BATI EDEBIYATINDA AKIMLAR İbrahim GÜMÜŞ
EDEBIYAT VE EDEBIYAT AKIMI GÜZEL VE GÜZELLİK Edebiyat akımı, edebiyata; edebiyat sanata; sanatta güzelliğe bağlıdır. Bu nedenle de edebiyatın arka planında güzellik vardır. İnsan çok karmaşık, anlaşılması güç, sorular ve bilinmezler yumağı bir varlıktır. Çünkü kimi zaman insanın birbirinden çok farklı hayalleri, düşünceleri, istekleri, merakları, korkuları, nefretleri vardır. Bunların madde halinde dışa yansımış sonuçları da vardır. Estetik, doğa ve sanattaki güzelliğin mahiyeti, nitelikleri ve yasalarını araştırıp inceleyen bilim dalı/sanat felsefesidir.
2
Bu karmaşık yapıya rağmen insanın davranış ve hareketleri dört amaca yöneliktir. Bunlar; menfaat, gerçek, iyilik ve güzellik’tir. (MİGG) Güzellik değişken ve göreceli derseler bence bu doğru ama değişmeyen şeylerde var mıdır? Örneğin Gargamel, Prad Pitt'den daha yakışıklıdır desem tepkiniz bir aaa yok canım olacaktır. Peki bu herkeste aynı tepkiyi yaratıyorsa güzellik göreceli midir? Yani öznel midir? Şu da var 10 kişinin güzel deyip 1 kişinin çirkin dediği güzel midir yoksa çirkin midir?
3
Bizleri bukadar etkileyen, günlük hayatımızın bir parçası olan güzellik nedir? Kimlere güzel diyoruz? Veya niçin bazı kişiler, nesneler, manzaralar bizde güzel izlenimi yaratır? Yada şairin dediği gibi; ''âteş alevde değil,asıl közde gizlidir / Güzellik gözde değil; asıl özde gizlidir'' Güzel; sahip olduğu güzellik değeri sayesinde karşısındaki insanın –görme ve işitme duyuları yoluyla- hoşuna giden; onda hayret ve hayranlık uyandıran ve ona estetik haz veren varlık veya nesnedir. Güzellik; seyreden veya dinleyen insanın hoşuna giden; onda coşku, heyecan ve hayranlık uyandıran ve ona estetik haz veren varlığın sahip olduğu değer veya niteliktir.
4
SANAT NEDIR? Sanat, insanlık tarihinin her döneminde var olan bir olgudur. İnsanlığın geçirdiği evrimler yaşama biçimlerini, yaşama bakışlarını, sanat biçimlerini ve sanata bakışlarını değiştirmiş, her dönemde ve her toplumda, sanat farklı görünümlerde ortaya çıkmıştır. Bugün sanatın "duygusal ve düşünsel etkileme gücü"ne sahip oluşu daha belirleyicidir. Bu anlayışa en uygun tanımı yapan Thomas Munro'ya göre; "sanat doyurucu estetik yaşantılar oluşturmak amacıyla dürtüler yaratma becerisidir." Sanat, güzel ile uğraşır. Güzel göreceli bir kavramdır. Kendi içinde tutarlı bir bütünlüğü taşıyan şey çirkin, acı verici, iğrendirici bile olsa estetik açıdan güzeldir.
5
Sanat, nesnel ve öznel yaklaşımlara göre farklı açıklanır. Nesnel yaklaşımda sanat, toplumsal etkilerle, öznel yaklaşımda ise salt bir bireysellikle yaratılır. Kant'a göre; sanatın kendi dışında, hiçbir amacı yoktur. Onun tek amacı kendisidir. Güzel Sanatı ancak deha yaratabilir. Hegel'e göre; sanattaki güzellik doğadaki güzellikten üstündür. Sanat, insan aklının ürünüdür. Kendisine doğanın taklidinden başka amaç bulmalıdır. Sanat, bir duygu, tasarı, güzellik vb.nin anlatımında kullanılan yöntemlerin tamamı veya bu anlatım sonucunda ortaya çıkan üstün yaratıcılıktır.
6
Kısaca sanat; insanın psikolojik hayatının temellerinden birini oluşturan güzellik duygusunun dil, ses, renk, taş, tunç gibi çeşitli malzemelerle estetik formlara dönüştürülmüş somut hali veya ifadesidir. Sanatkar, ruhu ve gönlünün güzellik arzusunu, söz konusu malzemelerin içirerek dinleyen, okuyan veya seyredenlere heyecan ve hayranlık uyandıracak biçimde ifade etme kabiliyet, hüner ve ustalığına sahip olan insandır.
7
Sanat veya sanat eserinin vasıfları; Sanatkar tarafından ortaya konduğu için insan eseridir. Bu nedenle yapay bir güzelliğe sahiptir. Sanatın asıl amacı ve varlık sebebi güzelliktir. Orjianallik, teklik ve bireysellik ayırt edici özelliğidir. Sanat eser her icra edildiğinde yeniden hayat bulur ve farklı anlam kazanır.
Güzel Sanatlar; mimari, heykel, resim, müzik, ve edebiyat olmak üzere beşe ayrılır. Malzemesine göre; fonetik sanatlar (musiki ve edebiyat), plastik sanatlar (mimari, heykel, resim)
8
Hitap ettiği duyu organına göre; görsel sanatlar (mimari, heykel, resim), işitsel sanatlar (musiki, edebiyat). Ait olduğu kültür medeniyetine göre; İslam sanatı (hat, ebru, minyatür vb.), Batı sanatı (heykel, resim, musiki vb.) Uygulama alanına göre; sahne sanatları (tiyatro, bale, sinema) gibi sınıflamalar mevcuttur.
9
EDEBIYAT Edebi eserin, dört temel unsuru vardır: İçerik Dil Yapı Üslup Edebiyat ederindeki içeriğin temel niteliği “kurgusal bir dünya ekseninde şekillendirilmiş çok çeşitli yorumlara imkan veren, nice beyin ve ruh sancılarının eseri” olmasıdır. Dili, “içeriğin en etkili ve güzel biçimde sunulmasını üstlenmiş ve dil zevki imbiğinden sabırla damıtılarak elde edilmiş”tir.
10
Yapısı, “içerik-dil ikilisinin ferdi ve orijinal kompozisyonundan teşekkül etmiş”tir. Üslubu ise, içerik, dil ve yapının “birbiriyle birlik ve bütünlük prensibi dahilinde çok yönlü ilişkileri ve edebilik potası içindeki sentezinden” meydana gelir. Edebiyat eseri bireyseldir, Var olduğu toplum, millet, devir ve edebi gelenekle iç içedir. Okuyucuya hitap etmesi, sanatkarı, içeriği, estetik yapısı ve dili bakımından sosyal, toplumsal ve kültürel bir değerdir. Bir kültür köprüsüdür.
11
EDEBIYAT AKIMI Edebiyat akımı; aynı görüşte olan sanatçıların bir araya gelerek, belirledikleri ilkeler doğrultusunda yapıt ortaya koymalarıyla ortaya çıkmış edebi anlayış; bu anlayış ve hareket çerçevesinde kaleme alınan edebiyat eserlerinin oluşturduğu bütündür. Edebiyat akımlarının oluşmasında toplumsal değişmeler ve gelişmeler, bilimsel ve teknolojik yenilikler, bireysel özelliklerdeki farklılaşmalar etkili olmuştur. Genellikle birbirlerine tepki olarak ortaya çıkan edebiyat akımlarının temsilcileri, akımlarının ilkelerini kendileri belirlemiştir.
12
Edebiyat tarihi; bir milletin meydana getirmiş olduğu edebi eserleri ve bu edebi eserlerin yazarlarını kronolojik olarak inceleyen eserlere denir. Edebiyat tarihi, hem edebi eser ve şahsiyetlerin bir bütün olarak incelenmesi, hem de milletin uygarlık tarihine yapacağı katkı bakımından büyük önem taşımaktadır. Değişme ve süreklilik özelliği gösterir.
13
EDEBIYAT AKIMININ OLUŞMA SEBEPLERI Toplumsal değişiklikler, Sanatla ilgili yeni düşünceler, Sanat ve edebiyatta yenilik arayışları Var olan sanat ve edebiyat anlayışına karşı olan tepkiler
14
EDEBIYAT AKIMININ NITELIKLERI Birden fazla şair veya yazarın bir araya gelmesiyle oluşan edebiyat topluluklarıdır. Bazen güzel sanatların hepsini kapsar. Edebiyat kuramı, eleştirisi, tarihi ve sosyolojisi ile iç içedir. Edebiyattaki değişme/yenileşme olgusunun doğal bir sonucudur. Geleneğin yeni değerlerle zenginleşmesine hizmet eder. Genel bir estetik sanat görüşünün edebiyat ile ilgili yönüdür. Kendinden önceki akıma göre, yeni bir felsefi ve estetik bakış açısıdır.
15
Milli/evrensel edebiyat tarihi içinde doğar, gelişir ve ölür. Başlangıç ve bitiş tarihleri kesin olarak belirtilemez. Her edebiyat akımının belirli kurallar, değerler, ve kabulleri vardır. Sanatkarın hangi edebi akıma bağlı olduğu yüzde yüz kesinlik arz etmez. Sanatçı farklı akımlara ilgi duyabilir.
16