Η ΑΓΝΩΣΤΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑΣ Μέρος Δεύτερο: Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΟ ΓΥΨΟ
ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ: Η χώρα διήρχετο μιαν κρίσιν, αναζητόσα διέξοδον εξ ενός πολιτικού αδιεξόδου εις το οποίον είχε εισέλθει. Από μακρού χρόνου, η αδυναμία της συνεννοήσεως μεταξύ των υπευθύνων πολιτικών παραγόντων της χώρας, παρά πάσαν επίκλησιν του ανωτάτου άρχοντος της χώρας είχε περιαγάγει την χώρας εις πολιτικόν αδιέξοδον. Ουδείς εκ των πολιτικών αρχηγών, ανελάμβανε να βοηθήσει τον ανώτατο άρχοντα ώστις ανεζήτη λύσιν εντός των συνταγματικών πλαισίων, της ανυθυνότητός του, δια να βγάλει την χώραν από το αδιέξοδο. ΜΑΓΚΑΚΗΣ: Το ξημέρωμα της 21ης Απριλίου, ακούσαμε τις κινήσεις των τανκ και των αυτοκινήτων του στρατού και βάλαμε το ραδιόφωνο και ακούσαμε αυτά τα εκτρωματικά που ελέγοντο, αισθανθήκαμε μια απίστευτη ταπείνωση. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ: Μην ξεχνάτε όμως κύριοι ότι εβρισκόμεθα εμπρός ενός ασθενούς, τον οποίον έχομε επί της χειρουργικής κλίνης, και τον οποίον εάν ο χειρουργός δεν προσδέσει κατά τη διάρκεια της εγχειρήσεως επί της χειρουργικής κλίνης, υπάρχει περίπτωσης αντί δια της εγχειρήσεως να του χαρίσει την αποκατάσταση της υγείας, να τον οδηγήσει εις τον θάνατον. ΜΑΓΚΑΚΗΣ: Τι κάνουμε. Το πρώτο ερώτημα είναι τι κάνουμε. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Η απάντηση δεν ήταν εύκολη. Οι συνταγματάρχες είχαν αιφνιδιάσει με την κίνηση τους ολόκληρο τον πολιτικό κόσμο-που περίμενε ότι ο βασιλιάς και οι στρατηγοί ίσως προχωρούσαν σε πραξικόπημα αλλά μετά τις εκλογές- ανάλογα με το αποτέλεσμα. Ο πρωθυπουργός, οι πολιτικοί αρχηγοί και χιλιάδες πολίτες είχαν συλληφθεί. Ούτε λόγος να γίνεται για τα συλλαλητήρια στις πλατείες της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, που υποτίθεται ότι θα πραγματοποιούντο σε περίπτωση επέμβασης του στρατού. ΦΑΡΜΑΚΗΣ: Πως θα ξεσηκωθεί ο λαός δηλαδή. Δηλαδή την ώρα που ο Παττακός έριχνε τα άρματα στην πλατεία Συντάγματος εσείς θα βγαίνατε από το σπίτι σας με ένα μαχαίρι να το σταματήσετε το άρμα; ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Μόνο στα Γιάννινα και στο Ηράκλειο είχαν γίνει μαζικές εκδηλώσεις διαμαρτυρίας. Τα στρατοδικεία τιμώρησαν παραδειγματικά όσους είχαν πάρει μέρος. Ανάμεσα τους ήταν η αδελφή του Φοίβου Ιωαννίδη. ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ Φ.: Επέμεναν να την ρωτάνε οι στρατοδίκες αν είναι η 21 η Απριλίου πραξικόπημα ή επανάσταση και η αδερφή μου απάντησε «για τις σκέψεις μου δικάζομαι ή για τις πράξεις μου;». Ε, αυτό ήταν αρκετό για να φάει τρία χρόνια και να πάει στις φυλακές Αβέρωφ τότε. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ Η κυκλοφορία μετά την δύση του ήλιου απαγορευόταν. Οι συγκεντρώσεις πάνω των 5 ατόμων, ακόμη και μέσα σε σπίτια καθώς και οι πολιτικές συζητήσεις ήταν παράνομες. ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ: Έχετε επιβάλει αυστηρά μέτρα. Απαγορεύονται οι πολιτικές συζητήσεις. Δεν μπορείς να φέρεις φίλους στο σπίτι σου. Έτσι όλοι θα μπουν φυλακή. ΠΟΛ ΤΟΤΟΜΗΣ: Όχι δεν πήραμε τέτοια μέτρα. Απαγορεύουμε τις πολιτικές συζητήσεις που στρέφονται εναντίον του κράτους. Μπορείς να εκφράσεις τις πολιτικές σου πεποιθήσεις αν δεν στρέφονται εναντίον του κράτους» ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Η ηθοποιός Κίττυ Αρσένη έδινε τότε παραστάσεις στην Θεσσαλονίκης. Τα θέατρα και οι κινηματογράφοι έκλεισαν και ο θίασος επέστρεψε στην Αθήνα. ΑΡΣΕΝΗ: Ήταν και συννεφιά και σκοτεινιά, περνάγαμε από διάφορα μέρη που όλα τα σχολεία ήταν γεμάτα στρατώνες. Ο στρατός, άνθρωποι περίεργοι. Γυρίσαμε στην Αθήνα βρήκαμε μία
Αθήνα μέσα στις πληγές της, άνθρωποι είχαν εξαφανιστεί, είχαν φυλακιστεί, οι υπόλοιποι ήταν χαμένοι. Δηλαδή περπατούσες στο δρόμο και νόμιζες ότι οι άνθρωποι δεν είχαν πρόσωπο. ΓΚΑΖΗΣ: Εκείνο τον καιρό όλος ο κόσμος τα βράδια κλεινόταν στα σπίτια του και άκουγε ΝΤΩΫΤΣΕ ΒΕΛΕ, άκουγε την ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ… ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Η έλλειψη πληροφόρησης ήταν ολοκληρωτική. Η εφημερίδα «Ελευθερία» αποφάσισε να σταματήσει την έκδοση της. Το ίδιο έκανε η Ελένη Βλάχου, εκδότρια της «Μεσημβρινής» και της «Καθημερινής», που στο τελευταίο φύλλο της πρόλαβε να περάσει την είδηση της σύλληψης του πρωθυπουργού. Στις υπόλοιπες, εφημερίδες επιβλήθηκε ένα καθεστώς αυστηρότατης λογοκρισίας. ΠΑΤΤΑΚΟΣ: Είστε υπεύθυνοι έναντι των γραφομένων σας. Μπορείτε να γράφετε ότι θέλετε. Θα το βλέπωμε, αν είναι κάτι το οποίο είναι υβριστικό ή παράνομο, θα το αποκόπτωμε. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Το πιο κρίσιμο θέμα για τους συνταγματάρχες, ήταν πλέον να γίνουν αποδεκτοί από την Ουάσιγκτον. Ο Αμερικανός πρέσβης Φίλιπ Τάλμποτ δε γνώριζε τα πιστεύω του Παπαδόπουλου και της χούντας. Πριν την 21η Απριλίου ήταν σε συνεννόηση με το βασιλιά για το δικό του πραξικόπημα. ΤΑΛΜΠΟΤ: Έως τότε υποθέταμε ότι στο Στρατό διοικούν οι Στρατηγοί και οι Συνταγματάρχες έπρεπε να υπακούν στους Στρατηγούς. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Τέσσερις μέρες μετά το πραξικόπημα, ο Τάλμποτ επισκέφθηκε τον πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Κόλλια για να μάθει τις προθέσεις της νέας κυβέρνησης. Μαζί του ήταν ο γραμματέας της πρεσβείας Ρόμπερτ Κήλυ. ΚΗΛΥ: Και έλαβε τις διαβεβαιώσεις, ότι αγαπάμε την Αμερική, δεν έχουμε τίποτα εναντίον σας, είμαστε στο ΝΑΤΟ, είμαστε σύμμαχοι, όλα τα σωστά πράγματα. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Ο Κόλλιας ζήτησε από τον Αμερικάνο πρέσβη μια χάρη. Να διαψεύσει δημοσίως την φήμη ότι ο 6ος αμερικανικός στόλος κατευθυνόταν στον Πειραιά για να ανατρέψει την κυβέρνηση. ΚΗΛΥ: Ο Κόλλιας είπε ότι το πρόβλημα είναι πως πολλοί το πιστεύουν και πηγαίνουν στην ακτή και παρακολουθούν με κιάλια, έτοιμοι να χαιρετίσουν τα πλοία και να τους οδηγήσουν εδώ, στο Κοινοβούλιο, να με συλλάβουν και να ανατρέψουν την κυβέρνηση. Και θα ηρεμούσε τα πνεύματα, εάν εκδίδατε μια διάψευση, ότι δε συμβαίνει κάτι τέτοιο. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Και ο Κόλλιας ήταν πολύ νευρικός; ΚΗΛΥ: Ήταν πολύ νευρικός. Εγώ συγκρατιόμουν για να μη γελάσω. Γιατί φανταζόμουν τον κόσμο με τα κιάλια, στην παραλία! Ωραία σκηνή! ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Ο Ρόμπερτ Κήλυ κατάλαβε ότι η χούντα δεν ήταν τόσο σταθερή. Όταν γύρισαν στην πρεσβεία, πρότεινε στον πρέσβη να στραφούν εναντίον της. ΚΗΛΥ: Θα μπορούσαμε να ανατρέψουμε αυτή την κυβέρνηση, κουνώντας το μικρό μας δαχτυλάκι. Του είπα ότι η αίσθησή μου είναι ότι ο άνθρωπος ήταν εξαιρετικά νευρικός και ίσως θα έπρεπε να αλλάξουμε το σκηνικό και να επιστρέψουμε στην εξουσία στα χέρια του βασιλιά και του πολιτικού κατεστημένου. Μου απάντησε «δεν κάνουμε αυτή τη δουλειά! Δεν έχω τέτοιες οδηγίες». ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Ο Τάλμποτ επικαλέστηκε τον βασιλιά. Από την στιγμή που αυτός είχε ορκίσει την κυβέρνηση, ήταν νόμιμη. ΤΑΛΜΠΟΤ: Ο ίδιος ήταν λοιπόν ο αρχηγός της κυβέρνησης. Και δεν υπήρχε τόσο ένα στρατιωτικό πραξικόπημα, όσο μια νόμιμη κυβέρνηση που προέκυψε από το πραξικόπημα. Αυτό φαινόταν τότε..
ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Χωρίς την υποστήριξη των ΗΠΑ οι συνταγματάρχες δύσκολα θα στέκονταν στην εξουσία. Είχαν περάσει το πιο κρίσιμο τεστ. ΞΕΝΟΣ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ: Πόσοι άνθρωποι έχουν συλληφθεί; ΠΑΤΤΑΚΟΣ: Δεν τους μετράμε, έχουμε απαντήσει. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Τη νύχτα της 21ης Απριλίου, είχαν συλληφθεί χιλιάδες στελέχη της ΕΔΑ, του κόμματος της αριστεράς. Μετά από μερικές ημέρες κράτησης στον Ιππόδρομο, άρχισαν να τους μεταφέρουν προς άγνωστη κατεύθυνση. ΣΟΛΩΜΟΥ: Στον δρόμο ήταν πολύ σκοτεινά και πολύ έρημα και φοβηθήκαμε μήπως μας πάνε και για εκτέλεση. ΓΛΕΖΟΣ: Μας πήγανε στου Σκαραμαγκά, μας φόρτωσαν σε ένα από αυτά τα μεγάλα τα φορτηγά του στρατού. ΠΑΠΑΙΩΑΝΝΟΥ: Με απειλές οι αξιωματικοί μας είπαν ότι να μην κουνιέται κανείς, να κάθεται στην θέση του, να μην κυκλοφορεί κανείς, ούτε για φυσικές ανάγκες, ούτε για τίποτα. ΣΟΛΩΜΟΥ: Από μακριά είδαμε ένα ξερό νησί και όσοι είχαμε κάνει κρατούμενοι στον Εμφύλιο Πόλεμο, στις φυλακές, το αναγνώρισαν και είπαν ότι αυτή είναι η Γυάρος. ΠΑΠΑΙΩΑΝΝΟΥ: Ήταν κατερειπωμένα, βρωμισμένα από το ότι οι βοσκοί βάζανε πρόβατα μέσα και φυσικά είχε γεμίσει ο κόσμος από απορρίμματα των προβάτων. Την πρώτη βραδιά κοιμηθήκαμε επάνω στις κοπριές. Φαΐ δεν είχαμε την πρώτη βραδιά. ΣΟΛΩΜΟΥ: Ήταν χιλιάδες οι κρατούμενοι. Χιλιάδες. Μένανε κάτω στις σκηνές. Δεν φτάνανε οι φυλακές. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Η Αννα Σολωμού είχε πάρει μαζί το μικρό γιο της. ΣΟΛΩΜΟΥ: Το παιδάκι ήταν τεσσάρων χρονών. Οι γυναίκες μέναμε σε δύο θαλάμους. Ήμασταν καμία, διακόσιες ή τριακόσιες γυναίκες. Στην αρχή κοιμόμασταν κάτω. ΠΑΠΑΙΩΑΝΝΟΥ: Νερό μας φέρνανε όποτε υπήρχε καλοκαιριά, μας φέρνανε από την Σύρο με βυτιοφόρα. ΣΟΛΩΜΟΥ: Δεν είχαμε καθόλου νερό στην αρχή. Να σκεφτείτε ότι τα πιάτα δεν τα πλέναμε, τα σκουπίζαμε με λίγο ψωμάκι. Φαΐ δεν υπήρχε. Μαγειρεία δεν λειτουργούσαν. ΚΥΖΙΛΗΣ: Βεβαίως το πρώτο διάστημα δεν είχαμε καθόλου φάρμακα. Το μόνο που είχαμε ήταν ασπιρίνες. Τίποτα άλλο. ΣΟΛΩΜΟΥ: Γιατροί…δηλαδή ιατρείο δεν υπήρχε, αυτό ήταν το κυριότερο. Αλλά επειδή ως κρατούμενοι είχαμε την υποχρέωση να οργανώσουμε λίγο τη ζωή μας, ε, την οργανώσαμε σιγά σιγά και το πρώτο πράγμα που οργανώσαμε ήταν ιατρείο. ΠΑΠΑΙΩΑΝΟΥ: Εγώ ανέλαβα γιατρός. ΚΥΖΙΛΗΣ: Ο γιατρός μου έλεγε: «Γράψε το τάδε φάρμακο». Εγώ το έγραφα. Πηγαίναμε στον άλλο: «Γράψει το άλλο φάρμακο». Οπότε άμα τελειώσαμε λέω στον γιατρό, «Μα γιατρέ μου τώρα, για σταμάτα. Κοροϊδεύουμε τον κόσμο τώρα; Είναι σωστό αυτό το πράγμα; Αφού δεν έχουμε φάρμακα». Μου λέει: «Άκουσε να δεις. Υπάρχει ένας όρος η ψυχοθεραπευτική. Αν του άρρωστου του πεις ότι δεν υπάρχουν φάρμακα αύριο θα πεθάνει. Ενώ τώρα έτσι θα νομίζει ότι του δίνουμε φάρμακα». Κόβαμε, λοιπόν, την ασπιρίνη στα τέσσερα, του δίναμε και την ώρα που θα την πάρει και είχε την ικανοποίηση ο άνθρωπος ότι θα του δώσουμε το φάρμακό του.
ΠΑΤΤΑΚΟΣ: Οι νόμοι παραμερίζονται όπως το έκανε και άλλοτε η αρχαία Ελλάς. ΠΑΤΤΑΚΟΣ: Έθετε εις ύπνον όλους τους νόμους προκειμένου να θέσει υπεράνω όλων των νόμων τον νόμο της σωτηρίας της πατρίδας.
ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Όσοι είχαν αποφύγει την σύλληψη, προσπάθησαν να αντιδράσουν. Ένας από αυτούς ήταν ο Γιώργος Βότσης. ΒΟΤΣΗΣ: Όχι την πρώτη μέρα την δεύτερη είχαμε τις πρώτες προκηρύξεις, "Κάτω η Χούντα", "Δημοκρατία" τέτοια πράγματα. Έβρισκα διάφορους αλλόφρονες, φίλους, συντρόφους, συναγωνιστές στην αριστερά τότε. ΜΙΣΣΙΟΣ: Έτσι αρχίσαμε σιγά σιγά την δουλειά να βρίσκουμε και άλλους, να συναντιόμαστε να κάνουμε τις πρώτες τριάδες, να προσπαθούμε να βοηθήσουμε τα κτυπημένα σπίτια, τα ορφανεμένα. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Ο Χρόνης Μίσσιος και ο Γιώργος Βότσης ήρθαν σε επαφή με τον Μίκη Θεοδωράκη. Κανόνισαν μια παράνομη συνάντηση, αλλά υπήρχαν κάποια προβλήματα. ΒΟΤΣΗΣ: ήτανε το ραντεβού για την Κυριακή του Πάσχα με τον Μίκη που ήτανε και δύσκολος πώς να τον μεταφέρεις, πώς να του αλλάξεις τα χαρακτηριστικά. Κοτζάμ ντερέκι άντρας. ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ: Με μια ρεπούμπλικα που είχα βάλει, ένα ψεύτικο μουστάκι, το κεφάλι κάτω και πέφτουμε πάνω σε Επιτάφιο. Και να περνάνε μπροστά μας ο στρατός, οι ναύτες, οι αστυνομικοί να βλέπουν μέσα και εγώ να κάνω έτσι και τα λοιπά. ΜΙΣΣΙΟΣ: Κατορθώσαμε να φθάσουμε πέντε. Πέσανε διάφορες προτάσεις στη συζήτηση από εάν θα ξεκινήσουν ένοπλα αγώνα, μορφές πάλη δηλαδή γενικώς. Εάν θα καθαιρέσουμε την ηγεσία του κόμματος, η οποία αποδείχθηκε για άλλη μια φορά ανίκανη ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Μια εβδομάδα μετά το πραξικόπημα, ο Θεοδωράκης και οι τέσσερις σύντροφοι του ίδρυσαν το Πατριωτικό Μέτωπο, Στο ΠΑΜ προσχώρησαν και άλλα στελέχη των Λαμπράκηδων, της νεολαίας της αριστεράς. ΚΑΡΑΠΙΠΕΡΗΣ: Στην αρχή φτιάχναμε με σφραγίδες και με γομολάστιχες συνθήματα και τα χτυπάγαμε όλη νύχτα, μπάπα, μπούπα κάτω από μια σκάλα σε ένα υπόγειο. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Τις επόμενες εβδομάδες, ο Μανώλης Καραπιπέρης και ένας στενός φίλος του ηλεκτρολόγος έκαναν μια παράτολμη επιχείρηση. Στόχος ήταν μια φωτεινή διαφήμιση. ΚΑΡΑΠΙΠΕΡΗΣ: Έφτιαξε αυτός με λάμπες, αυτές τις ΝΕΟΝ, ΚΑΤΩ Η ΧΟΥΝΤΑ, και βάλαμε φόρμες BERKSHIRE, πήραμε και μια σκάλα, καπελάκια
και τα λοιπά, πήγαμε εκεί τη στήσαμε, κόψαμε το καλώδιο που έλεγε BERKSHIRE και συνδέσαμε στο καλώδιο τα δικά μας και ΚΑΤΩ Η ΧΟΥΝΤΑ. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Σε κεντρικούς δρόμους και κινηματογράφους της Αθήνας τοποθετούσαν μαγνητόφωνα, που έπαιζαν αντιδικτατορικά μηνύματα. ΜΙΣΣΙΟΣ: Στην αρχή το μήνυμα φώναζε «μην πλησιάζει κανείς, θα εκραγώ, είμαι βόμβα». Βέβαια. Στη συνέχεια μετέδίδε το μήνυμα και όταν τέλειωνε το μήνυμα έσκαγε μία κροτίδα. ΚΑΡΑΠΙΠΕΡΗΣ: Υπήρχε ένας κινηματογράφος εκεί στην Ιπποκράτους, τα «ΠΑΝΑΘΗΝΑΙΑ», ήταν καλοκαιρινός αυτός, περνάγαμε λοιπόν και είχαμε φτιάξει σφεντόνες ειδικές, την ώρα που ήταν η παράσταση και πετάγαμε μπαμ, σκόρπαγε, σταμάτησε η προβολή, άρχιζε ο κόσμος να μαζεύει προκηρύξεις ΜΙΣΣΙΟΣ: Αλλα παιδιά ανεβαίνανε επάνω στα κτίρια σε κεντρικά της Ομόνοιας ξεδίπλωσαν πανό.
ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Το πρόβλημα ήταν ότι εκτός από τους περαστικούς, κανείς δεν ενημερωνόταν για αυτές τις πράξεις. Η χούντα υποστήριζε ότι ο λαός ήταν ευχαριστημένος. ΠΑΤΤΑΚΟΣ: Τα άρματα δεν ήσαν εκείνα που ήταν η ανάγκη της επανάστασης. Οι επαναστάται ήσαν βέβαιοι ότι και με τα ποδήλατα ακόμη αν κατέβαιναν κάτω θα τους υποδέχετο ο ελληνικός λαός με ανοιχτές τις αγκάλες. ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ Φ.: Έπαιρνα από το Παρίσι γράμματα που μου έλεγαν προς θεού κάντε κάτι. Η έκρηξη μιας κροτίδας εκεί παίρνει διαστάσεις υδρογονόβομβας στον ευρωπαϊκό τύπο. Αν δεν κάνετε, αν δεν υπάρχει αντίσταση, δεν θα μπορέσουμε να συντηρήσουμε το θέμα σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, όπως είναι αναγκαίο.
ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Ανάλογους προβληματισμούς είχε και μια ομάδα κεντροαριστερών διανοούμενων, όπως ο Σάκης Καράγιωργας, ο Κώστας Σημίτης, ο Νίκος Κωνσταντόπουλος και πολλοί άλλοι. ΜΑΓΚΑΚΗΣ: Και αποφασίσαμε στο γραφείο επίσης το δικηγορικό του Κώστα του Σημίτη, να φτιάξουμε μια αντιστασιακή οργάνωση, τη «Δημοκρατική Άμυνα». ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Η «Δημοκρατική Άμυνα» αποφάσισε να προχωρήσει σε πιο δυναμικές μορφής διαμαρτυρίας. Από τους υπεύθυνους για τα εκρηκτικά της οργάνωσης ήταν ένας φημισμένος απόστρατος αξιωματικός, ο Τάσος Μήνης. Τα παρέδιδε στον Γιώργο Μαγκάκη, που με την σειρά του τα έδινε στο Σημίτη. ΜΑΓΚΑΚΗΣ: Είχα συνεννοηθεί με τον Σημίτη και επειδή ήταν και εκείνος δικηγόρος και εγώ δικηγόρος να συναντιόμαστε στην αίθουσα του δικαστηρίου. Είχαμε προμηθευτεί δύο όμοιες τσάντες και ερχόταν και εκείνος και καθόταν δίπλα με την τσάντα του. Κάναμε ότι δεν κουβεντιάζαμε και κάποια στιγμή σηκωνόταν να φύγει και έπαιρνε την δική μου, αυτή που είχε τα εκρηκτικά.
ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Τον ίδιο καιρό στο Ηράκλειο, ο Φοίβος Ιωαννίδης και κάποιοι συναγωνιστές έκαναν μια ακόμη πιο παράτολμη επιχείρηση. ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ Φ.: Σε κεντρικά σημεία της πόλης είχαμε βάλει πέντε βόμβες, αρκετά δυνατές, η μία μάλιστα ήταν δίπλα στην διοίκηση της χωροφυλακής και ταυτόχρονα με ένα αυτοκίνητο περάσαμε από το κέντρο της πόλης, ρίχνοντας ριπές με ένα αυτόματο Στάγιερ που είχαμε και με πιστόλια.
ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Ένας από τους νεαρούς που είχαν προσχωρήσει στο ΠΑΜ ήταν ο Μανώλης Μητσιάς. Άνηκε στην ομάδα του Γιάννη Χαλκίδη, ενός φοιτητή που είχε δολοφονηθεί από την αστυνομία της Θεσσαλονίκης. ΜΗΤΣΙΑΣ: Προγραμματίσαμε να ανατινάξουμε τους στύλους της ΔΕΗ επάνω στην Θεσσαλονίκη, στην Έκθεση μέσα και γενικώς θα υπήρχε ένα χτύπημα εναντίον της χούντας. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Ελάχιστοι είχαν πείρα από τέτοιου είδους ενέργειες. Διακινδύνευαν την ζωή τους και πολλές φορές η αποφυγή της σύλληψης ήταν θέμα τύχης. Ένας από αυτούς ήταν ο Τάσος Παναγιωτόπουλος, της Δημοκρατικής Άμυνας. Τα εκρηκτικά που μετέφερε έσκασαν κατά λάθος μέσα στο αυτοκίνητο του. ΜΑΓΚΑΚΗΣ: Το είχε παρκάρει κοντά στο σπίτι του και εκεί γίνεται κάποιο λάθος και εκρήγνυται μέσα στο πορτ μπαγκάζ. Και τότε τι κάνει ο Παναγιωτόπουλος; Σπεύδει αμέσως στο Αστυνομικό Τμήμα. Μου ανατινάξανε το αυτοκίνητο. Και τον πιστέψανε. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Στις περισσότερες περιπτώσεις, η αστυνομία ήταν πιο αποτελεσματική. Μια από τις πρώτες οργανώσεις που εξαρθρώθηκαν ήταν το Εθνικό Κίνημα Δημοκρατικής Αντίστασης .Συμμετείχαν βουλευτές της Ένωσης Κέντρου και νεολαίοι που πρόσκειντο στον Ανδρέα Παπανδρέου. ΣΤΑΘΗΣ ΠΑΝΑΓΟΥΛΗΣ: Είχαμε αρχίσει και διανομή προκηρύξεων, με συνθήματα στους τοίχους, αλλά δυστυχώς δεν έζησε πολύ καιρό αυτή η οργάνωση. Περίπου στα μέσα Ιουνίου έγιναν οι πρώτες συλλήψεις. Εκεί με πιάσανε και εμένα στις 16, 17 Ιουνίου του 1967. ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΠΟΥΛΟΣ: Ήταν η πρώτη δίκη που έγινε στα χρόνια της δικτατορίας. Η δίκη της ΕΚΔΑ και καταδικάστηκαν σε φυλακίσεις πάνω από δέκα χρόνια και ο Κατσικόπουλος, ο Λιβάνης, ο Δερυβάκης, ο Πεπονής και άλλοι και οδηγήθηκαν στην Αίγινα, στις φυλακές. Δεν υπήρξε δημοσιότητα καμία, διότι η χούντα τότε απέκλεισε την παρουσία δημοσιογράφων, για να μην φανεί ότι υπάρχει αντίστασης εναντίον του καθεστώτος.
ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Το καλοκαίρι η ομάδα που είχε ιδρύσει το Πατριωτικό Μέτωπο αποφάσισε να προχωρήσει σε καταγγελία της ηγεσίας της Αριστεράς. Η κρίσιμη συνεδρίαση είχε ορισθεί για τις 24 Αυγούστου του 67. ΒΟΤΣΗΣ: Κουβεντιάσαμε, όλοι μα όλοι ήτανε σύμφωνοι. Ελάχιστοι είχανε επιφυλάξεις κι αυτά. Που σημαίνει ότι όλοι ασφυκτιούσαν με την κατάσταση που είχε δημιουργηθεί. Λοιπόν όλα ήτανε έτοιμα για τη σύναξη στις 24 Αυγούστου. Τρεις μέρες πριν 21 Αυγούστου, μπουκάρουνε οι μπάτσοι στο σπίτι στο Χαϊδάρι πιάνουνε το Μίκη και όλη τη φαμίλια βεβαίως, εκείνη την πολύ ωραία φαμίλια που τα έδινε όλα.
ΜΙΚΗΣ: Αρχισαν λοιπόν να ψάχνουν, δεν εύρισκαν τίποτα. Εγώ ήμουνα πίσω από το πιάνο. Σε ένα δωμάτιο μέσα και να με έχουν εδώ
ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Οι αστυνομικοί βρήκαν την στολή του Συνταγματάρχη και τα ράσα του παπα, που χρησιμοποιούσε ο Θεοδωράκης για τις μεταμφιέσεις του. ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ: «Εδώ παπάς. Ράσα», λέει. «Τι είναι αυτός ο παπάς;» Λέει, ένας θείος μου και καθώς καθόμουν έτσι, βλέπω ένα χέρι να είναι υπερμέγεθες, τόσο ήταν, αλλά το χέρι του έτρεμε. Σου λέει, αυτός είναι γίγας, θα μας φάει. Οπότε σηκώθηκα. Φοβήθηκα μην εκπυρσοκροτήσει από λάθος. ΜΙΣΣΙΟΣ: Με είχαν δέσει σε μία καρέκλα, η οποία απείχε πολύ λίγο από το τοίχο και ήταν αραδιασμένοι οι χαφιέδες και περνούσαν ένας-ένας και με κτυπούσαν στο σαγόνι και αυτό είχε ως αποτέλεσμα να κάνει διάφορα γκελ το κεφάλι μου στον τοίχο πίσω. ΜΗΤΣΙΑΣ: Έβγαλε το όπλο του από εδώ πέρα, το πιστόλι του, μου δίνει μία στον κρόταφο εδώ, ανάποδα το πιστόλι, ανοίγει ο μύλος, πέφτουνε κάτω οι σφαίρες ας πούμε και λέει στους ασφαλίτες περιλάβετέ τον ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ: Είχαν τόσο χαρά που με έπιασαν, που άρχισαν να φωνάζουν όλοι μαζί και ένας-δύο που ήταν και πολύ άγριοι, ένας μου έδωσε και μια γροθιά. Αλλος μου έδινε μια κλωτσιά.
ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Στην Κρήτη η οργάνωση που είχε επιτεθεί στο αστυνομικό τμήμα του Ηρακλείου, εξαρθρώθηκε. Περίπου 150 άτομα συνελήφθησαν, 32 παραπέμφθηκαν στο στρατοδικείο με κατηγορίες που επέσυραν και θανατική ποινή. ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ Φ.: Για να καταλάβετε το κλίμα της εποχής ήταν τα πρώτα γενέθλια του γιου μου, γινόταν ενός χρόνου. Όσοι πέρασαν από το σπίτι για να πουν τα χρόνια πολλά ή να ευχηθούν, τους πιάσανε όλους. Και όταν τους πήγαν στην Ασφάλεια και στην διοίκηση της χωροφυλακής και λέγανε τι ήθελες ρε συ εκεί, λέει πήγα να πω τα χρόνια πολλά. Λέει και εσύ τα χρόνια πολλά για το κωλόπαιδο; Μπαμ, μπουμ, ξύλο. ΜΙΣΣΙΟΣ: Ο Κουβάς τότε διοικητής του Πειραιά, ένας τύπος σαδιστής του κερατά. Μου λέει «εντάξει, ρε Χρόνη, ξέραμε ότι δεν θα βγάλουμε τίποτα, αλλά σε δείραμε για λόγους αρχής». ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ: «Αφού με πιάσατε», λέω, «τι άλλο θέλετε; Εντάξει, με πιάσατε». Μου λέει, «Καλά», λέει, σε ελληνικό, «δεν ντρέπεσαι, ρε, να φοράς τη στολή του τίμιου Έλληνα συνταγματάρχη;» Τον κοιτάζω και του λέω: «από μετριοπάθεια».
ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Αμέσως μετά. ΟΙ διαμάχες Βασιλιά-συνταγματαρχών ΠΑΤΤΑΚΟΣ: Θα σας φέρω την Κωνσταντινούπολη στο πιάτο. Είσαι βλάκας, μου λέει.
ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Η χούντα παρακολουθεί τις συνομιλίες στο παλάτι. ΣΚΑΡΜΑΛΙΩΡΑΚΗΣ: Εγώ αυτούς θα τους συντρίψω ΦΑΡΜΑΚΗΣ: Και του είπα Μεγαλειότατε. ΟΦΦ: Το κίνημα του βασιλιά και γιατί έγινε στις 13 του Δεκέμβρη. ΚΗΛΥ: 13 Δεκεμβρίου. Ρώτησα γιατί στις 13; ΟΦΦ: Ο Παναγούλης, η αντίσταση.
ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΟΣ: Και μου πρότεινε να κάνουμε μια πολύ μεγάλη δουλειά με την Μεγάλη Βρετάνια. Πως μπορούμε να ανατινάξουμε;
ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Επιστρέφουμε στο ντοκιμαντέρ «Η Ελλάδα στον γύψο». Μην χάσετε το τρίτο επεισόδιο την επόμενη Πέμπτη, στην θεματική βράδια. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Στις εβδομάδες που πέρασαν μετά την 21η Απριλίου, η στάση αναμονής των ΗΠΑ είχε μεταβληθεί σε υποστήριξη της δικτατορίας. Ένας από τους λόγους ήταν και ο πόλεμος των 6 ημερών στη Μέση Ανατολή. ΤΑΛΜΠΟΤ: Όταν ξέσπασε ο πόλεμος, βασικό μέλημα των ΗΠΑ ήταν να απομακρύνει με ασφάλεια από εκεί τους Αμερικανούς πολίτες. Κι εκείνη τη νύχτα, γύρω στις 05:00, μου τηλεφώνησε ο ταξίαρχος Παττακός. Ήθελε να με ενημερώσει ότι θα είχαμε στη διάθεσή μας όσα δωμάτια ξενοδοχείων χρειαζόμασταν. ΠΑΤΤΑΚΟΣ: Όλοι οι Αμερικανοί πολίται, φεύγοντας από τους τόπους του πολέμου, είναι ευπρόσδεκτοι και ευχαρίστως, και μάλιστα μας κάνουν καλό, γιατί αυξάνουν το τουριστικό μας συνάλλαγμα ΤΑΛΜΠΟΤ: Στις επόμενες 2-3 μέρες φέραμε αρκετές χιλιάδες Αμερικανούς εδώ. Μετά από αυτό δεν ήταν πολύ εύκολο να κρατήσουμε αποστάσεις από αυτό το καθεστώς, που είχε την συναίνεση του βασιλιά και μας είχε συμπαρασταθείσε μια κρίσιμη στιγμή. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Τον Σεπτέμβριο του 67, ένας διπλωμάτης της αμερικανικής πρεσβείας προσπάθησε να ανατρέψει την πλήρη ταύτιση της Ουάσιγκτον με την χούντα των Αθηνών. Πρότεινε η CIA να βοηθήσει τον βασιλιά Κωνσταντίνο στην οργάνωση ενός αντι-πραξικοπήματος ΝΤΕΙ: Ο βασιλιάς ήταν, τι; Εικοσάρης; Νεαρός, χωρίς εμπειρία στην οργάνωση αντί-πραξικοπημάτων. Νομίζω ότι μπορούσαμε να είχαμε διασφαλίσει την επιτυχία μιας τέτοιας προσπάθειάς του. Αν είχε επιτύχει, ο ίδιος θα είχε γίνει ήρωας. Θα είχε γίνει ήρωας. Θα είχαμε αποφύγει τα 7 χρόνια της χούντας. Θα είχαμε αποφύγει αυτό που έγινε στην Κύπρο. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Η πρόταση του Τζων Ντέι προέβλεπε τη δημιουργία μιας κυβέρνησης υπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή που θα κατάρτιζε ένα νέο Σύνταγμα και θα προκήρυσσε εκλογές σε ένα -δύο χρόνια. Ο αμερικανός διπλωμάτης είχε έρθει σε επαφή με τον Γεώργιο Παπανδρέου που βρισκόταν σε κατοίκον κράτηση στο Καστρί. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Η Μαργαρίτα Παπανδρέου ήταν από τους ελάχιστους ανθρώπους που κατάφεραν να τον δουν. ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: Και είπε «οι δικτατορίες δεν πέφτουν εύκολα, πρέπει να υπάρξουν ειδικές περιστάσεις και δεν είναι εύκολο να πολεμηθεί μια δικτατορία». Δε μου έδωσε λοιπόν και πολύ ευχάριστη εικόνα της κατάστασης. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Ο Γεώργιος Παπανδρέου φοβόταν ότι η δικτατορία θα κρατούσε χρόνια. Είχε δώσει την συγκατάθεση του στο σχέδιο Ντέι.
ΝΤΕΙ: Ακόμα και ο Παπανδρέου, ο Γέρος, είχε πει ότι θα υποστήριζε μια μεταβατική κυβέρνηση υπό τον Καραμανλή. Μας το είχε πει. Η μοναδική που διαφωνούσε ήταν η Φρειδερίκη. Ποτέ της δε χώνεψε τον Καραμανλή. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Περισσότερες αντιρρήσεις από την βασιλομήτορα Φρειδερίκη είχε η Ουάσιγκτον. Η πρόταση Ντέι απορρίφθηκε. Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος άρχισε να οργανώνει μόνος του ένα κίνημα. Με την διαφορά ότι γρήγορα το έμαθαν όλοι οι ενδιαφερόμενοι και φυσικά η CIA. ΚΗΛΥ: Ο Τζακ Μόρι, ο σταθμάρχης μας της CIA, τον συναντούσε. Και υπήρχε κι ένας νεαρός αξιωματικός, που έπαιζε σκουός κι έπαιζε με το βασιλιά. Δεν τον χρησιμοποιούσαμε πάρα πολύ, ωστόσο εάν ήθελες να περάσει ιδιωτικώς κάποιο μήνυμα στο βασιλιά, το έστελνες μέσω του σκουός. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Το φθινόπωρο οι σχέσεις του βασιλιά με τους συνταγματάρχες επιδεινώθηκαν. Ένας από τους καυγάδες ξέσπασε όταν οξύνθηκαν οι ελληνοτουρκικές σχέσεις. ΠΑΤΤΑΚΟΣ: Έτοιμη η Τουρκία να κάνει εισβολή, τότε. Γυμνός ο ελληνικός στρατός. Και με ρωτάει ο βασιλεύς, κύριε ταξίαρχε, εάν κάνουν εισβολή οι Τούρκοι, τι θα κάνετε; Λέω θα παραιτηθώ και θα παρακαλέσω να μου δώστε μεραρχία. Την τεθωρακισμένη. Θα σας φέρω την Κωνσταντινούπολη στο πιάτο. Είσαι βλάκας, μου λέει. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Το Νοέμβριο του 67 ο Γεώργιος Μαύρος, ένας από τους επιφανέστερους πολιτικούς του Κέντρου ενημέρωσε τον Μπομπ Κίλλι για το βασιλικό αντί-πραξικόπημα. ΚΗΛΥ: Το ενδιαφέρον ήταν πως μου είχαν δώσει την ημερομηνία, 13 Δεκεμβρίου. Ρώτησα γιατί στις 13; Και μου είπαν επειδή είναι ο τυχερός αριθμός του βασιλιά. Κι αυτό το θεώρησα παράξενο. Να έχεις ορίσει ημερομηνία τόσο νωρίτερα; Πόσοι ακόμα το ήξεραν; ΡΑΛΛΗΣ: Εγώ τότε μαζί με τον Παπαληγούρα τον είχαμε δει στο σπίτι του Γερουλάνου. Μάλιστα για να πάω επειδή με παρακολουθούσαν μπήκα σε κτήρια με διπλή έξοδο, έβγαινα από την άλλη μεριά και εν τέλει κατόρθωσα να φτάσω. Και του έδωσα και ένα σημείωμα τι πρέπει να γίνει. Τίποτα από αυτά δεν έγινε. Τίποτα από αυτά. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Οι συνταγματάρχες παρακολουθούσαν τα τηλέφωνα του βασιλιά και τις συνομιλίες μέσα στο Παλάτι. Ήξεραν τις συνομιλίες της Φρειδερίκης με τον γιο της. ΣΚΑΡΜΑΛΙΩΡΑΚΗΣ: Εγώ αυτούς θα τους συντρίψω, και μάλιστα με την Αεροπορία όπως ο Νταγιάν λέει συνέτριψε τους Αιγυπτίους μέσα σε τρεις ημέρες. Κάτι τέτοια του έλεγε. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Στις 15 Νοεμβρίου του ‘67, σε συνεννόηση με τον Παπαδόπουλο, ο Νίκος Φαρμάκης ζήτησε ακρόαση από το βασιλιά.
ΦΑΡΜΑΚΗΣ: Και του είπα Μεγαλειότατε ο λόγος που ήρθα εδώ είναι να σας πω να μην κάνετε αυτό που σας ωθούν διάφοροι ανεύθυνοι σύμβουλοι να κάνετε. Και του συνεπλήρωσα ότι το στέμμα εις τις βασιλευόμενες δημοκρατίες είναι κληρονομικό δικαίωμα. Δηλαδή εσείς το κληρονομήσατε από τον πατέρα σας υπό την βασική προϋπόθεση ότι θα το κληρονομήσει ο γιος σας. Του εξήγησα αρκετά καλά αυτό τι εννοώ. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Στις 12 Δεκεμβρίου ο πρέσβης Φίλιπ Τάλμποτ ήταν προσκεκλημένος σε επίσημο γεύμα με το βασιλικό ζεύγος. ΤΑΛΜΠΟΤ: Κάθισαν σε έναν καναπέ κρατώντας ο ένας το χέρι του άλλου, πράγμα ωραίο μεν, αλλά ασύνηθες. Με κάλεσε να πάω στο Τατόι την άλλη μέρα και μου είπε έλα κατά τις 8, όχι έλα δέκα λεπτά πριν τις 8, πράγμα περίεργο. Κι έτσι πήγα και φορούσε στρατιωτική στολή. Μου είπε ότι θα αναχωρούσε αμέσως μόλις έφευγα εγώ από το παλάτι και θα πήγαινε στο Βορρά για να αναλάβει τη διοίκηση των στρατευμάτων εκεί, δίνοντας τέλος στην άσχημη αυτή κατάσταση. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Ο Κωνσταντίνος πήγε στην Καβάλα και ζήτησε από την χούντα να του παραδώσει την εξουσία. ΠΑΤΤΑΚΟΣ: Και μου λέει μακαρίτης ο Αγγελής, Στέλιο, τα πράγματα είναι άσχημα, έχουμε εντολή από τον βασιλιά να παραδοθούμε. Τι να κάνουμε; ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Το ίδιο δίλημμα αντιμετώπιζαν και στην τηλεόραση των Ένοπλων Δυνάμεων. Το πρόγραμμα έκλεινε στις 12 το βράδυ. Στο σήμα τέλους έπρεπε να μπει το στέμμα, όπως συνήθως ή το πουλί της δικτατορίας; ΠΑΝΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ: Ο Διευθυντής μας ο Κοντοστάνος ήταν από ότι καταλάβαμε φιλοβασιλικός και ήθελε να πιστεύει ότι μέχρι τις 12 η ώρα, θα του έρθει ένα τηλεφώνημα από το επιτελείο του Βασιλιά, ότι κερδίσαμε, βγάλατε Βασιλιά. Και είχε αγωνία μέχρι τις 12 παρά πέντε, παρά τρία. ΠΑΤΤΑΚΟΣ: Λέει ο Μακαρέζος, Στέλιο, επί 8 μήνες με τον βασιλιά, δεν μπορέσαμε να αναγνωριστούμε. Και δεν ανοίγουν τα ταμεία να μας δίνουν λεφτά. Τώρα, χωρίς βασιλιά, θα κλείσουν οι στρόφιγγες. Λέω, από ότι κατάλαβα, δέχεστε την παράδοση. Δηλαδή, την καταστροφή. Την καταστροφή της πατρίδος, όχι την δική μας. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Τα διλήμματα της χούντας δεν κράτησαν πολλές ώρες. Το βασιλικό κίνημα ήταν πρόχειρο και κακοσχεδιασμένο. Μαζί με άλλους αξιωματικούς, ο Μιχάλης Βαρδάνης περίμενε εντολή από το βασιλιά για να καταλάβουν στρατιωτικές μονάδες. ΒΑΡΔΑΝΗΣ (Ίλαρχος): Ήρθε η 13 του Δεκέμβρη, μας βρίσκει με στολές και με μια πολιτική καμπαρτίνα από πάνω σε ένα σπίτι, αναμένοντας να πάρουμε τις εντολές. Και οι εντολές δεν ήρθαν. Υπάρχουν άλλες πληροφορίες ότι μας ξέχασαν την ώρα εκείνη μέσα στην προσπάθειά τους εκεί την ατελή.
ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Την επομένη το μεσημέρι η Βασιλική οικογένεια κατέφυγε στην Ρώμη. Οι συνταγματάρχες επέλεξαν το Γεώργιο Ζωιτάκη για αντιβασιλέα. ΠΑΤΤΑΚΟΣ: Και έτσι πήγα μέσα, πιάνω τον Ζωιτάκη αγκαζέ και του λέω, μεγαλειότατε, περάστε να ορκιστούμε.
ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Με την απομάκρυνση του βασιλιά η χούντα είχε πλήρως κυριαρχήσει. Τα Χριστούγεννα του 67 προχώρησε σε μερική αμνηστία. Ανάμεσα σε αυτούς που αφέθηκαν ελεύθεροι ήταν ο Ανδρέας Παπανδρέου. Η Μαργαρίτα Παπανδρέου το έμαθε σε μια επίσκεψη στις φυλακές Αβέφωφ, όπου κρατούσαν τον άνδρα της. ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: Κι έτσι γύρισα στο σπίτι και τα παιδιά είχαν κρεμάσει ένα μεγάλο πανό που έγραφε «Καλώς ήρθες σπίτι μπαμπά» και είχαν βάλει και την αγαπημένη του μουσική. Κι έτσι κάναμε μια μικρή γιορτή για την επιστροφή του.
ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Στην αμερικανική πρεσβεία, ελάχιστοι διπλωμάτες κρατούσαν πλέον αποστάσεις από την δικτατορία. Ένας απ’ αυτούς ήταν ο Ρόμπερτ Κήλυ. Η γυναίκα του εξακολουθούσε να βλέπει την οικογένεια Παπανδρέου παρά τις αντίθετες εντολές του πρέσβη. Τα Χριστούγεννα, έμαθαν ότι ο Ανδρέας απελευθερώθηκε. ΚΗΛΥ: Και χαρήκαμε πάρα πολύ, γιατί η γυναίκα μου είχε πάει στο αμερικανικό κατάστημα και τους πήρε μια μεγάλη, αμερικανική γαλοπούλα και τους την έστειλε σπίτι, στη Μάργκαρετ. ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: Θυμάμαι τη γαλοπούλα και άλλες παρόμοιες κινήσεις για βοήθεια, και απ’ ότι φαίνεται, τις έγιναν συστάσεις από την πρεσβεία όταν έμαθαν ότι με επισκεπτόταν.
ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Παρά την μερική αμνηστία, χιλιάδες κρατούμενοι παρέμεναν στις φυλακές και στις εξορίες. Στην Γυάρο ο χειμώνας ήταν βαρύς. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Στις αρχές του 68 η οικογένεια Παπανδρέου έφυγε από την Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στο Παρίσι. Ο Ανδρέας Παπανδρέου ίδρυσε το ΠΑΚ που υιοθέτησε δυναμικές μορφές αντίστασης. ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΠΟΥΛΟΣ: Εμφανίστηκε με μια βόμβα την οποία έριξε ο Γιάννης ο Κορωναίος στον Εθνικό Κήπο, απέναντι από το γραφείο του Παπαδόπουλου στο πίσω μέρος, έκανε θόρυβο μεγάλο αυτή, την ώρα που ο Παπαδόπουλος δεχόταν τον Υπουργό Άμυνας της Αμερικής, αλλά παρευρέθηκε ένας αστυνομικός εκεί και τον συνέλαβε έπ’ αυτοφώρω, ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΟΣ: Ο σύμβουλος του Ανδρέα για αυτές τις δουλειές ήταν ένας Κωνσταντόπουλος Κώστας και ήρθε και με βρήκε στο Παρίσι. Και μου πρότεινε να κάνουμε μια πολύ μεγάλη δουλειά με την Μεγάλη Βρετάνια. Πως μπορούμε να ανατινάξουμε τη Μεγάλη Βρετάνια.
ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Όπως και άλλα ανάλογα σχέδια, η επιχείρηση Μεγάλη Βρετανία δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ. Λίγους μήνες μετά, η τύχη έπαψε να χαμογελάει στην Δημοκρατική Άμυνα. Μια από τις βόμβες έσκασε στα χέρια του καθηγητή Σάκη Καράγιωργα και η οργάνωση εξαρθρώθηκε. ΜΑΓΚΑΚΗΣ: Και αυτό τους βοήθησε να εντοπίσουν ορισμένα παρακλάδια και συνέλαβαν μερικούς από εμάς. Και βρεθήκαμε 34 κατηγορούμενοι στην δίκη των 34, της Δημοκρατικής Άμυνας.
ΠΑΤΤΑΚΟΣ: Έριχναν σε κάτι καλάθια σκουπιδιών καμιά τρακατρούκα και κάνανε τρακατρούκες. Πυροτεχνήματα του Πάσχα. Βαρελότα. Με είχαν ρωτήσει πολλές φορές οι δημοσιογράφοι, με έχετε ρωτήσει και απαντούσα κώνωψ επί κεράτου βοός.
ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Ήταν τότε που ο Αλέξανδρος Παναγούλης και κάποιοι συνεργάτες του αποφάσισαν να κάνουν κάτι πιο δραστικό. ΚΛΩΝΙΖΑΚΗΣ: Είπαμε λοιπόν ότι θα πρέπει να χτυπήσουμε την δικτατορία στην καρδιά της. ΒΕΡΥΒΑΚΗΣ: Χτύπημα στο νου και στην καρδιά της χούντας ήταν μόνο το χτύπημα κατά Παπαδόπουλου.
ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Αμέσως μετά. Η απόπειρα του Παναγούλη. ΚΛΩΝΙΖΑΚΗΣ: Υπήρχε μια καθυστέρηση κάποιου δέκατου του δευτερολέπτου ΠΑΤΤΑΚΟΣ: Και μου λέει, Στέλιο, μου βάλανε βόμβα.
ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Ο πράκτορας της CIA επισκέπτεται τον Παπαδόπουλο. ΦΑΤΣΕΑΣ; Όταν μπήκα μέσα λέει «ξέρω τι θα με ρωτήσεις, πότε θα κάνεις εκλογές». ΣΚΑΡΜΑΛΙΩΡΑΚΗΣ; Λέει κάντε βία, κάντε νοθεία κάτω, θέλουμε εκλογές
ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Η χούντα χρηματοδοτεί την προεκλογική εκστρατεία του Νίξον στις ΗΠΑ. ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ: Έβγαλε χαρτί από την τσέπη του ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ: Δεν πρόκειται να προχωρήσωμεν προς εκλογάς. ΓΚΑΖΗΣ: Κανείς δεν είχε πιστέψει ποτέ ότι θα κρατούσε 7 χρόνια.
ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Επιστρέφουμε στο ντοκιμαντέρ «Η Ελλάδα στο Γύψο». Μην χάσετε το τρίτο επεισόδιο την επόμενη Πέμπτη, στην θεματική βραδιά. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Εβδομάδες μετά την 21η Απριλίου, ο Αλέξανδρος Παναγούλης λιποτάκτήσε από τον στρατό και δημιούργησε την οργάνωση Ελληνική Αντίσταση. ΣΤΑΘΗΣ ΠΑΝΑΓΟΥΛΗΣ: Ο Αλέκος όταν με πιάσανε εμένα την πρώτη μου σύλληψη στις 1617 Ιουνίου, την επομένη το πρωί έφυγε για την Κύπρο
ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Στην Κύπρο, ο Παναγούλης συνδέθηκε με τον υπουργό του προέδρου Μακαρίου, Πολύκαρπο Γεωρκάτζη. ΒΕΡΥΒΑΚΗΣ: Ο Γεωρκάτζης εκείνη την στιγμή ήταν και το άλφα και το ωμέγα. ΚΛΩΝΙΖΑΚΗΣ: Διότι ήξερε πως στους στόχους της δικτατορίας και των Αμερικάνων ήταν να ξεπουληθεί ο αγώνας του κυπριακού λαού. ΣΤΑΘΗΣ ΠΑΝΑΓΟΥΛΗΣ: Ο Γεωρκάτζης ήταν αυτός που ουσιαστικά του έδωσε διαβατήριο να μπορεί να ταξιδέψει και να φύγει από την Κύπρο, μετά φυσικά και από την σύμφωνη γνώμη του Μακαρίου. Και έτσι ήρθε στην Ιταλία και από εκεί κατέστρωσε ολόκληρο το σχέδιο.
ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Ο Παναγούλης ήρθε στην Αθήνα. Τα εκρηκτικά που χρειαζόταν για την παράτολμη επιχείρηση έφτασαν μέσω του διπλωματικού σάκου της κυπριακής πρεσβείας. ΚΛΩΝΙΖΑΚΗΣ: Τα έφεραν στο σπίτι και άρχισαν να κάνουν επεξεργασία, σχεδιασμό πως θα γίνει αυτό. Μας βοήθησαν άνθρωποι της φρουράς οι οποίοι ήταν Κρήτες στην καταγωγή. Αυτοί μας έδωσαν, από εκεί πήραμε την διαδρομή που κάνει κάθε πρωί, τι ώρα ξεκινάει, τι ώρα περνάει από εκεί. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΝΑΓΟΥΛΗΣ: Έγινε ο καθορισμός του σημείου, θεωρήθηκε το καταλληλότερο τόσο γιατί επέτρεπε τη διαφυγή μου, όσο και γιατί ήταν στροφή ο δρόμος και κατά συνέπεια ήταν δυνατό να έχει μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα η όλη ενέργεια. ΚΛΩΝΙΖΑΚΗΣ: Την προηγούμενη μέρα, είχαν επισκεφθεί την περιοχή για να δουν που θα τοποθετηθεί η μπαταρία για να δοθεί το έναυσμα που θα γίνει η πυροδότηση. Και πάνω στην γέφυρα, υπήρχε ένα ζευγάρι. Και αυτό καθυστέρησε πάρα πολύ και τους ανάγκασε και είπαν εδώ θα βάλουμε την μπαταρία. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΝΑΓΟΥΛΗΣ: Από το σημείο που αναγκάστηκα να κάνω την πυροδότηση δεν υπήρχε καλή ορατότητα με συνέπεια να αποτύχει η απόπειρα αυτή. ΚΛΩΝΙΖΑΚΗΣ: Υπήρχε μια καθυστέρηση κάποιου δέκατου του δευτερολέπτου, η ταχύτητα όμως με την οποία έτρεχε ο Παπαδόπουλος ήταν πολύ μεγάλη και καταλαβαίνετε... ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΝΑΓΟΥΛΗΣ: Και βγήκα στα βράχια και έτρεξα 50 μέτρα θέλοντας να φτάσω στο σημείο από το οποίο θα με παραλάμβανε μία βενζινάκατος που θα περνούσε εκείνη την ώρα. Δεν μπόρεσα να φτάσω εγκαίρως διότι κινούνται από όλες τις κατευθύνσεις οι αστυνομικοί και κρύφτηκα σε ένα βράχο. ΚΛΩΝΙΖΑΚΗΣ: Και είχε την ατυχία την ώρα που έφευγαν οι χωροφύλακες να πέσει το καπέλο του επικεφαλή μέσα στη θάλασσα, να πάει να το πάρει και να τον δει μέσα στον οχετό.
ΠΑΤΤΑΚΟΣ: Με πήρε ο Παπαδόπουλος τηλέφωνο και μου λέει, Στέλιο, μου βάλανε βόμβα. Λέω και ζεις; Ζω, λέει, ευτυχώς. Και συνελήφθη ο Παναγούλης. Δεν έφαγε ούτε χαστούκι. Το διαβεβαιώνω με φόβου πίστεως. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΝΑΓΟΥΛΗΣ: Γρονθοκοπήματα, κλωτσιές πεσμένος στο πάτωμα, ένα συνεχές υβρεολόγιο από το σύνολο των παρισταμένων και στη συνέχεια άρχισαν χτυπήματα με κλομπς στα πέλματα των ποδιών και όταν αυτά δεν απέδιδαν με είχαν κρεμάσει σε μια μπάρα που είχαν μέσα σ’ένα από τα ανακριτικά γραφεία, όπου με είχαν αφήσει κρεμασμένο για 3,5-4 ώρες μαστιγώνοντας με με ένα καλώδιο.
-Τι θα ψηφίσετε; -Δε λέγεται αυτό. -Ναι, ναι. -Ασφαλώς ναι. -Ναι. -Ναι. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Το φθινόπωρο του 68 η δικτατορία επικύρωσε με ένα δημοψήφισμα παρωδία, ένα Σύνταγμα κομμένο στα μέτρα της. Ήθελε να διασκεδάσει τις ανησυχίες της δυτικής κοινής γνώμης, που έβλεπε το στρατιωτικό καθεστώς να διαιωνίζεται. Πρόβλημα αντιμετώπιζε ο Αμερικανός πρόεδρος Λίντον Τζόνσον που κατηγορείτο ότι στήριζε τους συνταγματάρχες. Με τη σειρά του ο Τζόνσον πίεζε τον Παπαδόπουλο να προχωρήσει σε ορισμένα ανοίγματα. Στα μέσα του 68, στενός συνεργάτης του
Παπαδόπουλου, ο Αντώνης Σκαρμαλιωράκης ταξίδεψε στις ΗΠΑ στην πρώτη επίσημη αποστολή στο εξωτερικό. Στο γεύμα, κάθισε πλάι του ο υπεύθυνος του Στέιτ Ντηπάρμεντ για την Ελλάδα. ΣΚΑΡΜΑΛΙΩΡΑΚΗΣ: Ο Πρόεδρος Τζόνσον, λέει, κατηγορείται ότι αυτός έδωσε εντολή να γίνει το πραξικόπημα στην Ελλάδα και ο άνθρωπος έχει εκλογές μου λέει την Νοέμβριο. Και αντιλαμβάνεστε η κοινή γνώμη, το Κογκρέσο, και ο ένας και ο άλλος, έχει προβλήματα. Πρέπει κάτι να κάνετε. Λέω τι να κάνουμε. Και μου λέει και χαρακτηριστικά, «και θα κάνετε εκλογές». Και προσθέτει και αυτός, ίσως διότι ήξερε ότι επρόκειτο και περί Ελλήνων, «ένι ιλέξιονς» μου λέει. Λέει κάντε βία, κάντε νοθεία κάτω, θέλουμε εκλογές, καταλάβατε;
ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Η αμερικανική κυβέρνηση επιστράτευσε τα μεγάλα μέσα. Έστειλε από το Βιετνάμ τον πράκτορα της CIA και στενό φίλο του Παπαδόπουλο Τζων Φατσέα. Ήταν ο σύνδεσμος μεταξύ της CIA και του Παπαδόπουλου, πριν το πραξικόπημα. ΦΑΤΣΕΑΣ: Ήθελα να του μιλήσω για να δω πώς έβλεπε τα πράγματα κι επίσης προσπάθησα να τον πείσω να κάνει εκλογές. Όταν μπήκα μέσα μου είπε «ξέρω τι θα με ρωτήσεις, πότε θα κάνεις εκλογές». Είναι έξυπνος, με κατάλαβε με το που μπήκα. «Όταν θα ‘ρθει η ώρα, θα γίνουνε» μου είπε. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Πριν αποφασίσει τις κινήσεις του, ο Παπαδόπουλος περίμενε τον νικητή των αμερικανικών προεδρικών εκλογών, τον Νοέμβριο του 68. Υποψήφιος για τους Ρεπουμπλικάνους ήταν ο Ρίτσαρντ Νίξον, με αντιπρόεδρο τον ελληνικής καταγωγής Σπύρο Αγκνιου. Ο δημοσιογράφος Ηλίας Δημητρακόπουλος απέδρασε από την Ελλάδα μετά την δικτατορία και συνάντησε αμέσως τον Αγκνιου. ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ (Δημοσιογράφος): Όταν έφτασα τον Οκτώβριο του 1967 τον είδα τον Αγνιου και μου υπεσχέθη ουδετερότητα, «ούτε μαζί σου ούτε εναντίον». Και φτάνουμε στον Σεπτέμβριο του ’68 και κάνει την πρώτη του δημόσια εμφάνιση στην Εθνική Λέσχη Δημοσιογράφων στην Ουάσιγκτον. Ήμουνα εκεί πέρα και όταν ερωτείθει «είστε υπέρ ή κατά της δικτατορίας», έβγαλε χαρτί από την τσέπη του, το οποίο είδαμε όλοι ήταν όλο το ακροατήριο, και διάβασε το χαρτί το οποίο ήταν διθύραμβος για την στρατιωτική δικτατορία.
ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Ο Δημητρακόπουλος βάλθηκε να μάθει γιατί ο Αγκνιου είχε αλλάξει στάση. Ανακάλυψε ότι η χούντα είχε χρηματοδοτήσει την εκστρατεία του Νίξον-Αγκιου με πάνω από 500 χιλιάδες δολάρια. Το Νοέμβριο του 68 ο Νίξον εξελέγη πρόεδρος των ΗΠΑ. Η γενναία οικονομική ενίσχυση της χούντας είχε βοηθήσει σημαντικά την προεκλογική του εκστρατεία. Δεν υπήρχε καν θέμα εκλογών, έστω βίας και νοθείας. ΓΚΑΖΗΣ: Όλοι περιμέναμε να πέσει η δικτατορία. Κανείς δεν είχε πιστέψει ποτέ ότι θα κρατούσε 7 χρόνια. ΜΙΣΣΙΟΣ: Δεν το πιστεύαμε. Ήταν τόσο γελοία δικτατορία, της πλάκας εντελώς. Απλώς ο κόσμος ήταν τρομοκρατημένος. Έκατσε. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ.: Εάν δεν επιτύχωμεν την αναδιοργάνωση της διοικήσεως, την εξυγίανση των κοινωνικών θεσμών, την ανάπτυξη εις τον κοινωνικόν, οικονομικόν και πολιτιστικόν τομέα ώστε να καταστεί ο χώρος υγιείς και ικανός αποδεχθεί τας διαδικασίας της διαμορφώσεως των εξουσιών κατά το σύνταγμα, δεν πρόκειται κύριοι εσείς κι εσείς οι άλλοι Έλληνες, οι οποίοι μες βλέπετε και με ακούτε ή μόνο με ακούτε αυτήν την στιγμή να προχωρήσωμεν προς εκλογάς.
ΤΕΛΟΣ