Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών

Η ΑΓΝΩΣΤΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑΣ - Μέρος 3ο: Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Η στρατιωτική δικτατορία προσπαθούσε να αποκτήσει λαικό έρεισμα εκμεταλλευόμενη την ελληνική ιστορία. Αλλά είχε ένα ισχυρότερο όπλο στα χέρια της. Ένα αστυνομοκρατούμενο κράτος που στηριζόταν στον φόβο. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ: Δεν είναι δυνατό να υπάρξει δι’όλας τας περιπτώσεις, δι’όλα τα άτομα μια υπεύθυνος αρχή, η οποία θα εποπτεύει την τήρηση των κανόνων δικαίου και ηθικής τάξεως κατά την συμπεριφορά των πολιτών εντός του κοινωνικού συνόλου. Έκαστος πρέπει να εποπτεύσει τον εαυτό του και τον σύντροφο του ή τον γείτονα του. ΑΡΣΕΝΗ (Ηθοποιός): Ο φόβος ότι ο διπλανός σου ήτανε χαφιές, ότι δεν μπορούσε να τηλεφωνήσει από το τηλέφωνο, τα τηλέφωνα παρακολουθούνται, τι εφημερίδα παίρνεις, με ποιον κάνεις παρέα. … Η αίσθηση αυτής της φοβερής ασφυξίας και της φοβερής δυσπιστίας που υπήρχε. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Εκατοντάδες βιβλία απαγορεύθηκαν αμέσως μετά την 21η Απριλίου. Ακόμη και οι στίχοι των τραγουδιών περνούσαν από επιτροπές λογοκρισίας. Οι πράκτορες της ασφάλειας έλεγχαν τις θεατρικές παραστάσεις και τα τραγούδια στις μπουάτ. Τον Δεκέμβριο του 67, ο Μανώλης Μητσιάς παραπέμφθηκε στο στρατοδικείο της Θεσσαλονίκης για τη συμμετοχή του στο ΠΑΜ - μία από τις πρώτες αντιστασιακές οργανώσεις. Καταδικάστηκε σε τέσσερα χρονιά φυλάκισης με αναστολή . Βρήκε μετά από πολύμηνη κράτηση στην ασφάλεια και στην φυλακή του Γεντί Κουλε. ΜΗΤΣΙΑΣ: Βγήκα από την φυλακή και μετά έγινα τραγουδιστής από ανάγκη. Ξεκίνησα την ιστορία να τραγουδάω πιο πολύ για να πάρω κανένα φράγκο για να πάρω κανένα τσιγάρο ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Ο Μητσιάς ξεκίνησε την καριέρα του σε μια μπουάτ της Θεσσαλονίκης. ΜΗΤΣΙΑΣ: Ξαφνικά φυτρώσανε σαν μανιτάρια περίπου 10 με 15 μπουάτ στην Θεσσαλονίκη, οι οποίες μπουάτ είναι σαν κρυφό σχολείο, λέγαμε τραγούδια από το Νέο Κύμα, αν μας έπαιρνε κανέναν Θεοδωράκη, πολύ σπάνια, γιατί ήταν, φοβόμαστε ότι μπορεί να ήταν και μεταξύ των θεατών και πολλοί ασφαλίτες ΑΡΣΕΝΗ: Αν άκουγε Θεοδωράκη ιδίως στο σπίτι του μπορούσε να τον συλλάβουν. Και φυσικά δεν συζητάμε για το δρόμο, να τραγουδήσει στο δρόμο. ΜΗΤΣΙΑΣ: Όταν το κοινό άκουγε κάτι που θα είχε σχέση με ελευθερία ή με δημοκρατία, χειροκρόταγε συνέχεια. Θυμάμαι ότι αυτό ενόχλησε πάρα πολύ την ασφάλεια στην Θεσσαλονίκη και έρχεται κάποια στιγμή και λέει ότι θα κλείσει η μπουάτ. Και λέμε ότι γιατί να κλείσει η μπουάτ; «Διότι ενοχλεί το χειροκρότημα». Βγαίνω λοιπόν στο μικρόφωνο και λέω ότι σας παρακαλώ πάρα πολύ, επειδή το χειροκρότημα ενοχλεί, δεν χρειάζεται να χειροκροτήσετε κάθε τραγούδι, αφήστε το, μια άλλη φορά, μια άλλη χρονιά. Ο κόσμος όμως αντέδρασε με έναν τρόπο καταπληκτικό και μόλις τελείωνα το κάθε τραγούδι χειροκρόταγε έτσι. Και άκουγες διακόσια τζιτζίκια ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Πολίτες από όλους τους πολιτικούς χώρους προσπάθησαν να αντιδράσουν. Ένας από αυτούς ήταν ο αξιωματικός Άγγελος Πνευματικός. Πριν από την δικτατορία συμμεριζόταν αρκετές από τις απόψεις των συναδέλφων του. ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ (μέλος Ένωσης Εθνικής Σωτηρίας): Δεν γεννάται αμφιβολία ότι ως στρατιωτικός ήμουν στην δεξιά παράταξη. Και δεν σας κρύβω ότι την εποχή εκείνη υπήρχε διάχυτος η γνώμη ότι εάν έρθουν οι κεντρώοι στην εξουσία, κάτι θα συμβεί. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Ο Άγγελος Πνευματικός συνειδητοποίησε αμέσως ότι η ανάληψη της εξουσίας από τους συνταγματάρχες δεν είχε να κάνει με την απόκρουση του κομμουνιστικού κίνδυνου. Λίγο καιρό μετά το πραξικόπημα, συγκρότησε με άλλους στρατιωτικούς μια παράνομη οργάνωση, την Ένωση Εθνικής Σωτηρίας.

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ: Να φτιάξουμε ομάδες κρούσεως, οι οποίες θα καταλάμβαναν τους σταθμούς της Δ.Ε.Η., τους ραδιοφωνικούς σταθμούς Αθηνών, Θεσσαλονίκης και λοιπά, μία οργάνωση, η οποία θα έχει βασικώς στρατιωτικούς, αλλά θα επεκτείνεται και σε πολιτικά πρόσωπα. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Αν και δεν είχε αναμιχθεί ενεργά στο αντικινημα του βασιλιά, τον Δεκέμβριο του 67, ο Πνευματικός αποτάχθηκε από το στρατό. Συνέχισε τη δράση του ως πολίτης. ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ: Στην ομάδα μας ήταν περισσότεροι από 200 αξιωματικοί και περισσότεροι από 200 πολίτες και είχε καθαρά κομμουνιστική δομή, μικρές ομάδες οργανωμένες, χωρίς να γνωρίζει η μία την άλλη. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Όμως και οργανώσεις με κομμουνιστική επιρροή, είχαν εξαρθρωθεί. Ο Μίκης Θεοδωράκης από τους ιδρυτές του ΠΑΜ, συνελήφθη τον Αύγουστο του 67 σε ένα σπίτι στο Χαιδάρι. Οι άνθρωποι της ασφάλειας τον έβαλαν σε ένα αυτοκίνητο. Επικεφαλής τους ήταν ένας περιβόητος βασανιστής, ο Πέτρος Μπάμπαλης ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ: ήταν μία βραδιά, Αυγούστου, ένα φεγγάρι μεγάλο, κι ήταν πραγματικά μαγεία η Αθήνα. Μαγεμένη. Το βράδυ ήταν καταπληκτικό, από πάνω εκεί. Το κατάλαβε λοιπόν αυτός. Μου λέει: «Σ’ αρέσει Μίκη αυτό που βλέπεις; Ωραία δεν είναι η Αθήνα;» Έτσι ακριβώς. «Τι σκέπτεσαι τώρα που θα πεθάνεις ρε;» μου λέει. Τι να του πω εγώ τώρα; Τι σκέφτομαι που θα πεθάνω; Να πιάσω φιλολογική συζήτηση με τον κύριο Μπάμπαλη; ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Ένα άλλο μέλος του ΠΑΜ, η Κιττυ Αρσένη , είχε επίσης συλληφθεί. Αφορμή ήταν μια κασέτα με καινούργια τραγούδια του Μικη που είχε αναλάβει να στείλει στο εξωτερικό. ΑΡΣΕΝΗ: Με πήγαν στα νταμάρια, το αυτοκίνητο σταμάτησε κάπου σε κάτι αυτά, ανεβήκαμε κάποια κατσάβραχα και εκεί έγινε μία πρώτη έτσι επίδειξη δύναμης βασανιστηρίων και εκφοβισμού με εικονικές εκτελέσεις… ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ: Λέω, κάτσε όσο μπορείς πιο ψύχραιμος, είναι πέντε λεπτά ακόμα, θα τελειώσει. Ήμουν βέβαιος ότι θα γίνει αυτό. Και πραγματικά, με βάζουν σ’ ένα δέντρο μπροστά και φεύγουν και φωνάζει «πυρ» αυτός ο ηλίθιος και άρχισαν να χτυπούνε στον αέρα αυτοί. Ενώ νόμιζα ότι πέφτω επάνω, έβαλαν τα γέλια και μετά απ’ αυτό ήρθαν να με πάρουν. «Φοβήθηκες;» μου λέει. … ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ: χτυπάει η πόρτα και καταφθάνει εδώ πέρα ένας αξιωματικός της Ε.Σ.Α. και ένας της ασφαλείας και μου λέει να τους ακολουθήσει εις την Γενική Ασφάλεια, στην Μπουμπουλίνας. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Το αρχηγείο της ασφάλειας, στην οδό Μπουμπουλίνας είχε μεταβληθεί σε κέντρο βασανιστηρίων. Στην Ελλάδα των Ελλήνων Χριστιανών, ήταν από τα λίγα μέρη όπου δεν υπήρχαν διακρίσεις ανάμεσα στα δύο φύλα. ΑΡΣΕΝΗ: Εγώ ήμουνα σε αυτό το γραφείο - κελί με άλλες εννιά ή δέκα κρατούμενες. Εδώ ήταν και η οικογένεια Τσούμα στο σπίτι που πιάστηκε ο Μίκης και είχαν φέρει όλη την οικογένεια. ΑΡΣΕΝΗ: αϋπνίες, αυστηρά απομόνωση, που σήμαινε ότι σε ένα κελί δεν έπινες νερό, δεν έτρωγες, δεν έβγαινες για τις σωματικές σου ανάγκες. Και βεβαίως η επίσκεψη επάνω στην περίφημη ταράτσα. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Στην ταράτσα της ασφάλειας γίνονταν πολλά από τα βασανιστήρια. Οι κραυγές ακούγονταν σε όλη την φυλακή. ΑΡΣΕΝΗ: Αυτή ήταν μια πόρτα έτσι παλιά ξύλινη, της συμφοράς και αυτή, που οδηγούσε στην ταράτσα επάνω. Πρέπει παλιά να ήταν πλυσταριά και τα δωματιάκια αυτά είχανε γίνει δωμάτια βασανιστηρίων.

ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ: θυμάμαι μια μέρα που έκαναν πάρτι, στην πλαϊνή πολυκατοικία, και ακούγονταν φασαρίες, γέλια και μουσική χορού. Χόρευαν στην ταράτσα. Κι εκεί που χόρευαν, άρχισε το «πάρτι» το δικό μας από πάνω. Και άρχισε λοιπόν να σκούζει ένας. Σταμάτησαν λοιπόν αυτοί αμέσως, οι νέοι, γιατί τους έκανε εντύπωση. Λέω καλό σημάδι, ακούνε κι αυτοί, να δουν τι γίνεται εδώ πέρα μέσα. Απέναντι. Μετά από πέντε λεπτά άρχισαν να χορεύουν. ΑΡΣΕΝΗ: Δίπλα στο κελί το δικό μας είναι ένα άλλο μικρότερο κελί, πολύ μικρότερο, που βάλανε μόλις τον πιάσανε τον Ανδρέα τον Λεντάκη. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Ένας από τους ανθρώπους που βασανίστηκαν φρικτά ήταν ο Ανδρέας Λεντάκης. ΑΡΣΕΝΗ: τον είδαμε που τον ανεβάσανε από τον φεγγίτη αυτόν πάνω στην ταράτσα και ακούγαμε τις κραυγές του. Ξέραμε ότι αυτός είναι ο Ανδρέας. ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ: Λοιπόν, καθώς χτυπούσαν με το σίδερο, ήταν τόσο δυνατό, που οι τοίχοι αυτοί σείονταν. ΑΡΣΕΝΗ: Ο Ανδρέας ήτανε ένα κουρέλι μετά. Ήτανε ένα κουρέλι, τον ξαναβάλανε στο κελί. ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ: Και καθόμουνα λοιπόν εκεί και του χτυπούσα. Τακ – τακ εσύ, τακ – τακ κι εγώ. Χτυπούσε κι αυτός ΑΡΣΕΝΗ: Τους χτυπήσαμε…. το μόνο που μπόρεσε να πει είπε «δεν μίλησα». ΆΓΓΛΟΣ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ: Τι έχετε να πείτε για τις κατηγορίες αυτές? ΠΑΤΤΑΚΟΣ: «είναι πολύ σκληροί και βασανισταί αυτοί που τα λένε» ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Στο κολαστήριο της Μπουμπουλίνας βρέθηκε και ένας νεολαίος του ΠΑΜ. Είχε συλληφθεί προσπαθώντας να μαζέψει χρήματα για τον Μικη Θεοδωράκη όταν ήταν ακόμη στην παρανομία. ΚΑΡΑΠΙΠΕΡΗΣ (Μέλος ΠΑΜ) : Εγώ έκανα πως δεν ήξερα τίποτα. Λέω τι έχουμε; Γιατί με φέρατε εδώ; Στα τρελά αυτά που κάνουμε. Λέει δεν ξέρεις τίποτα; Δεν μάζευες λεφτά για τον Θεοδωράκη; ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ: προσπαθούσαν να πάρουν πληροφορίες, δεν πήρανε καμία και με πήγανε στον Διόνυσο. Στον Διόνυσο άρχισε το μαρτύριο. ΚΑΡΑΠΙΠΕΡΗΣ: Με δέσανε στον πάγκο και άρχισαν να με χτυπούν στα πόδια. Λιποθυμούσα, με λύνανε με συνεφέρανε με νερό, με κουβάδες νερό με ξανά δένανε, συνέχιζαν. ΑΦΗΓΗΤΗΣ: «Στον Πύργο των Αθηνών, η ελληνική εταιρεία υποδημάτων πανκόμ παρέθεσε γεύμα προς τους εκπροσώπους των ΜΜΕ επ’ ευκαιρία της παρουσιάσεως για 1 η φορά στην Ελ. Αγορά του νέου της μοντέλου για όλη την οικογένεια, του ΑΣΤΡΟΣΟΛ που εξάγεται σε διάφορες χώρες. Τα κομψά μανεκέν επέδειξαν μαζί με τα νέα μοντέλα αστροσόλ και τον νέο τρόπο βαδίσματος. . ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ: Η φάλαγγα άρχισε εκείνη την εποχή. …Δηλαδή άκουγες τον υποκόπανο, ενώ η Ασφάλεια είχε κάτι τοίχους τόσους, επειδή χτυπούσαν με σίδερο επάνω στα παπούτσια. Δεν έβγαζαν τα παπούτσια. Γιατί; Διότι ο πόνος είναι σχεδόν ίδιος, αλλά μετά το πόδι πρήζεται. Και εκεί είναι οι φριχτοί πόνοι. ΚΑΡΑΠΙΠΕΡΗΣ: Τα πόδια μου την δεύτερη φορά που ανέβηκα στην ταράτσα είχαν γίνει τούμπανο. Με χτυπάγανε στα νεφρά για να περπατάω γύρω γύρω στον πάγκο. Και άρχισα να κατουράω αίμα…. Και ο βασανιστής σου είναι από πάνω σου, έτσι! Και σε παρακολουθεί και σου λέει. Πες τα ρε πούστη! Πες τα!

ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ: Κι εκεί έβγαινε η τρομερή φωνή του ζώου που το σφάζουν. Ήταν μια ατμόσφαιρα τρομερή. ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ: με βάλανε σε ένα κελί, άρχισαν να χτυπάνε τενεκέδες από έξω, άρχισαν να χτυπάνε κάτι σκυλιά που είχανε άγρια, να ουρλιάζουν τα σκυλιά, να ανοίγουν κάποια στιγμή την πόρτα, να έρχονται τα σκυλιά μέσα, να κλείνουν ξαφνικά την πόρτα αφήνοντας τα σκυλιά να δράσουν υπό την επήρεια του ξύλου που είχανε φάει και της αγωνίας και το ότι είχαν αγριέψει. ΚΑΡΑΠΙΠΕΡΗΣ: Τα γεννητικά μου όργανα από τα χτυπήματα και μου είχαν δέσει ένα σύρμα στον λαιμό, τα είχαν πιάσει από πίσω τα αυτά μου. Είχαν πρηστεί και είχαν φτάσει εδώ κάτω, δεν το πιστεύετε παιδιά. Δεν μπορούσα να βάλω σώβρακο. Παντελόνι δεν μπορούσα να φορέσω. Έκοβα τα σώβρακα και τα έκανα φουστίτσες για να καταλάβεις. Δεν μπορούσα, ήταν τα γεννητικά μου όργανα, είχαν κατέβει στα γόνατα. ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ: τα σκυλιά έδειξαν περισσότερο ανθρωπισμό από τους ανθρώπους. Τα σκυλιά καταϊδρωμένα από το ξύλο, μόλις μπαίνανε μέσα, απλώνανε τα πόδια τους, ένα από δω, ένα από δω και άρχιζαν να με γλύφουν. ΚΑΡΑΠΙΠΕΡΗΣ: Ήμουν λασπωμένος με κάτουρα, με νερά, είχα μακριά μαλλιά. Και κάποια στιγμή γύρισα το κεφάλι μου έτσι και λέρωσα έναν από τους βασανιστές. Τους μικρούς βασανιστές, δηλαδή τα παιδιά που παρακολουθούσαν τα βασανιστήρια για να μάθουν. Και μου λέει ένας, ρε πούστη μου λέρωσες το κουστούμι. Θα μου πληρώσεις το καθαριστήριο! Άκου να δεις. Και μου δίνει μια γροθιά και κατεβαίνω έναν όροφο τις μαρμάρινες σκάλες κολοτούμπα ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ: Όταν είδαν ότι δεν γίνεται τίποτα με θάψανε στο χώμα ζωντανό. Ανοίξανε λάκκο, με βάλανε μέσα και με σκεπάσανε μέχρι το λαιμό. Λιποθύμησα. Δεν ξέρω πόσες ώρες έμεινα, δεν ξέρω πόσο άντεξα, ξύπνησα στο αναρρωτήριο ΚΑΡΑΠΙΠΕΡΗΣ: Μετά έγινα χαλκοπράσινος και μάδησε όλο το κορμί μου. Έβγαλε σαν φίδι που βγάζει το δέρμα, μάδησα όλος. Σιγά, σιγά συνήλθα αλλά το πρόβλημα ήδη είχε γίνει. Δηλαδή με έκανε ανάπηρο για όλη μου τη ζωή ΑΦΗΓΗΤΗΣ: «φτωχές μανάδες γέννησαν τους 4 μεγάλους, τον Γεώργιο Παπαδόπουλο, τον Παττακό και άλλους» ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ: Από το κελί αυτό την ημέρα του Πάσχα έβλεπα δίπλα μου τον Παπαδόπουλο, τον Μακαρέζο και τον Πατακό να χορεύουνε. Την ημέρα του Πάσχα που γιορτάζει ο Στρατός. ΑΦΗΓΗΤΗΣ: «Αποτέλεσμα της θελήσεως, υπομονής, νοημοσύνης, επιμονής είναι ότι βλέπετε. Οι μαθηταί επιτελούν εκπληκτικά πράγματα. Με εργαλεία ευτελή , λίγα όσπρια, σπίρτα κλπ δημιουργούν σήματα της επαναστάσεως, τοπία, κλπ….» ΒΑΣΙΛΑΚΗΣ: Ήταν περίοδος στην σχολική χρονιά 69-70, πήγαινα πέμπτη δημοτικού και ήρθε λοιπόν ένας συνταγματάρχης με δυο μικρότερους σε βαθμό αξιωματικούς, μπήκανε στην τάξη, μας είπε: δεν είμαι επιθεωρητής, ήρθα απλά να δω πως είναι το σχολείο σας, πως είναι οι αίθουσές σας, που είναι το χωριό σας και απλώς θα σας κάνω δυο ερωτήσεις ιστορίας, γιατί μου αρέσει και μένα η ιστορία. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Την ίδια εποχή, στα Πανεπιστήμια κυριαρχούσε ο φόβος. Οι περισσότεροι καθηγητές είχαν συμβιβασθεί με το καθεστώς. Ο καθηγητής της Νομικής Γεώργιος Αλέξανδρος Μαγκάκης είχε όμως αποφασίσει να μιλάει ελεύθερα. Εκατοντάδες φοιτητές παρακολουθούσαν τα μαθήματα του. Ως που μια μέρα έλαβε το χαρτί της απόλυσης του. ΜΑΓΚΑΚΗΣ: Το διαβάζω και ήταν ένα χυδαίο έγγραφο, ότι λόγω ανεπάρκειας των πνευματικών τοποθετήσεων κλπ θεωρούμαι ακατάλληλος για να διδάξω και κατόπιν τούτου απομακρύνομαι από το Πανεπιστήμιο, εκδιώκομαι και μου απαγορεύεται και η είσοδος στους χώρους. Να μην ξαναπατήσω δηλαδή.

ΒΑΣΙΛΑΚΗΣ: Λέει ο άνθρωπος ότι ένα παιδί να μας πει τι έγινε την 25 η Μαρτίου. Σήκωσα το χέρι μου εγώ, είπα ότι έγινε αυτό και αυτό, «Μπράβο παιδί μου, κάθισε κάτω. Ένα παιδί θα μας πει τι έγινε την 28η Οκτωβρίου». Σηκώθηκε από την 6η τάξη … Λέει μετά, «Ένα καλό παιδί τώρα θα μας πει τι έγινε την 21η Απριλίου». ΜΑΓΚΑΚΗΣ: Φεύγω και πάω απέναντι στη Σόλωνος. Τώρα είναι μια καφετέρια, τότε ήταν ένα καφενείο. Πάω εκεί πέρα, κάθομαι στο καφενείο και λέω, τώρα τι κάνω; Λέω, θα πάω, θα κάνω το μάθημα αλλά θα τα πούμε καθαρά και ξάστερα. ΒΑΣΙΛΑΚΗΣ: εγώ θεωρώ ότι πήρα το μπράβο και είμαι ικανοποιημένος, αλλά βλέποντας ότι κανένας δεν γνωρίζει να μιλήσει, σηκώνομαι… ΜΑΓΚΑΚΗΣ: Και πηγαίνω στο μάθημα και λέω ότι σήμερα θα ασχοληθούμε με την σχέση δικαίου και ελευθερίας. Και τους λέω αυτά και αυτά και όλα αυτά σας τα λέω γιατί είναι το αποχαιρετιστήριο μάθημα σήμερα. Και εξηγώ γιατί ΒΑΣΙΛΑΚΗΣ: Λέει ότι πες παιδί μου εσύ, λέω ότι έγινε δικτατορία και βάζουν τους ανθρώπους στην φυλακή και τους βασανίζουν και τους στέλνουν εξορία. Αυτά άκουγα, αυτά μετέφερα. Θα μου μείνει για πάντα η έκρηξη του συνταγματάρχη. Δηλαδή ξαφνικά είδαμε έναν άνθρωπο να γίνεται κόκκινος, να αρχίζει να φωνάζει μέσα στην τάξη, «Όχι, γλιτώσαμε ...των συμμοριτών, σώσαμε την Ελλάδα, που θα ήμασταν τώρα κατεστραμμένη χώρα», άρχιζε και έλεγε διάφορα ... ΜΑΓΚΑΚΗΣ: Το πιάσανε έτσι και οι φοιτητές και έγινε αλαλαγμός και πετιέται ένας φοιτητής επάνω στην έδρα και έλεγε ότι πρέπει να εκδηλωθούν και μπουκάρει η Αστυνομία, εγώ μεν έχω φύγει, τον πιάνουν τον φοιτητή, ύστερα από λίγο έρχονται στο σπίτι και με πιάνουν και βρισκόμαστε τότε στην οδό Μπουμπουλίνας που ήταν το Αρχηγείο της Αστυνομίας. ΒΑΣΙΛΑΚΗΣ: την επομένη το μεσημέρι δυο χωροφύλακες του τοπικού εκεί σταθμού χωροφυλακής Αγίας Βαρβάρας πήγανε στο αμπέλι που ήταν ο πατέρας μου και τον ειδοποίησαν ότι έπρεπε να πάει στον σταθμό χωροφυλακής για προσωπική του υπόθεση ΜΑΓΚΑΚΗΣ: εγώ έλεγα ότι εγώ έχω την ευθύνη, το παιδί αυθόρμητα κινήθηκε. Κράτησε πολύ ώρα αυτό, και κατόπιν τούτου με απειλές και διάφορες συμβουλές άγριες μας αφήσανε και τους δύο και φύγαμε. ΒΑΙΛΑΚΗΣ: Στο σχολείο μετά που έγινε αυτό … ερχόταν μια δασκάλα από το Ηράκλειο δυο φορές την εβδομάδα, η οποία μας έκανε την λεγόμενη εθνικιστική διαπαιδαγώγηση, δηλαδή, έπρεπε να μας επαναφέρει στον σωστό δρόμο σύμφωνα με την κρατούσα αντίληψη εκείνη την εποχή ΠΑΤΤΑΚΟΣ: «εύχομαι στα παιδάκια χαρά, υγεία, γαλήνη και ηρεμία,. Στις μητέρες ευτυχία με τα παιδιά τους. Τα παιδία προς την επανάστασιν» ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ: Μια μέρα ειδοποιούν τον πατέρα μου να μου φέρει ρούχα. Δεν είχα δει ακόμα τον πατέρα μου.. Έρχεται ο κουρέας, με πλένουν, με σενιαρίζουν, βάζω το κουστούμι, και με παίρνουν και κατεβαίνω στο πρώτο πάτωμα, όπου ήταν ο Διεθνής Τύπος. Ήμουν υπεραισιόδοξος, γιατί είχα γλιτώσει τον θάνατο. Ήξερα ότι δεν θα με σκοτώσουν πια … Και αισθάνθηκα, σαν άνθρωπος, μία ευεξία και άρχισα να γελάω σαν ηλίθιος. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Οι φωτογραφίες του Μικη έκαναν τον γύρο του κόσμου ... Η εκδότρια της Καθημερινής Ελένη Βλάχου που είχε κλείσει τις εφημερίδες της καταφεύγοντας στο Λονδίνο του άσκησε δημόσια κριτική ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ: «Ε, όχι και να γελάς Θεοδωράκη». Υπονοώντας ότι τα έχω κάνει πλακάκια. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Η δικτατορία είχε καταφέρει να σπείρει την δυσπιστία. Αντίστοιχα προβλήματα αντιμετώπισε και ο Γιώργος Βότσης, ιδρυτικό μέλος του ΠΑΜ και εκδότης της παράνομης

εφημερίδας του. Σε ένα παράνομο ραντεβού με τον Κώστα Φιλίνη, οι δυο άνδρες κυκλώθηκαν από την ασφάλεια. ΒΟΤΣΗΣ (Μέλος ΠΑΜ): Δηλαδή ένας από αυτούς τους μπάτσους στάθηκε στη βάση του δρόμου και έβγαλε το πιστόλι, ο άλλος όρμηξε από αριστερά που είχα τον Κώστα. Εγώ τινάχτηκα μπροστά. Ακούω τον Κώστα να φωνάζει. Εγώ νεότερος και κάποτε δρομέας στο γυμνάσιο συνεχίζω να τρέχω ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Ο Φιλίνης πιάστηκε.Ο Βότσης κατάφερε να ξεφύγει αλλά αυτό δεν του βγήκε σε καλό. ΒΟΤΣΗΣ: υπάρχει ένα πρόβλημα σοβαρό με σένα. Ο Κώστας ο Φιλίνης από την Ασφάλεια μεταφέρει ότι εσύ τον έδωσες και ότι είσαι χαφιές. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Οι σύντροφοι του άρχισαν να τον υποψιάζονται. ΒΟΤΣΗΣ: ρε εσύ Γιώργο μήπως τότε που πιάσανε τη γυναίκα σου και την αγαπούσες και όλα αυτά, μήπως σε πιάσανε και σου κάνουνε εκβιασμό με ομηρία της γυναίκα σου και όλα αυτά; Εμένα μου αρκούσε το μήπως στα μάτια του φίλου μου, του καλύτερου φίλου μου ως τότε ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Μετά το σοου των φωτογραφιών, ο Μικης παρέμεινε στην ασφάλεια. Ύστερα από λίγο επέτρεψαν στην γυναίκα του να τον επισκεφθεί. ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ: είχαν ασπρίσει τα μαλλιά της, λέω «τριαντατόσο χρόνων κι έχει ασπρίσει! – είχε αλλάξει. Τη λυπήθηκα έτσι που την είδα, αλλά χάρηκα. Της λέω «μη στενοχωριέσαι. Πολύ γρήγορα θα είμαστε μαζί … Και μου κάνει μια επίθεση και μου λέει: «Άκουσε να δεις, αν υποχώρησες, να ξέρεις δεν υπάρχει θάλασσα που να μας πνίξει. Θα πνιγώ με τα παιδιά μου». Άκου να δεις! «Τι λες Μυρτώ;» της λέω. Πετάγεται ο Λάμπρου, λέει: «Είσαι στέλεχος του κομμουνιστικού κόμματος κυρία μου;» «Όχι», λέει, «έχω αξιοπρέπεια». «Έξω». Και την έβγαλαν. Δεν την ξαναείδα. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Την ίδια περίοδο ο Βότσης έλαβε ένα σημείωμα από τους συντρόφους του. ΒΟΤΣΗΣ: Υστερόγραφο η αυτοκτονία δεν είναι λύση. Να σου υποβάλει και την ιδέα, μπας και δεν την είχες έως τότε τη διάθεση να την αποκτήσεις. Στο κακό μου το χάλι πετσί και κόκαλο. Δεν κοιμόμουνα, δεν έτρωγα. Να ηρεμήσω μπας και όταν έρθουν αντέχω περισσότερο ας πούμε.. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Ο Γιώργος Βότσης αισθάνθηκε να καταρρέει. Του έδωσε κουράγιο ένας φίλος του. ΒΟΤΣΗΣ: χωρίς τα τραυματικά βιώματα της αριστεράς και με ένα μυαλό πάνω από τον κοινό νου, λέει έτσι ρε μαλάκα θα αλλάξετε τον κόσμο; Με τέτοια μυαλά; Και κάποιους μήνες αργότερα μέσα σε άθλιες συνθήκες εγώ που έβριζα όλους όσους το έσκαγαν για το εξωτερικό, βρέθηκα στο εξωτερικό ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Στην Ελλάδα, εκατοντάδες αγωνιστές εξέτιαν στις φυλακές βαριές ποινές, από δεκάδες χρόνια μέχρι ισόβια. Αλλά μπροστά στα μπουντρούμια της ασφάλειας, η φυλακή έμοιαζε με παράδεισο. ΑΡΣΕΝΗ: εκεί ήταν παράδεισος πια, διότι ξαφνικά αποκτήσαμε δικαιώματα, να έχουμε επισκεπτήριο. Δεν είχαμε από πάνω το φόβο της ανάκρισης. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Μετά από μια μεγάλη απεργία πεινάς στα κρατητήρια της Μπουμπουλίνας.. ο Θεοδωράκης μετεφέρθηκε στις φυλακές Αβέρωφ. Βρίσκονταν στην λεωφόρο Αλεξάνδρας απέναντι από το γήπεδο του Παναθηναϊκού. ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ: Εκεί ήταν για μένα μία ευτυχία. Άνοιξε η καρδιά μου. Διότι ήταν μέσα οι φίλοι μου, όλοι. Ήταν ο Χρόνης ο Μίσσιος,

ΜΙΣΣΙΟΣ (Μέλος ΠΑΜ) : είναι ο Κύρκος Λεωνίδας, είναι ο Πότης Παρασκευόπουλος και είναι και τα νέα παιδιά τα οποία είναι ξάπλα στα κρεβάτια από τα βασανιστήρια. Φοβερά βασανιστήρια από τις φάλαγγες, με σπασμένα πόδια, σε καταστάσεις πολλές φορές και ψυχολογικά άσχημες ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Ένας από τους νεολαίους που είχαν βασανισθεί απάνθρωπα πριν καταλήξουν στην φυλακή, ήταν ο Νίκος Κιάος. Είχε συλληφθεί για την συμμετοχή του στον Ρήγα Φεραίου, μια από τις πιο σημαντικές αντιστασιακές οργανώσεις. ΚΙΑΟΣ (Μέλος οργάνωσης «Ρήγας Φεραίος»): Φάγαμε για πρώτη φορά ένα υπέροχο γεύμα. Τι ήταν; Χόρτα και σαρδέλες στη καραβάνα που τις έφεραν στις φυλακές Αβέρωφ. Αριστούργημα, δεν κάνω πλάκα. Και το θυμάμαι, έχουν περάσει 38 χρόνια. Όπως δεν θα ξεχάσω ποτέ την αγκαλιά που ανοίξανε και μας δέχτηκαν ο Λεωνίδας Κύρκος και ο Χρόνης Μίσσιος. ΜΙΣΣΙΟΣ: τραγουδούσαμε και ο Νίκος ενώ τραγουδάει ωραία, στα βασανιστήρια όμως που του έκαναν στην Ε.Σ.Α. του είχαν σπάσει τις εσταρχιανές σάλπιγγες γιατί τον χτυπούσαν ταυτοχρόνως και από τα δύο αυτιά. Και όταν προσπαθούσε να τραγουδήσει πονούσε φοβερά. Τραγουδούσε λοιπόν κατά κάποιο περίεργο τρόπο. Έκλεινε το ένα αυτί με το ένα χέρι, έπιανε το άλλο με το άλλο χέρι και γύριζε κάπως έτσι για να μπορούσε να τραγουδήσει. ΑΦΗΓΗΤΗΣ: «Πόσο άλλαξαν οι καιροί. Σκηνές σαν κι αυτή που λίγο καιρό πριν θα αποδίδονταν σε νεανικούς, συλλογικούς ενθουσιασμούς ή θα προκαλούσαν ειρωνικά σχόλια έγιναν τελευταία κάτι το συνηθισμένο. Και γιατί όχι; ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Η τακτική της χούντας ήταν γνωστή: άρτος και θέματα. Στην επιτυχημένη πορεία του Παναθηναϊκού στο Ευρωπαϊκό πρωτάθλημα Ποδοσφαίρου έδωσε τις διαστάσεις εθνικού θριάμβου. ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ: Εκεί, κάθε Τετάρτη, που τελείωνε ο Παναθηναϊκός, πολλοί φίλαθλοι περνούσαν μπροστά μας. Και εμείς αποφασίσαμε να καθίσουμε στα κάγκελα με τον Πεπονή. Ήταν κάτω ένα πάτωμα. Δηλαδή μας έβλεπαν πάρα πολύ καθαρά. Ήταν ξαναμμένοι με το «ματς» και έκαναν τα σχόλιά τους, τσακώνονταν, έλεγαν το ένα, το άλλο, και μια στιγμή έκαναν έτσι και μας έβλεπαν. Μας γνώριζαν. Προς στιγμήν κοκάλιαζαν. Δεν σκεφτόντουσαν να γυρίσουν και να κάνουν έτσι, να κάνουν έτσι.. Κρυφά, δεν είπαμε να φωνάζουν. Τίποτα. Γύριζαν και εξακολουθούσαν να κουβεντιάζουν. Ένας, δύο, τρεις, εκατό, διακόσιοι… Είχα απογοητευθεί ΑΦΗΓΗΤΗΣ: να μην ξεχάσετε ούτε μία στιγμή ότι αγωνίζεστε σαν ομάς, είπε ο αναμορφωτής της Ελλάδος, πρωθυπουργός, κύριος Γεώργιος Παπαδόπουλος στους παίκτες του παναθηναϊκού ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Πολλοί από τους κρατούμενους στις φυλακές αποπειράθηκαν να αποδράσουν. Ένας από αυτούς ήταν ο Σήφης Βαλυράκης , μέλος του ΠΑΚ. ΒΑΛΥΡΑΚΗΣ (Μέλος ΠΑΚ): δεν άφησα φυλακή που να μην προσπαθήσω να αποδράσω. Έχω ίσως πάνω από 15 απόπειρες. Και βεβαίως έχω δύο αποδράσεις επιτυχείς. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Η πρώτη επιτυχημένη απόπειρα έγινε από το ΕΑΤ ΕΣΑ, τα κρατητήρια της στρατιωτικής αστυνομίας. Ο Βαλυράκης κατάφερε να κόψει τα κάγκελα του κελιού του- και ύστερα προκάλεσε βραχυκύκλωμα στο ηλεκτρικό δίκτυο των φυλακών. ΒΑΛΥΡΑΚΗΣ: κάπου γύρω στις 02:00 τη νύχτα, βγαίνοντας από το πλέγμα σηκώθηκα και κυκλοφόρησα κανονικά ως μέλος της φρουράς. Και έφτασα στις τουαλέτες και από εκεί από την ταράτσα πέρασα στο ΝΙΜΙΤΣ και ελεύθερος στην Αθήνα για 15, 17 μέρες … Εκεί ήταν όλες οι πόρτες κλειστές. Όλοι μου έδιναν λεφτά, κανείς δεν μου έδωσε στέγη. Όλοι φοβόντουσαν. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Χωρίς σπίτι για να κρυφτεί, ο Βαλυράκης προσπάθησε να διαφύγει για το εξωτερικό από την Πάτρα. Δεν τα κατάφερε και πήρε το τρένο για τα σύνορα.

ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΠΟΥΛΟΣ (Μέλος ΠΑΚ): όταν έφευγε για τη Γιουγκοσλαβία τότε ήταν επάνω στο τρένο, εκεί στα σύνορα για να βάλει, για να εφοδιαστεί το τρένο, τα φώτα πέσανε επάνω του ΒΑΛΥΡΑΚΗΣ: στη σκεπή του τρένου. Όπου συνελήφθηκα και γύρισα πίσω με χειροπέδες. Σε ένα ΕΑΤ-ΕΣΑ που δεν δραπέτευες πια. Είχαν κλείσει τα πάντα, τα παράθυρα, πέτρες, κάγκελα πολύ χοντρά. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Ο πιο διάσημος κρατούμενος ήταν ο Αλέξανδρος Παναγούλης. Μετά την αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας του Παπαδόπουλου, το καλοκαίρι του 68, παραπέμφθηκε με τους συντρόφους του στο στρατοδικείο. Η δίκη τους ξεκίνησε μια μέρα μετά την κηδεία του Γεωργίου Παπανδρέου, που έδωσε αφορμή για την πρώτη διαδήλωση κατά της χούντας στην Αθήνα. ΚΛΩΝΙΖΑΚΗΣ: Στην αρχή προορίζανε και τον Αλέκο και τον Λευτέρη Βερυβάκη για θάνατο. Εμάς μας πήγαιναν για ισόβια ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Ο Αλέξανδρος Παναγούλης καταδικάστηκε δις εις θάνατο, αλλά η ανακοίνωση της ποινής προκάλεσε μεγάλες αντιδράσεις στο εξωτερικό. Διεθνείς προσωπικότητες όπως ο καγκελάριος Βίλλυ Μπράντ,ο Πάπας αλλά και ο αμερικάνος πρόεδρος Λιντοον Τζόνσον ζήτησαν να μην εκτελεσθεί. Οι συνταγματάρχες δίστασαν. ΣΤΑΘΗΣ ΠΑΝΑΓΟΥΛΗΣ: Και τον οδήγησαν εκεί στις φυλακές της Αίγινας, όπου τον κράτησαν 4-5 μέρες έως ότου αποφάσισε η χούντα ότι δεν θα εκτελεστεί και τον μετέφεραν στις στρατιωτικές φυλακές στο Μπογιάτι. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Στις στρατιωτικές φυλακές στο Μπογιάτι, ο Παναγούλης έμεινε για 9 μήνες σε αυστηρή απομόνωση- δεμένος την περισσότερη ώρα σε ένα μπουντρούμι. Ένας από τους δεσμοφύλακες του ήταν ο δεκανέας Γιώργος Μωράκης ΜΩΡΑΚΗΣ: Ζούσε σε ένα σκοτεινό κελί, ένα υγρό κελί χωρίς παράθυρα, χωρίς κρεβάτι, σε ένα στρώμα κοιμόταν και καμιά φορά όταν τον τιμωρούσαν του παίρνανε και το στρώμα. Δεν είχε τουαλέτα, είχε μια τρύπα και εκεί πήγαινε και έκανε όλη την σωματική ανάγκη. Η οποία βέβαια είχε μια φοβερή αποφορά που δεν μπορούσε να πλησιάσει άνθρωπος ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Με την στάση που κρατούσε, παρά τα μαρτύρια του, ο Παναγούλης κέρδισε τον δεσμοφύλακα του. ΜΩΡΑΚΗΣ: Ιούνιος ήταν θυμάμαι, 5 Ιουνίου, πολλή ζέστη, θυμάμαι βρώμαγε πάρα πολύ το κελί του εκείνο το βράδυ, μου λέει δεκανέα απόψε πως το βλέπεις; Γεμίσαμε το στρώμα του με κουβέρτες, ούτως ώστε να φαίνεται, ότι ο Αλέκος είναι μέσα και κοιμάται, κλειδώσαμε το κελί, φορέσαμε μία στολή εκστρατείας εγώ και την κανονική μου ο Αλέκος, έχοντας λοιπόν την αρμαθιά των κλειδιών βγήκαμε από τον προθάλαμο του κελιού του. Έτσι λοιπόν χωρίς σχέδιο διασχίσαμε την φυλακή, περάσαμε πίσω από το Διοικητήριο που μπροστά ήτανε οι αξιωματικοί, ήταν καλοκαίρι, πήγαμε στην μάντρα την εξωτερική, …ανεβήκαμε, πέσαμε από κάτω που ήτανε γύρω στα δέκα μέτρα το ύψος της μάντρας. ΣΤΑΘΗΣ ΠΑΝΑΓΟΥΛΗΣ: έφυγαν από το Μπογιάτι με τον Μοράκη, προσπάθησαν να κρυφτούνε σε διάφορα μέρη, σε διάφορα σπίτια, άλλοι φοβόταν να τους κρύψουν, άλλοι αρνηθήκανε ΜΩΡΑΚΗΣ: Κατεβήκαμε στην Κυψέλη σε διάφορους φίλους, άλλοι μας βοηθήσανε, άλλοι δεν μας βοηθήσανε, καταλήξαμε εν πάση περιπτώσει σε κάποιο σπίτι το πρώτο βράδυ ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Ήταν ένα τεράστιο πλήγμα για το γόητρο του καθεστώτος. Τους επεκήρυξαν αμέσως με ένα αστρονομικό ποσό για την εποχή- 500.00ο δραχμές. Οι δημόσιοι υπάλληλοι είχαν τότε 2000 δραχμές μηναίο μισθό.

ΣΤΑΘΗΣ ΠΑΝΑΓΟΥΛΗΣ: και τελικά τους φιλοξένησε ένας μακροσυγγενής μας, ο οποίος προτίμησε με τον συγκάτοικό του την επικήρυξη των 500.000 δραχμών και έτσι δυστυχώς τους συνέλαβε η χούντα και τον Αλέξανδρο και τον Μωράκη. ΜΩΡΑΚΗΣ: έτσι οδηγηθήκαμε στην φυλακή με μεγάλες ταλαιπωρίες και ο άνθρωπος και εγώ, ο Αλέκος τις είχε συνηθίσει, εγώ τις ζούσα για πρώτη φορά. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Μετά την νέα σύλληψη του, ο Σήφης Βαλυράκης καταδικάσθηκε σε πολύχρονη φυλάκιση και μεταφέρθηκε στην Κέρκυρα, στην φυλακή υψίστης ασφαλείας. ΒΑΛΥΡΑΚΗΣ: Με υποδέχθηκε ο Μπάμπης Γεωργακάκης. Ο οποίος Μπάμπης Γεωργάκης είπε εδώ θα μείνουμε; Θα φύγουμε βρε του λέω. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Τους δύο υποψήφιους δραπέτες ανέλαβε να βοηθήσει ο Γιάννης Κλωνιζάκης. Ειχε καταδικασθεί σε 24 χρόνια φυλάκισης για την απόπειρα εναντίον του Παπαδόπουλου. ΒΑΛΥΡΑΚΗΣ: Αυτά λοιπόν έκοβαν το σίδερο, βέβαια χάνανε τα δόντια τους και έκαναν και τρομερό θόρυβο. Άρα συνδυάζαμε το βόλεϊ του μεσημεριού με κόψιμο του κάγκελου. Τσίλιες κράταγε ο Γιάννης Κλωνιζάκης από τα Χανιά που ήταν και αυτός κρατούμενος. ΚΛΩΝΙΖΑΚΗΣ: εγώ δεν μπορούσα να ακολουθήσω για διάφορους λόγους. Θα ήταν αυτοί οι οποίοι είχαν τη σωματική ικανότητα και τις διαστάσεις αυτές που θα μπορούσαν να κάνουν δραπέτευση, εγώ δεν μπορούσα. ΒΑΛΥΡΑΚΗΣ: κόψαμε αυτά τα σίδερα και περάσαμε μέσα από το άνοιγμα, το οποίο δεν ήταν και πάρα πολύ μεγάλο. Και καταφέραμε να ανέβουμε στον πάνω όροφο, μιλάω τώρα για τον όροφο, στην ταράτσα του 1ου ορόφου, κεραμίδι. Με κάποια πρόχειρη σκάλα που κάναμε από τα ξύλα, τις σανίδες του κρεβατιού και καταφέραμε και ανοίξαμε το συρματόπλεγμα που ήταν στην κορφή της σκεπής του ορόφου, σε ύψος 10, 12 μέτρα. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Οι δύο δραπέτες έγιναν αντιληπτοί από τους φύλακες… ΒΑΛΥΡΑΚΗΣ: Ο φύλακας έστρεψε τον προβολέα και μας φώτισε, άρα μας βρήκαν στα κεραμίδια σαν τους γάτους εκεί. Και έλεγε στον ένοπλο φρουρό νάτος, νάτος, ρίξε του, νάτος. Από εκεί πηδήσαμε κάτω, από το κεραμίδι δηλαδή της δεύτερης σκεπής, εγώ κατάφερα πέφτοντας να τραβήξω το τηλεφωνικό καλώδιο, έμεινε η φυλακή χωρίς τηλέφωνα, αλλά εγώ προσγειώθηκα πιο ομαλά. Ο Μπάμπης πήδησε πιο άκομψα και έσπασε την κνήμη του και δε μπορούσε να μετακινηθεί, συνελήφθη από κάτω ακριβώς από τον τοίχο. ΚΛΩΝΙΖΑΚΗΣ: Δεν τους έλεγε στην αρχή τίποτα, έκανε τον πεθαμένο για να προλάβει να φύγει ο άλλος, όπως και έγινε. ΒΑΛΥΡΑΚΗΣ: ήμουν μόνος μου πια. Έτσι αναγκαστικά, η μόνη επιλογή ήταν η Αλβανία. Έβγαλα τα ρούχα μου, τα έβαλα σε μια νάιλον σακούλα για να έχω ρούχα στεγνά, αλείφθηκα με βιτάμ, με ένα λίπος που είχαμε πάρει εκεί μαγειρικό για να αντέχω στο κρύο και έπεσα στη θάλασσα κολυμπώντας. ΚΛΩΝΙΖΑΚΗΣ: Παρακαλούσαμε το Θεό να τον βοηθήσει να πάει προς Αλβανία. ΒΑΛΥΡΑΚΗΣ: έφτασα εντελώς εξουθενωμένος, θα έλεγα μισολιπόθυμος. Ντύθηκα εκεί τουρτουρίζοντας και στριμώχτηκα σε κάτι θάμνους όπου πέρασα την υπόλοιπη νύχτα θα έλεγα, ημιλιπόθυμος. Αλλά το πρωί συνήλθα, ήμουν μια χαρά και πολύ ευτυχισμένος που τελικά απελευθερώθηκα και πατούσα υποτίθεται σε ελεύθερη γη. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Η Λαική Δημοκρατία της Αλβανια ήταν υποτίθεται εναντίον της αμερικανοκίνητης δικτατορίας. Αλλά ο Βαλυράκης βρέθηκε κατηγορούμενος με την κατηγορία της κατασκοπίας. Καταδικάσθηκε σε 3 χρόνια καταναγκαστικά έργα.

ΒΑΛΥΡΑΚΗΣ: Και μετά, μετά την καταδίκη, μετά το λαϊκό δικαστήριο, με πήγαν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στην βόρεια Αλβανία σε πρώτη φάση, λίγο στα Τίρανα, στη βόρεια Αλβανία στο Μπουρέντι όπου είχαν τους πολιτικούς κρατούμενους και μετά στο Φίερι όπου ήταν στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας και συγκέντρωσης. Ακριβώς το σταλινικό στρατόπεδο με το κρύο, την πείνα, τα έντομα, τους κοριούς, τους ψύλλους, όλο το πακέτο. 15 γραμμάρια κρέας την ημέρα, όπως συμποσούμενο γινόταν μια μερίδα στις 15 μέρες. ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΠΟΥΛΟΣ: έμεινε κάπου οκτώ με δέκα μήνες, τον είχαμε χάσει, ούτε ξέραμε ΒΑΛΥΡΑΚΗΣ: Προσπάθησα από την αρχή να αλληλογραφήσω. Για πολλούς μήνες προσπαθούσα, δεν έφευγε κανένα γράμμα γιατί δεν ερχόταν προφανώς ανταπόκριση. Έτσι μου είπαν μια φορά, γιατί δεν βάζεις γραμματόσημα με το κεφάλι του … Χότζα πολλά στο γράμμα; Γέμισα λοιπόν όλη την πλευρά του γράμματος, μπρος και πίσω, με γραμματόσημα το κεφάλι του Χότζα. Και έφυγε το γράμμα. Ήταν ένα γράμμα που απευθυνότανε στην μητέρα μου. Και η μητέρα μου το έδωσε στη δημοσιότητα και έτσι και η οργάνωσή μου έμαθε ότι ζω και βρίσκομαι στην Αλβανία. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Επακολούθησε διεθνή κινητοποίηση. Αυτός που μεσολάβησε στον Αλβανό δικτάτορα Εμβερ Χότζα ήταν ο πρίγκιπας Σιχανούκ της Καμπότζης. Το αλβανικό καθεστώς αποφάσισε να αφήσει ελεύθερο τον Βαλυράκη, που όμως το έμαθε τελευταίος. ΒΑΛΥΡΑΚΗΣ: Με πήραν, με έβαλαν σε ένα τζιπ, με πήγαν στην βόρεια άκρη της Αλβανίας, στα Σκόντρα, όπου με έκλεισαν σε ένα διαμέρισμα μέσα σε μια πολυκατοικία. Όπου άρχισαν να με ταΐζουν. Το φαγητό παρά ήταν φαγητό, με πολλά λίπη, έπρεπε να … Και βεβαίως μου πήραν μέτρα για ένα κουστούμι. Μου έδωσαν 5 δολάρια για τυχαία έξοδα και με έβαλαν στο αεροπλάνο που πάει στην Ιταλία. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Μετά την αποφυλάκιση της, η Κιττυ Αρσένη ήρθε σε επαφή με την Διεθνή Αμνηστία μέσω της Αμαλίας Φλέμιγκ, μιας γυναίκας που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην αντίσταση. ΑΡΣΕΝΗ: Ήμουνα η μόνη που είχα βασανιστεί και ήμουνα έξω από την φυλακή, όλοι οι υπόλοιποι είχαν μείνει στην φυλακή και ήμουνα αυτή που θα μπορούσε να πει «ναι, σε μένα γίνανε αυτά», όχι στο διπλανό μου, όχι άκουσα, ούτε είδα. Έπρεπε να πειστούν ότι στην Ελλάδα γίνονται βασανιστήρια. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Η έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας και άλλες μαρτυρίες για τα βασανιστήρια, όπως το βιβλίο του Περικλή Κοροβέση οι ανθρωποφύλακες προκάλεσαν διεθνή σάλο. ΟΛΛΑΝΔΟΣ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ: «You know there have been some nasty rumors about Greece, about a report by Amnesty International. In Holland we were very shocked by that.

Are those things true?» ΠΑΤΤΑΚΟΣ: «All these are lies. No one has touched them» ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Η Ελλάδα παραπέμφθηκε στο Συμβούλιο Ευρώπης με το αίτημα της αποπομπής . Η Κίττυ Αρσένη απέδρασε από την Ελλάδα για να καταθέσει στο Στρασβούργο. ΑΡΣΕΝΗ: ήταν από τις πολύ δύσκολες στιγμές της ζωής μου … Κατέθετα κάπου πέντε ώρες νομίζω προσπαθώντας να ανακαλέσω κάθε λεπτομέρεια, να είμαι σαφής και πειστική ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Ήταν μια πολύ δύσκολη μάχη. Με νύχια και με δόντια, η χούντα προσπαθούσε να αποφύγει την καταδίκη της. ΛΑΜΠΡΙΑΣ: Πήγαμε να καταθέσουμε, … μας κυνηγούσαν και μέσω της Γαλλικής Αστυνομίας και όχι μόνο αυτό, οργάνωσαν και απαγωγή μαρτύρων που είχαν υποστεί βασανιστήρια. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Το καθεστώς της Αθήνας είχε προσκομίσει τους δικούς του μάρτυρες. Αλλά συνέβη κάτι που άλλαξε τα δεδομένα.

ΑΡΣΕΝΗ: Και ήταν δύο άνθρωποι, ο ένας λεγότανε Μαρκετάκης, και ο άλλος λεγότανε Μελέτης, που αφού τους φέρανε και τους πήγανε στο Στρασβούργο σε ένα άλλο ξενοδοχείο, αυτοί δραπετεύουν από το ξενοδοχείο αυτό και έρχονται, ζητάνε άσυλο στο ξενοδοχείο που μέναμε εκεί για να καταθέσουν την αλήθεια. Αυτό ήταν ένα γεγονός που έκανε πολύ μεγάλο πάταγο, μεγάλη εντύπωση. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Ένα ακόμη γεγονός που βάρυνε είναι ότι την δόξα της αθηναϊκής χούντας είχαν ζηλέψει και Ιταλοί συνταγματάρχες – που ονειρεύονταν ένα αντίστοιχο πραξικόπημα στην Ιταλία. ΛΑΜΠΡΙΑΣ: εκείνος που βοήθησε στην τελική απόφαση ήταν ο Καραμανλής, στον οποίο είχε πάει ένα έγγραφο που απεδείκνυε τις σχέσεις και τις προσπάθειες της χούντας, να συνενωθεί με παρόμοιο κίνημα στην Ιταλία. Αυτό ήταν η σταγόνα που έκανε να ξεχειλίσει το ποτήρι και ειδοποιήθηκε η Ελλάδα ότι θα αποβληθεί. ΠΙΠΙΝΕΛΗΣ: «Ανανκοινώνω στην εξ Υπουργών Επιτροπή του ΣτΕ την αποχώρηση μας από το Συμβούλιο. Αυτές οι χώρες κήρυξαν εναντίον μας τον πόλεμο εν ονόματι μιας δημοκρατικής ορθοδοξίας. ΑΡΣΕΝΗ: Εδώ ήταν τα ευτράπελα που έκανε η δικτατορία, γιατί γελούσαμε και πολύ στην δικτατορία, δεν ήταν μονάχα πόνος και θυμός και οργή, γελάγαμε πάρα πολύ. ΛΑΜΠΡΙΑΣ: και διέταξε στην Ελλάδα σημαιοστολισμό, γιατί η Ελλάδα είπε επιτέλους το "όχι" της στην Ευρώπη. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ: Δεν επρόκειτο να δικαστεί στην Επιτροπή εξ υπουργών του ΣτΕ η Ελλάς, αλλά επρόκειτο να δικαστεί η Ευρώπη. Ας προσέξουν διότι η δημοκρατία κινδυνεύει εις τας χώρας τους». ΑΡΣΕΝΗ: Το πρώτο «όχι» νομίζω ήταν του Λεωνίδα στις Θερμοπύλες, εάν δεν κάνω λάθος γιατί μην ξεχνάμε ότι ο πολιτισμός ήταν ελληνοχριστιανικός πολιτισμός. Το δεύτερο ήταν το 1940 του Μεταξά. Το τρίτο ήτανε στους κομουνιστοσυμμορίτες στον εμφύλιο πόλεμο. Και το τέταρτο ήταν το «όχι» που είπαμε στους ευρωπαίους, οι οποίοι είναι διεφθαρμένοι και ομοφυλόφιλοι από πάνω είναι και είπαμε το «όχι» στην Ευρώπη. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Μετά τις φυλακές Αβέρωφ, ο Μίκης Θεοδωράκης εξορίσθηκε με την οικογένεια του στην Ζάτουνα. Ένα απομακρυσμένο χωρίο στην Αρκαδία. Την φύλαξη του είχε αναλάβει μια ολόκληρη διμοιρία χωροφυλάκων-που του ζητούσαν να τους παίξει στο πιάνο τα τραγούδια του. ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ: «Κύριε Μίκη, παίξτε», τίποτα εγώ. Λέει η Μυρτώ «γιατί δεν παίζεις;» Λέω «είναι παγίδα. Για να παίξω Θεοδωράκη και να με πάρουν να με πάνε στρατοδικείο. Γιατί εμένα με έφεραν εξορία εδώ. Έχω εσένα, τα παιδιά κλπ. Όμως, μην ξεχνάς ότι υπάρχει διαταγή του Αγγελή, που όσοι τραγουδούν Θεοδωράκη, πάνε στρατοδικείο. Τέλος πάντων ενδίδω και αρχίζω και παίζω «Εκεί ψηλά, εκεί ψηλά, εκεί ψηλά στον Υμηττό, υπάρχει κά.., υπάρχει κά.., υπάρχει κάποιο μυστικό»! Λέω, Χατζιδάκις! Άρχισα λοιπόν να γράφω την «Αρκαδία 1», όλα τα καινούργια τραγούδια, δεν ήξεραν τι είναι. Κάθε τραγούδι, έβγαινα έξω, έλεγα «Χατζιδάκις». Για να το εμπεδώσουν. ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Μετά την Ζάτουνα φυλακίσθηκε στο Ωροπό. Μετά από γαλλική παρέμβαση , η δικτατορία του επέτρεψε να φύγει στο Παρίσι. Τα πάθη των βασανισμένων στην Μπουμπουλίνας έγιναν γνωστά σε όλο τον κόσμο. ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ: Je suis venu en Europe pour temoigner devant l’opinion internationalle. Mon temoignage sera long et penible. Je temoignerai avec la parole, l’action et la musique.