YENI TÜRK EDEBIYATI-4 İbrahim Gümüş
B. Düşünce ve Edebiyat Akımları ve Algılanışı Yenilileşme dönemi eserlerine yansıyan ilk önemli özellik “akıl, demokrasi, medeniyet, vatan ve hürriyet” gibi kavramların kullanılmasıdır. Rasyonalizm’den etkilenen sanatçılar, aklın üstünlüğü anlayışını benimsemişlerdir. Şinasi’nin kullandığı “akıl” kavramı eski edebiyata bir tepki özelliği gösterir. Zamanla geleneksel dini düşüncede değişikliğe neden olacak bu tepkinin en önemli temsilcisi Tevfik Fikret’tir. Bu değişiklikler birtakım sapmalar şeklinde görülür. Akif Paşa’nın “Adem Kasidesi”’nde yokluk etrafında dönmesiyle ferdi duyuşun bir tür felsefi azaba dönüştüğünün göstergesidir. Yoğun bir karamsarlık ve şüphe içeren şiirin bu özelliği ile Ziya Paşa ve 2 Abdülhak Hamid’i etkileşmiştir.
Abdülhak Hamid, karısının ölümü üzerine kaleme aldığı Makber şiirinde (1885) metafizik sorunları ve inanç konularını işlemiştir. Tabiat ise Jan Jack Rousseau etkisiyle EkremHamid kuşağıyla edebiyatımızda yer bulur. Metaryalizm konusunda ilk fikirler Ahmet Mithat Efendi tarafından Dağarcık (1872) dergsinde yazılmıştır. Bilinçli ve bilgili ilk yazıyı ve Pozitivizm’i Beşir Fuat gündeme getirmiştir. Daha sonraları Osmanlıcılık, Batıcılık, Tükçülük ve İslamcılık akımları Cumhuriyete kadar etkilerini devam ettirir.
3
4. HALK EDEBIYATI VE DILIN FARK EDILIŞI Yeni türk edebiyatının kayaklarından olan halk kültürü ve konuşma dili, Tanzimat dönemi sanatçıları tarafından “halk, ahali, millet” gibi kavramlarla anılmıştır. Toplumucu görüşü benimseyen yenileşmenin ilk dönem yazarları edebiyatın halka yönelmesi gerektiğini savunmuşlardır. Sinasi’nin Durub-ı Emsal-i Osmaniyye’si; Ziya Paşa’nın Şiir ve İnşa’sı; Namık Kemal ve Ahmet Vefik Paşa’nın genç yazarlara atasözlerini şiirlerinde kullanmalarını tavsiye etmeleri bu yolda atılan ilk adımlardır.
4
Roman ve hikayede halkın sosyal yaşantısı gerçekçi bir gözle işlenmiştir. Ahmet Mithat, Ahmet Rasim ve Hüseyin Rahmi gibi yazarlar halkın konuşma, davranış ve psikolojisini geleneksel halk hikayelerinden yararlanarak ele almışlardır. Ömer Seyfettin’in önderliğinde başlayan Milli Edebiyat’ta aruzun yerine hece vezni kullanılmış, konuşma dili sanat dili haline getirilmiştir. Buna paralel olarak Anadolu’ya yönelim artmıştır. Ziya Gökalp hece ölçüsüyle halk masallarını, efsaneleri, Rıza Tvefik ise saz ve tekke şairleirni örnek alan ürünler verirler. Yunus Emre, Köroğlu, Karacaoğlan gibi saz şairleri yeniden keşfedilmiştir.
5
Faruk Nafız ve Tekke şiiri ile Sembolizmi birleştiren Necip Fazıl güçlü şiirler kaleme almıştır. 1932’de Halk Şairlerini Koruma Derneği’ni kuran Ahmet Kutsi Tecer, anonim kültere, saz şairlerine yönelmiştir. Âşık Veysel Şatıroğlu’nu (1894-1973) keşfeden de odur. Sabahattin Eyüpoğlu ve Bedri Rahmi Eyüpoğlu bu anlayış devam etmiştir. İkinci Yeni şairleri folklora karşı olumsuz bir tutum takınmışlar ve folklorun modern şiire zarar verebileceği görüşündedirler.
6
YENI TÜRK EDEBIYATININ KAYNAKLARı GİRİŞ 1. Yeni Türk Edebiyatının Oluşumu Yeni Türk edebiyatının oluşumundaki temel etken “Lale Devri”ndeki Batılılaşma hareketleridir. A. Lale Devri Batılılaşma çabaları dolaylı olarak edebiyatı da etkilemiştir. Bu dönem dört ana başlık altında incelenebilir: 1. Tercüme heyeti: Nevşehirli Damat İbrahim Paşa tarafından kurulan ve 25 kişiden oluşmaktadır. Nedim’de bu heyette yer almıştır.
7
2. Yirmisekiz Çelebi Mehmet Efendi’nin Paris Sefaretnamesi: 1721’de Paris’e sefir olarak gittiğinde orda gördüklerinden ve yaşadıklarında yola çıkarak yazdığı seyahatnamesi, bu dönemin ilk yazılı kaynağıdır. 3. İlk Matbaa: Mehmet Sait Efendi ve İbrahim Müteferrika’nın 1726’da kurdukları matbaa yenileşmede öenmli bir rol oynamıştır. 4. Askerlik alanında yapılan yenilikler.
B. Elçilikler İlki 1973’te Londra’da açılan elçilikler, Batılı anlamda pek çok yeniliğin ülkemize getirilmesinde hizmet etmiştir. Mustafa Reşit Paşa, Ali Paşa ve Fuat Paşa 8 gibi şairleri yetişmesine de zemin hazırlamıştır.
C. Fransız İhtilali 1789’da gerçekleşen bu hareket hürriyet, eşitlik ve kardeşlik gibi üç temel kavramı ortaya çıkarmıştır. Bu üç temel kavram millet, adalet, kanun, anayasa gibi kavramları doğurmuştur. Fransız İhtilali’nden sonra yazılan Vatan ve Hürriyet Şarkısı isimli ünlü marşını ilk defa ilk bölümünü Namık Kemal çevirmiştir. D. Tanzimat Fermanı 3 kasım 1839’da İstanbul’da Gülhane Parkı’nda, Mustafa Reşit Paşa tarafından okunmuş, daha sonra Takvim-i Vakayi’de yayımlanmıştır. Ferman dış baskılar nedeniyle ilan edilmiştir. Avrupa’nın Osmanlının iç işlerine karışmasını önlemek, milliyetçilik hareketinin etkilerini azaltmak9 gibi amaçları da vardır.
E. Islahat Fermanı Osmanlı devleti dış baskılardan kurtulmak ve halkın refah seviyesini yükseltmek için Islahat Fermanını ilan eder. 18 Şubat 1856’da sadrazam Mehmet Emin Ali Paşa’nın öncülüğünde hazırlanmıştır. Bu ferman ne azınlıkları ne de Müslüman kesimleri memnun etmiştir.
10
2. YENI TÜRK EDEBIYATININ GELIŞIMI A. Eğitim ve Öğretim Üç tip eğitim kurumu görülür: 1. Dini Öğrettim Kurumları: Sibyan, medrese, 2. Askeri ve teknik okullar: M. Bahr-i Humayün, 3. Genel Öğretim Kurumları: Rüştiyeler
Eğitim öğretim alanındaki ilk yenileşme hareketi II. Mahmut’un 1824’te İlkokulları zorunlu hale getirmesi ile başlar. Daha sonra: 1832’de Tercüme Odası, 1845’te eğitim işleri için Meclis-i Maarif-i Muvakkak,
11
1846’da Meclis-i Maarif-i Umumiye ve Mekteb-i Umumiye Nezareti, 1851’de Encümen-i Daniş, 1857’de Maarif-i Umumiye kurulmuştur.
B. Kalemler Tercüme odası bu konudaki ilk teşebbüslerden birisidir. 1839’dan sonra bir okul hüviyetini kazanır. Yenileşmenin sanatçıları mutlaka bir kaleme gitmiş, burada yabancı dil öğrenmişler ve kendilerine yeni ufuklar açmıştır.
12
C. Encümen-i Daniş 1851’de açılan ve kendisine Fransız Akedemisi’ni örnek alan kurum, amacı ilerde kurulacak üniversitelere kaynak eserler hazırlamaktır. İlk hazırladıkları eser Kavaid-i Osmaniyye’dir. Kurulmasının gerekçeleri şöyledir: A. Üniversitede okutulmak üzere Arapça, Farsça ve Batı dillerinde yazılmış eserleri tercüme etmek, B. Fenlere ve sanayyiye ait eserlerin herkesin anlayabileceği bir dille yazmak ve tercüme etmek, C. Türk dilinin ilerlemesine ve gelişmesine hizmet etmek D. Değişik fenlere ait ihtiyaç duyulan eserlerin sayısını artırmak.
13
D. Konaklar Konaklar ve konak hayatı, yeni bir edebiyatın ortaya çıkmasında önemli ilk unsurlardandır.
14