Ημερολόγιο του Διαβόλου - Ένα Ερείπιο

22. «Ένα ερείπιο» Δυο χρόνια μετά την εισβολή στη Σοβιετική Ένωση, το καλοκαίρι του 1943, οι Γερμανοί έχασαν τον έλεγχο στο ανατολικό μέτωπο, καθώς ο Στάλιν έριξε στο πεδίο της μάχης έναν συντριπτικό αριθμό στρατιωτών. Τον Ιούλιο και τον Αύγουστο, ο Κόκκινος Στρατός έχασε περισσότερους από μισό εκατομμύριο άντρες, αλλά νίκησε τους Γερμανούς στη μεγαλύτερη χερσαία μάχη στην ιστορία, στο Κουρσκ, σχεδόν 500 χιλιόμετρα ανατολικά του Κιέβου. Ο Χίτλερ θεώρησε δειλία την υποχώρηση, αλλά οι Γερμανοί δεν είχαν άλλη εναλλακτική από το να οπισθοχωρήσουν μπροστά στις σφοδρές μετωπικές επιθέσεις των Σοβιετικών. Στο τέλος του χρόνου, οι Σοβιετικοί στην Ουκρανία είχαν καλύψει ταχύτατα όλο τον δρόμο μέχρι το Κίεβο. Για να μην αφήσουν τίποτα πίσω τους που θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν οι Σοβιετικοί, οι Ναζί φεύγοντας έκαψαν χωριά και ανατίναξαν κτήρια. Ένας στρατιώτης έγραψε στην οικογένειά του: «Είναι μια φρικιαστικά όμορφη εικόνα»1. Στο μεταξύ οι Βρετανοί προσπάθησαν να κάμψουν το ηθικό των Γερμανών χτυπώντας κατευθείαν την πρωτεύουσα. Μια συννεφιασμένη νύχτα στα τέλη Νοεμβρίου του 1943, περισσότερα από 700 βρετανικά αεροσκάφη πέταξαν πάνω από το Βερολίνο και άδειασαν τις βόμβες τους2. Ο Ρόζενμπεργκ περίμενε να τελειώσει η επίθεση 3 μαζί με τη γυναίκα του, Χέντβιχ, και την κόρη τους, Ιρένε, στο καταφύγιο του σπιτιού τους στη Ραϊνμπαμπενάλεε, στη συνοικία Ντάλεμ του Βερολίνου. Όταν ο πνιχτός κρότος των βομβαρδισμών σταμάτησε και ακούστηκε η λήξη του συναγερμού, η οικογένεια βγήκε έξω στο σκοτάδι και είδε «έναν φλεγόμενο κόκκινο ουρανό» στα βορειοανατολικά. Ο Ρόζενμπεργκ αποφάσισε να μην στείλει την οικογένειά του νότια, στη βίλα τους στο Μίντσι, στις παρυφές των Άλπεων στη βόρεια Αυστρία. Αντίθετα, την οδήγησε στο μάτι του κυκλώνα, στο ξενοδοχείο Kaiserhof, στην άλλη πλευρά της Βίλχελμπλατς, απέναντι από την Καγκελαρία του Ράιχ. Το αυτοκίνητο όρμησε μέσα στις φλόγες και στα συντρίμμια περνώντας από τους κεντρικούς δρόμους του Βερολίνου. Στην Κουρφίρστενταμ, η εκκλησία του Κάιζερ Γουλιέλμου είχε χτυπηθεί από τις βόμβες. Λίγο παρακάτω φλεγόταν ο ζωολογικός κήπος. Ο καπνός δεν άφηνε να φανεί τίποτα. Ο οδηγός έκανε ζιγκ-ζαγκ μέσα από τους ερειπωμένους δρόμους, προσπαθώντας να αποφύγει τις φωτιές και τους κρατήρες που είχαν ανοίξει και έκανε γύρους για να περάσει από τις λεωφόρους που είχαν κλείσει από τα συντρίμμια, θέλοντας να πάει ανατολικά προς το κέντρο, στην

Ταουεντσίνστρασε. «Δεν περνούσες από πουθενά: βροχή από σπίθες και πυκνός καπνός», περιέγραφε ο Ρόζενμπεργκ. Στο πεζοδρόμιο, από όπου πήγαινε το αυτοκίνητο, ο οδηγός κορνάριζε στους τρομοκρατημένους νέους άστεγους Βερολινέζους που έτρεχαν να γλιτώσουν από τις βόμβες. «Δεξιά κι αριστερά ατέλειωτες σπίθες έπεφταν από τα κτήρια που καίγονταν σαν τεράστιες δάδες». Ο οδηγός κατάφερε να φτάσει στο Τίεργκαρτεν. Ένα λεωφορείο καιγόταν στη Στήλη της Νίκης. Στην Παρίζερ Πλατς, κοντά στην Πύλη του Βρανδεμβούργου, η Γαλλική Πρεσβεία βρισκόταν στις φλόγες. Όταν έφτασαν επιτέλους στο Kaiserhof, ο Ρόζενμπεργκ και η οικογένειά του παρακολούθησαν τους πυροσβέστες να ρίχνουν νερό στο Υπουργείο Μεταφορών, στην άλλη πλευρά της Βίλχελμπλατς, και τις τουλίπες του πυκνού καπνού να βγαίνουν κάθε φορά που το νερό έπεφτε πάνω στις φλόγες της κόλασης. Ο άνεμος παρέσυρε πύρινα συντρίμμια και τα εκσφενδόνισε στην άλλη άκρη της πλατείας, βάζοντας φωτιά στην οροφή του κτηρίου της Καγκελαρίας του Ράιχ. Τα τηλέφωνα στο Kaiserhof δεν λειτουργούσαν, αλλά ο υπαρχηγός του Ρόζενμπεργκ εμφανίστηκε επιτέλους, μαύρος από τον καπνό και φορώντας ένα ατσάλινο κράνος, για να αναφέρει ότι ένα από τα κομματικά γραφεία του Ρόζενμπεργκ είχε χτυπηθεί. Το επόμενο πρωί, η σκόνη ήταν τόσο παχιά που οι άνθρωποι δεν μπορούσαν καν να ανοίξουν το στόμα τους να μιλήσουν. Ανέβαινε έως έξι μέτρα ψηλά στον ουρανό. Οι επιζήσαντες κάλυπταν τα μάτια και το στόμα τους με πανιά. «Δεν μπορώ να καταλάβω πώς οι Άγγλοι κατάφεραν να προκαλέσουν τόσο μεγάλη ζημιά στην πρωτεύουσα του Ράιχ με μία μόνο αεροπορική επιδρομή», έγραφε ο Γκέμπελς. Η Βίλχελμπλατς έδινε την εικόνα της «απόλυτης ερήμωσης»4. Πολλές αίθουσες της Καγκελαρίας του Ράιχ είχαν καεί. Στο σπίτι του Γκέμπελς, οι πόρτες και τα παράθυρα είχαν σπάσει και τα δωμάτια γέμισαν νερό. Οι υπουργοί είχαν σκορπίσει και τους έβρισκε κανείς μόνο μέσω αγγελιαφόρων που περνούσαν ανάμεσα από τα ερείπια. Το Führerbunker, το καταφύγιο του Χίτλερ, μετατράπηκε σε καταφύγιο για τους νέους αστέγους. Ο Ρόζενμπεγκ πήγε να επιθεωρήσει τη ζημιά στο γραφείο του κοντά στην Πότσνταμερ Πλατς. «Ένα ερείπιο», έγραψε. «Μέσα στα συντρίμμια που κάπνιζαν, κείτονταν διαλυμένα τα χρηματοκιβώτια. Έμπαινες στο υπόγειο μόνο από έναν μικρό αεραγωγό». Στοίβες υπομνημάτων καίγονταν 5, όπως και 20.000 μάρκα μέσα σε ένα ατσάλινο χρηματοκιβώτιο. Τα κεντρικά γραφεία του υπουργείου του στην Ούντερ ντε

Λίντεν τη γλίτωσαν με μερικά σπασμένα παράθυρα και ένα στρώμα βρόμικης σκόνης. Ο Ρόζενμπεργκ δεν άργησε να καταλάβει την ανοησία που έκανε φέρνοντας την οικογένειά του στην εμπόλεμη ζώνη. Ακολούθησε άλλη μια νύχτα βομβαρδισμών και οι Ρόζενμπεργκ αναγκάστηκαν να κρυφτούν στο καταφύγιο του Χίτλερ. Ακόμα και τόσο βαθιά κάτω από τη γη, οι τοίχοι σείονταν από τις εκρήξεις 6. Όταν ο Ρόζενμπεργκ βγήκε έξω, είδε έναν βαθύ κρατήρα: μια βόμβα είχε πέσει ακριβώς πάνω από το καταφύγιο. Το ξενοδοχείο Kaiserhof είχε χτυπηθεί και κανείς δεν προσπαθούσε να σβήσει τη φωτιά γιατί δεν υπήρχαν πουθενά πυροσβεστικοί σωλήνες. Ορμώντας μέσα από τους φλεγόμενους διαδρόμους ο Ρόζενμπεργκ πήγε στο δωμάτιό του, έριξε ό,τι μπορούσε μέσα στις βαλίτσες και γύρισε τρέχοντας στο καταφύγιο του Χίτλερ, όπου όλοι πέρασαν τη νύχτα σε ράντζα. «Αυτό που γίνεται, και που θα εξακολουθήσει να συμβαίνει στα κτήρια και στα υπόγεια των βομβαρδισμένων πόλεών μας, οι συγγραφείς του μέλλοντος θα το περιγράψουν ως τη φριχτότερη δοκιμασία την οποία θα μπορούσε ποτέ να υποστεί ένας λαός», έγραφε ο Ρόζενμπεργκ στο ημερολόγιό του. Το συνέδεε με την πτώση του Μαγδεμβούργου το 1631 κατά τον Τριακονταετή Πόλεμο, όταν 20.000 άνθρωποι σφαγιάστηκαν και η πόλη παραδόθηκε στις φλόγες από τους στρατιώτες της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας που είχαν βγει για πλιάτσικο. «Σήμερα», έγραφε, «αυτές είναι οι απώλειες μιας μόνο μέρας. Στις είκοσι μεγάλες πόλεις, που ήδη ερειπώθηκαν κατά το μεγαλύτερό μέρος τους, υπάρχουν εκατοντάδες χιλιάδες γυναίκες και παιδιά θαμμένα από κάτω τους». Υπερεκτίμησε τον αριθμό των θυμάτων. Οι επιδρομές του 1943 και του 1944 σκότωσαν περισσότερους από 9.000 αμάχους, άφησαν άστεγους περισσότερους από 8.000 ανθρώπους και τρομοκράτησαν όλη τη Γερμανία. Αλλά θα χρειαζόταν κάτι περισσότερο –πολύ περισσότερο– για να αντιδράσει ο Χίτλερ. «Το να μην καταρρεύσουμε μπροστά σε όλο αυτό αποτελεί τιμή για το εθνικοσοσιαλιστικό κίνημα», έγραφε ο Ρόζενμπεργκ, «είναι η δύναμη που σήμερα έχει γίνει η αρετή ολόκληρου του έθνους». «Στα ανατολικά», έγραφε ο Ρόζενμπεργκ στο ημερολόγιό του τις σκοτεινές μέρες του καλοκαιριού του 1944, «συνεχής υποχώρηση»7. Την άνοιξη, όταν οι Σοβιετικοί πίεζαν ανελέητα προς τα δυτικά8, 120.000 στρατιώτες του Άξονα εγκλωβίστηκαν στην

Κριμαία. Τον Ιούνιο, 1.500.000 στρατιώτες, με την υποστήριξη των τανκς και του πυροβολικού, περικύκλωσαν τα γερμανικά στρατεύματα στη Λευκορωσία και σκότωσαν ή αιχμαλώτισαν 300.000 άντρες προτού τους απωθήσουν 800 χιλιόμετρα μακριά από το Βερολίνο. Στα δυτικά, στις 6 Ιουνίου (τη γνωστή D-Day), οι Σύμμαχοι αποβιβάστηκαν στη Νορμανδία και προσπάθησαν να διαρρήξουν τις γραμμές των Γερμανών και να απελευθερώσουν το Παρίσι. Στο εσωτερικό της Γερμανίας, διάφοροι συνωμότες προσπαθούσαν πάλι να σκοτώσουν τον Χίτλερ9. Πολλοί ανώτεροι αξιωματικοί του στρατού είχαν από καιρό οργιστεί με τον τρόπο που ο Φύρερ διαχειριζόταν τον πόλεμο και με το ασύνετο πάθος του για καταστροφές σε όλη την ευρωπαϊκή ήπειρο. Άλλοι, μεταξύ αυτών και πρώην πολιτικοί κυβερνητικοί αξιωματούχοι, ένιωθαν ανήσυχοι από το αστυνομικό κράτος υπό την ηγεσία του Χίμλερ, από την εξόντωση των Εβραίων και από τις άλλες ωμότητες που διαπράττονταν εναντίον των λαών της Ανατολικής Ευρώπης. Όποια κι αν ήταν τα κίνητρά τους, τους συνωμότες τούς ένωνε η κοινή πεποίθηση ότι ο Χίτλερ οδηγούσε τη Γερμανία στην καταστροφή. Ήθελαν να σταματήσουν την πτώση της χώρας τους, να τερματίσουν τον πόλεμο και να σώσουν τη ζωή τους. «Πρέπει να επιχειρήσουμε να τον δολοφονήσουμε πάση θυσία», είπε ο Χένινγκ φον Τρέσκοφ, επιτελάρχης του στρατού και ένας από τους πρωταγωνιστές της συνωμοσίας. «Πρέπει να αποδείξουμε στον κόσμο και στις μελλοντικές γενιές ότι τα μέλη του κινήματος της Γερμανικής Αντίστασης τόλμησαν να κάνουν το αποφασιστικό βήμα και να ρισκάρουν τη ζωή τους γι’ αυτό». Τον Μάρτιο του 1943, έξι εβδομάδες μετά την παράδοση της Έκτης Στρατιάς στο Στάλινγκραντ, ο Τρέσκοφ κατάφερε να τοποθετήσει μια βόμβα στο αεροπλάνο του Χίτλερ κατά τη διάρκεια επίσκεψής του στο αρχηγείο μιας στρατιωτικής ομάδας στο Σμολένσκ της Ρωσίας. Αλλά ο μηχανισμός, τον οποίο η στρατιωτική μυστική υπηρεσία είχε κατασκευάσει έτσι ώστε να μοιάζει με μπουκάλια κονιάκ, δεν εξερράγη. Ένα άλλο σχέδιο βομβιστικής επίθεσης αυτοκτονίας απέτυχε γιατί ο Χίτλερ, όπως είχε συμβεί στην μπιραρία Bürgerbraükeller στο Μόναχο, έξι χρόνια πριν, έφυγε από τον χώρο μιας δημόσιας εμφάνισής του νωρίτερα από το αναμενόμενο. Ανυποχώρητοι οι ηγέτες της συνωμοσίας, οργάνωσαν ένα νέο σχέδιο, την Επιχείρηση Βαλκυρία. Σύμφωνα με το σχέδιο αυτό, μετά τη δολοφονία θα ακολουθούσε στρατιωτικό πραξικόπημα στο οποίο θα συμμετείχαν οι εφεδρείες του στρατού που είχαν σταθμεύσει στο Βερολίνο. Η ευκαιρία δόθηκε τελικά στις 20

Ιουλίου 1944, στο αρχηγείο του Χίτλερ, στο «Λημέρι του Λύκου», κοντά στο Ράστενμπουργκ. Ο Γερμανός αξιωματικός Κλάους φον Στάουφενμπεργκ μετέφερε μια βόμβα μέσα σε έναν χαρτοφύλακα σε μια συνάντηση του επιτελείου στην οποία θα παρευρισκόταν ο Χίτλερ. Την τοποθέτησε δίπλα σε ένα βαρύ ξύλινο τραπέζι κοντά στον Χίτλερ, ζήτησε συγγνώμη και έφυγε. Άκουσε την έκρηξη και απομακρύνθηκε από το συγκρότημα. Ύστερα τηλεφώνησε στους συντρόφους του και τους είπε τα νέα: ο Χίτλερ ήταν νεκρός. Στο Βερολίνο, οι επιπλοκές έκαναν σχεδόν αμέσως την εμφάνισή τους. Οι τηλεφωνικές συνδέσεις με το αρχηγείο του Χίτλερ δεν είχαν πάθει σοβαρή ζημιά και έτσι γρήγορα έφτασε στο Βερολίνο η είδηση ότι ο Φύρερ είχε με κάποιο τρόπο γλιτώσει από την έκρηξη, η οποία είχε τινάξει στον αέρα τους τοίχους των στρατώνων. Το βαρύ τραπέζι ανέκοψε τη δύναμη της βόμβας. Ο Χίτλερ βγήκε έξω, με τον παντελόνι του να φλέγεται και τα τύμπανα των αυτιών του σχεδόν κατεστραμμένα, και έσπευσε να καταστείλει την εξέγερση. Ο στρατηγός Φρίντριχ Φρομ, αρχηγός των εφεδρικών δυνάμεων στο Βερολίνο, γνώριζε για τη συνωμοσία από καιρό. Εκείνος ήταν που θα ξεκινούσε το πραξικόπημα στέλνοντας τους στρατιώτες του να καταλάβουν τα κυριότερα κυβερνητικά κτήρια. Μαθαίνοντας ότι ο Χίτλερ επέζησε, αρνήθηκε να συνεργαστεί. Όταν οι συνωμότες έφτασαν στο αρχηγείο του στρατού, ο Φρομ προσπάθησε να τους συλλάβει. Τελικά ωστόσο ήταν εκείνοι που κατάφεραν να τον πιάσουν αιχμάλωτο. Αλλά έπειτα από ανταλλαγή πυροβολισμών στο αρχηγείο, ο Φρομ ελευθερώθηκε και οι συνωμότες συνελήφθησαν. Φοβούμενος ότι θα βρεθεί μπλεγμένος επειδή γνώριζε για τη συνωμοσία, ο Φρομ έβγαλε στην αυλή τους τέσσερις πρωταγωνιστές της συνωμοσίας, συμπεριλαμβανομένου του Στάουφενμπεργκ, και τους εκτέλεσε. Το επόμενο πρωί, ο Χίτλερ κατήγγειλε από το ραδιόφωνο τους συνωμότες και ευχαρίστησε τη Θεία Πρόνοια που για άλλη μια φορά τού έσωσε τη ζωή, όπως τότε, τον Νοέμβριο του 1939 στο Μόναχο. Ο Ρόζενμπεργκ δεν μπορούσε να καταλάβει πώς στρατηγοί –οι οποίοι δεν είχαν εξεγερθεί κατά της μισητής Δημοκρατίας της Βαϊμάρης– μπόρεσαν να αποπειραθούν να δολοφονήσουν τον σπουδαιότερο ήρωα του Γ΄ Ράιχ. «Ποτέ πριν», ισχυρίστηκε, «αξιωματικός δεν θέλησε να δολοφονήσει αρχιστράτηγο με τόσο δειλό τρόπο»10. Ο Χίμλερ άρχισε να συλλαμβάνει όποιον είχε σχέση με αυτήν ή με άλλες συνωμοσίες κατά του Φύρερ. Κάποιοι αυτοκτόνησαν με το όπλο τους, με χειροβομβίδες ή με δηλητήριο, για να αποφύγουν τη σύλληψη. Οι κρατούμενοι

υπέστησαν φριχτά βασανιστήρια για να δώσουν πληροφορίες. Όσοι επέζησαν δικάστηκαν από το διαβόητο Λαϊκό Δικαστήριο και απαγχονίστηκαν με ρητή εντολή του Χίτλερ, με γάντζους στην οροφή και λεπτό σύρμα ώστε ο θάνατός τους να είναι αργός και οδυνηρός. Πίσω στο Λημέρι του Λύκου, ο Φύρερ παρακολουθούσε σε ταινία τις φριχτές εκτελέσεις. Ο Χίμλερ συνέλαβε συγγενείς κάποιων από τους συνωμότες και τους έκλεισε σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, ενώ έστειλε τα παιδιά τους σε ορφανοτροφεία. Η οργή του Ρόζενμπεργκ πυροδοτήθηκε από μια λεπτομέρεια που έγινε γνωστή κατά τη διάρκεια των δικών. Ο καθολικός στο θρήσκευμα ταγματάρχης Λούντβιχ φον Λέονροντ επισκέφθηκε τον στρατιωτικό ιερέα και προσωπικό φίλο του, πατέρα Χέρμαν Βέρλε, και τον ρώτησε εάν η Εκκλησία επιτρέπει τη δολοφονία ενός τυραννικού δυνάστη. Ο κληρικός είπε ότι δεν την επιτρέπει, αλλά στο δικαστήριο κατέθεσε ότι η ερώτηση του Λέονροντ του φάνηκε θεωρητική 11 και έτσι δεν την ανέφερε στους Ναζί, αλλά στον επίσκοπό του. «Άρα το Βατικανό το γνώριζε τουλάχιστον έξι μήνες πριν. Και περίμενε να δράσουν καθολικοί δολοφόνοι12, όπως ο Στάουφενμπεργκ, που είχε πάντα κρεμασμένο στο στήθος του έναν χρυσό σταυρό», έγραφε ο Ρόζενμπεργκ. «Δυστυχώς, εκτελέστηκε πριν ανακριθεί, και έτσι δεν έγινε τίποτα γνωστό για τους εξομολογητές του». Ο Λέονροντ και ο Βέρλε εκτελέστηκαν επίσης. Τον Οκτώβριο του 1944, ο Ρόζενμπεργκ κοιμήθηκε για πρώτη φορά στην ξύλινη καλύβα του στο δάσος του Μίχεντορφ, απολαμβάνοντας «βαθιά ηρεμία, ενώ ο κόσμος γύρω μου μαίνεται». Πολλές φορές εκείνο το καλοκαίρι αποσύρθηκε στο χωριό στα νότια του Πότσνταμ, και κοιμόταν έξω, στο ειδικά διαμορφωμένο τρένο του, το Gotenland1, για να ξεφεύγει από το κατεστραμμένο Βερολίνο. Η ιδιαίτερη πατρίδα του, το Ρεβάλ της Εσθονίας, είχε ισοπεδωθεί, το ίδιο και η λουτρόπολη Άαχεν και η Κολονία – όλα τα μέρη που είχε επισκεφθεί στη νιότη του. Πουθενά αλλού δεν έπαθε μεγαλύτερο σοκ ο Ρόζενμπεργκ όσο στο Μόναχο, τη γενέτειρα του ναζισμού. «Ταξιδέψαμε μέσα στη νύχτα», αφηγείται στο ημερολόγιό του. «Ένας λαβύρινθος από ερείπια και καλώδια. Οι κοντινοί δρόμοι κατεστραμμένοι». Η πόλη «κουρελιασμένη […] ακρωτηριασμένη»13.

1

Όλοι οι ναζί ηγέτες είχαν στη διάθεσή τους ένα ειδικά διαμορφωμένο τρένο, το οποίο χρησιμοποιούσαν ως κινητό αρχηγείο (Σ.τ.Μ.).

Οι πυλώνες που στήριζαν το Γ΄ Ράιχ κατέρρεαν γύρω τους. Οι Σοβιετικοί είχαν αντιστρέψει όλη την πρόοδο που είχαν σημειώσει οι Γερμανοί. «Τώρα», έγραφε ο Ρόζενμπεργκ, «οι μεγαλύτερες μάχες γίνονται σε γερμανικό έδαφος. Κοντά στο αρχηγείο του Φύρερ». Ο ίδιος παρέμενε υπουργός των κατεχόμενων ανατολικών εδαφών, αλλά ο τίτλος του ήταν άνευ αντικειμένου: όπως παρατήρησε πικρόχολα ένα στέλεχος της διοίκησης, ήταν το «Υπουργείο των όχι πλέον Κατεχόμενων Ανατολικών Εδαφών»14. Ο παλιός εχθρός του, ο Γκέμπελς, έγραφε με τεράστια χαρά ότι ο Ρόζενμπεργκ ήταν κάτι σαν Ευρωπαίος μονάρχης «χωρίς χώρα και χωρίς υπηκόους»15. Ο Ρόζενμπεργκ πέρασε τους τελευταίους μήνες του 1944 προσπαθώντας να αντικρούσει μια θεμελιώδη, αλλά άνευ νοήματος, πρόκληση στο έργο του. Αφορούσε τον Χίμλερ και έναν Σοβιετικό στρατηγό που είχε αιχμαλωτιστεί στο μέτωπο, τον Αντρέι Βλάσοφ16. Επί τρία χρόνια ο Ρόζενμπεργκ και πολλοί άλλοι είχαν προσπαθήσει μάταια να αλλάξουν την άποψη του Χίτλερ ώστε να δώσει την άδεια να επιστρατευτούν διάφορες εθνικότητες για να πολεμήσουν εναντίον της Μόσχας. Ο Φύρερ αρνιόταν. Αν τους έδινε όπλα, μπορεί να τα έστρεφαν κατά των Ναζί: αυτή ήταν η ακλόνητη πεποίθησή του. Και δεν άλλαζε. Εντούτοις στον στρατό εδραιώθηκε ένα κίνημα που επέτρεπε στους Ρώσους να πολεμούν τους Ρώσους. Τον Ιούλιο του 1942 μάλιστα οι υπεύθυνοι θεώρησαν ότι στο πρόσωπο του Βλάσοφ είχαν βρει τον χαρισματικό ηγέτη που χρειαζόταν το κίνημα. Ο Βλάσοφ είπε στους Γερμανούς ότι ο Κόκκινος Στρατός ήταν πανέτοιμος να στραφεί εναντίον του Στάλιν και να ανατρέψει τους κομμουνιστές. Αν ο πατριωτισμός των πολιτών μπορούσε να στραφεί εναντίον του δικτάτορά τους, τότε θα ήταν εφικτή μια επανάσταση. Το μόνο που χρειαζόταν ήταν ένας στρατός και μια πολιτική επιχείρηση. Ο τομέας προπαγάνδας του στρατού άρχισε να παρουσιάζει τον Βλάσοφ ως έναν τύποις ηγέτη μιας φανταστικής ρωσικής επιτροπής για την απελευθέρωση, ελπίζοντας ότι με αυτό τον τρόπο οι ελπίδες τους θα γίνονταν πραγματικότητα. Ο Ρόζενμπεργκ ήταν επιφυλακτικός. Ο Βλάσοφ μιλούσε για μια ενωμένη Ρωσία. Έμοιαζε σαν οι Ναζί να βοηθούσαν στην ίδρυση μιας ισχυρής νέας Ρωσίας – ακριβώς ό,τι προσπαθούσαν να καταλύσουν τα προηγούμενα είκοσι χρόνια. Ταυτόχρονα όμως ο Ρόζενμπεργκ ήταν απελπισμένος. Δέχτηκε και ενέκρινε την ιδέα της επιτροπής απελευθέρωσης της Ρωσίας εφόσον οι άλλες σημαντικές ανατολικές εθνικότητες –οι Ουκρανοί, οι Λευκορώσοι, οι Εσθονοί– είχαν τις δικές τους.

Τον Ιανουάριο του 1943, ένα φέιγ-βολάν με την υπογραφή του Βλάσοφ έπεσε στην εμπόλεμη ζώνη. Καλούσε τον ρωσικό λαό να στηρίξει τον αγώνα του: την ανατροπή του Στάλιν, την ειρήνη με τη Γερμανία και μια «Νέα Ρωσία» ελεύθερη από τους κομμουνιστές και τους καπιταλιστές. Τα φέιγ-βολάν είχαν επιτυχία, και ο Βλάσοφ έκανε μια περιοδεία δίνοντας διαλέξεις σε όλες τις κατεχόμενες ανατολικοευρωπαϊκές περιοχές, όπου μίλησε ελεύθερα. Ίσως πολύ ελεύθερα. Κατήγγειλε το ναζιστικό πρόγραμμα καταναγκαστικής εργασίας και την ωμή γερμανική διοίκηση. «Ο ρωσικός λαός ζούσε, ζει και θα ζει» διακήρυξε ο Βλάσοφ. «Δεν θα καταφέρει ποτέ κανείς να τον καταντήσει αποικιοκρατούμενο λαό». Οι Ναζί έγιναν έξω φρενών. Υποτίθεται ότι επρόκειτο για μια ακίνδυνη προπαγάνδα. Τα πράγματα γίνονταν απειλητικά. Τον Ιούνιο του 1943 ο Χίτλερ εγκατέλειψε την επιχείρηση Βλάσοφ. Ο Χίμλερ κατήγγειλε τον Σοβιετικό στρατηγό και όσα έλεγε για τους Γερμανούς. «Ο χερ Βλάσοφ άρχισε να μας λέει ιστορίες με τη ρωσική υπεροψία του»17, σχολίασε ο Χίμλερ σε ομιλία του σε μια ομάδα αξιωματικών των SS, αργότερα το ίδιο έτος. «Είπε “η Γερμανία δεν στάθηκε ποτέ ικανή να νικήσει τη Ρωσία. Η Ρωσία μπορεί να ηττηθεί μόνο από Ρώσους”. Όπως βλέπετε, κύριοι, αυτή η πρόταση συνεπάγεται έναν θανάσιμο κίνδυνο για έναν λαό και έναν στρατό». Τώρα όμως, έναν χρόνο αργότερα, με την ορμή του πολέμου εναντίον των Ναζί, ο Βλάσοφ έκανε πάλι την εμφάνισή του 18. Υποστηρικτής του αυτή τη φορά δεν ήταν άλλος από τον Χάινριχ Χίμλερ. Ακόμα χειρότερα για τον Ρόζενμπεργκ, ο ηγέτης των SS υποστήριζε την ιδέα του Βλάσοφ για μια ενωμένη Ρωσία και ο Χίτλερ έδωσε την έγκρισή του. Η ατίμωση παραήταν μεγάλη. Στις 12 Οκτωβρίου 1944, ο Ρόζενμπεργκ έστειλε ένα υπόμνημα διαμαρτυρίας στον Χίτλερ. Παραπονέθηκε ότι το ναζιστικό όραμα για τα ανατολικά εδάφη είχε καταστραφεί. «Σας ικετεύω, Φύρερ μου, να μου πείτε αν επιθυμείτε ακόμα το έργο μου στην περιοχή αυτή», έγραφε. «Δεδομένων των εξελίξεων, οφείλω να υποθέσω ότι δεν θεωρείτε πλέον απαραίτητη τη δράση μου». Ο Μπόρμαν είπε στον Ρόζενμπεργκ ότι ο Χίτλερ ήταν άρρωστος και δεν διάβασε την αναφορά του. Από τον Χίτλερ δεν πήρε ποτέ απάντηση. Στις 14 Νοεμβρίου, ο Βλάσοφ εμφανίστηκε στο Κάστρο Χραντσάνι στην Πράγα και ανακοίνωσε την ίδρυση της Επιτροπής για την Απελευθέρωση των Λαών της Ρωσίας. Δημοσιεύθηκε ένα μανιφέστο. Ο Βλάσοφ υποσχόταν «την ισότητα για όλους

τους λαούς και το δικαίωμά τους για εθνική ανάπτυξη, αυτοδιάθεση και πολιτειακή οργάνωση». Αλλά για τον Ρόζενμπεργκ όλα αυτά ήταν κενές λέξεις. Στην πραγματικότητα ο Χίμλερ, υποστηρίζοντας τον Βλάσοφ, είχε απλώς ενισχύσει την ιδέα μιας νέας ιμπεριαλιστικής Ρωσίας. Ο Ρόζενμπεργκ ήξερε ότι η επιχείρηση ήταν εξαρχής καταδικασμένη –ήταν πια πολύ αργά για να αλλάξει την έκβαση του πολέμου– αλλά ανησυχούσε διότι ήξερε ότι με κάποιο τρόπο θα μπορούσε να κατηγορηθεί εκείνος για αυτό το φιάσκο. «Αν αποτύχουν όλα, το λάθος θα εντοπιστεί στο ότι έγινε σπασμωδική διαχείριση του θέματος και στη συνέχεια όλα αφέθηκαν να καταρρεύσουν. Καμιά σοβαρότητα όσον αφορά το ανατολικό πρόβλημα» 19, έγραψε βιαστικά στο ημερολόγιό του. «Θα γράψω αργότερα για την οδυνηρή και εξοργιστική προσωπική διάσταση όλων αυτών. Τα αισθήματα είναι ακόμα πολύ νωπά. Έχουν και μικρή σημασία, δεδομένης της μοίρας του Ράιχ. […] Μπορώ μόνο να ελπίζω ότι το γερμανικό Ράιχ δεν θα υποστεί περαιτέρω βλάβη από αυτήν που έχει ήδη πάθει εξαιτίας ηλίθιων πολιτικών όπως ο Κοχ». Η πίκρα του για τον Reichskommissar δεν καταλάγιαζε. Ο άνθρωπος ήταν «χαρακτηριστικό παράδειγμα ακαλλιέργητου ατόμου που έπαθε αμόκ στην παγκόσμια πολιτική20, άτομο που θα ήταν καταλληλότερο να ταΐζει γουρούνια στην Ανατολική Πρωσία και να χτίζει σπίτια στο Ζίχεναου» (μέρος της κατεχόμενης Πολωνίας), «αλλά έγινε ο όλεθρος της πολιτικής του Ράιχ στην Ανατολική Ευρώπη». Ο Κοχ είχε το θράσος να πει ότι ο ουκρανικός λαός δεν είχε ιστορία. «Δύσκολα να πει κανείς κάτι πιο ανόητο», άφριζε ο Ρόζενμπεργκ. «Πολλές δολοφονίες συναδέλφων του είναι πολύ πιθανό να αποδοθούν σε αυτά και σε άλλα λεγόμενά του και στις πράξεις του». Η πιο σημαντική δολοφονία ήταν του Βίλχελμ Κούμπε, επικεφαλής της πολιτικής διοίκησης της Λευκορωσίας, ο οποίος σκοτώθηκε από μια βόμβα που τοποθέτησε κάτω από το κρεβάτι του μια καμαριέρα μέλος της Αντίστασης. «Μπορώ κάλλιστα να καταλάβω πώς ο Νίτσε τρελάθηκε στον δικό του κόσμο»21, έγραφε ο Ρόζενμπεργκ. «Τα έβλεπε όλα να έρχονται και δεν μπορούσε να τα αλλάξει». Μακάρι να τον είχε ακούσει ο Χίτλερ. Θα είχε αλλάξει η πορεία ολόκληρου του πόλεμου. «Στρατός ενός εκατομμυρίου Ουκρανών με όραμα μια νέα πατρίδα στα ανατολικά ίσως μας είχε γλιτώσει από την πανωλεθρία του Στάλινγκραντ»22.

Κι όμως, παρά την απόρριψη, την απογοήτευση και την αποτυχία, ο Ρόζενμπεργκ δεν ήθελε να απαρνηθεί τον Χίτλερ. Έμεινε στη θέση του, κι ας ήταν κενή. Στις αρχές Δεκεμβρίου, αφού κοιμόταν επί έναν χρόνο σε ξενοδοχείο, ο Ρόζενμπεργκ επέστρεψε στη συνοικία Ντάλεμ, στο Βερολίνο, καθώς το σπίτι του είχε επισκευαστεί μετά τον βομβαρδισμό. Την επομένη έγραψε στο ημερολόγιό του μια σημείωση η οποία έμελλε να είναι η τελευταία που διασώθηκε. «Από τα ερείπια του σπιτιού μου ανασύρθηκαν τα απομεινάρια της βιβλιοθήκης μου. Σχισμένα, κακοπαθημένα, γεμάτα σοβάδες και σπασμένα γυαλιά». Διάλεξε ένα βιβλίο του μυστικιστή Αυστριακού ποιητή Ράινερ Μαρία Ρίλκε, που τον γύρισε απότομα στα χρόνια της νιότης του, στις ανέμελες μέρες που είχε περάσει διαβάζοντάς το. «Πόσος χρόνος πέρασε από τη νιότη μου»23, αναλογίστηκε. Δεν μπορούσε να το πιστέψει. Οι Σοβιετικοί βρίσκονταν προ των πυλών 24. Στα τέλη του 1944, ο Χίτλερ αναγκάστηκε τελικά να εγκαταλείψει το Λημέρι του Λύκου, στην Ανατολική Πρωσία, και να έρθει στην ασφάλεια του Βερολίνου. Τον Δεκέμβριο ταξίδεψε στο Δυτικό Μέτωπο για να εποπτεύσει μια απόπειρα κατάλυσης των συμμαχικών γραμμών με 200.000 στρατιώτες, αλλά στη Μάχη του Βόλγα οι βρετανικές και αμερικανικές δυνάμεις ανάγκασαν τους Γερμανούς να οπισθοχωρήσουν. Αυτή ήταν και η τελευταία μεγάλη επίθεση των Ναζί στον πόλεμο. Τον Ιανουάριο, με την ήττα παραπάνω από βέβαιη, ο Χίτλερ επέστρεψε στην πρωτεύουσα. Από τα ανατολικά και από τα δυτικά, εκατομμύρια συμμαχικά στρατεύματα προέλαυναν προς το Βερολίνο. Μέχρι τις αρχές του 1945, ο Ρόζενμπεργκ δεν είχε ούτε μία ιδιωτική συνάντηση με τον Χίτλερ επί έναν χρόνο. Θα τον έβλεπε για τελευταία φορά στις 24 Φεβρουαρίου, όταν εκφώνησε μια ομιλία προσπαθώντας να συσπειρώσει την ηγεσία του κόμματος. Ο Χίτλερ ήταν σε τρομακτικά άσχημη κατάσταση 25. Μπήκε στην αίθουσα σέρνοντας τα πόδια του σαν γέρος. Το αριστερό του χέρι έτρεμε τόσο πολύ που δεν μπορούσε ούτε να φέρει ένα ποτήρι νερό στα χείλη του. Το μόνο που κατάφερε ο Ρόζενμπεργκ ήταν να σφίξει το χέρι του Φύρερ. Προσπαθούσε πού και πού, με τη βοήθεια ενδιάμεσων, να κανονίσει μια συνάντηση. Ήρθε η απάντηση ότι ο Χίτλερ θα χαιρόταν πολύ να έπινε μαζί του ένα τσάι, αλλά ήξερε ότι ο υπουργός θα

επέμενε να κάνουν μια «τεχνική συζήτηση»26 και εκείνος δεν είχε την παραμικρή διάθεση να το κάνει. «Γιατί υπάρχει ο επικεφαλής του κράτους», ρώτησε ο Ρόζενμπεργκ τον προϊστάμενο προσωπικού του, «αν όχι για μια τεχνική συζήτηση;» Μια νύχτα του Μαρτίου, οι Αμερικανοί εξαπέλυσαν τη μεγαλύτερη αεροπορική επιδρομή τους κατά του Βερολίνου 27, στέλνοντας χιλιάδες βομβαρδιστικά πάνω από την πόλη στο φως της μέρας. Σκοτώθηκαν 3.000 Γερμανοί, ενώ έμειναν άστεγοι εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι. Μεγάλα τμήματα της πόλης δεν είχαν νερό και ρεύμα. Σε μια άλλη επιδρομή τον ίδιο μήνα, η στέγη του σπιτιού του Ρόζενμπεργκ κατέρρευσε και έτσι μετακόμισαν, μαζί με τη Χέντβιχ και την Ιρένε, στο υπόγειο. «Έκανα αυτό που μου φαινόταν σημαντικό», σημείωσε αργότερα σε μια αφήγηση της ζωής του, την οποία έγραψε μέσα στη φυλακή. «Έσκαψα τον κήπο. Φύτεψα λαχανικά και πατάτες». Η επίθεση ανέτρεψε τα σχέδια για το πάρτι των δέκατων πέμπτων γενεθλίων της Ιρένε. Ο Ρόζενμπεργκ την κοίταζε καθώς καθόταν μπροστά από την οικογενειακή γραφομηχανή28 στο υπόγειο και κάτι έγραφε. «Τι έγραφε, δεν ξέρω, ίσως κάτι για τη ζωή στο Βερολίνο, τι είδε μέσα από την καταστροφή και τι άκουσε για τον θάνατο στην καρδιά της πόλης». Έμαθε ότι ο φίλος και στενός συνεργάτης του, Άρνο Σίκενταντς, είχε αυτοκτονήσει, μαζί με τη γυναίκα του και την οκτάχρονη κόρη τους. Ο Ρόζενμπεργκ αναλογιζόταν τη δική του πορεία. Αμπούλες κυανίου είχαν διανεμηθεί σε όλα τα μέλη της ναζιστικής ηγεσίας και ο ίδιος είχε αποθηκεύσει αρκετά για την οικογένειά του. Δεν θα άφηνε τους αγαπημένους του να τους πάρουν οι Σοβιετικοί. Μέχρι τον Απρίλιο, όλα σχεδόν τα γερμανικά στρατεύματα είχαν καταστραφεί. Περισσότεροι από ένα εκατομμύριο Γερμανοί στρατιώτες είχαν σκοτωθεί από τις αρχές του 1945 έως τότε29. Κι όμως ο Χίτλερ δεν παραδινόταν. Στις 20 Απριλίου έκλεινε τα πενήντα έξι, και οι Σοβιετικοί εξαπέλυαν την τελευταία τους επίθεση κατά του Βερολίνου. Την επομένη, ένα βροχερό πρωινό, ο Ρόζενμπεργκ στεκόταν στο παράθυρο και κοίταζε τον κήπο του. Ήξερε πολύ καλά ότι θα έφευγε. «Εκεί τα μονοπάτια όπου κάναμε περιπάτους», έγραφε. «Πίσω η κούνια της Ιρένε και το μισογκρεμισμένο

σπιτάκι του κήπου. Στα δεξιά η λυγερή σημύδα που φυτέψαμε πριν λίγο καιρό. Όλα όσα έχουμε ακόμα πρέπει να τα αφήσουμε πίσω μας»30. Οι Σοβιετικοί στρατιώτες είχαν απηυδήσει από τους θανάτους των συντρόφων τους, είχαν σοκαριστεί από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης που είχαν καταλάβει, και ήθελαν να πάρουν εκδίκηση. Όπως έγραφε ένας στρατιώτης: «Θα τη θυμούνται αυτή την προέλαση του στρατού μας στη Γερμανία για πολλά, πολλά χρόνια» 31. Οι Σοβιετικοί λεηλάτησαν τα πάντα, από έργα τέχνης έως εργοστασιακά μηχανήματα, από ποδήλατα και ραδιόφωνα έως ρολόγια χειρός. Έκαψαν γερμανικές πόλεις, βίασαν εκατοντάδες χιλιάδες γυναίκες. «Παίρνουμε εκδίκηση για τα πάντα», έγραφε ένας άλλος στρατιώτης στην οικογένειά του, «και η εκδίκησή μας είναι δίκαιη 32. Φωτιά για τη φωτιά, αίμα για το αίμα, θάνατο για τον θάνατο». Τα διαμερίσματα του Χίτλερ στην Καγκελαρία του Ράιχ είχαν καταστραφεί· έτσι βρέθηκε στο καταφύγιό του33 στα έγκατα της γης, μαζί με τη σύντροφό του, Εύα Μπράουν, και τους πιο αφοσιωμένους υποστηρικτές του: τον Μπόρμαν, τους κορυφαίους στρατηγούς του και τον προσωπικό βοηθό του. Στο καταφύγιο ήρθε και ο Γκέμπελς με τη σύζυγο και τα έξι παιδιά τους. Δυο μέρες μετά τα γενέθλιά του, ο Χίτλερ, σε ένα υστερικό ξέσπασμα που παρόμοιό του δεν είχε δει ποτέ ο στενός του κύκλος, παραδέχτηκε επιτέλους ότι ο πόλεμος χάθηκε, ότι όλοι τον είχαν προδώσει. Αρνήθηκε τις προσφορές να τον μεταφέρουν κρυφά από το Βερολίνο στο Μπερχτεσγκάντεν. Όχι, επέμενε, θα έμενε και θα έκανε αυτό που έπρεπε: θα αυτοκτονούσε. Πρότεινε να αναλάβει ο Γκέρινγκ (που βρισκόταν στο «φρούριό» του στο Όμπερσαλτσμπεργκ στη Βαυαρία) τη νότια Γερμανία, ακόμα και να διαπραγματευτεί με τους Συμμάχους. Όταν το μήνυμα έφτασε στον Γκέρινγκ, εκείνος παρουσίασε αντίγραφο ενός διατάγματος του 1941 με το οποίο ο Χίτλερ τον όριζε διάδοχο εφόσον η «ελευθερία δράσης» του Φύρερ περιοριζόταν. Ο Γκέρινγκ έστειλε μήνυμα στο καταφύγιο ρωτώντας αν είχε έρθει η ώρα να αναλάβει. «Αν δεν έχει έρθει απάντηση έως τις δέκα η ώρα, θα θεωρήσω ότι δεν έχετε πλέον την ελευθερία δράσης»34, έγραψε ο Γκέρινγκ. «Θα θεωρήσω τότε ότι τίθενται σε ισχύ οι όροι του διατάγματός σας και θα ενεργήσω αναλόγως για το καλό του λαού και της Πατρίδας».

Ο Μπόρμαν έφερε το μήνυμα στον Χίτλερ και μαζί ένα άλλο μήνυμα που είχε στείλει ο Γκέρινγκ στον Ρίμπεντροπ, και έπεισε τον Φύρερ ότι ο Γκέρινγκ οργάνωνε πραξικόπημα. Τυφλωμένος από την οργή του, ο Χίτλερ αφαίρεσε από τον Γκέρινγκ όλα τα αξιώματα και ο Μπόρμαν έστειλε τα SS να τον θέσουν αμέσως σε κατ’ οίκον περιορισμό. Ο Ρόμπερτ Ρίτερ φον Γκράιμ πέταξε στο Βερολίνο, ξεγλιστρώντας μέσα από τα αντιαεροπορικά πυρά, για να αναλάβει ως διάδοχος του Γκέρινγκ τη θέση του επικεφαλής της Λουφτβάφε. Όταν όμως μέσω ενός ρεπορτάζ του BBC έφτασε η είδηση ότι ο Χίμλερ πρότεινε παράδοση άνευ όρων, ο Χίτλερ διέταξε τον Γκράιμ να πετάξει πάλι πίσω και να συλλάβει άλλο ένα μέλος του στενού του κύκλου φωνάζοντας: «Ένας προδότης δεν πρέπει ποτέ να με διαδεχτεί ως Φύρερ!» Στο μεταξύ τα σοβιετικά στρατεύματα πλησίαζαν στο κέντρο. Μια εβδομάδα μετά την κατάρρευση του Χίτλερ στο καταφύγιο, ο εχθρός είχε φτάσει στην Πότσνταμ Πλατς, ούτε οκτακόσια μέτρα μακριά. Την επομένη, στις 30 Απριλίου 1945, οι στρατηγοί ήρθαν στον Χίτλερ με ζοφερά νέα. Δεν μπορούσαν πια να αντέξουν. Εκείνη την ίδια εβδομάδα, τα αμερικανικά στρατεύματα έφταναν στους πύργους και τους πυργίσκους του Κάστρου Νόισβανσταϊν, του πανύψηλου παραμυθένιου φρουρίου που είχε χτίσει ο τρελός βασιλιάς της Βαυαρίας Λουδοβίκος επάνω σε μια κυματιστή κορυφογραμμή νότια του Μονάχου. Ο Τζέιμς Ρόριμερ, επιμελητής του Μητροπολιτικού Μουσείου της Νέας Υόρκης και μέλος της μονάδας των Συμμάχων για τα Μνημεία, τις Καλές Τέχνες και τα Αρχεία, περιφερόταν επί εβδομάδες στην αίθουσα των χαρτών της στρατιωτικής του μονάδας, περιμένοντας την είδηση ότι οι Σύμμαχοι είχαν καταλάβει το κάστρο. Επίταξε ένα τζιπ του Ερυθρού Σταυρού και – αγνοώντας ότι θα οδηγούσε 200 χιλιόμετρα σε μια περιοχή η οποία δεν είχε ακόμα εκκαθαριστεί πλήρως από τους Γερμανούς μαχητές– όρμησε προς τα νότια για να κάνει τις έρευνές του. Οι «Άνδρες των Μνημείων»35, όπως έμειναν στην ιστορία, ήταν μια μικρή ομάδα πανεπιστημιακών και αρχιτεκτόνων που είχαν την αποστολή να προστατεύσουν και να ασφαλίσουν τους θησαυρούς της Ευρώπης, ενώ τα στρατεύματα προήλαυναν προς το Βερολίνο το 1944-45. Ο Ρόριμερ είχε περάσει λίγο χρόνο στο Παρίσι μετά την απελευθέρωσή του, τον Αύγουστο του 1944, όπου γνώρισε την Ροζ Βαλάν, Γαλλίδα ιστορικό τέχνης η οποία είχε εργαστεί στην επιχείρηση του Ρόζενμπεργκ στο Jeu de

Paume. Καθ’ όλη τη διάρκεια της κατοχής η Βαλάν κατέγραφε κρυφά ποια έργα τέχνης είχαν πάρει οι Ναζί και πού τα είχαν μεταφέρει. Ξενάγησε τον Αμερικανό επιμελητή στις αποθήκες της Ομάδας Ρόζενμπεργκ, τον κάλεσε στο διαμέρισμά της και τελικά, πάνω από ένα ποτήρι σαμπάνιας, του έδειξε τις σχολαστικά γραμμένες λίστες της. Διαβεβαίωσε τον Ρόριμερ ότι θα έβρισκε τα κλεμμένα γαλλικά έργα τέχνης στο Νόισβανσταϊν και σε μερικά άλλα κάστρα. Φτάνοντας στο φρούριο, ο Ρόριμερ έμαθε ότι οι Ναζί είχαν εξαφανιστεί, αλλά παρέμενε εκεί ο παλιός φύλακας, ο οποίος είχε αναλάβει και την προστασία του θησαυρού. «Ήταν ένα κάστρο που έμοιαζε να χτίστηκε στον αέρα 36, ένα κάστρο φτιαγμένο

για

εγωκεντρικούς,

παρανοϊκούς

και

διψασμένους

για

εξουσία

ανθρώπους», έγραφε αργότερα ο Ρόριμερ, «ένα γραφικό, ρομαντικό και απομονωμένο περιβάλλον, ιδανικό για τις δραστηριότητες μιας ομάδας εγκληματιών που λεηλατούν έργα τέχνης». Κουβαλώντας έναν τεράστιο κρίκο με κλειδιά, ο Γερμανός οδήγησε τον Ρόριμερ και τους άντρες του σε μια σκάλα σχεδόν το ίδιο απότομη όσο και τα απόκρημνα βράχια πάνω στα οποία ήταν χτισμένο το κάστρο. Ο επιμελητής έδειξε στους Αμερικανούς το ένα δωμάτιο μετά το άλλο, όλα γεμάτα λάφυρα. Βρήκαν κλειστά ακόμα κιβώτια με ανάγλυφα επάνω τα αρχικά της Ομάδας Ρόζενμπεργκ (ERR), αλλά και ταπισερί, βιβλία, χαρακτικά, καθώς και πολλούς, πάρα πολλούς πίνακες ζωγραφικής. Πίσω από μια ατσάλινη πόρτα βρήκαν δύο σεντούκια με κοσμήματα, τα οποία είχαν αρπάξει από τους Ρότσιλντ, και χιλιάδες ασημικά που ανήκαν στην οικογένεια των τραπεζιτών Νταβίντ-Βέιλ. «Περπατούσα από το ένα δωμάτιο στο άλλο σε κατάσταση έκστασης», έγραφε ο Ρόριμερ, «ελπίζοντας ότι οι Γερμανοί ήταν αντάξιοι της φήμης τους για μεθοδικότητα, και ότι είχαν φωτογραφίες, καταλόγους και αρχεία όλων εκείνων των αντικειμένων. Χωρίς αρχεία θα χρειαζόμασταν είκοσι χρόνια για να ταυτοποιήσουμε όλα τα λάφυρα». Ήταν τυχερός. Σε μια άλλη πτέρυγα του κάστρου βρήκαν 8.000 αρνητικά φωτογραφιών και μια αρχειοθήκη με κάρτες που τεκμηρίωναν τα 22.000 κομμάτια τα οποία είχε αρπάξει το προσωπικό του Ρόζενμπεργκ. Κι όμως, για έναν παράξενο λόγο οι Σύμμαχοι δεν είχαν χτυπήσει ακόμα φλέβα. Κάποια από τα πιο πολύτιμα κομμάτια έλειπαν. Δύο άλλα μέλη της ομάδας «Άνδρες των Μνημείων», ο Ρόμπερτ Πόσεϊ και ο Λίνκολν Κέρστιν, είχαν μια ιδέα τού τι μπορεί να είχε συμβεί. Στα τέλη Μαρτίου είχαν συναντήσει τυχαία έναν νεαρό

ιστορικό τέχνης ο οποίος είχε συνεργαστεί στενά με τον Γκέρινγκ και τον φον Μπερ στο Παρίσι. Τους είπε ότι θα έβρισκαν τη συλλογή κλεμμένων έργων του Χίτλερ κρυμμένη μέσα στις στοές των αλατωρυχείων λίγο έξω από το Αλτάουσε, ένα χωριό ανατολικά του Σάλτσμπουργκ. Λίγες μέρες αφότου οι αμερικανικές δυνάμεις πήραν τον έλεγχο του κάστρου, οι Πόσεϊ και Κέρστιν έσπευσαν στην Αυστρία για να ελέγξουν την πληροφορία 37. Οδηγώντας στον απόκρημνο, στριφογυριστό δρόμο που οδηγούσε στην είσοδο του ορυχείου, ανακάλυψαν θορυβημένοι ότι οι Ναζί, προτού τραπούν σε φυγή, είχαν σφραγίσει την είσοδο με εκρηκτικά. Την επόμενη όμως μέρα κατάφεραν να μπουν στη στοά μέσα από ένα μικρό άνοιγμα. Δεν άργησαν πολύ να βρουν αυτά που έψαχναν, τα οποία άστραφταν στη λάμψη των φακών τους. Στο δεύτερο κιόλας δωμάτιο που έψαξαν, ανακάλυψαν το πολύπτυχο της περίφημης Αγίας Τράπεζας της Γάνδης, του 1432. Πιο βαθιά μέσα στο βουνό, σε ένα μεγάλο δωμάτιο υπήρχαν κιβώτια με έργα τέχνης και πάνω σε ένα βρόμικο στρώμα η Μαντόνα της Μπριζ, έργο του Μιχαήλ Άγγελου. Λίγες μέρες αργότερα, ενώ ακόμα επεξεργάζονταν τον τεράστιο όγκο των έργων, εντόπισαν τον Αστρονόμο του Βερμέερ. Καταμετρώντας το σύνολο των λάφυρων, υπολόγισαν ότι οι Ναζί είχαν κρύψει στο αλατωρυχείο του Αλτάουσε περίπου 9.000 ανεκτίμητα έργα τέχνης – φορτηγά ολόκληρα με πίνακες, σχέδια, χαρακτικά, γλυπτά και ταπισερί. Συνολικά οι Ναζί είχαν κλέψει 650.000 έργα τέχνης. Οι Σύμμαχοι κατάφεραν να επιστρέψουν τα έργα στους ιδιοκτήτες τους, ξεκινώντας από την Αγία Τράπεζα της Γάνδης, η οποία στάλθηκε αεροπορικώς στους Βέλγους για να συντηρηθεί και να αρχίσει να εκτίθεται. Η ομάδα των Μνημείων πέρασε έξι χρόνια καταλογογραφώντας και επαναπατρίζοντας έργα. Πολλά έργα πάντως συνέχισαν να λείπουν –κάποια βρέθηκαν μετά από μερικές δεκαετίες, κάποια χάθηκαν, όπως φαίνεται, για πάντα– και πολλά δεν στάθηκε δυνατόν να επιστραφούν, καθώς οι δικαιωματικοί ιδιοκτήτες τους είχαν χαθεί στο Ολοκαύτωμα. Πολλά έργα επίσης τα οποία διαχειρίστηκαν ανήθικοι αγοραστές και πωλητές, εκμεταλλευόμενοι το χάος του πολέμου, έγιναν αντικείμενο πολύχρονων διεθνών διεκδικήσεων. Κάποια εμφανίστηκαν σε περίεργα μέρη ύστερα από χρόνια, όπως ένα χρηματοκιβώτιο στη Ζυρίχη, το οποίο ανήκε σε έναν έμπορο έργων τέχνης που ξανάφτιαξε την καριέρα του μετά από λίγα χρόνια στη φυλακή για τον ρόλο του στη λεηλασία της Γαλλίας. Πολλές γενιές αργότερα, το 2012, οι αρχές βρήκαν

περισσότερους από 1.400 πίνακες, αξίας ενός δισεκατομμυρίου δολαρίων, στο Μόναχο, στο διαμέρισμα του Κορνέλιους Γκούρλιτ38, του οποίου ο πατέρας, αν και εβραϊκής καταγωγής, είχε γίνει αγοραστής για το μουσείο του Χίτλερ, ενώ παράλληλα είχε αγοράσει για τον εαυτό του, σε εξευτελιστικές τιμές, εκατοντάδες «εκφυλισμένα» έργα –Ματίς, Ότο Ντιξ, Πικάσο– από Εβραίους που προσπαθούσαν να διαφύγουν. Τα απόνερα του πλιάτσικου του Ρόζενμπεργκ θα επηρέαζαν πολλές γενιές ακόμα. Στις 21 Απριλίου, ο Ρόζενμπεργκ και η οικογένειά του ταξίδεψαν βόρεια. Προσπερνώντας ερείπια και πρόσφυγες που προσπαθούσαν να φύγουν, έφτασαν τελικά στο Φλένσμπουργκ, περίπου 450 χιλιόμετρα βορειοανατολικά του Βερολίνου, στα σύνορα με τη Δανία. Εκεί στο Φλένσμπουργκ έπεσε η βόμβα. Στις 30 Απριλίου και ώρα τρεις και μισή το απόγευμα, ο Χίτλερ και η Εύα Μπράουν, που είχαν παντρευτεί την προηγουμένη, κλείστηκαν στο γραφείο του και έδωσαν τέλος στη ζωή τους, εκείνος με πιστόλι, εκείνη με δηλητήριο. Πέντε ώρες μετά, ο Γκέμπελς και η γυναίκα του αυτοκτόνησαν, αφού πρώτα επέμειναν οι γιατροί που βρίσκονταν κοντά τους να χορηγήσουν αναισθησία και στη συνέχεια δηλητήριο στα έξι παιδιά τους. Στις τελευταίες του οδηγίες ο Χίτλερ παρέκαμψε τον Γκέρινγκ και τον Χίμλερ, και όρισε διάδοχό του τον μέγα ναύαρχο Καρλ Ντένιτς, αρχηγό του γερμανικού πολεμικού ναυτικού, του οποίου η καινοτόμα στρατηγική να χρησιμοποιήσει υποβρύχια με την «τακτική της αγέλης» (Rudeltaktik) βοήθησε τους Ναζί να βυθίσουν περίπου 3.000 εμπορικά και συμμαχικά πολεμικά πλοία κατά τη διάρκεια του πολέμου. Το μόνο αποτέλεσμα που είχε αυτός ο διορισμός ήταν να επωμιστεί ο Ντένιτς το όνειδος της επίσημης συνθηκολόγησης της Γερμανίας με τους Συμμάχους, την οποία υπέγραψε στις 8 Μαΐου, οκτώ ημέρες μετά την αυτοκτονία του Χίτλερ. Ο Ρόζενμπεργκ, τον οποίο ο Ντένιτς είχε απαλλάξει επισήμως από τα καθήκοντά του ως υπουργού των κατεχόμενων ανατολικών εδαφών στις 6 Μαΐου, περπατούσε στην ακτογραμμή του φιορδ του Φλένσμπουργκ39, ενός στενού κόλπου στη Βαλτική Θάλασσα, και σκεφτόταν πού τον είχε φέρει η ζωή του. Σκεφτόταν τη γενέτειρά του στην Εσθονία, περίπου 950 χιλιόμετρα βορειοανατολικά. Ήξερε ότι δεν θα την ξανάβλεπε. Επιστρέφοντας στο αρχηγείο, έπεσε, χτύπησε άσχημα το πόδι του και κατέληξε πάλι στο νοσοκομείο. Απέδωσε το πέσιμό του στον πόνο του ποδιού του που τον ταλαιπωρούσε χρόνια τώρα, αλλά ο Άλμπερτ Σπέερ, ο αρχιτέκτονας του

Χίτλερ και μετά το 1942 υπουργός εξοπλισμών και πολεμικής παραγωγής, έδωσε μια διαφορετική εκδοχή. «Βρέθηκε σχεδόν άψυχος»40, έγραψε. «Έλεγε ότι είχε φαρμακωθεί και υποψιαστήκαμε ότι έκανε απόπειρα, αλλά τελικά αποδείχτηκε ότι ήταν απλώς πιωμένος». Στις 18 Μαΐου, οι Βρετανοί ήρθαν να τον συλλάβουν. Ο ίδιος έλεγε ότι έξι μέρες νωρίτερα είχε στείλει επιστολή στον στρατάρχη Μπέρναρντ Μοντγκόμερι «θέτοντας τον εαυτό μου στη διάθεσή του»41. Σύμφωνα με άλλες αφηγήσεις, κάποιοι στρατιώτες έπεσαν πάνω του ενώ αναζητούσαν τον Χίμλερ. Ο αρχηγός των SS συνελήφθη από τους

Συμμάχους

στις

21

Μαΐου,

καθώς

προσπαθούσε

να

δραπετεύσει

μεταμφιεσμένος, και αυτοκτόνησε δυο μέρες μετά με υδροκυάνιο. Ο Ρόζενμπεργκ φίλησε τη γυναίκα του και την κόρη του, οι οποίες έκλαιγαν με λυγμούς, και κατευθύνθηκε κουτσαίνοντας προς το αυτοκίνητο που θα τον οδηγούσε στη φυλακή. Καθισμένος στο κελί του, άκουσε δύο φρουρούς να προσπαθούν να τραγουδήσουν τη «Λιλή Μαρλέν», το τραγούδι που είχε γίνει μόδα για τους στρατιώτες και των δύο πλευρών, το παράπονο ενός στρατιώτη γιατί είχε αποχωριστεί την αγαπημένη του. Λίγες μέρες αργότερα ο Ρόζενμπεργκ μεταφέρθηκε, φορώντας χειροπέδες, σε ένα αεροδρόμιο από όπου πέταξε προς τα νότια. Κοιτάζοντας έξω από το παράθυρο είδε τα ερείπια της Κολονίας. «Σαν να είχαν ποδοπατηθεί από γιγάντια θηρία, τα συντρίμμια της Κολονίας σχημάτιζαν σωρούς γύρω από τον καθεδρικό», έγραψε ο Ρόζενμπεργκ αργότερα. «Ανατιναγμένες γέφυρες στον ποταμό. Μια έρημος που απεικόνιζε την τρομερή μοίρα του λαού και του Ράιχ». Συνειδητοποιώντας ότι κατευθύνονταν προς τα δυτικά, τον κυρίευσε ένα κύμα ανακούφισης. Δεν θα τον παρέδιδαν στους Σοβιετικούς. Αντίθετα, τον άφησαν στο Palace Hotel, στη λουτρόπολη Μοντόρφ-λε-μπεν του Λουξεμβούργου, στα σύνορα με τη Γερμανία. Όταν έφτασε, βρήκε εκεί πολλούς άλλους επιζήσαντες ηγέτες του Γ΄ Ράιχ. Μεταξύ αυτών ήταν και ο Γκέρινγκ, ο οποίος είχε καταφέρει να δραπετεύει από τον κατ’ οίκον περιορισμό στο Όμπερσαλτσμπεργκ, αλλά τελικά οι Σύμμαχοι τον συνέλαβαν. Το οκταώροφο ξενοδοχείο, από το οποίο αφαιρέθηκαν όλα τα πολυτελή έπιπλα και οι διακοσμήσεις, είχε μετατραπεί σε έναν απλό χώρο κράτησης των μεγαλύτερων εγκληματιών πολέμου του αιώνα. Δεν υπήρχαν κηροπήγια, χαλιά, κουρτίνες και

κρεβάτια. Κάγκελα είχαν αντικαταστήσει τα παράθυρα. Οι κρατούμενοι κοιμόνταν σε στρατιωτικά ράντζα με αχυρένια στρώματα και τραχιές κουβέρτες. Για να αποφεύγονται οι αυτοκτονίες, χρησιμοποιήθηκαν τραπέζια που δεν άντεχαν το βάρος ενός ανθρώπου. Ο Ρόζενμπεργκ υποβλήθηκε σε πλήρη σωματικό έλεγχο, τα ρούχα του εξετάστηκαν εξονυχιστικά για αμπούλες δηλητηρίου και αιχμηρά αντικείμενα, και του αφαιρέθηκαν τα κορδόνια και οι ζώνες. Το προσωρινό του σπίτι έπαψε να ονομάζεται Palace Hotel. Οι Αμερικανοί του είχαν δώσει νέο όνομα: Στρατόπεδο Εγκληματιών Πολέμου, και για συντομία χρησιμοποιούσαν τα αρχικά ASHCAN (Allied Supreme Headquarters Center for Axis Nationals). φωτο 390 [402] Η Νυρεμβέργη ερειπωμένη (Εθνικά Αρχεία).

23. «Πιστός σ’ εκείνον ως το τέλος» Στις 8 Μαρτίου 1945, ο Ρόμπερτ Κέμπνερ και η σύζυγός του παρουσιάστηκαν στο ομοσπονδιακό δικαστήριο, στη γωνία Ενάτης οδού και Μάρκετ στη Φιλαδέλφεια, και έδωσαν τον όρκο που απαιτείται για να πολιτογραφηθούν Αμερικανοί πολίτες 1. Εκείνος φορούσε κοστούμι και ριγέ γραβάτα, εκείνη ένα λουλούδι στο καπέλο. Ο Κέμπνερ κέρδισε την ιθαγένειά του με την αξία του. Η δουλειά του για τις δημόσιες υπηρεσίες είχε διευρυνθεί σημαντικά τα τελευταία τρία χρόνια του πολέμου. Δεν παρείχε μόνο τις γνώσεις του ως εμπειρογνώμονα στο Υπουργείο Δικαιοσύνης και πληροφορίες στο FBI, αλλά αναφερόταν επίσης στο Τμήμα Στρατιωτικών Πληροφοριών του Υπουργείου Πολέμου και, μαζί με τη σύζυγό του και μια ομάδα βοηθών, συνέτασσε εκτενείς εκθέσεις για το Γραφείο Στρατηγικών Υπηρεσιών (OSS)2, τον προκάτοχο της CIA. Στην OSS οι Κέμπνερ συνεργάζονταν με τον Χένρι Φιλντ, έναν ανθρωπολόγο στον οποίο ο Ρούζβελτ είχε αναθέσει να μελετήσει αυτό που θεωρούσε το πιο πιεστικό μεταπολεμικό ζήτημα: τη μετανάστευση και την επανεγκατάσταση των διεθνών προσφύγων. Το άκρως απόρρητο σχέδιο «Μ» περιλάμβανε τελικά περισσότερες από 600 εκθέσεις γενικού ενδιαφέροντος. Η συμβολή των Κέμπνερ ήταν ένα μητρώο των λιγότερο ή περισσότερο σημαντικών Γερμανών αξιωματούχων, καθώς και μια έκθεση, διαρθρωμένη σε πέντε μέρη, σχετικά με τις γυναίκες στη ναζιστική Γερμανία. Οι έρευνες διανεμήθηκαν στα αρμόδια στελέχη στην Ουάσινγκτον και στη συνέχεια, μετά τον θάνατο του Ρούζβελτ, μπήκαν «στη ζώνη του λυκόφωτος, στην οποία οι αναφορές αρχειοθετούνται και λησμονούνται»3. Ο Κέμπνερ συνέχισε να ελπίζει ότι θα σταματούσε να δουλεύει ως ειδικός συνεργάτης και θα αποκτούσε τελικά μια θέση πλήρους απασχόλησης στο FBI. Αν και δεν ήταν καθόλου σαφές κατά πόσο είχε μέλλον εκεί, απέρριψε δύο καλά αμειβόμενες εργασίες στην Ουάσινγκτον4: η πρώτη, με μισθό 6.200 δολάρια ετησίως, ήταν μια θέση ερευνητή στην Υπηρεσία Κηδεμονίας Ξένης Περιουσίας 1, που επέβλεπε την κατάσχεση της περιουσίας των εχθρών των ΗΠΑ· η δεύτερη δουλειά, με μισθό 5.600 δολάρια ετησίως, ήταν μια θέση ερευνητή στο Υπουργείο Πολέμου, που προετοίμαζε τις δίκες για τα εγκλήματα πολέμου σε βάρος των Ναζί.

1

Office of Alien Property Custodian: υπηρεσία της αμερικανικής κυβέρνησης κατά τον Α΄ και τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, για την προστασία και διαχείριση της περιουσίας που ανήκε στους εχθρούς των ΗΠΑ (Σ.τ.Μ.).

Αλλά με τα συμμαχικά στρατεύματα να πλησιάζουν στο Βερολίνο και τις διώξεις για εγκλήματα πολέμου στον ορίζοντα, ο Κέμπνερ άρχισε να επιδιώκει τη συμμετοχή του σε αυτήν που φαινόταν ότι θα είναι η δίκη του αιώνα. Η δουλειά του κατά των κατηγορούμενων Γερμανών στασιαστών τον είχε βοηθήσει να αποκτήσει σημαντικές διασυνδέσεις. Προωθώντας τον εαυτό του για μια θέση στην ομάδα των κατηγόρων, ο Κέμπνερ έγραψε ότι πίστευε πως οι δίκες αυτές ήταν η κατάληξη της υπόθεσης που είχε επιχειρήσει να ανοίξει τη δεκαετία του 1930. «Θα ήταν καλή ιδέα», έγραφε, «να υπάρχει τουλάχιστον ένα άτομο με μια σχετική γνώση της γερμανικής διοίκησης, των νόμων και των πρακτικών της, καθώς και των σωστών απαντήσεων που πρέπει να δοθούν στα ψέματα των κατηγορουμένων σας»5. Οι Σύμμαχοι ήδη από το 1942 ζητούσαν να οδηγηθούν οι εχθροί τους ενώπιον της δικαιοσύνης ως εγκληματίες πολέμου, αλλά δεν συμφωνούσαν στον τρόπο με τον οποίο θα το έκαναν. Κάποια στιγμή ο Τσόρτσιλ υποστήριξε εκτέλεση με συνοπτικές διαδικασίες, αλλά ο Στάλιν ήθελε δίκες. Ο Χένρι Μόργκενταου, υπουργός Οικονομικών του Ρούζβελτ, πρότεινε αυστηρά αντίποινα στη χώρα που είχε σύρει την Ευρώπη και την Αμερική σε δύο παγκόσμιους πολέμους. Ήθελε τη διάλυση του στρατού. Ήθελε τη μόνιμη καταστροφή της γερμανικής βιομηχανίας. Ήθελε τη φυλάκιση των Ναζί και την καταδίκη τους σε καταναγκαστικά έργα. Ήθελε την άμεση εκτέλεση των ηγετών τους. Ο υπουργός Πολέμου Χένρι Στίμσον έφερνε αντιρρήσεις σε αυτή την εκδικητική ιδέα. Δεν θα είχε νόημα να χρησιμοποιηθούν οι τακτικές των Ναζί εναντίον τους. «Είναι πρωταρχικής σημασίας ότι με την προσεκτική σύλληψη, την ανάκριση και τη δίκη όλων των ηγετών των Ναζί και των οργάνων τρομοκράτησης του ναζιστικού συστήματος όπως η Γκεστάπο», έγραφε ο Στίμσον, «μπορούμε να δείξουμε την αποστροφή του κόσμου για ένα τέτοιο σύστημα». Ο Ρούζβελτ υποστήριξε τον Στίμσον και το 1945 οι Σύμμαχοι συμφώνησαν ότι ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος θα τελείωνε με τους ηγέτες των Ναζί στο εδώλιο6. Τέθηκαν άπειρα ζητήματα σχετικά με τον τρόπο διεξαγωγής των δικών για εγκλήματα πολέμου. Δεν υπήρχε προηγούμενο, ούτε κανόνες ή μηχανισμοί. Ο Στίμσον ανέθεσε στο Υπουργείο Πολέμου να μελετήσει το πρόβλημα και ένας χαμηλόβαθμος δικηγόρος, ο συνταγματάρχης Μάρεϊ Σ. Μπερνέις συνέταξε ένα σύντομο υπόμνημα το οποίο αποτέλεσε τη βάση για τη λειτουργία του ένδοξου αλλά και αρκετά ατελούς Διεθνούς Στρατοδικείου. Ο Μπερνέις υποστήριξε ότι το ναζιστικό σύστημα ήταν μια μεγάλη συνωμοσία και συνεπώς οι ηγέτες του μπορούν να κριθούν

ένοχοι ως εγκληματίες. Ταυτόχρονα, τα επιμέρους στοιχεία του ναζιστικού μηχανισμού –το κόμμα, τα SS, η Γκεστάπο– ήταν εγκληματικές οργανώσεις αυτές καθαυτές και το κάθε μέλος τους μπορούσε να θεωρηθεί επίσης εγκληματίας. Μέσα σε έξι σελίδες, ο Μπερνέις είχε βρει τρόπο να οδηγήσει τόσο τους ηγέτες όσο και τους απλούς Ναζί ενώπιον της δικαιοσύνης σε μια δραματική δίκη7. Η άποψη αυτή δέχτηκε επικρίσεις. Πρώτ’ απ’ όλα, το κατηγορητήριο στο σύνολό του θα έδινε την εντύπωση εκ των υστέρων νομοθέτησης, καθώς οι Ναζί θα κρίνονταν ένοχοι για εγκλήματα τα οποία θεσμοθετήθηκαν αφού τα είχαν διαπράξει. Και άλλωστε επρόκειτο να καταδικαστούν εκατομμύρια άνθρωποι απλώς γιατί ήταν μέλη μιας τεράστιας εγκληματικής οργάνωσης; Αλλά το σχέδιο του Μπερνέις κέρδισε την προσοχή του ανθρώπου που τον Μάιο του 1945 ορίστηκε επικεφαλής της ομάδας των Αμερικανών κατηγόρων, δικαστή του Ανώτατου Δικαστηρίου των ΗΠΑ, Ρόμπερτ Τζάκσον. Το καλοκαίρι ο Τζάκσον είχε συναντηθεί με τους επικεφαλής της βρετανικής, της γαλλικής και της σοβιετικής αντιπροσωπείας προκειμένου να επεξεργαστούν έναν καταστατικό χάρτη για το δικαστήριο εγκλημάτων πολέμου. Σε γενικές γραμμές ακολουθήθηκαν οι ιδέες που πρότεινε ο δικηγόρος του Υπουργείου Πολέμου. Οι βασικές κατηγορίες θα ήταν: συνωμοσία για τον σχεδιασμό και τη διάπραξη επιθετικού πολέμου, διάπραξη εγκλημάτων πολέμου –δολοφονίες και κακομεταχείριση πολιτών, καταναγκαστική εργασία και εκτέλεση αιχμαλώτων– και διάπραξη εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας, μεταξύ των οποίων και εξόντωση των Εβραίων. Είκοσι τρεις κατηγορούμενοι δικάστηκαν ως «κύριοι εγκληματίες πολέμου», μεταξύ των οποίων οι Γκέρινγκ, Ρίμπεντροπ, Ες, Ρόζενμπεργκ και, ερήμην του, ο Μπόρμαν, ο οποίος δεν εντοπίστηκε ποτέ μετά τον πόλεμο. Ο Ρόμπερτ Τζάκσον είδε τη δίκη αυτή όχι απλώς ως μια ιστορική ευκαιρία να δημιουργήσει ένα ισχυρό νέο διεθνές νομικό δεδικασμένο, αλλά ως μια υπόθεση ηθικής τάξης. Ταυτόχρονα προσπάθησε να μην δοθεί η εντύπωση ότι το δικαστήριο θα είναι ένα δικαστικό σόου, μια εκδίκηση κρυμμένη κάτω από τη δικαστική τήβεννο8. Ο Τζάκσον έμαθε την ύπαρξη του Κέμπνερ μέσω της εργασίας του στο Υπουργείο Πολέμου. Όπως το συνήθιζε, είχε στείλει αυτόκλητα μερικές προτάσεις για τις σχεδιαζόμενες δίκες στο Τμήμα Εγκλημάτων Πολέμου του υπουργείου. Αν και είχε αρνηθεί την πρότασή τους για εργασία πλήρους απασχόλησης, διατηρώντας τις ελπίδες του για δουλειά στο FBI, σύντομα προσελήφθη ως εξωτερικός συνεργάτης

ειδικός στη σύνταξη εκθέσεων για την «οργάνωση, το προσωπικό και τις δραστηριότητες» της γερμανικής κυβέρνησης, την ιστορία του ναζιστικού κόμματος και τις λεπτομέρειες των γερμανικών συστημάτων αρχειοθέτησης. Οι εκθέσεις, για τις οποίες αμειβόταν με 25 δολάρια ημερησίως, θα χρησίμευαν ως ενημερωτικό υλικό9 για εκείνους που θα συλλάμβαναν και θα δίκαζαν τους εγκληματίες πολέμου. Ο Κέμπνερ συνέγραψε επίσης μια σειρά από σύντομα βιογραφικά των βασικών πρωταγωνιστών, μεταξύ αυτών και ένα λεπτομερές έγγραφο για τον Γκέρινγκ. Ο πρόσφυγας δικηγόρος τεκμηρίωνε ότι ο Γκέρινγκ είχε ιδρύσει την Γκεστάπο, τον «μηχανισμό παράνομων συλλήψεων, κρατήσεων και κατασχέσεων περιουσιών». Ενέπλεξε τον Γκέρινγκ στην πυρκαγιά στο Ράιχσταγκ, που ώθησε τον πρόεδρο Χίντενμπουργκ να υπογράψει το διάταγμα με το οποίο κήρυττε τη χώρα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, καταργώντας τα πολιτικά δικαιώματα στη Γερμανία. Η άμεση συνέπεια εκείνου του διατάγματος ήταν η συντριβή, σε εθνικό επίπεδο, των κομμουνιστών, των ειρηνιστών και άλλων εχθρών των Ναζί. «Το διάταγμα παρέμεινε σε ισχύ μέχρι την ήττα του Γ΄ Ράιχ, το 1945, και αποτέλεσε το βασικό εργαλείο για την πολιτική εξόντωσης και κατάσχεσης περιουσιών των Ναζί σε όλη την Ευρώπη. Έτσι ο Γκέρινγκ […] έγινε υπεύθυνος για όλες αυτές τις πράξεις». Ο στρατάρχης του Ράιχ δεν θα διαφωνούσε, ανέφερε ο Κέμπνερ: είχε αναλάβει δημόσια την ευθύνη για τις πράξεις των υφισταμένων του σε μια ομιλία του προς τους αξιωματούχους στην πόλη Ντόρτμουντ, σχεδόν αμέσως μετά την ανάληψη της εξουσίας από τους Ναζί. «Κάθε σφαίρα που φεύγει από πιστόλι αστυνομικού είναι δική μου σφαίρα. Αν αυτό λέγεται δολοφονία, τότε έχω δολοφονήσει. Για όλα αυτά έχω δώσει διαταγές, τα υπερασπίζομαι. Είναι δική μου η ευθύνη και δεν φοβάμαι». Η σύνοψη του Κέμπνερ10 δεν αντιπροσώπευε ένα πλήρες κατηγορητήριο, αλλά ήταν μια καλή αρχή. Το έγγραφο έκανε τον γύρο του Υπουργείου Δικαιοσύνης και ο Κέμπνερ προσείλκυσε την προσοχή του στενού κύκλου του Τζάκσον, στον οποίο ανήκε και ο Μπερνέις. «Γνωρίζει σε βάθος τις δραστηριότητες των Ναζί πριν την ανάληψη της εξουσίας από αυτούς, δεν αναχώρησε από τη Γερμανία πριν το 1935 ή το 1936, εξακολουθεί να παρακολουθεί τη δράση τους μέχρι σήμερα, και έχει μεγάλη εμπειρία στον τρόπο αντιμετώπισης στις ΗΠΑ των υποθέσεων σχετικά με τη ναζιστική διείσδυση και ανατροπή», έγραφε ο Μπερνέις στον Τζάκσον στις 17 Ιουλίου. «Η έρευνά του για τον Γκέρινγκ […] είναι βάσιμη, στέρεη. Θεωρώ ότι μπορούμε να τον αξιοποιήσουμε»11. Τρεις μέρες μετά, ο Κέμπνερ ανήκε επισήμως στην ομάδα. Είπε

στους ανωτέρους του στο FBI ότι θα έπαιρνε «άδεια άνευ αποδοχών» για δέκα περίπου εβδομάδες. Όλα εκείνα τα χρόνια που έγραφε εκατοντάδες επιστολές και υπομνήματα και εκθέσεις επιτέλους απέδωσαν καρπούς. Του δόθηκε η στολή του πολιτικού υπάλληλου του στρατού, με τα τριγωνικά διακριτικά στα πέτα, διακοσμημένα με τα αρχικά «US», και στις 3 Αυγούστου πέταξε από την Ουάσινγκτον στο Λονδίνο περνώντας από τις Βερμούδες, τις Αζόρες και το Παρίσι. Χωριστά, σε δύο κιβώτια που ζύγιζαν περίπου 40 κιλά12, έστειλε μέρος του υλικού που είχε συγκεντρώσει σχετικά με τη Γερμανία και τους Ναζί. Ο Κέμπνερ, άνθρωπος με υπερμέγεθες εγώ, δεν μπορούσε παρά να αισθάνεται ότι επιστρέφει στην πατρίδα του ως βασικός παράγοντας σε έναν στρατό κατακτητών. «Τελειώνω κάτι που ξεκίνησα πριν από δεκαέξι χρόνια» 13, εξήγησε σε έναν ανταποκριτή

εφημερίδας.

Πολύ

καιρό

αργότερα

είπε:

«Ήθελα

μόνο

να

αποκαταστήσω ένα μικρό κομμάτι δικαιοσύνης στον κόσμο»14. Η Νυρεμβέργη ήταν ένας σωρός ερείπια, ένα νεκροταφείο 15. Δεκάδες χιλιάδες πτώματα θαμμένα κάτω από βομβαρδισμένα κτήρια. Η ατμόσφαιρα μύριζε απολυμαντικό. Οι επισκέπτες προειδοποιούνταν να μην πίνουν νερό της βρύσης. Μέρος του κτηρίου των βαυαρικών δικαστηρίων, του Μελάθρου της Δικαιοσύνης, είχε ανατιναχθεί στη διάρκεια του πολέμου. Τα τζάμια του ήταν σπασμένα, οι σωλήνες του νερού κομμένοι, οι αίθουσες καμένες. Μια βόμβα είχε πέσει κατευθείαν στο υπόγειο· αλλά, ως εκ θαύματος, το πέτρινο οικοδόμημα στεκόταν ακόμη όρθιο ανάμεσα στα συντρίμμια, και τα στελέχη του Διεθνούς Στρατοδικείου αποφάσισαν ότι θα δίκαζαν εκεί τους Ναζί εγκληματίες πολέμου. Πρώτα όμως έπρεπε να διώξουν από εκεί τους Αμερικανούς στρατιώτες που είχαν μετατρέψει την κεντρική δικαστική αίθουσα σε μπαρ. «ΜΠΥΡΑ

ΑΠΟΨΕ,

½

ΜΑΡΚΟ»,

έγραφε η πινακίδα όταν οι δικηγόροι

ήρθαν να ελέγξουν τον χώρο. Αυτή η συνάντηση στη Νυρεμβέργη είχε και συμβολική σημασία. Εκεί οργάνωναν οι Ναζί τα τεράστια συνέδρια του κόμματος γιορτάζοντας την αναβίωση της Γερμανίας. Εκεί στέρησαν από τους Εβραίους την ιθαγένεια, το 1935. Τώρα στη Νυρεμβέργη θα λογοδοτούσαν οι υπεύθυνοι για τα εγκλήματά τους. Στις 12 Αυγούστου, ο Ρόζενμπεργκ και οι άλλοι κατηγορούμενοι μεταφέρθηκαν με ένα C-47 από το Μπαντ Μοντόρφ. «Λοιπόν, φίλοι μου» 16, είπε ο Γκέρινγκ κοιτάζοντας έξω από το παράθυρο, «κοιτάξτε καλά τον Ρήνο. Ίσως είναι η τελευταία

φορά που τον βλέπουμε». Μεταφέρθηκαν στη φυλακή πίσω από τo δικαστικό μέγαρο, όπου περίμεναν τη δίκη τους στην πτέρυγα C. Ο Ρόζενμπεργκ τοποθετήθηκε στο κελί 16, στο χαμηλότερο επίπεδο, ανάμεσα από τον Άλμπερτ Σπέερ, αρχιτέκτονα του Χίτλερ και επινοητή της καταναγκαστικής εργασίας ως μέσου για τη λειτουργία των γερμανικών εργοστασίων πολεμικής παραγωγής, και τον Χανς Φρανκ, τον απάνθρωπο αρχηγό του Γενικού Κυβερνείου της Πολωνίας. Σε κάθε κελί υπήρχαν ένα ράντζο, μια καρέκλα και ένα ξεχαρβαλωμένο τραπέζι. Μια τουαλέτα στη γωνία ήταν το μόνο μέρος στο οποίο ξέφευγαν από το άγρυπνο βλέμμα των φρουρών, που είχαν οδηγίες να παρακολουθούν αδιάκοπα τους κρατουμένους προκειμένου να αποφευχθούν οι αυτοκτονίες. Τη νύχτα έπεφτε πάνω τους ένας προβολέας. «Τους φανταζόμουν να κουλουριάζονται στα κελιά τους σαν πληγωμένα αγρίμια»17, έγραφε ο Έιρι Νιβ, μέλος της βρετανικής ομάδας κατηγόρων, που είχε δραπετεύσει από ένα γερμανικό στρατόπεδο κράτησης στη διάρκεια του πολέμου. «Φοβόμουν και να τους πλησιάσω, όπως οπισθοχωρεί κανείς μπροστά σε ένα πτώμα». Οι φυλακισμένοι έπρεπε να έχουν τα χέρια τους πάντα έξω από τις κουβέρτες, ένας κανόνας για τον οποίο ο Ρόζενμπεργκ διαμαρτυρήθηκε ιδιαίτερα. Κάθε φορά που προσπαθούσε να ζεστάνει τα χέρια του γλιστρώντας τα κάτω από τα σκεπάσματα, ο φρουρός τον σκουντούσε και τον ξυπνούσε 18. Οι επαφές ανάμεσα στους κατηγορούμενους ήταν αυστηρά περιορισμένες και τους επιτρεπόταν μόνο ένα γράμμα την εβδομάδα από την οικογένειά τους. Η μοναδική πραγματική ανθρώπινη επαφή που είχαν ήταν οι συνεδρίες με τους ψυχολόγους της φυλακής και οι συναντήσεις με τους ανακριτές. Τους μήνες πριν από την έναρξη της δίκης, ο Ρόζενμπεργκ ανακρίθηκε περισσότερες από δέκα φορές. Στην πρώτη κιόλας ανάκριση στη Νυρεμβέργη, στις 14 Αυγούστου, τον εξέτασαν κατ’ αντιπαράσταση με το ημερολόγιό του, το οποίο ο ίδιος ονόμαζε «σημειώσεις» και «σύντομες εντυπώσεις». Ο ανακριτής τον κατηγόρησε ότι απέφευγε να απαντήσει και τον προειδοποίησε ότι οι απαντήσεις του θα ανατραπούν από τις ογκώδεις τεκμηριωμένες αποδείξεις που υπήρχαν πια στα χέρια των Συμμάχων. «Γνωρίζετε ότι έχουμε όλα τα προσωπικά σας έγγραφα, σωστά;» «Το άκουσα», απάντησε ο Ρόζενμπεργκ. «Δεν το γνωρίζω». «Σκεφτείτε την κατάσταση απόψε», είπε ο ανακριτής, «και αν δεν πείτε την αλήθεια πιο πρόθυμα από όσο σήμερα, θα καταλήξετε σε μεγάλους μπελάδες»19.

Ένας από τους δικηγόρους που παρακολουθούσαν εκείνη την ημέρα ήταν ο Τόμας Τζ. Ντοντ20, ομοσπονδιακός εισαγγελέας που είχε εργαστεί με τον Κέμπνερ το 1942 σε μια υπόθεση κατασκοπείας Ναζί στο Κονέκτικατ. Χαρακτήρισε τον Ρόζενμπεργκ «οξυδερκή, πονηρό και κρυψίνου», αλλά παρατήρησε επίσης τα σημάδια της φθοράς στο καφέ κοστούμι του. «Σκεφτόμουν την πτώση των ισχυρών», έγραψε ο Ντοντ στη σύζυγό του. «Εδώ, σε αυτή την πόλη, όπου περπατούσε καμαρωτός, ντυμένος με τα φανταχτερά ρούχα των Ναζί, τώρα είναι φυλακισμένος μέσα στα ερείπια»21. Έναν μήνα αργότερα, ο Ρόζενμπεργκ προσπαθούσε μάταια να εξηγήσει στον Ντοντ τη φιλοσοφία του και να απαλλαγεί από την κατηγορία ότι εκείνος και ο Χίτλερ σχεδίαζαν το τέλος των εκκλησιών μετά τον πόλεμο. «Δεν είναι γεγονός», ρώτησε ο Ντοντ, «ότι είχατε την πρόθεση να καταστρέψετε τις παλιές καθιερωμένες θρησκείες;»22 «Λοιπόν…» άρχισε ο Ρόζενμπεργκ. «Δεν χρειάζεται να βγάλετε λόγο για να απαντήσετε σε μια τέτοια ερώτηση», τον διέκοψε ο Ντοντ. «Σε μια τέτοια ερώτηση είμαι υποχρεωμένος να απαντήσω όχι», είπε. Ο κατήγορος πρότεινε να διαβάσει ο ίδιος ο Ρόζενμπεργκ το βιβλίο του, αλλά εκείνος ισχυρίστηκε ότι ποτέ δεν είχε ενδιαφερθεί για έναν «επίσημο πόλεμο» με τον κλήρο. «Ενδιαφερθήκατε όμως αδιαμφισβήτητα για έναν πόλεμο κατά των Εβραίων, έτσι;» «Ναι», απάντησε ο Ρόζενμπεργκ, «για την εξάλειψη των Εβραίων από την πολιτική ηγεσία του Ράιχ». «Θέλατε να τους διώξετε όλους από τη Γερμανία». «Ε, αυτή ήταν η απλούστερη λύση στο πρόβλημα». Ο Ρόζενμπεργκ παραδέχτηκε ότι οι θεωρίες του για τους Εβραίους «εφαρμόζονταν συχνά» από τους Ναζί. «Ντρέπεστε τώρα για τις απόψεις τις οποίες εκφράζατε επί πολλά χρόνια ενόσω βρισκόσασταν στην εξουσία;» ρώτησε ο Ντοντ. «Απαντήστε με ένα ναι ή ένα όχι». «Όχι», ήταν η απάντηση του Ρόζενμπεργκ. «Έχετε επίγνωση κάποιας δικής σας ευθύνης για τη σημερινή δυσχερή κατάσταση της Γερμανίας;» «Στη διάρκεια αυτού του τελευταίου μήνα, αναρωτήθηκα συχνά αν θα μπορούσα να έχω κάνει κάτι καλύτερο», απάντησε εκείνος. «Ίσως, κατά τη διάρκεια αυτών των είκοσι ετών, να μου ξέφυγαν κάποιες λέξεις που, με καθαρό μυαλό, σήμερα δεν θα

χρησιμοποιούσα. Αλλά και πάλι εκφράστηκα έτσι σε καιρό πολέμου. Ως μέλος ενός κινήματος που είναι υπεύθυνο για αυτό που συνέβη, είμαι ασφαλώς υπεύθυνος ως έναν βαθμό. Αλλά η ουσία αυτού στο οποίο στόχευα, αυτού που εννοούσα και ήθελα να προκαλέσω, ήταν αξιοπρεπής και τίμια, και ακόμα και σήμερα δεν μπορώ να σκεφτώ διαφορετικά». Έπειτα σταμάτησε και, προφανώς αντιλαμβανόμενος τι είχε παραδεχτεί, προσπάθησε να πάρει πίσω την παρατήρησή του. «Μπορώ να αναλάβω την ευθύνη μόνο για όσα έκανα προσωπικά». Πολύωρες ανακρίσεις ακολούθησαν τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο, όπου ο ανακριτής Τόμας Χίνκελ έφερνε τον Ρόζενμπεργκ σε αντιπαράθεση με μια σειρά εγγράφων, καθώς ο μαχητικός Ναζί ανέπτυσσε παράλογα και μπερδεμένα επιχειρήματα για την υπεράσπισή του. Υποστήριζε ότι οι ναζιστικές πολιτικές κατά των Εβραίων αποτελούσαν «αμυντικά» μέτρα23 εναντίον ενός επιθετικού εχθρού που ήθελε να καταστρέψει τη Γερμανία. Οι Γερμανοί απέλασαν τους Εβραίους, όπως ακριβώς οι Σιωνιστές λέγεται ότι ανάγκασαν τους Παλαιστίνιους να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους. Παραδέχτηκε ότι αιχμάλωτοι πολέμου πέθαναν από την έκθεση στα καιρικά φαινόμενα και από ασιτία. Αλλά το ίδιο ίσχυε για τους Γερμανούς στρατιώτες 24. Προσπάθησε να αρνηθεί ότι το κεντρικό θέμα της ναζιστικής ιδεολογίας ήταν ότι η «Άρια» φυλή είναι ανώτερη από όλες τις άλλες 25. Είπε ότι ναι μεν κατασχέθηκαν βιβλία και έργα τέχνης από την ειδική ομάδα του (Einsatzstab), αλλά ήταν πιθανό η Γερμανία να επέστρεφε κάποια από αυτά μια μέρα 26. Αρνήθηκε ότι γνώριζε τι συνέβαινε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Γερμανίας, δεν είχε βρεθεί ποτέ σε κάποιο από αυτά, είπε, και «η αστυνομία τηρούσε σιγήν ιχθύος σχετικά με το θέμα» 27. Αρνήθηκε ότι είχε την παραμικρή σχέση με τις θανατώσεις των Εβραίων στα ανατολικά εδάφη28, αν και η πολιτική διοίκησή του είχε εμπλακεί βαθιά στο Ολοκαύτωμα. «Άκουσα ότι έγιναν κάποιες εκτελέσεις Εβραίων», ομολόγησε ο Ρόζενμπεργκ στις 22 Σεπτεμβρίου. «Τι κάνατε όταν το μάθατε αυτό;» ρώτησε ο ανακριτής Χίνκελ. «Κάνατε κάποια έρευνα;» «Όχι». «Γιατί όχι;» «Δεν μπορούσα», απάντησε. «Δεν ήταν στην αρμοδιότητά μου».

Υποστήριξε ότι όλες του οι προσπάθειες να μάθει κάτι παραπάνω αντικρούονταν από τα SS, και ότι ακόμα κι αν πίεζε «δεν θα έπαιρνε καμία απάντηση ούτως ή άλλως». «Γνωρίζατε ότι ήταν πολιτική του Χίμλερ η εξόντωση των Εβραίων, σωστά;». «Με αυτή τη μορφή και αυτό τον τρόπο δεν το πίστευα ως το τέλος». «Ενημερωθήκατε όμως σχετικά. Ή όχι;» «Όχι», ισχυρίστηκε ο Ρόζενμπεργκ, «δεν ενημερώθηκα». Υποβάθμισε τόσο τον ρόλο του υπουργείου του που τελικά έμοιαζε όχι μόνο ανίσχυρο αλλά και άσκοπο. «Θα ήθελα να επισημάνω ότι η έδρα μου βρίσκονταν στο Βερολίνο29 και απλώς εξέδιδα γενικούς κανόνες και νόμους για τη διοίκηση», είπε, «αλλά δεν ασχολούμουν με τα περιφερειακά ζητήματα». Υποστήριξε ότι οι εκθέσεις των αρμοδίων που βρίσκονταν στα ανατολικά εδάφη δεν περιείχαν πολλές λεπτομέρειες. Στην πραγματικότητα, είπε στις 4 Οκτωβρίου, κατά την ενδέκατη ανάκρισή του μέσα σε οκτώ ημέρες, ως υπουργός για τα ανατολικά εδάφη δεν είχε καμία σχέση με τον τρόπο που μεταχειρίστηκαν τους Εβραίους. «Ουδέποτε συμμετείχα σε συζητήσεις σχετικά με το εβραϊκό ζήτημα», βεβαίωσε ο Ρόζενμπεργκ τον Χίνκελ. Προσωπικά ήθελε να μειώσει «τον αριθμό των Εβραίων, στη Γερμανία, δημιουργώντας έναν τόπο στον οποίο θα ήταν ολομόναχοι στην εβραϊκή πατρίδα τους». Αλλά δεν εξαρτιόταν από τον ίδιο – ήταν αρμοδιότητα του Χίμλερ. «Επί χρόνια σάς απασχολούσε το εβραϊκό ζήτημα», σχολίασε ο Χίνκελ. «Αλλά είχα τέτοιο φόρτο εργασίας προσπαθώντας να εδραιώσω το δικό μου υπουργείο, και το όλο εβραϊκό πρόβλημα ήταν τόσο σαφώς διαχωρισμένο από οποιαδήποτε δική μου αρμοδιότητα, που δεν αφιέρωσα καθόλου χρόνο σ’ αυτό», απάντησε ο Ρόζενμπεργκ. Υπέθετε ότι τους έδιναν φαγητό και παραγωγικές εργασίες. «Εννοείτε ότι δεν συζητήσατε ποτέ το εβραϊκό πρόβλημα με κανέναν αφότου διοριστήκατε υπουργός των κατεχόμενων ανατολικών εδαφών;» ρώτησε ο Χίνκελ. «Αυτό δηλώνετε; […] Δυσκολεύομαι λίγο να πιστέψω 30 ότι παρά το ενδιαφέρον που είχατε δείξει για το πρόβλημα επί τόσα χρόνια, το εγκαταλείψατε ξαφνικά όταν γίνατε υπουργός των κατεχόμενων ανατολικών εδαφών και δεν είχατε καν την περιέργεια να μάθετε πώς μεταχειρίστηκαν τους ανθρώπους υπό τη δική σας δικαιοδοσία, ότι δεν ρωτήσατε κανέναν ή ότι δεν λάβατε εκθέσεις σχετικά με αυτό». «Είχαμε πάντοτε τη συνήθεια», ισχυρίστηκε ο Ρόζενμπεργκ, «όταν κάποιος αναλάμβανε ένα έργο, να μην ανακατεύεται κανείς άλλος σε αυτό».

Ο Χίνκελ επανήλθε με έγγραφα που έδειχναν ότι ο Ρόζενμπεργκ είχε λάβει εκθέσεις σχετικά με τις θηριωδίες στα ανατολικά εδάφη. Στις 19 Οκτωβρίου διατυπώθηκαν επιτέλους οι κατηγορίες σε βάρος του Ρόζενμπεργκ και των υπόλοιπων ηγετών των Ναζί στην πτέρυγα C της φυλακής στη Νυρεμβέργη. Ο Βρετανός εισαγγελέας Νιβ επιλέχθηκε να επιδώσει τα έγγραφα. Όταν έφτασε στο κελί του Ρόζενμπεργκ, είδε ότι το κοστούμι του ήταν γεμάτο ψίχουλα, τα οποία δεν είχε ασχοληθεί τα τινάξει. «Έμοιαζε με δαρμένο σκυλί» 31, έγραψε. «Έμοιαζε με εργολάβο κηδειών εκτός υπηρεσίας, βγαλμένο από κάποια ταινία τρόμου του Μπόρις Καρλόφ, με το κιτρινιάρικο χρώμα του δέρματός του να ταιριάζει απόλυτα στην εικόνα». Το κελί μύριζε άσχημα και ήταν γεμάτο πεταμένα χαρτιά. Καθώς ο Ρόζενμπεργκ σηκώθηκε να αντιμετωπίσει τον επισκέπτη του, έτρεμε. Ο Κέμπνερ έφτασε στο Παρίσι στις 4 Αυγούστου 1945, «έπειτα από μια πτήση 27,5 ωρών μείον δύο ώρες στάσης», έγραψε στη γυναίκα του, τη Ρουτ, και στην άλλοτε ερωμένη του, Μάργκοτ Λίπτον, στο Λάνσνταουν της Πενσιλβάνια. Στη συνέχεια πέταξε για το Λονδίνο. Η πόλη ήταν ερειπωμένη μετά τους συνεχείς βομβαρδισμούς από τους Γερμανούς, ακόμα γεμάτη με κατεστραμμένα κτήρια, τεράστιες λακκούβες και σωρούς από συντρίμμια. Αμερικανός πολίτης εδώ και πέντε μήνες, ο Κέμπνερ είχε αρχίσει να πιστεύει ότι η νέα του πατρίδα ήταν η σπουδαιότερη χώρα στον κόσμο και ότι η Ευρώπη αποτελούσε χαμένη υπόθεση. Δεν έτρεφε πολλές ελπίδες ότι η Γηραιά Ήπειρος θα αποκτούσε ποτέ ξανά την παλιά της δόξα. Δεν είχε νόημα, έλεγε στις γυναίκες, να επιστρέψουν ποτέ στη Γερμανία και να προσπαθήσουν να ξαναφτιάξουν την παλιά ζωή τους. Καλύτερα να συνέχιζαν να κάνουν αυτό που έκαναν στην Αμερική. «Δεν μπορείτε να φανταστείτε πόσο τυχεροί είμαστε 32 (και εγωιστές, εδώ που τα λέμε). Όλα τα μικρά μας προβλήματα είναι τίποτα μπροστά στην κατάσταση στην Ευρώπη. […] Τίποτα δεν είναι πιο συναρπαστικό από τον Λάνσνταουν και βλέπω αυτό το επαγγελματικό ταξίδι ως ένα μέσο προσωπικής μου εκπαίδευσης προκειμένου να αποκτήσω μια νέα προοπτική (πέρα από τη δουλειά που πρέπει να γίνει)». Λίγες μέρες αργότερα ο Κέμπνερ επέστρεψε στο Παρίσι, όπου του ανατέθηκε να βοηθήσει στην ανάλυση γερμανικών εγγράφων τα οποία έφταναν αδιάκοπα σε ένα κεντρικό γραφείο επεξεργασίας, που είχε οργανωθεί για τις ανάγκες του δικαστηρίου

σε ένα κτήριο ένα τετράγωνο μακριά από τα Ηλύσια Πεδία και την Αψίδα του Θριάμβου. Οι Σύμμαχοι είχαν δώσει διαταγή στους στρατιωτικούς τους να αναζητούν βασικά αρχεία καθώς εφορμούσαν σε όλη την Ευρώπη. Οι στρατιώτες αποδείχτηκαν πραγματικοί χρυσωρύχοι εγγράφων. Το γραφείο του Παρισιού ήταν ένα από τα τρία κέντρα τεκμηρίωσης και οι αναλυτές τους δεν προλάβαιναν καλά καλά τη ροή των εγγράφων. Δεν υπήρχε χρόνος να μεταφραστούν τα πάντα, πόσω μάλλον να εξεταστεί σε βάθος η αποδεικτική αξία τους. «Αυτοί οι Ναζί είχαν τη μανία να καταγράφουν τα πάντα»33, σχολίασε σε έναν δημοσιογράφο τον Σεπτέμβριο ο Τζον Χάρλαν Έιμεν, επικεφαλής των ανακρίσεων της ομάδας Τζάκσον. «Έτσι μας έχουν κατακλύσει περισσότερα έγγραφα από όσα θα μπορούσαμε ποτέ να μελετήσουμε στον χρόνο που έχουμε στη διάθεσή μας, και έτσι κάθε μέρα μένουν ακάλυπτα νέα πακέτα». Τα έγγραφα του Ρόζενμπεργκ που ανακαλύφθηκαν στο κάστρο έξω από το Λίχτενφελς ήταν μόνο η αρχή. Ο αρχειοφύλακας του γερμανικού Υπουργείου Εξωτερικών, Χάινριχ Βάλεντιν, υπέδειξε στους ανακριτές πού θα έβρισκαν σχεδόν πεντακόσιους τόνους διπλωματικών αρχείων, κρυμμένων στα απόκρημνα όρη Χαρτζ, στην κεντρική Γερμανία. Βοήθησε επίσης τους Συμμάχους να τα τακτοποιήσουν και να τα συσκευάσουν. Ο Πάουλ Σμιντ, ο μεταφραστής που παραβρέθηκε σε κάποιες από τις σημαντικότερες διπλωματικές συναντήσεις κατά τη ναζιστική περίοδο, παρέδωσε τις πολυσέλιδες σημειώσεις του· τις είχε θάψει σε ένα δάσος μέσα σε τενεκεδένια και ξύλινα κουτιά. Τα έγγραφα της Λουφτβάφε του Γκέρινγκ ανακαλύφθηκαν σκόρπια σε όλη τη Βαυαρία και μεταφέρθηκαν στην Αγγλία – μαζί με τον επίσημο ιστορικό, αρχιστράτηγο Χανς-Ντέτλεφ Χέρχουντ φον Ρόντεν, ο οποίος είχε ξεκινήσει να συγγράφει την ιστορία των αεροπορικών δυνάμεων και πήρε την εντολή να την ολοκληρώσει. Εξήντα χιλιάδες φάκελοι ναυτικών αρχείων, που επρόκειτο να καούν στην άδεια πισίνα ενός κάστρου, παραδόθηκαν ανέπαφοι. Το αρχείο του επίσημου φωτογράφου του Χίτλερ, Χάινριχ Χόφμαν, έφτασε στη Νυρεμβέργη, και την ταξινόμηση έκανε ο ίδιος ο Χόφμαν. Στο

κέντρο

τεκμηρίωσης

ο

Κέμπνερ

ανέλαβε

την

επεξεργασία

των

κατασχεμένων αρχείων. Μια μέρα, ενώ ξεφύλλιζε τα έγγραφα του Ρόζενμπεργκ, έλαβε εντολή να πετάξει αμέσως στη Γερμανία. Ήταν το πρώτο ταξίδι επιστροφής στην πατρίδα του έπειτα από σχεδόν μια δεκαετία. Επιβιβάστηκε σε ένα στρατιωτικό αεροπλάνο για μια σύντομη πτήση στη Φραγκφούρτη και ενώ έβλεπε το αεροπλάνο να πετά πάνω από τα ερείπια της

πατρίδας του, όπως έγραφε χρόνια αργότερα στα απομνημονεύματά του, έμεινε παράξενα ασυγκίνητος. Το μόνο που μπορούσε να σκεφτεί ήταν πόσο οικεία τού φαίνονταν όλα. Ένιωθε σαν να είχε μεταφερθεί στο 1918, όταν επέστρεφε στη Γερμανία μέσω του ερειπωμένου Βελγίου και της Γαλλίας. Το αεροπλάνο προσγειώθηκε και ο Κέμπνερ οδηγήθηκε στο Φέσενχαϊμ, όπου άρχισε να ξεφυλλίζει τα κατασχεμένα στρατιωτικά έγγραφα. Είχε μπροστά τους τις διαταγές για την καταστροφή της Ευρώπης, γραμμένες από τους ίδιους τους αυτουργούς της. Αντιμέτωπος με τα ιδιόχειρα σημειώματα των υπεύθυνων για τα εγκλήματα του Γ΄ Ράιχ, ο Κέμπνερ επιτέλους συγκινήθηκε. Κατά τη διάρκεια του ίδιου ταξιδιού, επισκέφθηκε το υπόγειο της Τράπεζας του Ράιχ στη Φραγκφούρτη. Εκεί είδε δεκάδες κιβώτια τα οποία είχαν κρύψει οι Ναζί στα αλατωρυχεία της κεντρικής Γερμανίας στο τέλος του πολέμου. Μέσα στα ξύλινα κιβώτια βρίσκονταν χρυσά δόντια, τα οποία οι Ναζί είχαν αφαιρέσει από τα θύματά τους. Χιλιάδες κομμάτια – το καθένα από τα οποία, σκεφτόταν ο Κέμπνερ, αποτελούσε μαρτυρία για έναν φόνο και μια ληστεία. «Ποτέ στη ζωή μου δεν φαντάστηκα», έγραφε, «ότι θα έβλεπα κάτι τέτοιο»34. Ο Ρόμπερτ Τζάκσον αποφάσισε ότι το δικαστήριο έπρεπε να καταδικάσει τους Ναζί χρησιμοποιώντας τα ίδια τους τα λόγια. Αλλά δεν ήταν εύκολο να ξεκαθαριστεί ο όγκος των εγγράφων, ούτε να γίνουν κατανοητές οι θηριωδίες των Γερμανών σε όλη την ευρωπαϊκή ήπειρο. Οι ανακρίσεις διεξάγονταν παράλληλα με την ανάλυση των τεκμηρίων και, προς μεγάλη του ικανοποίηση, ο Κέμπνερ είχε την ευκαιρία να ανακρίνει μάρτυρες και κατηγορούμενους. «Για τους εγκληματίες», έγραφε αργότερα, «η συμμετοχή μου στο έργο που πραγματοποιούνταν στη Νυρεμβέργη ήταν πολύ δυσάρεστη. Είχαν να αντιμετωπίσουν κάποιον που γνώριζε τις αμαρτίες τους»35. Μια μέρα βρέθηκε πρόσωπο με πρόσωπο με έναν από τους παλιούς εχθρούς του. «Καλημέρα, χερ Γκέρινγκ», είπε στον άνθρωπο που τον είχε απολύσει το 1933. «Αναρωτιέμαι αν με θυμάστε. Πέρασε καιρός από την τελευταία μας συνάντηση»36. Την προηγούμενη εβδομάδα οι ανακριτές είχαν ρωτήσει τον Γκέρινγκ για την πυρκαγιά στο Ράιχσταγκ και για τις αναφορές που ήθελαν τον ίδιο να βρίσκεται πίσω από ένα μυστικό σχέδιο πυρπόλησης του Γερμανικού Κοινοβουλίου, έτσι ώστε οι Ναζί να έχουν πρόσχημα να πατάξουν τους κομμουνιστές αντιπάλους τους το 1933.

«Αυτό είναι εντελώς ανόητο», επέμενε ο Γκέρινγκ. Τότε ήταν πρόεδρος του Ράιχσταγκ – γιατί να θέλει να κάψει το ίδιο του το σπίτι; Ο Κέμπνερ κλήθηκε να αμφισβητήσει αυτό τον ισχυρισμό. Σύμφωνα με τον ίδιο, ο Γκέρινγκ θυμόταν πολύ καλά τον απολυμένο δικηγόρο και εξεπλάγη που τον είδε να μπαίνει στο δωμάτιο. Αρχικά ο Γκέρινγκ αρνήθηκε να απαντήσει στις ερωτήσεις του Κέμπνερ. Σίγουρα αυτός ο άνθρωπος δεν θα ήταν δίκαιος μαζί του. Ο Κέμπνερ χαμογέλασε. «Στρατάρχα του Ράιχ, δεν είμαι προκατειλημμένος εναντίον σας, είμαι πολύ ευτυχής που με πετάξατε έξω στις 3 Φεβρουαρίου του 1933. Αν δεν το είχατε κάνει, ο καπνός μου θα είχε βγει από κάποια καμινάδα» 37. Με αυτό το σχόλιο ξεκίνησε η ανάκριση. Ο Κέμπνερ αντέκρουσε τον Γκέρινγκ38 με πληροφορίες που είχε ακούσει το 1933 από τον Ρούντολφ Ντιλς, τον επικεφαλής της Γκεστάπο του Γκέρινγκ και προσωπικό φίλο του Κέμπνερ, ο οποίος επέζησε και οδηγήθηκε στη Νυρεμβέργη ως πιθανός μάρτυρας. «Ο Ντιλς λέει πως γνωρίζατε καλά ότι με κάποιο τρόπο θα ξέσπαγε η πυρκαγιά», είπε ο Κέμπνερ, «και ότι είχε ήδη ετοιμάσει τις λίστες με εκείνους που θα συλλαμβάνονταν». Ο Γκέρινγκ απάντησε ότι πράγματι είχαν ετοιμαστεί λίστες. Οι Ναζί ήταν από καιρό έτοιμοι να συντρίψουν τους κομμουνιστές. Αλλά αυτό δεν είχε καμία σχέση. Ακόμη κι αν δεν είχε καεί το Ράιχσταγκ, οι συγκεκριμένοι «θα είχαν συλληφθεί οπωσδήποτε». Αρνήθηκε και πάλι ότι γνώριζε το σχέδιο για την πυρκαγιά, υποστηρίζοντας ότι κάτι τέτοιο ήταν «τρέλα». Είπε επίσης στον Κέμπνερ ότι θα ήθελε να ακούσει αυτούς που τον κατηγορούσαν να αναπτύσσουν τους ισχυρισμούς τους «μπροστά μου». Ο Κέμπνερ ρώτησε τον Γκέρινγκ πώς ήταν δυνατόν ο υπεύθυνος Τύπου του να πει σε αυτό τον ίδιο, μια ώρα μετά την πυρκαγιά, ότι ο Γκέρινγκ είχε δηλώσει πως υπεύθυνοι είναι οι κομμουνιστές. «Δεν ήταν πολύ νωρίς να δηλώσετε, χωρίς την παραμικρή έρευνα, ότι οι κομμουνιστές είχαν βάλει τη φωτιά;» «Ναι, πιθανώς», παραδέχτηκε ο Γκέρινγκ, «αλλά έτσι ήθελε ο Φύρερ να γίνει». Ο Κέμπνερ επανερχόταν συνεχώς, πιέζοντας για λεπτομέρειες, παρασύροντας τον Γκέρινγκ να κάνει δηλώσεις. Ρωτούσε γιατί συνελήφθησαν σοσιαλδημοκράτες και ειρηνιστές. Ρωτούσε γιατί ο Γκέρινγκ δεν είχε ζητήσει συνέχεια σε εκθέσεις που ανέφεραν ότι ηγέτες των Ταγμάτων Εφόδου εμπλέκονταν στην υπόθεση της πυρκαγιάς. Ρωτούσε για το μυστικό πέρασμα που συνέδεε το Ράιχστανγκ με την επίσημη κατοικία του Γκέρινγκ, και γιατί δεν ήταν κλειδωμένο εκείνη τη νύχτα.

Ο Γκέρινγκ επέμενε στην αρχική γραμμή του 39 και αμφισβητούσε την ιδέα ότι οι Ναζί χρειαζόταν να βάλουν φωτιά στο κτήριο για να πείσουν τον Χίντενμπουργκ να υπογράψει το επαίσχυντο διάταγμα που καταργούσε τα πολιτικά δικαιώματα των Γερμανών. Σε κάθε περίπτωση, είπε ο Γκέρινγκ στον Κέμπνερ, αν είχε συνωμοτήσει να κάψει το Ράιχσταγκ, θα το είχε κάνει για άλλο λόγο: το κτήριο ήταν άσχημο. Ο Κέμπνερ έστελνε με σταθερό ρυθμό γράμματα στο σπίτι. Σε ένα από αυτά έγραφε ότι είχε την ευκαιρία να ικανοποιεί την ακόρεστη περιέργειά του για το ναζιστικό καθεστώς επί αρκετές ώρες κάθε μέρα. «Δεν είναι αυτό μια υπέροχη ζωή;» 40 Μια μέρα ταχυδρόμησε ρομαντικές κάρτες41 και στη Ρουτ και στη Λίπτον· εξακολουθούσαν να ζουν μαζί στο σπίτι έξω από τη Φιλαδέλφεια. Στη Ρουτ έγραψε: «Η καρδιά μου ανήκει μόνο σ’ εσένα για όλη μου τη ζωή!» Στη Λίπτον έγραψε: «Τίποτα στον κόσμο δεν είναι τόσο γλυκό όσο εσύ!» Εκείνες του έστελναν γράμματα και τηλεγραφήματα και πακετάκια με σοκολάτες και σαπούνια. Ο Κέμπνερ παραπονιόταν. «Σήμερα κλείνω στην Ευρώπη πέντε εβδομάδες», έγραφε από τη Φραγκφούρτη στις 9 Σεπτεμβρίου, «και μου φαίνεται πολύς, πάρα πολύς καιρός» 42. Ακουγόταν απελπισμένος. Το δικαστήριο δεν ήταν καλά οργανωμένο και «το αποτέλεσμα είναι ότι κάθομαι και χασομερώ […] Οι μέρες μου περνούν μοναχικά». Του ζητήθηκε να συμμετάσχει σε μια διερευνητική αποστολή στο Έσεν, την οποία προσπάθησε να αποφύγει. «Περισσότερα ερείπια, άρα κι άλλη τρελή σκόνη. Και μόνο εγγλέζικο φαγητό». Τριγυρνούσε με τους άλλους δικηγόρους της ομάδας των κατηγόρων, αλλά άρχισε να τον κυριεύει η πλήξη της απραξίας. Έτσι ίσως να εξηγείται γιατί τον Οκτώβριο ταχυδρόμησε στο σπίτι ένα δελτίο Τύπου, ζητώντας από τις γυναίκες να το δώσουν στη Philadelphia Record. Το κείμενο ήταν γεμάτο μυστικοπαθείς υπαινιγμούς· Κέμπνερ, ο μάγος των δημοσίων σχέσεων στο αποκορύφωμά του. «Φήμες ότι ίσως έχουν ανακαλυφθεί νέα ίχνη του Αδόλφου Χίτλερ και της Εύας Μπράουν άρχισαν να κυκλοφορούν στη Νυρεμβέργη. Οι φήμες συνδέονται με την άφιξη από τις ΗΠΑ του Δρος Ρόμπερτ Μ. Β. Κέμπνερ, επικεφαλής των Αμερικανών ειδικών για τον Χίτλερ και τον μηχανισμό του ναζιστικού κόμματος. Ο Δρ Κέμπνερ έφτασε με αεροπλάνο από την Ουάσινγκτον, αλλά αναχώρησε από τη Νυρεμβέργη για μυστική αποστολή43 έπειτα από σύντομη επίσκεψη στο Μέλαθρο της Δικαιοσύνης».

Όπως ήταν φυσικό, στις εφημερίδες της Φιλαδέλφεια άρχισαν να δημοσιεύονται απίστευτες ιστορίες44. Ένα κραυγαλέο πρωτοσέλιδο υποστήριζε:

ΣΥΜΠΟΛΙΤΗΣ ΜΑΣ

ΚΥΝΗΓΑ ΤΟΝ ΧΙΤΛΕΡ, ΝΕΚΡΟ Ή ΖΩΝΑΤΑΝΟ, ΜΕ ΔΙΑΤΑΓΗ ΤΟΥ ΛΕΥΚΟΥ ΟΙΚΟΥ .

Η

κεντρική ιδέα εκείνης της απίθανης ιστορίας ήταν ότι ο Κέμπνερ «παρακολουθούσε στενά» επί χρόνια τον Χίτλερ και ήταν ένας από τους ελάχιστους αντιπάλους των Ναζί στον κόσμο «που γνώριζε λεπτομέρειες για τη φυσική εμφάνιση του Χίτλερ, ακόμα και για τη δομή του σκελετού του. Θα μπορούσε να δείξει με το δάχτυλο έναν Χίτλερ μεταμορφωμένο από πλαστική εγχείρηση ή ένα πτώμα που έχει αποτεφρωθεί και να πει με βεβαιότητα: “Αυτός είναι ο Φύρερ”». Ένας δημοσιογράφος έγραψε: «Χθες έγινε γνωστό ότι πριν από τέσσερις εβδομάδες ο Κέμπνερ αναχώρησε από τη χώρα για τη Γερμανία με ειδική ταξιδιωτική προτεραιότητα από τον Λευκό Οίκο». Τα δημοσιεύματα έλεγαν ότι, την περίοδο της θητείας του στο Πρωσικό Υπουργείο Εσωτερικών, ο Κέμπνερ ήταν επικεφαλής μιας ομάδας δώδεκα μυστικών πρακτόρων οι οποίοι παρακολουθούσαν συστηματικά τον Χίτλερ από το 1928 έως το 1933. «Ο Κέμπνερ έχει δηλώσει σε συνεντεύξεις ότι ο Χίτλερ είχε κάποια φυσικά χαρακτηριστικά τα οποία δεν θα μπορούσε ποτέ να εξαλείψει αν κρυβόταν ή μεταμορφωνόταν», ανέφερε η Stars and Stripes. «Τα περιέγραψε ως μυτερό δεξί αυτί, αφύσικα μακρύ δεξιό αντίχειρα, δόντια της κάτω σιαγόνας λίγο προς τα μέσα και συνήθως σκυφτούς ώμους». Ασφαλώς, όλα αυτά ήταν παράλογα, αλλά οι ιστορίες δημοσιεύθηκαν στις 22 και 23 Οκτωβρίου, τη στιγμή που ο Κέμπνερ πήγαινε από τη Νυρεμβέργη στο Παρίσι. «Το ραδιόφωνο είχε ρεπορτάζ για το κυνήγι του Χίτλερ», έγραψε ο Κέμπνερ στο Λάνσνταουν. «Διασκέδασα λιγάκι»45. Τα νέα προκάλεσαν τόσο μεγάλο ενδιαφέρον που έγινε σχετική ερώτηση στον αναπληρωτή γραμματέα Τύπου του Λευκού Οίκου. Εκείνος απάντησε ότι ο Λευκός Οίκος δεν είχε στείλει τον δικηγόρο στη Γερμανία. Το τέχνασμα ωστόσο έκανε τον Κέμπνερ να ξεχωρίσει από τον σωρό των κατηγόρων που συνέρρεαν στη Νυρεμβέργη. Διορθώνοντας τη λάθος πληροφορία που ο ίδιος είχε διαδώσει, ο Κέμπνερ έστειλε μήνυμα σε έναν ραδιοφωνικό εκφωνητή παρακαλώντας τον να διευκρινίσει ότι δεν κυνηγούσε «αυτή τη στιγμή» τον Χίτλερ, αλλά βοηθούσε να στοιχειοθετηθεί η δίκη των Ναζί. Ο Τζάκσον έφερε τον Κέμπνερ στη Νυρεμβέργη για να διευθύνει τον έβδομο από επτά τομείς: μια μονάδα δικηγόρων που θα επεξεργάζονταν την υπερασπιστική γραμμή46 την οποία ενδεχομένως θα ακολουθούσαν οι Ναζί για να αντικρούσουν τις

κατηγορίες σε βάρος τους. Έτσι, το πρωί της 20ής Νοεμβρίου, ημέρα Τρίτη, έξι μήνες μετά τη λήξη του πολέμου, ο Κέμπνερ βρέθηκε κοντά, πάρα πολύ κοντά στην εισαγγελική έδρα, καθώς ξεκινούσε η δίκη στην κατάμεστη αίθουσα του δικαστικού μεγάρου. Ο Κέμπνερ κάθισε στην τελευταία σειρά των καθισμάτων πίσω από το τραπέζι του Τζάκσον. Αν γύριζε, θα μπορούσε να απλώσει το χέρι του πάνω από το ξύλινο διαχωριστικό που χώριζε τους δικηγόρους από τους εκπροσώπους του Τύπου, των οποίων τα ασφυκτικά γεμάτα θεωρεία κάλυπταν περισσότερες από δώδεκα σειρές. Σκέφτηκε τους γονείς του, τους δύο βακτηριολόγους που είχαν ταξιδέψει σε όλη την Ευρώπη προσπαθώντας να γλιτώσουν την ήπειρο από τις λοιμώδεις ασθένειες. Η δική του αποστολή στη Νυρεμβέργη δεν ήταν πολύ διαφορετική. Είχε επιστρέψει στη Γερμανία για να αποστραγγίσει το έλος που είχε εκθρέψει τη ναζιστική απειλή 47. Έσκισε μια σελίδα από το τεύχος της 3ης Δεκεμβρίου του περιοδικού Time με ένα γενικό πλάνο της αίθουσας, σημείωσε με έναν μαύρο κύκλο το μικροσκοπικό κεφάλι του48 και την ταχυδρόμησε στο Λάνσνταουν. Ο Ρόζενμπεργκ και οι υπόλοιποι υπόδικοι εμφανίστηκαν την πρώτη μέρα της δίκης με κοστούμι και γραβάτα ή με στρατιωτική στολή 49. Έχοντας το ένα χέρι τους δεμένο με χειροπέδες στο χέρι ενός φρουρού, πέρασαν μέσα από ένα σκεπαστό ξύλινο διάδρομο που συνέδεε την πτέρυγα των κελιών με το υπόγειο του δικαστικού μεγάρου, και ανέβηκαν με ασανσέρ στην αίθουσα του δικαστηρίου. Παίρνοντας τη θέση του στην πρώτη σειρά, ο Ρόζενμπεργκ παρακολουθούσε τη διαδικασία. Είχε σακούλες κάτω από τα μάτια και κρατούσε τα χέρια σταυρωμένα, δείχνοντας πιο κοντός και, όπως πάντα, σοβαρός και άκαμπτος. Η ανακαινισμένη αίθουσα, με σκούρα ξυλεπένδυση και φώτα φθορισμού, ήταν ασφυκτικά γεμάτη. Στη μια πλευρά της βρίσκονταν οι δικαστές – εκπρόσωποι των ΗΠΑ, της ΕΣΣΔ, της Βρετανίας και της Γαλλίας· ήταν καθισμένοι επάνω σε μια εξέδρα στολισμένη με τις σημαίες των τεσσάρων συμμάχων νικητών. Μια σειρά φρουροί με λευκά κράνη και ζώνες περιέβαλλε τις δύο σειρές των κατηγορούμενων. Οι συνήγοροι κάθονταν μπροστά από τους πελάτες τους σε καφέ ξύλινα γραφεία. Αριστερά διερμηνείς εργάζονταν πίσω από γυάλινα χωρίσματα· δεξιά βρίσκονταν οι ομάδες των κατηγόρων, τα θεωρεία των δημοσιογράφων, ο χώρος των εικονοληπτών και των ανταποκριτών του ραδιοφώνου, και ένας εξώστης με 150 θέσεις θεατών. Η Νυρεμβέργη έμοιαζε να είναι το απόλυτο κέντρο του κόσμου.

Η πρώτη μέρα αφιερώθηκε στην ανάγνωση του κατηγορητηρίου εναντίον είκοσι δύο Ναζί ηγετών και επτά οργανώσεων. Την επομένη οι κατηγορούμενοι παρουσίασαν τις απολογίες τους και αφού το δικαστήριο ανέκοψε την προσπάθεια του Γκέρινγκ να σφετεριστεί τη διαδικασία με μια δική του εναρκτήρια δήλωση, ο Τζάκσον ανέβηκε στην έδρα και στράφηκε στους τέσσερις δικαστές. Η εναρκτήρια ομιλία του υπενθύμιζε σε όλους τους παρευρισκόμενους ότι η Ιστορία θα παρακολουθεί πάνω από τους ώμους τους. «Τα εγκλήματα που επιδιώκουμε να καταδικάσουμε 50 και να τιμωρήσουμε ήταν τόσο υπολογισμένα, τόσο απάνθρωπα και ολέθρια, που ο πολιτισμός δεν μπορεί να ανεχτεί να περάσουν απαρατήρητα, γιατί αν επαναληφθούν δεν θα επιβιώσει», είπε ο Τζάκσον στο δικαστήριο. Ο αριστερός αγκώνας του ακουμπούσε στην έδρα, ενώ ο δεξιός αντίχειράς του ήταν χωμένος μέσα στην τσέπη του ριγέ παντελονιού του. Οι κατηγορούμενοι άκουγαν τη μετάφραση μέσω ακουστικών. «Το ότι τέσσερα μεγάλα έθνη, με τη λάμψη της νίκης αλλά και τον πόνο των πληγών τους, συγκρατούν το χέρι της εκδίκησης και με τη θέλησή τους παραδίδουν τους αιχμάλωτους εχθρούς τους στην κρίση του νόμου είναι η σημαντικότερη προσφορά της εξουσίας στη λογική». Με αυτό τον τρόπο ο Αμερικανός κατήγορος έδινε μια απάντηση στις γερμανικές επιθέσεις για τη νομιμότητα του δικαστηρίου. Ένας συνήγορος χαρακτήρισε τις δίκες «συνέχιση του πολέμου με άλλα μέσα»51. Ο Τζάκσον υποστήριξε ότι οι κατήγοροι δεν απαιτούν ως νικητές αντίποινα από τους Ναζί, αλλά επιδιώκουν να αποδοθεί δικαιοσύνη σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο. «Αν δώσουμε στους κατηγορουμένους ένα κύπελλο με δηλητήριο, είναι σαν να το ακουμπάμε και στα δικά μας χείλη». Στην εναρκτήρια ομιλία του ο Τζάκσον υποσχέθηκε να αξιοποιήσει το «τευτονικό πάθος52 [των Γερμανών] της επιμελούς καταγραφής των πάντων», και έτσι τις επόμενες εβδομάδες και μήνες η κατηγορούσα αρχή αντιπαρέβαλλε τις καταθέσεις των μαρτύρων με ενοχοποιητικά έγγραφα. Τον Νοέμβριο το δικαστήριο παρακολούθησε ταινίες με σκηνές από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και τις κτηνωδίες των SS. Κάποιοι κατηγορούμενοι δεν άντεχαν καν να βλέπουν τις εικόνες των ομαδικών τάφων και των στοιβαγμένων πτωμάτων που προβάλλονταν στην οθόνη. Δυο εβδομάδες αργότερα η κατηγορούσα αρχή πρόβαλε μια ταινία με τίτλο Το ναζιστικό σχέδιο, μια δραματοποιημένη παρουσίαση της υπόθεσής τους, όπου χρησιμοποιήθηκαν πλάνα τα οποία είχαν τραβήξει οι Γερμανοί την περίοδο που βρίσκονταν στην εξουσία. Ξεκινούσε με τον Ρόζενμπεργκ, καθισμένο σε μια καρέκλα και φορώντας τη ναζιστική στολή, να

συζητά τα πρώτα χρόνια του κόμματος, όταν έπαιζε σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της σκέψης του Χίτλερ. Τον Δεκέμβριο η κατηγορούσα αρχή παρουσίασε ένα βιβλίο του στρατηγού των SS, Γιούργκεν Στρόοπ, σχετικά με την καταστροφή του γκέτο της Βαρσοβίας. «Αυτό το εξαιρετικό δείγμα επιτηδευμένης γερμανικής δεξιοτεχνίας 53, δερματόδετο, με πλούσια εικονογράφηση, τυπωμένο σε βαρύ χαρτί τύπου bond», σχολίασε ο Αμερικανός κατήγορος, «αποτελεί φόρο τιμής στη γενναιότητα και τον ηρωισμό των γερμανικών δυνάμεων που συμμετείχαν στην αμείλικτη και ανελέητη δράση εναντίον αβοήθητων και ανυπεράσπιστων Εβραίων, για την ακρίβεια 56.065, ανάμεσα στους οποίους ασφαλώς υπήρχαν γυναίκες και παιδιά». Τον Ιανουάριο του 1946, ο επικεφαλής μιας από τις Einsatzgruppen κατέθεσε ότι οι άντρες του, από το καλοκαίρι του 1941 ως το καλοκαίρι του 1942, είχαν σκοτώσει 90.000 ανθρώπους. Καθώς τα αποδεικτικά στοιχεία για κτηνωδίες, καταναγκαστική εργασία και μαζικές εξοντώσεις συσσωρεύονταν, ο ψυχολόγος της φυλακής Γκούσταβ Γκίλμπερτ πήγαινε από κελί σε κελί και συζητούσε με τους Ναζί σχετικά με αυτά που άκουγαν στην αίθουσα του δικαστηρίου. Ο Ρόζενμπεργκ φάνηκε να προσπαθεί να δοκιμάσει την υπερασπιστική γραμμή του στον Γκίλμπερτ. Παράλογα, άρχισε να λέει ότι ο ναζισμός δεν έχει καμία σχέση με τις φυλετικές προκαταλήψεις. Οι Γερμανοί ήθελαν απλώς να έχουν τη δική τους φυλετικά καθαρή χώρα, και οι Εβραίοι να έχουν τη δική τους. Ο ίδιος ποτέ δεν ήθελε τον θάνατο των Εβραίων. «Δεν είπα ότι οι Εβραίοι είναι κατώτεροι», ισχυρίστηκε. Φυλετικές έχθρες έχουν αναπτυχθεί σε όλες τις χώρες του κόσμου. «Τώρα ξαφνικά έγινε έγκλημα μόνο και μόνο γιατί το έκαναν οι Γερμανοί!» Παραδέχτηκε ότι το εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα έπρεπε να καταργηθεί. Αλλά όσον αφορά τα εγκλήματα πολέμου που εξετάζονταν στη δίκη, οι πραγματικοί ένοχοι ήταν ο Χίτλερ, ο Χίμλερ, ο Μπόρμαν και ο Γκέμπελς. «Εμείς δεν είμαστε ένοχοι» 54. Η κατηγορούσα αρχή βεβαίως διαφώνησε και στις 9 και 10 Ιανουαρίου 1946, ο δικηγόρος Βάλτερ Μπρούντνο παρουσίασε αργά και μεθοδικά τους λόγους για τους οποίους ο Ρόζενμπεργκ έπρεπε να κριθεί ένοχος για εγκλήματα πολέμου. Του αποδόθηκαν και οι τέσσερις κύριες κατηγορίες 55, και συγκεκριμένα ότι συνέβαλε στην άνοδο των Ναζί στην εξουσία αναπτύσσοντας και διαδίδοντας το δόγμα του κόμματος εναντίον των εκκλησιών και των Εβραίων· προετοίμασε ψυχολογικά και πολιτικά τη Γερμανία για τους επιθετικούς πολέμους της· συμμετείχε σε εγκλήματα

πολέμου· και συμμετείχε σε εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας ως υπουργός του Ράιχ για τα κατεχόμενα ανατολικά εδάφη. «Θα δείξουμε ότι δεν υπήρχε ούτε μία βασική αρχή της ναζιστικής φιλοσοφίας της οποίας την επίσημη διατύπωση δεν έχει δώσει ο Ρόζενμπεργκ», ισχυρίστηκε ο Μπρούντνο, ενώ ο κατηγορούμενος στο εδώλιο κρατούσε επιμελώς σημειώσεις. «Ως απόστολος του νεοπαγανισμού, υπέρμαχος του κινήτρου για Lebensraum» –ζωτικό χώρο– «και υμνητής του μύθου της ανωτερότητας των Βορείων, καθώς και ένας από τους παλαιότερους και πιο δραστήριους υποστηρικτές του αντισημιτισμού, συνέβαλε ουσιαστικά στη συσπείρωση του γερμανικού λαού πίσω από τη σβάστικα». Ο Μπρούντνο διάβασε αποσπάσματα από τα κείμενα του Ρόζενμπεργκ για τη φυλή. Επανέλαβε την επονείδιστη διακήρυξη του 1941, ότι το εβραϊκό ζήτημα θα λυθεί μόνον όταν «ο τελευταίος Εβραίος έχει φύγει από την ευρωπαϊκή ήπειρο». Εξήγησε ότι ο Ρόζενμπεργκ ήταν ο εκπρόσωπος του Χίτλερ για την κατήχηση των μελών του κόμματος στη ναζιστική ιδεολογία. Ανέφερε τόσο πολλά παραθέματα από το έργο του Ρόζενμπεργκ, Ο Μύθος του 20ού Αιώνα, που ο πρόεδρος του δικαστηρίου τού ζήτησε να σταματήσει. «Πραγματικά δεν θέλουμε να ακούσουμε άλλο». Ο Μπρούντνο συνέχισε περιγράφοντας τον ρόλο του Ρόζενμπεργκ στα κατεχόμενα ανατολικά εδάφη. Πώς βοήθησε να σχεδιαστεί και να πραγματοποιηθεί η βάναυση κατοχή. Πώς υποστήριξε τον ξεριζωμό άλλων φυλών προκειμένου να δημιουργηθεί χώρος για τους εθνικούς Γερμανούς. Πώς δεν είχε καμία αντίρρηση για το γερμανικό σχέδιο να αφήσει τη Σοβιετική Ένωση να λιμοκτονήσει. Πώς συνεργάστηκε για τον εκτοπισμό περισσότερων από ένα εκατομμύριο ανθρώπων για καταναγκαστική εργασία στη Γερμανία. Πώς παραλάμβανε τακτικά εκθέσεις «απερίγραπτης ωμότητας». Λίγες μέρες αφότου ο Μπρούντνο παρουσίασε το κατηγορητήριο σε βάρος του Ρόζενμπεργκ, ήρθαν ενοχοποιητικά στοιχεία από έναν γιατρό ο οποίος είχε συλληφθεί και φυλακιστεί στο Νταχάου, όπου υπήρξε μάρτυρας φρικιαστικών ιατρικών πειραμάτων που γίνονταν στους συγκρατούμενούς του. Όταν ρωτήθηκε από τον Ντοντ ποιους από τους κατηγορούμενους είχε δει στο στρατόπεδο, εκείνος κατονόμασε τέσσερις56. Ο Ρόζενμπεργκ, παρά τους ισχυρισμούς του για το αντίθετο, ήταν ένας από αυτούς.

Ενώ η δίκη βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη, ο Κέμπνερ εργαζόταν με μια ομάδα που ετοίμαζε φακέλους για κάθε μάρτυρα κατηγορίας και υπεράσπισης, συνέτασσε σύντομες περιγραφές της δίκης για τους κατηγόρους και μελετούσε διεξοδικά την υπόθεση για κάθε κατηγορούμενο χωριστά57. Οι περισσότεροι έμεναν στο ξενοδοχείο Grand Hotel, «το καλύτερο στην πόλη» 58, έγραφε ο Ντοντ, έστω κι αν δεν είχε ζεστό νερό και παρόλο που, για να περάσει τον διάδρομο, έπρεπε να περπατήσει πάνω σε μια σανίδα στερεωμένη πάνω από ένα κενό τριών ορόφων. «Το δωμάτιό μου είναι άνετο. Οι τοίχοι είναι διάτρητοι –παντού τρύπες από σφαίρες– τα παράθυρα δεν έχουν τζάμια, το μισό ταβάνι λείπει. Αλλά σε σύγκριση με άλλα δωμάτια αυτό βρίσκεται σε καλή κατάσταση». Τα μέλη του δικαστηρίου έμεναν πολλές ώρες μέσα στο δικαστήριο και έπιναν μέχρι αργά τη νύχτα στη Μαρμάρινη Αίθουσα του ξενοδοχείου59, όπου χόρευαν με αμερικανική μουσική την οποία έπαιζαν Γερμανοί μουσικοί, και προσπαθούσαν να ξεχάσουν για λίγο τις θηριωδίες που αποκάλυπταν και την ολοσχερή καταστροφή έξω στους δρόμους. Την τριακοστή πέμπτη μέρα της δίκης, την τελευταία μέρα αγόρευσης της αμερικανικής κατηγορούσας αρχής, ο Κέμπνερ είχε επιτέλους την ευκαιρία να βρεθεί στο προσκήνιο. Παρότι η ιστορία του δεν χρειαζόταν προβολή αυτή τη φορά, δεν δίστασε να ειδοποιήσει εκ των προτέρων τον Τύπο. «Είναι το μοναδικό άμεσο θύμα των ναζιστικών διωγμών», έγραψε ένα ανταποκριτής στην ταμπλόιντ εφημερίδα της Νέας Υόρκης PM, «ο οποίος κατά τη διάρκεια της ακροαματικής διαδικασίας τούτης της δίκης έχει την ευκαιρία να σηκωθεί και να πει τι σκέφτεται γι’ αυτούς με δυνατή φωνή»60. «Το να βρίσκεται εδώ, στην εισαγγελική έδρα, ήταν, με λίγα λόγια, σαν να βρίσκεται στο κέντρο του νομικού σύμπαντος» 61, έγραψε ένας ιστορικός. Στις 16 Ιανουαρίου 1946, ο Κέμπνερ ανέβηκε στην έδρα και, κρατώντας πακέτα με έγγραφα στο χέρι, αγόρευσε ως εκπρόσωπος της κατηγορούσας αρχής σε βάρος του «ιθύνοντα νου της ναζιστικής συνωμοσίας», Βίλχελμ Φρικ, υπουργού Εσωτερικών από το 1933 ως το 1943. Ο Κέμπνερ υποστήριξε ότι ο Φρικ62 άνοιξε τον δρόμο για τον πόλεμο βοηθώντας τον Χίτλερ να πάρει τη γερμανική ιθαγένεια. Ο Αυστριακός έγινε αυτόματα Γερμανός πολίτης όταν ο Φρικ ενορχήστρωσε τον διορισμό του στο Δημόσιο στη γερμανική πόλη Μπράουνσβαϊκ. Χωρίς τον Φρικ, υποστήριξε ο Κέμπνερ, ο Χίτλερ δεν θα είχε γίνει ποτέ καγκελάριος της Γερμανίας. Ως υπουργός Εσωτερικών, ο Φρικ επόπτευε την ομοσπονδιακή και τις τοπικές κυβερνήσεις, τις εκλογές, τους ρατσιστικούς

νόμους, την πολιτική για την υγεία, ακόμη και, τυπικά, την αστυνομία. Ο Κέμπνερ απέδειξε ότι ο Φρικ είχε θέσει σε ισχύ τη ναζιστική ρατσιστική νομοθεσία, αν μη τι άλλο, υπογράφοντας τους Νόμους της Νυρεμβέργης, με τους οποίους οι Εβραίοι στερήθηκαν την ιθαγένειά τους το 1935. «Ήταν ο διοικητικός εγκέφαλος που οργάνωσε τον κρατικό μηχανισμό για τον ναζισμό, που έθεσε σε λειτουργία αυτό τον μηχανισμό με στόχο έναν επιθετικό πόλεμο», είπε ο κατήγορος στο δικαστήριο. Ο Φρικ όχι μόνο γνώριζε για το πρόγραμμα ευθανασίας Τ4, αλλά στην πραγματικότητα υπέγραψε το μυστικό διάταγμα θέτοντάς το σε ισχύ. Αργότερα, όπως τον κατηγόρησε ο Κέμπνερ, υπήρξε ο κυβερνήτης του Ράιχ στο προτεκτοράτο της Βοημίας και της Μοραβίας την περίοδο κατά την οποία οι Εβραίοι της Τσεχοσλοβακίας εκτοπίστηκαν στα στρατόπεδα του θανάτου. Ο Κέμπνερ, ξέροντας πάντα πώς να προβάλλει τον εαυτό του, βρήκε μια ευκαιρία και διάβασε αποσπάσματα από τη δική του ανάκριση του Γκέρινγκ σχετικά με την πυρκαγιά στο Ράιχσταγκ, γνωρίζοντας καλά ότι αυτό θα έφτανε στις εφημερίδες. (Πράγματι, την άλλη μέρα το πρωί εμφανίστηκε στη New York Times). Η απαγγελία του έκανε τον πρόεδρο του δικαστηρίου, σερ Τζόφρι Λόρενς, να ρωτήσει: «Τι σχέση έχει αυτό με τον Φρικ;» «Υπέγραψε το διάταγμα, όπως είπα προηγουμένως, καταργώντας τις πολιτικές ελευθερίες το επόμενο πρωί», απάντησε, καθόλου πειστικά, ο Κέμπνερ. Η παρουσίασή του αποτελούσε μια ανάπαυλα από τις συνήθως ξερές αμερικανικές δηλώσεις. Αξιοποιώντας όσο μπορούσε την ευκαιρία που είχε, ο Κέμπνερ έδωσε μια μπαρόκ παράσταση. Οι Ναζί στο εδώλιο δεν μπορούσαν να μην χαμογελούν ειρωνικά με τη θεατρική ηθικολογία του. Ο Ρούντολφ Ες, που μιλούσε αγγλικά, διακωμωδούσε σιγανά την προφορά του κατήγορου, ενώ ο Χανς Φρανκ κορόιδευε τις επιτηδευμένες, θεατρικές χειρονομίες του63. Η βρετανική ομάδα ωστόσο χαιρόταν που υπήρχε ένας Αμερικανός κατήγορος με πλήρη αντίληψη της ναζιστικής ιστορίας64. Πίστευαν ότι ήταν ένα στοιχείο που έλειπε τραγικά από τα άλλα εφτακόσια περίπου μέλη της ομάδας του Τζάκσον. Ο Κέμπνερ ανησυχούσε για το πώς έφτανε η δίκη στο γερμανικό κοινό 65, το οποίο ενημερωνόταν για τη διαδικασία από ραδιοφωνικές εκπομπές, επίκαιρα και αναδημοσιεύσεις των εφημερίδων. Οι κατήγοροι ήθελαν να αλλάξουν τη στάση των Γερμανών. Έπειτα από χρόνια ναζιστικής προπαγάνδας, υπήρχαν κάποιες αμφιβολίες

για το κατά πόσο οι δίκες διεξάγονταν πραγματικά και τίμια στη Νυρεμβέργη. Έτσι ο Τζάκσον κάλεσε στη Νυρεμβέργη πολιτικούς, καθηγητές, δασκάλους, κληρικούς, δικαστές και δικηγόρους προκειμένου να παρακολουθήσουν προσωπικά την ακροαματική διαδικασία. Στη συνέχεια ο Κέμπνερ τους οδηγούσε σε έναν κινηματογράφο και τους έδειχνε υλικό από το διαβόητο Λαϊκό Δικαστήριο, το οποίο είχε δικάσει εκείνους που είχε συλλάβει ο Χίμλερ μετά την απόπειρα δολοφονίας του Χίτλερ το 1944. Η αντίθεση ήταν έντονη. Ο πρόεδρος του Λαϊκού Δικαστηρίου, Ρόλαντ Φράισλερ, φαινόταν να επιπλήττει και να εκφοβίζει τους κατηγορούμενους, οι οποίοι έδειχναν ανόητοι κρατώντας το παντελόνι τους, αφού δεν τους είχε επιτραπεί να φορούν ζώνες ούτε καν μέσα στην αίθουσα του δικαστηρίου. «Βρομόγερε»66, φώναξε ο Φράισλερ σε έναν κατηγορούμενο. «Γιατί παίζεις συνεχώς με το παντελόνι σου;» Ο Γκέμπελς είχε κινηματογραφήσει τη δίκη θέλοντας να σκορπίσει τον τρόμο σε πιθανούς διαφωνούντες στη Γερμανία. Τώρα η κατηγορούσα αρχή το έστρεψε εναντίον τους. Στις 15 Απριλίου ο Ρούντολφ Ες, διοικητής του Άουσβιτς, κατέθεσε ότι εκατομμύρια άντρες, γυναίκες και παιδιά θανατώθηκαν στους θαλάμους αερίων του δικού του στρατοπέδου εξόντωσης. Ο Ες είχε ξεκινήσει τη σταδιοδρομία του στα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Νταχάου και του Σαχσενχάουζεν, και τον Μάιο του 1940 μετατέθηκε στο Άουσβιτς. Είπε ότι το 1941 τον κάλεσε στο Βερολίνο ο Χίμλερ και του έδωσε μυστικές διαταγές. «Μου είπε –δεν θυμάμαι ακριβώς τα λόγια– ότι ο Φύρερ είχε δώσει διαταγή για τελική λύση στο εβραϊκό ζήτημα. Εμείς, τα SS, οφείλαμε να εκτελέσουμε τη διαταγή. Αν δεν την εκτελούσαμε τώρα, οι Εβραίοι θα εξόντωναν αργότερα τον γερμανικό λαό»67. Από το εδώλιο επιβεβαίωσε τις λεπτομέρειες μιας ένορκης κατάθεσης που είχε υπογράψει για την κατηγορούσα αρχή, στην οποία περιέγραφε πώς έφταναν τα τρένα, πώς οι κατάλληλοι για εργασία φορούσαν ριγέ στολές και στέλνονταν στις παράγκες και πώς έλεγαν στους υπόλοιπους να γδυθούν και να πάνε στους θαλάμους που έμοιαζαν με ντους· ανέφερε ότι οι θάλαμοι χωρούσαν 2.000 άτομα, ότι οι άνθρωποι πέθαιναν σε λιγότερο από δεκαπέντε λεπτά και ότι οι εργάτες ήξεραν ότι τα θύματα ήταν νεκρά όταν σταματούσαν οι κραυγές. «Αισθανθήκατε ποτέ θλίψη για τα θύματα σκεπτόμενος την οικογένεια και τα παιδιά σας;» ρωτήθηκε. «Ναι».

«Πώς μπορούσατε, παρ’ όλα αυτά, να κάνετε τέτοιες πράξεις;» «Το μοναδικό και αποφασιστικό επιχείρημα ήταν η αυστηρή διαταγή και ο λόγος που δινόταν από τον Φύρερ του Ράιχ, Χίμλερ». Αργότερα ο Γκίλμπερτ, ο ψυχολόγος της φυλακής, αποτόλμησε να επισκεφθεί τον Ες στο κελί του. Ήθελε να μάθει γιατί ο διοικητής είχε ακολουθήσει την πολιτική της εξόντωσης τόσο ανυποχώρητα. Πίστευε αλήθεια ότι στους Εβραίους αξίζει να πεθάνουν; Ο Ες είπε ότι σε όλη του τη ζωή άκουγε μόνο ότι οι Εβραίοι είναι υπάνθρωποι και τους αξίζει να εξοντωθούν. Είπε ότι είχε διαβάσει τα βιβλία Ο Μύθος του 20ού αιώνα του Ρόζενμπεργκ και το Ο Αγών μου του Χίτλερ, καθώς και τα άρθρα του Γκέμπελς στην εφημερίδα. «Εγώ, ως παλιός φανατικός εθνικοσοσιαλιστής, τα πίστεψα όλα – όπως ένας καθολικός πιστεύει στο δόγμα της Εκκλησίας του», είπε. «Ήταν η αλήθεια χωρίς καμιά επιφύλαξη 68. Δεν είχα την παραμικρή αμφιβολία. Ήμουν απολύτως πεπεισμένος ότι οι Εβραίοι ήταν ο αντίθετος πόλος των Γερμανών και ότι αργά ή γρήγορα θα υπήρχε αναμέτρηση». Από τα βιβλία, είπε, έμαθε ότι παρότι οι Εβραίοι ήταν μειονότητα, έλεγχαν τις εφημερίδες, το ραδιόφωνο και τον κινηματογράφο. «Και αν οι αντισημίτες δεν κατάφερναν να εξαλείψουν την εβραϊκή επιρροή, οι Εβραίοι θα κατάφερναν να προκαλέσουν έναν πόλεμο για να εξοντώσουν τη Γερμανία. Αλλά όλοι ήταν πεπεισμένοι γι’ αυτό, μόνο αυτό μπορούσες να ακούσεις ή να διαβάσεις». Έτσι, όταν ο Χίμλερ τού είπε ότι ήταν καθήκον του να εξοντώσει τους Εβραίους, η εντολή «συμφωνούσε με όλα τα κηρύγματα που μου έκαναν επί χρόνια». Την ίδια εκείνη μέρα που κατέθεσε ο Χες, ο Ρόζενμπεργκ είχε επιτέλους την ευκαιρία να υπερασπιστεί τον εαυτό του. Ανέβηκε στο εδώλιο την εκατοστή όγδοη μέρα της διαδικασίας και κατέθετε επί τρεις μέρες. Φέρνοντας τους πάντες σε απόγνωση – ακόμη και τον διορισμένο από το δικαστήριο συνήγορό του, Άλφρεντ Τόμα, περιφερειακό δικαστή που ουδέποτε προσχώρησε στο εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα– αρνήθηκε να απαντήσει στις ερωτήσεις. Αντ’ αυτού, ξεκίνησε έναν εξαντλητικό μονόλογο για άσχετα θέματα. Όπως έκανε στα βιβλία και στα υπομνήματά του, όπως έκανε στις ομιλίες του, όπως έκανε κατά τη διάρκεια της ανάκρισης, έτσι και στην κατάθεσή του ο Ρόζενμπεργκ οδήγησε όσους τον παρακολουθούσαν σε δαιδαλώδη μονοπάτια. «Χρειάζεται χρόνος και υπομονή», έγραψε ένας αναλυτής έπειτα από μια συνάντησή

του με τον φιλόσοφο των Ναζί στο ASHCAN, «για να μπορέσει ένας απλός θνητός έστω να προσεγγίσει τον κόσμο του Άλφρεντ Ρόζενμπεργκ»69. Επιβάλλοντας στην κατάθεση έναν τόνο που θα αύξανε την αξιοπιστία της 70, ο Τόμα υποστήριξε ότι ο πελάτης του σε όλη του τη μέχρι τότε διαδρομή υπερασπίστηκε τον «σεβασμό προς όλες τις φυλές», την «ελευθερία της συνείδησης» και «μια λογική λύση για το εβραϊκό ζήτημα». Ο Ρόζενμπεργκ ξεκίνησε μια λεπτομερή ανάλυση και υπεράσπιση της ασυνάρτητης φιλοσοφίας του και των πολιτικών θεωριών του εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος, προβάλλοντας μια δήθεν ευρυμάθεια με την οποία επιχειρούσε να δικαιολογήσει τη δολοφονία εκατομμυρίων ανθρώπων. «Η εκβιομηχάνιση και ο αγώνας για το κέρδος κυριάρχησαν στη ζωή και δημιούργησαν το βιομηχανικό κράτος και τη μητρόπολη με τις πίσω αυλές της και την αποξένωση από τη φύση και την ιστορία», είπε ο Ρόζενμπεργκ στο δικαστήριο. «Στη στροφή του αιώνα, πολλοί άνθρωποι που ήθελαν να κερδίσουν ξανά τη χώρα και την ιστορία τους στράφηκαν εναντίον αυτής της μονόδρομης πορείας». Ήταν ένα νεανικό κίνημα, είπε, που ένευε στο παρελθόν εφορμώντας προς ένα σύγχρονο μέλλον. «Κύριε συνήγορε», διέκοψε ο πρόεδρος του δικαστηρίου, «θα προσπαθήσετε να περιορίσετε τον μάρτυρα στις κατηγορίες εναντίον του;» Ο Ντοντ σηκώθηκε όρθιος να βοηθήσει. «Κανείς δεν καταδίωξε τον κατηγορούμενο για όσα σκεπτόταν», είπε ο Αμερικανός δικηγόρος. «Θεωρώ ότι όλοι έχουμε ως αρχή μας να είμαστε εναντίον της δίωξης οποιουδήποτε για αυτά που πιστεύει». Προσωπικά, είπε ο Ρόζενμπεργκ, ήθελε οι άνθρωποι να επιτρέπεται να πιστεύουν ό,τι ήθελαν σε σχέση με τον Θεό. Κατηγόρησε ως υπεύθυνο για τα μέτρα κατά των εκκλησιών

τον

Μπόρμαν,

που

θεωρούνταν

ακόμα

αγνοούμενος.

(Στην

πραγματικότητα, είχε σκοτωθεί προσπαθώντας να διαφύγει από το καταφύγιο του Φύρερ τις τελευταίες μέρες του πολέμου 71. Ό,τι απέμεινε από τη σορό του ανακαλύφθηκε από ένα συνεργείο οικοδομών στο Βερολίνο το 1972 και αναγνωρίστηκε με εξέταση DNA το 1998. Κάποια κομματάκια γυαλιού μέσα στα δόντια του οδήγησαν τους ιστορικούς στο συμπέρασμα ότι ενώ προσπαθούσε να δραπετεύσει, έπεσε πάνω στους Σοβιετικούς και δάγκωσε μια αμπούλα με δηλητήριο). Ο Ρόζενμπεργκ αρνήθηκε ότι υπήρχε σχέδιο για τη λεηλασία της Ευρώπης. Όταν οι Ναζί μπήκαν στο Παρίσι, ανακάλυψαν ότι οι Εβραίοι είχαν φύγει και τα

περιουσιακά τους στοιχεία είχαν μείνει χωρίς ιδιοκτήτη. Τα πήραν οι ίδιοι για να προστατεύσουν τους θησαυρούς τους οποίους το προσωπικό του είχε καταγράψει με επιμέλεια και είχε συσκευάσει με μεγάλη προσοχή. «Βρεθήκαμε αντιμέτωποι με μια απρόσμενη κατάσταση», εξήγησε. Σε κάθε περίπτωση, δικαιολογημένα οι Ναζί επαναπάτρισαν έργα τέχνης που είχαν αφαιρεθεί από τη Γερμανία κατά τους προηγούμενους πολέμους και δικαιολογημένα είχαν κατάσχει αρχεία για να μπορούν να ανακρίνουν τους εχθρούς τους που κινούνταν εναντίον τους. Αναφέρθηκε σε ένα μυστικό υπόμνημα72 που είχε συντάξει τον Δεκέμβριο του 1941 και το οποίο βρήκαν οι κατήγοροι. Στο υπόμνημα εκείνο έκανε μια θανατηφόρα πρόταση για το πώς έπρεπε να απαντήσει ο Χίτλερ σε έναν κλιμακούμενο γύρο επιθέσεων κατά Γερμανών αξιωματικών στην Ευρώπη. Τον Οκτώβριο ο δικτάτορας είχε διατάξει την εκτέλεση εκατό Γάλλων ομήρων73 ως απάντηση στη δολοφονία δύο Γερμανών αξιωματικών στη Νάντη και στο Μπορντό. Αλλά όπως το έβλεπε ο Ρόζενμπεργκ, ο σκοπός της Αντίστασης ήταν να προκαλέσει αντίποινα από μέρους των Ναζί κατά των Γάλλων και έτσι να αναμοχλεύσει μια νέα έχθρα εναντίον των Ναζί. «Προτείνω στον Φύρερ, αντί να εκτελεστούν 100 Γάλλοι, να αντικατασταθούν με 100 Εβραίους τραπεζίτες, δικηγόρους κ.λπ. Οι Εβραίοι του Λονδίνου και της Νέας Υόρκης είναι εκείνοι που παρακινούν τους Γάλλους κομμουνιστές να προβαίνουν σε πράξεις βίας, και φαίνεται απολύτως δίκαιο τα μέλη αυτής της φυλής να πληρώσουν γι’ αυτό», έγραφε. «Ως υπεύθυνοι δεν πρέπει να κατηγορούνται οι απλοί Εβραίοι, αλλά οι ηγετικές φυσιογνωμίες τους στη Γαλλία. Έτσι θα αφυπνιστεί το αντιεβραϊκό συναίσθημα». Στο εδώλιο ο Ρόζενμπεργκ εξήγησε ότι είχε γράψει αυτό το υπόμνημα σε μια στιγμή ενθουσιασμού, αλλά ο Χίτλερ δεν ακολούθησε τη συμβουλή του. Με τον χαρακτηριστικό του τρόπο, είπε ότι λυπόταν που είχε κάνει αυτή την πρόταση, ενώ ταυτόχρονα ισχυρίστηκε ότι σε καιρό πολέμου η εκτέλεση ομήρων δεν ήταν παράνομη. Συνεχίζοντας την απολογία του, είπε ότι δεν είχε καμία σχέση με τον σχεδιασμό της Επιχείρησης Μπαρμπαρόσα. Αποτελούσε πια τετελεσμένο γεγονός όταν ο Χίτλερ τον κάλεσε και του ζήτησε να προετοιμάσει την πολιτική διοίκηση στα κατεχόμενα εδάφη. Ποτέ δεν ήταν στα σχέδιά του να αποδεκατίσει τους λαούς των ανατολικών περιοχών. Αφότου διορίστηκε υπουργός, δεν είχε εξουσία στα θέματα που αφορούσαν την οικονομία ή την αστυνομία, ο δε Κοχ, ο Reichskommissar της Ουκρανίας, αγνοούσε τις διαταγές του.

Ο Ρόζενμπεργκ παραδέχτηκε ότι ενέκρινε τη μεταφορά παιδιών από τις ανατολικές περιοχές στη Γερμανία το καλοκαίρι του 1944, αν και προσπάθησε να δώσει στην πράξη του θετική διάσταση. Η λεγόμενη Heuaktion 74 (Επιχείρηση Θερισμός) σήμαινε τη συγκέντρωση 40.000-50.000 παιδιών ηλικίας από δέκα έως δεκατεσσάρων ετών. Κάποια από τα παιδιά αυτά έμειναν πίσω όταν οι γονείς τους οδηγήθηκαν σε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας για τις οχυρώσεις. Άλλα απλώς τα άρπαξαν μέσα από τα σπίτια τους. Η ιδέα ήταν τα απαχθέντα παιδιά να δουλέψουν ως μαθητευόμενοι σε γερμανικά εργοστάσια. Ένα από τα μακροπρόθεσμα αιτιολογικά των απαγωγών ήταν η καταστροφή των «βιολογικών δυνατοτήτων» των ανατολικών λαών. Ο Ρόζενμπεργκ είπε στο δικαστήριο ότι αρχικά εναντιώθηκε σε αυτό το σχέδιο, παρότι δεν είχε αντίρρηση ο στρατός να συγκεντρώνει εφήβους. Υποχώρησε, είπε, γιατί ο στρατός θα τα έπαιρνε με ή χωρίς την έγκρισή του. Είπε επίσης ότι θεωρούσε ότι αν αναλάμβανε αυτό το έργο, το «τμήμα νεότητάς» του θα φρόντιζε να έχουν τα παιδιά σωστή μεταχείριση. Ισχυρίστηκε ότι ήθελε να βρουν σπίτια σε χωριά ή σε μικρά στρατόπεδα και να τα επιστρέψουν στους γονείς τους μετά τον πόλεμο. Ο δικηγόρος του ρώτησε για τις εκθέσεις που του υποβλήθηκαν τον Ιούνιο του 1943 σχετικά με τις κτηνωδίες έξω από το Μινσκ στη Λευκορωσία. Ένας δεσμοφύλακας έγραψε ότι η αστυνομία αφαιρούσε τα χρυσά δόντια των Εβραίων αιχμαλώτων πριν τους παραδώσει, και ο Βίλχελμ Κούμπε, προϊστάμενος της πολιτικής διοίκησης της Λευκορωσίας, ανέφερε τον θάνατο γυναικών και παιδιών σε μια «αστυνομική επιχείρηση» κατά των παρτιζάνων. «Το ότι οι Εβραίοι έχουν ιδιαίτερη μεταχείριση 75 δεν χρειάζεται περαιτέρω συζήτηση. Δύσκολα όμως μπορεί να πιστέψει κανείς ότι γίνεται με τον τρόπο που περιγράφεται», έλεγε μια επιστολή από το γραφείο του Λόζε προς τον Ρόζενμπεργκ. Πώς θα κυριαρχούσε ειρήνη στην περιοχή ώστε να εκμεταλλευτούν τα κατεχόμενα εδάφη αν οι κάτοικοί τους ήταν τρομοκρατημένοι; «Θα ήταν εφικτό να αποφεύγονται οι θηριωδίες και να θάβονται όσοι εξοντώνονταν. Το να κλειδώνεις άνδρες, γυναίκες και παιδιά μέσα σε παράγκες και να τους βάζεις φωτιά δεν φαίνεται η κατάλληλη μέθοδος αντιμετώπισης των συμμοριών, έστω κι αν είναι επιθυμητή η εξόντωση του πληθυσμού. Η μέθοδος αυτή δεν είναι αντάξια του γερμανικού αγώνα και βλάπτει σοβαρά τη φήμη μας. Σας ζητώ να αναλάβετε την απαραίτητη δράση». Αντιμέτωπος με αυτή την επιστολή στο δικαστήριο, ο Ρόζενμπεργκ απάντησε ότι έφτασε λίγο αφότου ο Χίτλερ συμπαρατάχθηκε με τον Κοχ, το 1943, και διέταξε τον

υπουργό να σταματήσει την επιπόλαια ανάμειξή του στα ανατολικά εδάφη. «Ήμουν απογοητευμένος», ισχυρίστηκε, «και δεν διάβασα καν το έγγραφο αυτό». Κατέθεσε ότι γνώριζε για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, αλλά υπέθετε ότι οι συλλήψεις ήταν «πολιτικά και εθνικά αναγκαίες». Ισχυρίστηκε ότι είχε ρωτήσει τον Χίμλερ σχετικά με τις αναφορές ξένων για θηριωδίες στα στρατόπεδα και ότι ο διοικητής των SS τον κάλεσε να πάει στο Νταχάου και να δει το στρατόπεδο με τα ίδια του τα μάτια. «Έχουμε πισίνα εκεί, έχουμε εγκαταστάσεις υγιεινής», του απάντησε. «Είναι άψογα. Καμία αντίρρηση δεν ευσταθεί». Ο Ρόζενμπεργκ εξήγησε στο δικαστήριο ότι αρνήθηκε την πρόσκληση «για λόγους καλαισθησίας: δεν ήθελα να κοιτάζω ανθρώπους που είχαν στερηθεί την ελευθερία τους». Όσο για τη δολοφονία των Εβραίων της Ευρώπης, ο Ρόζενμπεργκ ισχυρίστηκε άγνοια. Ναι, είχε διαβάσει τις εκθέσεις για «τρομερή σκληρότητα» στα ανατολικά εδάφη. Ναι, είχε ακούσει για τις εκτελέσεις Εβραίων. «Αλλά ότι υπήρχε διαταγή συγκεκριμένα για την εξάλειψη όλων των Εβραίων δεν μπορούσα να το φανταστώ», δήλωσε, «και παρότι στους πολεμικούς μας λόγους αναφερόταν η εξόντωση των Εβραίων, οφείλω να ομολογήσω ότι αυτή η διατύπωση πρέπει να κάνει φριχτή εντύπωση, δεδομένων των μαρτυριών που πιστεύουμε ότι είναι τώρα διαθέσιμες· αλλά υπό τις συνθήκες που επικρατούσαν τότε δεν ερμηνευόταν ως συγκεκριμένη εξόντωση, ως συγκεκριμένη εξάλειψη εκατομμυρίων Εβραίων». Ο άνθρωπος του οποίου ο απαράμιλλος αντισημιτισμός άνοιξε τον δρόμο για το Ολοκαύτωμα επέμενε τώρα ότι είχε υποστηρίξει μια «ευγενική» μεταχείριση των Εβραίων, αν και δεν είχε σκεφτεί ποιες θα ήταν οι συνέπειες αυτού του υποτιθέμενου εναλλακτικού σχεδίου. «Το ότι είχε διαφορετική κατάληξη είναι τραγικό πεπρωμένο», είπε. «Όσα συνέβησαν ήταν λυπηρά, και πρέπει να πω ότι μου στέρησαν το εσωτερικό σθένος να εξακολουθήσω να ζητώ από τον Φύρερ να ακολουθήσει τη μέθοδο που προέκρινα». Επέμεινε όμως ότι δεν γνώριζε για τις μαζικές εκτελέσεις και τα στρατόπεδα θανάτου. «Δεν θα το πίστευα ακόμα κι αν μου το έλεγε ο ίδιος ο Χάινριχ Χίμλερ», δήλωσε. «Υπάρχουν πράγματα που ακόμη και σ’ εμένα φαντάζουν πέρα από το ανθρωπίνως δυνατόν και το συγκεκριμένο είναι ένα από αυτά».

Στις 17 Απριλίου, ο Τόμας Ντοντ ανέβηκε στην έδρα για να αντεξετάσει τον Ρόζενμπεργκ76. Κινούμενος αργά και μεθοδικά, ανέτρεψε όλη την υπερασπιστική γραμμή του Ρόζενμπεργκ για να φτάσει τελικά στο ζήτημα των Εβραίων. «Μιλήσατε ποτέ για την εξόντωση των Εβραίων;» ρώτησε ο Ντοντ. «Δεν έχω μιλήσει γενικά για την εξόντωση των Εβραίων με αυτή την έννοια του όρου», απάντησε. «Πρέπει να σκεφτόμαστε τις λέξεις εδώ». Ο Ντοντ αντέκρουσε τον Ρόζενμπεργκ αναφέροντας το υπόμνημα σχετικά με τη συνάντηση του υπουργού του Ράιχ, στις 14 Δεκεμβρίου 1941, με τον Χίτλερ· μια συνάντηση στην οποία οι δύο άνδρες αποφάσισαν ότι ο Ρόζενμπεργκ δεν θα έπρεπε να αναφέρει τη λέξη εξόντωση –Ausrottung– των Εβραίων στην ομιλία που σκόπευε να εκφωνήσει. «Αυτή η λέξη δεν έχει το νόημα που της αποδίδετε», επιχειρηματολόγησε ο Ρόζενμπεργκ. Ο Ντοντ τού έδωσε ένα γερμανο-αγγλικό λεξικό και του ζήτησε να το κοιτάξει. Ο Ρόζενμπεργκ αρνήθηκε και συνέχισε να κάνει διάλεξη στον κατήγορο. «Δεν χρειάζομαι ξένο λεξικό για να εξηγήσω τις διάφορες σημασίες που έχει η λέξη “Ausrottung” στη γερμανική γλώσσα», είπε. «Μπορεί κανείς να εξοντώσει μια ιδέα, ένα οικονομικό σύστημα, μια κοινωνική τάξη και, ως τελική συνέπεια, μια ομάδα ανθρώπων, βεβαίως. Αυτές είναι οι πολλές δυνατότητες που εμπεριέχονται στη λέξη. Οι μεταφράσεις από τα γερμανικά στα αγγλικά είναι συχνά εσφαλμένες». Ο Ντοντ επέμενε. «Προσπαθείτε στα σοβαρά να προβάλετε αυτή την προφανή αδυναμία σας να συμφωνήσετε μαζί μου σχετικά με τη λέξη, ή προσπαθείτε να αναλώσετε τον χρόνο;» Ο Ρόζενμπεργκ είπε ότι η προγραμματισμένη ομιλία του στο Σπόρτπαλαστ δεν ήταν παρά μια «πολιτική απειλή». Δεν επρόκειτο για ανακοίνωση της τελικής λύσης. «Στην πραγματικότητα όμως», αντέκρουσε ο Ντοντ, «οι Εβραίοι εξοντώνονταν στα κατεχόμενα ανατολικά εδάφη εκείνη τη στιγμή και αργότερα, έτσι δεν είναι;» «Μάλιστα». «Μάλιστα, και έπειτα από αυτό… θέλατε το δικαστήριο να πιστέψει ότι γινόταν από την αστυνομία, χωρίς τη συμμετοχή κανενός από τους ανθρώπους σας». Στη συνέχεια ο Ντοντ έφερε τον Ρόζενμπεργκ σε αντιπαράθεση με την επιστολή του Λόζε, του διοικητή του Ράιχ στην Όστλαντ, ο οποίος διαμαρτυρόταν για «την άγρια εκτέλεση Εβραίων» σε μια πόλη της επικράτειάς του και την απάντηση του υπουργού ότι ο Λόζε δεν έπρεπε να ανακατεύεται με την αποστολή των SS για το

εβραϊκό ζήτημα. Ο Ντοντ έδειξε επίσης στον Ρόζενμπεργκ την επιστολή ενός άλλου διοικητικού υπαλλήλου προς τον Λόζε, τον Ιούνιο του 1942, που ανέφερε ότι κατά τις προηγούμενες δέκα εβδομάδες είχαν «εξοντωθεί» 55.000 Εβραίοι στη Λευκορωσία και ότι και άλλοι που είχαν μεταφερθεί στην περιοχή θα είχαν την ίδια μοίρα. Ο Ρόζενμπεργκ ισχυρίστηκε ότι δεν είχε δει ποτέ εκείνες τις επιστολές, παρότι και οι δυο βρέθηκαν στα έγγραφά του στο γραφείο του στο Βερολίνο. Πιέζοντας τα πράγματα, ο Ντοντ επισήμανε ότι τουλάχιστον πέντε κορυφαία στελέχη στο υπουργείο του γνώριζαν τι συνέβαινε – σίγουρα γνώριζε και ο ίδιος. Ο Ρόζενμπεργκ προσπάθησε να ξεφύγει λέγοντας κάτι άσχετο, αλλά ο πρόεδρος του δικαστηρίου τον διέκοψε: «Θα απαντήσετε πρώτα στην ερώτηση; Συμφωνείτε ότι αυτά τα πέντε άτομα ασχολούνταν με την εξόντωση Εβραίων;» «Ναι, ήξεραν για έναν σχετικό αριθμό εκκαθαρίσεων Εβραίων. Αυτό το παραδέχομαι», απάντησε ο Ρόζενμπεργκ, «και μου το είπαν ή, αν όχι, θα το άκουσα από άλλη πηγή». Με αυτή την καταδικαστική παραδοχή ο Ντοντ προχώρησε την υπόθεση για την ενοχή του Ρόζενμπεργκ ένα βήμα παρακάτω. «Ο μάρτυρας Ες, ήσασταν στην αίθουσα του δικαστηρίου όταν κατέθεσε;» «Ναι, τον άκουσα», απάντησε ο Ρόζενμπεργκ. «Ακούσατε την τρομερή ιστορία για δυόμισι με τρία εκατομμύρια δολοφονίες κυρίως Εβραίων77, την οποία ανέφερε από το εδώλιο του κατηγορουμένου;» «Μάλιστα». «Γνωρίζετε ότι ήταν αναγνώστης του βιβλίου σας και των ομιλιών σας αυτός ο Ες;» Όχι, απάντησε ο Ρόζενμπεργκ, αυτό δεν το γνώριζε. Εκείνη τη μέρα ο Ντοντ έστειλε στην οικογένειά του ένα γράμμα σχετικά με την αντεξέταση του Ρόζενμπεργκ. «Ήταν η πιο δύσκολη εξέταση – ο πιο διφορούμενος ψεύτης και αγύρτης που έχω δει ποτέ. Στην πραγματικότητα, τον αντιπαθώ – είναι μεγάλος απατεώνας, ο απόλυτος υποκριτής»78. Όταν ολοκληρώθηκαν οι αγορεύσεις της κατηγορούσας αρχής, οι Αμερικανοί κατήγοροι αναχώρησαν όλοι μαζί από τη Νυρεμβέργη. Ο Κέμπνερ όμως πείστηκε να μείνει πίσω μαζί με τον Ντοντ. Επόπτευε έναν τομέα υπεύθυνο για την αντίκρουση των επιχειρημάτων που είχαν αναπτύξει οι κατηγορούμενοι και οι συνήγοροί τους.

«Είμαι ακόμα εδώ – ούτως ειπείν, ένας από τους τελευταίους επιζήσαντες», έγραψε σε έναν φίλο του. «Οι περισσότεροι από τους παλιούς έφυγαν». Το δικαστήριο είχε ορίσει μια ξεχωριστή επιτροπή για την ακρόαση των καταθέσεων των μελών των κατηγορούμενων οργανώσεων, όπως ήταν τα SS, η Γκεστάπο, τα Τάγματα Εφόδου και ο στρατός. Ο Κέμπνερ αποτελούσε τον βασικό σύνδεσμο ανάμεσα στην ομάδα των Αμερικανών κατηγόρων και σε αυτή τη βοηθητική επιτροπή, και δεν ήταν καθόλου χαρούμενος γι’ αυτό79. «Είναι πολύ δύσκολο από όλες τις απόψεις», έγραψε. «Είναι πάρα πολλές οι οπτικές γωνίες, ενώ οι υποθέσεις των οργανώσεων δεν ερευνήθηκαν και δεν αναλύθηκαν ποτέ σχολαστικά. Πρέπει να γίνουν πολλά την τελευταία στιγμή». Ήθελε να επιστρέψει στο σπίτι του, στο Λάνσνταουν. Ακριβώς εκείνο τον μήνα είχε επιτέλους φτάσει σώος και αβλαβής ο γιος του, ο Λούσιαν, έπειτα από πολλά χρόνια κατατρεγμού. Από το 1941 ως το 1943, ο Λούσιαν πήγε σχολείο στο Ντίσελντορφ και στο Βερολίνο. Για ένα διάστημα εργάστηκε ως νυχτοφύλακας για να ζήσει. Ήξερε ανέκαθεν ότι, όντας μισο-εβραίος, θα μπορούσαν οποιαδήποτε στιγμή να έρθουν από την Γκεστάπο να τον συλλάβουν80. Τελικά ήρθαν τον Σεπτέμβριο του 1943. Πρώτα τον έστειλαν σε ένα στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας στη Βέστερλαντ81, στο νησί Σιλτ της Βόρειας Θάλασσας, κοντά στα σύνορα με τη Δανία. Η Λουφτβάφε είχε εκεί μια αεροπορική βάση και 1.200 κρατούμενοι υποχρεώθηκαν να δουλέψουν στην κατασκευή οχυρωματικών έργων για την αντιμετώπιση των συμμαχικών επιθέσεων. Τον Φεβρουάριο του 1944, ο Λούσιαν στάλθηκε στο στρατόπεδο του Άρνχαϊμ, στην Ολλανδία, να εργαστεί στην επέκταση μιας άλλης αεροπορικής βάσης. Κατέληξε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άμερσφοορτ, όπου κρατούνταν χιλιάδες Εβραίοι, αντιρρησίες συνείδησης και πολιτικοί κρατούμενοι. Προσπάθησε πολλές φορές να διαφύγει. Τελικά, τον Απρίλιο του 1945, ενώ μεταφερόταν σε ένα νέο στρατόπεδο στο Βερολίνο, δραπέτευσε, γλίστρησε μέσα από τις γερμανικές γραμμές και με ένα κλεμμένο ποδήλατο έφτασε στις συμμαχικές γραμμές82, σχεδόν 160 χιλιόμετρα δυτικά του ποταμού Έλβα, κοντά στο Μαγδεμβούργο. Παραδόθηκε στην Ένατη Αμερικανική Στρατιά και αφού ανακρίθηκε, έμεινε στη μονάδα ως διερμηνέας – μιλούσε τέσσερις γλώσσες. Αργότερα την ίδια χρονιά κατατάχθηκε εθελοντής στον λόχο C του βρετανικού

βασιλικού

συντάγματος

του

Νόρφολκ.

Εργάστηκε

αρκετό

καιρό

στην

επανεκπαίδευση νεαρών Γερμανών που είχαν προσηλυτιστεί από τους Ναζί. Πέρασε το δεύτερο μισό του 1945 προσπαθώντας να επανασυνδεθεί με τον πατέρα του, απευθύνθηκε ακόμα και στη Φωνή της Αμερικής. «Παρακαλώ, βοηθήστε να βρω τον πατέρα μου», έγραψε83. «Είστε η τελευταία μου ελπίδα». Βρέθηκαν τελικά στα τέλη του 1945 και άρχισαν να αλληλογραφούν. «Διακινδύνευσα τη ζωή μου» 84, έγραφε ο Λούσιαν, «και ως εκ θαύματος την ξανακέρδισα». Αλλά είχε αποκτήσει μια παράξενη ελευθερία. Εξακολουθούσε να βρίσκεται στη Γερμανία, ακινητοποιημένος στο Σόλινγκεν, μεταξύ Ντίσελντορφ και Κολονίας, και δεν είχε χαρτιά για να ταξιδέψει. Εξακολουθούσε να είναι ένας άνθρωπος χτυπημένος από τις δυνάμεις της Ιστορίας. «Βρίσκομαι στην ίδια θέση με όλους τους Γερμανούς σήμερα», έγραψε στον πατέρα του, «και αφού έχουν γίνει διαβόητοι σε όλο τον κόσμο –και δικαίως– είμαι κι εγώ παρίας για τον υπόλοιπο κόσμο, δηλαδή ένας περιθωριακός, όπως ήμουν πριν από τον πόλεμο και στον πόλεμο για αυτούς τους Άριους Γερμανούς. Δεν είμαι Γερμανός, ούτε Βρετανός, και δεν είμαι ούτε Αμερικανός. Τι είμαι λοιπόν;» Ο Λούσιαν είχε απελπιστεί. «Υπάρχει πιθανότητα να μπορέσεις να με βγάλεις από αυτή τη φριχτή χώρα;» Οι Βρετανοί τού φέρθηκαν αρκετά καλά, αλλά ο ίδιος ήταν δυστυχής. Δεν είχε τίποτα να διαβάσει και οι στρατιώτες του λόχου του μιλούσαν αποκλειστικά για «Γερμανίδες γυναίκες, ποτά και τσιγάρα». Ο Λούσιαν δεν είχε καν δελτίο σίτισης και αναγκαζόταν να ζητά από τους συναδέλφους του. Οι ανάγκες του ήταν οι στοιχειώδεις. «Θέλω να ζήσω σε μια ελεύθερη χώρα ως άνθρωπος με ίσα δικαιώματα». Πατέρας και γιος είχαν την ευκαιρία να συναντηθούν για λίγο τον Φεβρουάριο στο Grand Hotel της Νυρεμβέργης85. Ο Κέμπνερ βοήθησε τον γιο του να αποκτήσει αμερικανική βίζα. Έτσι τον Μάιο του 1946 ο Λούσιαν έφτασε στην Αμερική με το φορτηγό πλοίο Marine Perch, και πήρε το λεωφορείο μέχρι το σπίτι των Κέμπνερ στο Λάνσνταουν. Έστειλε ένα ευχαριστήριο τηλεγράφημα στον Λευκό Οίκο και έδωσε συνεντεύξεις σε δημοσιογράφους της Φιλαδέλφεια. «Διώχθηκε και κυνηγήθηκε, χτυπήθηκε και πείνασε»86, έγραφε η εφημερίδα Philadelphia Inquirer. «Χθες η σύγχρονη Οδύσσειά του έφτασε στο τέλος της στο Λάνσνταουν». Η Ρουτ είχε στολίσει το σπίτι με λουλούδια. Στην όλη ιστορία αναφέρεται ως η μητέρα του Λούσιαν. Η πραγματική μητέρα του, η Ελένε, που τον είχε απαγάγει από την Ιταλία, πέθανε στη Γερμανία πριν το τέλος του πολέμου. «Από όσα διαβάζω στις

εφημερίδες», έγραψε στη Νυρεμβέργη ο Κουρτ Γκρόσμαν, δημοσιογράφος και παλιός φίλος του Κέμπνερ, «θα έλεγα ότι είναι πραγματικός Κέμπνερ»87. Ο Λούσιαν, σκελετωμένος μετά την αιχμαλωσία του, είχε πάρει ξανά περίπου 20 κιλά αφότου είχε φτάσει, έναν χρόνο πριν, στις συμμαχικές γραμμές. Είπε ότι σχεδίαζε να καταταγεί στον αμερικανικό στρατό. «Πολλά παιδιά έπεσαν και πέθαναν στα ευρωπαϊκά πεδία των μαχών για να με σώσουν», δήλωσε στην εφημερίδα. «Αν δεν υπήρχαν αυτοί, δεν θα ήμουν εδώ σήμερα. Θέλω να προσπαθήσω να τους ξεπληρώσω με τον μόνο τρόπο που γνωρίζω». Στις αρχές της δεκαετίας του 1950 ήρθε στο Λάνσνταουν και ο Αντρέ, αφού οι Κέμπνερ τον υιοθέτησαν επισήμως. Τελικά παντρεύτηκε και εγκαταστάθηκε στη Σουηδία. Στις 17 Ιουλίου ο Κέμπνερ έλαβε ένα γράμμα από έναν απρόσμενο αποστολέα: την Έμι Γκέρινγκ, σύζυγο του στρατάρχη του Ράιχ. «Μπορώ να σας ζητήσω μια χάρη;»88 έγραψε. «Νομίζετε ότι θα βρείτε μισή ώρα μέσα στο επόμενο δεκαπενθήμερο;» Ο Κέμπνερ δέχτηκε. Παρότι δεν έγινε γνωστό τι τον ήθελε, το πιθανότερο είναι ότι ζήτησε τη βοήθειά του για να πάρει άδεια να επισκεφθεί τον σύζυγό της στη φυλακή ή απλώς για να μπορέσει να καθίσει στην αίθουσα του δικαστηρίου – κανένα από τα δύο δεν επιτρέπονταν στις συζύγους των κατηγορουμένων. Τον Σεπτέμβριο η πρώην ηθοποιός μπήκε αεράτα στο δικαστικό μέγαρο φορώντας γούνινο παλτό, αλλά γρήγορα την αναγνώρισαν και την απομάκρυναν89. Μετά τον πόλεμο εντοπίστηκε να κρύβεται σε ένα ορεινό σπίτι στη Βαυαρία, μαζί με ένα απόθεμα από σαμπάνιες, αλκοολούχα ποτά, πούρα Αβάνας και ένα σεντούκι γεμάτο κοσμήματα και χρυσαφικά. Συνελήφθη και τιμωρήθηκε με φυλάκιση πέντε μηνών. Μετά την αποφυλάκισή της, τον Φεβρουάριο του 1946, έζησε μέσα στη φτώχεια σε ένα σπίτι χωρίς τρεχούμενο νερό και θέρμανση. Ήταν ακόμα θυμωμένη που, εκείνες τις τρελές τελευταίες μέρες στο καταφύγιο, ο Χίτλερ είχε διατάξει να συλληφθεί ο άντρας της. Ένας από τους στρατιωτικούς ψυχολόγους στη Νυρεμβέργη την επισκέφθηκε τον Μάρτιο, ελπίζοντας ότι εκείνη θα μπορούσε να πείσει τον στρατάρχη του Ράιχ να εγκαταλείψει την πιστή υποστήριξή του προς τον Φύρερ. Έστειλε στον Γκέρινγκ μια επιστολή, αλλά εκείνος έμεινε αμετάπειστος. «Τίποτα», είπε ο Γκέρινγκ στον ψυχολόγο, «δεν μπορεί να με κλονίσει»90.

Ο Κέμπνερ άρχισε να επισκέπτεται την Έμι τακτικά και να της πηγαίνει φαγητό και σοκολάτες91. Ήξερε πώς να συντηρεί πολύτιμες πηγές πληροφοριών, και αυτή ήταν μια σχέση που άξιζε τον κόπο να την καλλιεργήσει. Ο Κέμπνερ είχε μια πιο πολύπλοκη σχέση με έναν άλλο Ναζί κρατούμενο στη Νυρεμβέργη, τον Ρούντολφ Ντιλς, τον πρώην διοικητή της Γκεστάπο. Στη δεκαετία του 1930, ο Κέμπνερ είχε βοηθήσει τον Ντιλς να αποφύγει μια δύσκολη κατάσταση με μια πόρνη. Αργότερα ο Ντιλς ενδέχεται βοήθησε να απελευθερωθεί γρήγορα ο Κέμπνερ από το στρατόπεδο συγκέντρωσης Κολούμπια-Χάους, μετά τη σύλληψή του το 1935. Μια δεκαετία μετά, στη Νυρεμβέργη, οι Βρετανοί κατήγοροι δήλωσαν ότι ο πρώτος διοικητής της μυστικής αστυνομίας ήταν «υπεύθυνος για τις περισσότερες ωμότητες και βαρβαρότητες» και υποστήριξαν την καταδίκη του. Ο Κέμπνερ βοήθησε να μην καταδικαστεί92. Ο Ντιλς, που επέμενε πως είχε κάνει ό,τι του ήταν δυνατόν για να εμποδίσει τις χειρότερες θηριωδίες κατά τις πρώτες μέρες και τους πρώτους μήνες της εξουσίας των Ναζί, συμφώνησε να δώσει στους κατήγορους μια σειρά από ένορκες δηλώσεις σχετικά με τους κατηγορουμένους, μεταξύ αυτών για τον Γκέρινγκ και τον Ρόζενμπεργκ. Έγινε ένας από τους πρώτους σημαντικούς πληροφοριοδότες. «Θέλαμε να μάθουμε όσο το δυνατόν περισσότερα όσο το δυνατόν ταχύτερα», είπε ο Κέμπνερ πολλά χρόνια αργότερα μιλώντας για τις σχέσεις του με Ναζί όπως ο Ντιλς. «Αυτό σήμαινε να συζητήσεις με κάποιους ανθρώπους με τους οποίους σε άλλη περίπτωση δεν θα έπινες ούτε ένα φλιτζάνι τσάι» 93. Όπως έγραψε στα απομνημονεύματά του: «Οι δολοφόνοι μπορούν να πουν την αλήθεια για τους συναδέλφους τους δολοφόνους – άσχετα από τα κίνητρα για τα οποία το κάνουν». Ο Κέμπνερ και ο Ντιλς συναντήθηκαν αρκετές φορές κατά τη διάρκεια της δίκης. Ως μάρτυρας ο Ντιλς έμενε σε ένα ειδικά διαμορφωμένο από τους Αμερικανούς «σπίτι των μαρτύρων». Για έναν περίεργο λόγο, στο ίδιο κτήριο στεγάζονταν Ναζί μαζί με επιζήσαντες των στρατοπέδων συγκέντρωσης. Ο Ντιλς κατάφερε να πάρει άδεια να επισκεφθεί ένα κυνηγετικό περίπτερο στα νότια της Νυρεμβέργης, το οποίο ανήκε σε φίλους τους, τον κόμη και την κόμισσα Φάμπερ-Καστέλ. Το μέρος έγινε σημείο συνάντησης μιας μικρής κοινωνίας. Τακτικός επισκέπτης εκεί ήταν και ο Κέμπνερ. Ο Ντιλς, όπως το συνήθιζε, έκανε σχέση με την κόμισσα. Όταν αυτή γέννησε το πρώτο της παιδί, ο Κέμπνερ είπε ότι πατέρας ήταν ο Ντιλς. Προφανώς ήξερε τι έλεγε94: ήταν ένας από τους νονούς του παιδιού.

Στις 26 Ιουλίου, ο Ρόμπερτ Χ. Τζάκσον επέστρεψε στη Νυρεμβέργη για την τελική του αγόρευση. Όταν έφτασε στον Ρόζενμπεργκ, ο Τζάκσον τον χαρακτήρισε ως «τον ανώτατο πνευματικό ιερέα της κυρίαρχης φυλής», λέγοντας ότι ήταν εκείνος ο οποίος «παρείχε το δόγμα του μίσους, που έδωσε την ώθηση για την εξόντωση των Εβραίων και μετέτρεψε τις ιερόσυλες θεωρίες του σε πράξη εναντίον των κατεχόμενων ανατολικών εδαφών. Η μπερδεμένη φιλοσοφία του πρόσθεσε επίσης ένα αίσθημα ανίας στον μακρύ κατάλογο των θηριωδιών των Ναζί»95. Έναν μήνα αργότερα, οι κατηγορούμενοι στέκονταν στη μέση της αίθουσας και έκαναν τις τελευταίες σύντομες δηλώσεις τους. Ο Ρόζενμπεργκ αρνήθηκε κάθε ευθύνη για τις σφαγές των Ναζί. «Η συνείδησή μου είναι πλήρως απαλλαγμένη από αυτή την ενοχή 96, από κάθε συνενοχή στη δολοφονία ανθρώπων». Είχε θελήσει να γλιτώσει τους ανατολικούς λαούς από τη Μόσχα. Είχε θελήσει την επανεγκατάσταση των Εβραίων σε μια δική τους χώρα. «Η σκέψη της φυσικής εξόντωσης των Σλάβων και των Εβραίων –επί της ουσίας, η δολοφονία ολόκληρων λαών– ουδέποτε πέρασε από το μυαλό μου και σε καμία περίπτωση δεν την υποστηρίζω καθ’ οιονδήποτε τρόπο». Ο μόχθος του στην υπηρεσία της ναζιστικής ιδεολογίας δεν ήταν συνωμοσία, δεν ήταν έγκλημα. «Σας ζητώ να το αναγνωρίσετε αυτό ως την αλήθεια». Οι τέσσερις δικαστές πέρασαν τον Σεπτέμβριο συσκεπτόμενοι 97. Τα επιχειρήματα στρέφονταν γύρω από τα ιδιότυπα ζητήματα του αυτοσχέδιου διεθνούς δικαίου που είχαν εξαρχής καθοδηγήσει τις δίκες της Νυρεμβέργης και, ασφαλώς, γύρω από τα πολιτικά συμφέροντα των τεσσάρων Συμμάχων. Ο Γκέρινγκ και ο Ρίμπεντροπ μπορούσαν εύκολα να καταδικαστούν. Για τον Ρόζενμπεργκ έγιναν συζητήσεις. Όταν οι δικαστές άρχισαν να εξετάζουν τον ιδεολόγο του ναζισμού στις 2 Σεπτεμβρίου, δίσταζαν να καταδικάσουν έναν άνθρωπο για συνωμοσία βάσει του ότι οι ιδέες του είχαν δώσει ιδεολογική κάλυψη στους ναζιστικούς διωγμούς και στις μαζικές δολοφονίες. Από την άλλη πλευρά, οι κατηγορίες σε βάρος του προχωρούσαν πέρα από τις απλές λέξεις. Είχε συμμετάσχει στη λεηλασία ολόκληρης της ευρωπαϊκής ηπείρου, στο πρόγραμμα καταναγκαστικής εργασίας και στη δολοφονική και βάναυση κατοχή των ανατολικών εδαφών. Είχε παίξει επίσης σημαντικό ρόλο στην εισβολή στη Νορβηγία το 1940. Ο πρώτος γύρος των συσκέψεων έληξε με διαφωνίες ανάμεσα στους δικαστές σχετικά με το κατά πόσο ο Ρόζενμπεργκ έπρεπε να καταδικαστεί για όλες ή για

κάποιες από τις κατηγορίες, και σχετικά με το εάν έπρεπε να απαγχονιστεί ή να καταδικαστεί σε ισόβια. Μέχρι τις 10 Σεπτεμβρίου, τρεις από τους τέσσερις δικαστές ήταν υπέρ της πλήρους καταδίκης του – αλλά ενώ οι Σοβιετικοί και οι Βρετανοί ήθελαν τη θανατική ποινή, ο Γάλλος δικαστής προτιμούσε τα ισόβια. Έτσι η μοίρα του Ρόζενμπεργκ βρέθηκε στα χέρια του Αμερικανού δικαστή, του Φράνσις Μπιντλ, πρώην γενικού εισαγγελέα των ΗΠΑ. Ο Μπιντλ παρέμενε αναποφάσιστος. Δήλωσε στους άλλους ότι ήθελε να σκεφτεί την υπόθεση τη νύχτα, πριν ψηφίσει. Την 1η Οκτωβρίου, οι κατηγορούμενοι κάθισαν για τελευταία φορά μαζί στο εδώλιο, για να ακούσουν την ετυμηγορία 98. Γκέρινγκ: ένοχος. Ες: ένοχος. Ρίμπεντροπ και Κάιτελ: ένοχοι. Και Ρόζενμπεργκ: ένοχος. Από τους είκοσι δύο κατηγορούμενους που δικάστηκαν, τρεις αθωώθηκαν: ο πρώην αντικαγκελάριος Φραντς φον Πάπεν, που προώθησε την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία το 1933, το στέλεχος του Υπουργείου Προπαγάνδας Χανς Φρίτσε και ο τραπεζίτης Γιάλμαρ Σαχτ. Στη 1:45 η συνεδρίαση διακόπηκε. Μετά το διάλειμμα οι κατηγορούμενοι επέστρεψαν ένας ένας για να ακούσουν την ποινή τους. Ο Ρόζενμπεργκ ήταν έκτος στη σειρά. Μπήκε στο ασανσέρ για να ανεβεί επάνω, συνοδευόμενος από δύο φρουρούς. Οι συρόμενες πόρτες άνοιξαν και μπήκε στην αίθουσα του δικαστηρίου. Ο φωτισμός ήταν για πρώτη φορά χαμηλός. Επειδή η επιβολή των ποινών δεν επρόκειτο να κινηματογραφηθεί, τα φώτα φθορίου ήταν σβηστά. Ο Ρόζενμπεργκ φόρεσε τα ακουστικά του, για να ακούσει να του μεταφράζουν τα σύντομα λόγια του προέδρου του δικαστηρίου.

“Tod durch den Strang”, θάνατος δι’ απαγχονισμού. Ο Μπιντλ τάχθηκε τελικά υπέρ της εκτέλεσής του. Στην ετυμηγορία τους οι δικαστές δεν τον καταδίκαζαν για τις ιδέες του, αλλά μόνο για τις πράξεις του. Ο Ρόζενμπεργκ δεν είπε τίποτα ενώ έβγαζε τα ακουστικά και έμπαινε στο ασανσέρ για να κατεβεί κάτω. ... Ο ιερέας που επισκέπτονταν τους Ναζί υπόδικους, ο Χέντρι Γκέρεκε, έγραψε αργότερα ότι περισσότεροι από τους μισούς μετάνιωσαν στο τέλος και ζήτησαν συγχώρεση. Ο Ρόζενμπεργκ «παρέμεινε ο επιτηδευμένος. Δεν έδινε καμία αξία στην πίστη των παιδικών του χρόνων». Ήταν ένας από τους τέσσερις που αρνήθηκαν τη

μετάληψη από τους κληρικούς της φυλακής. Μετά την επιβολή των ποινών, επιτράπηκε στις συζύγους και στα παιδιά των καταδίκων να τους επισκεφθούν στα κελιά. Ο Γκέρεκε ανέλαβε τα παιδιά, και όταν πλησίασε την έφηβη κόρη του Ρόζενμπεργκ, Ιρένε, εκείνη είπε: «Μην μου πεις για προσευχές και άλλα τέτοια». Ο Γκέρεκε ξαφνιάστηκε και ρώτησε: «Υπάρχει κάτι που να μπορώ να κάνω για σένα;». «Ναι», του απάντησε γρήγορα. «Έχεις ένα τσιγάρο;»99 Τους μήνες που έμεινε στη φυλακή ο Ρόζενμπεργκ έγραψε τα απομνημονεύματά του, όπου αφηγήθηκε τη δική του εκδοχή της ιστορίας του Γ΄ Ράιχ. «Τι έκανε ο Χίτλερ, τι διέταξε ο Χίτλερ, πώς φόρτωσε ευθύνες στους πιο έντιμους ανθρώπους, πώς έσυρε στη λάσπη τα ιδανικά ενός κινήματος που δημιουργήθηκε από τον ίδιο 100, όλα αυτά είναι τόσο τρομερά που κανένα συνηθισμένο επίθετο δεν είναι αρκετό για να τα περιγράψει», έγραφε ο Ρόζενμπεργκ. Ήταν πολύ κοντά στο να απαρνηθεί τον ήρωα και είδωλό του. Έγραψε ότι ο Χίτλερ στο τέλος της ζωής του υπέκυψε σε μια κατάσταση «παροξυσμικής τοξίκωσης»101, κάνοντας παράλογες παρατηρήσεις που αποτελούσαν «εκρήξεις ενός ανθρώπου ο οποίος δεν μπαίνει πια σοβαρά στον κόπο να ζητήσει τη συμβουλή κάποιου, αλλά πιστεύει ότι ακούει τη δική του εσωτερική φωνή. Ήταν μονόλογοι εν μέρει λογικοί, εν μέρει εξωφρενικοί». Αποφάσισε ότι το μεγαλύτερο σφάλμα του Χίτλερ ήταν πως δεν είχε ακούσει περισσότερο ανθρώπους σαν τον ίδιο, αλλά αντίθετα άκουγε τις συμβουλές του Χίμλερ και «του Μεφιστοφελή τού κάποτε ειλικρινούς κινήματός μας» 102, του Γκέμπελς. «Αυτοί οι δύο μπόρεσαν να κάνουν τα πιο απίστευτα πράγματα, χωρίς κανείς να τους ελέγχει», έγραφε ο Ρόζενμπεργκ πάνω στο ετοιμόρροπο τραπέζι στο ήσυχο κελί του. «Εδώ, σε αυτό το καθαρά ανθρώπινο έδαφος, βρίσκεται η ρίζα των εγκληματικών παραλείψεων του Αδόλφου Χίτλερ 103 που είχαν τόσο αποτρόπαιη έκβαση – αυτό το αόριστο στοιχείο της ασυνέπειας, της σύγχυσης, της αμέλειας και μακροπρόθεσμα της αδικίας που τόσο συχνά ακύρωνε τις ίδιες του τις σκέψεις, τα σχέδια και τις πράξεις». Περιέγραψε τη στιγμή κατά την οποία, όπως ισχυρίζεται, αντιλήφθηκε ότι ο Χίμλερ επιδίωκε την απόλυτη εξουσία στο Γ΄ Ράιχ. Έπινε ένα ποτήρι κρασί με έναν από τους συμμάχους του Χίμλερ όταν πρόσεξε μια φωτογραφία του αρχηγού των SS κρεμασμένη στον τοίχο στο άλλο δωμάτιο. «Δεν μπορούσα να ξεκολλήσω τα μάτια

μου από πάνω της», έγραψε ο Ρόζενμπεργκ. «Και τότε συνειδητοποίησα ότι δεν είχα ποτέ την ευκαιρία να κοιτάξω τον Χίμλερ κατάματα. Τα μάτια του ήταν πάντα κρυμμένα πίσω από τα γυαλάκια του. Τώρα με κοίταζαν από τη φωτογραφία, χωρίς να κάνουν την παραμικρή κίνηση104, και αυτό που μου φάνηκε ότι είδα ήταν πανουργία». Και πάλι, συνέχιζε, «ποιος θα μπορούσε να πιστέψει ότι ο Χίμλερ ήταν ικανός για αυτές τις αποδεδειγμένες κτηνωδίες;»105 Θυμήθηκε ότι ένας άλλος ηγέτης Ναζί τον είχε επισκεφθεί στο Βερολίνο και του είχε μιλήσει για μια τελευταία προσπάθεια αντίστασης κατά των Συμμάχων στα βουνά. Ο Ρόζενμπεργκ δεν μπορούσε να καταλάβει τι νόημα θα είχε. Ο άλλος του έκανε μια ερώτηση που τον ενόχλησε: Μήπως η ίδια η ιδέα του ναζισμού ήταν λάθος εξαρχής; Όχι, όχι, απάντησε ο Ρόζενμπεργκ. «Μια σπουδαία ιδέα χρησιμοποιήθηκε εσφαλμένα από ανθρωπάκια»106. Ο Ρόζενμπεργκ θεωρούσε ότι έγραφε για ένα μέλλον στο οποίο οι ιδέες του και οι ιδέες του ναζιστικού κόμματος θα είχαν δικαιωθεί πλήρως, στο οποίο και εκείνος θα γινόταν ήρωας. «Θα έρθει η μέρα όπου τα εγγόνια της σημερινής γενιάς θα ντρέπονται που κατηγορηθήκαμε ως εγκληματίες επειδή καλλιεργήσαμε την πιο ευγενή ιδέα»107. Τελικά ο Ρόζενμπεργκ παρέμεινε προσηλωμένος στην ορθότητα του ναζιστικού σκοπού και στο μεγαλείο του Χίτλερ, παρά τα ελαττώματά του. «Τον τίμησα και παρέμεινα πιστός σ’ εκείνον έως το τέλος» 108, έγραψε. «Και τώρα η καταστροφή της Γερμανίας ήρθε μαζί με τη δική του. Καμιά φορά με κυριεύει το μίσος, όταν σκέφτομαι τα εκατομμύρια των Γερμανών που δολοφονήθηκαν ή εξορίστηκαν, την απερίγραπτη δυστυχία, τη λεηλασία των ελάχιστων που έχουν απομείνει, τη διασπάθιση ενός χιλιετούς πλούτου. Αλλά έπειτα με κυριεύει πάλι ένα αίσθημα λύπης για έναν άνθρωπο που ήταν επίσης θύμα της μοίρας και που αγάπησε αυτή τη Γερμανία με πάθος όσο και όλοι εμείς». Ο Χανς Φρανκ κατέφυγε στη θρησκεία. Όσο οι Ναζί κατέστρεφαν με μανία την κατεχόμενη Πολωνία κατά τη διάρκεια του πολέμου, ο προϊστάμενος του Γενικού Κυβερνείου ζούσε μέσα στη χλιδή στο κάστρο Βάβελ στην Κρακοβία. Στη Νυρεμβέργη μετάνιωσε για όλα όσα ο ίδιος και οι υπόλοιποι Ναζί είχαν πει και είχαν κάνει. Αφού άκουσε την κατάθεση του Ες, του διοικητή του στρατοπέδου θανάτου, ο

Φρανκ είπε σε έναν ψυχολόγο της φυλακής ότι ο στενότερος φίλος του πατέρα του είχε πεθάνει στο Άουσβιτς. Θεωρούσε υπεύθυνο τον εαυτό του – τον εαυτό του, είπε, και τον Ρόζενμπεργκ. «Όχι, δεν τον σκότωσα εγώ προσωπικά», είπε ο Φρανκ. «Αλλά αυτά που είπα, και αυτά που είπε ο Ρόζενμπεργκ, έκαναν εφικτή αυτή τη φρίκη». Όταν ο Φρανκ ανέβηκε στο εδώλιο, ομολόγησε την ενοχή του για την εξόντωση των Εβραίων. «Χίλια χρόνια θα περάσουν και η ενοχή της Γερμανίας δεν θα έχει σβηστεί ακόμα»109. Ο Ρόζενμπεργκ δεν αποκήρυξε τίποτα. Μέχρι το τέλος, ο ιδεολόγος του ναζισμού δεν μπορούσε, ή δεν ήθελε, να δεχτεί την άποψη ότι οι ιδέες που είχε διαλαλήσει ο ίδιος οδήγησαν τελικά σε γενοκτονία. «Τι θα απογίνω;» ρώτησε μια μέρα τον δικηγόρο του. Εκείνος απάντησε με μια δική του παραλλαγή στο φημισμένο ποίημα του Γκαίτε «Νυχτερινό τραγούδι του οδοιπόρου», δίνοντάς του μια μοιραία αίσθηση για τον άνθρωπο που καταγόταν από τη Βαλτική: Σ' όλες τις βουνοκορφές γαλήνη Στα δέντρα, το αεράκι μόλις που σ' αγγίζει Σώπασε και το τραγούδι των πουλιών στο δάσος Περίμενε, άνθρωπε απ’ τη Βαλτική, μονάχα λίγο. Λίγο ακόμα και θα γαληνέψεις κι εσύ110.

Μια ώρα αφότου έσβησαν τα φώτα στις 15 Οκτωβρίου, ο φρουρός που παρακολουθούσε το κελί του Γκέρινγκ είδε τον στρατάρχη του Ράιχ να φέρνει το ένα χέρι του στο πρόσωπο. Τρία λεπτά αργότερα άρχισε να πνίγεται και να βγάζει αφρό από το στόμα του. Ήταν νεκρός πριν προλάβουν να κάνουν οτιδήποτε. Στο στήθος του οι αξιωματούχοι των φυλακών βρήκαν δύο φακέλους, ο ένας περιείχε τέσσερα γράμματα111, ο άλλος μια άδεια αμπούλα με υδροκυάνιο. Οι εκτελέσεις θα γίνονταν εκείνη τη νύχτα. Ο Γκέρινγκ το είχε μάθει. Μετά τα μεσάνυχτα διάβασαν τις ποινές στους υπόλοιπους δέκα καταδικασθέντες και τους σέρβιραν ένα τελευταίο γεύμα με λουκάνικα, πατατοσαλάτα και φρούτο.

Λίγο μετά τη μία το πρωί οι φρουροί ήρθαν και τους πήραν, έναν έναν. Ο Ρόζενμπεργκ ήταν τέταρτος στη σειρά. Ο ιερέας, ο Γκέρεκε, τον ρώτησε αν ήθελε να πει γι’ αυτόν μια προσευχή. «Όχι, ευχαριστώ», απάντησε. Ο Ρόζενμπεργκ, με τα χέρια δεμένα με χειροπέδες, διέσχισε τη μικρή αυλή έξω από τα κελιά και μπήκε στο γυμναστήριο της φυλακής στις 1.47 π.μ. Μέσα οι μάρτυρες κάθονταν σε τραπέζια ή στέκονταν όρθιοι. Είχε τα χέρια δεμένα στην πλάτη με μια δερμάτινη ζώνη και οδηγήθηκε να ανεβεί τα δεκατρία σκαλιά της αγχόνης, όπου του έδεσαν και τα πόδια. «Ο Ρόζενμπεργκ κοίταξε γύρω του, χλωμός και με βαθουλωμένα τα μάγουλα» 112, έγραψε ο Κίνγκσμπουρι Σμιθ, που ήταν μάρτυρας των εκτελέσεων για λογαριασμό του αμερικανικού πρακτορείου International News Service. «Το χρώμα του ήταν κίτρινο-καφετί, αλλά δεν έδειχνε νευρικός και περπάτησε με σταθερό βήμα μέχρι την αγχόνη. […] Παρά τη δηλωμένη αθεΐα του, τον συνόδευε ένας προτεστάντης ιερέας, ο οποίος τον ακολούθησε στην αγχόνη και στάθηκε δίπλα του προσευχόμενος. Ο Ρόζενμπεργκ κοίταξε μια φορά προς το μέρος του ιερέα ανέκφραστος». Ήταν ο μόνος από τους καταδίκους, αυτός ο πιο παραγωγικός συγγραφέας στην ιστορία του Γ΄ Ράιχ, που δεν θέλησε να πει τίποτα στο τέλος. Του πέρασαν μια κουκούλα στο κεφάλι. Η καταπακτή άνοιξε και ο Ρόζενμπεργκ τινάχτηκε113. Λίγες ώρες αργότερα η σορός του μεταφέρθηκε μαζί με των υπολοίπων στο Μόναχο όπου αποτεφρώθηκε. Οι στάχτες σκορπίστηκαν σε ένα ποτάμι. φωτο 432 [444] Εκείνοι που εντόπισαν το κλεμμένο ημερολόγιο: ο ειδικός πράκτορας της Υπηρεσίας Ερευνών Εσωτερικής Ασφάλειας Μαρκ Ολέξα· ο βοηθός εισαγγελέα Ντέιβ Χολ· ο Ρόμπερτ Γουίτμαν· ο Χένρι Μέιερ του Μουσείου του Ολοκαυτώματος· και ο γιος του Γουίτμαν, Τζεφ. (Προσωπική συλλογή του συγγραφέα).

Επίλογος «Το ιστορικό αυτό ντοκουμέντο, από μια άλλη ήπειρο και από έναν άλλο αιώνα, βρήκε, νομίζω, το σπίτι του», είπε στις 17 Δεκεμβρίου του 2013 η Σάρα Μπλούμφιλντ, διευθύντρια του Μουσείου του Ολοκαυτώματος των ΗΠΑ. Εκείνο το πρωί, τα Εθνικά Αρχεία, στα οποία τυπικά ανήκει το ημερολόγιο, το παραχώρησαν επισήμως στο Μουσείο που αφιέρωσε τόσο χρόνο και κατέβαλε τόσες προσπάθειες αναζητώντας το. Το ημερολόγιο πήρε τη θέση του στο αρχείο του Μουσείου, δίπλα σε χιλιάδες άλλα κυβερνητικά έγγραφα, επιστολές, φωτογραφίες και ηχογραφήσεις που αφηγούνται την ιστορία της γενοκτονίας από τους Ναζί. Στο Κέντρο Προηγμένων Ερευνών για το Ολοκαύτωμα οι ερευνητές, χρησιμοποιώντας όλες εκείνες τις πηγές, εξακολουθούσαν να ερευνούν την ιστορία των δολοφονιών, να παλεύουν να εξηγήσουν το ανεξήγητο, να προσπαθούν να κατανοήσουν τι συνέβη. Τους μήνες μετά την παράδοση του ημερολογίου, το Μουσείο του Ολοκαυτώματος κανόνισε να μιλήσει ο Μέιερ σε τοπικούς και περιφερειακούς συλλόγους Εβραίων, που χαιρέτισαν το έργο του ως πρωταρχικό δείγμα της αποστολής του Μουσείου να διαφυλάσσει σημαντικά ντοκουμέντα για τα ναζιστικά εγκλήματα – για να μην λησμονηθούν και να μην επαναληφθούν. Ένα βράδυ ο Μέιερ εμφανίστηκε σε μια κατάμεστη αίθουσα του Εθνικού Μουσείου Αμερικανο-Εβραϊκής Ιστορίας, στο Independence Mall στη Φιλαδέλφεια, για μια δημόσια συζήτηση. Μίλησε για τη μακροχρόνια και σύνθετη αναζήτηση αυτών των εγρράφων και για τη σημασία που είχαν για τους ιστορικούς του Γ΄ Ράιχ. Προς το τέλος, κάποιος τον ρώτησε τι ένιωσε κρατώντας τις χαμένες σελίδες του Ρόζενμπεργκ στα χέρια του. «Δυστυχώς», απάντησε ξερά ο Μέιερ, «είναι μέρος της δουλειάς». Μετά σώπασε για λίγο. Δεν ήταν από αυτούς που μιλούν πολύ για τους προγόνους τους οι οποίοι υπέφεραν στη διάρκεια του Ολοκαυτώματος. Η τραγωδία τους ήταν μία ανάμεσα σε πολλά εκατομμύρια άλλες. Ο πατέρας του ποτέ δεν θεώρησε τον εαυτό του επιζήσαντα, παρότι το μουσείο τον θεωρεί, γιατί ήταν Εβραίος που δραπέτευσε προκειμένου να γλιτώσει τους διωγμούς στη Γερμανία. Όμως ο Μέιερ δεν μπορούσε να αρνηθεί ότι οι τρομεροί θάνατοι των δικών του – στη λάσπη της Γκουρ, στους θαλάμους αερίων του Άουσβιτς και στα δάση της Λετονίας– έδωσαν έναν βαθύτερο σκοπό στο έργο του στο Μουσείο.

Ο Μέιερ κοίταξε τον άνθρωπο που τον ρώτησε, και χαμογέλασε. «Ένιωσα μεγάλη ικανοποίηση», είπε, «από το γεγονός ότι ένας Εβραίος ανακάλυψε το ημερολόγιου αυτού του ανθρώπου». Αν και δεν ήταν πλέον μυστικός πράκτορας που έπρεπε να κρύβεται από τις κάμερες, ο Γουίτμαν βρισκόταν στη συνηθισμένη του θέση σε τέτοιου είδους εκδηλώσεις: στο πίσω μέρος της αίθουσας. Ο Μέιερ αναγνώρισε δημοσίως την προσφορά του. Οι παριστάμενοι γύρισαν και τον κοίταξαν, κάποιοι πήγαν και του έσφιξαν το χέρι. Ήταν πάντα δύσκολο για τον Γουίτμαν να περιγράψει τα αισθήματά του στο τέλος μιας επιτυχημένης αναζήτησης ενός έργου τέχνης ή ενός ανεκτίμητου χειρογράφου. Αυτή η πρώτη στιγμή της επιτυχίας τον γέμιζε ευφορία. Ίσως αυτή να είναι η απόδειξη της απερίγραπτης δύναμης των μοναδικών εκείνων πολιτισμικών αντικειμένων. Εδώ όμως ένιωθε ότι συνέβαινε κάτι διαφορετικό. Ο Άλφρεντ Ρόζενμπεργκ δεν ήταν άλλος ένας που είχε γράψει ημερολόγιο, ούτε το Μουσείο του Ολοκαυτώματος ήταν άλλο ένα μουσείο. Βοηθώντας στην ανακάλυψη των εγγράφων των Ναζί, βοηθώντας να διασωθεί ένα κομμάτι του άλυτου γρίφου που είναι η γενοκτονία από τους Ναζί, ο Γουίτμαν συνεισέφερε το μικρό του μερίδιο για την ενίσχυση της αποστολής του Μουσείου. Όχι μόνο για να τιμήσει τα εκατομμύρια αθώων που έχασαν τη ζωή τους, αλλά για να θυμίσει σε μια νεότερη γενιά εκείνη τη φρίκη που δεν πρέπει να συμβεί ποτέ ξανά.

Ευχαριστίες

Χίλια ευχαριστώ στον Henry Mayer και στον Jürgen Matthäus του Μουσείου Ολοκαυτώματος των ΗΠΑ· στον Tim Mulligan των Εθνικών Αρχείων των ΗΠΑ· στον David Hall της Εισαγγελίας του Ντελαγουέαρ, ΗΠΑ· και στον Mark Olexa της Υπηρεσίας Μετανάστευσης και Τελωνείων των ΗΠΑ για τον κρίσιμο ρόλο που έπαιξαν στην ανακάλυψη και τη δημοσίευση του ημερολογίου του Ρόζενμπεργκ. Θα θέλαμε επίσης να ευχαριστήσουμε τον Henry Mayer για τον χρόνο που τόσο γενναιόδωρα μας παραχώρησε και για τις ιστορίες που μοιράστηκε μαζί μας· τους βιβλιοθηκονόμους Ron Coleman, Megan Lewis και Vincent Slatt των αρχείων του Μουσείου του Ολοκαυτώματος, που τόσες και τόσες φορές μάς οδήγησαν στη σωστή κατεύθυνση· την ερευνήτρια, εξωτερική συνεργάτη, Satu Haase-Webb, που μελέτησε εξονυχιστικά τη Συλλογή Κέμπνερ αναζητώντας γράμματα και προσωπικά έγγραφα, και τους μεταφραστές Natascha Hoffmeyer, Nika Knight και Chris Erb, που μας βοήθησαν να αποκρυπτογραφήσουμε τα γερμανικά έγγραφα, και κυρίως το ίδιο το ημερολόγιο του Ρόζενμπεργκ. Είμαστε ευγνώμονες στους Jonathan Bush, Allan Stypeck και Edward Jesella για τον χρόνο που μας αφιέρωσαν. Ευχαριστούμε τη βιβλιοθήκη Van Pelt του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια, με την πλούσια και εμπεριστατωμένη συλλογή γερμανικής ιστορίας, που μας προσέφερε πολλές απαντήσεις. Ευχαριστούμε επίσης τους πολλούς πρόθυμους βοηθούς στα Εθνικά Αρχεία, στο Κόλετζ Παρκ του Μέριλαντ και στη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου στην Ουάσινγκτον. Ευχαριστούμε την Katie Shaver και τον Bob Barnard για τη φιλοξενία στην Ουάσινγκτον, το κρασί και την καλή παρέα. Ιδιαίτερα εκφράζουμε την εκτίμησή μας στον John Shiffman, που έκανε τις συστάσεις· τους πράκτορές μας, LarryWeissman και Sascha Alper, που έκλεισαν άλλη μια σπουδαία συμφωνία, και τους Jonathan Burnham, Claire Wachtel, Hannah Wood, Jonathan Jao, Sofia Ergas Groopman, Brenda Segel, Juliette Shapland, Heather Drucker και όλους στον εκδοτικό οίκο HarperCollins που βοήθησαν στην έκδοση αυτού του βιβλίου.

Όπως πάντα, πολλή αγάπη στις οικογένειές μας: στην Donna, τον Kevin, την Renee, τον Jeffrey και την Kristin, και στη Monica, την Jane και τον Owen.