกรณเครื่อง เลน และพืน้ ที่ลานเอนกประสงค และพืน้ ที่สนาม หญาสําหรับเลนกีฬา (มีพนื้ ที่ขนาดตั้งแต 4.5 ไร สําหรับเลนซอฟทบอล ไปจนถึง 10 ไร สําหรับ เลนเบสบอล) ซ. พื้นที่สวนสําหรับเด็กควรไดรับการพัฒนาอยางเต็มที่ดวย การจัดภูมิทัศนสําหรับควบคุมกิจกรรม และการสัญจร และเพื่อใหเกิดความนาดึงดูดใจ ควรมีพื้นที่ปองกันแดดฝน สาธารณะที่สามารถเขาถึงไดสะดวก มีหอ งเก็บของสําหรับ อุปกรณการดูและรักษาและอุกรณการเลนตางๆ มีหองน้ําที่ พอเพียง น้ําดื่ม ทางเดินที่กวางพอสําหรับรถเข็นเด็ก ทาง จักรยาน มานัง่ สําหรับเด็กและผูใหญ และถังขยะ 3) การเลือกเครื่องเลน ก. โครงสรางสําหรับการปนปาย ควรมีความทาทายสําหรับ เด็ก มิฉะนัน้ เด็กจะไมสนใจที่จะเลน แตควรมีระดับความ สูงที่จาํ กัด และมีพนื้ นุม มารองรับขางใต ไรขอบที่ขรุขระ หรือซอกมุมทีแ่ ขนขาของเด็กอาจเขาไปติดได ไมเปนวัสดุที่ ดีทีสุดเพราะ สามารถรักษาระดับอุณหภูมิไมใหรอนเกินไป

126

ทามกลางแสงแดดรอนจัด เนื่องจากไมผกุ รอนงาย จึงควร ทาสีเคลือบผิวปองกันไมจากสภาพดินฟาอากาศที่ เปลี่ยนแปลงไปตลอดเวลา พื้นที่โดยรอบอุปกรณควรกวาง พอที่เด็กจะกระโดดขึ้นลงไดสะดวก นอกจากโครงสรางแข็ง อาจใชตาขายเชือกที่แข็งแรงพอ ซึง่ จะชวยใหเด็กพัฒนาการ ทรงตัวไดมากขึ้น ข. ชิงชา เปนเครื่องเลนที่เด็กทุกวัยชอบ ซึง่ มีการออกแบบใน หลายรูปแบบ ชิงชาควรถูกสรางใหตรงตามมาตรฐาน ทั้ง การรับน้ําหนัก และความมัน่ คงแข็งแรงของโครงสราง เพื่อ ลดอุบัติเหตุจากการเลน ความสูงของชิงชาอาจมีความสูง ไดหลายระดับขึ้นอยูกับวัยของเด็ก ซึง่ จะใหลักษณะการ แกวงไกวที่มีความเร็วชาแตกตางกัน การออกแบบที่นงั่ ก็ ควรใหมีความมั่นคงแข็งแรง และปลอดภัยสําหรับคนนั่ง ค. กระดานลืน่ มีทั้งแบบกระดานลืน่ เดี่ยว และแบบเปนเครื่อง เลนชุดรวมเปนโครงสรางขนาดใหญ กระดานลืน่ อาจกอให เกิดอุบัติเหตุไดจากการใชผิดประเภทของเด็ก เชน การปน ขึ้นกระดานลืน่ การเลนผลักกันบนขั้นบันได ดังนัน้ ในการ ออกแบบจึงตองคํานึงถึงความปลอดภัยในการเลนของเด็ก ในทุกสวนของเครื่องเลน ทัง้ มุมเอียงของกระดานลืน่ ความ กวางของกระดานลืน่ ราวจับ พืน้ ผิวกระดานลืน่ และ พื้นผิวดินที่รองรับปลายกระดานลืน่ เปนทีน่ ิยมมากใน ง. อุปกรณเครื่องเลนแบบหมุนรอบตัว สนามเด็กเลน เครื่องเลนแบบหมุนสามารถกอใหเกิด อันตรายไดงายมาก เนื่องจากในการเลนตองมีการ เคลื่อนไหวจากแรงเหวี่ยง และมีแรงปะทะสูง อันตรายอาจ เกิดเมื่อเด็กพยายามเขาไปเลนหรือผละจากเครื่องเลน เมื่อ ยังมีการหมุนอยู หรือมีการแกลงผลักกันระหวางเด็ก ดวยกัน เครือ่ งเลนชนิดนีจ้ งึ ควรมีการติดตั้งที่มนั่ คง มีการ

127

ดูแลรักษาอยูต ลอดเวลา และไมควรออกแบบเครื่องเลนที่ หมุนเร็วและแรงมากเกินไป จ. อุปกรณเครื่องเลนแบบโยก เครื่องเลนชนิดนี้มกั มีลักษณะ เปนรูปสัตว ติดตั้งบนสปริงหรือแผนโลหะ มักติดตั้งใน สนามเด็กเลนสําหรับเด็กเล็ก จึงควรไดรับการดูแลไมใหมี ความแข็งหรือฝดเกินกวาที่เด็กจะเลนได

ภาพที่ 105 เครื่องเลนแบบหมุนรอบตัว ที่มา: บริษัทเจเนซิส มีเดียคอม จํากัด, 2544 4) การใหความสําคัญกับความตองการของเด็ก เปนขั้นตอนที่ สําคัญมากที่สดุ ในการออกแบบสนามเด็กเลน ผูออกแบบควรสอบถามเด็กๆ เพื่อใหไดมาซึง่ แนวความคิดในการออกแบบ แตอยางไรก็ดีในขบวนการเชนนี้กม็ ีขอจํากัด คือเด็กจะให คําแนะนําตามประสบการณที่เขาเคยไดรับมาเทานัน้ จึงไมคอยจะไดแนวความคิดใหมเทาไหรนัก จึงควรสอบถามกลุมของเด็ก เพื่อสนับสนุนใหเกิดการแลกเปลี่ยนความคิดกัน และเกิดแนวคิด ใหมๆ การออกแบบ

5) ความปลอดภัย เปนสิ่งที่ตองใหความสําคัญเปนอันดับแรกใน แตตองคงความนาดึงดูดใจของสนามเด็กเลนไว โดยการออกแบบใหมีความ

128

หลากหลาย นาตื่นเตน และนาสนใจ การออกแบบที่ดีจะตองคาดการณไดอยางแมนยําลวงหนา ถึงอุบัติเหตุทอี่ าจเกิดขึ้นได ความสูงของเครื่องเลนควรสูงไมเกิน 2 - 2.5 เมตร กระดานลืน่ ควร วางลาดอยูบนเนินลาดเอียง เพื่อทีเ่ ด็กจะไดอยูในระดับพื้นตลอดเวลา การวางเครื่องเลนควร คํานึงถึงทิศทางของแสงอาทิตย โดยแสงแดดไมควรสองตาเด็กที่กาํ ลังวิง่ เขาหาเครื่องเลนทีม่ ีการ เคลื่อนไหว โดยรอบเครื่องเลนที่ไมเคลื่อนไหวในระยะอยางนอยที่สุด 1.2 เมตร ควรกันเปนเขต ปลอดภัย สวนโดยรอบเครื่องเลนที่เคลือ่ นไหวขณะเลน ควรมีระยะปลอดภัยอยางนอย 1.8 เมตร ระยะปลอดภัยของแตละเครื่องเลนไมควรซอนทับกัน และยิ่งไมควรซอนทับกับเสนทาง สัญจร (ขนาดของเสนทางสัญจรที่เด็กเดินสวนกันไดควรกวางอยางนอย 1.2 เมตร) อยางไรก็ดี หากวางเครื่องเลนหางกันเกินไปจะทําใหดไู มนาสนใจ เทากับการวางเครื่องเลนเกาะกลุม มี ความสัมพันธกัน การวางผังของสนามเด็กเลนจึงมีความสําคัญอยางมากตอความปลอดภัยใน การเลน นอกจากการจัดวางเครื่องเลนไมใหเกิดการรบกวนกันแลว ในบางครัง้ อาจจําเปนตองมี ฉากกําบังไมใหเกิดอุบัติเหตุจากการที่เด็กวิ่งเขาหาเครื่องเลนที่กาํ ลังเคลื่อนไหว บางครั้งการ บาดเจ็บอาจไมไดเกิดจากอุบัติเหตุ แตเกิดจากการเลนแกลงกันของเด็กเอง การปองกันความ ปลอดภัยจึงตองอาศัยผูปกครองคอยดูแลเอาใจใสอยางใกลชิด 4.5.3 การออกแบบสนามเด็กเลนสําหรับเด็กเล็ก สนามเด็กเลนสําหรับเด็กเล็ก เหมาะสําหรับเด็กกอนวัยเรียนไป จนถึงอายุ 6 ป ควรจัดใหมสี นามเด็กเลนสําหรับเด็กเล็กในชุมชนทั่วไป

ภาพที่ 106 พื้นที่สนามเด็กเลนสําหรับเด็กเล็ก ที่มา: www.pps.org

129

1) สวนประกอบ โจเซฟ เชียรา และ ลี คอปเปอรแมน (1984) กลาวถึงองคประกอบของพืน้ ที่สวนสําหรับเด็ก วาควรประกอบดวย ก. พืน้ ที่ปดลอมพรอมดวยอุปกรณเครื่องเลน - อุปกรณเครื่องเลน เชน อุปกรณปนปาย กระดานลื่น ชิงชา บานเด็กเลน ประติมากรรมเด็กเลน - บอทราย - สระน้ําพุสําหรับเด็ก ข. สนามหญาสําหรับวิง่ เลน ค. พืน้ ที่รมเงาสําหรับกิจกรรมพักผอนหยอนใจ ง. องคประกอบเสริม ประกอบดวย มานัง่ ทางเดิน ลานพื้น แข็ง รั้ว และพรรณไม 2) การเลือกทําเลที่ตั้ง ควรเลือกพื้นทีท่ ี่เปนสวนหนึง่ ของการออกแบบ บริเวณบาน และควรตั้งอยูภ ายในระยะ 90-120 เมตรจากทีพ่ ักอาศัย ควรเขาถึงไดงายโดยไม ตองขามถนน เสนทางเขาถึงควรสะดวกตอการเข็นรถเข็นสําหรับเด็ก 3) ขนาด พืน้ ที่ปดสําหรับวางอุปกรณเครือ่ งเลน บอทราย ควรมี ขนาดอยางนอย 6.3 ต.ร.ม. ตอเด็ก 1 คน ซึง่ เทียบเทากับ 1.89 ต.ร.ม. ตอ 1 ครอบครัว เมื่อคิดคาเฉลี่ยของจํานวนเด็กกอนวัยเรียน 0.3 คน ตอ 1 ครอบครัว ดังนัน้ สําหรับเด็กกอนวัย เรียน 30 คน จาก100 ครอบครัว ตองใชพื้นที่ปดลอมประมาณ 190 ต.ร.ม. และเมื่อรวมกับ พื้นที่บอน้าํ น้าํ พุแลว จะตองใชพนื้ ทีถ่ ึง 380 ต.ร.ม. เลยทีเดียว ซึง่ พื้นที่ดังกลาวสามารถรองรับ เด็กกอนวัยเรียนไดตั้งแต 30 – 50 คน (165 ครอบครัว) บริเวณภายนอกพืน้ ทีป่ ดลอมเปนสวน พื้นที่เสริม เชนสนามหญาซึง่ ควรมีขนาดอยางนอย 3.6 ต.ร.ม. สําหรับกิจกรรมวิง่ เลน 4) การวางผัง ก. พื้นที่วางเครื่องเลนและบอทราย ควรปดลอมดวยแนวกั้น เตี้ยๆ พรอมดวยไมพุม โดยมีทางเขาออก 1 จุด ในการ ออกแบบควรปองกันการรบกวนจากสัตว และเด็กที่โตกวา ควรจัดใหมีการระบายน้าํ ที่ดี ข. ทําการเลือกอุปกรณเครื่องเลนและจัดวางเปนกลุมเล็ก บน พื้นที่ทกี่ วางพอสําหรับการเลน และควรจัดในรูปแบบ

130

ค.

ง.

จ.

ฉ. ช.

ซ.

ธรรมชาติ ควรวางแผนการสัญจรที่สงเสริมใหมีการ เคลื่อนไหวผานพืน้ ทีเ่ ลนอยางปลอดภัย สําหรับเครื่องเลนที่เด็กเลนไดคราวละหลายคน เชน เครื่อง ปนปาย เปนตน ควรตั้งใกลทางเขา แตอยูในตําแหนงที่ไม กีดขวางทางสัญจร การจัดวางเชนนี้ชว ยรองรับเด็ก กอนที่ จะเคลื่อนยายไปสูเครื่องเลนที่รองรับเด็กไดในปริมาณนอย ในแตละคราว เชน ชิงชา กระดานลืน่ เปนตน บอทราย บานเด็กเลน หรือประติมากรรมเด็กเลน ควร ตั้งอยูหา งจากอุปกรณเครื่องเลนจําพวก ชิงชา กระดานลื่น เพื่อความปลอดภัยของเด็ก และสงเสริมบรรยากาศที่ สรางสรรคในโลกของเด็ก ควรจัดใหมรี มเงาทั้งจากตนไม หรือโครงสรางใหรมปองกันแดด ควรประติมากรรมเด็กเลน ในบอทราย เพื่อสงเสริมกิจกรรมการเลนใหหลากหลาย แต ไมควรใหมีอุปกรณเครื่องเลนในพื้นที่ดังกลาว ชิงชา หรือ อุปกรณเครื่องเลนที่มกี ารเคลือ่ นไหวอืน่ ๆ ควร จัดวางอยูขอบดานนอกของพื้นที่วางอุปกรณเครื่องเลน และมีการปองกันโดยกําแพง หรือรั้ว เพือ่ ปองกันไมใหเด็ก เดินเขาหาอุปกรณ ขณะที่กําลังเคลื่อนไหว ชิงชาควรหันสู มุมมองที่ดี และหันออกจากดานที่มีแสงอาทิตยสอ ง โดยเฉพาะกระดานลืน่ ซึ่งควรหันสูท ิศเหนือ สระน้ําพุสําหรับเด็กควรจัดวางไวตรงกลาง และควรจัดใหมี น้ําสะอาดสําหรับดื่ม สนามหญาสําหรับวิ่งเลนและพื้นที่รมเงาสําหรับกิจกรรม เบาๆ เชนอานหนังสือ เลานิทาน ควรมีความเชื่อมโยงกับ พื้นที่จัดวางอุปกรณเครื่องเลน ควรจัดวางมานั่งที่เคลื่อนยายไมได ในพื้นที่สนามเด็กเลน เพื่อใหสามารถมองเห็น และดูแลเด็กในขณะเลน นอกจากนี้ควรจัดวางถังขยะใหพอเพียงดวย

131

4.6 การตกแตงภูมิทัศนบริเวณอาคารสถานที่ การตกแตงภูมิทัศนในสถานศึกษานอกจากจะชวยใหโรงเรียนสวยงามนาดู สําหรับผูมาเยือนแลว ยังมีประโยชนในการใหรมเงาแกพื้นที่ ทําใหเกิดสภาพแวดลอมภายใน โรงเรียนที่ดี ทําใหผูมาใชสถานที่ในโรงเรียนเกิดความผอนคลาย สบายใจ ชวยจัดระเบียบพืน้ ที่ ใหงายและสะดวกในการใชงาน และบอน้ําที่ขุดขึ้นยังสามารถใชเปนแหลงน้าํ สําหรับสถานศึกษา ไดอีกดวย แมวาการจัดภูมิทัศนในโรงเรียนขนาดเล็กเชนโรงเรียนอนุบาล จะงายในการกอสราง และดูแลรักษา โดยอาจใชคนงานภารโรงผูชํานาญในดานการจัดสวนเพียงคนเดียวไดก็ตาม อยางไรก็ดีในสถานศึกษาขาดกลางถึงขนาดใหญ เชน โรงเรียนระดับประถมหรือมัธยมขึน้ ไป การจัดภูมิทัศนมีความซับซอนมากขึ้นจนตองอาศัยผูทมี่ ีความรูความเชี่ยวชาญทัง้ ในดาน การวาง ผัง การเกษตร และการจัดสวน เขามาชวยกันคิดวางแผนใหการจัดภูมิทัศนเกิดผลสําเร็จไดดี ที่สุด บุญชวย (2536) จําแนกบริเวณตางๆที่จําเปนในการตกแตงภูมิทัศนภายนอกอาคาร สถานที่ไว 3 บริเวณคือ 1) บริเวณประชาสัมพันธหรือบริเวณสาธารณะ (Public Area) บริเวณเหลานีเ้ ปนบริเวณตอนรับดานหนา เมื่อผูคนเขามาใน โรงเรียน ตั้งแตบริเวณถนนดานหนา เขามาจนถึงบริเวณสนามหนาเสาธง และบริเวณดานหนา อาคารเรียน เปนบริเวณที่ตองหึความเอาใจใสดูแลตกแตงภูมิทัศนใหเปนระเบียบและสวยงามเปน พิเศษ เพื่อสรางความประทับใจ และความรูสึกทีด่ ีใหแกทุกคนที่เขามาในโรงเรียน ทั้ง ครู นักเรียน ภารโรง และผูปกครอง ในการตกแตงภูมิทัศนจะเนนที่ไมดอกไมประดับที่สวยงาม ดูแล รักษางาย

132

ภาพที่ 107 บริเวณลานหนาเสาธงจัดอยูในพืน้ ที่ บริเวณประชาสัมพันธหรือบริเวณสาธารณะ (Public Area) ที่มา: บริษัทอินทราการพิมพ, ม.ป.พ. 2) บริเวณบริการ (Service) บริเวณเหลานีป้ ระกอบดวย บริเวณหอประชุม โรงอาหาร โรง ฝกงาน และอาคารเกษตร เปนบริเวณสาธารณะที่สรางขึ้นเพื่อรองรับการใชงานของคนจํานวน มาก ในการจัดภูมิทัศนจะตองคํานึงถึงประโยชนใชสอยของพืน้ ทีห่ ลายประการ เชนการจัดวาง พรรณไมที่ชวยเสริมสรางความสงางามใหแกอาคาร การบดบังทัศนียภาพที่ไมสวยงาม การ ออกแบบทางเดินเทาที่สะดวกและปลอดภัยขณะใชงาน และการเสริมสรางบรรยากาศที่สวยงาม รมรื่น และสดชื่น เปนตน 3) บริเวณพักผอนหยอนใจ (Private Area) บริเวณพักผอนหยอนใจ จะกระจายอยูทั่วไปภายในโรงเรียน เชน ริมอาคารเรียน ริมสนาม ใกลสระน้าํ ใตรมเงาไม หรือในสวนทีจ่ ัดไวเฉพาะ การจัดภูมิทัศน ในบริเวณดังกลาวนั้น จะตองคํานึงถึงลักษณะการใชสอยพื้นทีท่ ี่แตกตางกัน กลุม นักเรียนทีม่ าใช ที่แตกตางกัน ชวงระยะเวลาในการใชสอยพื้นทีท่ ี่แตกตางกัน ในการออกแบบปรับปรุงภูมิทัศนจงึ ควรศึกษาใหละเอียดถึงขอมูลดังกลาว และจึงนํามาประมวลเพื่อใหสามารถออกแบบไดเหมาะสม

133

กับพืน้ ทีน่ ั้นๆใหมากที่สุด ทัง้ ทางดานการวางผังบริเวณ การออกแบบระบบสัญจร การออกแบบ วางผังพืชพรรณ และการอกแบบองคประกอบทางภูมทิ ัศนในรายละเอียด 4.6.1 ขั้นตอนการออกแบบตกแตงภูมิทัศนภายนอกอาคารสถานศึกษา 1) การเก็บขอมูลเกี่ยวกับพืน้ ที่ กอนที่เราจะเริ่มดําเนินการทํางานอื่นใด เราจะตองเริ่มเก็บขอมูลที่จาํ เปนในการออกแบบตกแตงภูมิทัศนเสียกอน เพื่อทําความเขาใน เกี่ยวกับพืน้ ทีอ่ ยางละเอียดลึกซึ้ง ขอมูลดังกลาวประกอบดวย - ขอมูลทั่วไปเกี่ยวกับพืน้ ที่ เชน ประวัติของพืน้ ที่ ขนาดของ พื้นที่ อาณาเขตติดตอวาตั้งอยูติดกับพืน้ ที่อะไรบาง เปนตน - ขอมูลเกีย่ วกับปจจัยทางธรรมชาติที่เกี่ยวของกับพืน้ ที่ เชน ทิศทางลมและแสงแดด ความลาดชันของพืน้ ที่ การระบายน้ํา ความอุดมสมบูรณของดิน แหลงน้ํา ลักษณะพืชพันธุเดิม สิ่งมีชีวิตตามธรรมชาติที่อาศัยอยูในบริเวณดังกลาว - ขอมูลเกี่ยวกับปจจัยที่มนุษยสรางขึน้ ในพื้นที่ เชน ระบบการ สัญจรที่มีอยูเดิม ระบบน้าํ และการระบายน้าํ เดิม อาคารและ สิ่งปลูกสรางเดิม การใชที่ดนิ เดิม เปนตน -ขอมูลเกี่ยวกับผูใชพื้นที่ เชน เพศ อายุ การศึกษา จํานวน กิจกรรมที่ใช ชวงเวลาที่ใช เปนตน 2) การวิเคราะหขอ มูลเกี่ยวกับพื้นที่ หลังจากเราเก็บขอมูลโดยละเอียด แลว เราตองนําเอาขอมูลดังกลาวมาวิเคราะห อยางมีระบบ เพื่อหาขอสรุปวา ขอมูลในแตละ หัวขอนัน้ จะสงผลตอการออกแบบปรับปรุงภูมิทัศนของพืน้ ที่ไดอยางไรบางยกตัวอยางเชน - ขนาดของพืน้ ที่เดิม มีขนาดเล็กเกินไป หรือใหญเกินไปหรือไม สภาพพืน้ ทีโ่ ดยรอบจะชวยสงเสริมหรือเปนอุปสรรคในการ ปรับปรุงพื้นที่ไดอยางไร - ทิศทางแดดลมในพืน้ ที่สงผลกระทบอยางไรตอกิจกรรมที่มีอยู เดิม หรือกิจกรรมใหมที่จะเกิดขึ้นบาง - พื้นที่โครงการจะหาแหลงน้ําสะอาดไดจากที่ไหน และมีเพียงพอ หรือไม - ปจจัยทางธรรมชาติที่ควรอนุรักษและปองกันมีอะไรบาง

134

- พื้นฐานทางดานเศรษฐกิจของโรงเรียน ประชากร วัฒนธรรม รวมทัง้ ชุมชนที่อยูใกลเคียงจะสงผลตอลักษณะของการปรับปรุง ภูมิทัศนอยางไร - ระบบสัญจรเดิมเอื้ออํานวยหรือเปนอุปสรรคตอการใชพื้นที่ อยางไร การเขาถึงพื้นที่ทาํ ไดสะดวกหรือไม - อาคารและสิ่งปลูกสรางใดบางที่ยงั อยูในสภาพที่ใชงานไดดี และสมควรคงไว และอาคารและสิ่งปลูกสรางใดทีท่ รุดโทรม ไมไดใชงาน และสมควรใหรื้อทิ้ง - การใชกิจกรรมเดิมในพื้นที่เกิดขึ้นอยางมีประสิทธิภาพหรือไม บริเวณใดที่มกี ิจกรรมคึกคักหนาแนน และบริเวณใดทีม่ ีกิจกรรม เบาบาง การกระจายตัวของกิจกรรมเปนไปอยางเหมาะสม หรือไม - เกิดการขัดแยงในระหวางการใชพื้นที่ของผูใชตางวัยกันหรือไม 3) การสังเคราะหพื้นที่ เปนการประมวลเอาขอมูลจากการวิเคราะห ทั้งหมด มาสรุปลงไปในพืน้ ที่ออกแบบอีกครั้งหนึ่ง วาพืน้ ที่ใดมีศักยภาพ และขอจํากัดในการ พัฒนาอยางไรบาง มีความเหมาะสมกับการพัฒนาในรูปแบบใดตอไป 4) การสรุปรายละเอียดความตองการในการปรับปรุงพื้นที่ จะตอง ไดมาจากความตองการของผูใชโครงการ และศักยภาพขอจํากัดของพื้นที่ 5) การพัฒนาการออกแบบปรับปรุงภูมิทัศนภายในสถานศึกษา โดย คํานึงถึงแนวความคิดในการปรับปรุงพื้นทีใ่ นดานตางๆ เชน แนวความคิดในการจัดระเบียบผัง การใชที่ดนิ แนวความคิดในการจัดระบบสัญจร แนวความคิดในการออกแบบพื้นทีพ่ ักผอนหยอน ใจ แนวความคิดในการวางผังพืชพรรณ เปนตน ในการพัฒนาจะพัฒนางานออกแบบออกมาใน ลักษณะของงานเขียนแบบ ซึ่งแสดงทัง้ แผนผังบริเวณ รูปตัด รูปดาน และทัศนียภาพ 6) การนําเสนองานออกแบบตอเจาของพืน้ ทีโ่ ครงการ เพื่อรับฟง ขอคิดเห็นและขอเสนอแนะจากเจาของงาน เกี่ยวกับแบบการปรับปรุงภูมิทัศนที่ไดนาํ เสนอ 7) การปรับปรุงงานออกแบบ หลังจากที่ไดขอสรุปในการปรับปรุงภูมิ ทัศนแลว จึงนําแบบนั้นกลับมาปรับปรุง จนไดผลทีน่ าพอใจ 8) การนําเสนองานออกแบบปรับปรุงภูมิทัศนขั้นสุดทาย โดยการเขียน แบบกอสรางรายละเอียด เพื่อใหผูรับเหมากอสรางสามารถนําไปใชในการกอสรางจริงได

135

9) การควบคุมงานกอสราง เมื่อแบบเสร็จเรียบรอยแลว จึงติดตอหา ผูรับเหมากอสราง ซึง่ ควรมีประสบการณและผลงานที่เชื่อถือได เมือ่ การกอสรางเริ่มตนขึ้น ภูมิ สถาปนิกผูออกแบบจะตองทําหนาที่ควบคุมการกอสรางใหเปนไปตามแบบ 10) การสงมอบโครงการที่แลวเสร็จสมบูรณ ใหแกเจาของงาน 11) การติดตามและประเมินผลการใชงาน เมื่อโครงการเปดใชงานไป ระยะหนึ่งแลว จําเปนที่ผอู อกแบบและเจาของงาน จะตองติดตามประสิทธิภาพในการใชสถานที่ ทํากิจกรรมตางๆของผูใช และประเมินผลการออกแบบเพื่อนํากลับไปปรับปรุงการใชงานตอไป 4.6.2 หลักการออกแบบตกแตงภูมิทัศนภายนอกอาคารสถานศึกษา ในการออกแบบตกแตงภูมิทศั นภายนอกอาคารสถานศึกษา ผูออกแบบ จะตองคํานึงถึงเรื่องตางๆดังตอไปนี้ 1) พัฒนาการของเด็กทั้งทางรางกายและจิตใจ 2) ประเด็นปญหาในการออกแบบ 3) จํานวนผูใชที่รองรับ ทั้งนักเรียน ครู และผูปกครอง 4) คุณลักษณะของพืน้ ที่ 5) โอกาสและความหลากหลายของกิจกรรม 6) การออกแบบที่ยืดหยุนและเอื้อตอการปรับเปลี่ยนได 7) กิจกรรมภายนอกอาคาร 8) การออกแบบที่กระตุนความรูสึกในการเรียนรู 9) การเขาถึง 10) พื้นที่ธรรมชาติ 11) การเชื่อมโยงระหวางพืน้ ที่ภายในและภายนอกอาคาร 12) พื้นที่ทาํ กิจกรรมและทางเดิน 13) สภาพภูมิอากาศระดับพื้นที่ 14) องคประกอบยอยและอุปกรณ − หองเก็บของ − พืชพรรณ − น้ํา ทราย และดิน − สัตว − อุปกรณ

136

เครื่องเลน − พื้นที่สําหรับเด็กทารก 15) ประเด็นปญหาทางสังคม −

4.6.3 หลักในการเลือกปลูกพันธุไมในสถานศึกษา บุญชวย (2536) ไดแสดงหลักในการเลือกปลูกพรรณไมในสถานศึกษา ดังตอไปนี้ 1) ควรปลูกตนไมชนิดที่ขึ้นงาย ไดดอกงายดวย 2) ควรเลือกพันธุไมพนื้ เมืองที่มีอยูในทองถิ่นมาปลูก 3) ควรเลือกปลูกพันธุไมยืนตนเปนสวนใหญและดูแลรักษางาย 4) ควรปลูกพันธุไมใหมีสภาพตามธรรมชาติใหมากที่สุด 5) ควรมีการวางผังที่แนนอน เมื่อมีการขยายพืน้ ที่อาคารจะไดไมตอง ตัดตนไม 6) ควรปลูกตนไมใหญ หางจากอาคารพอสมควร เพื่อมิใหอาคารมืด ลมถายเทไดสะดวก 7) ควรจัดใหมีสวนพักผอนสาธารณะ 8) ในการปลูกพันธุไม ควรสงเสริมการเรียนรูสําหรับเด็ก เชน ปลูก พันธุไมในวรรณคดี พรรณไมทางเศรษฐกิจ ไมดอก เปนตน 5. ความสัมพันธระหวางผูใชและสภาพแวดลอมทีไ่ ดรับการออกแบบ 5.1 กิจกรรมนันทนาการในโรงเรียน กิจกรรมนันทนาการในโรงเรียนเปนสวนหนึ่งของรูปแบบกิจกรรมที่สง เสริมตอ กิจกรรมและสภาพแวดลอมที่ไดรับการออกแบบ เพื่อชวยสงเสริมพัฒนาการของเยาวชน ตอการ ใชเวลาวาง การเขารวมกิจกรรมอยางมีจดุ มุงหมาย การเสริมสรางลักษณะนิสยั และความเปน พลเมืองดี กิจกรรมนันทนาการสามารถจัดไดโดยคณะกรรมการบริหารของโรงเรียน ที่สามารถ สรางเสริมประสบการณตรงทําใหเกิดพัฒนาการทางดานอารมณ ความสนุกสนาน การจัด กิจกรรมนันทนาการในโรงเรียน ก็คือการจัดกิจกรรมเสริมสรางประสบการณ และลักษณะนิสัยที่ พึงประสงคในรูปแบบตางๆ เพื่อสนองความตองการของเด็กนักเรียนหรือเพื่อชดเชยใหแกเด็ก

137

นักเรียนทัง้ ในดานการออกกําลังกาย และเพื่อความสนุกสนานรื่นเริงนอกเวลาเรียน หรือเปน กิจกรรมพิเศษ โดยมีวัตถุประสงคของการจัดกิจกรรมเพื่อ ใหความรูท างดานนันทนาการ การใช เวลาวางใหเปนประโยชน ทําใหเกิดทักษะในกิจกรรมเสริมสรางลักษณะนิสัย ใหมีทัศนคติที่ สงเสริมตอการใชเวลาวางใหเปนประโยชน และทางดานพฤติกรรมใหเปนไปในทางที่ดงี าม ตัวอยางกิจกรรม ไดแก - กีฬาสี - มหกรรมสงเสริมกีฬาเพื่อสุขภาพ และสมรรถภาพ - เทศกาลวันคริสตมาส ปใหม ตรุษจีน สงกรานต สงเสริมความเขาใจ อันดีในดานวิถีชีวิต วัฒนธรรม ประเพณีชุมชน และสังคม - เทศกาลแหงความรัก วันครู วันเด็ก วันแม สงเสริมคุณธรรม - วันอาสาพัฒนาชุมชน เชน วัด โรงเรียน สงเสริมคุณคา การใหและการ รับการบริการ เพื่อตอบสนองเพื่อนมนุษย - นิทรรศการ เทศกาลดนตรีประเภทตางๆ ใหเกิดการเรียนรู และความ ซาบซึ้ง - การประกวดศิลปะ การฝมอื และงานหัตถกรรมของนักเรียน สงเสริม ความคิดสรางสรรคที่ดี - นันทนาการทางสังคม เชน งานแสดงของโรงเรียน งานปคนิค การ แสดงละคร การเตนรํา สงเสริมมนุษยสัมพันธ และการเรียนรู - กิจกรรมนันทนาการกลางแจง นอกเมือง เชน การอยูคายพักแรม กิจกรรมลูกเสือ เนตรนารี ยุวกชาด ซึ่งผสมผสานกิจกรรมการเดิน ทางไกล แคมปไฟ ไตเขา ศึกษาธรรมชาติ อนุรักษธรรมชาติ การ ศิลปหัตถกรรม ดนตรี ละคร เตนรํา การสังคมในกลุม ตางๆ - กิจกรรมทัศนศึกษา และทองเที่ยว ชวยสงเสริมประสบการณ การ เรียนรูในชีวิตความเปนอยูของชุมชน ชนบท ธรรมชาติ หรือหนวยงาน สถานที่ศึกษาได

138

ภาพที่ 108 กิจกรรมวันเด็กจะชวยสงเสริมพัฒนาการของเยาวชนได ที่มา: บริษัทอินทราการพิมพ, ม.ป.พ.

ภาพที่ 109 กิจกรรมลูกเสือเนตรนารี เปนรูปแบบหนึ่งของการจัดกิจกรรมบําเพ็ญประโยชน ที่มา: บริษัทอินทราการพิมพ, ม.ป.พ.

139

กิจกรรมเหลานี้กอใหเกิดคุณคาและประโยชนสาํ หรับนักเรียนทั้งทางดานความ เจริญเติบโต การสงเสริมประชาธิปไตย การรูจักระเบียบวินยั กอใหเกิดความรวมมือประสานงาน สงเสริมใหนักเรียนรูจักความสามารถพิเศษ ความถนัด และความสนใจของตน สงเสริมตอความ สามัคคีในหมูค ณะ และทักษะตอการเปนผูนาํ การทํางานรวมกัน มีความคิดริเริ่มสรางสรรค สงเสริมตอความสัมพันธอนั ดี และเกิดความสนุกสนานที่จะไดทํางานที่ตนเองมีความสนใจ ระหวางครูกับนักเรียน สงเสริมตอพัฒนาการทางดานบุคลิกภาพ และสงเสริมตอการเรียนการ สอนตามหลักสูตรอยางมีประสิทธิภาพ 5.2 สถานที่จัดกิจกรรม สถานที่จัดกิจกรรมนันทนาการในโรงเรียนไดแก สถานทีก่ ลางแจง สถานที่ในรม โดยมีอุปกรณประกอบการจัดกิจกรรม และเวลาในการจัดกิจกรรม เปนดังนี้ 5.2.1 สถานที่กลางแจง ไดแก สนามเด็กเลน สนามเลน สนามกีฬา สวนครัว สวนดอกไม สวนหยอม ปาของโรงเรียน สถานที่แสดงกลางแจง เปนตน 5.2.2 สถานที่ในรม ไดแก หองฝกกีฬา และพลศึกษา หองนันทนาการ หอง ประชุม เวทีการแสดง หองการฝมือและหัตถกรรม หองศิลปศึกษา หองดนตรี หองสมุด พิพิธภัณฑในโรงเรียน โรงยิมเนเซียม หองออกกําลังกายและแอโรบิคส 5.2.3 อุปกรณนันทนาการ ไดแก อุปกรณกีฬา อุปกรณนันทนาการ อุปกรณ ดนตรี อุปกรณการละคร อุปกรณศิลปะและหัตถกรรม อุปกรณสนามเด็กเลน อุปกรณ การเกษตร อุปกรณนันทนาการนอกเมือง 5.2.4 เวลาในการจัดกิจกรรม ไดแก ตอนเชากอนเขาเรียน ตอนพักกลางวัน ตอนเย็นเลิกเรียน วันเสาร อาทิตย วันกีฬา วันนันทนาการ วันพิเศษตางๆ 5.3 ชนิดของกิจกรรมนันทนาการ ชนิดของกิจกรรมนันทนาการแบงเปน กิจกรรมที่สงเสริมตอการพัฒนาและทักษะ กิจกรรมทีมีความสัมพันธกบั เนื้อหาวิชาการ กิจกรรมชุมนุมเพื่อการบริการ เปนดังนี้ 5.3.1 กิจกรรมสงเสริมและพัฒนาทักษะ ไดแก ชุมนุมกีฬาหรือกรีฑา ชุมนุม ดนตรี ชุมนุมละคร ชุมนุมสุนทรพจน ชุมนุมศิลปศึกษา ชุมนุมเกษตร ชุมนุมคอมพิวเตอร และ ชุมนุมนักอานและโตวาที เปนตน

140

5.3.2 กิจกรรมที่สัมพันธกับเนื้อหาวิชาการ ไดแก ชุมนุมวิทยาศาสตร ชุมนุม ภาษาอังกฤษ ชุมนุมสังคมศึกษา ชุมนุมภาษาไทย ชุมนุมกีฬาเพื่อสุขภาพ ชุมนุมธรรมชาติ ศึกษา ชุมนุมอนุรักษสงิ่ แวดลอม และชุมนุมนันทนาการ เปนตน 5.3.3 ชุมนุมเพื่อการบริการ ไดแก ชุมนุมทัศนาจร ชุมนุมหองสมุด วรรณกรรม ชุมนุมอาสาพัฒนา ชุมนุมรานคาของโรงเรียน ชุมนุมการเชียร ชุมนุมแอโรบิคเพื่อสุขภาพ ชุมนุม ทัศนศึกษา และชุมนุมนันทนาการ เปนตน นันทนาการในโรงเรียนเปนกิจกรรม หรือกระบวนการทีส่ รางและพัฒนาลักษณะนิสัยของ เด็ก และเยาวชนในระบบการศึกษา ใหเกิดความเจริญเติบโตทางกาย อารมณ สังคม สติปญญา และจิตใจ ผูจ ัดกิจกรรมนันทนาการ ไดแก คณะกรรมการบริหารของโรงเรียน นักเรียน กลุม ชุมนุม ทีม่ ีความสนใจรวมกัน ครูผูสอนประจําวิชา หรือการมอบอํานาจใหกลุม อาชีพเปนผูจ ัด นันทนาการสงเสริมจุดมุงหมาย คุณคา และประโยชนแกนักเรียนมากมาย โดยใชสถานที่และ เครื่องอํานวยความสะดวกในโรงเรียน นันทนาการชวยใหเยาวชนรูจักการจัดการเวลาพัฒนา คุณคาทางสังคม ระบอบประชาธิปไตยและเปนประชากรของประเทศที่มีคุณภาพในอนาคต 6. การออกแบบสภาพแวดลอมที่ปลอดภัยและสะดวกในการดูแลรักษา 6.1 การบริหารอาคารและการบํารุงรักษา งานของแผนกอาคารสถานทีใ่ นโรงเรียนเปนงานฝายบริการที่เปนเครื่องอํานวย ความสะดวกตอการเรียนการสอน สงเสริมงานดานวิชาการใหดียงิ่ ขึ้น บางครั้งขึ้นอยูกับสวน บริหารงานทั่วไป ขึ้นอยูก บั สํานักงาน แลวแตการแบงจัดสายงาน ขอบขายของงานอาคาร สถานที่ก็คือ งานออกแบบควบคุมการกอสราง งานกอสรางและซอมแซม งานบริการไฟฟาและ โทรศัพท งานรักษาความสะอาดและพัฒนาบริเวณ เชน การเก็บกวาดขยะ การกําจัดขยะ การ ตัดหญาและตกแตงสนามเด็กเลน การตัดแตงตนไม การรดน้ําตนไม การพัฒนาสระน้ํา คู คลอง เพื่อประโยชนทางดานเกษตรกรรมและความสวยงาม การพัฒนาถนน ทางเทาและทางระบายน้าํ นอกจากนัน้ ยังมีงานรักษาความปลอดภัย การควบคุมการใชอาคารสถานที่ และการประเมินผล การใชอาคารสถานที่ งานฝายอาคารสถานที่เปนงานที่มจี ํานวนมาก ผูบริหารโรงเรียนจึงตอง รูจักใชครูและนักเรียนหรือนักการภารโรง รวมทัง้ ประชาชนในชุมชน ใหรวมมือกันชวยรักษาทรัพย สมบัติของโรงเรียน ใหเปนไปอยางมีประสิทธิภาพและบรรลุเปาหมายตามที่วางไว

141

ภาพที่ 110 นักเรียนควรมีสวนรวมในการในการพัฒนาโรงเรียน ซึ่งนอกจากจะเปนประโยชนตอ สวนรวมแลว ยังทําใหเด็กรูจักการทํางานเปนหมูคณะดวย ที่มา: บริษัทอินทราโปสเตอร, ม.ป.พ. 6.2 หนาที่ความรับผิดชอบของคนงานภารโรง 6.2.1 การรักษาความสะอาดของอาคารเรียน ไดแก การทําความสะอาดหอง ทํางานของครู หองพิเศษตาง เชน หองพยาบาล หองสมุด หองแนะแนว ซึ่งไมมนี ักเรียน รับผิดชอบ การทําความสะอาดควรจัดทําใหเรียบรอยกอนมีการเขาเรียน หลังจากเวลาเขาเรียน แลวใหกวาดทรายที่ติดรองเทานักเรียนตามระเบียงหองตางๆ ทั้งตอนเชาและตอนบาย ใน ระหวางเวลาปดภาคเรียน หองทํางานของผูอํานวยการ ผูชวยผูอํานวยการใหทาํ ความสะอาดทุก วัน เชนเดียวกับวันเปดภาคเรียนปกติ และทําความสะอาดระเบียงอาคารทุกวัน 1) การปด-เปด โรงเรียน ในวันเปดภาคเรียนใหเปดหองเรียนตามปกติ หองปฏิบัติการทุกหอง ประตูหนาตางทุกบาน และใหปดในเวลาเลิกเรียน โดยใหมีการตรวจตรา ความเรียบรอย 2) การรักษาความสะอาดเรียบรอยรอบๆ อาคารและสถานที่ตางๆ ตอง ดูแลความสะอาดรอบๆ อาคารใหสะอาดเสมอ ตกแตงอาคารสถานที่ เชน ถนน สนามหญา ตัด แตงกิ่งไม ตัดหญาสม่าํ เสมอ

142

3) การตกแตงบริเวณโรงเรียนในเขตที่รับผิดชอบ ควรมีการบํารุงรักษา ตนไมใหเจริญเติบโต ทั้งการรดน้ํา ใสปุย ทําการตัดแตงไมพุมใหสวยงาม 4) การรักษาทรัพยสินของอาคาร ใหมีการดูแลรักษาอยาปลอยใหมีการ ตากแดดตากฝน สิ่งที่เปนสมบัติของโรงเรียนเมื่อเสียหายควรทําการซอมแซม 5) การรักษาความสะอาดหองน้ําหองสวม ควรมีการรักษาความ สะอาดเสมอ ไมใหเกิดกลิน่ รบกวน 6) การอยูเวรยามในเวลากลางคืน ควรมีการตรวจตราความเรียบรอย เพื่อลดปญหาจากเหตุการณตางๆ ที่จะกอใหเกิดความเสียหายตอทรัพยสิน และรายงานใหครูเวร ทราบ ดูแลเรื่องการปดเปดไฟฟาใหแสงสวางในเวลากลางคืน 6.3 การบํารุงรักษาอาคารสถานที่ การบํารุงรักษาอาคารสถานที่ของสถานศึกษาใหคงทนถาวร และมีความสะอาด สวยงามควรพิจารณาดังนี้ 6.3.1 การเสนอของบประมาณหมวดคาใชสอย เปนคาบํารุงรักษาและ ซอมแซมทุกป โดยอางถึงความจําเปนตางๆ 6.3.2 หมั่นตัดหญา ตกแตงสนามใหสะอาดสวยงามเสมอ ควรปลูกตนไม มากๆ จะทําใหบริเวณมีความรมรื่นเปนทีพ่ ักผอนของนักเรียนไดดวย การตกแตงบริเวณทั่วไปให สวยงามเปนเรือ่ งจําเปนเพื่อทําใหเกิดความประทับใจแกครูอาจารย นักเรียน และผูมาเยี่ยม สถานศึกษา 6.3.3 การจัดหาหรือแบงภารโรงใหดูแล ซอมบํารุง และรักษาความสะอาดให เพียงพอ ควรจัดครูใหทาํ หนาที่ชว ยเกี่ยวกับอาคารสถานที่ และใหรับผิดชอบเรื่องนี้โดยเฉพาะ เพื่อใหงานมอบหมายสําเร็จ ในลักษณะของการปฏิบัติงานดานการบํารุงรักษาอาจแบงเปน งานบํารุงรักษา เปนประจํา เชน การทําความสะอาดทั่วไป การบํารุงรักษาเปนระยะ เชน การปรับปรุงทาสี และ ซอมแซมตางๆ งานปรับปรุง เชน การปรับปรุงอาคาร การทําสนามกีฬา สรางรั้ว ขุดสระ ปลูก ตนไม จัดสวน ทําสนาม จัดแตงพุมไม เปนตน และงานฉุกเฉิน เชน การซอมแซมสิ่งที่เสียหาย ในกรณีฉุกเฉิน

143

จากการเสนอแนะของ ดร.สแตนเลย คิมสิว วิลเวียมส (Dr.Stanley W. Williams) เพื่อใหคนงานภารโรงทําการรักษาความสะอาดทั่วไป มีองคประกอบควรพิจารณา 5 ประการ ดังนี้ 1) เรื่องที่เกีย่ วกับครู 8 คน ตอ ภารโรง 1 คน ดังนั้น จํานวนครู = ภารโรงที่ตองการ ใชทศนิยมสองตําแหนง 8 2) เรื่องที่เกีย่ วกับนักเรียน 225 คน ตอภารโรง 1 คนนัน้ ดังนัน้ จํานวนนักเรียน = ภารโรงทีต่ องการใชทศนิยมสองตําแหนง 225 3) เรื่องที่เกีย่ วกับเนื้อที่ของโรงเรียน 15,000 ตารางฟุต ตอภาร โรง 1 คน จํานวนเนื้อที่โรงเรียน = ภารโรงที่ตองการใชทศนิยมสอง 15,000 ตําแหนง 4) เรื่องที่เกีย่ วกับเนื้อที่บริเวณทัง้ หมด 5 ไร ตอภารโรง 1 คน จํานวนเนื้อที่หอ งเรียน = ภารโรงที่ตองการ ใชทศนิยมสอง 5 ไร ตําแหนง 5) เรื่องที่เกีย่ วกับจํานวนหองเรียน 11 หองตอภารโรง 1 คน จํานวนหองเรียน = ภารโรงที่ตองการ ใชทศนิยมสอง 11 ตําแหนง

144

ดังนัน้ การใชอาคารเรียนและหองเรียนที่มคี ุณคามากที่สดุ จึงเปนภาระ ของหัวหนาสถานศึกษาที่ตอ งหาวิธกี ารเพื่อลงทุนใหคมุ คามากที่สุด และการบริหารอาคารสถานที่ เปนเรื่องของการควบคุมดูแล การประสานงาน การบริการในดานตางๆ ที่เกีย่ วกับอาคารสถานที่ ใหเนินการบรรลุเปาหมายทีว่ างไว เพื่อความพึงพอใจของทุกฝาย ซึ่งแตละโรงเรียนอาจมีการ จัดการที่ไมเหมือนกัน แตการมีระบบบริหารอาคารสถานที่เปนการชวยใหการดําเนินการไดบรรลุ เปาหมายพรอมกันมากขึน้ เพราะชวยกันรับผิดชอบใหการทํางานมีประสิทธิภาพมากยิ่งขึน้

บทที่ 4 ระเบียบวิธีการวิจัย งานวิจยั ครั้งนีเ้ ปนงานวิจัยเชิงประยุกต (Applied Research) เปนการศึกษาคนควาเพื่อ หาความรูใหมๆ และนําความรูน ั้นไปใชประโยชนในการปฏิบัติ โดยมีทิศทางการวิจัยที่นาํ ไปสู ความเปนอยูท ี่ดี สังคมเขมแข็ง สิง่ แวดลอมที่ดี ในหัวขอวิจัยรูปแบบผสมผสานระหวางความ เปนอยูของชุมชนกับทรัพยากรธรรมชาติในทองถิน่ วัตถุประสงคของการวิจยั ในครัง้ นี้คือ เพื่อให ทราบถึงสภาพปจจุบนั และปญหาที่เกิดขึ้นกับสภาพแวดลอมทางดานกายภาพของโรงเรียนใน โครงการวิจยั และเพือ่ เสนอแนะแนวทางในการปรับปรุงสภาพแวดลอมทางดานกายภาพของ โรงเรียนประถมศึกษาในเขตทองถิน่ ใหเหมาะสมกับพฤติกรรมของผูใชภายในโรงเรียน ทัง้ ใน ปจจุบันและอนาคต หากจําแนกงานวิจยั โดยใชจุดมุงหมายของการทําวิจัย (Objectives) เปน ฐานของการจําแนก งานวิจัยนี้จัดไดวาเปนงานวิจัยแบบมุงพรรณนาปรากฏการณ (Descriptive Research) มุงพรรณนาใหใหผูอา นเขาใจอยางชัดเจน วาประเด็นที่ทาํ การศึกษาวิจัยนี้มีลกั ษณะ หรือมีสภาพเปนอยางไร พยายามทีจ่ ะตอบประเด็นปญหาดังกลาวในลักษณะที่วา รายละเอียด ของประเด็นทีจ่ ะศึกษานี้ “ เปนอยางไร” โดยมีขอบเขตการวิจยั ในดานการศึกษาพฤติกรรมใชพื้นที่ ทํากิจกรรมของกลุมคนตางๆ ในโรงเรียนประถมศึกษาในโครงการ ศึกษาถึงความเหมาะสมและ ปญหาในการจัดพื้นที่ทาํ กิจกรรมภายในโรงเรียน และศึกษาถึงปจจัยทีม่ ีอิทธิพลตอการพัฒนา สภาพแวดลอมทางกายภาพของโรงเรียนในอนาคต รายละเอียดวิธีดําเนินการวิจัยคณะผูวิจัยได ดําเนินการตามขั้นตอน ดังนี้ 1. แหลงขอมูลการวิจัย จากวัตถุประสงคการวิจัย คณะผูวิจัยไดกาํ หนดแหลงขอมูลออกเปนสองกลุม ไดแก 1.1 แหลงขอมูลทุติยภูมิ 1.1.1 แหลงขอมูลที่เกีย่ วของกับที่ตั้งและความสําคัญของโครงการ โดยมีแหลงขอมูลที่เกีย่ วของกับโรงเรียนในทองถิน่ ไดแก ที่ตงั้ โครงการ ไดแก ลักษณะทัว่ ไปของ ทองถิน่ และโรงเรียน ที่ตั้ง ลักษณะภูมิประเทศ ลักษณะภูมิอากาศ การปกครอง ประชากร ทรัพยากรธรรมชาติ ลักษณะทางเศรษฐกิจ การบริการดานการจัดการเรียนการสอน สภาพ ปญหาตอการใหบริการของโรงเรียน แผนงานและนโยบายตางๆ ของโรงเรียนในทองถิ่น โดยมี

145

แหลงที่มาของขอมูลจาก สํานักงานประถมศึกษาจังหวัดเชียงใหม ทีว่ าการกิง่ อําเภอดอยหลอ โรงเรียนในพืน้ ที่ศึกษาทัง้ หมด ในรูปแบบของขอมูลจากเอกสาร แผนงาน แผนที่ แผนผัง ตํารา เอกสาร และงานวิจยั ที่เกี่ยวของ 1.1.2 แหลงขอมูลโรงเรียนในพืน้ ทีโ่ ครงการ ศึกษาในดานสถานที่ตั้ง ลักษณะสภาพแวดลอมทางกายภาพการใชที่ดิน ตําแหนงอาคารและสิ่งกอสรางตางๆ องคประกอบทางภูมิทศั นในโรงเรียน สภาพภูมิประเทศ สภาพภูมิอากาศ กิจกรรม ขนาดของ โรงเรียน ระบบการสัญจร จํานวนนักเรียน และอาจารยที่สอนอยูในโรงเรียน นักการภารโรง ลักษณะของพืชพรรณ เปนตน มีแหลงที่มาของขอมูลจากสํานักงานประถมศึกษากิ่งอําเภอดอย หลอ โรงเรียนในพืน้ ที่ศึกษา ในรูปแบบของเอกสาร แผนงาน แผนผัง รูปถาย 1.2 ประชากรกลุมตัวอยาง ทําการสุมตัวอยางแบบบังเอิญ (Random Samplings) ประชากรกลุม ตัวอยางคือ ครู เจาหนาที่ และนักเรียน ในโรงเรียนประถมศึกษาทองถิน่ กิง่ อําเภอดอยหลอ จํานวนทั้งสิน้ 14 โรงเรียน แบงเปนสองกลุม ดังนี้ กลุมโรงเรียนนพเกา จํานวน 8 โรงเรียน ไดแก 1) โรงเรียนหนองหลั้ว 2) โรงเรียนวัดศรีดอนชัย 3) โรงเรียนบานหวยน้าํ ขาว 4) โรงเรียนบานใหมหนองหอย 5) โรงเรียนบานแมขาน 6) โรงเรียนวัดสองแคว 7) โรงเรียนบานหัวขวง 8) โรงเรียนบานสามหลัง

146

กลุมโรงเรียนดอยหลอ จํานวน 6 โรงเรียน ไดแก 1) โรงเรียน กรป.กลางอุปถัมภ 2) โรงเรียนบานเหลาเปา 3) โรงเรียนบานเจริญสามัคคี 4) โรงเรียนบานดอยหลอ 5) โรงเรียนวัดวังขามปอม 6) โรงเรียนบานดงปาหวาย 2. เครื่องมือที่ใชในการวิจัย 2.1 การสัมภาษณ คณะผูวิจัยใชการสัมภาษณแบบมีโครงสราง เปนการสัมภาษณแบบมี โครงสราง ซึ่งมีจุดมุง หมายในการเก็บรวบรวมรายละเอียดขอมูลทีจ่ ะสามารถนําไปวิเคราะหเปน ขอสรุปที่ชัดเจนตอไป โดยมีการเตรียมคําถามในแบบสัมภาษณ ทําการสัมภาษณอาจารย และ นักการภารโรง เกี่ยวกับความพึงพอใจตอสภาพแวดลอมในโรงเรียน ปญหาสภาพแวดลอมทาง กายภาพในโรงเรียน ความตองการจัดสภาพแวดลอมในโรงเรียน และแผนงานการจัด สภาพแวดลอมและภูมิทัศนของโรงเรียน 2.2 การสํารวจ โดยใชเครื่องมือคือแบบฟอรมสํารวจแบบ คณะผูวิจัยทําการสํารวจ ตารางตรวจสอบ (Checklists) เพื่อสํารวจหาองคประกอบของสภาพแวดลอมทางกายภาพใน โรงเรียนประถมในเขตกิ่งอําเภอดอยหลอ จําแนกวาพบหรือไมพบองคประกอบใดในพืน้ ที่บริเวณ ใดบางในโรงเรียน และควรปรับปรุงองคประกอบใด นอกจากนี้ผูสาํ รวจยังทําการจดบันทึกยอถึง สภาพขององคประกอบนั้นๆอีกดวย โดยแบงองคประกอบที่สําคัญออกเปน 3 หัวขอใหญๆ คือ ระบบสัญจร อาคารสิ่งกอสราง และองคประกอบทางภูมิทัศน

147

2.3 การสังเกตการณ โดยคณะผูวิจยั ทําการสังเกตโดยตรงแบบไมมีสวนรวม (NonParticipation Observation) ใชเครื่องมือคือแบบทําผังพฤติกรรม หรือการทําผังกิจกรรม (Activity Mapping) และการจดบันทึก เกี่ยวกับความสัมพันธของการใชกิจกรรมของเด็กนักเรียน ในพืน้ ที่โรงเรียน และการสังเกตทางออม โดยใชกลองถายภาพบันทึกเปนหลัก เกีย่ วกับ สภาพแวดลอมทางกายภาพของโรงเรียน การใชที่ดิน อาคารสิ่งกอสราง การสัญจร กิจกรรม สภาพปญหาทางดานกายภาพ องคประกอบภูมิทัศนในโรงเรียน เพื่อตรวจสอบกับขอมูลทุติยภูมิ จากการศึกษาเอกสารที่เกี่ยวของในเบื้องตน 3. วิธกี ารรวบรวมขอมูล 3.1 การรวบรวมขอมูลทุติยภูมิ เปนการรวบรวมจากเอกสาร หนวยงานทีเ่ กี่ยวของ มีขอมูลดังนี้ 3.1.1 ขอมูลที่ตั้งและความสําคัญของโครงการในระดับจังหวัด และ กิ่งอําเภอดอยหลอ ไดแก ทีต่ ั้งและอาณาเขตติดตอ ลักษณะภูมิประเทศ ลักษณะภูมิอากาศ การ ปกครอง ประชากร ทรัพยากรธรรมชาติ ลักษณะทางดานเศรษฐกิจ ลักษณะทางดานการศึกษา และการจัดการศึกษา 3.1.2 ขอมูลที่เกี่ยวกับที่ตั้งและความสําคัญของโรงเรียนในทองถิ่นมี สองกลุมโรงเรียน คือ กลุมโรงเรียนนพเกา จํานวน 8 โรงเรียน กลุมโรงเรียนดอยหลอ จํานวน 6 โรงเรียน ขอมูลที่จัดเก็บ ไดแก ที่ตั้งและอาณาเขตติดตอ สภาพภูมิประเทศ สภาพภูมิอากาศ ทรัพยากรธรรมชาติ ลักษณะทางดานเศรษฐกิจ การบริการดานการเรียนการสอน และสภาพ ปญหาตอการใหบริการของโรงเรียน 3.1.3 ขอมูลเกี่ยวกับแนวความคิด ทฤษฎี และงานวิจัยที่เกี่ยวของ ไดแกความสําคัญของสภาพแวดลอมในโรงเรียน บทบาทของผูใ ชสภาพแวดลอมในโรงเรียน องคประกอบของการออกแบบสภาพแวดลอมเพื่อสงเสริมตอการเรียนรูของเด็ก การเลือกที่ตงั้ และ

148

การวางผังสภาพแวดลอมในโรงเรียน ความสัมพันธระหวางผูใชกับสภาพแวดลอมที่ไดรับการ ออกแบบ และการออกแบบสภาพแวดลอมที่ปลอดภัยและสะดวกตอการดูแลรักษา 3.2 การรวบรวมขอมูลจากการสัมภาษณ คณะผูวิจัยทําการการรวบรวบขอมูลจากการสัมภาษณกลุมตัวอยาง ซึ่งไดแก อาจารยในโรงเรียน และนักการภารโรง เปนการสัมภาษณแบบมีโครงสราง เกี่ยวกับ ความพึงพอใจตอสภาพแวดลอมในโรงเรียน ปญหาสภาพแวดลอมทางกายภาพในโรงเรียน ความตองการจัดสภาพแวดลอมในโรงเรียน และแผนงานการจัดสภาพแวดลอมและภูมิทัศนของ โรงเรียนในอนาคต 3.3 การรวบรวมขอมูลจากการสํารวจ ใชการจดบันทึก สภาพแวดลอมทางดานกายภาพ จากแบบสํารวจ และทําการ บันทึกลงแบบฟอรม ไดแก ดานระบบสัญจรในโรงเรียน เชน ที่จอดรถ พื้นผิวทางเทา พืน้ ผิว ทาง ดานอาคารและสิ่งกอสราง เชน คูน้ํา บอน้ํา ระบบระบายน้ํา แทงคเก็บน้าํ จุดบริการน้าํ ดื่ม ระบบไฟฟา สภาพอาคารเดิม ศาลาพักผอน รานขายของ หองน้าํ หองสวม หองเก็บของ ซุมประตู กําแพง รั้ว สะพาน สวนประกอบอาคาร ดานองคประกอบทางภูมิทัศน เชน มานั่ง ที่ ทิ้งขยะมูลฝอย ที่เก็บรองเทา รูปปน กระถางตนไม รูปแบบพื้นผิว ทีก่ ั้น เครื่องเลน แปลงผัก ตนไม เปนตน 3.4 การรวบรวมขอมูลจากการสังเกตการณภาคสนาม เปนการสังเกตโดยตรงแบบไมมีสวนรวม ใชเครื่องมือคือการทําแบบผังพฤติกรรม หรือผังกิจกรรม (Activity Mapping) เก็บรวบรวมขอมูลในรายละเอียดเกี่ยวกับสภาพแวดลอม กิจกรรมของนักเรียนที่เกิดขึน้ ในสภาพแวดลอมในตําแหนงตางๆ ของโรงเรียน ตามความถี่ จํานวนและประเภทกิจกรรม ลักษณะนักเรียนทีม่ ีสวนรวมในกิจกรรม เพื่อศึกษารูปแบบ พฤติกรรมในสภาพแวดลอมนั้นๆ หรือประเภทนัน้ ๆ ทําใหไดขอ มูลเกี่ยวกับสภาพการใชสอย สภาพแวดลอม

149

4. วิธีการวิเคราะหขอมูล คณะผูวิจัยทําการวิเคราะหขอ มูล ดังนี้ 4.1 การวิเคราะหขอมูลทุตยิ ภูมิ ขอมูลที่ศึกษาจากเอกสาร งานวิจัย และแผนงานที่เกีย่ วของ ทําการวิเคราะห ตามประเด็นการจัดเก็บขอมูลตามหัวเรื่องในเครื่องมือในการวิจัย และนํามาประมวลผลการ วิเคราะหรวมกับขอมูลที่ศึกษาจากภาคสนามไดแก การสังเกตการ การสัมภาษณ เพื่อ ประมวลผลสรุปขอมูลโรงเรียนตางๆ

4.2 การวิเคราะหขอมูลจากการปฏิบัติการณภาคสนาม ทําการวิเคราะหขอมูลจากการทําผังพฤติกรรม หรือผังกิจกรรม เพื่อ สรุปรูปแบบพฤติกรรมของนักเรียนในสภาพแวดลอมนัน้ ๆ หรือประเภทนัน้ ๆ ทําใหไดขอมูล เกี่ยวกับสภาพการใชสอยสภาพแวดลอมของนักเรียนในพืน้ ทีโ่ ครงการ นอกจากนีย้ ังวิเคราะห ขอมูลจากการสัมภาษณ นํามาสรุปลงในตารางเพื่องายตอการทําความเขาใจ และทําการ วิเคราะหขอมูลจากการสํารวจโดยการนํามาประเมินคาความขาดแคลนองคประกอบของ สภาพแวดลอมในโรงเรียนและนํามาเปรียบเทียบลําดับความขาดแคลนทัง้ ในภาพรวมทัง้ หมด และเปรียบเทียบระหวางแตละโรงเรียน 4.2.1 การวิเคราะหขอ มูลจากกลุมตัวอยาง ใชการวิเคราะหสถิติเชิงพรรณา (Descriptive Statistics) บางสวนใช สถิติแบบรอยละ (Percentage) และคาเฉลี่ย (Mean) เพื่อวิเคราะหขอมูลจากการสังเกต และ การสัมภาษณตามประเด็น เกีย่ วกับการวิเคราะหขอมูลความพึงพอใจตอสภาพแวดลอมใน โรงเรียน การวิเคราะหปญหาสภาพแวดลอมทางกายภาพในโรงเรียน การวิเคราะหความตองการ ตอการจัดสภาพแวดลอมในโรงเรียน และการวิเคราะหแผนงานการจัดสภาพแวดลอมภายใน โรงเรียน

150

5. การประมวลผลขอมูล เปนการประมวลผลขอมูลจากการศึกษาและการวิเคราะหขอมูลทุติยภูมิ ขอมูลจากการ สังเกตการ และขอมูลจากการสัมภาษณกลุมตัวอยาง นํามาประมวลผลรวมกัน เพื่อเปรียบเทียบ ลักษณะ สภาพปญหาทางดานสภาพแวดลอมทางกายภาพ ลักษณะปญหา สาเหตุของปญหา รวมถึงความสําคัญและคุณภาพของโรงเรียน ทําการประเมินและแบงกลุมโรงเรียนตามคุณภาพ และปญหา เพื่อหาแนวทางในการพัฒนาสภาพแวดลอมทางดานกายภาพของโรงเรียน จากนั้น ทําการเสนอแนะ คัดเลือกโรงเรียนสาธิตมาหนึ่งโรงเรียนมาเปนโรงเรียนสาธิตในโครงการวิจัย แนวทางในการพัฒนาทางดานกายภาพ โดยใชคําบรรยายประกอบกับภาพวาด แผนที่ แผนผัง บริเวณ และภาพถายใหเห็นชัดเจนและเขาใจงาย

บทที่ 5 ผลของการศึกษาวิจัยและการอภิปราย 1. การวิเคราะหและสรุปผลขอมูลจากการสัมภาษณโรงเรียนกลุมตัวอยาง 1.1 การวิเคราะหขอมูลจากการสัมภาษณ แบบสัมภาษณแนวทางการพัฒนาสภาพแวดลอมทางกายภาพ โรงเรียนประถมศึกษา ระดับทองถิน่ ในพืน้ ทีก่ ิ่งอําเภอดอยหลอ จังหวัดเชียงใหม ใชวิธีการสัมภาษณแบบมีโครงสราง (Structure Interview) ทําการสัมภาษณอาจารยใหญ อาจารยผูทาํ การสอนและนักการ เกี่ยวกับปญหาสภาพแวดลอมทางดานกายภาพของโรงเรียน ความตองการเกี่ยวกับการจัด สภาพแวดลอมทางดานกายภาพของโรงเรียน และนโยบายเกี่ยวกับการพัฒนาสภาพแวดลอม ทางดานกายภาพของโรงเรียน ผลการสัมภาษณสามารถนํามาวิเคราะหไดดังที่ไดแสดงใน ตารางที่ 10 ตารางที่ 10 การวิเคราะหขอมูลจากแบบสัมภาษณ

1. ความพึงพอใจตอสภาพแวดลอมในโรงเรียน 1.1 รมรื่น มีตนไม และสวนหยอม 1.2 มีบริเวณและพื้นที่สําหรับเด็ก 1.3 มีระบบโครงสรางพื้นฐานที่ดี 1.4 อยูใกลชุมชน วัด ไกลแหลงเสื่อมโทรม

ที่มา: จากการสัมภาษณ

โรงเรียนบานดงปาหวาย

โรงเรียนวัดวังขามปอม

โรงเรียนบานดอยหลอ

โรงเรียนบานเหลาเปา

โรงเรียน กรป.กลางอุปถัมภ

โรงเรียนบานสามหลัง

โรงเรียนวัดหัวขวง

โรงเรียนวัดสองแคว

โรงเรียนบานแมขาน

โรงเรียนบานใหมหนองหอย

โรงเรียนบานเจริญสามัคคี

โรงเรียนบานหวยน้ําขาว

สภาพแวดลอมทางกายภาพ

โรงเรียนวัดหนองหลั้ว โรงเรียนวัดศรีดอนชัย

โรงเรียน

152

2. ปญหาสภาพแวดลอมกายภาพในโรงเรียน 2.1 มีน้ําทวมขังในฤดูฝน 2.2 ขาดแคลนน้ําดื่ม น้ําใช 2.3 สภาพอากาศรอน และแหงแลง 2.4 ดินขาดความอุดมสมบูรณ 2.5 มีฝุนละอองและเขมาควันรบกวน 2.6 ไมมีที่กําจัดขยะมูลฝอย 2.7 กลิ่นเหม็นจากพื้นที่ขางเคียง 2.8 ที่จอดรถจักรยาน และรถยนตไมมี 2.9 หองสุขา ที่ดื่มน้ํา แปรงฟน ไมเพียงพอ 2.10 อาคารเรียนทรุดโทรม ไมเพียงพอ 2.11 ขาดที่นั่งเลน พักผอนสําหรับเด็ก 2.12 พื้นที่รกรางขาดการดูแลรักษา 2.13 บุคคลากรในการดูแลพื้นที่ไมเพียงพอ 3. ความตองการจัดสภาพแวดลอมในโรงเรียน 3.1 ปรับปรุงภูมิทัศน จัดสวนหยอม 3.2 ปรับปรุงสนามกีฬา 3.3 ปรับปรุงสนามเด็กเลน เครื่องเลน 3.4 ปรับปรุงบริเวณที่นั่งพักผอน 3.5 ปรับปรุงอาคารและหองเรียน 3.6 จัดบริเวณที่จอดรถยนต รถจักรยาน 3.7 ปรับปรุงระบบระบายน้ํา 3.8 ปรับปรุงการกําจัดขยะมูลฝอย 3.9 ปรับปรุงสิ่งบริการและอํานวยความสะดวก

โรงเรียนบานดงปาหวาย

โรงเรียนวัดวังขามปอม

โรงเรียนบานดอยหลอ

โรงเรียนบานเหลาเปา

โรงเรียน กรป.กลางอุปถัมภ

โรงเรียนบานสามหลัง

โรงเรียนวัดหัวขวง

โรงเรียนวัดสองแคว

โรงเรียนบานแมขาน

โรงเรียนบานใหมหนองหอย

โรงเรียนบานหวยน้ําขาว

สภาพแวดลอมทางกายภาพ

โรงเรียนวัดหนองหลั้ว โรงเรียนวัดศรีดอนชัย

โรงเรียน

โรงเรียนบานเจริญสามัคคี

ตารางที่ 10 การวิเคราะหขอมูลจากแบบสัมภาษณ(ตอ) ที่มา : จากการสัมภาษณ.

153

4.แผนงานการจัดสภาพแวดลอม 4.1 ปรับปรุงและซอมแซมอาคารเรียน 4.2 ปรับปรุงภูมิทัศนโรงเรียน 4.3 จัดสรางหองน้ํา ที่ดื่มน้ํา และแปรงฟน 4.4 โครงการสวนเกษตรในโรงเรียน 4.5 โครงการโรงเรียนสีขาว 4.6 โครงการสวนสมุนไพรในโรงเรียน 4.7 โครงการอุทยานการศึกษา 4.8 โครงการหองสมุดโรงเรียน 4.9 โครงการบอเลี้ยงปลาในโรงเรียน 4.10 โครงการจัดสราง ปรับปรุงสนามกีฬา

ที่มา : จากการสัมภาษณ. 1.2 สรุปผลการวิเคราะหขอมูลจากการสัมภาษณ จากการสัมภาษณโรงเรียนกลุมตัวอยาง จํานวน 14 โรงเรียน ในดาน ความพึงพอใจ ตอสภาพแวดลอมทางดานกายภาพในโรงเรียน ปญหาสภาพแวดลอมทางดานกายภาพใน โรงเรียน ความตองการเกีย่ วกับการจัดสภาพแวดลอมภายในโรงเรียน และนโยบายเกี่ยวกับ การพัฒนาของโรงเรียน ผลการศึกษาสรุปเปนดังนี้

โรงเรียนบานดงปาหวาย

โรงเรียนวัดวังขามปอม

โรงเรียนบานดอยหลอ

โรงเรียนบานเหลาเปา

โรงเรียน กรป.กลางอุปถัมภ

โรงเรียนบานสามหลัง

โรงเรียนวัดหัวขวง

โรงเรียนวัดสองแคว

โรงเรียนบานแมขาน

โรงเรียนบานเจริญสามัคคี

โรงเรียนบานหวยน้ําขาว

สภาพแวดลอมทางกายภาพ

โรงเรียนวัดหนองหลั้ว โรงเรียนวัดศรีดอนชัย

โรงเรียน

โรงเรียนบานใหมหนองหอย

ตารางที่ 10 การวิเคราะหขอมูลจากแบบสัมภาษณ(ตอ)

154

1.1 ความพึงพอใจตอสภาพแวดลอมทางดานกายภาพในโรงเรียน ผลจากการสัมภาษณกลุมตัวอยาง พบวาในดานของความพึงพอใจของกลุม ตัวอยางที่มีตอ สภาพแวดลอมภายในโรงเรียน โดยสวนใหญรอยละ 85.70 มีความพึงพอใจ ตอสภาพแวดลอมทางดานกายภาพเปนสวนมาก ในดานความรมรื่น มีตน ไมและสวนหยอม ภายในโรงเรียน สวยงามและใหรมเงา รองลงมารอยละ 50.0 มีความพึงพอใจตอพื้นที่ โรงเรียนที่มีบริเวณพืน้ ที่สาํ หรับเด็กๆ ในการประกอบกิจกรรมตางๆ ที่สนับสนุนตอการเรียนการ สอนและพัฒนาการของเด็ก รอยละ 35.7 พอใจที่โรงเรียนอยูใกลชุมชน วัด และหางไกล จากแหลงเสื่อมโทรมตางๆ ทําใหมีคุณภาพชีวิตที่ดี และมีเพียงแครอยละ 14.28 ที่มีความ พึงพอใจตอระบบโครงสรางพื้นฐานที่ดีของโรงเรียน แสดงวาโรงเรียนสวนใหญยงั มีปญหาดาน ระบบโครงสรางพื้นฐานทางดานตางๆ ซึ่งนําไปสูการพิจารณาถึงปญหาสภาพแวดลอม ทางดานกายภาพของโรงเรียนตอไป 1.2 ปญหาสภาพแวดลอมทางดานกายภาพภายในโรงเรียน ปญหาสภาพแวดลอมทางดานกายภาพที่พบสวนใหญ ไดแก ปญหาเกี่ยวกับ การจัดเก็บ การกําจัดขยะมูลฝอย และสถานที่กาํ จัดขยะมูลฝอยภายในโรงเรียน รอยละ 78.57 รองลงมาไดแก ปญหาเกีย่ วกับการระบายน้ําในชวงฤดูฝนซึ่งมีปญหาน้ําทวมขัง รอยละ 57.14 ปญหากลิน่ จากขยะมูลฝอยรบกวนและ การเลี้ยงสัตวทสี่ งกลิ่นรบกวนตอการเรียนการสอน รอย ละ 50 ปญหาสภาพอาคารเรียนทรุดโทรมไมไดรับการดูแล ปรับปรุงและซอมแซม ให เหมาะสมและเพียงพอกับกิจกรรมการเรียนการสอน ตลอดจนปญหาที่จอดรถยนตและ รถจักรยานสําหรับครูและเด็กนักเรียน รอยละ 42.85 ปญหาการขาดแคลนทีน่ ั่งเลน พักผอน สําหรับเด็กๆ รอยละ 35.7 ปญหาการขาดแคลนน้าํ ดื่ม น้ําใช หองสุขา ที่ดื่มน้าํ แปรงฟน สําหรับเด็กนักเรียนไมเพียงพอ ปญหาฝุนละอองเขมาควันรบกวน และปญหาการขาดแคลน บุคลากรและเจาหนาที่ในการดูแลรักษาสถานที่ รอยละ 28.57 ปญหาสภาพอากาศรอนและ แหงแลง การที่ดินขาดความอุดมสมบูรณ รอยละ 21.42

155

1.3 ความตองการจัดสภาพแวดลอมภายในโรงเรียน ในดานความตองการจัดสภาพแวดลอมในโรงเรียน พบวา โรงเรียนสวนใหญมี ความตองการจัดสภาพแวดลอมทางดานกายภาพโดยการจัดภูมิทัศนภายในโรงเรียน การปลูก ตนไมใหรมเงา การจัดสวนหยอม การปรับปรุงพื้นทีส่ นามกีฬา เพื่อเปนทีน่ ั่งพักผอนและเลน กีฬาสําหรับเด็กๆ รอยละ 57.14 รองลงมา มีความตองการปรับปรุงพืน้ ที่สาํ หรับเปนบริเวณที่ นั่งพักผอนสําหรับเด็ก การปรับปรุงอาคารเรียนและหองเรียน และการปรับปรุงดานการจัดเก็บ และการกําจัดขยะมูลฝอย รอยละ 50 นอกจากนัน้ ยังมีความตองการปรับปรุงบริการและสิ่ง อํานวยความสะดวกตางๆ ของโรงเรียน เชน ที่ดื่มน้ํา แปรงฟนสําหรับเด็ก ตลอดจนจัดพืน้ ที่ จอดรถยนตและรถจักรยานสําหรับเด็กๆ รอยละ 42.8 มีความตองการปรับปรุงระบบระบาย น้ําในพืน้ ทีโ่ รงเรียน เพื่อลดปญหาน้ําทวมขังในฤดูฝน ปรับปรุงสภาพสนามเด็กเลน เครื่องเลน ของเด็ก รอยละ 28.57 1.4 แผนงานการจัดสภาพแวดลอมของโรงเรียน ในสวนของแผนงานการจัดสภาพแวดลอมของโรงเรียน โรงเรียนสวนใหญ แผนงานการปรับปรุงสภาพภูมิทัศนของโรงเรียนอยูแลว รอยละ 57.14 เพื่อใหบรรยากาศ และสภาพแวดลอมสงเสริมตอกิจกรรมการเรียนการสอน รองลงมาไดแก แผนงานดานการ ปรับปรุงและซอมแซมอาคารเรียน รอยละ 42.85 แผนงานดานการจัดสรางสิ่งอํานวยความ สะดวก เชน หองน้ํา ทีด่ ื่มน้ํา ที่แปรงฟนสําหรับเด็กนักเรียน และจัดสรางหองสมุด รอยละ 21.42 ที่เหลือรอยละ 7.14 เปนโครงการสวนเกษตรในโรงเรียน โครงการโรงเรียนสีขาว โครงการสวนสมุนไพรในโรงเรียน โครงการอุทยานการศึกษา โครงการหองสมุดของโรงเรียน โครงการบอเลีย้ งปลาในโรงเรียน โครงการจัดสรางและปรับปรุงสนามกีฬา เปนตน โดย โครงการสวนใหญไดรับเงินสนับสนุนจากงบประมาณประจําป และมาจากการสนับสนุนของ องคกร หนวยงานเอกชนและมูลนิธิตา งๆ เปนตน

156

รอยละ 85.7

90 80 70 60

ความพึงพอใจ 1 : รมรื่น มีตนไม และสวนหยอม 2 : มีบริเวณและพื้นที่สําหรับ เด็ก 3 : มีระบบโครงสรางพื้นฐานที่ดี 4 : ใกลชุมชน วัด หางไกลแหลง เสื่อมโทรม

50 35.71

40 30 20

14.28

10 0 1

แผนภูมิที่ 1 แสดงรอยละของความพึงพอใจของกลุม ตัวอยางตอสภาพแวดลอมในโรงเรียน ที่มา: จากการศึกษา รอยละ 80

78.57

70 60 57.14 50

42.85

35.71

28.57

21.42 21.42

14.28

10 0 1

สภาพปญหา 1: น้ําทวมขังในฤดูฝน 2: ขาดแคลนน้ําดื่มน้ําใช 3: อากาศรอน แหงแลง 4: ดินขาดความสมบูรณ 5: ฝุนละออง เขมาควัน 6: มีที่กําจัดมูลฝอย 7: กลิ่นเหม็นรบกวน 8: ที่จอดรถยนต/ จักรยาน 9: สุขา/ที่ดื่มน้ํา/แปรงฟน 10: อาคารทรุดโทรม ไม พอเพียง 11: ขาดที่นั่งเลน พักผอน 12: พื้นที่รกรางขาดการดูแล รักษา 13: ขาดบุคลากรดูแลพื้นที่

แผนภูมิที่ 2 แสดงรอยละของปญหาสภาพแวดลอมทางดานกายภาพของโรงเรียน ที่มา: จากการศึกษา

157

รอยละ

57.14 57.14 50

50 42.85

42.85

40 28.57

28.57

20 10 0 1

ความตองการจัดสภาพแวดลอม 1:ปรับปรุงภูมิทัศน จัดสวนหยอม 2:ปรับปรุงสนามกีฬา 3:ปรับปรุงสนามเด็กเลน เครื่องเลน 4:ปรับปรุงบริเวณที่นั่งพักผอน 5:ปรับปรุงอาคารเรียนและ หองเรียน 6:จัดบริเวณที่จอดรถยนต/จักรยาน 7:ปรับปรุงระบบระบายน้ํา 8:ปรับปรุงระบบกําจัดมูลฝอย 9:ปรับปรุงสิ่งอํานวยความสะดวก

แผนภูมิที่ 3 แสดงรอยละความตองการจัดสภาพแวดลอมภายในโรงเรียน ที่มา: จากการศึกษา

รอยละ 57.14

50 42.85

40 30 21.42

20 10

21.43 21.43 21.43

7.14 7.14 7.14 7.14

0 1

แผนงานการจัดสภาพแวดลอม 1.ปรับปรุง/ซอมแซมอาคารเรียน 2.ปรับปรุงภูมิทัศนโรงเรียน 3.สรางหองน้ํา/ที่ดื่มน้ํา/แปรงฟน 4.สวนเกษตรในโรงเรียน 5.โรงเรียนสีขาว 6.สวนสมุนไพรในโรงเรียน 7.อุทยานการศึกษา 8.หองสมุดโรงเรียน 9.บอเลี้ยงปลาในโรงเรียน 10.จัดสราง ปรับปรุงสนามกีฬา

แผนภูมิที่ 4 แสดงรอยละของแผนงานการจัดสภาพแวดลอมของโรงเรียน ที่มา: จากการศึกษา

158

2. การวิเคราะหและสรุปผลขอมูลการสํารวจพื้นทีโ่ รงเรียนกลุม ตัวอยาง คณะผูวิจัยไดทําการสํารวจโดยแบบสํารวจพื้นที่โรงเรียน โดยทําการสํารวจในหัวเรื่อง ระบบการสัญจร อาคารและสิ่งกอสราง และองคประกอบทางภูมิทัศน โดยทําการสํารวจตาม ลักษณะการใชที่ดินของโรงเรียน ไดแก บริเวณบริการสังคม บริเวณการศึกษา บริเวณการ กีฬาและพักผอน บริเวณการสาธารณูปโภค บริเวณพักอาศัย และบริเวณพื้นที่สงวนของ โรงเรียน จากการวิเคราะหขอ มูลจากการสํารวจไดแสดงดังตอไปนี้ 2.1 การวิเคราะหขอมูลจากการสํารวจกลุมโรงเรียนนพเกา 2.1.1 โรงเรียนวัดหนองหลัว้ จากการวิเคราะหขอมูลจากการสํารวจพบวาระบบสัญจรในพื้นที่ โรงเรียนมีที่จอดรถยนตซึ่งมีสภาพทรุดโทรมและทางโรงเรียนมีโครงการรื้อถอนปรับปรุงใหม สวนพื้นผิวทางรถยนตและทางเทาเปนถนนดิน พืน้ ผิวการจราจรขรุขระ ไมมกี ารแยกสวนทาง เทาที่ชัดเจน ในดานอาคารและสิ่งกอสราง ภายในโรงเรียนมีนํา้ ทวมขังเนื่องจากสภาพพื้นที่ไมมี ระบบระบายน้าํ ที่ดี พืน้ ทีท่ มี่ ีปญหาไดแกบริเวณสวนกีฬา จุดใหบริการน้าํ ดื่มมีสภาพทรุดโทรม และมีแทงคเก็บน้ําที่สํารองน้ําไดไมเพียงพอตอความตองการ สําหรับอาคารเรียน โรงอาหาร บานพักนักการภารโรง ศาลามีสภาพทรุดโทรม ยกเวนอาคารเรียนชัน้ ป.3 ถึง ป.6 และ อาคารอเนกประสงคศูนยวิชาการ สําหรับหองสุขาโดยรวมดีมีเพียงดานหลังอาคารกอนวัยเรียน ที่ทรุดโทรม เกี่ยวกับองคประกอบภูมิทัศน ในบริเวณโรงเรียนมีมานัง่ บริการมากเพียงพอ และ บริเวณจุดรวมขยะมูลฝอยอยูในตําแหนงที่ใกลกับอาคารเรียนเด็กกอนวัยเรียนมาก ดานหนา โรงเรียนมีรูปปนบิดาลูกเสือไทยและบริเวณจัดภูมิทัศนที่มีสภาพทรุดโทรม รูปแบบพื้นผิวทีพ่ บ สวนใหญในโรงเรียนมีเพียงดานหนาทางเขาที่เปนคอนกรีต เครื่องเลนตางๆ ยังมีไมเพียงพอ และมีสภาพทรุดโทรม บริเวณโดยรวมของโรงเรียนมีสภาพรมรื่น พืชพรรณใหรมเงาดี มีบริเวณ เรือนเพาะชํา 2.1.2 โรงเรียนวัดศรีดอนชัย ระบบการสัญจรของโรงเรียนยังไมมีการจัดที่จอดรถยนต สภาพถนน และทางเดินเทาสวนใหญเปนพืน้ ดิน บางสวนปูพื้นตัวหนอน แตมสี ภาพชํารุดทรุดโทรม ทําให ในดานอาคารเรียนและ เกิดปญหาเรื่องน้าํ แชขังในฤดูฝน และปญหาฝุน ละอองในฤดูแลง

159

สิ่งกอสราง พบวา ภายในโรงเรียนไมมีสวนของบานพักครู และบานพักนักการภารโรง เนื่องจากโรงเรียนมีพื้นที่ขนาดเล็กประมาณ 2 ไรกวา และไมมนี ักการภารโรงประจําโรงเรียน สวนของอาคารเรียนมี 3 หลัง ไดแก อาคารเรียนเด็กเล็ก และอาคารเรียนเด็กชัน้ ประถม สวน อาคารอื่นๆ ไดแก อาคารเก็บของ อาคารโรงอาหาร ซึง่ เปนอาคารขนาดเล็ก สภาพอาคาร สวนใหญชํารุดทรุดโทรม สิ่งกอสรางอื่นๆ ภายในโรงเรียน ไดแก โรงจอดรถจักรยานสําหรับ เด็กๆ ที่ลางหนาและแปรงฟน หองน้ําหองสวม มีสภาพทรุดโทรม ควรมีการปรับปรุง ทางดาน องคประกอบภูมิทัศน สภาพพืชพรรณภายในโรงเรียนมีไมยืนตนใหรม เงาไมมากนัก ไดแก หู กวาง ตาล เปนตน ทําใหอากาศรอนในชวงบาย มีการปลูกไมกระถางและไมประดับบริเวณ ดานหนาอาคาร ไดรับการดูแลรักษาดี รูปแบบพืน้ ผิวภายในโรงเรียน สภาพสวนใหญเปน พื้นดิน ไมมกี ารแบงแยกพืน้ ทางสัญจรดวยทางเทาและทางรถยนตทชี่ ัดเจน สําหรับเครื่องเลน เด็กจัดไวบริเวณดานหนาอาคารเรียนเด็กเล็ก สวนเด็กโตระดับประถมมีพนื้ ที่บริเวณดานหนา อาคารตางๆ และสนามวอลเลยบอล เปนลานโลงสําหรับกิจกรรม แตเนื่องจากพื้นที่มีขนาด เล็กกิจกรรมสําหรับเด็กๆ เชน การเตะฟุตบอล จึงมักทําใหเกิดปญหาบอยๆ สวนพืน้ ทีน่ ั่ง พักผอนสําหรับเด็ก จัดไวเปนมานัง่ หิน กระจายตามจุดตางๆ ดานหนาอาคารเรียนใตตนไม บางสวนชํารุดแตกหัก ภายในโรงเรียนไมมีซุมศาลาสําหรับนัง่ พักผอนแตอยางใด 2.1.3 โรงเรียนบานหวยน้ําขาว ระบบสัญจรในพืน้ ทีโ่ รงเรียนไมมีการจัดทีจ่ อดรถและทางเขาภายใน โรงเรียนโรงเรียนไมมที างเทา ในดานอาคารและสิ่งกอสราง ในสวนการศึกษามีอาคารเรียน หลัก 2 อาคาร และอาคารรอง 1 หลัง มีการปรับปรุงอาคารบานพักครูเดิมใหเปนอาคารเรียน ดานขางอาคารเรียนมีบอเลีย้ งปลาดุก สวนกีฬาและนันทนาการ สนามกีฬามีบริเวณที่ติดกับ อาคารเรียนมาก และมีปญหาเกี่ยวกับการระบายน้าํ พืน้ สนามสวนใหญเปนดิน เกี่ยวกับการ การจัดถังรองรับขยะมูล องคประกอบภูมิทัศนภายในโรงเรียนโดยรวมยังขาดการดูแลรักษา ฝอยยังไมอยูในบริเวณที่เหมาะสม ภายในโรงเรียนมีโรงเรือนเลี้ยงไกไข และมีพนื้ ที่เพาะปลูก ลําไย สภาพแวดลอมภายในโรงเรียนยังขาดการดูแลรักษา พืชพรรณสวนใหญมีกระจายอยู ทั่วไปในทุกเขตพื้นที่ของโรงเรียน

160

2.1.4 โรงเรียนบานใหมหนองหอย ภายในโรงเรียนไมมีพนื้ ที่จอดรถ ทางสัญจรภายในเปนพืน้ ดิน และไม มีการแยกพื้นผิวระหวางทางสัญจรกับทางเทา ภายในโรงเรียนไมมีปญหาเรื่องการระบายน้าํ เกี่ยวกับอาคารและสิ่งกอสรางภายในโรงเรียนโดยรวมอยูในสภาพดี ยกเวนอาคารบานพัก นักการซึ่งควรมีการปรับปรุง จุดบริการน้ําดื่มและแปรงฟนควรมีการปรับปรุงพื้นเนื่องจากมีน้ํา ขัง ซุมประตู กําแพง แนวรั้ว มีความมัน่ คงแข็งแรง ดานองคประกอบภูมิทัศน มีที่นงั่ พักผอน ใหบริการดานหนาอาคารเรียน ควรมีการเพิ่มเติมใหเพียงพอ ดานหลังอาคารเรียนเปนจุดรวม และกําจัดขยะซึ่งควรดูแลเรื่องกลิ่น และเขมาควันจากการเผา มีเครื่องเลนสําหรับเด็กแตควร ไดรับการดูแลและบํารุงรักษา สภาพพืชพรรณภายในโรงเรียนมีทงั้ ไมกระถาง และไมยืนตน สวนใหญใหรม เงาไดดี 2.1.5 โรงเรียนบานแมขาน ทางสัญจรภายในโรงเรียนเปนถนนลูกรัง มีบริเวณที่จอดรถในสวน บริการดานสาธารณูปโภค ไมมีการแยกพืน้ ผิวทางเทาออกจากทางสัญจร ในพืน้ ที่โรงเรียนมี การระบายน้าํ ไปสูคูน้ําดานเหนือของโรงเรียน และเนื่องจากอยูใกลกบั ลําน้าํ และพื้นที่ต่ํากวา ถนนดานหนา จึงทําใหเกิดน้ําทวมขังในฤดูฝนเปนอุปสรรคตอการเรียน อาคารและสิ่งกอสราง มีสภาพคอนขางดี สภาพภูมทิ ัศน มีบริเวณพื้นที่สวนเกษตร สภาพพืชพรรณไมยนื ตนใหรมเงา ดี มีสนามเด็กเลนและเครื่องเลนสําหรับเด็กเล็ก แตสภาพแวดลอมโดยรวมของโรงเรียนขาด การดูแลรักษาเนื่องจากขาดนักการภารโรง 2.1.6 โรงเรียนวัดสองแคว ทางสัญจรในโรงเรียนเปนดินบดอัดแนน มีบริเวณที่จอดรถบริเวณ การศึกษา และไมมีทางเทา อาคารและสิ่งกอสราง อาคารเรียนโดยรวมอยูในสภาพดี มีจุด บริการน้ําดืม่ และแปรงฟนสําหรับเด็ก มีศาลานัง่ พักผอนใตรมไมบริเวณบริการสังคมและควรมี การปรับปรุง สภาพแวดลอมรมรื่นมีความเปนธรรมชาติ หองสุขามีเพียงพอไดรับการดูแลรักษา ดี ซุมประตู กําแพง รัว้ บริเวณดานหนาอาคารเรียนหลักไดรับการดูแลรักษาดี ในดาน องคประกอบภูมิทัศน ที่ทงิ้ ขยะมีจาํ นวนนอย มีการตั้งกระถางไมประดับเปนจุดๆ แตยังขาด การดูแลรักษา มีสนามและเครื่องเลนสําหรับเด็กแตควรมีการปรับปรุงสภาพแวดลอม พืช พรรณสวนใหญเปนไมยนื ตน แตยังมีนอย ไมใหญไดแก อโศก ไทร เปนตน

161

2.1.7 โรงเรียนวัดหัวขวง ทางสัญจรภายในโรงเรียนเปนถนนดิน ไมมีพนื้ ที่จอดรถ และไมมีทาง เทา อาคารและสิ่งกอสรางไมเพียงพอ ทําใหเด็กเล็กและเด็กประถมใชพื้นที่เรียนเดียวกัน หอง สุขาสําหรับเด็กมีสภาพทรุดโทรม บริเวณพื้นที่การกีฬาและพักผอน ในโรงเรียนมีปญหาดาน การระบายน้าํ มีนา้ํ ทวมขังในฤดูฝนและดินเปนดินเลน มีสนามเด็กเลนและเครื่องเลนสําหรับ เด็กใกลกับอาคารเรียน เครื่องเลนมีนอย สภาพแวดลอมทางภูมิทัศน โดยรวมมี สภาพแวดลอมที่ดี มีตนไมรมรื่น สวนพืน้ ที่ดานหลังของโรงเรียนเปนพืน้ ทีก่ ารศึกษาสวนเกษตร 2.1.8 โรงเรียนบานสามหลัง ภายในบริเวณโรงเรียนมีการจัดพื้นที่จอดรถ มีพนื้ ผิวทางเทาแยกออก จากทางสัญจรเปนบางสวน ภายในบริเวณพื้นที่ไมมปี ญหาเรื่องการระบายน้าํ สภาพอาคารมี สภาพดี มีศาลาพักผอนสําหรับเด็ก หองสุขาไดรับการดูแล ซุมประตู กําแพง รั้ว สวนใหญอยู ในสภาพดี มีที่นงั่ กระจายตามจุดตางๆ และมีมานั่งใตตนไม ในบริเวณการกีฬาและพักผอน และบริเวณการศึกษา สภาพแวดลอมโดยสวนใหญมที ั้งไมยนื ตนและไมกระถางจัดวางไวตาม จุดตางๆ ในบริเวณสังคม และการศึกษา ในบริเวณโรงเรียน มีพื้นที่สนามเด็กเลนและเครื่องเลน เพียงพอตอความตองการ มีบริเวณพื้นที่เกษตร และเลี้ยงสัตว 2.2 การวิเคราะหขอมูลจากการสํารวจกลุมโรงเรียนดอยหลอ 2.2.1 โรงเรียน กรป.กลางอุปถัมภ ทางสัญจรภายในโรงเรียนเปนถนนดิน มีพนื้ ที่สําหรับจอดรถแตควร ไดรับการปรับปรุงใหเปนสัดสวน ไมมที างเทา พืน้ ที่โรงเรียนมีระดับแตกตางกันจึงไมมีปญหา เรื่องการระบายน้ํา อาคารและสิ่งกอสรางมีสภาพดี เพียงพอ และไมทรุดโทรม มีที่นงั่ ซุม ศาลาพักผอนสําหรับเด็กอยูใ นสภาพดีในบริเวณการศึกษา และเกาอี้มา นัง่ กระจายตามจุด ตางๆ ในบริเวณบริการสังคมและบริเวณการศึกษา ในดานองคประกอบทางภูมทิ ัศน มีไมยืน ตนใหรมเงาดี ไมกระถางมีนอย มีสนามกีฬาและสนามเด็กเลน เครื่องเลนสําหรับเด็ก และมี บริเวณพื้นที่เกษตร บริเวณโรงเรียนมีพนื้ ที่กวางขวาง และพืชพรรณรมรื่นตามแนวอาคารเรียน แตไมตอเนื่องไปถึงบริเวณสวนกีฬา

162

2.2.2 โรงเรียนบานเหลาเปา ทางสัญจรภายในโรงเรียนเปนถนนดิน ไมมีพนื้ ที่จอดรถ และไมมีทาง เทาที่แยกจากทางสัญจร การระบายน้าํ เปนไปตามสภาพพื้นที่ มีน้ําทวมขังในฤดูฝน บริเวณจุด น้ําดื่มและแปรงฟนควรไดรับการดูแลมีนา้ํ รั่วซึม อาคารเรียนอยูในสภาพดี หองสุขาขาดการดูแล รักษา ในดานองคประกอบภูมิทัศน ทีน่ ั่งพักผอน ซุม ศาลา ไมเพียงพอ ถึงขยะมีจํานวนนอย มีบริเวณสําหรับเด็กเลนและเครื่องเลน พืชพรรณไมยืนตนมีนอยโรงเรียนมีสภาพรอนและแหงแลง พื้นที่โดยสวนใหญขาดการดูแลรักษาและการจัดสภาพแวดลอม 2.2.3 โรงเรียนบานเจริญสามัคคี ระบบการสัญจรพื้นผิวการจราจรเปนดิน ไมมีการแยกทางเทาออก จากทางสัญจร และยังไมมกี ารจัดพืน้ ที่จอดรถใหเปนสัดสวน อาคารและสิ่งกอสราง มีอาคาร เรียนและโรงอาหารเปนสัดสวน มีบริเวณบอเลี้ยงปลาหนาอาคารเรียนซึง่ ยังไมเหมาะกับ กิจกรรมในสวนการศึกษา สนามเด็กเลนดานหลังโรงเรียนมีเครื่องเลนที่มีสภาพทรุดโทรม พัง ขาดการซอมแซม และอยูในพืน้ ทีท่ ี่ไมไดรับการดูแล ควรมีการปรับปรุงสภาพแวดลอมใหดีขึ้น ดานองคประกอบภูมิทัศน บริเวณทีน่ ั่งพักผอนสําหรับเด็กยังไมเพียงพอ ไมมีซุมศาลาสําหรับ พักผอนนัง่ เลน สภาพพืชพรรณภายในพืน้ ทีม่ ีไมยนื ตนใหรมเงาดีมาก ไมกระถางวางตาม อาคารเล็กนอย 2.2.4 โรงเรียนบานดอยหลอ ระบบถนนในโรงเรียนเปนพืน้ ผิวดินบดอัด มีบริเวณสําหรับที่จอดรถ ไมมีการแยกสวนทางเทาออกจากทางสัญจร สภาพอาคารและสิ่งกอสรางควรไดรับการดูแล และปรับปรุง มีบริเวณที่นงั่ พักเชน มานั่ง ซุม ศาลา ในบริเวณบริการสังคม บริเวณกีฬาและ พักผอน และควรไดรับการดูแลรักษาและเอาใจใส ในบางพืน้ ทีท่ ี่มกี ารใชนา้ํ เชน จุดบริการน้ํา ดื่ม ลางหนา แปรงฟน มีนา้ํ ทวมขังเมื่อมีการทํากิจกรรมของเด็กนักเรียน ดานองคประกอบภูมิ ทัศน ภายในพื้นที่มีไมยนื ตนเปนสวนใหญ ไมกระถางมีนอยมาก มีเครื่องเลนและสนามเด็ก เลนสําหรับเด็ก ไมมีการแยกพืน้ ผิวการใชกิจกรรมภายในโรงเรียน เชน ทางเทา ลานกิจกรรม เปนตน

163

2.2.5 โรงเรียนวัดวังขามปอม ระบบถนนภายในโรงเรียนเปนถนนดิน และลูกรังบดอัด ทําใหน้ําทวม ขังในฤดูแลง ไมมีทางเทา มีพื้นที่สําหรับจอดรถ บริเวณบริการน้าํ ดื่มและสวนแปรงฟนอยูใน สวนบริการสังคมซึ่งควรไดรับการปรับปรุงเนื่องจากระบบอยูในจุดทีม่ กี ิจกรรมมาก และมีปญหา น้ําทวมขังเฉอะแฉะในชวงเวลาที่มกี ารใช มีศาลาพักผอน 1 จุด และมานั่งในบริเวณการกีฬา และพักผอน หองสุขาเปนอาคารไมซึ่งมีสภาพทรุดโทรม สภาพอาคารเดิมสวนใหญอยูในเกณฑ ดี องคประกอบดานภูมทิ ศั น มานัง่ พักผอนควรมีเพิม่ เติมในบริเวณกีฬาและพักผอน ปาย โรงเรียนไมไดรับการปรับปรุงเนื่องจากพืน้ ที่ดานหนาโรงเรียนอยูระหวางดําเนินการกอสรางถนน สภาพพืชพรรณในโรงเรียนมีไมยืนตนใหรม เงาและไมกระถางประดับอยูหนาหองเรียน พืน้ ผิว สวนใหญเปนดินและหญา 2.2.6 โรงเรียนบานดงปาหวาย ระบบถนนภายในโรงเรียนเปนถนนดินบดอัด สวนทางเทามีเฉพาะ สวนที่เชื่อมระหวางอาคารเปนพืน้ ปูน ไมมีพื้นที่จอดรถที่จัดเปนสัดสวน อาคารเรียนอยูใน สภาพดี มีระบบระบายน้ําทางดานทิศเหนือเปนแนวรองระบายน้าํ พื้นที่มีความตางระดับจึงไม มีปญหาดานน้ําทวมขังมากนัก ที่ดื่มน้ําและแปรงฟนสําหรับเด็กจัดไวในบริเวณการศึกษามี หลังคาคลุม มีศาลาพักผอนอยูในบริเวณกีฬาและพักผอน 1 หลัง แตมีสภาพทรุดโทรม และ อีกที่หนึง่ อยูในบริเวณบานพักอาศัย มานั่งมีบริการตามรมไมแตไมเพียงพอกับจํานวนเด็ก ควร มีการปรับปรุงเรื่องทีท่ ิ้งขยะมูลฝอย รูปแบบพื้นผิวสวนใหญเปนพืน้ ดิน ยกเวนทางเดินรอบ อาคารเปนคอนกรีต พืชพรรณภายในโรงเรียนสวนใหญเปนไมยนื ตนใหรมเงาดี มีไมพุมและไม คลุมดินปลูกเปนแนวบางสวน

164

บริเวณการศึกษา

บริเวณการกีฬาและพักผอน

บริเวณสาธารณูปโภค

บริเวณที่พักอาศัย

บริเวณที่สงวน

ที่จอดรถ

3 มี

พื้นผิวทางรถยนต

± ไมมี

พื้นผิวทางเทา

ควรปรับปรุง

คูน้ํา ,บอน้ํา

ระบบระบายน้ํา

3 ±

แทงคเก็บน้ํา

จุดบริการน้ําดื่ม แปรงฟน

ระบบไฟฟา

± 3

สภาพอาคารเดิม

ศาลาพักผอน

รายขายของ

หองน้ํา หองสวม

± ±

หองเก็บของ

± ±

ซุมประตู กําแพง รั้ว

สะพาน

± ±

สวนประกอบอาคาร ประตู เหล็กดัด

± 3

มานั่ง

± 3

ที่ทิ้งขยะมูลฝอย

± ±

ปาย

รูปปน

กระถางตนไม

ที่เก็บรองเทา

± ±

รูปแบบพื้นผิว

ที่กั้น

เครื่องเลน

± ±

แปลงผัก

± ±

ตนไม

องคประกอบภูมิทัศน

อาคารและสิ่งกอสราง

ระบบสัญจร

หัวเรื่อง

องคประกอบ

บริเวณการสังคม

ตารางที่ 11 องคประกอบของสภาพแวดลอมทางกายภาพในโรงเรียนหนองหลัว้

ที่มา : จากการสํารวจ

หมายเหตุ

165

บริเวณการศึกษา

บริเวณการกีฬาและพักผอน

บริเวณสาธารณูปโภค

บริเวณที่พักอาศัย

บริเวณที่สงวน

ที่จอดรถ

3 มี

พื้นผิวทางรถยนต

± ไมมี

พื้นผิวทางเทา

± ±

ควรปรับปรุง

คูน้ํา ,บอน้ํา

± ±

ระบบระบายน้ํา

แทงคเก็บน้ํา

จุดบริการน้ําดื่ม แปรงฟน

± 3

3 ±

ศาลาพักผอน

รายขายของ

หองน้ํา หองสวม

หองเก็บของ

ซุมประตู กําแพง รั้ว

± ±

สะพาน

สวนประกอบอาคาร ประตู เหล็กดัด

มานั่ง

ที่ทิ้งขยะมูลฝอย

ปาย

รูปปน

± ±

ที่เก็บรองเทา

± ± ±

กระถางตนไม

รูปแบบพื้นผิว

แปลงผัก

± ±

ตนไม

ระบบสัญจร

หัวเรื่อง

องคประกอบ

บริเวณการสังคม

ตารางที่ 12 องคประกอบของสภาพแวดลอมทางกายภาพในโรงเรียนวัดศรีดอนชัย

ระบบไฟฟา

องคประกอบภูมิทัศน

อาคารและสิ่งกอสราง

สภาพอาคารเดิม

ที่กั้น เครื่องเลน

ที่มา : จากการสํารวจ

หมายเหตุ

ไมมีพื้นที่

166

บริเวณการสังคม

บริเวณการศึกษา

บริเวณการกีฬาและพักผอน

บริเวณสาธารณูปโภค

บริเวณที่พักอาศัย

บริเวณที่สงวน

ตารางที่ 13 องคประกอบของสภาพแวดลอมทางกายภาพในโรงเรียนบานหวยน้าํ ขาว

3 มี

± 3

± ไมมี

พื้นผิวทางเทา

3 3

คูน้ํา ,บอน้ํา

ไมมีพื้นที่

ระบบระบายน้ํา

แทงคเก็บน้ํา

จุดบริการน้ําดื่ม แปรงฟน

3 ±

± ±

ระบบไฟฟา

สภาพอาคารเดิม

ศาลาพักผอน

± ±

3 ±

± ±

รายขายของ

หองน้ํา หองสวม

หองเก็บของ

3 ±

ซุมประตู กําแพง รั้ว

3 ±

สะพาน

± ±

3 ±

สวนประกอบอาคาร ประตู เหล็กดัด

มานั่ง

± 3

ที่ทิ้งขยะมูลฝอย

ปาย

± 3

± ±

ที่เก็บรองเทา

รูปปน

3 ±

กระถางตนไม

รูปแบบพื้นผิว

3 3

± 3

3 3

± 3

ที่กั้น

เครื่องเลน

แปลงผัก

ตนไม

ที่จอดรถ พื้นผิวทางรถยนต

องคประกอบภูมิทัศน

อาคารและสิ่งกอสราง

ระบบสัญจร

หัวเรื่อง

องคประกอบ

ที่มา : จากการสํารวจ

หมายเหตุ

ควรปรับปรุง

167

บริเวณสาธารณูปโภค

บริเวณที่พักอาศัย

บริเวณที่สงวน

3 มี

± ไมมี

ควรปรับปรุง

3 3

ระบบไฟฟา

± ±

สภาพอาคารเดิม

ศาลาพักผอน

± ±

3 ±

± ±

3 ±

หองเก็บของ

± ±

ซุมประตู กําแพง รั้ว

สะพาน

สวนประกอบอาคาร ประตู เหล็กดัด

มานั่ง

ปาย

3 3

3 ±

ที่ทิ้งขยะมูลฝอย

± 3

± ±

ที่เก็บรองเทา

รูปปน

± ±

กระถางตนไม

รูปแบบพื้นผิว

ที่กั้น

± ±

เครื่องเลน

แปลงผัก

± 3

ที่จอดรถ

พื้นผิวทางรถยนต

พื้นผิวทางเทา

คูน้ํา ,บอน้ํา

3 ±

ระบบระบายน้ํา

แทงคเก็บน้ํา จุดบริการน้ําดื่ม แปรงฟน

ระบบสัญจร

หัวเรื่อง

บริเวณการศึกษา

องคประกอบ

บริเวณการสังคม

บริเวณการกีฬาและพักผอน

ตารางที่ 14 องคประกอบของสภาพแวดลอมทางกายภาพในโรงเรียนบานใหมหนองหอย

รายขายของ

องคประกอบภูมิทัศน

อาคารและสิ่งกอสราง

หองน้ํา หองสวม

ตนไม

ที่มา : จากการสํารวจ

หมายเหตุ

168

พื้นผิวทางรถยนต

พื้นผิวทางเทา

คูน้ํา ,บอน้ํา

3 มี

± ไมมี

ควรปรับปรุง

ระบบระบายน้ํา

แทงคเก็บน้ํา

จุดบริการน้ําดื่ม แปรงฟน

ระบบไฟฟา

3 3

สภาพอาคารเดิม

ศาลาพักผอน

3 ±

± ±

3 ±

± ±

3 ±

หองเก็บของ

± ±

ซุมประตู กําแพง รั้ว

3 ±

± ±

สะพาน

สวนประกอบอาคาร ประตู เหล็กดัด

มานั่ง

ที่ทิ้งขยะมูลฝอย

± 3

ปาย

± ±

ที่เก็บรองเทา

รูปปน

กระถางตนไม

3 3

3 ± 3

รูปแบบพื้นผิว

ที่กั้น

3 ±

แปลงผัก

3 ±

เครื่องเลน

± ±

ตนไม

ระบบสัญจร

หัวเรื่อง

บริเวณที่สงวน

บริเวณการกีฬาและพักผอน

บริเวณที่พักอาศัย

บริเวณการศึกษา

ที่จอดรถ

รายขายของ อาคารและสิ่งกอสราง

หองน้ํา หองสวม

องคประกอบภูมิทัศน

บริเวณสาธารณูปโภค

องคประกอบ

บริเวณการสังคม

ตารางที่ 15 องคประกอบของสภาพแวดลอมทางกายภาพในโรงเรียนบานแมขาน

ที่มา : จากการสํารวจ

หมายเหตุ

169

บริเวณการศึกษา

บริเวณการกีฬาและพักผอน

บริเวณสาธารณูปโภค

บริเวณที่พักอาศัย

บริเวณที่สงวน

ที่จอดรถ

3 มี

พื้นผิวทางรถยนต

± ไมมี

พื้นผิวทางเทา

± ±

3 ±

± ±

ควรปรับปรุง

คูน้ํา ,บอน้ํา

ระบบระบายน้ํา

แทงคเก็บน้ํา

± ±

จุดบริการน้ําดื่ม แปรงฟน

ระบบไฟฟา

สภาพอาคารเดิม

ศาลาพักผอน

± ±

รายขายของ

± ±

± ± ±

หองน้ํา หองสวม

± ±

3 ±

± ±

สะพาน

สวนประกอบอาคาร ประตู เหล็กดัด

มานั่ง

ที่ทิ้งขยะมูลฝอย

ปาย

± ±

ที่เก็บรองเทา

รูปปน

± 3

กระถางตนไม

รูปแบบพื้นผิว

ที่กั้น

เครื่องเลน

± ±

แปลงผัก

± ± ±

ตนไม

องคประกอบภูมิทัศน

อาคารและสิ่งกอสราง

ระบบสัญจร

หัวเรื่อง

องคประกอบ

บริเวณการสังคม

ตารางที่ 16 องคประกอบของสภาพแวดลอมทางกายภาพในโรงเรียนวัดสองแคว

หองเก็บของ ซุมประตู กําแพง รั้ว

ที่มา : จากการสํารวจ

หมายเหตุ

170

บริเวณการกีฬาและพักผอน

บริเวณสาธารณูปโภค

พื้นผิวทางรถยนต

พื้นผิวทางเทา

คูน้ํา ,บอน้ํา

ระบบระบายน้ํา

± ไมมี

ควรปรับปรุง

แทงคเก็บน้ํา

จุดบริการน้ําดื่ม แปรงฟน

3 3

ระบบไฟฟา

± 3

สภาพอาคารเดิม

ศาลาพักผอน

± ±

รายขายของ

หองน้ํา หองสวม

หองเก็บของ

± ±

ซุมประตู กําแพง รั้ว

สะพาน

สวนประกอบอาคาร ประตู เหล็กดัด

มานั่ง

ที่ทิ้งขยะมูลฝอย

ปาย

± ±

ที่เก็บรองเทา

รูปปน

กระถางตนไม

รูปแบบพื้นผิว

ที่กั้น

เครื่องเลน

3 ±

แปลงผัก

± 3

องคประกอบภูมิทัศน

อาคารและสิ่งกอสราง

ระบบสัญจร

หัวเรื่อง

บริเวณที่สงวน

บริเวณการศึกษา

ที่จอดรถ

บริเวณที่พักอาศัย

องคประกอบ

บริเวณการสังคม

ตารางที่ 17 องคประกอบของสภาพแวดลอมทางกายภาพในโรงเรียนบานหัวขวง

ตนไม

ที่มา : จากการสํารวจ

หมายเหตุ

3 มี

171

บริเวณการศึกษา

บริเวณการกีฬาและพักผอน

บริเวณสาธารณูปโภค

บริเวณที่พักอาศัย

บริเวณที่สงวน

ที่จอดรถ

3 มี

พื้นผิวทางรถยนต

3 3

± ไมมี

พื้นผิวทางเทา

± ±

ควรปรับปรุง

คูน้ํา ,บอน้ํา

ระบบระบายน้ํา

แทงคเก็บน้ํา

± ±

จุดบริการน้ําดื่ม แปรงฟน

3 3

ระบบไฟฟา

± 3

สภาพอาคารเดิม

ศาลาพักผอน

± ±

รายขายของ

3 ±

หองน้ํา หองสวม

หองเก็บของ

ซุมประตู กําแพง รั้ว

± ±

สะพาน

3 ±

สวนประกอบอาคาร ประตู เหล็กดัด

มานั่ง

ที่ทิ้งขยะมูลฝอย

ปาย

± ±

ที่เก็บรองเทา

รูปปน

3 3

± ±

กระถางตนไม

± 3

รูปแบบพื้นผิว

ที่กั้น

3 ±

± ±

เครื่องเลน

± 3

แปลงผัก

3 3

ตนไม

องคประกอบภูมิทัศน

อาคารและสิ่งกอสราง

ระบบสัญจร

หัวเรื่อง

องคประกอบ

บริเวณการสังคม

ตารางที่ 18 องคประกอบของสภาพแวดลอมทางกายภาพในโรงเรียนบานสามหลัง

ที่มา : จากการสํารวจ

หมายเหตุ

172

บริเวณการศึกษา

บริเวณการกีฬาและพักผอน

บริเวณสาธารณูปโภค

บริเวณที่พักอาศัย

บริเวณที่สงวน

ที่จอดรถ

3 มี

พื้นผิวทางรถยนต

± ไมมี

พื้นผิวทางเทา

ควรปรับปรุง

คูน้ํา ,บอน้ํา

ระบบระบายน้ํา

3 ±

± ±

แทงคเก็บน้ํา

จุดบริการน้ําดื่ม แปรงฟน

3 3

ระบบไฟฟา

สภาพอาคารเดิม

± ±

ศาลาพักผอน

3 ±

รายขายของ

± ±

หองน้ํา หองสวม

หองเก็บของ

± ±

ซุมประตู กําแพง รั้ว

± ±

สะพาน

3 ±

สวนประกอบอาคาร ประตู เหล็กดัด

มานั่ง

ที่ทิ้งขยะมูลฝอย

± ±

ปาย

ที่เก็บรองเทา

รูปปน

± ±

กระถางตนไม

รูปแบบพื้นผิว

ที่กั้น

เครื่องเลน

± ±

3 ±

แปลงผัก

3 ±

ตนไม

องคประกอบภูมิทัศน

อาคารและสิ่งกอสราง

ระบบสัญจร

หัวเรื่อง

องคประกอบ

บริเวณการสังคม

ตารางที่ 19 องคประกอบของสภาพแวดลอมทางกายภาพในโรงเรียน กรป.กลางอุปถัมภ

ที่มา : จากการสํารวจ

หมายเหตุ

173

บริเวณการศึกษา

บริเวณการกีฬาและพักผอน

บริเวณสาธารณูปโภค

บริเวณที่พักอาศัย

บริเวณที่สงวน

ที่จอดรถ

3 มี

พื้นผิวทางรถยนต

± ไมมี

ควรปรับปรุง

คูน้ํา ,บอน้ํา

พื้นผิวทางเทา

± ±

ไมมีพื้นที่

ระบบระบายน้ํา

แทงคเก็บน้ํา

จุดบริการน้ําดื่ม แปรงฟน

ระบบไฟฟา

3 3

สภาพอาคารเดิม

ศาลาพักผอน

± ±

รายขายของ

หองน้ํา หองสวม

3 ±

หองเก็บของ

3 ±

3 3

ซุมประตู กําแพง รั้ว

± ±

สะพาน

สวนประกอบอาคาร ประตู เหล็กดัด

3 ±

ที่ทิ้งขยะมูลฝอย

± ±

มานั่ง

ปาย

± ±

ที่เก็บรองเทา

± ±

3 ±

± ±

3 3

3 ±

± ±

รูปแบบพื้นผิว

ที่กั้น

เครื่องเลน

แปลงผัก

3 ±

อาคารและสิ่งกอสราง

ระบบสัญจร

หัวเรื่อง

องคประกอบ

บริเวณการสังคม

ตารางที่ 20 องคประกอบของสภาพแวดลอมทางกายภาพในโรงเรียนบานเหลาเปา

รูปปน

องคประกอบภูมิทัศน

กระถางตนไม

ตนไม

ที่มา : จากการสํารวจ

หมายเหตุ

174

บริเวณการศึกษา

บริเวณการกีฬาและพักผอน

บริเวณสาธารณูปโภค

บริเวณที่พักอาศัย

บริเวณที่สงวน

ที่จอดรถ

3 มี

พื้นผิวทางรถยนต

± ไมมี

พื้นผิวทางเทา

± ±

ควรปรับปรุง

คูน้ํา ,บอน้ํา

± ±

ระบบระบายน้ํา

แทงคเก็บน้ํา

3 3 3

ระบบไฟฟา

± 3

จุดบริการน้ําดื่ม แปรงฟน

± ±

สภาพอาคารเดิม

ศาลาพักผอน

± ±

รายขายของ

หองน้ํา หองสวม

± ±

หองเก็บของ

± ±

3 ± ±

ซุมประตู กําแพง รั้ว

สะพาน

3 ±

3 ± ±

สวนประกอบอาคาร ประตู เหล็กดัด

3 3

มานั่ง

ที่ทิ้งขยะมูลฝอย

ปาย

± ±

ที่เก็บรองเทา

3 ±

รูปปน

± ±

กระถางตนไม

3 3

รูปแบบพื้นผิว

± 3

ที่กั้น

± ±

เครื่องเลน

แปลงผัก

3 ±

ตนไม

องคประกอบภูมิทัศน

อาคารและสิ่งกอสราง

ระบบสัญจร

หัวเรื่อง

องคประกอบ

บริเวณการสังคม

ตารางที่ 21 องคประกอบของสภาพแวดลอมทางกายภาพในโรงเรียนบานเจริญสามัคคี

ที่มา : จากการสํารวจ

หมายเหตุ

175

บริเวณการกีฬาและพักผอน

บริเวณสาธารณูปโภค

บริเวณที่พักอาศัย

พื้นผิวทางรถยนต

พื้นผิวทางเทา

คูน้ํา ,บอน้ํา

ระบบระบายน้ํา

แทงคเก็บน้ํา

ระบบสัญจร

3 มี

± ไมมี

ควรปรับปรุง

จุดบริการน้ําดื่ม แปรงฟน

3 3

ระบบไฟฟา

สภาพอาคารเดิม

หองน้ํา หองสวม

± ±

หองเก็บของ

3 ±

สะพาน

± ±

ซุมประตู กําแพง รั้ว

3 ± ±

สวนประกอบอาคาร ประตู เหล็กดัด

มานั่ง

± 3

ที่ทิ้งขยะมูลฝอย

ปาย

ที่เก็บรองเทา

± ±

รูปปน

± ±

กระถางตนไม

รูปแบบพื้นผิว

ที่กั้น

เครื่องเลน

แปลงผัก

± 3

3 3

± 3

รายขายของ อาคารและสิ่งกอสราง

หมายเหตุ

ศาลาพักผอน

องคประกอบภูมิทัศน

บริเวณที่สงวน

บริเวณการศึกษา

ที่จอดรถ

หัวเรื่อง

องคประกอบ

บริเวณการสังคม

ตารางที่ 22 องคประกอบของสภาพแวดลอมทางกายภาพในโรงเรียนบานดอยหลอ

ตนไม

ที่มา : จากการสํารวจ

± ± ±

176

พื้นผิวทางรถยนต

พื้นผิวทางเทา

คูน้ํา ,บอน้ํา

ระบบระบายน้ํา

แทงคเก็บน้ํา

จุดบริการน้ําดื่ม แปรงฟน ระบบไฟฟา

สภาพอาคารเดิม

องคประกอบภูมิทัศน

อาคารและสิ่งกอสราง

ระบบสัญจร

หัวเรื่อง

บริเวณที่สงวน

บริเวณการกีฬาและพักผอน

บริเวณที่พักอาศัย

บริเวณการศึกษา

ที่จอดรถ

บริเวณสาธารณูปโภค

องคประกอบ

บริเวณการสังคม

ตารางที่ 23 องคประกอบของสภาพแวดลอมทางกายภาพในโรงเรียนวัดวังขามปอม

หมายเหตุ

3 มี ± ไมมี

± ±

± 3

ศาลาพักผอน

รายขายของ

3 ±

± ±

หองน้ํา หองสวม

± 3

สะพาน

± ±

± 3

± ±

3 ±

± ±

สวนประกอบอาคาร ประตู เหล็กดัด

มานั่ง

± ±

ที่ทิ้งขยะมูลฝอย

3 ±

ปาย

± ±

ที่เก็บรองเทา

รูปปน

± ±

กระถางตนไม

รูปแบบพื้นผิว

± ±

ที่กั้น

เครื่องเลน

แปลงผัก

± ±

ตนไม

หองเก็บของ ซุมประตู กําแพง รั้ว

ที่มา : จากการสํารวจ

ควรปรับปรุง

177

พื้นผิวทางรถยนต

พื้นผิวทางเทา

คูน้ํา ,บอน้ํา

ระบบระบายน้ํา

3 มี

± ไมมี

ควรปรับปรุง

± ±

แทงคเก็บน้ํา

จุดบริการน้ําดื่ม แปรงฟน

3 3

ระบบไฟฟา

± 3

สภาพอาคารเดิม

ศาลาพักผอน

รายขายของ

3 ±

± ±

หองน้ํา หองสวม

หองเก็บของ

3 ±

ซุมประตู กําแพง รั้ว

± ±

สะพาน

สวนประกอบอาคาร ประตู เหล็กดัด

มานั่ง

± 3

ที่ทิ้งขยะมูลฝอย

ปาย

รูปปน

± ±

3 ±

± ±

ที่เก็บรองเทา

± ±

กระถางตนไม

รูปแบบพื้นผิว

ที่กั้น

เครื่องเลน

แปลงผัก

ตนไม

3 3

องคประกอบภูมิทัศน

อาคารและสิ่งกอสราง

ระบบสัญจร

หัวเรื่อง

บริเวณที่สงวน

บริเวณการกีฬาและพักผอน

บริเวณที่พักอาศัย

บริเวณการศึกษา

ที่จอดรถ

บริเวณสาธารณูปโภค

องคประกอบ

บริเวณการสังคม

ตารางที่ 24 องคประกอบของสภาพแวดลอมทางกายภาพในโรงเรียนบานดงปาหวาย

ที่มา : จากการสํารวจ

หมายเหตุ

178

2.3 สรุปผลการวิเคราะหขอมูลจากการสํารวจพืน้ ที่โรงเรียนกลุมตัวอยาง จากขอมูลการสํารวจทัง้ หมด สามารถนํามาวิเคราะหประเมินคาความขาดแคลน ของแตละโรงเรียน เพื่อนํามาเปรียบเทียบกันในภายหลัง และสามารถสรุปผลโดยรวมโดย แบงแยกหัวขอเปนเรื่อง ระบบการสัญจร อาคารสิง่ กอสราง และองคประกอบทางภูมิทัศน สิง่ ใดมี สิ่งใดไมมี และสิง่ ใดควรปรับปรุง คิดสรุปเปนจํานวนรอยละ ดังที่จะไดแสดงตอไปนี้ 2.3.1 การวิเคราะหเปรียบเทียบประเมินคาความขาดแคลนในพืน้ ที่โรงเรียนใน เขตกิ่งอําเภอดอยหลอ จากตารางแสดงการสํารวจองคประกอบของสภาพแวดลอมทางดาน กายภาพของโรงเรียนประถมฯ นํามาวิเคราะหประเมินคาความขาดแคลนในแตละโรงเรียนเพือ่ เปรียบเทียบกัน โดยคํานวณใหคาคะแนนตามหลักเกณฑในตารางที่ 25 และไดผลการ ประเมินคาดังที่ไดแสดงในตารางที่ 26 และ 27 ตารางที่ 25 หลักเกณฑการใหคาคะแนนความขาดแคลนองคประกอบที่จาํ เปนในโรงเรียน หัวขอการขาดแคลน ควรวางผังการใชพื้นที่ใหม ควรจัดสรางใหม มีไมเพียงพอ ควรปรับปรุง/มีไมเพียงพอ ควรปรับปรุง ควรตกแตง ใชงานไดดี ไมมี

คะแนน ความหมาย 6 พื้นที่เดิมตองการการออกแบบวางผังการใชพื้นที่และจัดสราง ขึ้นใหม เพื่อใหสามารถใชงานไดโดยไมมีปญหา 5 ของเดิมไมมีหรือไมสามารถใชงานได แมจะทําการปรับปรุง แลวก็ตาม จําเปนตองสรางใหม 4 ของเดิมมีแตไมเพียงพอแกความตองการ จําเปนตองจัดหา เพิ่มเติม 3 ของเดิมมีอยูบาง แตไมสามารถใชการไดตองซอมแซม และ จัดหามาเพิ่มเติม เพื่อใหเพียงพอแกความตองการ 2 ของเดิมมีอยูแลว แตอยูในสภาพที่ไมสมบูรณ ตองทําการ ปรับปรุงสภาพ จึงจะใชงานไดตามปรกติ 1 ของเดิมอยูในสภาพที่ใชงานไดดีแตขาดการดูแลรักษา ถาเขา ไปตกแตงเพิ่มเติมจะใชงานไดดียิ่งขึ้น 0 ของเดิมอยูในสภาพที่ใชงานไดดีอยูแลว N ไมมีของเดิมอยูและไมมีความตองการใชงาน

ที่มา: จากการศึกษา หมายเหตุ คาคะแนนสูงหมายถึงมีความขาดแคลนมากกวา

179

โรงเรียนวัดหนองหลั้ว

โรงเรียนวัดศีดอนชัย

โรงเรียนบานหวยน้ําขาว

โรงเรียนบานใหมหนองหอยหอย

โรงเรียนบานแมขาน

โรงเรียนวัดสองแคว

โรงเรียนบานหัวขวง

โรงเรียนบานสามหลัง

ตารางที่ 26 การวิเคราะหเปรียบเทียบประเมินคาความขาดแคลนในกลุมโรงเรียนนพเกา

5 5 5 5 5 4 3 0 2 2 6 2 5 2 N 2 0 5 2 N 2 4 5 2 5 6 4 88

6 5 5 5 5 2 2 0 2 5 5 2 2 2 N 0 0 2 2 3 N 2 2 N 2 2 0 63

6 5 5 N 2 1 2 2 4 N N 4 0 1 N 2 2 2 2 0 N 1 5 2 3 N 4 55

6 5 5 N 0 1 2 1 2 1 N 1 1 2 N 0 4 5 4 4 1 1 2 N 3 2 4 54

4 5 5 5 5 1 4 0 0 4 0 2 2 2 N 0 4 4 5 N 1 2 5 1 4 2 2 69

4 2 5 N 0 1 1 4 1 0 6 0 1 1 N 2 3 2 2 4 0 1 5 2 3 N 4 44

6 2 5 2 2 1 0 0 2 N 2 5 N 2 N 0 4 2 0 4 N 2 5 2 3 2 0 53

2 5 3 5 0 1 2 0 1 0 4 1 1 1 N 0 2 3 2 4 0 0 5 2 1 2 1 44

ชื่อโรงเรียน

องคประกอบภูมิทัศน

อาคารและสิ่งกอสราง

ระบบ สัญจร

หัวเรื่อง

องคประกอบ

ที่จอดรถ พื้นผิวทางรถยนต พื้นผิวทางเทา คูน้ํา ,บอน้ํา ระบบระบายน้ํา แทงคเก็บน้ํา จุดบริการน้ําดื่ม แปรงฟน ระบบไฟฟา สภาพอาคารเดิม ศาลาพักผอน รายขายของ หองน้ํา หองสวม หองเก็บของ ซุมประตู กําแพง รั้ว สะพาน สวนประกอบอาคาร ประตู เหล็กดัด มานั่ง ที่ทิ้งขยะมูลฝอย ปาย ที่เก็บรองเทา รูปปน กระถางตนไม รูปแบบพื้นผิว ที่กั้น เครื่องเลน แปลงผัก ตนไม รวมคะแนน

ที่มา: จากการศึกษา หมายเหตุ คาคะแนนสูงหมายถึงมีความขาดแคลนมากกวา

180

ที่มา: จากการศึกษา

โรงเรียนบานดอยหลอ

โรงเรียนวัดวังขามปอม

โรงเรียนบานดงปาหวาย

โรงเรียนบานเจริญสามัคคี

องคประกอบภูมิทัศน

อาคารและสิ่งกอสราง

ระบบ สัญจร

หัวเรื่อง

องคประกอบ

โรงเรียนบานเหลาเปา

ชื่อโรงเรียน

โรงเรียน ก.ร.ป.กลางอุปถัมภ

ตารางที่ 27 การวิเคราะหเปรียบเทียบประเมินคาความขาดแคลนในกลุมโรงเรียนดอยหลอ

4 5 5 2 0 1 1 1 1 2 1 0 2 1 N 0 3 4 5 4 1 0 5 2 3 2 1 56

6 5 5 N 5 1 3 2 2 4 N 2 0 1 N 0 3 2 2 0 N 2 5 2 3 6 4 65

6 5 5 5 5 1 2 1 2 5 2 1 1 5 N 1 4 5 1 4 1 1 5 1 2 2 1 74

6 5 5 5 5 1 0 0 2 4 2 1 2 5 N 2 2 0 2 4 1 2 5 2 0 2 1 66

3 5 5 N 2 1 2 2 2 4 N 5 0 4 N 1 4 5 5 4 1 5 5 1 1 N 4 71

6 5 3 N 0 1 0 0 0 1 0 2 0 5 N 0 4 5 3 4 0 0 5 2 0 0 0 46

181

จากการเปรียบเทียบประเมินคา พบวา โรงเรียนที่มีความขาดแคลน องคประกอบของสภาพแวดลอมทางกายภาพมากที่สดุ 3 อันดับแรก คือ โรงเรียนหนองหลัว้ (88 คะแนน) โรงเรียนบานเจริญสามัคคี ( 74 คะแนน) และโรงเรียนวัดวังขามปอม (71 คะแนน) สวนโรงเรียนที่สํารวจพบวามีความขาดแคลนนอยที่สุด 3 อันดับแรกคือ โรงเรียนวัด สองแคว (44 คะแนน) โรงเรียนบานสามหลัง (44 คะแนน) และโรงเรียนบานดงปาหวาย (46 คะแนน) 2.3.2

องคประกอบที่สาํ รวจพบวามีและอยูในสภาพที่ดีในพืน้ ที่โรงเรียนกลุม

ตัวอยาง ตารางที่ 28 จํานวนโรงเรียนที่สํารวจพบองคประกอบอยูในสภาพที่ดี หัวเรื่อง

องคประกอบ

ระบบสัญจร

อาคารและสิ่งกอสราง

ที่มา: จากการศึกษา หมายเหตุ ในบางโรงเรียนอาจมีทงั้ องคประกอบอยูในสภาพดี สภาพที่ตองปรับปรุงอยูดวยพรอมกัน

จํานวนโรงเรียนที่พบวามี และอยูในสภาพดี (%) 21.43 35.71 42.86 14.29 21.43 85.71 51.14 85.71 50 42.86 50 64.29 57.14 64.29 0 7.14

และองคประกอบนั้นๆที่อยูใน

182

ตารางที่ 28 จํานวนโรงเรียนที่สํารวจพบองคประกอบอยูในสภาพที่ดี(ตอ) หัวเรื่อง

องคประกอบ

องคประกอบภูมิทัศน

มานั่ง ที่ทิ้งขยะมูลฝอย ปาย ที่เก็บรองเทา รูปปน กระถางตนไม รูปแบบพื้นผิว ที่กั้น เครื่องเลน แปลงผัก ตนไม

จํานวนโรงเรียนที่พบวามี และอยูในสภาพดี (%) 78.57 42.86 64.29 42.86 57.14 57.14 64.29 57.14 50 28.57 85.71

และองคประกอบนั้นๆที่อยูใน

จากตารางที่ 28 จะเห็นไดวาในจํานวนองคประกอบทั้ง 3 ประเภท ประเภทของ องคประกอบที่อยูในสภาพดี และนับไดวามีมากกวาประเภทอื่นๆเมื่อคิดจากคาเฉลี่ยคือ องคประกอบทางภูมิทัศน คิดเปนคาเฉลีย่ รอยละ 57.14 รองลงมาคือ อาคารและสิ่งกอสราง คิดเปนคาเฉลีย่ รอยละ 45.69 และทีน่ ับวามีนอ ยที่สุดคือ องคประกอบทางดานระบบสัญจร คิดเปนคาเฉลีย่ รอยละ 33.33 สวนในรายละเอียดนั้น องคประกอบที่อยูในสภาพดี และนับไดวามีมากกวา องคประกอบอื่นๆ 3 อันดับแรกคือ ตนไม ระบบไฟฟา และแทงเก็บน้าํ ซึง่ มีจํานวนที่มี องคประกอบดังกลาวที่อยูในสภาพที่ดีรอยละ 85.71 เทากันทัง้ 3 องคประกอบ สวน องคประกอบที่อยูในสภาพดีที่มีนอยที่สุดคือ สะพาน ซึ่งไมปรากฏพบในโรงเรียนใดเลย นอกจากนัน้ คือสวนประกอบของอาคาร (รอยละ 7.14) และคูน้ําบอน้ํา (รอยละ 14.29)

183

2.3.3 องคประกอบที่สาํ รวจพบวามีและอยูในสภาพที่ตองทําการปรับปรุงใน พื้นที่โรงเรียนกลุมตัวอยาง ตารางที่ 29 จํานวนโรงเรียนที่สาํ รวจพบองคประกอบที่อยูในสภาพที่ตองปรับปรุง หัวเรื่อง

องคประกอบ

ระบบสัญจร

ที่จอดรถ พื้นผิวทางรถยนต พื้นผิวทางเทา คูน้ํา บอน้ํา ระบบระบายน้ํา แทงคเก็บน้ํา จุดบริการน้ําดื่ม แปรงฟน ระบบไฟฟา สภาพอาคารเดิม ศาลาพักผอน รานขายของ หองน้ํา หองสวม หองเก็บของ ซุมประตู กําแพง รั้ว สะพาน สวนประกอบอาคาร ประตู มานั่ง ที่ทิ้งขยะมูลฝอย ปาย ที่เก็บรองเทา รูปปน กระถางตนไม รูปแบบพื้นผิว ที่กั้น เครื่องเลน แปลงผัก ตนไม

อาคารและสิ่งกอสราง

องคประกอบทางภูมิทัศน

หมายเหตุ ในบางโรงเรียนอาจมีทงั้ องคประกอบอยูในสภาพดี สภาพที่ตองปรับปรุงอยูดวยพรอมกัน

จํานวนโรงเรียนที่พบวามี และอยูในสภาพตองปรับปรุง (%) 85.71 85.71 57.12 21.43 41.67 21.43 71.43 57.14 71.43 42.86 28.57 64.29 50 42.86 0 64.29 57.14 78.57 71.43 78.57 14.29 85.71 64.29 64.29 64.29 35.71 57.14

และองคประกอบนั้นๆที่อยูใน

184

จากตารางที่ 29 จะเห็นไดวาในจํานวนองคประกอบทั้ง 3 ประเภท ประเภทของ องคประกอบที่พบวาอยูในสภาพที่ตองปรับปรุง และพบมีมากกวาประเภทอืน่ ๆเมื่อคิดจาก คาเฉลี่ยคือ องคประกอบทางดานระบบสัญจร คิดเปนคาเฉลี่ยรอยละ 76.18 รองลงมาคือ องคประกอบทางภูมิทัศน คิดเปนคาเฉลีย่ รอยละ 61.04 และที่นับวาพบนอยที่สดุ คือ อาคาร และสิ่งกอสราง คิดเปนคาเฉลี่ยรอยละ 44.42 สวนในรายละเอียดนั้น องคประกอบที่พบวาอยูในสภาพตองปรับปรุง และพบมี มากกวาองคประกอบอื่นๆ 3 อันดับแรกคือ ทีจ่ อดรถ พื้นผิวทางรถยนต และกระถางตนไม ซึ่งมีจาํ นวนทีม่ ีองคประกอบดังกลาวที่อยูในสภาพที่ตอ งปรับปรุงรอยละ 85.71 เทากันทั้ง 3 องคประกอบ สวนองคประกอบที่อยูในสภาพตองปรับปรุง ที่พบนอยกวาองคประกอบอื่นๆ คือ สะพาน ซึง่ ไมปรากฏพบในโรงเรียนใดเลย นอกจากนั้นคือรูปปน (รอยละ 14.29) และคูนา้ํ บอน้ํา แทงคเก็บน้ํา (รอยละ 21.43) 2.3.4 องคประกอบที่ขาดแคลนในพืน้ ทีโ่ รงเรียนกลุมตัวอยาง ตารางที่ 30 จํานวนโรงเรียนที่สํารวจไมพบองคประกอบเลย (ทีม่ า: จากการศึกษา ) หัวเรื่อง

องคประกอบ

ระบบสัญจร

อาคารและสิ่งกอสราง

จํานวนโรงเรียนไมพบ องคประกอบเลย(%) 7.14 14.29 35.71 64.29 57.14 0 0 0 0 28.57 28.57 0 7.14 14.29 100 0

185

ตารางที่ 30 จํานวนโรงเรียนที่สํารวจไมพบองคประกอบเลย (ตอ) หัวเรื่อง

องคประกอบ

องคประกอบภูมิทัศน

จํานวนโรงเรียนไมพบ องคประกอบเลย(%) 0 0 0 0 28.57 0 7.14 7.14 0 42.86 0

(ที่มา: จากการศึกษา ) จากตารางที่ 30 จะเห็นไดวาในจํานวนองคประกอบทั้ง 3 ประเภท ประเภทของ องคประกอบที่ขาดแคลนมากที่สุดเมื่อคิดจากคาเฉลีย่ คือ องคประกอบประเภทอาคารและ สิ่งกอสราง คิดเปนคาเฉลี่ยรอยละ 23.08 รองลงมาคือ องคประกอบทางดานระบบสัญจร คิด เปนคาเฉลีย่ รอยละ 19.05 และทีน่ ับวาพบขาดแคลนนอยที่สุดคือ องคประกอบทางภูมิทัศน คิดเปนคาเฉลีย่ รอยละ 7.79 สวนในรายละเอียดนั้น องคประกอบที่พบวามีทุกโรงเรียน ไมขาดแคลน คือ แทงค เก็บน้าํ จุดบริการน้าํ ดื่ม แปรงฟน ระบบไฟฟา อาคารเดิม หองน้าํ หองสวม สวนประกอบ อาคาร มานัง่ ทีท่ ิ้งขยะมูลฝอย ปาย ที่เก็บรองเทา กระถางตนไม เครื่องเลน และตนไม สวน องคประกอบ ที่พบวาขาดแคลนมากกวาองคประกอบอื่นๆ คือ สะพาน ซึง่ ไมปรากฏพบใน โรงเรียนใดเลย นอกจากนั้นคือคูนา้ํ บอน้ํา (รอยละ 64.29) และระบบระบายน้ํา (รอยละ 57.14)

186

3. การวิเคราะหและสรุปผลขอมูลจากการสังเกตการณ คณะผูวิจัยไดทําการสังเกตการณ ในพื้นที่โรงเรียนประถมศึกษาในเขตกิ่งอําเภอดอย หลอ โดยใชแบบสังเกตการณ ทําการสังเกตและวาดแผนผังแสดงพื้นที่การใชทดี่ ินในโรงเรียน ทั้งหมด แบงออกเปนบริเวณการสังคม การศึกษา การกีฬาและการพักผอน สาธารณูปโภค ที่ พักอาศัย และพื้นที่สงวน นอกจากนีย้ ังไดสังเกตถึงกิจกรรมนอกเวลาเรียนที่เกิดขึน้ ภายในพืน้ ที่ โรงเรียน ความหนาแนนของกิจกรรมในชวงเวลาตางๆ และปญหาที่เกิดจากการใชกิจกรรมใน พื้นที่ ทําการวาดแผนผังประกอบ จากนัน้ จึงนําเอาแผนผังการใชที่ดนิ และผังแสดงกิจกรรม ภายในโรงเรียนของทุกโรงเรียนนํามาเปรียบเทียบและสรุปผลครั้งสุดทาย ไดผลดังนี้ 3.1 การวิเคราะหขอมูลจากการสังเกตการณกลุมโรงเรียนนพเกา 3.1.1 โรงเรียนวัดหนองหลัว้ การจัดแผนผังโรงเรียนบานหนองหลัว้ เปนการจัดวางผังอาคารแบบ Closed Court โดยเปดพื้นที่โลงไวตรงกลางรูปสี่เหลี่ยม ลอมรอบไวดวยทางเดินและถนนทัง้ 4 ดาน จัดใหเปนบริเวณการกีฬาและพักผอน รายลอมไปดวยอาคารตางๆปดทัง้ 4 ดานพืน้ ทีท่ ี่ ปรากฏชัดเจนเปนสวนใหญรายลอมอยูถงึ 3 ดานของบริเวณกลางนั้น คือบริเวณการศึกษา สวนพื้นที่บริเวณอื่นๆนั่นคือ บริเวณการสังคม บริเวณสาธารณูปโภคและสาธารณูปการ และ บริเวณที่พกั อาศัยนัน้ ถูกจัดคละเคลากันไปโดยรอบสอดแทรกอยูกับพืน้ ทีก่ ารศึกษา ใน โรงเรียนนี้ ไมปรากฏวามีพนื้ ที่สงวน สวนกิจกรรมนอกเวลาเรียน ที่เกิดขึน้ ภายในโรงเรียนวัดหนองหลัว้ สวนใหญแลวจะเกิดขึ้นในพืน้ ที่เพื่อการกีฬาและการพักผอนบริเวณกลางโรงเรียน ทั้งการเขา แถวตอนเชา และเย็น การเลนกีฬาของเด็กโต กิจกรรมการรับประทานอาหารกลางวันจะ เกิดขึ้นภายในโรงอาหาร และมีการซื้อขนมจากบริเวณบานพักภารโรงมานั่งรับประทานทีม่ านั่ง พักผอน ซึง่ จัดไวใกลๆ ความขัดแยงของกิจกรรมที่พบคือมีการจอดรถยนตของครูอาจารยไว บริเวณสนามตะกรอ ทําใหเด็กตองยายไปเลนตระกรอที่สนามวอลเลยบอลแทน และไมมี บริเวณจอดรถและนั่งพักคอยสําหรับผูปกครอง ซึ่งสวนใหญจะมาจอดมอเตอรไซครอรับบุตร หลาน

187

3.1.2 โรงเรียนวัดศรีดอนชัย การจัดแผนผังโรงเรียนวัดศรีดอนชัยนัน้ เปนการจัดวางผังอาคารแบบ L-shape โดยเปดพืน้ ที่โลงไวตรงกลาง จัดใหเปนบริเวณการกีฬาและพักผอน รายลอมไปดวย ทางเดินและอาคารตางๆปด 2 ดาน ดานที่เหลือจัดเปนพืน้ ทีน่ งั่ พักผอนหยอนใจ เปนทางเขา ออก ของรถยนตทงั้ จากชุมชน และจากวัดที่อยูติดกัน อาคารหลักๆในพืน้ ทีท่ ี่เห็นเดนชัดคือ อาคารเรียนทีว่ างเรียงกันอยู กําหนดตําแหนงของพืน้ ที่การศึกษาหลักๆ 2 ดานที่ติดกัน สวน บริเวณพื้นที่การสังคมนัน้ ถูกจัดอยูฝากตรงกันขามกับพื้นที่การศึกษา สําหรับพื้นที่ สาธารณูปโภคนั้นถูกจัดไวดานในสุดของพื้นที่ โดยมีบางสวนอยูห ลังอาคารเรียน จัดใหเปนที่ จอดรถจักรยาน กิจกรรมนอกเวลาเรียน ที่เกิดขึ้นภายในโรงเรียนวัดศรีดอนชัย มี ลักษณะที่คลายคลึงกันกับที่โรงเรียนวัดหนองหลั้ว คือสวนใหญแลวจะเกิดขึน้ ในพื้นที่เพื่อการ กีฬาและการพักผอนบริเวณกลางโรงเรียน ทัง้ การเขาแถวตอนเชา และเย็น การเลนกีฬาของ เด็กโต กิจกรรมการรับประทานอาหารกลางวันจะเกิดขึ้นภายในโรงอาหาร แตที่แตกตางคือ ภายในโรงเรียนนี้มี่รา นขายขนม ความขัดแยงของกิจกรรมที่พบคือ ที่ตั้งของสนามเด็กเลนอยู ดานหนาติดกับอาคารเรียนอนุบาลเลย เนื่องจากขาดแคลนพื้นที่ ทําใหกิจกรรมการเลนอาจ รบกวนกิจกรรมอื่นๆได นอกจากนี้อาคารเรียนอนุบาลและสนามเด็กเลนยังอยูติดถนน ทางเขาออกของโรงเรียน ทําใหตองมีการระมัดระวังปองกันความปลอดภัยของเด็กมากขึ้น ความขัดแยงของกิจกรรมที่พบอีกประการหนึ่งคือพบวามีการจอดรถบริเวณริมถนนคาบเกี่ยวกับ พื้นที่สนามฟุตบอล ทําใหรบกวนพืน้ ที่เลนบางสวน และรถที่จอดอาจเกิดความเสียหายจากลูก ฟุตบอลได 3.1.3 โรงเรียนบานหวยน้าํ ขาว การจัดแผนผังโรงเรียนบานหวยน้าํ ขาวมีการจัดวางผังแบบ L-Shape โดยวางอาคารเรียงรายเปนรูปตัว L และจัดรูปแบบถนนแบบรูปตัว U คว่ํา พื้นที่ดานหนา จัดเปนบริเวณการกีฬาและพักผอน โอบลอมไวดวยถนน ในขณะที่พนื้ ที่สวนทีต่ ิดกับถนนอีก ดานหนึง่ เปนบริเวณการศึกษา สําหรับพื้นที่สวนอื่นๆคือ บริเวณพักอาศัย บริเวณการสังคม บริเวณสาธารณูปโภค และบริเวณพื้นที่สงวนถูกจัดไวดา นในตอจากบริเวณการศึกษา

188

กิจกรรมการเขาแถวตอนเชา และเย็น การเลนกีฬาของเด็กโตจะ เกิดขึ้นที่สนามดานหนาโรงเรียน ในขณะที่กิจกรรมการเลนของเด็กเล็กจะกระจายอยูตามหนา อาคารเรียน เนื่องจากโรงเรียนอยูติดวัดกิจกรรมการเลนบางสวนจึงกระจายเขาสูว ดั ที่มีความรม รื่นมากกวา ความขัดแยงของกิจกรรมที่พบคือ สนามเด็กเลนตั้งอยูร ิมถนนทางเขาออก ไม ปลอดภัยเทาที่ควร ที่จอดรถไมมีความชัดเจน ดานหลังโรงเรียนมีมมุ มองที่สวยงามมาก แต ขาดการใชประโยชน มีการใชบานพักอาจารยแทนหองเรียน นอกจากนี้ชาวบานยังใชพนื้ ที่ โรงเรียน เปนทางผานไปยังพื้นที่เกษตรกรรมเบื้องลาง 3.1.4 โรงเรียนบานใหมหนองหอย การจัดแผนผังโรงเรียนบานหวยน้าํ ขาวมีการจัดวางผังแบบ T-Shape โดยวางถนนและอาคารเรียงรายเปนรูปตัว T พื้นที่ถนนทางเขาหลักคือบริเวณสวนฐานของตัว T วิ่งผานบริเวณพื้นที่สงวน คือสวนปา และบริเวณพืน้ ที่ การกีฬาและพักผอน เขาไปภายใน พื้นที่ที่อยูติดกับถนนสวนหัวของตัว T เปนพืน้ ทีท่ ี่ผสมผสานกันระหวางบริเวณการศึกษา บริเวณพักอาศัย บริเวณสาธารณูปโภค และบริเวณการสังคม ถัดไปดานหลังสวนใหญจัดไว เปนบริเวณสาธารณูปโภค กิจกรรมเขาแถวในตอนเชา เย็น จะเกิดขึ้นทีพ่ ื้นที่หนาเสาธงติดกับ สวนของสนามกีฬา ซึ่งเปนบริเวณที่เด็กโตจะมาวิ่งเลนกัน ในขณะที่เด็กเล็กจะเลนอยูทสี่ นาม เด็กเลนและดานหนาอาคารเรียนและอาคารหองสมุด ความขัดแยงของกิจกรรมที่พบคือ การ จัดที่จอดรถจักรยานไวดานหนาอาคารเรียนหลัก บริเวณติดกับเสาธง ทําใหเกิดทัศนียภาพที่ไม สวยงาม พืน้ ที่รับประทานอาหารของเด็ก ครัว และบานพักอาจารย อยูปะปนกัน และอยูใน สวนดานหนาเกินไป ทําใหโรงเรียนขาดภาพลักษณทดี่ ี อาคารเรียนอนุบาลอยูห า งจากสนาม เด็กเลนมากเกินไป และขาดที่จอดรถและนั่งพักคอยของผูปกครองในบริเวณสนามเด็กเลน 3.1.5 โรงเรียนบานแมขาน การจัดแผนผังโรงเรียนบานหวยน้าํ ขาวมีการจัดวางผังแบบเกาะกลุม (Cluster) รูป U-shape โดยวางผังถนนเปนรูปตัว U คว่ํา บริเวณดานหนาทางเขาจัดเปน พื้นที่ การกีฬาและพักผอน และวางอาคารเกาะกลุมกันถัดเขาไปภายในพืน้ ที่ การจัดผังบริเวณ ภายในมีการคละเคลากันระหวางบริเวณ บริเวณการศึกษา บริเวณพักอาศัย บริเวณ สาธารณูปโภค บริเวณการกีฬาและพักผอน และบริเวณการสังคม พื้นที่ดานหลังสุดคือพื้นที่ สวนเกษตรซึ่งจัดเปนบริเวณสาธารณูปโภค

189

กิจกรรมเขาแถวในตอนเชา เย็น จะเกิดขึ้นที่พนื้ ที่สนามบาสเก็ตบอล และสนามฟุตบอลดานหนาโรงเรียน กิจกรรมการเลนของเด็กโตมักจะเกิดขึ้นในชวงพักเทีย่ งและ หลังเลิกเรียนในบริเวณสนามฟุตบอล เด็กใชพื้นที่โรงอาหารและอาคารเก็บของในการ รับประทานอาหารกลางวัน ความขัดแยงของกิจกรรมทีพ่ บคือ นักเรียนไมสามารถเลนบาสได เนื่องจากพื้นสนามไมไดเทปูน สนามเด็กเลนอยูลึกเขาไปดานหลังมากเกินไป ไมสะดวกในการ เขาไปใชงาน ทีเ่ ผาขยะอยูใ กลกับสนามเด็กเลนมากเกินไปทําใหเกิดการรบกวนกันของกิจกรรม บริเวณสวนเกษตรไมมีการใชประโยชนดูรกรางวางเปลา มีการใชพื้นที่บานพักครูในการขาย อาหารและขนมและอยูติดกับสวนการศึกษามากเกินไป ทําใหเกิดการรบกวนกันของกิจกรรม 3.1.5 โรงเรียนวัดสองแคว การจัดแผนผังโรงเรียนบานหวยน้าํ ขาวมีการจัดวางผังแบบเกาะกลุม รูป L-shape โดยวางผังอาคารและถนนเปนรูปตัว L ดานหนาทางเขาเปนบริเวณการกีฬา และพักผอน อาคารวางเรียงรายเกาะอยูริมถนนและทางเดิน ประกอบดวยบริเวณพื้นที่ใชสอย ตางๆผสมผสานกัน คือ บริเวณการศึกษา บริเวณพักอาศัย บริเวณสาธารณูปโภค และบริเวณ การสังคม สวนดานหลังสุดซึ่งเปนพื้นทีท่ ี่ลดระดับต่ําลงไปจากดานหนาเปนพืน้ ทีส่ นามฟุตบอล หองน้ํา และโรงรถ ซึง่ จัดเปนพืน้ ที่บริเวณการกีฬาและพักผอน และบริเวณสาธารณูปโภค กิจกรรมเขาแถวในตอนเชา เย็น จะเกิดขึ้นทีพ่ ื้นที่สนามกีฬา เอนกประสงค ดานหนาโรงเรียน ชวงเวลานอกเวลาเรียนเด็กโตจะเลนกันที่สนามกีฬา เอนกประสงคดานหนา และสนามฟุตบอลดานหลัง เด็กเล็กจะเลนกันที่สนามเด็กเลนในรมหนา โรงเรียน นักเรียนจะรับประทานอาหารกลางวันกันในโรงอาหาร และพื้นที่พกั ผอนหยอนใจ ดานหลังอาคารเรียนหลัก ซึ่งมีแมคา นําขนมมาขายในบริเวณนั้นดวย ความขัดแยงในการใช พื้นที่ทพี่ บคือพื้นที่สนามเด็กเลนซึง่ อยูห างไกลจากอาคารเรียนอนุบาล ไมสะดวกในการใชพื้นที่ อีกประการหนึง่ คือโรงจอดรถที่อยูลกึ เขาไปทางดานหลังหางไกลจากอาคารสวนใหญ 3.1.6 โรงเรียนบานหัวขวง การจัดแผนผังโรงเรียนบานหัวขวงนัน้ เปนการจัดวางผังอาคารแบบ Ushape โดยเปดพื้นที่โลงไวตรงกลาง จัดใหเปนบริเวณการกีฬาและพักผอน โอบลอมดวย ถนนและอาคารเปนรูปตัว U คว่ํา ดานหนา เปนทางเขา ออก ของรถยนตจากชุมชน อาคารที่ อยูรายรอบ ประกอบดวยบริเวณพืน้ ที่ใชสอยตางๆผสมผสานกัน คือ บริเวณการศึกษา บริเวณ

190

พักอาศัย บริเวณสาธารณูปโภค และบริเวณการสังคม สําหรับบริเวณสาธารณูปโภคสวนใหญ และบริเวณพักอาศัย จะอยูถัดไปทางดานหลังของพื้นที่อื่นๆ ในโรงเรียน กิจกรรมเขาแถวในตอนเชา เย็น จะเกิดขึ้นที่พนื้ ที่สนามฟุตบอล ดานหนาโรงเรียน ชวงเวลานอกเวลาเรียนเด็กโตจะเลนกันที่สนามฟุตบอลและสนาม วอลเลยบอลดานหนาโรงเรียน เด็กเล็กจะเลนกันที่สนามเด็กเลน ซึ่งมีความหนาแนนมาก อุปกรณในสนามเด็กเลนไมคอยพอ เด็กจะเลนจนกวาผูปกครองมารับกลับบาน เด็กอนุบาล บางสวนจะเดินมาซื้อขนมทีร่ านคาในพืน้ ที่สวนหนาของโรงเรียนและจะมารอผูปกครองหรือรอรถ รับสงนักเรียนที่นี่ นักเรียนจะรับประทานอาหารกลางวันกันในโรงอาหาร ซึ่งในตอนเย็นจะใช เปนทีซ่ อมวงดุริยางค 3.1.7 โรงเรียนบานสามหลัง การจัดแผนผังโรงเรียนบานสามหลังเปนโรงเรียนขนาดใหญ มีการจัด วางผังแบบเกาะกลุม (Cluster) รูป U-shape โดยวางผังถนนเปนรูปตัว U คว่ํา บริเวณ ดานหนาทางเขาจัดเปนพื้นที่ การกีฬาและพักผอน และวางอาคารเกาะกลุม กันถัดเขาไป ภายในพื้นที่ มีหลายหลังและวางผังคละเคลากันไป ประกอบดวยบริเวณการศึกษา ซึ่งเปน อาคารเรียนเรียงเปนแถวขนานกัน 3 แถว บริเวณการสังคมอยูบริเวณดานขางทัง้ 2 ดาน และบริเวณสาธารณูปโภค ซึง่ สวนใหญเกาะตัวรวมกันอยูทมี่ ุมดานหลังของโรงเรียน และ กระจายแทรกอยูทั่วไปในสวนอื่นๆ กิจกรรมเขาแถวในตอนเชา เย็น จะเกิดขึ้นที่พนื้ ที่สนามฟุตบอล ดานหนาโรงเรียน ชวงเวลานอกเวลาเรียนเด็กโตจะเลนกันที่สนามฟุตบอล สนามวอลเลยบอล สนามตระกรอ และสนามบาสเก็ตบอล ที่บริเวณดานหนาโรงเรียน สวนเด็กเล็กจะเลนกันที่ สนามเด็กเลนหนาอาคารอนุบาลซึ่งมีรั้วตนไมกั้นบริเวณโดยรอบ ในเวลาพักรับประทานอาหาร กลางวันนักเรียนจะรับประทานอาหารกลางวันในโรงอาหารและในพื้นที่พักผอนที่จัดไวใหทงั้ ใน บริเวณดานหนาโรงอาหาร หนาอาคารเรียนมัธยม และหลังอาคารเรียนอนุบาล เนื่องจากเด็ก ในโรงเรียนนีม้ จี ํานวนมากจึงใชพื้นที่กระจายทั่วไปอยางคึกคัก ความขัดแยงในการใชพื้นทีท่ ี่พบ คือพื้นที่รับประทานอาหารกลางวันมีไมเพียงพอสําหรับเด็กการจัดระบบสัญจรทางเดินเทาไม ชัดเจนและกิจกรรมที่อยูกนั อยางแออัดและปะปนกันอาจเกิดการรบกวนกันได

191

3.2 การวิเคราะหขอมูลจากการสังเกตการณกลุมโรงเรียนดอยหลอ 3.2.1 โรงเรียน กรป.กลางอุปถัมภ การจัดแผนผังโรงเรียนบานสามหลังเปนโรงเรียนขนาดใหญ มีการจัด วางผังแบบเกาะกลุม (Cluster) โดยวางผังถนนเปนวงรอบรูปทรงสี่เหลีย่ ม ดานหนาของ โรงเรียนเปนสนามฟุตบอลขนาดใหญซงึ่ จัดเปนบริเวณพักผอนและการกีฬา และบอปลาซึ่งเปน บริเวณสาธารณูปโภค ถัดเขาไปดานในเปนพืน้ ทีจ่ ัดวางอาคารเกาะกลุมกัน ภายในวงรอบของ ถนนรูปทรงสี่เหลี่ยมสวนใหญเปนบริเวณการศึกษาสวนใหญ และมีบริเวณสาธารณูปโภคแทรก ระหวางบริเวณ อยูประปราย สวนริมถนนดานนอกของวงรอบเปนพื้นที่ที่ผสมผสานกัน การศึกษา บริเวณการสังคม บริเวณที่พักอาศัย บริเวณการกีฬาและพักผอน และบริเวณ สาธารณูปโภค กิจกรรมเขาแถวในตอนเชา เย็น จะเกิดขึ้นที่พนื้ ที่สนามฟุตบอล ดานหนาโรงเรียน ชวงเวลานอกเวลาเรียนเด็กโตจะเลนกันที่สนามฟุตบอล และสนามบาสเก็ต บอล ที่บริเวณดานขางโรงเรียน เด็กเล็กจะเลนกันทีส่ นามเด็กเลนดานหนาอาคารเรียนอนุบาล และที่ดานขางศูนยพฒ ั นาเด็กเล็ก อาคารเอนกประสงคจะใชเปนทีร่ ับประทานอาหารกลางวัน ดวย ความขัดแยงในการใชพื้นที่คือ การใชอาคารบานพักครูเปนอาคารเรียนอนุบาล และการ จัดสวนแทงคน้ํา ซึ่งเปนสวนสาธารณูปโภคไวใหเห็นเดนชัดในสวนการศึกษามากเกินไป ทําให ทัศนียภาพไมดี 3.2.2 โรงเรียนบานเหลาเปา การจัดแผนผังโรงเรียนบานเหลาเปาในดานหนามีลักษณะคลายคลึง กับการจัดผังโรงเรียนบานแมขาน นัน่ คือจัดวางผังแบบเกาะกลุม (Cluster) รูป U-shape โดยวางผังถนนเปนรูปตัว U คว่ํา บริเวณดานหนาทางเขาจัดเปนพืน้ ที่ การกีฬาและพักผอน และวางอาคารเกาะกลุม กันถัดเขาไปภายในพืน้ ที่ มีหลายหลังและวางผังคละเคลากันไป ประกอบดวย บริเวณการศึกษา บริเวณพักอาศัย บริเวณสาธารณูปโภค บริเวณการกีฬาและ พักผอน และบริเวณการสังคม โดยพืน้ ที่สาธารณูปการสวนใหญจะเกาะกลุมกันอยูตรงกลาง ดานหลังสุดของพืน้ ที่ กิจกรรมเขาแถวในตอนเชา เย็น จะเกิดขึ้นที่พนื้ ที่สนามวอลเลยบอล ดานหนาโรงเรียน ชวงเวลานอกเวลาเรียนเด็กโตจะเลนกันที่สนามฟุตบอล และสนาม วอลเลยบอล ที่บริเวณดานหนาโรงเรียน เด็กเล็กจะเลนกันที่สนามเด็กเลนดานหนาอาคารเรียน

192

อนุบาลและติดกับถนนภายในโรงเรียน ความขัดแยงในการใชพื้นทีท่ ี่พบคือ สนามฟุตบอลมี ขนาดใหญมากเนื่องจากจัดไวรองรับการแขงกีฬาของชุมชน แตมีปริมาณนักเรียนที่มาใชนอย จึงไมสมดุลกัน ขาดพืน้ ที่จอดรถรอรับนักเรียนของผูป กครอง การจัดพื้นที่ใชสอยดานในไม ชัดเจนทําใหกจิ กรรมปะปนกัน เกิดการรบกวนกัน 3.2.3 โรงเรียนบานเจริญสามัคคี การจัดแผนผังโรงเรียนบานบานเจริญสามัคคีมีลักษณะคลายคลึงกับ การจัดแผนผังของโรงเรียนบานหวยน้าํ ขาว คือมีการจัดวางผังแบบ L-Shape โดยวางอาคาร เรียงรายเปนรูปตัว L และจัดรูปแบบถนนแบบรูปตัว U คว่ํา พืน้ ทีด่ านหนาจัดเปนบริเวณการ กีฬาและพักผอน โอบลอมไวดวยถนน ในขณะทีพ่ ื้นทีส่ วนที่ติดกับถนนอีกดานหนึง่ เปนบริเวณ การศึกษา บริเวณที่พกั อาศัย และบริเวณการสังคม สําหรับพืน้ ที่สวนอื่นๆที่อยูถัดลึกเขาไป ทางดานหลังของโรงเรียนสวนใหญจัดเปนบริเวณสาธารณูปโภค นอกจากนัน้ ก็เปนพืน้ ทีก่ าร กีฬาและพักผอน และพืน้ ทีส่ งวน กิจกรรมเขาแถวในตอนเชา เย็น จะเกิดขึ้นที่พนื้ ที่สนามฟุตบอล ดานหนาโรงเรียน ชวงเวลานอกเวลาเรียนเด็กโตจะเลนกันที่สนามฟุตบอล และพื้นที่ลานโลง ที่บริเวณดานหนาอาคารเรียน เด็กเล็กจะเลนกันที่สนามเด็กเลนดานหลังอาคารเรียน เด็กจะ รับประทานอาหารกลางวันทีโ่ รงอาหาร ความขัดแยงในการใชพื้นทีค่ ือ การวางบอเลี้ยงปลา ขนาดใหญไวดานหนาอาคารเรียน และไมไดใชประโยชนอีกตอไป ทําใหเด็กๆไมสามารถใช พื้นที่ดังกลาวได และพืน้ ทีพ่ กั อาศัยของภารโรงอยูติดกับพื้นที่การศึกษามากเกินไป จนเกิดการ รบกวนกันของกิจกรรม นอกจากนัน้ ยังมีสนามเด็กเลนที่มีขนาดเล็กเกินไปและมีสภาพทรุด โทรม 3.2.4 โรงเรียนบานดอยหลอ การจัดแผนผังโรงเรียนบานดอยหลอ มีการจัดวางผังแบบ U-Shape โดยวางอาคารและจัดรูปแบบถนนแบบรูปตัว U คว่ํา พืน้ ที่ดา นหนาจัดเปนบริเวณการกีฬา และพักผอน โอบลอมไวดว ยถนน ในขณะที่พนื้ ที่สว นที่ติดกับถนนอีกดานหนึง่ เปนบริเวณที่ ผสมผสานกัน ประกอบดวยบริเวณการศึกษา บริเวณที่พกั อาศัย และบริเวณการสังคม สําหรับพืน้ ที่บริเวณสาธารณูปโภคสวนใหญจะถูกจัดอยูถ ัดลึกเขาไปทางดานหลังของอาคาร อื้นๆอีกทีหนึง่

193

กิจกรรมเขาแถวในตอนเชา เย็น จะเกิดขึ้นที่พนื้ ที่สนามฟุตบอล ดานหนาโรงเรียน ชวงเวลานอกเวลาเรียนเด็กโตจะเลนกันที่สนามฟุตบอล สนามตระกรอ และสนามวอลเลยบอล นอกจากนั้นยังนั่งเลนพักผอนใตรมไม สวนเด็กเล็กจะเลนกันที่สนาม เด็กเลนใกลๆกับอาคารเรียน เด็กๆจะรับประทานอาหารกลางวันบริเวณโรงอาหารซึง่ มี 2 หลัง ความขัดแยงในการใชพื้นทีค่ ือ เด็กตองออกมาทานอาหารนอกอาคาร เนื่องจากภายในอาคาร โรงอาหารใชขายของ ทําใหไมสะดวกสําหรับเด็กนัก เด็กโตแยงพืน้ ที่สนามเด็กเลนของเด็กเล็ก เลน และพืน้ ที่สวนสมุนไพรรกรางขาดการใชงาน 3.2.5 โรงเรียนวัดวังขามปอม การจัดแผนผังโรงเรียนบานหวยน้าํ ขาวมีการจัดวางผังแบบเกาะกลุม รูป L-shape โดยวางผังอาคารและถนนเปนรูปตัว L ดานหนาทางเขาเปนบริเวณการกีฬา และพักผอน อาคารวางเรียงรายเกาะอยูริมถนนและทางเดิน โดยสวนใหญเกาะกลุมกันอยูใน พื้นที่สวนดานในของโรงเรียน ประกอบดวยบริเวณพืน้ ที่ใชสอยตางๆผสมผสานกัน สวนอาคาร เรียนซึง่ เปนบริเวณการศึกษา อยูติดกับถนนหลักของโรงเรียนเรียงกันเปนรูปตัว L บริเวณการ สังคมกระจายแยกกันอยูตามสวนตางๆ สวนบริเวณสาธารณูปโภคสวนใหญจะอยูใ นพืน้ ที่สว น ในสุดของโรงเรียน และแทรกอยูในพื้นที่อนื่ ๆประปราย กิจกรรมเขาแถวในตอนเชา เย็น จะเกิดขึ้นที่พนื้ ที่ลานเอนกประสงค ชวงเวลานอกเวลาเรียนเด็กโตจะเลนกันที่สนามฟุตบอลและที่ลาน ดานหนาโรงเรียน เอนกประสงค สวนเด็กเล็กจะเลนที่สนามเด็กเลนใกลอาคารเรียน ในตอนเที่ยงเด็กจะ รับประทานอาหารเที่ยงที่โรงอาหารที่อยูบริเวณดานหลังของโรงเรียน เด็กจะตองเขาแถวกอนจึง จะเดินอยางมีระเบียบไปรับประทานอาหาร ความขัดแยงในการใชพื้นที่คือ สนามเด็กเลนมี ขนาดเล็กไมสามารถรองรับการใชงานของเด็กไดอยางพอเพียง ขาดแคลนสถานทีพ่ ักผอน หยอนใจ และรมเงาไมเพียงพอ 3.2.6 โรงเรียนบานดงปาหวาย การจัดแผนผังโรงเรียนบานดงปาหวาย มีลักษณะคลายคลึงกับการ จัดแผนผังของบานบานเจริญสามัคคี และโรงเรียนบานหวยน้ําขาว คือมีการจัดวางผังแบบ LShape โดยวางอาคารเรียงรายเปนรูปตัว L แตมีความแตกตางกันทีก่ ารจัดรูปแบบถนนซึ่งจะมี สวนที่แยกออกไปวัดเพิ่มขึน้ มา ทําใหเปนแบบรูปตัว F พื้นที่ดา นหนาจัดเปนบริเวณการกีฬา และพักผอน โอบลอมไวดวยถนน ในขณะทีพ่ ื้นทีส่ วนที่ติดกับถนนอีกดานหนึง่ เปนบริเวณ

194

การศึกษา บริเวณที่พกั อาศัย และบริเวณการสังคม และบริเวณสาธารณูปโภค สําหรับพื้นที่ สวนอืน่ ๆที่อยูถ ัดลึกเขาไปทางดานหลังของโรงเรียนสวนใหญจัดเปนบริเวณสาธารณูปโภค เชนเดียวกับโรงเรียนอืน่ ๆกิจกรรมเขาแถวในตอนเชา เย็น จะเกิดขึ้นที่ พื้นที่สนามฟุตบอล ดานหนาโรงเรียน ชวงเวลานอกเวลาเรียนเด็กโตจะเลนกันทีส่ นามฟุตบอล สนามตระกรอ และสนามวอลเลยบอล นอกจากนัน้ ยังนัง่ เลนพักผอนใตรมไม สวนเด็กเล็กจะ เลนกันที่สนามเด็กเลนใกลๆกับอาคารเรียน เด็กๆจะรับประทานอาหารกลางวันบริเวณโรง อาหาร ความขัดแยงในการใชพื้นที่คือ มีการทิง้ ขยะในโรงเรียนทําใหเกิดความสกปรก สนาม เด็กเลนมีอุปกรณเครื่องเลนนอยไมเพียงพอ สวนหยอมดานหนาขาดคนดูแล เด็กเดินลัดสนาม เนื่องจากไมมรี ั้วกั้น และไมมีทางเทาใหชดั เจน

237

3.3 สรุปผลการวิเคราะหขอมูลจากการสังเกตการณกลุมโรงเรียนประถมในเขตกิง่ อําเภอดอยหลอ จากการวิเคราะหขอมูล สามารถนํามาสรุปผลไดดังนี้ 3.3.1 การวางผังการใชทดี่ ิน เราสามารถจําแนกลักษณะการวางผังที่ดิน ของ โรงเรียนในเขตกิ่งอําเภอดอยหลอได 4 ประเภทดังนี้ 1) กลุมโรงเรียนขนาดเล็กทีม่ ีการจัดวางผังการใชที่ดินเปนรูป L-Shape คือ มีการวางกลุมอาคารเรียงรายเปนรูปตัว L โอบพื้นที่บริเวณการกีฬาและพักผอนหยอนใจ ซึ่งอยูบริเวณ ดานหนาโรงเรียนเอาไว อาคารที่เดนเปนหลักคืออาคารเรียนที่จัดอยูในบริเวณการศึกษา นอกจากนัน้ ก็อาจมีพื้นที่บริเวณอื่นๆแทรกอยูดวย เชน บริเวณการสังคม บริเวณบานพักอาศัย บริเวณ สาธารณูปโภค บริเวณกีฬาและพักผอน และบริเวณพื้นที่สงวน สําหรับในพืน้ ทีท่ ี่อยูดานหลังของ อาคารเรียนมักจะเปนที่ตั้งของบริเวณสาธารณูปโภคเปนสวนใหญ สําหรับบริเวณพื้นที่สงวนนัน้ พบใน บางโรงเรียน อาจอยูดานหนาหรือดานหลังโรงเรียน การวางผังทีด่ ินรูปตัว L นี้ยังสามารถจําแนก ออกไดอีก 3 ประเภทคือ ก. ประเภทที่มีระบบสัญจรภายในโรงเรียนเปนรูปตัว L ไดแก โรงเรียนบานใหมหนองหอย และโรงเรียนวัดสองแคว ข. ประเภทที่มีระบบสัญจรภายในโรงเรียนเปนรูปตัว U ไดแก โรงเรียนบานหวยน้าํ ขาว โรงเรียนบานเจริญสามัคคี ค. ประเภทที่มีระบบสัญจรภายในโรงเรียนเปนรูปตัว F ไดแก โรงเรียนบาดงปาหวาย รวมจํานวนโรงเรียนที่มกี ารวางผังการใชที่ดินเปนรูป L-Shape ทั้งสิ้น 5 โรงเรียน คิดเปน รอยละ 35.71 ของทั้งหมด 2) กลุมโรงเรียนขนาดกลางที่มีการจัดวางผังการใชทดี่ ินเปนรูป U-Shape โดยเปดพื้นที่โลงไวตรงกลาง จัดใหเปนบริเวณการกีฬาและพักผอน โอบลอมดวยถนนและอาคาร เปนรูปตัว U คว่ํา ดานหนา เปนทางเขา ออก ของรถยนตจากชุมชน อาคารที่อยูรายรอบ ประกอบดวยบริเวณพื้นที่ใชสอยตางๆผสมผสานกัน คือ บริเวณการศึกษา บริเวณพักอาศัย บริเวณ สาธารณูปโภค และบริเวณการสังคม สําหรับบริเวณสาธารณูปโภคสวนใหญ และบริเวณพักอาศัย

238

จะอยูถัดไปทางดานหลังของพื้นที่อื่นๆ ในโรงเรียน โรงเรียนที่มีการจัดผังแบบนี้ประกอบดวย โรงเรียนบานแมขาน โรงเรียนบานหัวขวง โรงเรียนวัดวังขามปอม และโรงเรียนบานดอยหลอ รวม 4 โรงเรียน คิดเปนรอยละ 28.57 3) กลุมโรงเรียนขนาดกลางที่มีการจัดวางผังการใชที่ดินและระบบสัญจร เปนรูป สี่เหลี่ยม Closed Court โดยเปดพื้นที่โลงไวตรงกลางรูปสี่เหลี่ยม ลอมรอบไวดว ยทางเดินและ ถนนทั้ง 4 ดาน จัดใหตรงกลางนั้นเปนบริเวณการกีฬาและพักผอน รายลอมไปดวยอาคารตางๆทั้ง 4 ดานพื้นทีท่ ี่ปรากฏชัดเจนเปนสวนใหญรายลอมอยู คือบริเวณการศึกษา สวนพื้นที่บริเวณอื่นๆที่ แทรกอยูคือ บริเวณการสังคม บริเวณสาธารณูปโภคและสาธารณูปการ และบริเวณที่พักอาศัย ไม ปรากฏวามีพื้นที่สงวน โรงเรียนที่จัดอยูในกลุมนี้มีเพียง 2 โรงเรียน คือโรงเรียนวัดศรีดอนชัย และ โรงเรียนวัดหนองหลั้ว คิดเปนรอยละ 14.29 ของจํานวนพื้นทีท่ ั้งหมด 4) กลุมโรงเรียนขนาดใหญที่มีการวางผังแบบรวมกลุม (Cluster) คือจัด เอาอาคารและพื้นที่ใชสอยสวนใหญรวมตัวเปนกลุม ในบริเวณพื้นที่สว นดานในของโรงเรียน สวน ดานหนานัน้ จัดใหเปนบริเวณสนามกีฬา และพื้นทีพ่ ักผอนหยอนใจ ระบบสัญจรมีความซับซอน ผสมผสานกัน การแบงพื้นที่ภายในคละเคลากันไป โดยมีบริเวณเดนๆคือ บริเวณการศึกษา สอดแทรกดวยพื้นที่อนื่ ๆ คือ บริเวณการสังคม บริเวณสาธารณูปโภคและสาธารณูปการ และ บริเวณที่พักอาศัย ไมปรากฏวามีพื้นที่สงวน โรงเรียนที่จัดอยูในกลุม นี้มี 3 โรงเรียน คือ โรงเรียน บาน 3 หลัง และโรงเรียน ก.ร.ป.กลางอุปถัมภ และโรงเรียนวัดวังขามปอม คิดเปนรอยละ 14.29 ของจํานวนพื้นทีท่ ั้งหมดรอยละ 21.43 3.3.2 กิจกรรมที่เกิดขึน้ นอกเวลาเรียน พบวามีลักษณะที่คลายคลึงกันในทุกโรงเรียน คือมีการเขาแถวหนาเสาธงกอนเขาเรียนและหลังเลิกเรียนในบริเวณการกีฬาและพักผอนหยอนใจ เด็กโตจะวิ่งเลนในสนามกีฬาทัว่ ไปที่มีในโรงเรียน เชน สนามฟุตบอล สนามบาสเก็ตบอล สนาม วอลเลยบอล และสนามตระกรอ สวนเด็กเล็ก จะเลนอยูในบริเวณสนามเด็กเลน และบริเวณหนา อาคารเรียน การรับประทานอาหารกลางวันจะเกิดขึน้ ในโรงอาหารและพืน้ ที่พักผอนหยอนใจที่อยู ใกลเคียง ความขัดแยงของกิจกรรมที่พบคือ 1) การใชพื้นที่ผิดประเภท เชนการจอดรถผิดที่ การใชโรงอาหารเปนรานคา การใชบานพักครูเปนหองเรียนของเด็กอนุบาล เปนตน

239

2) การจัดวางผังไมเหมาะสม เชน การจัดพื้นที่สาธารณูปการไวใหเห็น เดนชัดมากเกินไป การจัดสนามเด็กเลนอยูติดหรือหางจากอาคารเรียนมากเกินไป หรืออยูใกลถนน เกินไป 3) ความแออัดของการใชพื้นที่ เนื่องจากพื้นที่ไมเพียงพอตอปริมาณของ เด็ก เชน บริเวณโรงอาหาร สนามเด็กเลน เปนตน 4) มีพื้นที่บางแหงถูกปลอยทิ้งรางไมไดใชประโยชน เชน สวนเกษตร สวน สมุนไพร เปนตน 5) การขาดแคลนพื้นทีท่ ี่จําเปน เชน ที่จอดรถ ที่พักคอยของเด็กและ ผูปกครอง เปนตน 4. การจําแนกกลุมของโรงเรียนประถมในเขตกิง่ อําเภอดอยหลอตามลักษณะและปญหาของ สภาพแวดลอมทางกายภาพที่พบในโรงเรียน หลังจากที่ไดผลสรุปจากการวิเคราะหขอมูลที่มาจากการสัมภาษณการสังเกตการณและการ สํารวจพื้นที่โรงเรียนกลุมตัวอยางแลว จึงนําผลที่ไดมาประมวลเพื่อแบงกลุมของโรงเรียนตามลักษณะ และปญหาของสภาพแวดลอมทางดานกายภาพที่พบในโรงเรียนประถมในเขตกิ่งอําเภอดอยหลอ ดังแสดงในตารางที่ 31 (เรียงลําดับของโรงเรียนตามจํานวนนักเรียนของแตละโรงเรียนจากนอยไป มาก)

240

ตารางที่ 31 สรุปขอมูลลักษณะและปญหาของสภาพแวดลอมทางดานกายภาพที่พบในโรงเรียน ประถมในเขตกิ่งอําเภอดอยหลอ ชื่อโรงเรียน

จํานวน นักเรียน (คน)

ขนาดของ โรงเรียน (ต.ร.ม.)

1. วัดศรีดอนชัย 2. บานแมขาน 3. บานหวยน้ําขาว 4. บานใหมหนองหอย 5. บานเจริญสามัคคี 6. บานหัวขวง 7. บานดงปาหวาย 8. วัดหนองหลัว้ 9. วัดสองแคว 10. บานดอยหลอ 11. วัดวังขามปอม 12. บานเหลาเปา 13. ก.ร.ป.กลางอุปถัมภ 14. บาน 3 หลัง

90 92 106 110 112 119 124 131 140 144 197 210 219 316

16,000 18,696 5,720 50,624 6,880 8,800 9,544 5,672 7,200 32,000 22,400 18,800 59,576 21,200

ความ หนาแนน (ต..ร.ม./ นร.1 คน) 177.78 203.22 53.96 460.22 61.43 73.95 76.97 43.30 51.43 222.22 113.71 89.51 272.04 67.09

การวางผัง

ความขาด แคลน (คะแนน)

U-shape U-shape L-shape L-shape L-shape U-shape L-shape Closed court L-shape U-shape U-shape Cluster Cluster Cluster

63 69 55 54 74 53 46 88 44 66 67 65 56 44

ที่มา: จากการศึกษา จากตารางที่ 31 ทําการแบงกลุมของโรงเรียนตามจํานวนนักเรียนทีม่ ีอยูในโรงเรียน ทั้งนี้เนื่องจากนักเรียนเปนกลุมผูใชหลักของโรงเรียน และจํานวนนักเรียนเปนตัวกําหนดรายละเอียด ขององคประกอบภายในโรงเรียนที่ตองการ แบงโรงเรียนออกเปน 4 กลุมคือโรงเรียนที่มีจาํ นวน นักเรียนนอย โรงเรียนที่มจี ํานวนนักเรียนปานกลาง โรงเรียนทีม่ ีจํานวนนักเรียนปานกลาง คอนขางมาก และโรงเรียนที่มีจํานวนนักเรียนมาก โดยจัดกลุมจํานวนนักเรียนออกเปนชวงชั้นอันตร ภาค ในแตละชวงชั้นมีจํานวนนักเรียนเทาๆกัน แตอยางไรก็ดี จากขอมูลจํานวนนักเรียนในแตละ โรงเรียนจะเห็นไดวาขอมูลมีการกระจายที่ผิดปกติ คือโรงเรียนสวนใหญจะมีจาํ นวนนักเรียนตั้งแต 90

241

-220 คน มีเพียงโรงเรียนเรียนทีม่ ีจํานวนนักเรียนมากกวาโรงเรียนอื่นอยางผิดปรกติ คือโรงเรียนบาน สามหลังมีนักเรียนสูงถึง 316 คน จึงไมนําเอาจํานวนนักเรียนในโรงเรียนบานสามหลังมาใชในการ คํานวณดวย เพราะจะทําใหผลที่ผดิ เพี้ยนไป ทําการคํานวณหาคาความกวางอันตรภาคชั้นได ดังตอไปนี้ ขั้นที่ 1 ขั้นที่ 2 ขั้นที่ 3

หาพิสัย (Rang : R)

= คะแนนสูงสุด – คะแนนต่าํ สุด = 219 - 90 = 129 กําหนดจํานวนชั้นคะแนน (Number of intervals : N) ในทีน่ ี้กาํ หนดใหมี 4 ชั้น หาความกวางของคะแนนแตละชั้น ซึ่งเรียกวา ความกวางของ อัตรภาคชั้น (Interval width) ในทีน่ ี้แทนดวย I I = R/N (ถาคาที่คํานวณไดเปนทศนิยมใหปดเปนจํานวนเต็ม) = 129/4 = 32.25 คน = ประมาณ 33 คน

ดังนั้นจะสามารถแบงกลุม ของโรงเรียนตามลักษณะและปญหาของสภาพแวดลอมทางดาน กายภาพที่พบในโรงเรียน โดยใชจํานวนนักเรียนเปนเกณฑนําไดดังนี้ 4.1 โรงเรียนที่มีจํานวนนักเรียนนอย คือมีจํานวนนักเรียนระหวาง 90-122 คน มี ทั้งสิ้น 6 โรงเรียนคือ โรงเรียนวัดศรีดอนชัย โรงเรียนบานแมขานบาน โรงเรียนหวยน้ําขาว โรงเรียน บานใหมหนองหอย โรงเรียนบานเจริญสามัคคี โรงเรียนบานหัวขวง มีขนาดและความหนาแนนของ การใชพื้นที่ในโรงเรียนทีห่ ลากหลายแตกตางกัน แบงออกไดเปน 4.1.1 โรงเรียนที่มขี นาดพื้นที่เล็กกวา 10,000 ต.ร.ม. และมีความหนาแนน ของพื้นที่ตอนักเรียน 1 คน คอนขางสูงคือ โรงเรียนหวยน้าํ ขาว โรงเรียนบานเจริญสามัคคี และ โรงเรียนบานหัวขวง มีการจัดแผนผัง 2 รูปแบบทั้งในรูป U-shape และ L-shape โดยสวนใหญ จัดเปนรูป L-shape คาความขาดแคลนจัดอยูในระดับปานกลางถึงระดับสูง โดยมีโรงเรียนบาน เจริญสามัคคีมีคาความขาดแคลนองคประกอบที่สําคัญของสภาพแวดลอมทางดานกายภาพใน โรงเรียนมากทีส่ ุด (74 คะแนน)

242

4.1.2 โรงเรียนที่มขี นาดพื้นที่ใหญกวา 10,000 ต.ร.ม. และมีความ หนาแนนของพื้นที่ตอนักเรียน 1 คน คอนขางต่ํา ไดแกโรงเรียนวัดศรีดอนชัย โรงเรียนบานแมขาน บาน และโรงเรียนบานใหมหนองหอย มีการจัดแผนผัง 2 รูปแบบทัง้ ในรูป U-shape และ L-shape โดยสวนใหญจัดเปนรูป U-shape คาความขาดแคลนจัดอยูในระดับปานกลางถึงระดับสูง โดยมี โรงเรียนบานแมขานมีคา ความขาดแคลนองคประกอบที่สําคัญของสภาพแวดลอมทางดานกายภาพ ในโรงเรียนมากที่สุด (69 คะแนน) 4.2 โรงเรียนที่มีจํานวนนักเรียนปานกลาง คือมีจํานวนนักเรียนระหวาง 123-155 คน มีทั้งสิ้น 4 โรงเรียนคือ โรงเรียนบานดงปาหวาย โรงเรียนวัดหนองหลั้ว โรงเรียนวัด สองแคว และโรงเรียนบานดอยหลอมีขนาดและความหนาแนนของการใชพื้นที่ในโรงเรียนที่ หลากหลายแตกตางกัน แบงออกไดเปน 4.2.1 โรงเรียนที่มขี นาดพื้นที่เล็กกวา 10,000 ต.ร.ม. และมีความหนาแนน ของพื้นที่ตอนักเรียน 1 คน คอนขางสูงคือ โรงเรียนบานดงปาหวาย โรงเรียนวัดหนองหลั้ว โรงเรียน วัดสองแคว มีการจัดแผนผัง 2 รูปแบบทัง้ ในรูป L-shape และ Closed Court โดยสวนใหญจัดเปน รูป L-shape ซึ่งมีคาความขาดแคลนอยูในระดับต่ํา ในขณะที่ โรงเรียนที่มกี ารจัดวางผังเปนรูป Closed Court เพียงโรงเดียวคือโรงเรียนวัดหนองหลัว้ จัดวามีคาความขาดแคลนอยูในระดับสูงสุด (88 คะแนน) 4.2.2 โรงเรียนที่มขี นาดพื้นที่ใหญกวา 10,000 ต.ร.ม. และมีความ หนาแนนของพื้นที่ตอนักเรียน 1 คน คอนขางต่ํา ไดแกโรงเรียนบานดอยหลอ มีการจัดแผนผังเปน รูป U-shape และมีคาความขาดแคลนอยูในระดับปานกลางคอนขางสูง (66 คะแนน) 4.3 โรงเรียนที่มีจํานวนนักเรียนปานกลางคอนขางมาก คือมีจํานวนนักเรียนระหวาง 156188 คน ไมพบวามีโรงเรียนที่จัดอยูในกลุม นี้ 4.4 โรงเรียนที่มีจํานวนนักเรียนมาก คือมีจํานวนนักเรียนระหวาง 189-316 คน มีทั้งสิ้น 4 โรงเรียนคือ โรงเรียนวัดวังขามปอม โรงเรียนบานเหลาเปา โรงเรียนก.ร.ป.กลางอุปถัมภและโรงเรียน บาน 3 หลัง โดยทีโ่ รงเรียนบานสามหลังมีปริมาณนักเรียนสูงมากกวาโรงเรียนอืน่ อยางผิดปรกติ

243

แบงออกไดเปน จัดวาเปนโรงเรียนที่มีพนื้ ที่ใหญกวา 10,000 ต.ร.ม. ทั้งสิ้น มีการจัดแผนผัง 2 รูปแบบทั้งในรูป U-shape และ Cluster โดยสวนใหญจัดเปนรูป Cluster คาความขาดแคลนจัดอยู ในระดับต่ําถึงระดับปานกลางคอนขางสูง โดยมีโรงเรียนวัดวังขามปอมมีคาความขาดแคลน องคประกอบที่สําคัญของสภาพแวดลอมทางดานกายภาพในโรงเรียนมากที่สุด (67 คะแนน) จากการศึกษาสามารถสรุปไดวา ปจจัยตางๆทีก่ ลาวถึงอันประกอบไปดวยปริมาณ นักเรียนในโรงเรียน ขนาดของโรงเรียน ความหนาแนนในการใชพื้นทีข่ องนักเรียน ลักษณะการวางผัง โรงเรียน และคาความขาดแคลนในโรงเรียนตางก็มีความสัมพันธเชื่อมโยงกัน และสงผลกระทบตอกัน โรงเรียนที่มีปริมาณนักเรียนนอยมีแนวโนมที่จะมีขนาดเล็กกวาและมีคาความขาดแคลนในโรงเรียน มากกวาโรงเรียนที่มีปริมาณนักเรียนมากกวา สําหรับในดานการวางผังนั้นโรงเรียนที่มขี นาดเล็กมี แนวโนมที่จะจัดผังในรูป L-shape และ U-shape ในขณะทีโ่ รงเรียนขนาดใหญมีแนวโนมทีจ่ ะจัด แผนผังในรูป Cluster 5. การวิเคราะหและสรุปผลการคัดเลือกโรงเรียนทีจ่ ะจัดทําโครงการสาธิต การออกแบบ ปรับปรุงสภาพแวดลอมทางดานกายภาพ หลังจากไดผลสรุปเบื้องตนเกี่ยวกับสภาพแวดลอมทางกายภาพในโรงเรียนประถมศึกษาใน เขตกิ่งอําเภอดอยหลอแลว จําเปนจะตองคัดเลือกโรงเรียนขึน้ มาเพื่อเปนตัวแทนของโรงเรียนในเขตกิ่ง อําเภอดอยหลอ เพื่อสาธิตการปรับปรุงสภาพแวดลอมภายในโรงเรียน เพื่อหาแนวทางในการ ปรับปรุงสภาพแวดลอมภายในโรงเรียนประถมในเขตทองถิ่น และสืบเนื่องจากโครงการวิจัยครั้งนี้มี งบประมาณทีค่ อนขางจํากัด เกณฑที่ใชในการคัดเลือกตัวแทนของโรงเรียนจึงจํากัดเชนเดียวกัน ใน ที่สุดคณะผูวิจยั จึงไดขอสรุปของหลักเกณฑที่เหมาะสมในการคัดเลือกตัวแทนโรงเรียนเพื่อจัดทํา โครงการสาธิตไดดังนี้

244

5.1 หลักเกณฑในการคัดเลือกตัวแทนของโรงเรียนในเขตกิ่งอําเภอดอยหลอ เพื่อ สาธิตการปรับปรุงสภาพแวดลอมภายในโรงเรียน 5.1.1 โรงเรียนที่ไดรับการคัดเลือกควรจะเปนโรงเรียนตัวแทนของแตละกลุมโรงเรียน ที่ไดแบงไวในขอ 4.1 ซึ่งมีทั้งสิ้น 5 กลุมยอยคือ กลุมที่ 1 โรงเรียนทีม่ ีจํานวนนักเรียนนอยและมีขนาดเล็กกวา10,000 ต.ร.ม. กลุมที่ 2 โรงเรียนทีม่ ีจํานวนนักเรียนนอย และมีขนาดใหญกวา 10,000 ต.ร.ม. กลุมที่ 3 โรงเรียนทีม่ ีจํานวนนักเรียนปานกลาง และมีขนาดเล็กกวา 10,000ต.ร.ม. กลุมที่ 4 โรงเรียนทีม่ ีจํานวนนักเรียนปานกลางและมีขนาดใหญกวา10,000 ต.ร.ม. กลุมที่ 5 โรงเรียนทีม่ ีจํานวนนักเรียนมาก และมีขนาดใหญกวา 10,000 ต.ร.ม. 5.1.2 เพื่อที่จะกอใหเกิดประโยชนสูงสุด โรงเรียนที่ไดรับคัดเลือกใหเปนตัวแทนควร จะมีความขาดแคลนมากเมื่อเปรียบเทียบกับโรงเรียนอื่นๆ ซึ่งจากการศึกษาพบโรงเรียนที่มีความขาด แคลนมากที่สดุ ในแตละกลุม ดังนี้ กลุมที่ 1 โรงเรียนบานเจริญสามัคคี มีคาความขาดแคลนองคประกอบที่สาํ คัญ ของสภาพแวดลอมทางดานกายภาพในโรงเรียนมากทีส่ ุด (74 คะแนน) กลุมที่ 2 โรงเรียนบานแมขาน มีคาความขาดแคลนองคประกอบที่สําคัญ ของ สภาพแวดลอมทางดานกายภาพในโรงเรียนมากที่สุด (69 คะแนน) กลุมที่ 3 โรงเรียนวัดหนองหลัว้ จัดวามีคา ความขาดแคลนองคประกอบที่สาํ คัญ ของสภาพแวดลอมทางดานกายภาพในโรงเรียนมากทีส่ ุด (88 คะแนน) กลุมที่ 4 โรงเรียนบานดอยหลอ จัดวามีคาความขาดแคลนองคประกอบที่สําคัญ ของสภาพแวดลอมทางดานกายภาพในโรงเรียนมากทีส่ ุด (66 คะแนน) กลุมที่ 5 มีโรงเรียนวัดวังขามปอม มีคาความขาดแคลนองคประกอบที่สําคัญของ สภาพแวดลอมทางดานกายภาพในโรงเรียนมากที่สุด (67 คะแนน) 5.1.3 จากกลุมโรงเรียนทั้งหมด เนื่องจากมีขอจํากัดดานงบประมาณ จึง จําเปนตองเลือกโรงเรียนขึ้นมาเปนตัวแทนในโครงการสาธิต และสามารถเลือกไดเพียง 1 โรงเรียน เทานัน้ จากการศึกษาพบวากลุม โรงเรียนที่มีสมาชิกในกลุม มากที่สุดคือกลุมโรงเรียนที่มีจํานวน

245

นักเรียนนอย และยังเปนกลุมที่มแี นวโนมที่จะมีความขาดแคลนมากกวากลุมโรงเรียนที่มีจํานวน นักเรียนมากกวา จึงสมควรคัดเลือกโรงเรียนในกลุมดังกลาวมาเปนตัวแทนในโครงการสาธิต ซึ่ง โรงเรียนที่มีความขาดแคลนมากที่สุดในกลุมโรงเรียนที่มีจํานวนนักเรียนนอยและมีขนาดของโรงเรียน เล็กกวา 10,000 ต.ร.ม. คือโรงเรียนบานเจริญสามัคคี (74 คะแนน) 5.1.3 โรงเรียนทีไ่ ดรับคัดเลือกใหเปนตัวแทนควรมีความพรอมสําหรับการ ปรับปรุงสภาพแวดลอมทางดานกายภาพนั้นคือ ควรมีพื้นที่สาํ หรับการจัดภูมิทัศนภายในโรงเรียน มี ความพรอมในการดูแลรักษา เชนมีนักการภารโรง อุปกรณ แหลงน้ําเปนตน ความเปนโรงเรียนที่ ไดรับความรวมมือและความมีสวนรวมในการดูแลรักษาโรงเรียนจากทุกฝาย เชน นักเรียน ครู เจาหนาที่ นักการ และผูปกครอง หลังจากพิจารณาและทําการวิเคราะหขอมูลดวยหลักเกณฑดังกลาว พบวาโรงเรียน ที่มีคุณสมบัติครบถวน สมควรไดรับการคัดเลือกใหเปนโรงเรียนตัวแทนในโครงการสาธิต คือโรงเรียน บานเจริญสามัคคี

บทที่ 6 โครงการสาธิต: แนวทางการออกแบบปรับปรุงสภาพแวดลอมทางดานกายภาพ ในโรงเรียนบานเจริญสามัคคี 1. แนวความคิดหลักในการออกแบบปรับปรุงสภาพแวดลอมทางดานกายภาพในโรงเรียน ประถมในเขตทองถิน่ การออกแบบปรับปรุงสภาพแวดลอมทางดานกายภาพในโรงเรียนประถมในเขตทองถิ่น มี วัตถุประสงคทจี่ ะปรับปรุงสภาพแวดลอมในโรงเรียนเพื่อสงเสริมกิจกรรมที่ชวยพัฒนาทักษะการเรียนรู ของเด็กทั้งทางรางกายและจิตใจ นอกจากนี้ยังชวยใหกิจกรรมการใชพื้นที่เปนไปดวยความราบรื่น แนวความคิดหลักที่ใชในการออกแบบยึดถือองคประกอบพื้นฐาน 9 ประการสําหรับการออกแบบ (Stine, 1997) ที่ไดอางถึงมาแลวในบทที่ 3 เปนแนวทางหลัก ซึ่งประกอบดวย 1.1 การเขาถึงไดงาย และการยากตอการเขาถึง (Accessible and Inaccessible) เพื่อ พัฒนาทักษะการใชเวลาและพลังงานในกิจกรรมการเลนของเด็ก โดยเด็กตองใชเวลาในการเรียนรูวา อะไรที่พวกเขาไมสามารถเขาไปสัมผัสได หรืออะไรที่พวกเขาสามารถเขาไปเลนได 1.2 กิจกรรมการเลนที่สนุกสนานมีการใชพลังงานมาก และกิจกรรมทีต่ องการความเงียบ สงบ (Active and Passive) เปนสองสวนที่เด็กตองการตอการเลน การจัดสภาพแวดลอมภายนอก อาคารควรมีสว นที่ใหเด็กสามารถมีกจิ กรรมที่มีการเลนเคลื่อนไหว กระโดดโลดเตน สงเสียงดัง และ ในทางกลับกันเด็กตองการพื้นที่สําหรับกิจกรรมเงียบสงบเชนกัน 1.3 กิจกรรมการเลนทีท่ าทายเสี่ยงภัย และกิจกรรมซ้ําๆที่มีความปลอดภัย (Challenge / Risk and Repetition / Security) ควรจัดใหมีกิจกรรมเหลานี้แทรกอยูในทุกรูปแบบของกิจกรรม เชนการจัดเตรียมหนังสือที่มหี ลากหลายรูปแบบตั้งแตระดับงายถึงยากขึน้ สําหรับเด็กที่รักการอานได เลือกอาน เพื่อเปนการเสริมสรางทักษะ ขณะเดียวกันก็จัดเตรียมเครื่องเลนสําหรับเดียวกับเด็กที่ชอบ ปนปาย ซึ่งจะสามารถใชกจิ กรรมดังกลาวในการฝกกลามเนื้อและสภาวะการทรงตัวของรางกายได

247

1.4 พื้นผิวออนนุม และพืน้ ผิวแข็ง (Hard and Soft) การใชรางกายในการสัมผัสสิ่งตางๆ ของเด็กเปนการเรียนรูอยางหนึ่ง ควรออกแบบที่ตอบสนองตอการเรียนรูของเด็กๆจากการสัมผัส ทั้ง พื้นผิวนุม เชนตนไม ใบหญา และพื้นผิวแข็ง เชน ลานกีฬา เปนตน 1.5 การเรียนรูจากธรรมชาติและจากสิ่งทีม่ นุษยสรางขึน้ (Natural and People Built) กระบวนการเรียนรูของเด็กเกิดจากการเลน ดวยความเจริญกาวหนาของเทคโนโลยีสามารถสงเสริม ตอการเรียนรูของเด็กจากการเลนได นอกจากนั้นการเรียนรูจากธรรมชาติเชน การปลูกตนไม เลี้ยง สัตว จะชวยสงเสริมตอพัฒนาการความเขาใจของเด็กตอสิ่งมีชีวิตตางๆ 1.6 รูปแบบการเลนแบบเปดกวางและแบบปด (Open and Close ) จัดเตรียมทั้งรูปแบบ การเลนที่เปดกวางและรูปแบบการเลนทีม่ ีกฏกติกาสําหรับเด็ก ได การจัดสภาพแวดลอมที่เปดกวาง ควรสงเสริมใหมีความหลากหลายตอการเลน เด็กจะเลือกกิจกรรมไดดวยตนเอง ในอีกดานหนึ่ง กิจกรรมการเลนที่มกี ฎกติกาจะชวยสงเสริมใหเด็กเรียนรูตอการอยูรวมกัน 1.7 ความคงที่ถาวรและความเปลี่ยนแปลง (Permanence and Change) การจัดพื้นที่ที่ เปนจุดหมายตาที่ถาวร หรือพื้นที่ที่ยืดหยุนตอการเปลี่ยนแปลง จัดเปนสวนหนึ่งที่มีผลตอเด็ก การ สรางจุดหมายตา (Landmark) ของพื้นที่ขนึ้ มาเปนสิ่งกอสรางถาวร ทําใหเกิดการจดจําตอพื้นที่ ความเปนเอกลักษณของสถานที่ ในขณะที่การจัดสภาพแวดลอมที่ยืดหยุนตอการเลนของเด็กและ สงเสริมตอการเปลี่ยนแปลงได จะทําใหเด็กมีโอกาสในการสรางสรร พัฒนาการ และการคิดคนหา แนวทางการสรางสรรคสิ่งใหมๆ จากการเลน 1.8 พื้นที่สาธารณะและพืน้ ที่สวนตัว (Private and Public) เด็กๆ ตองการทั้งพื้นทีท่ ี่เปน สาธารณะ และพื้นที่สวนตัวดวยเชนกัน ในบางกรณีเด็กตองการอยูคนเดียว หรือเลนกันเปนกลุม เล็กๆ เงียบๆ ในพื้นที่สวนหนึ่ง ซึ่งเปนรูปแบบทางเลือกของการมีปฏิสัมพันธของเด็กๆ ตอสังคม 1.9 ความเรียบงายและความซับซอนในการเลน (Simple and Complex) ควรจัดพื้นทีท่ ี่ สงเสริมความหลากหลายในการเลน ตั้งแตรูปแบบที่เรียบงาย ไปจนถึงรูปแบบทีม่ ีความซับซอน เพื่อ พัฒนาการเรียนรูและพัฒนาการของเด็ก

248

2. แนวความคิดในการปรับปรุงระบบการสัญจร จากการวิเคราะหพบวาโรงเรียนบานเจริญสามัคคีมีปญหาเกี่ยวกับระบบสัญจร คือมีพื้นผิว การจราจรเปนดิน ไมมีการแยกทางเทาออกจากทางสัญจร และยังไมมีการจัดพื้นที่จอดรถใหเปน สัดสวน ในการออกแบบจึงควรแกไขปญหาเหลานัน้ โดยแนวทางตอไปนี้ 2.1 ปรับพื้นผิวถนนและทางเดินใหมีความถาวรทนทานมากขึ้น 2.2 แยกระบบสัญจรทางเทาออกจากทางรถยนตใหชดั เจน 2.3 จัดใหมีทจี่ อดรถเปนสัดสวน 3. แนวความคิดในการปรับปรุงการแบงพืน้ ที่ใชที่ดนิ ในโรงเรียน ในพื้นที่โรงเรียนเจริญสามัคคีมีการจัดแบงพื้นที่การใชทดี่ ินที่ยังไมเหมาะสมอยูบา ง เชน มีบริเวณบอเลี้ยงปลาหนาอาคารเรียนซึ่งยังไมเหมาะกับกิจกรรมในสวนการศึกษา บริเวณที่นั่ง พักผอนสําหรับเด็กยังไมเพียงพอ จึงควรมีการปรับปรุงดังตอไปนี้ 3.1 จัดแบงพื้นที่การใชทดี่ ินใหเปนสัดสวนมากขึน้ และจัดใหเหมาะสมศักยภาพของพื้นที่ เพื่อไมใหเกิดความขัดแยงของกิจกรรม เชนยายบอปลาไปอยูในบริเวณสาธารณูปโภค จัดพื้นที่ พักผอนหยอนใจสําหรับเด็กเล็กและเด็กโตใหแยกเปนสัดสวน ไมใหเกิดการรบกวนกันระหวางเกิด กิจกรรม 3.2 เพิ่มพื้นทีท่ ี่ขาดแคลนใหพอเพียงกับความตองการ เชน พื้นที่นงั่ พักผอนหยอนใจ พื้นที่ สวนเกษตร เปนตน 4. แนวความคิดในการปรับปรุงองคประกอบทีจ่ ําเปนของสภาพแวดลอมในโรงเรียน โรงเรียนบานเจริญสามัคคีประสบปญหาหลายประการเกี่ยวกับองคประกอบที่สําคัญของ สภาพแวดลอมในโรงเรียน เชน องคประกอบบางอยางก็ไมมี ขาดแคลน บางอยางมีแตอยูในสภาพ ไมดี บางอยางก็มีอยางพอเพียงอยูแลว ดังนั้นจึงควรมีมาตรการที่เหมาะสมในการจัดการ ดังนี้

249

4.1 ควรจัดหาองคประกอบที่ขาดแคลน และเปนองคประกอบที่สาํ คัญเพิ่มเติมใหพอเพียง เชน จัดสรางพื้นผิวทางสัญจรทั้งทางรถและทางเดิน รวมทั้งที่จอดรถ ระบบระบายน้าํ คูนา้ํ บอน้าํ ศาลาพักผอน ที่ทิ้งขยะ มานั่ง เปนตน 4.2 ทําการปรับปรุงองคประกอบที่มี แตไมอยูในสภาพที่ดีพอที่จะใชงานไดสะดวก เชน ปรับปรุง อาคารเดิม สนามเด็กเลน แปลงผัก จุดบริการน้ําดื่ม รานขายของ 4.3 ทําการปรับภูมิทัศนและพื้นทีท่ ี่มีองคประกอบเพียงพออยูแลว และมีสภาพที่ดี เชน ใน บริเวณสาธารณูปการตางๆ เชน แทงคเก็บน้าํ หองสุขา ที่ลางหนาแปรงฟน หองเกบของ และปาย เปนตน 4.4 จัดใหมีการดูแลรักษาองคประกอบที่สําคัญของสภาพแวดลอมในโรงเรียนอยางตอเนื่อง 5. แนวความคิดในการวางผังพืชพรรณ พืชพรรณที่พบในโรงเรียนบานเจริญสามัคคีมีความรมรื่นดีพอสมควร เปนไมที่พบทั่วไปใน พื้นที่ เชน ตนหูกวางหนาอาคารเรียน ตนลําไยริมถนนหลัก ตนมะขามบริเวณสนามเด็กเลนเปนตน ในการวางผังพืชพรรณควรคํานึงถึงหลักตอไปนี้ 5.1 ควรเก็บรักษาตนไมเดิมไว และจัดการดูแลรักษาใหอยูในสภาพที่ดี 5.2 ควรจัดการปลูกพรรณไมดอกไมประดับที่ใหสีสันงดงามเพิ่มเติม เพื่อสรางบรรยากาศที่ดี ในโรงเรียน 5.3 ควรปลูกพรรณไมใหรมเงาเพิ่มเติมในพื้นที่นั่งพักผอน 5.4 ควรหลีกเลี่ยงพรรณไมที่มีพิษ และมีหนามแหลม เพราะจะกอใหเกิดอันตรายตอเด็ก จากแนวความคิดที่กลาวมาแลวขาง คณะผูวิจัยจึงไดทาํ การสํารวจออกแบบและปรับปรุงภูมิ ทัศนในโรงเรียนบานเจริญสามัคคี ดังแสดงตอไปนี้

262

ภาพที่ 111 การปรับปรุงสภาพแวดลอมดานหนาอาคารเรียนจากเดิมเปนบอเลี้ยงปลาทีไ่ มไดใชแลว ปรับปรุงเปนซุมมานั่งพักผอนหยอนใจ ที่มา: จากการสํารวจ

ภาพที่ 112 การปรับปรุงสภาพแวดลอมบริเวณสนามเด็กเลนภายในโรงเรียน ที่มา: จากการสํารวจ

263

ภาพที่ 113 การปรับปรุงทางเทาบริเวณที่เชื่อมตอระหวางอาคารเรียนกับสนามเด็กเลน แตเดิมเปน ทางเดินดิน ทําการปรับปรุงปูพื้นผิวคอนกรีตและตัวหนอน ที่มา: การสํารวจ

ภาพที่ 114 เครื่องเลนที่ถกู ออกแบบเปนรูปเรือ ชวยสรางเสริมจินตนาการและการเรียนรูของเด็ก ที่มา: การสํารวจ

264

ภาพที่ 115 การปรับปรุงเครื่องเลนเดิมโดยการทาสีใหม และทําการจัดวางตําแหนงใหเหมาะสม พรอมกับปรับพื้นทรายเพื่อใหเกิดความปลอดภัยในการเลน ที่มา: การสํารวจ

ภาพที่ 116 การปรับปรุงพื้นทีน่ ั่งพักผอนใตรมไม จัดเปนพื้นที่เอนกประสงคสําหรับเด็ก ที่มา: การสํารวจ

265

ภาพที่ 117 การออกแบบลายพื้นเปนรูปสัตวในทะเลเพื่อสงเสริมจินตนาการและการเรียนรูของเด็ก ที่มา: การสํารวจ

ภาพที่ 118 จัดวางเครื่องเลนเกาและใหมเขาดวยกันอยางลงตัว ที่มา: การสํารวจ

บทที่ 7 สรุป อภิปรายผล และขอเสนอแนะ 1. ที่มา ประเด็นปญหา และขอมูลพื้นฐานของโครงการ ปญหาสภาพแวดลอมในโรงเรียนประถมศึกษา และสงผลกระทบตอสุขภาพของนักเรียน และบุคลากรภายในโรงเรียน อันจะเปนอุปสรรคตอการเรียนการสอน รวมไปถึงพัฒนาการทางดาน รางกาย จิตใจ และสติปญญาของเด็ก เมื่อไดตระหนักถึงปญหาดังกลาว คณะผูวิจัยจึงมีแนวคิดที่ จะทําการศึกษาถึงปญหาและแนวทางในการแกไข อยางมีระบบ มีขั้นตอน และมีความเปนไปไดให มากที่สดุ เพื่อใหทราบถึงสภาพปจจุบัน และปญหาที่เกิดขึน้ กับสภาพแวดลอมทางดานกายภาพของ โรงเรียนในโครงการวิจัย และเพื่อเสนอแนะแนวทางในการปรับปรุงสภาพแวดลอมทางดานกายภาพ ของโรงเรียนประถมศึกษาในเขตทองถิ่น ใหเหมาะสมกับพฤติกรรมของผูใชภายในโรงเรียน ทั้งใน ปจจุบันและในอนาคต พื้นที่ศึกษาคือโรงเรียนประถมศึกษาที่ตั้งอยูในเขตกิ่งอําเภอดอยหลอ จังหวัดเชียงใหม จํานวนโรงเรียนประถมทั้งหมดในพื้นที่ศึกษาแตเดิมเมื่อเริ่มทําการศึกษามีทั้งสิ้น 19 โรงเรียน ตอมา ในระหวางการศึกษาวิจยั ไดถูกยุบรวมกันตามนโยบายของรัฐบาลเหลือเพียง 14 โรงเรียนเทานัน้ แบงตามเขตการศึกษาได 2 เขต คือ กลุมโรงเรียนนพเกาจํานวน 8 โรงเรียน และกลุมโรงเรียนดอย หลอ จํานวน 6 โรงเรียน ไดัรับงบประมาณอุดหนุนการวิจัยจากมหาวิทยาลัยแมโจ ประจําป พ.ศ. 2543 และ พ.ศ. 2544 รวมทั้งสิน้ 179,000 บาท อยางก็ดีการวิจัยไดยืดเยื้อยาวนานเปนเวลา 5 ป กระทั่งเสร็จสิ้นในป พ.ศ. 2547 การวิจยั ครั้งนี้ เปนการวิจยั เชิงคุณภาพ โดยมีขั้นตอนการทําวิจัยเริ่มจากการสํารวจขั้นตน เพื่อรวบรวมขอมูลพื้นฐานของโรงเรียนประถมศึกษาในเขตกิ่งอําเภอดอยหลอ ขอมูลเกี่ยวกับสถาน ที่ตั้ง ตําแหนงอาคารตางๆ สภาพภูมิประเทศ สภาพภูมิอากาศ ขนาดของโรงเรียน จํานวนนักเรียน และอาจารยทสี่ อนอยูในโรงเรียน ลักษณะของพืชพรรณทั่วไป เปนตน จากนั้นจึงกําหนดโรงเรียนใน เขตพื้นที่ทาํ การศึกษาโดยไดขอสรุปวาจะทําการศึกษาทั้งหมด เนื่องจากจํานวนโรงเรียนประถมในเขต พื้นที่ศึกษามีเพียง 14 โรงเรียนเทานัน้ ทําการเก็บขอมูลของโรงเรียนที่จะทําการศึกษาโดยละเอียด โดยแบงขอมูลออกเปน 2 ประเภท คือ ขอมูลภาคสนาม ไดแกภาพถาย แผนที่ การจดบันทึก การ สัมภาษณ และขอมูลจากเอกสารและหนังสือตางๆ เมื่อรวบรวมขอมูลเปนที่เรียบรอยแลวจึงทําการ

267

วิเคราะหขอมูลที่ได เพื่อกําหนดปญหาทางกายภาพของโรงเรียนในดานตางๆ รวมถึงความสําคัญ และคุณภาพของโรงเรียน ขั้นตอนตอมาจึงประเมินผลและจําแนกสภาพปญหาและคุณภาพของสภาพแวดลอมทาง กายภาพภายในโรงเรียน เพื่อหาแนวทางพัฒนา และทําการสังเคราะหขอมูลเพื่อหาโรงเรียนที่จะใช เปนโครงการสาธิตเสนอแนวทางในการพัฒนาทางดานกายภาพ โดยใชคําบรรยายประกอบกับ ภาพวาด แผนที่ และรูปถายใหเห็นชัดเจน และเขาใจงาย และในทายที่สุดจึงทําการประเมินผลและ สรุปผลการวิจยั ขอเสนอแนะ และการนําไปใช 2. ผลการวิจัย 2.1 ทัศนคติที่มีตอสภาพแวดลอมในโรงเรียน 2.1.1 ในดานของความพึงพอใจของกลุมตัวอยาง ที่มีตอสภาพแวดลอมภายใน โรงเรียน พบวาโดยสวนใหญรอยละ 85.70 มีความพึงพอใจตอสภาพแวดลอมทางดานกายภาพ เปนสวนมาก ในดานความรมรื่น มีตนไมและสวนหยอมภายในโรงเรียน สวยงามและใหรมเงา แต อยางไรก็ดีมีเพียงแครอยละ 14.28 เทานั้นที่มคี วามพึงพอใจตอระบบโครงสรางพื้นฐานที่ดีของ โรงเรียน 2.1.2 ปญหาสภาพแวดลอมทางดานกายภาพที่พบสวนใหญ ไดแก ปญหาเกี่ยวกับ การจัดเก็บ การกําจัดขยะมูลฝอย และสถานทีก่ ําจัดขยะมูลฝอยภายในโรงเรียน รอยละ 78.57 รองลงมาไดแก ปญหาเกี่ยวกับการระบายน้ําในชวงฤดูฝนซึ่งมีปญหาน้าํ ทวมขัง รอยละ 57.14 และ ปญหากลิน่ จากขยะมูลฝอยรบกวนและ การเลี้ยงสัตวที่สงกลิ่นรบกวนตอการเรียนการสอน รอยละ 50 2.1.3 ในดานความตองการจัดสภาพแวดลอมในโรงเรียน พบวา โรงเรียนสวนใหญมี ความตองการจัดสภาพแวดลอมทางดานกายภาพโดยการจัดภูมิทัศนภายในโรงเรียน รอยละ 57.14 รองลงมา มีความตองการปรับปรุงพื้นที่สําหรับเปนบริเวณที่นั่งพักผอนสําหรับเด็ก การปรับปรุง อาคารเรียนและหองเรียน และการปรับปรุงดานการจัดเก็บและการกําจัดขยะมูลฝอย รอยละ 50 นอกจากนัน้ ยังมีความตองการปรับปรุงบริการและสิ่งอํานวยความสะดวกตางๆ ของโรงเรียน รอยละ 42.8

268

2.1.4 ในสวนของแผนงานการจัดสภาพแวดลอมของโรงเรียน โรงเรียนสวนใหญ แผนงานการปรับปรุงสภาพภูมิทัศนของโรงเรียนอยูแลว รอยละ 57.14 รองลงมาไดแก แผนงาน ดานการปรับปรุงและซอมแซมอาคารเรียน รอยละ 42.85 และแผนงานดานการจัดสรางสิ่ง อํานวยความสะดวก เชน หองน้ํา ที่ดื่มน้ํา ทีแ่ ปรงฟนสําหรับเด็กนักเรียน และจัดสรางหองสมุด รอย ละ 21.42 2.2 องคประกอบของสภาพแวดลอมในโรงเรียน 2.2.1 จากการเปรียบเทียบประเมินคา พบวา โรงเรียนที่มคี วามขาดแคลน องคประกอบของสภาพแวดลอมทางกายภาพมากที่สุด 3 อันดับแรก คือ โรงเรียนหนองหลัว้ (88 คะแนน) โรงเรียนบานเจริญสามัคคี ( 74 คะแนน) และโรงเรียนวัดวังขามปอม (71 คะแนน) สวน โรงเรียนที่สํารวจพบวามีความขาดแคลนนอยที่สุด 3 อันดับแรกคือ โรงเรียนวัดสองแคว (44 คะแนน) โรงเรียนบานสามหลัง (44 คะแนน) และโรงเรียนบานดงปาหวาย (46 คะแนน) 2.2.2 องคประกอบของสภาพแวดลอมในโรงเรียนที่มอี ยูเดิมและอยูใ นสภาพดี และ นับไดวามีมากกวาประเภทอื่นๆเมื่อคิดจากคาเฉลี่ยคือ องคประกอบทางภูมิทัศน คิดเปนคาเฉลี่ยรอย ละ 57.14 รองลงมาคือ อาคารและสิ่งกอสราง คิดเปนคาเฉลี่ยรอยละ 45.69 และทีน่ ับวามีนอย ที่สุดคือ องคประกอบทางดานระบบสัญจร คิดเปนคาเฉลี่ยรอยละ 33.33 2.2.3 องคประกอบของสภาพแวดลอมในโรงเรียนที่มอี ยูเดิมพบวาอยูในสภาพทีต่ อง ปรับปรุง และพบมีมากกวาประเภทอื่นๆเมื่อคิดจากคาเฉลี่ยคือ องคประกอบทางดานระบบสัญจร คิดเปนคาเฉลี่ยรอยละ 76.18 รองลงมาคือ องคประกอบทางภูมิทัศน คิดเปนคาเฉลี่ยรอยละ 61.04 และทีน่ ับวาพบนอยที่สุดคือ อาคารและสิ่งกอสราง คิดเปนคาเฉลี่ยรอยละ 44.42 2.2.4 องคประกอบทีข่ าดแคลนมากทีส่ ุดเมื่อคิดจากคาเฉลี่ยคือ องคประกอบ ประเภทอาคารและสิ่งกอสราง คิดเปนคาเฉลี่ยรอยละ 23.08 รองลงมาคือองคประกอบทางดาน ระบบสัญจร คิดเปนคาเฉลี่ยรอยละ 19.05 และที่นับวาพบขาดแคลนนอยที่สุดคือ องคประกอบทาง ภูมิทัศน คิดเปนคาเฉลี่ยรอยละ 7.79

269

2.3 การวางผังและกิจกรรมที่เกิดขึน้ ในโรงเรียน 2.3.1 การวางผังการใชทดี่ ิน เราสามารถจําแนกลักษณะการวางผังที่ดิน ของ โรงเรียนในเขตกิ่งอําเภอดอยหลอได 4 ประเภทคือ 1) กลุมโรงเรียนที่มีการจัดวางผังการใชที่ดินเปนรูป L-Shape 2) กลุมโรงเรียนที่มีการจัดวางผังการใชที่ดินเปนรูป U-Shape 3) กลุมโรงเรียนที่มีการจัดวางผังการใชที่ดินและระบบสัญจรเปนรูปสี่เหลี่ยม Closed Court 4) กลุมโรงเรียนที่มีการวางผังแบบรวมกลุม (Cluster) 2.3.2 กิจกรรมที่เกิดขึน้ นอกเวลาเรียน พบวามีลักษณะที่คลายคลึงกันในทุกโรงเรียน ทั้งการใชพื้นทีเ่ ขาแถวในตอนเชาหรือตอนเลิกเรียน การรับประทานอาหาร ปญหากิจกรรมที่พบคือ การใชพื้นที่ผดิ ประเภท การจัดวางผังไมเหมาะสม ความแออัดของการใชพื้นที่ และการขาดแคลน พื้นที่ทจี่ ําเปน 3. โครงการสาธิตการปรับปรุงสภาพแวดลอมภายในโรงเรียน 3.1

การจําแนกกลุมของโรงเรียน

จากการศึกษาพบวาปจจัยอันประกอบไปดวยปริมาณนักเรียนในโรงเรียน ขนาดของ โรงเรียน ความหนาแนนในการใชพื้นทีข่ องนักเรียน ลักษณะการวางผังโรงเรียน และคาความขาด แคลนในโรงเรียนตางก็มีความสัมพันธเชือ่ มโยงกัน และสงผลกระทบตอกัน โรงเรียนที่มีปริมาณ นักเรียนนอยมีแนวโนมที่จะมีขนาดเล็กกวาและมีคาความขาดแคลนในโรงเรียนมากกวาโรงเรียนที่มี ปริมาณนักเรียนมากกวา สําหรับในดานการวางผังนั้นโรงเรียนที่มขี นาดเล็กมีแนวโนมที่จะจัดผังในรูป L-shape และ U-shape ในขณะที่โรงเรียนขนาดใหญมแี นวโนมที่จะจัดแผนผังในรูป Cluster นําเอาขอมูลทัง้ หมดมาประมวล สามารถแบงกลุมของโรงเรียนได 5 กลุมคือ 3.1.1 กลุม ที่ 1 โรงเรียนที่มีจํานวนนักเรียนนอยและมีขนาดเล็กกวา 10,000 ต.ร.ม. มีการจัดแผนผัง 2 รูปแบบทั้งในรูป U-shape และ L-shape โดยสวนใหญจัดเปนรูป L-shape คา ความขาดแคลนจัดอยูในระดับปานกลางถึงระดับสูง

270

3.1.2 กลุมที่ 2 โรงเรียนที่มีจํานวนนักเรียนนอย และมีขนาดใหญกวา 10,000 ต. ร.ม.มีการจัดแผนผัง 2 รูปแบบทั้งในรูป U-shape และ L-shape โดยสวนใหญจัดเปนรูป U-shape คาความขาดแคลนจัดอยูในระดับปานกลางถึงระดับสูง 3.1.3 กลุมที่ 3 โรงเรียนที่มจี ํานวนนักเรียนปานกลาง และมีขนาดเล็กกวา 10,000ต. ร.ม. มีการจัดแผนผัง 2 รูปแบบทั้งในรูป L-shape และ Closed Court โดยสวนใหญจัดเปนรูป Lshape ซึ่งมีคาความขาดแคลนอยูในระดับต่ํา 3.1.4 กลุมที่ 4 โรงเรียนที่มีจํานวนนักเรียนปานกลางและมีขนาดใหญกวา10,000 ต.ร.ม.มีการจัดแผนผังเปนรูป U-shape และมีคา ความขาดแคลนอยูในระดับปานกลางคอนขางสูง 3.1.5 กลุม ที่ 5 โรงเรียนที่มีจํานวนนักเรียนมาก และมีขนาดใหญกวา 10,000 ต. ร.ม. มีการจัดแผนผัง 2 รูปแบบทั้งในรูป U-shape และ Cluster โดยสวนใหญจัดเปนรูป Cluster คาความขาดแคลนจัดอยูในระดับต่ําถึงระดับปานกลางคอนขางสูง 3.2

การเลือกโรงเรียนที่ใชเปนโครงการสาธิต

ทําการเลือกโรงเรียนโดยใชเกณฑคือเลือกจากตัวแทนของแตละกลุมโรงเรียน งบประมาณ ความขาดแคลนองคประกอบที่จําเปนในโรงเรียน และความพรอมสําหรับการปรับปรุง สภาพแวดลอมทางดานกายภาพ ทายที่สุดจึงเลือกไดโรงเรียนบานเจริญสามัคคีเปนโรงเรียนตัวอยาง ในโครงการสาธิต 3.3

การออกแบบปรับปรุงภูมิทัศนในโรงเรียนตัวอยาง

3.3.1 แนวความคิดหลักที่ใชในการออกแบบคํานึงถึงองคประกอบพื้นฐาน 9 ประการ สําหรับการออกแบบ ประกอบดวย 1) การเขาถึงไดงาย และการยากตอการเขาถึง 2) กิจกรรมการเลนที่สนุกสนานมีการใชพลังงานมาก และกิจกรรมที่ตองการความ เงียบสงบ 3) กิจกรรมการเลนทีท่ าทายเสี่ยงภัย และกิจกรรมซ้ําๆที่มคี วามปลอดภัย 4) พื้นผิวออนนุม และพื้นผิวแข็ง 5) การเรียนรูจากธรรมชาติและจากสิ่งที่มนุษยสรางขึ้น

271

6) 7) 8) 9)

รูปแบบการเลนแบบเปดกวางและแบบปด ความคงที่ถาวรและความเปลี่ยนแปลง พื้นที่สาธารณะและพืน้ ที่สว นตัว ความเรียบงายและความซับซอนในการเลน

3.3.2 แนวความคิดในการปรับปรุงระบบการสัญจร โดยปรับพื้นผิวถนนและ ทางเดินใหมีความถาวรทนทานมากขึน้ แยกระบบสัญจรทางเทาออกจากทางรถยนตใหชัดเจน จัดให มีที่จอดรถเปนสัดสวน 3.3.3 แนวความคิดในการจัดแบงพื้นที่การใชทดี่ ิน ควรจัดระเบียบการใชที่ดินให เปนสัดสวนมากขึ้น และจัดใหเหมาะสมศักยภาพของพื้นที่ เพื่อไมใหเกิดความขัดแยงของกิจกรรม เพิ่มพื้นที่ที่ขาดแคลนใหพอเพียงกับความตองการ เชน พื้นที่นั่งพักผอนหยอนใจ พื้นที่สวนเกษตร เปนตน 3.3.4 แนวความคิดในการปรับปรุงองคประกอบที่สําคัญของสภาพแวดลอมใน โรงเรียน ควรจัดหาองคประกอบทีข่ าดแคลน และเปนองคประกอบที่สําคัญเพิ่มเติมใหพอเพียง เชน จัดสรางพื้นผิวทางสัญจรทั้งทางรถและทางเดิน รวมทั้งที่จอดรถ ระบบระบายน้ํา คูน้ํา บอน้ํา ศาลา พักผอน ที่ทิ้งขยะ มานั่ง เปนตน ทําการปรับปรุงองคประกอบที่มี แตไมอยูในสภาพที่ดีพอที่จะใช งานไดสะดวก ทําการปรับภูมิทัศนและพืน้ ทีท่ ี่มีองคประกอบเพียงพออยูแลว และมีสภาพที่ดี จัดใหมี การดูแลรักษาองคประกอบที่สําคัญ ของสภาพแวดลอมในโรงเรียนอยางตอเนื่อง 3.3.5 แนวความคิดในดานพืชพรรณ ควรเก็บรักษาตนไมเดิมไว และจัดการดูแล รักษาใหอยูในสภาพที่ดี จัดการปลูกพรรณไมดอกไมประดับที่ใหสสี ันงดงามเพิ่มเติม เพื่อสราง บรรยากาศที่ดีในโรงเรียนควรปลูกพรรณไมใหรมเงาเพิ่มเติมในพื้นที่นั่งพักผอน ควรหลีกเลี่ยงพรรณ ไมที่มีพษิ และมีหนามแหลม เพราะจะกอใหเกิดอันตรายตอเด็ก 4. การอภิปรายผล จากผลการศึ ก ษาแนวทางการพั ฒ นาสภาพแวดล อ มทางด า นกายภาพของโรงเรี ย น ประถมศึกษาระดับทองถิ่น กรณีศึกษาโรงเรียนในเขตกิ่งอําเภอดอยหลอ จังหวัดเชียงใหม โรงเรียน สวนใหญมีความพึงพอใจตอสภาพแวดลอมทางดานกายภาพ คือ ความรมรื่น มีตนไมใหรมเงา ขณะเดียวกันปญหาสวนใหญที่พบมักเปนปญหาดานขยะมูลฝอยและการระบายน้ํา โรงเรียนสวน

272

ใหญยังมีความตองการจัดสภาพแวดลอม โดยเฉพาะทางดานภูมิทัศน และมีแผนงานการปรับปรุง สภาพแวดลอมทางภูมิทัศนของโรงเรียนไวแลว องคประกอบของสภาพแวดลอมทางดานกายภาพของ โรงเรียนที่ขาดแคลนมากที่สุดสามลําดับแรก ไดแก โรงเรียนบานเจริญสามัคคี โรงเรียนหนองหลั้ว และโรงเรียนวัดวังขามปอม เมื่อพิจารณาองคประกอบของสภาพแวดลอมภายในโรงเรียนที่มีอยูเดิม และยังอยูในสภาพดี ไดแก องคประกอบทางภูมิทัศน รองลงมา คือ อาคารและสิ่งกอสราง และนอย ที่สุดคือระบบการสัญจรภายในโรงเรียน ซึ่งมีผลสอดคลองกับการศึกษาถึงองคประกอบที่มีความ ตองการในการปรับปรุงมากที่สุดคือ ระบบการสัญจรภายในโรงเรียน รองลงมาคือ องคประกอบทาง ภูมิทัศน และอาคารสิ่งกอสราง สวนองคประกอบของสภาพแวดลอมภายในโรงเรียนที่ยังคงมีความ ขาดแคลนมากที่ สุ ด คื อ อาคารและสิ่ ง ก อ สร า ง องค ป ระกอบที่ มี ค วามขาดแคลนน อ ยที่ สุ ด คื อ องคประกอบทางภูมิทัศน สวนระบบการวางผังของโรงเรียนทั้งหมดสวนใหญกลุมโรงเรียนขนาดเล็ก มีการวางผังเปนรูปตัวแอล (L-Shape) และ ตัวยู (U-Shape) สวนโรงเรียนขนาดใหญมีลักษณะเปน กลุม (Cluster) ในการวิจัยครั้งนี้ไดทําการคัดเลือกตัวแทนจากกลุมตัวอยางทั้งหมด 14 โรงเรียน มา เพียงหนึ่งโรงเรียนเพื่อเปนโรงเรียนตัวอยางในโครงการสาธิต คือ โรงเรียนบานเจริญสามัคคี เพื่อ เสนอแนะแนวทางการพัฒนาสภาพแวดลอม และทําการออกแบบตามหลักการ มีแนวคิดในการ ออกแบบปรับ ปรุ งภู มิ ทัศ น ตามหลั ก องคป ระกอบพื้ น ฐานสํ า หรั บกิ จ กรรมตา งๆ ของเด็ ก วัย เรี ย น แนวความคิ ด ด า นการปรั บ ปรุ ง ระบบการสั ญ จร การจั ด แบ ง พื้ น ที่ ก ารใช ที่ ดิ น การปรั บ ปรุ ง องคประกอบที่สําคัญของสภาพแวดลอมในโรงเรียน และแนวคิดดานพืชพรรณ และนําแบบดังกลาว ไปพัฒนาบนพื้นที่จริงตอไป ผลการวิจยั ในครั้งนี้ทําใหทราบวาขนาดของโรงเรียน จํานวนนักเรียน และองคประกอบ ทางดานกายภาพของโรงเรียนทางดานตางๆ มีผลโดยตรงตอสภาพแวดลอมและพฤติกรรมการใช พื้นทีข่ องเด็กๆ ในโรงเรียน สภาพแวดลอมดังกลาวมีความสําคัญตอการเรียนรู พัฒนาการ และการ เสริมสรางพัฒนาการทางดานรางกายและสติปญญาของเด็กวัยเรียน เนื่องจากเด็กใชเวลาสวนใหญ ของชีวิตในวัยนี้อยูท ี่โรงเรียนมากกวาที่บาน ดังนั้นแนวทางการปรับปรุงสภาพแวดลอมจึงจําเปนตอง สงเสริมตอปจจัยเหลานี้ รวมทั้งยังตองคํานึงถึงความตองการของผูใชสอยและผูดแู ลรักษาพื้นที่เปน หลัก ไดแก ครู เด็กนักเรียน และนักการภารโรง อยางไรก็ตามการออกแบบสภาพแวดลอมภายใน โรงเรียนคงเปนเพียงสวนหนึ่งที่จะชวยเสริมสรางการเรียนรูของเด็กควบคูไปกับการเรียนการสอนใน โรงเรียน และนอกเหนือจากนั้นคือการดูแลรักษาสภาพแวดลอมของโรงเรียนใหสงเสริมตอกิจกรรม เหลานีไ้ ดทั้งในปจจุบนั และในอนาคตนั่นเอง

273

5. ปญหาที่พบในการทําวิจัย 5.1 ปญหาในระหวางการศึกษา จัดเก็บรวบรวมขอมูล ในการวิจัยครั้งนี้เนื่องจากเปนชวง ระยะเวลาที่อยูในระหวางกระบวนการปฏิรูประบบราชการ และการปฏิรูประบบการศึกษาของประเทศ ไทย จึงสงผลกระทบตอการจัดเก็บขอมูลทางดานตางๆ รวมถึงความไมแนนอนชัดเจนของนโยบาย การยุบโรงเรียน หรือการยุบรวมโรงเรียนตางๆ ในพื้นที่ศึกษา ซึ่งเปนปญหาที่อยูนอกเหนือการ ควบคุมของคณะผูวิจัย 5.2 ปญหาทางดานกายภาพของขนาดพื้นที่ศึกษา ซึ่งเปนพื้นที่กิ่งอําเภอดอยหลอครอบคลุม ทุ ก โรงเรี ย นในระดั บ ประถมศึ ก ษาในกิ่ ง อํ า เภอ ซึ่ ง มี จํ า นวนโรงเรี ย นมาก ประกอบกั บ ขณะ ทําการศึกษาวิจัยเปนชวงที่มีการปรับปรุง การกอสราง การขยายผิวการจราจรระหวาง อําเภอสันปา ตอง และกิ่งอําเภอดอยหลอ ทําใหมีผลกระทบตอการเดินทางไปสํารวจและจัดเก็บขอมูล 5.3 ในขั้นตอนของการคัดเลือกโรงเรียนในโครงการสาธิต ซึ่งสามารถคัดเลือกโรงเรียนสาธิต ไดเพี ย งหนึ่ งโรงเรี ยนเท า นั้ น เนื่ อ งจากมี ข อจํา กั ดในดา นงบประมาณในการพั ฒ นา ซึ่ งโรงเรี ย น ตัวอยางในโครงการสาธิตนี้ควรจะมีมากกวาหนึ่งโรงเรียน และควรเปนโรงเรียนตัวอยางที่เปนตัวแทน ของกลุมโรงเรียนขนาดตางๆ ที่ไดจากการศึกษาวิจัยในครั้งนี้ 5.4 ในขั้นของการออกแบบปรับปรุงสภาพแวดลอมทางภูมิทัศนของโรงเรียนตัวอยางใน โครงการสาธิตในครั้งนี้คณะผูวิจัยไดทําการออกแบบทางภูมิทัศน และสามารถประเมินผลไดวางาน จากการออกแบบภูมิทัศนดังกลาวสามารถนําแบบไปพัฒนาบนพื้นที่จริงไดเพียงรอยละ 30 ของงาน ทั้งหมด ซึ่งยังไมสามารถเห็นเปนรูปธรรมที่ชัดเจนมากนัก เนื่องจากขอจํากัดในดานงบประมาณ และการประมาณคาใชจายในดานตางๆ ประกอบกับระยะเวลาในการทําวิจัยครั้งที่ซึ่งเกินกวาที่ คาดการณไวในเบื้องตน 5.5 ภายหลังจากแบบทางภูมิทัศนไดถูกนําไปพัฒนาบนพื้นที่โรงเรียนแลว สามารถใชไดดี เพี ย งช ว งระยะเวลาหนึ่ ง ภายหลั ง จากนั้ น ก็ จ ะทรุ ด โทรมไปตามกาลเวลา สะท อ นให เ ห็ น ว า สภาพแวดลอมภายในโรงเรียนแมจะไดรับการออกแบบสรางสรรใหดีเพียงใด ก็ควรไดรับการดูแล รักษา ซอมแซม เพื่อใหสามารถใชงานไดทั้งในปจจุบันและอนาคตเชนกัน

274

6. ขอเสนอแนะ 6.1 โครงการวิจัยที่จะจัดทําตอไปสามารถนําโครงการนี้ไปพัฒนาตอเนื่องได โดยอาจศึกษา เนนเฉพาะกลุมโรงเรียนที่มีลักษณะเดียวกัน เชน กลุมโรงเรียนประถมศึกษาขนาดกลาง กลุมโรงเรียน ประถมศึกษาขนาดใหญ เพื่อคัดเลือกกลุมตัวอยางของโรงเรียนสาธิต และพัฒนาสภาพแวดลอมของ โรงเรียนไดเหมาะสมกับขนาดและกลุมตัวอยางของโรงเรียนไดดียิ่งขึ้น 6.2 ควรมีการศึกษาติดตามและประเมินผลภายหลังจากมีการจัดสภาพแวดลอมทางดาน กายภาพของโรงเรียนอยางตอเนื่อง โดยใหความสําคัญกับการดูแลรักษาสภาพแวดลอม และการ ปรับปรุงพื้นที่ใหมีความเหมาะสมสอดคลองกับกิจกรรมการใชสอยตามระยะเวลาที่เปลี่ยนไป เนื่องจากผูออกแบบสภาพแวดลอมเปนเพียงผูมาศึกษาและเสนอแนะแนวทางเทานั้น สวนผูใชสอย และดูแลรักษาพื้นที่ทั้งในปจจุบันและอนาคต ไดแก ครู นักเรียน และนักการภารโรง 6.3 ในการศึกษาวิจัยครั้งตอไปอาจมีการใหความสําคัญกับกลุมตัวอยางๆ คือเด็กๆ โดย อาจจะจัดใหมีวิธีการศึกษา วิธีการจัดเก็บขอมูลที่เกี่ยวของกับความตองการใชสอยของเด็กๆ การมี สวนรวมของเด็กๆ เพิ่มมากขึ้น 6.4 โรงเรียนเปนเหมือนบานแหงที่สองของเด็กๆ เปนสถานที่ที่เด็กๆ ใชเวลาอยูเปนสวนใหญ ดังนั้นในการทําวิจัยครั้งตอไปควรใหความสําคัญกับการสงเสริมสภาพแวดลอมภายในโรงเรียนที่เนน รูปแบบการมีสวนรวมทั้งในดานการจัดสภาพแวดลอม การดูแลรักษา การปรับปรุง เปลี่ยนแปลงให เหมาะสมกั บความต อ งการตามระยะเวลา จากกลุม ผู ใช สอย และผู เกี่ย วของ อาทิ เชน ครู เด็ ก นักเรียน นักการภารโรง ผูปกครอง เปนตน

ภาคผนวก โครงการออกแบบภูมิสถาปตยกรรม โรงเรียนบานเจริญสามัคคี

บรรณานุกรม จรวยพร ธรณินทร “การออกกําลังกายและกีฬา สําหรับเด็ก หนุมสาว และผูสูงอายุ” การอนามัยและสิ่งแวดลอม 16(1) ม.ค.-เม.ย. 2536. หนา 73-76. บุญชวย จินดาประพันธ การบริหารอาคารสถานที่และสิ่งแวดลอม หนวยศึกษานิเทศน กรมฝกหัดครู 2536. ทองใบ แตงนอย แผนที่ภูมศิ าสตร ชั้นมัธยมศึกษาตอนตนและตอนปลาย บริษัทโรงพิมพไทย วัฒนาพานิช จํากัด กรุงเทพ 2530. หนา 17. ทิศนา แขมณี “การเลนกับการพัฒนาทางสติปญญาของเด็กไทยในชนบท” วารสารครุ ศาสตร 2(3) ม.ค.-มี.ค. 2537. หนา 12-33. ธวัช พิริยปญจบุตร “สวนปาในโรงเรียน” สารพัฒนาหลักสูตร (95) ก.พ. 2533. หนา 55-56. โปสเตอรเพื่อการศึกษา บริษัทอินทราการพิมพ จํากัด ม.ป.พ. โปสเตอรเพื่อการศึกษา บริษัทอินทราโปสเตอร จํากัด ม.ป.พ. มาลินี ศรีสุวรรณ ความรูเกี่ยวกับการออกแบบอาคารสาธารณะประเภทตางๆ คณะสถาปตยกรรม ศาสตร มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2542. หนา 168-190. สมบัติ กาญจนกิจ นันทนาการชุมชนและโรงเรียน สํานักพิมพจฬุ าลงกรณมหาวิทยาลัย กรุงเทพฯ 2540. หนา 125-135. เอื้อมพร วีสมหมาย สวนสําหรับเด็ก สารมวลชน กรุงเทพฯ 2533. หนา 41-144. Senda, Mitsuru. Design of Children’s Play Environment. Mcgraw-Hill, New York. P. 1-19. Stine, Sharaon. Landscapes for Learning: Creating Outdoor Environments for Children and Youth. John Wiley & Sons, New York. 1997. P. 2-43.