Jaarverslag KWR Water 2010 by Uitgeverij Verhagen

Jaarverslag | Annual Report 2010

Bridging Science to Practice

Jaarverslag | Annual Report 2010

Bridging Science to Practice

Jaarverslag | Annual report 2010

Inhoud | Contents

7 Voorwoord | Foreword 88 RvC-gegevens 2010 | Supervisory Board information, 2010

Op de cover: Granulaatkorrels van P.E. (Polyetheen) die gebruikt worden voor de productie van buizen voor de drinkwatersector. Het chemisch laboratorium van KWR test de granulaatkorrels via migratie in water op geur en smaak. Door zowel de korrels als de uiteindelijke buizen te testen, is de invloed van het productieproces op water na te gaan. Granular polyethene can be used in the production of drinking water pipes. The chemical laboratory at KWR carries out migration tests on granular polyethene to determine the effect on the taste and odour of water. Using the results of these tests in combination with the results from similar tests on the actual pipes, the influence of the pipe manufacture process on drinking water can be determined.

Samenwerking in kennisnetwerken Collaboration in knowledge networks

90 Geconsolideerde balans voor winstbestemming per 31-12-2010 | Consolidated balance sheet

8 Netwerken in kennis, kennis in netwerken

before appropriations for profit 31-12-2010

Networks of knowledge, and knowledge

91 Geconsolideerde winst- en verliesrekening 2010 Consolidated profit and loss account 2010 92 Geconsolideerd kasstroomoverzicht 2010 | Cash

flow statement 2010 93 Aandeelhouders | Shareholders 104 Contact 104 Colofon | Colophon

of networks 10 Samenwerking over grenzen heen | Collaboration beyond borders 68 Kennis voor klimaat | Knowledge for Climate 78 Samenwerking met TTI-W Wetsus | Collaboration with Wetsus, Centre of Excellence for Sustainable Water Technology 79 KWR-vestiging in Leeuwarden | KWR location in

Publicaties | Publications

Leeuwarden 81 UCAD 82 Asellus

94 BTO Rapporten | Reports 2010

83 HeliXeR

Teams | Teams 32 Team Microbiologie | Microbiology 36 Laboratorium voor Materialenonderzoek en Chemische analyse | Materials Research and Chemical Analysis Laboratory

Internationaal | International 20 TECHNEAU

40 Team Chemische Waterkwaliteit en Gezondheid | Chemistry 44 Laboratorium voor Microbiologie | Microbiology Laboratory

21 TRUST

47 Team Waterinfrastructuur | Water Infrastructure

22 WssTP

56 Team Industrie, Afvalwater & Hergebruik

23 PREPARED 23 GWRC 24 ARC

Industry, Wastewater & Reuse 59 Team Drinkwaterbehandeling | Drinking Water Treatment

25 CEO-conferentie | CEO conference

62 Team Geohydrologie | Geohydrology

26 KWR’s expertise onmisbaar voor internationali

66 Team Integraal Waterbeheer | Integrated Water

sering | KWR’s expertise is vital for internationalisation 27 KWR helpt bij drinkwaterbesmetting België Belgian drinking water contamination incident 28 IWA Montréal 2010

Management 70 Team Ecologie | Ecology 75 Team Kennis- en Programma Management Knowledge- and Programme Management 85 Team Human Resources 96 Team Documentencentrum | Document center

Dit pictogram wordt gebruikt voor de aanduiding van contactgegevens. This pictorgram will be used to indicate contact information.

Bridging Science to Practice

Thema’s | Themes Gezond | Healthy water 32 Risicobeheersing in de waterketen | Risk management in the water cycle 34 Kans op Q-koorts via drinkwater is miniem

Dit pictogram wordt gebruikt voor de aanduiding van partners in samenwerkingsverbanden. This pictogram will be used to indicate partners in collaboration.

Promoties, prijzen, aanstellingen Doctorates, prizes, appointments 42 Poster prijs | Poster Prize Marjolijn Woutersen 46 Oratie | inaugural lecture Gertjan Medema 46 Promotie | Doctorate Mirjam Blokker

Chance of getting Q fever via drinking water

52 AGV-prijs | Water innovation award sewer mining

is minimal

53 Promotie | Doctorate Marthe de Graaff

38 Rioolwater weerspiegelt drugsgebruik | Sewage water reflects illegal drug use 48 Bitumen coatings vergen oplettendheid Bitumen coatings call for caution

53 Eredoctoraat | Honorary doctorate Mark van Loosdrecht 53 Promotie | Doctorate Bas Wols 59 Veni-beurs | Veni grant Jan Post 61 Promotie | Doctorate Kees van Beek

Duurzaam | Sustainable water 60 Slimme bedrijfsvoering voorkomt mechanische putverstopping | Intelligent operational management prevents mechanical well clogging

69 Promotie | Doctorate Ruud Bartolomeus 69 Promotie | Doctorate Yuki Fujita 70 Hydrologieprijs | Hydrology award Ruud Bartholomeus 101 Willem Koerselmanprijs

62 Innovatieve techniek voor horizontale putten Innovative technique for horizontal wells 64 Nooit meer gietwatertekort | Solving irrigation water shortages 72 Vegetatietypen snel in beeld met remote sensing Vegetation types quickly identified using remote sensing

Onderzoek | Research 15 Onderzoeksthema’s | Research themes 18 Verdiepen en verbreden in onderzoek | Deepen and broaden research 54 Onderzoek voor de industrie | Research for

Vooruitstrevend | Advanced water 42 Toxische stoffen detecteren met bacteriën Using bacteria to detect toxic compounds 57 Onderzoeksprogramma Industrie & Water (OPIW) | Industry & Water Research Programme 58 Zeewater slim ontzouten | Intelligent seawater desalination Efficiënt | Efficient water 20 TECHNEAU groot succes in Europa | TECHNEAU: a great European success 50 Hoogwaardig water terugwinnen uit afvalwater Recovering valuable water from wastewater 74 Met ‘sociaal leren’ de toekomst verkennen Exploring the future through ‘social learning’ 75 DWSI

industry 76 Bedrijfstakonderzoek voor de drinkwaterbedrijven | Joint research for drinking water companies 77 DPW — Onderzoek voor de duinwaterbedrijven Research for the dune water companies 80 Waterschappen en overheden | Waterboards and governments

KWR organisatie | Organisation 84 Flexibiliteit voor werknemer steeds belangrijker Flexibility for staff increasingly important 96 Het documentencentrum: een schaap met vijf poten | The document centre: demanding the impossible

Voorwoord | Foreword

2010: Bridging science to practice Het jaar 2010 heeft in het teken gestaan van de groei van KWR Watercycle Research Institute als toegepast onderzoeksinstituut en verbindende kracht in de Europese waterketen. Wij vinden de titel van dit jaarverslag — Bridging Science to Practice — dan ook goed aansluiten bij onze activiteiten van het afgelopen jaar. Naast veel tijd aan ons wetenschappelijk werk hebben we ook veel tijd besteed aan het bij elkaar brengen van partijen die nodig zijn om ons wetenschappelijk werk stevig in de praktijk te laten landen. We begrijpen daarbij steeds beter hoe partijen in de kleinschalige en complexe omgeving van de watersector samen sterker staan.

The year 2010 was marked by the growth of KWR Watercycle Research Institute both as an institute of applied research and as binding force in the European water cycle. This is why we think that the title of our annual report —‘Bridging Science to Practice’— is an accurate reflection of our activities last year. Not only did we dedicate a lot of time to our scientific work, we also invested great effort in bringing together those parties needed to anchor our scientific work in water

Op beide fronten, ons wetenschappelijk werk en het aspect van organiseren en verbinden, hebben we een zeer productief jaar achter de rug. Onze wetenschappelijke output laat een steile groeicurve zien; hetzelfde geldt voor het aantal partnerships waarmee we die kennis in de waterketen tot bloei laten komen. Dat is te danken aan de zeer gemotiveerde en ambitieuze medewerkers van KWR. Wetenschappers en ondersteunende staf trekken daarbij in grote saamhorigheid op.

sector practice. We moreover have a better and better understanding of how the parties in the water sector’s small-scale and complex environment become stronger when they work together. On both fronts — that is, our scientific work and our organising and networking activities — 2010 was very productive for us. Our scien-

Het was een zeer inspirerend jaar waarin ook gewerkt is aan een nieuw ondernemingsplan. We gaan vorm geven aan KWR als echte Europese kennisonderneming met Nederland als basis en Europa als thuismarkt. Vandaar vanaf dit jaar een tweetalig jaarverslag. U hoort weer van ons!

tific output showed a steep growth curve, as did the number of partnerships through which we promote the flourishing of our knowledge in the water cycle. This is only possible thanks to our highly motivated and ambitious staff at KWR — our scientists and

Ik wens u veel leesplezier.

support staff work closely together toward our shared goal.

Wim van Vierssen Directeur | Managing Director,

In this extremely inspirational year we

KWR Watercycle Research Institute

also began to develop a new business plan. We are going to transform KWR into a truly European knowledge enterprise, with the Netherlands as its base and Europe as its home-market. That is why, beginning this year, our annual report will be bilingual. You will be hearing from us! I wish you a lot of reading pleasure.

Internationale kennisnetwerken | International networks of knowledge

Contact Mariëlle van der Zouwen marielle.van.der.zouwen@kwrwater.nl

Netwerken in kennis, kennis in netwerken

Wetenschappers, overheid, drinkwater- en commerciële bedrijven: het zijn verschillende werelden, die samenwerking zoeken. Gaat dat goed? Ja en nee. Mariëlle van der Zouwen van KWR onderzoekt met Peter van den Besselaar van de Vrije Universiteit Amsterdam hoe je het delen van kennis het best kunt organiseren. Het lijkt zo simpel: je ontwikkelt kennis en die geef je door. Maar in de praktijk zit daar een hele wereld achter. Waarom verdwijnen goede rapporten in een la en zie je soms onverwachte samenwerkingsverbanden opbloeien? Mariëlle van der Zouwen (KWR) vertelt over de fascinerende wereld van kennisnetwerken: “We leggen plaatjes van mensen die samenwerken op plaatjes van onderwerpen waarover kennis wordt ontwikkeld. Dan zie je soms dat een onderzoeksgroep heel geïsoleerd ligt, waardoor de kennis niet verder verspreid dreigt te worden.” Peter van den Besselaar (VU Amsterdam) haakt daarop in: “In zo’n geval wil je weten welke prikkels er nodig zijn om die kennis wel te laten stromen, zodat ze toegankelijker wordt voor een breder publiek.”

Networks of knowledge, and knowledge of networks Scientists, government, drinking water and commercial enterprises: they all represent distinct worlds, but worlds that are seeking to collaborate. Is it going well? Yes and no. KWR’s Mariëlle van der Zouwen and Peter van den Besselaar, of VU University Amsterdam, are studying how the sharing of knowledge can best be organised. It seems so simple: you develop the knowledge and then you pass it on. But in practice the reality is very different. Why do good reports gather dust on shelves, while sometimes unexpected collaborations flourish? Mariëlle van der Zouwen of KWR discusses the fascinating world of knowledge networks: “We superimpose images of people who work together over images of the subjects about which knowledge is being developed. This sometimes reveals that a research group is really very isolated, with the risk that the knowledge it produces will not be disseminated.” Peter van

Van der Zouwen en Van den Besselaar onderzoeken de waterketen: drinkwaterbedrijven, gemeenten en waterschappen en hun samenwerkingspartners. Daarnaast richten ze zich op netwerken die zich bezighouden met het klimaat. Van der Zouwen: “Klimaat is een relatief jong thema en het onderzoek is georganiseerd in grote programma’s, anders dan in de waterketen.” Van den Besselaar: “Voor ons is de kernvraag: welke vorm van organiseren, en welke vorm van financiering van onderzoek is het best in deze situatie?”

den Besselaar of VU University Amsterdam adds: “In such a case you want to discover what stimulants allow this knowledge to flow out and thus become more accessible to a broader public.” The researchers study the water cycle: drinking water companies, municipalities and waterboards, and their collaborating partners. They also direct their attention to climate issues.

Bruggen bouwen

“Climate is a relatively new theme,” says Van der Zouwen, “and research on it is organised within big programmes — which is not the case of

Van der Zouwen: “In de waterketen vind je scherpe grenzen. Dat zagen we bijvoorbeeld bij de jaarlijkse vakantiecursus voor waterprofessionals. Daar waren twee parallelsessies: een over drinkwater, een over afvalwater. Wij vroegen wie uit de drinkwatersector naar de sessie over afvalwater was geweest en andersom. Dat bleken er bijna tien van de ruim vierhonderd te zijn, nog geen 5% dus.” Dat roept nieuwe vragen op. Wat zijn dat voor mensen die wel de

water cycle research.” “The key question for us is: What is the best organisational form, and what is the best approach to research financing, for this situation?” says Van den Besselaar.

Rathenau Instituut, Vrije Universiteit Amsterdam, TU Delft

“We leggen plaatjes van mensen die samen werken op plaatjes van onderwerpen waarover kennis wordt ontwikkeld. Dan zie je soms dat een onderzoeksgroep heel geïsoleerd ligt.”

Building bridges

— Mariëlle van der Zouwen

questions: What characterised the people who

“There are clear boundaries within the water cycle,” notes Van der Zouwen. “We observed this, for instance, in the context of the annual summer course for Dutch water professionals. There were two parallel sessions: one on drinking water and one on waste water. We were interested in how many people from the drinking water sector attended sessions on waste water, and vice-versa. It turned out that less than ten of the over four hundred participants did so — that’s not even 5%.” This raises some new actually attended the other course? Did they succeed in building any bridges? The theory says that this doesn’t take too many: a couple of individuals at crucial spots is sufficient. “We also study what the international network looked like, and the position that the Dutch players occupy in it,” adds Van den Besselaar. “As a

andere wereld opzoeken? Welke eigenschappen hebben ze? Slagen zij erin om bruggen te bouwen? Het hoeven er ook niet veel te zijn volgens de theorie: een paar mensen op cruciale plekken is genoeg. Van den Besselaar: “We bestuderen ook hoe het internationale netwerk eruit ziet en hoe de Nederlandse spelers daarin zitten. Internationaal doet Nederland het trouwens niet slecht op het gebied van water. De onderzoekssector is groter dan je zou verwachten, de groei van publicaties is iets bovengemiddeld.”

matter of fact, the Netherlands doesn’t do too badly in the field of water internationally. The research sector is larger than you might expect, and the growth rate of its publications is slightly above-average.” Applicable in pratice The research started in 2010 as a collaboration between VU University Amsterdam, KWR,

Toepasbaar

the Rathenau Institute and Delft University of Technology. At the moment, the research team has enough exciting questions on its plate.

Het onderzoek startte in 2010, als een samenwerkingsverband tussen de Vrije Universiteit, KWR, het Rathenau Instituut en de Technische Universiteit Delft. Voorlopig heeft het team genoeg boeiende vragen om te onderzoeken: als je onderzoeksvragen formuleert in samenwerking met de gebruiker, levert dat dan een beter toepasbare kennis op? Helpt het de samenwerking als je fysiek dicht bij elkaar zit, maar ook: hoe belangrijk is het dat je elkaar vertrouwt, dezelfde visie en ideeën hebt, en een vergelijkbare werkomgeving? Doen we in Nederland de juiste dingen als wij internationaal toonaangevend willen zijn?

For instance: If you formulate research questions

“Dat alles”, besluit Van der Zouwen, “helpt onze partners in de waterketen keuzes te maken in alliantie- en kennisontwikkeling en in het beter benutten van kennis.”

“All this,” concludes Van der Zouwen, “assists

jointly with end-users, does this result in knowledge that is more applicable in practice? Does the collaboration benefit if you are located physically close to each other? In addition: How important is it that you trust each other, share the same vision and ideas, and work in comparable environments? and: Are we, in the Netherlands, doing what we have to do to reach international prominence?

our partners in the water cycle in making choices regarding alliances and knowledge development, and in making better use of knowledge.”

Jaarverslag | Annual report 2010

Atlas van de wetenschap (2)

leaf water potential sap flow

chlorophyll fluorescence

transpiration

fuel cell

De figuur laat het aandeel van de top 5 landen en Nederland zien binnen de tien onderzoeksgemeenschappen in 2008. De Verenigde Staten en China nemen over het algemeen een dominante positie in. De bijdrage van Nederland is gemiddeld 2,5%. Binnen het cluster ‘water management’ is de Nederlandse bijdrage in de meeste onderzoeksgemeenschappen hoger dan 2,5%. In het cluster ‘water technology’ is het Nederlandse aandeel voor de specialisatie ‘desalination’ ook bovengemiddeld (bijvoorbeeld ‘membrane separation processes for use in wastewater treatment’ en ‘seawater desalination’).

respiration

stomatal conductance

survival

light emergence ph germination

pem fuel-cell flooding gas-diffusion layer

soil temperature photosynthesis modis

cod

growth land-cover

water management

data assimilation

water-use efficiency factor analysis

sodicity

crop coefficient penman-monteith

temperaturesoil moisture eddy covariance yield bod drought paleoclimate remote sensing climate snow land use water-stress wetland chlorophyll urbanization cluster analysis swat e. coli evapotranspiration sea-ice salinity dem

sanitation

principal component analysis best management practice watershed erosion

gisstormwater management water resources stable isotopes global warming hydrology infiltration nutrientsirrigation turbidity land-use change

water supply

recharge karst hydrochemistry greywater aquifer surface-water relations btex

climate change water qualityrunoff

soil respiration

remediation surface water

manganese hydrogeology

carbon

iron phytoremediationphosphorus

organic matter vegetation bioavailability sediments acid mine drainage

fluoride

bangladesh

agriculture phosphorous

nitrogen catchment

nitrate sediment nitrite

soil

heavy-metals

drinking-water

global change

water-balance

precipitation

contamination reuse

ground water pesticides monitoring

fluorosis

conservation

holocene forest biodiversity wetlands arctic adaptation

river

modelling

metals ammonium

modeling

pollution

carbon dioxide

absorption system

clinoptilolite zeolite performance bioaccumulation Atlas of science (2) phosphate zinc water-lithium bromide cobalt ion-exchange mri denitrification The figure shows the position of the nickel copper simulation diffusion cu(ii) biofilm lead toxicity sequencing batch reactor experiment top 5 countries and the Netherlands in activated carbons sorption preconcentration fish struvite crystallization cadmium arsenic nitrous-oxide the 10 water research communities in kinetic leaching fly-ash dyesremoval methane dye nitrification nitrogen removal treatment selenium 2008. Generally, USA and China have biogas montmorillonite desorption environment sludge heavy metal pharmaceuticals regeneration anammox water speciation chromium biosorption dominant positions with the highest recycling biomass inhibition optimization anaerobic digestion methylene-blue isotherms isotherm adsorbent liquid-liquid equilibria sustainable development shares in these fields. The contribution heat-transfer equilibrium kineticsbiodegradation reference values water reuse rat langmuir chitosan critical evaluation chromium(vi) disinfection of the Netherlands is on average 2.5%. activated-sludge solubility energy air response surface methodology thermodynamics antioxidant Within the water management cluster activated carbon wastewater treatment hydrogen oxidative stress sustainability pcr methanol saccharomyces cerevisiae genetic algorithm thermophilic phenol antioxidant enzymes the Dutch contribution exceeds 2.5% in mass transfer chlorine ozone glutathione adsorption isotherm freundlich water splitting most communities. Within the water coagulation phase-change uv phenol removal constructed wetland technology cluster the specialisation solar ethanol constructed wetlands oxidation exergy mass-spectrometry antioxidants ‘desalination’ (e.g. membrane separation water-treatment catalase lipid peroxidation hydrogen-peroxide advanced oxidation processes flocculation processes for use in wastewater photocatalysis membrane bioreactor superoxide-dismutase treatment and seawater desalination) alcohols hydroxyl radical efficiency malondialdehyde liquid-chromatography peroxidase also exceeds the average. refrigeration system

waste-water

adsorption

ascorbate peroxidase

degradation titania

glutathione-reductase

gas-chromatography

titanium-dioxide

membrane fouling

nanofiltration

tio2

mbr

ultrafiltration

membrane

photocatalytic degradation photocatalyst

membranes

fouling

solid-phase microextraction

critical flux

microfiltration

desalination

reverse-osmosis pretreatment

sea-water

membrane distillation solar energy

Sustainable development of environment & energy

Water management & water-use efficiency USA

22,3%

China

9,1%

USA

Australia

7,6%

Spain

Canada

6,6%

Germany

Germany The Netherlands

5,9%

Canada

3,0%

The Netherlands

USA

25,9% 9,5%

UK Germany Canada The Netherlands

8,3% 7,0% 6,0% 2,8%

8,9%

USA

Turkey

5,5%

The Netherlands

2,4%

USA

16,5%

Spain France Germany The Netherlands

12,1% 6,6% 5,3% 5,3% 2,4%

6,0%

27,1%

5,9%

Spain

6,4%

5,8%

Canada

6,2%

USA

6,9%

Japan

6,7%

Spain

6,5% 3,3%

The Netherlands

18,0%

China

Canada France

France

4,9% 2,2%

Wastewater treatment photocatalytic degradation

Germany

The Netherlands

14,4%

Modeling & simulation of hydrological processes

12,9%

15%

USA

India

The Netherlands

USA

Watewater treatment biodegradation & denitrification China

9,2%

Canada

5,0% 1,4%

China

25,0%

China

8,8%

Spain

Water quality & nutrients

USA

12,4%

India

7,5% 5,7%

China

13,9%

China

Desalination

Climate change on water stress

China

20,5%

China

Wastewater treatment adsorption & biosorption

15,0% 7,5% 6,0%

France The Netherlands

5,6% 1,2%

5,8% 1,9%

Oxidative stress

USA

14,1%

China

13,7%

India

12,8%

Japan

8,9%

Turkey The Netherlands

5,6% 0,8%

Contact Bei Wen bei.wen@kwrwater.nl

Bridging Science to Practice

Atlas van de wetenschap (1)

Water management & water-use efficiency Sustainable development of environment & energy Wastewater treatment adsorption & biosorption Water quality & nutrients

two main clusters in the water science atlas: ‘water technology’ in the lower half of the figure (waste water treatment, desalination) and ‘water management and sustainability’ in the upper half (water quality, climate change, sustainable development, etc).

De figuur laat de atlas van waterweten schap en –technologie zien. Deze is ontwikkeld door het bestuderen van patronen van sleutelwoordparen in 52.826 watergerelateerde wetenschappelijke publicaties in het jaar 2008. Het betreft publicaties van het Web of Science. De figuur laat de relaties zien binnen en tussen de top 10 onderzoeksgemeenschappen. Er is sprake van twee grote clusters in de waterwetenschapsatlas: ‘water technology’ in de onderste helft (waste water treatment, desalination) en ‘water management and sustainability’ in de bovenste helft (water quality, climate change, sustainable development, etc).

Watewater treatment biodegradation & denitrification Climate change on water stress Desalination Modeling & simulation of hydrological processes Wastewater treatment photocatalytic degradation Oxidative stress

Each node represents a keyword; the lines represent the co-occurrence between keyword pairs; the colours represent the various research communities.

leaf water potential sap flow

chlorophyll fluorescence

transpiration

fuel cell

light emergence ph germination

pem fuel-cell flooding gas-diffusion layer

Ieder knooppunt in de figuur vertegenwoordigt een sleutelwoord. De lijnen geven het gezamenlijk voorkomen van sleutelwoorden weer (een sleutelwoordpaar) en de kleuren representeren de verschillende onderzoeksgemeenschappen.

respiration

stomatal conductance

survival

cod

growth land-cover

water management

soil temperature photosynthesis modis

data assimilation

water-use efficiency factor analysis

sodicity

crop coefficient penman-monteith

sanitation

principal component analysis best management practice watershed erosion

gisstormwater management water resources stable isotopes global warming hydrology infiltration nutrientsirrigation turbidity land-use change

water supply

Atlas of science (1) The figure shows the atlas of water science and technology. It was created by studying patterns of co-occurrence of keyword pairs in 52,826 water-related scientific publications from the year 2008. The publications were extracted from the Web of Science. This figure visualizes the interrelationships among the top 10 research communities. They reveal

recharge karst hydrochemistry greywater aquifer surface-water relations btex

climate change water qualityrunoff

soil respiration

remediation surface water

manganese hydrogeology

contamination

carbon

iron phytoremediationphosphorus

bangladesh

global change

agriculture phosphorous

nitrogen catchment

nitrate sediment nitrite

organic matter vegetation bioavailability sediments acid mine drainage

fluoride

water-balance

precipitation

reuse ground water pesticides monitoring

fluorosis

conservation

holocene forest biodiversity wetlands arctic adaptation

soil

river

modelling

metals ammonium

heavy-metals

carbon dioxide

modeling absorption system pollution drinking-water system performance refrigeration bioaccumulation phosphate zinc water-lithium bromide mri nickel copper waste-water denitrification simulation diffusion cu(ii) biofilm sequencing batch reactor lead toxicity sorption experiment activated carbons preconcentration crystallization fish struvite cadmium arsenic nitrous-oxide kinetic nitrification leaching fly-ash dyesremoval adsorption dye methane nitrogen removal treatment clinoptilolite zeolite cobalt ion-exchange

selenium

rat antioxidant

montmorillonite desorption heavy metal pharmaceuticals regeneration anammox water environment speciation chromium biosorption recycling biomass inhibition methylene-blue isotherms isotherm adsorbent liquid-liquid equilibria sustainable development equilibrium kineticsbiodegradation reference values water reuse langmuir chitosan critical evaluation chromium(vi) disinfection solubility

oxidative stress

antioxidant enzymes glutathione

freundlich

activated-sludge

thermodynamics

activated carbon wastewater

phenol

saccharomyces cerevisiae

antioxidants

superoxide-dismutase malondialdehyde

energy

coagulation

oxidation

flocculation

genetic algorithm thermophilic mass transfer water splitting

phenol removal constructed wetland constructed wetlands

ethanol

mass-spectrometry water-treatment hydrogen-peroxideadvanced oxidation processes alcohols

response surface methodology

hydrogen

sustainability

exergy

solar

photocatalysis membrane bioreactor

hydroxyl radical

peroxidase

efficiency liquid-chromatography

ascorbate peroxidase glutathione-reductase

degradation titania

gas-chromatography

titanium-dioxide

tio2

membrane fouling

nanofiltration solid-phase microextraction

fouling

photocatalytic degradation photocatalyst

membrane

critical flux

microfiltration

reverse-osmosis pretreatment

membranes mbr

ultrafiltration

sea-water

desalination membrane distillation solar energy

sludge

optimization anaerobic digestion heat-transfer

ozone

chlorine adsorption isotherm

catalase lipid peroxidation

air

treatment pcr methanol

biogas

phase-change

Internationale kennisnetwerken | International networks of knowledge

Contact Wim van Vierssen wim.van.vierssen@kwrwater.nl

Samenwerking over grenzen heen KWR-directeur Wim van Vierssen zoekt samenwerking in Europa. Hij geniet zichtbaar van het vooruitzicht. “We zijn ambitieus en willen graag internationaal samenwerken. Maar het is ook nodig.”

In september 2009 publiceerde het wetenschappelijke tijdschrift Nature het artikel ‘A safe operating space for humanity’ van Johan Rockström. Daarin staan negen ziektebeelden, syndromen genoemd, waar de aarde aan lijdt: onder meer klimaatverandering, overmatig zoetwatergebruik, de grote hoeveelheden stikstof en fosfaat in de landbouw en biodiversiteitsverlies. “Water is een van de verbindende elementen in al die syndromen.”

Collaboration beyond borders KWR Managing Director Wim van Vierssen is seeking collaborations in Europe. The prospect clearly pleases him: “We are ambitious and eager to collaborate internationally. But it is

De watersector kan, aldus Van Vierssen, een belangrijke rol spelen in het bestrijden van de negen syndromen uit Rockströms artikel. Als voorbeeld noemt hij het biodiversiteitsverlies. “Internationaal klagen veel mensen over de waterkwaliteit in hun omgeving: ze hebben geen water, of te weinig. Het gaat niet alleen om kraanwater maar ook om oppervlaktewater. Op veel plaatsen wordt nog steeds ongezuiverd afvalwater in het oppervlaktewater geloosd. De uitdaging is om een goede kwaliteit van het oppervlaktewater te verkrijgen, zodat iedereen veilig in de buurt van zijn huis kan rondlopen. In West-Europa voldoen we aan een minimale norm, in Zuid- en OostEuropa is het dieptepunt nog niet bereikt.”

also something that is necessary.” In September 2009, the science journal Nature published an article by Johan Rockström entitled ‘A safe operating space for humanity.’ Rockström writes of nine planetary boundaries which, if transgressed, can threaten our planet. They include climate change, overusing fresh water, the employment of large quantities of nitrogen and phosphate in agriculture, and the loss of biodiversity. “Water is one of the elements that is common to all these boundaries”.

Uitdaging

According to Van Vierssen, the water sector can play an important role in ensuring that we

Daar ligt een mooie uitdaging voor KWR. “De watersector is technologisch goed georganiseerd, maar versnipperd, doordat de waterwinning, -distributie en –zuivering lokaal, of hooguit regionaal, georganiseerd is. In Europa zijn er naar schatting dertig- tot veertigduizend(!) entiteiten die zich bedrijfsmatig bezighouden met water. In zo’n versnipperde wereld moet je grenzen doorbreken. Als kennisinstelling helpen wij bestaande kennis te verspreiden, ervaringen te delen en te bepalen waar nieuwe kennis nodig is.”

manage the boundaries mentioned in Rockström’s article. He points to the loss of biodiversity as an example: “People the world over are concerned about the insufficiency, or even the absence, of water. They also worry about the quality of the water in their environment — and they mean not only tap water but also surface water. In many areas, untreated waste water is

Bridging Science to Practice

Mariëlle van der Zouwen onderzoeker | scientific researcher

Wim van Vierssen directeur | managing director

11 Andrew Segrave aio | PhD student

Bei Wen aio | PhD student

“In West-Europa voldoen we aan een minimale norm, in Zuid- en Oost-Europa is het dieptepunt nog niet bereikt.”

still being discharged into the surface water. The challenge is to have surface water of good quality, so that we can all walk around in the vicinity of our homes in safety. In Northern Europe we meet a minimum standard, but in Southern and

— Wim van Vierssen

Eastern Europe this is not yet the case.” Challenge

Maar ook in West-Europa zijn we niet waar we zijn willen. “Het milieu is grijs geworden: de kwaliteit van het oppervlaktewater voldoet aan minimale veiligheidseisen, zodat niemand er ziek van wordt, maar de biodiversiteit in en rond het water is veel minder groot dan ze was. Een goede ecologische kwaliteit is niet hetzelfde als de beste biodiversiteit: gaan we voor smerig, grijs, of prachtig?” De watersector kan bijvoorbeeld sturen met haar prijsbeleid. “Het principe ‘de vervuiler betaalt’ is een prima uitgangspunt, maar het is ook zaak om inzichtelijker te maken hoe het goedkoper kan.”

This presents an attractive challenge for KWR. “The water sector is technically well organised,” says Van Vierssen, “but it’s fragmented, because water extraction, distribution and treatment are organised at the local — or, at most, the regional — level. It is estimated that Europe has thirty to forty thousand (!) organisations involved commercially in water. In such a fragmented world, borders must be broken. As a knowledge institute, we assist in disseminating existing

Succesfactoren Van Vierssen noemt enkele succesfactoren van KWR voor een goede internationale samenwerking. “Ten eerste werken we als projectorganisatie financieel transparant. In elk project liggen doelen, middelen, resultaten en de bandbreedte waarbinnen we opereren, vast.

knowledge, sharing experience and defining where new knowledge is needed.” But in Western Europe we are not where we would like to be either. “The environment has become grey: surface water meets minimum safety standards, so that it doesn’t make anybody

Internationale kennisnetwerken | International networks of knowledge

Daarop kunnen we afgerekend worden. Ten tweede geven we anderen de ruimte. We hebben ons verdiept in interculturele communicatie. En tot slot proberen we grenzen te slechten, tussen disciplines, maar ook tussen culturen en landen. Een voorbeeld daarvan is ons onderzoek naar kennisnetwerken.” KWR heeft wat te bieden, maar ook te halen: “We kijken uit naar de samenwerking met degenen die voor een nog grotere uitdaging staan dan wij, mensen die misschien nog slimmere oplossingen bedenken dan wij, en misschien zelfs nog creatiever zijn doordat ze voor grotere opgaven staan. “Durf jezelf te laten verrassen’ is daarbij ons motto.”

ill, but the biodiversity in and around the water is a lot less extensive than it used to be. Good ecological quality is not the same as the best levels of biodiversity. Is it dirty and grey that we want, or do we want magnificent?” The water sector can lead through its pricing policy for example. “The ‘polluter pays’ principle is an excellent starting point, but it is also a matter of making it clearer how it can be done more cheaply.” Success factors Van Vierssen enumerates some of KWR’s success factors for a good international collaboration: “First of all, as a project organisation, we operate with financial transparency. For every project, the objectives, resources, results and our operational boundaries are fixed – and we can be held to account for these. Secondly,

we allow our collaborators room — we have built up an in-depth understanding of intercultural communication. And, lastly, we try to erase boundaries — between fields of specialisation, but also between cultures and countries. An example of this is our research into knowledge networks.” KWR has something to offer, but also

“We kijken uit naar de samenwerking met degenen die voor een nog grotere uitdaging staan dan wij, mensen die misschien nog slimmere oplossingen bedenken dan wij.” — Wim van Vierssen

something to gain: “We seek out collaborations with those who confront even greater challenges than we do; people who perhaps come up with even smarter solutions than we do, and are perhaps even more creative because they face more formidable tasks. Dare to let yourself be surprised, is therefore our motto.”

Bridging Science to Practice

Jaarverslag | Annual report 2010

Gezond | Healthy water

Duurzaam | Sustainable water

Vooruitstrevend | Advanced water

EfficiĂŤnt | Efficient water

Bridging Science to Practice

Onderzoeksthema’s In zijn langetermijnonderzoeksbeleid definieert KWR vier kern thema’s die richting geven aan het onderzoek: Gezond, Duurzaam, Vooruitstrevend en Efficiënt Water.

Research themes KWR’s long-term research policy is governed by four core themes: Healthy, Sustainable, Advanced and Efficient Water.

Gezond water focust op de relatie tussen de gezondheid van de mens en de waterkwaliteit: van (drink)waterbronnen, tijdens zuiveringsprocessen, in het distributienet, aan de kraan of in natuurlijk zwemwater. Veel aandacht gaat daarbij uit naar ziekteverwekkers en naar emerging contaminants in het waterige milieu, zoals geneesmiddelen en industriële vervuilingen. Onderzoek richt zich bijvoorbeeld op de effectiviteit van barrières tegen dergelijke vervuilingen in de watercyclus.

Healthy Water The Healthy Water theme centres on the relationship between human health and water quality; in (drinking) water sources, in treatment processes, in the distribution network, at the customer’s tap, or in natural bathing water. This involves paying close attention to pathogens and to emerging contaminants such as pharmaceuticals and industrial pollution in the aqueous environment. The research concentrates on studying the effectiveness of barriers against such contamination in the water cycle.

Duurzaam water richt zich op productie-, distributie- en afvalverwerkingsmethoden die zuinig omgaan met grondstoffen en energie, als antwoord op klimaatverandering, toenemend energiegebruik en verstedelijking. Hieronder valt onderzoek naar het gebruik van brak grondwater of zeewater als alternatieve drinkwaterbronnen, waterhergebruik of een meer decentrale waterketen, koude-warmte opslag en de omgang met extreem lage waterstanden in de grote rivieren.

Sustainable Water The Sustainable Water theme concentrates on production, distribution and waste treatment processes which are developed to use raw materials and energy more sustainably, as a response to climate change, growing energy use and urbanisation. This encompasses research into the use of brackish groundwater or seawater as alternative drinking water sources, water reuse or a more decentralised water cycle, cold-heat storage and ways of dealing with extremely low water levels in large rivers.

Vooruitstrevend water concentreert zich op veelbelovende ontwikkelingen in de technologie om die toepasbaar te maken voor de watersector. Hieronder valt onderzoek naar de ontwikkeling van nieuwe materialen in de fijnchemie en nanotechnologie, keramische membranen, harsen voor ionenwisseling, adsorptiemiddelen, anti scalants en ontwikkelingen in de vloeistofdynamica, -chemie en –fysica, plus meettechnieken en sensoring (bijvoorbeeld voor waterkwaliteit of de conditie van infrastructuur).

Advanced Water The Advanced Water theme focuses on promising technological developments, with a view to making them usable for the water sector. This includes research into the development of new materials in fine chemicals and nanotechnology, ceramic membranes, resins for ion exchange, adsorption products, antiscalants, and developments in fluid dynamics, chemistry and physics, in addition to measurement techniques and the use of sensors (for example, for water quality or the condition of the infrastructure).

Efficiënt water draait om doelmatige inrichting van de waterketen, water & energie en de effectiviteit van kennisproductiviteit. Daar onder valt bijvoorbeeld doelmatige drinkwaterwinning, -productie en –distributie en maximale efficiëntie bij de productie en inzet van alle middelen, van energie tot kennis.

Efficient Water The Efficient Water theme is concerned with the efficient design of the water cycle, water & energy, and the effectiveness of knowledge productivity. This involves effective drinking water abstraction, production and distribution, and maximising efficiency in the production and application of all resources, from energy to knowledge.

Bridging Science to Practice

Funderend onderzoeksprogramma | Basic research programme

Verdiepen en verbreden in onderzoek

KWR heeft sinds 2009 een funderend onderzoeks足 programma. In dit programma, dat inmiddels acht innovatieve onderzoeks足projecten omvat, investeert het instituut een substantieel deel van haar financieel resultaat. Chief Science Officer Gertjan Medema kijkt terug op de eerste twee jaar van het programma.

Bridging Science to Practice

Contact Gertjan Medema gertjan.medema@kwrwater.nl

TU Delft, Wageningen University & Research Centre, Universiteit van Amsterdam, Vrije Universiteit Amsterdam, Universiteit Utrecht

Deepen and broaden research KWR has had a basic research programme since 2009. The institute invests a substantial part of its own profits into this programme, which

“De onderzoeken leveren al mooie resultaten op en we zien dat het programma zorgt voor een verdere versterking van de band tussen KWR en de universiteiten” — Gertjan Medema

now has eight innovative research projects. Chief Science Officer, Gertjan Medema, looks back on the programme’s first two years. “KWR pursues two objectives with its basic research programme,” says Medema. “First of all, it seeks to deepen its knowledge base — that is, to make sure that the institute acquires more profound knowledge in specific fields of research. And, secondly, it wants to broaden its knowledge base, which means developing knowledge in

“Met het funderend onderzoeksprogramma”, zegt Medema, “streeft KWR twee doelen na. Ten eerste verdieping van de kennis basis; zorgen dat het instituut over bepaalde kennisgebieden meer te weten komt. Ten tweede verbreding van de kennisbasis. Dus ook kennis ontwikkelen op andere deelgebieden van de waterketen dan alleen drinkwater. Dit doel draagt bij aan de ambitie van KWR om kennisleverancier te worden voor de héle waterketen.”

other parts of the water cycle, and not only its drinking water component. This latter objective supports KWR’s ambition to be a knowledge provider for the entire water cycle.” Examples Medema mentions some examples of basic research projects. “Postdoc researcher, Patrick

Voorbeelden

Bäuerlein, is conducting research into materials that can adsorb polar pollutants such as pharmaceuticals and hormone disruptors. The goal is to

Medema somt voorbeelden op van funderend onderzoek. “Postdoc onderzoeker Patrick Bäuerlein doet onderzoek naar materialen die polaire verontreinigingen — zoals geneesmiddelen en hormoon verstorende stoffen — kunnen adsorberen. Doel is meer inzicht te krijgen in adsorptieprocessen en vervolgens adsorptiematerialen te selecteren voor zowel het monitoren als het verwijderen van ongewenste polaire stoffen in de zuivering.”

better understand into adsorption processes, and then to select adsorption materials for both the monitoring and removal of undesired polar substances during the treatment.” “Examples of research that contributes to broadening the knowledge basis,” continues Medema, “would include the work on ‘Sewer mining’

“Onderzoeken die bijdragen aan de verbreding van de kennisbasis zijn bijvoorbeeld ‘Sewer Mining’ van promovenda Kerusha Lutchmiah (onder leiding van Kees Roest, zie pagina 50) en ‘Vegetatiekartering via remote sensing’ van promovendus Hans Roelofsen (onder leiding van Flip Witte, zie pagina 72).”

Mooie resultaten

by doctoral student Kerusha Lutchmiah under the supervision of Kees Roest (see page 50), and on ‘Vegetation mapping via remote sensing’ by doctoral student Hans Roelofsen under the supervision of Flip Witte (see page 72).” Good results Medema is positive about the course of the research programme: “The research is already

Over het verloop van het onderzoekprogramma is Medema positief: “De onderzoeken leveren al mooie resultaten op en we zien dat het programma zorgt voor een verdere versterking van de band tussen KWR en de universiteiten. Dat is waardevol omdat je bij kennis ontwikkeling de inbreng van anderen nodig hebt.”

producing good results and we can see that the programme is reinforcing the bonds between KWR and the universities. This is valuable, because, when developing knowledge, you need the input of others.”

Internationale samenwerking | International collaboration

TECHNEAU groot succes in Europa

TECHNEAU: a great European success In 2006, the European research programme TECHNEAU got under way. The aim was to develop knowledge and technology in order to prepare the European drinking water sector for the future. At the end of 2010, the programme

In 2006 startte het Europese onderzoeksprogramma TECHNEAU. Doelstelling was het ontwikkelen van kennis en technologie om de Europese drinkwater sector gereed te maken voor de toekomst. Eind 2010 werd het programma afgesloten. Theo van den Hoven, manager onderzoeksprojecten internationaal, blikt tevreden terug.

was concluded. Theo van den Hoven, TECHNEAU’s initiator and coordinator, looks back with satisfaction on the programme. “The programme was a success on many counts,” says Van den Hoven enthusiastically. “TECHNEAU not only delivered a lot of new knowledge and technology, but most of it has been tested in practice and implemented in water companies. This last aspect, in particular, is truly valuable, because much European-financed research has so far resulted to no, or very little, practical applications.” Innovative technology The technology developed ranges from new and

“Het programma is om verschillende redenen een succes”, vertelt Van den Hoven enthousiast. “TECHNEAU heeft niet alleen veel nieuwe kennis en technologie opgeleverd, maar het meeste daarvan is ook nog eens in de praktijk getest en bij waterbedrijven geïmplementeerd. Vooral dat laatste is erg waardevol, want veel Europees gefinancierd onderzoek heeft tot nu toe niet of nauwelijks tot praktijktoepassingen geleid.”

Innovatieve technologie

efficient treatment processes, to smart methods for distribution network maintenance, to innovative sensors. These sensors permit water companies to continuously monitor the quality of their raw water, but also to assess the performance of different treatment steps, and monitor processes in the distribution network. Structural collaboration The programme has had other benefits as well. “When we began in 2006,” says Van den Hoven,

Bij de ontwikkelde technologie gaat het naast nieuwe en efficiënte zuiveringsprocessen en slimme methoden voor leidingnetonderhoud, onder andere om innovatieve sensoren. Met deze sensoren kunnen waterbedrijven de kwaliteit van hun ruwe water continu monitoren, maar ook het rendement beoordelen van zuiverings stappen en processen in het leidingnet volgen.

“there was hardly any discussion about joint European drinking water research or of structural collaboration between knowledge institutions and end-users. Thanks to TECHNEAU that has begun to change. A good example is ARC, the Aqua Research Collaboration (see page 24), which is a structural collaboration between five leading European research institutions.” Global position “Yet another great result,” concludes Van den Hoven, “is that the European Commission now has a positive attitude and realises that investing in water research makes sense. Thus EC officer Panagiotis Balabanis, a client in Brussels, stated that Europe’s global competitive position as a knowledge party in the field of drinking water has been significantly strengthened thanks to TECHNEAU.”

Bridging Science to Practice

Contact Theo van den Hoven theo.van.den.hoven@kwrwater.nl www.techneau.eu

Structurele samenwerking Het programma is ook op een ander vlak succesvol. Van den Hoven: “Toen we in 2006 begonnen, was er van gezamenlijk Europees drinkwateronderzoek en structurele samenwerking tussen kennisinstellingen en eindgebruikers nauwelijks sprake. Dankzij TECHNEAU begint dat te veranderen. Een goed voorbeeld is Aqua Research Collaboration (ARC, zie pagina 24), een structureel samenwerkingsverband tussen vijf vooraanstaande Europese onderzoeksinstellingen.”

Universities Riga Technical University (Latvia), NTNU (Norway), UNESCO-IHE (The Netherlands), University of Surrey (UK), RWTH Aachen University (Germany), Chalmers University of Technology (Sweden), Technische Universiteit Delft (The Netherlands), Freie Universität Berlin (Germany), Indian Institute of Technology Delhi (India) Research and Technology Institutes SINTEF (Norway), KompetenzZentrum Wasser Berlin gemeinnützige GmbH (Germany), EAWAG (Switzerland), DVGW-Technologiezentrum Wasser (TZW) (Germany), WRc (UK), LNEC (Portugal), Water Research Commission (South Africa), Anjou Recherche Veolia (France), Forschungs verbund Berlin e.V., IGB (Germany), Mekorot (Israel), Swartz Water Utilisation Engineers (South Africa), National Institute of Public Health (Czech Republic) Technology Providers / SMEs EUCETSA (Belgium), BDS (The Netherlands), Alpha M.O.S (France), S::can (Austria), Vermicon (Germany), bbe Moldaenke GmbH (Germany), Aqualyng (Norway), Opalium (France)

Mondiale positie Van den Hoven vervolgt: “Een mooi resultaat is tot slot dat de Europese Commissie (EC) positief is en inziet dat investeren in wateronderzoek zinvol is. Zo stelde EC-opdrachtgever Panagiotis Balabanis, dat de mondiale concurrentiepositie van Europa als kennispartij op het gebied van drinkwater door TECHNEAU aanzienlijk is verbeterd.”

TRUST Na eerdere grote Europees gefinancierde onderzoeksprojecten als

After the earlier large European-financed research programmes, like TECHNEAU and

TECHNEAU en PREPARED, heeft KWR samen met een aantal Europese

PREPARED, KWR has now joined a number of European partners in another big project:

partners een nieuw groot project verworven over het verduurzamen van de

TRUST (Transitions to the Urban water Services of Tomorrow), which focuses on the

stedelijke waterketen: TRUST (Transitions to the Urban water Services of

sustainability of urban water cycles.

Tomorrow). The objective of the project is to develop new methods and techniques to be used

Het project heeft tot doel het ontwikkelen van nieuwe methoden en

by water companies to formulate and implement sustainable urban water policies.

technieken waarmee waterbedrijven een duurzaam stedelijk waterbeleid

TRUST will address the entire water cycle and take into consideration cost-

kunnen formuleren en implementeren. TRUST richt zich daarbij op de gehele

effectiveness, performance, safety, sustainability, as well as changing circumstances

watercyclus en houdt rekening met kosteneffectiviteit, performance, veilig-

in Europe. The project involves 31 international partners. ARC partner IWW Rheinisch-

heid en duurzaamheid, ook onder veranderende omstandigheden in Europa.

Westfaelisches Institut fur Wasser from Germany will act as project leader, while

Het project brengt 31 internationale partners samen. Trekker van het project

the Dutch participants, in addition to KWR, are Waternet and Schiphol. KWR is

is ARC-partner IWW Rheinisch-Westfaelisches Institut fur Wasser uit

co-coordinator of the project.

Duitsland. Nederlandse partners binnen TRUST zijn, naast KWR, Waternet en Schiphol. KWR is co-coördinator van TRUST.

In 2010, the contract negotiations for TRUST were successfully completed, and the four-year project gets underway in May 2011.

In 2010 zijn de contractonderhandelingen rondom TRUST succesvol afgerond. Het project start in mei 2011 en duurt vier jaar.

Internationale samenwerking | International collaboration

Niels Dammers projectmanager TRUST Gerard van den Berg projectmanager PREPARED

Adriana Hulsman projectcoördinator PREPARED, EU-beleid en -wetgeving | EU policy and lawmaking

Theo van den Hoven manager onderzoeksprojecten internationaal international research projects (→ p. 20)

WssTP — Water Supply and Sanitation Technology Platform KWR is bestuurslid van WssTP, een internationaal platform waarin bedrijven,

WssTP — Water Supply and Sanitation Technology Platform

universiteiten, onderzoeksinstituten, beleidsmakers en waterbedrijven

KWR is a member of the board of WssTP, an international platform upon

samen invulling geven aan de Europese onderzoeksagenda op het gebied van

which companies, universities, research institutes, policy-makers and water

water. In 2010 heeft WssTP zich beziggehouden met:

companies jointly give shape to the European research agenda in the field of

• Het opstellen van een nieuwe Stategic Research Agenda (SRA). De SRA is

water. In 2010, WssTP was active with:

het vertrekpunt van beleid binnen WssTP, maar ook een leidraad voor de

• Th e establishment of a new Strategic Research Agenda (SRA). The SRA

besluitvorming over de financiering van wateronderzoek binnen de

forms the foundation for the research policy within WssTP, but also provi-

Europese Commissie.

des a guideline for decision-making on financing water research within

• Het Joint Programming Initiative (JPI). Dit is een initiatief van Spanje en Nederland en beoogt om onderzoeksprogramma’s van de EU-lidstaten op

the European Commission. e Joint Programming Initiative (JPI). This is a Spanish-Dutch initiative • Th

het gebied van water te bundelen. WssTP is hierbij betrokken door het

which aims at bringing together the water-related research programmes

inbrengen van de nieuwe onderzoeksagenda.

of EU Member States. WssTP is involved through the contribution of the

• Het opzetten van drie nieuwe taskforces: Membraan Technologie, Water en Energie en Ontwikkeling Millennium Doelen.

new European research agenda. • Th e setting up of three new task-forces: Membrane Technology, Water & Energy, and Millennium Development Goals.

De oprichting van ACQUEAU, een EUREKA-instrument om overheden in

• Th e establishment of ACQUEAU, a EUREKA instrument designed to stimu-

Europa te stimuleren tot samenwerking bij het financieren van watertech-

late governments in Europe to work together in the financing of water

nologie projecten. KWR vervult in ACQUEAU de brugfunctie naar de techno-

technology projects. In ACQUEAU, KWR plays the bridging role to techno-

logiebedrijven en onderzoeksinstituten in Nederland. Theo van den Hoven is

logy companies and research institutions in the Netherlands. Theo van

lid van het bestuur, Gertjan Medema is lid van de wetenschappelijke

den Hoven is a representative on the Board of Directors, while Gertjan

adviesraad.

Medema sits on the scientific advisory council.

Bridging Science to Practice

Contact WssTP, GWRC Theo van den Hoven theo.van.den.hoven@kwrwater.nl www.acqueau.eu

Contact PREPARED Adriana Hulsmann adriana.hulsmann@kwrwater.nl Gerard van den Berg gerard.van.den.berg@kwrwater.nl

PREPARED KWR coördineert het in 2010 gestarte onderzoeksproject PREPARED,

KWR coordinates the PREPARED research programme, which began in 2010 and

dat wordt gefinancierd uit het zevende kaderprogramma van de Europese

is funded by the European Commission’s Seventh Framework Programme. KWR

Commissie. KWR werkt onder andere met de ARC partners LNEC, SINTEF,

co-operates, among others, with ARC partners LNEC, SINTEF and CETaqua on the

IWW en CETaqua aan innovatieve oplossingen voor de stedelijke water

development of innovative solutions for the urban water cycle.

keten. The purpose of PREPARED is the development and demonstration of technologies for

PREPARED richt zich op de ontwikkeling en demonstratie van technologieën

the adaptation of the water sector to the effects of climate change. The challenges faced

voor adaptatie van de watersector aan de effecten van klimaatverandering.

by the end users are given central importance in PREPARED. From 9 to 12 March 2010,

De uitdagingen van de eindgebruikers staan centraal in het onderzoek

KWR organised the kick-off meeting together with its demonstration partners in

binnen PREPARED. Van 9 tot 12 maart 2010 heeft KWR samen met de geza-

Eindhoven — the City of Eindhoven, Waterboard de Dommel and Brabant Water. The key

menlijke demonstratiepartners in Eindhoven (gemeente Eindhoven,

research topics for KWR in PREPARED are sustainable underground water storage, water

Waterschap de Dommel en Brabant Water) de kick-off meeting georgani-

quality monitoring in distribution networks, and water cycle safety plans (for more

seerd. Inhoudelijke speerpunten voor KWR binnen PREPARED zijn duurzame

information on this, read the interview with Patrick Smeets on page 32). Transition in

ondergrondse berging van water, monitoring van waterkwaliteit in leiding-

the way of thinking and acting of end users plays an important role in the project; and

netten en water cycle safety plans (zie hiervoor ook het interview met

the knowledge and experience produced are disseminated through national and

Patrick Smeets op pagina 32). Transitie in denken en handelen bij de eind

international platforms.

gebruikers speelt een belangrijke rol in het project. De ontwikkelde kennis en ervaring worden verspreid via nationale en internationale platforms. Meer informatie over PREPARED vindt u op www.prepared-fp7.eu

Global Water Research Coalition (GWRC) De Global Water Research Coalition (GWRC) is een internationaal netwerk

The Global Water Research Coalition (GWRC) is an international network of twelve water

van twaalf watercyclus kennisinstituten. KWR en STOWA zijn de Neder

cycle knowledge institutes. KWR and STOWA are the Dutch representatives in the

landse vertegenwoordigers in dit netwerk. De GWRC-leden stemmen hun

network. GWRC members attune their research programmes as well as undertake joint

onderzoeksagenda’s op elkaar af en doen gezamenlijk onderzoek. In 2010

research. In 2010, KWR was involved within GWRC in:

was KWR binnen GWRC betrokken bij:

• The design of the wastewater treatment of the future. This design takes into account

• Het ontwerpen van de afvalwaterzuivering van de toekomst. In dit

• A best-practice manual for asset management — Dunea and PWN made contributions

the recovery of energy and useful materials, such as phosphorous and nitrogen.

ontwerp is rekening gehouden met het terugwinnen van energie en nuttige

from the Netherlands.

grondstoffen, zoals fosfor en stikstof. • Een best practice handleiding over asset management. Vanuit Nederland hebben Dunea en PWN bijdragen geleverd.

In 2011, a follow-up project to the previously successful study on in vitro bioassays for the quantification of oestrogen activity will focus on in vitro bioassays for other hormonal end-points, such as androgens, thyroid hormones, glucocorticoids and

Een vervolgproject op het eerdere succesvolle GWRC-project over in vitro bioassays voor het kwantificeren van oestrogeenactiviteit richt zich in 2011 op in vitro bioassays voor andere hormonale eindpunten, zoals androgenen, schildklierhormonen, glucocorticoïden en progestagenen.

progestagens.

Internationale samenwerking | International collaboration

Contact Theo van den Hoven theo.van.den.hoven@kwrwater.nl www.arc-online.eu

Aqua Research Collaboration (ARC)

Aqua Research Collaboration (ARC) A European research institute for the entire water cycle. That was KWR’s objective when, in late 2009, it took the initiative to establish a collaboration with four other leading research institutes in Europe. The result was the Aqua Research Collaboration (ARC). The new collabora-

Een Europees onderzoeksinstituut voor de gehele waterketen. Dat was het doel toen KWR eind 2009 het initiatief nam voor een samenwerkingsverband met vier vooraanstaande onderzoeks instituten. ARC (Aqua Research Collaboration) ging begin 2010 van start. De ambitie van ARC — de kennisbasis voor alle partijen in de Europese watercyclus versterken — steunt op drie pijlers: 1. Opzetten en uitvoeren van een Europees georiënteerd waterketen onderzoeksprogramma om de lidstaten de beste kennis die er is te kunnen bieden. 2. Testen en implementeren van onderzoeksresultaten met en bij eindgebruikers. 3. Bijdragen aan de opbouw van een effectieve waterketenkennis infrastructuur in EU-lidstaten.

tion began operating in early 2010. Its ambition: to strengthen the knowledge basis of all European watercycle stakeholders; an ambition that is founded on three pillars: 1. Establish and implement a Europe-oriented water cycle research programme to offer EU Member States the best knowledge possible. 2. Test and implement research results together with, and on the premises of, end users. 3. Contribute to building an effective water cycle knowledge infrastructure in EU Member States. In 2010, ARC took on a definite form with the

In 2010 heeft ARC op deelgebieden het samenwerkingsverband concreet vormgegeven. Er zijn een aantal onderzoeksonderwerpen opgestart: Asset Management, Membraantechnologie, Energie & Water en Future Urban Water Cycle. De ARC-partners werken daarnaast intensief samen in de Europese projecten PREPARED en TRUST.

start-up of a number of research projects in several fields, namely: asset management, membrane technology, energy & water, and the future urban water cycle. In addition, ARC partners are collaborating intensively in the European PREPARED and TRUST projects.

ARC SINTEF |NTU (Noorwegen), IWW (Duitsland), CETaqua (Spanje), LNEC (Portugal).

Bridging Science to Practice

Contact Chris Büscher chris.buscher@kwrwater.nl

CEO-conferentie watermanagement in Londen

CEO conference on water management in London For the seventh time, from 9 to 11 December 2010, KWR organised the CEO conference. The purpose of these conferences is to share experiences of extreme cases in the water cycles in Europe. On this occasion, the directors of fourteen Dutch and Belgian water sector organisations travelled

KWR organiseerde van 9 tot 11 december 2010 voor de zevende keer de CEO-conferentie. Deze conferenties hebben tot doel te leren van extremen in de waterketen in Europa.

to London. During the conference — entitled ‘Sustainable water management in the Greater London Area’ — they were presented with a picture of water-cycle management in a privatised

Deze keer gingen de directeuren van veertien organisaties in de Nederlandse en Belgische watersector naar Londen. Tijdens de conferentie ‘Sustainable water management in the Greater London Area’, kregen zij een beeld van waterketenmanagement in een geprivatiseerde en sterk gereguleerde sector. Dit sterk van Nederland afwijkende model is in 1989 ingevoerd en heeft ontegenzeggelijk een prikkel gegeven tot professionalisering van de waterketen in Engeland. De kwaliteit van het water en de dienstverlening zijn sterk verbeterd, terwijl de tarieven 30% lager zijn dan zij zouden zijn geweest zonder privatisering. Ook heeft de privatisering geleid tot een hoog niveau van assetmanagement.

and tightly regulated industry. This model, which contrasts sharply with the Dutch one, was introduced in 1989 and has undeniably provided a stimulus to the professionalization of water-cycle management in England. The quality of the water and of the service provision have improved greatly, while the rates are 30% lower than they would have been without the privatisation. In addition, the privatisation has led to a high standard of asset management. At the same time, the current system, with its

Tegelijkertijd vormt het huidige systeem met een sterke regulering voor de Engelse watersector steeds meer een knellend keurslijf, waarin de nadruk te veel ligt op de korte termijn en op economische variabelen. Ook ontbreekt de prikkel tot innovatie. En dit terwijl de huidige uitdagingen in Londen, zoals watertekorten, klimaat verandering en een sterk verouderde infrastructuur juist vragen om innovatieve, integrale en meer duurzame langetermijnoplossingen. Op regeringsniveau zijn inmiddels initiatieven genomen om inno vaties te stimuleren. Onderdeel hiervan is de ontwikkeling van een sectorbreed onderzoeksfonds en –programma.

strict regulations, is becoming an increasingly tight straightjacket for the English water sector — a straightjacket in which too much emphasis is placed on the short-term and on economic variables. In addition, there is little incentive for innovation, precisely at a time when London faces challenges — like water shortages, climate change and an aging infrastructure — that call for innovative, integrated and more sustainable long-term solutions. Measures have in the meantime been taken, at governmental level, to stimulate innova-

Al met al leverde deze CEO-reis een goed beeld van de voor- en nadelen van een geprivatiseerde omgeving voor het managen van de waterketen.

tion; among these is the development of a sectorwide research fund and programme. In conclusion, this CEO trip provided a good overview of the advantages and disadvantages of a privatised water-cycle management environment.

Internationale samenwerking | International collaboration

KWR’s expertise onmisbaar voor internationalisering

“Wat we met z’n allen precies met duurzaam bedoelen, is niet duidelijk omschreven” — Kees van Leeuwen

Kees van Leeuwen is sinds 1 oktober 2010 werkzaam bij KWR. Van Leeuwen, van huis uit bioloog en gepromoveerd ecotoxicoloog, was hoofd ecotoxicolo gie bij het RIZA en werkte bij organi saties als VROM, RIVM, de Europese Commissie en TNO. Daarnaast was hij dertien jaar deeltijdhoogleraar bij het IRAS (Universiteit Utrecht).

KWR’s expertise is vital for internationalisation Kees van Leeuwen joined KWR on 1 October 2010. He is a biologist by training and holds a PhD in toxicology. Van Leeuwen began his career in 1980 as head of the ecotoxicology department at RIZA (National Institute for Inland Water Management and Waste Water Treatment). Subsequently he worked at the Dutch Ministry of Housing, Spatial Planning and the Environment, RIVM, as Director at the European Commission (JRC) in Italy and at TNO. He was part-time professor at the IRAS (Utrecht University) for thirteen years. Van Leeuwen’s areas of study include urban water and risk assessment of

Van Leeuwen houdt zich onder andere bezig met stedelijk water en gevaarlijke stoffen in oppervlaktewater. “KWR streeft naar een duurzame waterketen, maar wat we daar met z’n allen precies mee bedoelen, is niet duidelijk omschreven”, zegt Kees van Leeuwen. Om te bepalen wanneer een waterketen duurzaam is, bracht hij 24 indicatoren in kaart, zoals: watervoetafdruk, drinkwaterverbruik, distributie-efficiëntie (zijn er lekkages in leidingen) en worden er energie en nutriënten teruggewonnen uit afvalwater. Met deze indicatoren is direct te zien op welke onderdelen een stad goed scoort en waar nog niet. Rotterdam is op deze manier geanalyseerd. Het behoort tot de corebusiness van KWR om zich met dit soort testcases te profileren in de discussie over de duurzame stedelijke waterketen. Daarnaast maken we duidelijk welke technologieën de stedelijke waterketen duurzamer kunnen maken.

contaminants in surface and drinking water. “KWR strives for a ‘sustainable’ water cycle, but what we exactly mean by that is not clearly spelled out,” says Kees van Leeuwen. In order to assess the sustainability of the urban water cycle, he proposed 24 indicators. These include: the water footprint, drinking water use, distribution efficiency (presence of leakages in the distribution network), and energy and nutrient recovery from wastewater. By using these indicators, the performance of cities can be immediately established and the areas of further action can be identified. The city of Rotterdam was analysed in this manner. It is part of KWR’s core business to focus on the entire urban water cycle and to develop and apply technologies in order to contribute to the sustainable development of the urban water cycle.

Contact Kees van Leeuwen kees.van.leeuwen@kwrwater.nl

Bridging Science to Practice

Internationale samenwerking

International collaboration Van Leeuwen believes that KWR has an

Van Leeuwen ziet voor KWR in Europa een rol van betekenis weg gelegd: “De komende jaren wil KWR meer Europese projecten doen. Daarvoor is het nodig om onze in Nederland opgebouwde expertise op watergebied — zoals afvalwater en hergebruik, microbiologie, ecologie en membraantechnologie — in de internationale samenwerking met kennisinstituten en eindgebruikers in te zetten.”

important role to play in Europe. “Over the next few years, KWR wants to be engaged in more European projects. To do this, we have to mobilise the water expertise we’ve built up in the Netherlands — for instance, in the fields of water treatment and reuse, microbiology, ecology and membrane technology — in international collaborations with other knowledge institutes and end users.”

KWR helpt bij drinkwater besmetting België Het Belgische drinkwater

Belgian drinking water contamination incident

bedrijf Pidpa constateerde op

On 8 December 2010, the Belgian drinking water company Pidpa detected serious

8 december 2010 een ernstige

bacteriological contamination in the drinking water supplying the municipality of

bacteriologische besmetting

Hemiksem (Antwerp). On 13 December, Jan Vreeburg and Gertjan Medema from KWR

van het drinkwater van de

were asked to investigate the probable sources of the contamination. At that point, the

gemeente Hemiksem

link had already been made between the contamination and the extinguishing of a large

(Antwerpen). Op 13 december

fire in the area on 6 December. During the course of the KWR investigations, it became

werden Jan Vreeburg en

apparent that surface water from a nearby ditch had entered the distribution system

Gertjan Medema van KWR

during the extinguishing operation. When extinguishing the fire, the fire brigade used

gevraagd om onderzoek te

one fire hose to pump water from the drinking water network and from the ditch, thus

doen naar de waarschijnlijke

creating a cross-connection between the two. Further investigations revealed that at

oorzaak van deze besmet-

no point during Belgian firefighter training is this risk of contamination through the

ting. Toen was al de connec-

use of cross-connections highlighted. The Dutch Fire Service similarly does not educate

tie gemaakt tussen de

their firefighters in the contamination risk to drinking water from their operations.

besmetting en het blussen

KWR would like to address this risk with the Fire brigade and the Drinking water

van een grote brand op 6 december. Tijdens het onderzoek van KWR werd al snel duidelijk dat tijdens het blussen waarschijnlijk het water van een nabijgelegen sloot in het leidingnet terecht was gekomen. De brandweer pompte bij het blussen van de brand tegelijkertijd drinkwater uit het leidingnet en water uit de nabije sloot naar één blusslang. Hierdoor ontstond een kruis verbinding met het leidingnet. Uit het onderzoek bleek dat in de instructie van de Belgische brandweer niet wordt gewaarschuwd voor het risico op zo’n kruisverbinding waardoor vervuild oppervlaktewater in het leidingnet terecht kan komen. Ook in de voorschriften voor de Nederlandse brandweer wordt niet gewaarschuwd voor deze mogelijke kruisverbinding, zo blijkt uit navraag. KWR wil dit punt in 2011 graag bespreken met zowel de brandweer als de waterleidingbedrijven.

Contact Jan Vreeburg jan.vreeburg@kwrwater.nl

companies in 2011.

Internationale samenwerking | International collaboration

IWA Montréal 2010: ontmoeten en verbinden

KWR nam in 2010 traditiegetrouw deel aan het IWA World Water Congress and Exhibition, ditmaal in Montréal, Canada. Opvallend verschil met voor gaande jaren was de eigen beursstand waarmee KWR zich op dit platform in de internationale watersector profileerde.

IWA Montreal 2010: meeting and connecting In 2010, as per tradition, KWR took part in the IWA World Water Congress and Exhibition, held on this occasion in Montreal, Canada. In notable contrast with the previous editions, this time KWR presented itself with its own stand at this gathering of the international water sector. The four-metre high stand with its map of the European inland waterways stood as a metaphor for our European ambitions. The stand quickly became a trusted meeting point

De vier meter hoge stand met de kaart van de Europese binnenwateren gold als metafoor voor onze Europese ambities. De stand vormde al snel een vertrouwd verzamelpunt voor aandeelhouders en relaties. Het motto ‘ontmoeten en verbinden’ kwam zo goed tot zijn recht.

for stakeholders and friends, thus truly doing justice to the motto: ‘meeting and connecting’. A large number of KWR researchers contributed to the scientific programme of the congress. They gave lectures, workshops and poster presenta-

Een groot aantal KWR-onderzoekers droeg bij aan het wetenschappelijke programma van het congres door middel van lezingen, workshops of postersessies over een breed spectrum aan onderwerpen: van anaerobic granular sludge en ‘The Dutch Secret’ tot climate change and adaptive water management, van organizing innovation en nanotechnology tot drinking water quality management.

Keynote speech

tions, covering a wide spectrum of subjects: from anaerobic granular sludge and ‘The Dutch Secret’, to climate change and adaptive water management, and from organising innovation and nanotechnology to drinking water quality management. Keynote speech One of the plenary keynote speakers was Wim van Vierssen, who spoke on the subject of ‘The

Een van de plenaire keynotes was de voordracht door Wim van Vierssen met als onderwerp ‘The Future of Research and Innovation’. Kern van de voordracht was dat veel vooruitgang in de watersector van ons organiserend vermogen zal moeten komen. De watersector is in wetenschappelijke en economische termen klein en ook nog eens erg versnipperd. Water is immers een zeer lokaal en regionaal onderwerp. Maar we zijn als sector niet alleen verantwoordelijk voor het beheer van het zoete water, we blijken in de praktijk ook sterk verbonden te zijn met wereldwijde problematiek op het gebied van de biodiversiteit, klimaatverandering, chemische vervuiling, veranderend landgebruik en eutrofiëring. Dat zorgt ervoor dat we een relatief belangrijke operationele speler zijn bij het beheren van de natuurlijke rijkdommen op aarde. Als we die rol waar willen maken dan wordt samenwerken in complexe netwerken een absolute vereiste.

Future of Research and Innovation.’ The essence of his message was that much of the progress in the water sector will have to come from our organisational capabilities. The water sector is small in scientific and economic terms, and still considerably fragmented. Water, after all, is a very local and regional matter. But we are, as a sector, not only responsible for managing fresh water, in practice we are closely involved with global issues like biodiversity, climate change, chemical pollution, eutrophication and changing land-use. This makes us a relatively important operational player in the management of the planet’s natural resources. If we want to fully realise this role, it is absolutely essential for us to work together in complex networks.

Bridging Science to Practice

Traditioneel vond op de eerste avond van het IWAcongres het KWR-diner plaats, ondertussen uitgegroeid tot dé start voor de Nederlandse deelnemers aan het tweejaarlijkse congres. Een gevarieerd gezelschap van directies van Nederlandse waterbedrijven, staf van de Vewin, internationale gasten en de KWR-delegatie dineerde in restaurant Newtown in de binnenstad van Montréal. The KWR dinner has traditionally been held on the first evening of the IWA congress — an occasion that has become the opening event for the Dutch participants at the biennial congress. A mixed group of Dutch water company executives, Vewin staff, international guests and the KWR delegates dined at the Newtown restaurant in central Montreal.

Bridging Science to Practice

Gezond | Healthy water

Edwin Kardinaal — teamleider | team leader Microbiology Helena Sales Ortells — onderzoeker | scientific researcher Q fever (→ p. 34) Patrick Smeets — onderzoeker | scientific researcher Water Cycle Safety Plans

32 Gertjan Medema — Chief Science Officer, lid KWR Wetenschapsraad | member KWR Scientific Council (→ p. 18, 46)

Team Microbiologie Microbiology

Risicobeheersing in de waterketen Bij drinkwaterbedrijven zie je ze steeds vaker: Water Safety Plans. In deze plannen leggen de bedrijven vast met welke maatregelen ze voorkomen dat de drinkwater-kwaliteit in gevaar komt. Binnen het Europese onderzoeksproject PREPARED werkt KWR aan vergelijkbare plannen voor risico beheersing in de gehele waterketen.

Bridging Science to Practice

Contact Patrick Smeets patrick.smeets@kwrwater.nl

PREPARED is gericht op de ontwikkeling van kennis en technologie om de waterketen in stedelijke gebieden in de toekomst klimaat bestendig te houden. Binnen het project werken onderzoeksinstellingen samen met technologiebedrijven en partijen die actief zijn in de stedelijke waterketen. Patrick Smeets van KWR is trekker van het deelproject ‘Risk Assessment en Risk Management’.

LNEC, SINTEF, IWW, DHI en IWA.

Risk management in the water cycle Water Safety Plans: one comes across them more and more often at drinking water companies. In these plans the companies set down the measures they take to prevent threats to drinking water quality. KWR works within the European research project, PREPARED, on similar risk management plans, but for the entire water cycle.

Water Cycle Safety Plans

PREPARED focuses on the development of knowledge and technology to ensure that the water cycle in urban areas remains climate proof into the

Smeets: “Naar analogie van de Water Safety Plans voor de drink waterproductie ontwikkelen we Water Cycle Safety Plans. Daarvoor brengen we, samen met andere kennisinstellingen, alle risico’s in kaart waarmee je binnen de waterketen in stedelijke gebieden te maken kunt krijgen. We ontwikkelen een methode om de belangrijkste risico’s te identificeren en te kwantificeren, rekening houdend met verschillende klimaatscenario’s. Vervolgens ontwikkelen we een database waarin staat met welke maatregelen de risico’s zijn te beheersen.”

future. Research institutions work within the project with technology companies and stakeholders active in the urban water cycle. KWR’s Patrick Smeets leads the ‘Risk Assessment and Risk Management’ component project. Water Cycle Safety Plans “By analogy with the Water Safety Plans for drinking water production,” explains Smeets, “we’re developing Water Cycle Safety Plans. To do so, working with other knowledge institutes, we lay out all the possible risks which the water cycle might be exposed to in urban areas. We first develop

Van elkaar leren

a method of identifying and quantifying the key risks with the different possible climate scenarios in mind. Then we build a database which contains the measures needed to manage the risks.”

“Een van de sterke punten van PREPARED”, zegt Smeets, “is dat eindgebruikers bij het vaststellen van de onderzoeksvragen zijn betrokken. Een ander sterk punt is dat de ontwikkelde kennis en instrumenten in de deelnemende steden worden toegepast. Het raamwerk dat wij ontwikkelen voor de Water Cycle Safety Plans testen we binnenkort in Lissabon en Eindhoven. De opgedane ervaringen gebruiken we vervolgens weer in Oslo en Simferopol.”

Learning from each other “One of the strong features of PREPARED,” says Smeets, “is that end users are involved in defining the research questions. Another of its strengths is that it applies the knowledge and instruments developed in the participating cities. The framework that we’ve created for the Water Cycle Safety Plans will be soon tested in Lisbon and Eindhoven, and the experience we gain there will then be applied in Oslo and Simferopol.”

“Eindgebruikers zijn bij het vaststellen van de onderzoeks vragen betrokken” — Patrick Smeets

Gezond | Healthy water

Kans op Q-koorts via drinkwater is miniem

Bridging Science to Practice

Contact Helena Sales Ortells helena.sales.ortells@kwrwater.nl

TU Delft, RIVM

Chance of getting Q fever via drinking water is minimal

Nederland kampte de afgelopen jaren met ernstige uitbraken van Q-koorts. Door het inademen van lucht waarin de verwekker zat van Q-koorts — de bacterie Coxiella burnetii — werden honderden mensen ziek. KWR onderzocht of mensen de ziekte ook via drinkwater kunnen oplopen.

Over the last few years, the Netherlands struggled with serious outbreaks of Q fever. Hundreds of people became ill after having breathed air containing the Q fever pathogen: the Coxiella burnetii bacterium. KWR has investigated whether people could also get Q fever via drinking water. In the areas affected by Q fever, drinking water is primarily produced using groundwater. This water is aerated to remove undesirable substances. “This is usually done using the ambient

In de gebieden waar Q-koorts heerste, wordt voor de drinkwater productie vooral grondwater gebruikt. Om uit dit grondwater ongewenste stoffen te verwijderen wordt het belucht. “Meestal gebeurt dit met omgevingslucht”, vertelt KWR-onderzoekster Helena Sales Ortells. “Hierbij is er veel contact tussen de lucht en het water. Aangezien niet alle drinkwaterbedrijven de omgevingslucht vooraf filteren, bestaat bij besmette lucht de kans dat de bacterie uiteindelijk in het drinkwater terechtkomt. Mensen zouden dan via het inademen van aerosolen, bijvoorbeeld tijdens het douchen, geïnfecteerd kunnen raken.”

air,” says KWR researcher Helena Sales Ortells. “This means that there is a lot of contact between the air and the water. Since not all drinking water companies pre-filter this ambient air, there is a chance, if the air is contaminated, that the bacterium will end up in the water. People could therefore become infected by inhaling water aerosols, for instance, while taking a shower.” Detailing the steps

Stappen in beeld

KWR studied the probability of a Q fever infection through this pathway. All the steps in the chain of exposure were detailed: from the release

KWR onderzocht hoe groot de kans is op besmetting via deze route. Hiervoor zijn eerst alle stappen, vanaf het vrijkomen van de ziekteverwekkende bacteriën bij een geitenboerderij tot en met het inademen van besmette aerosolen, in beeld gebracht. Vervolgens zijn voor iedere stap gegevens verzameld om de kans te berekenen. Daarbij zijn steeds de meest conservatieve cijfers gebruikt, waardoor de berekende kans op besmetting zeer waarschijnlijk groter uitvalt dan de werkelijke kans.

of the pathogenic bacterium in a goat farm, to the inhalation of the contaminated water aerosols. Data were collected on each of the steps to calculate the probabilities. In this process, conservative figures were used, so that the calculated probability of infection was very likely to be larger than the actual probability. Reducing risk

Risico verlagen

“The chance of becoming infected via drinking water is very small, much smaller than through other pathways of exposure,” explains Sales

Sales Ortells: “De kans op besmetting via drinkwater is uiterst klein in vergelijking met andere blootstellingsroutes, zelfs als de afstand tussen de besmette stal en het pompstation, waar de lucht wordt ingenomen, minder dan een kilometer is. En als waterbedrijven efficiënte HEPA-luchtfilters toepassen, kunnen ze het risico nog eens met 99,95% verlagen.”

Ortells, “even if the distance between the contaminated stable and the pumping station, where the air is collected, is less than one kilometre. And if the water companies make use of efficient HEPA air filters, they can reduce the risk down to 99.95%.”

Laboratorium voor Materialenonderzoek en Chemische analyse Contact Ton van Leerdam ton.van.leerdam@kwrwater.nl

Onderzoeksfaciliteiten Laboratorium voor Materialenonderzoek en Chemische analyse · Migratieonderzoek van kunststoffen en materialen (voor het Kiwa-keurmerk worden kunststof leidingsystemen getest; daarnaast onderzoek naar eisen en beproevingsmethoden voor normalisatie); · analyse van organische parameters zoals bestrijdingsmiddelen, biociden, humane en veterinaire geneesmiddelen en metabolieten, opiumwet middelen, zoals cocaïne, glucocorticoïden, zoals prednison, nitrosoamines en vluchtige stoffen; Ton van Leerdam — teamleider | team leader

· breed screenend onderzoek van de chemische waterkwaliteit met onder andere UV-absorptie, gaschromatografie, vloeistofchromatografie, accurate massaspectrometrie (Orbitrap) en inductief gekoppeld plasma massaspectrometrie (ICP-MS); · anorganische analyses met behulp van ionchromatografie, spectrofoto metrie, natchemische methoden en ICP-MS; · specialistisch onderzoek, zoals karakteriseren van kunststoffen en bepaling

Piet Speksnijder — senior onderzoeker | researcher

van de zuurstofdiffusie in kunststofleidingen; · organoleptische bepalingen (geur- en smaakonderzoek met behulp van proefpersonen); · ringonderzoeken (voor meer dan 100 parameters). Research facilities: Materials Research and Chemical Analysis Laboratory

· research into synthetic substances and materials (tests are conducted for Kiwa certification; in addition, research is carried out on the requirements and testing methods for certification);

· analysis of organic parameters e.g. pesticides, biocides, human and veterinary pharmaceutical compounds and metabolites, drugs regulated substances such as cocaine, glucocorticoids such as prednisone, nitrosamines en volatile compounds;

· broad screening of the chemical water quality with different techniques e.g. UV-absorption, gas chromatography, liquid chromatography, accurate mass spectrometry (Orbitrap) and inductively coupled plasma mass spectrometry (ICP-MS);

· inorganic analyses with the use of ion chromatography, spectrophotometry, wet-chemical methods and ICP-MS;

· s pecialty research such as characterizing of synthetic substances and materials and determination of oxygen diffusion of synthetic pipes and tubing;

· organoleptic determination (odour and taste research using test subjects); · collaborative studies (for more than 100 parameters).

Gezond | Healthy water

Rioolwater weerspiegelt drugsgebruik

Het Nederlandse oppervlaktewater bevat (resten van) drugs en metabolieten ervan. Dat blijkt uit een onderzoek van KWR en RIVM. De drugs komen via urine en ontlasting in het rioolwater terecht en worden slechts gedeeltelijk verwijderd in afvalwater zuiveringsinstallaties, die lozen op het oppervlakte water. In drinkwater worden de meeste drugs niet aangetroffen, met uitzondering van barbituraten in lage concentraties. Vrachten van een aantal geneesmiddelen in de Rijn bij Lobith; A:antibiotica, B: beta blokkers, C: cholesterolverlagers, D, anti-epileptica, E: pijnstillers/ ontstekingsremmers, F: Röntgencontrastvloeistoffen

kg/day

100

1 B

hy dr oEr

y Cl thr ar om it y C hr ci Ro lin om n A Su xi da yc lfa th my in m ro c Tr et my in im ho ci et xa n ho zo A p l M te rim et no op lo Pe r l nt So olo ox ta l B Cr e ify lo ab za ll l am fib ine a ra Ib zep te Io xi D up in ta i ro e la clo fe m fe n in n i a Io c a c pr ci o d Io mi Am Io he d id x ot Io me ol ri pa pr zo m ol ïn id ic ol ac id

Daily loads in the river Rhine at Lobith of a selection of pharmaceuticals; A:antibiotics, B: beta blockers, C: lipid regulators, D, anti epileptics, E: analgaesics/anti inflammatory drugs, F: X-ray contrast media

Bridging Science to Practice

Contact Pim de Voogt pim.de.voogt@kwrwater.nl

RIVM, Europees Centrum voor Monitoring van Drugs en Drugsmisbruik (ECMDDA, Lissabon)

“Op basis van drugs concentraties in het influent van een rioolwaterzuiverings installatie kun je uitspraken doen over het drugsgebruik.” — Pim de Voogt

Een aantal jaren geleden maakten wetenschappelijke artikelen melding van drugs in het oppervlaktewater. Dat leidde tot de vraag of deze stoffen ook in het drinkwater kunnen doordringen. KWR en het RIVM besloten hiernaar onderzoek te doen.

Sewage water reflects illegal drug use KWR and RIVM research shows that Dutch surface waters contain (residues of ) illegal drugs and their metabolites. The drugs end up in the sewage water from human excretion and are only partly removed in

Geen gezondheidsrisico

wastewater treatment plants, which then discharge their effluent into surface waters. Most illegal drugs are not found in drinking water, with the exception of barbiturates at low concentrations.

Uit het onderzoek blijkt dat vier groepen stoffen, die als drug gebruikt kunnen worden, in het oppervlaktewater voorkomen: slaap- en kalmeringsmiddelen (denk aan valium), cocaïne, opiaten zoals methadon en MDMA (extasy). KWR-onderzoeker en UvAhoogleraar Pim de Voogt: “In drinkwater hebben we deze stoffen niet teruggevonden, met uitzondering van uiterst lage concentraties slaapmiddelen. Die vormen geen gezondheidsrisico.”

In recent years, scientific studies have reported the presence of illegal drugs in surface water. This led people to ask whether these substances could also turn up in drinking water. KWR and RIVM decided to investigate the matter. No health risk The research showed that four groups of substances turn up in surface water: soporifics and sedatives (e.g., valium), cocaine, opiates, like metha-

Drugsgebruik

done, and MDMA (ecstasy). KWR principal researcher and University of Amsterdam professor Pim de Voogt notes that they “did not observe these substances in drinking water, with the exception of extremely low concen-

Het onderzoek heeft inzicht opgeleverd in de route van ‘gebruiker’ naar oppervlaktewater en in de gebruikte hoeveelheden. De Voogt: “Als je weet welke omzettingen in het menselijk lichaam en het riool plaatsvinden, kun je op basis van drugsconcentraties in het influent van een rioolwaterzuiveringsinstallatie uitspraken doen over het drugsgebruik. Voor drugsonderzoekers en opsporingsinstanties is dat relevante informatie, omdat de huidige gegevens over omvang van het drugsgebruik gebaseerd zijn op vragenlijsten en enquêtes waarvan de uitkomsten met behoorlijke onzekerheden behept zijn.”

Ecologische effecten

trations of some soporifics, which do not present a health risk.” Illegal drug use The research provided insight into the route of the substances from the ‘user’ to the surface water, and into the quantities of illegal drugs being used. “If you know,” says De Voogt, “what sort of transformations the drugs undergo in the human body and in the sewer, you can, on the basis of the drug concentrations in the influent at the wastewater treatment plants, say certain things about drug use. This is important information for drug abuse researchers and crime investigators, because the current data regarding the extent of illegal drug use are based on questionnaires and surveys that are riddled with uncertainties.”

Drugsresten in het oppervlaktewater kunnen, net als geneesmiddelen, ongewenste ecologische effecten hebben. Uit ecologisch oogpunt pleit De Voogt er daarom voor te onderzoeken hoe geneesmiddelen en drugs uit rioolwater zijn te verwijderen.

Ecological impact Residues of illegal drugs in surface waters can, just like pharmaceuticals, have an undesirable ecological impact. It is because of these ecological considerations that De Voogt calls for research into how pharmaceuticals and illegal drugs can be removed from sewage water and drinking water sources.

40 Marjolijn Woutersen — onderzoeker | scientific researcher (→ p. 42)

Pim de Voogt — hoogleraar Milieuchemie | professor Environmental Chemistry (→ p. 38)

Team Chemische Waterkwaliteit en Gezondheid | Chemistry Contact Pim de Voogt pim.de.voogt@kwrwater.nl

Minne Heringa — teamleider | team leader

Cindy de Jongh — onderzoeker | scientific researcher (→ p. 47)

Vooruitstrevend | advanced water

Toxische stoffen detecteren met bacteriën

KWR ontwikkelt een nieuwe biosensor voor het monitoren van oppervlaktewater waaruit drinkwater wordt gemaakt. De sensor werkt met bacteriën die licht uitstralen als hun omstandigheden verslechteren. Door de hoeveelheid licht continu te meten, zijn veranderingen in de waterkwaliteit snel waar te nemen.

Een close-up van de meetkamer waarin de bacteriën worden blootgesteld aan water. De bacteriën zijn geïmmobiliseerd in een sol-gel op de punt van een optische fiber. A close-up of the measurement chamber in which the bacteria are exposed to water. The bacteria are immobilized in a sol-gel on the tip of an optical fibre.

Poster prijs Marjolijn Woutersen heeft voor haar posterpresentatie ‘A new flow-through

Poster Prize

sensor based on luminescent bacteria’ over dit onderzoek de tweede prijs

Marjolijn Woutersen’s poster presentation on this research — entitled ‘A new

gewonnen tijdens de ‘International Conference Water Contamination

flow-through sensor based on luminescent bacteria’ — won the second prize at the

Emergencies: monitoring, understanding, acting’ in Mülheim an der Ruhr

‘International Conference Water Contamination Emergencies: monitoring,

van 11 tot 13 oktober 2010.

understanding, acting’ in Mülheim, which took place from 11 to 13 October 2010.

Bridging Science to Practice

Contact Marjolijn Woutersen marjolijn.woutersen@kwrwater.nl

2M Engineering, the Ben Gurion University of the Negev, Evides, Microlan, Photonis, Vitens, Vrije Universiteit Amsterdam, Wetsus

“Met dit soort sensoren kunnen bedrijven straks veel sneller specifieke verontreinigingen waarnemen en zonodig hun waterinname stoppen.” — Marjolijn Woutersen

Bestaande real-time monitoringsystemen voor het opsporen van toxische stoffen in drinkwaterbronnen hebben beperkingen. Ze ‘vertellen’ niet welke typen stoffen zijn aangetroffen en reageren niet op alle stoffen die voor mensen relevant zijn. Om daarin verandering te brengen, ontwikkelt KWR een sensor die werkt met genetisch gemodificeerde bacteriën. Onderzoekster Marjolijn Woutersen: “We gebruiken E.coli bacteriën die zo zijn gemanipuleerd dat ze licht uitstralen wanneer ze in aanraking komen met een specifieke groep toxische stoffen. Er zijn stammen die specifiek reageren op DNAschade, eiwitschade of op de aanwezigheid van bepaalde zware metalen.”

Using bacteria to detect toxic compounds KWR is developing a new biosensor to monitor the surface water used to produce drinking water. The sensor works with bacteria that emit light when their environment deteriorates. By continuously measuring the amount of light, any changes in the water quality can be quickly detected. Existing real-time monitoring systems that trace toxic compounds in drinking water sources have their limitations. They don’t ‘reveal’ what type of compounds they detect, and they don’t react to all the compounds that are relevant to humans. To change this, KWR is developing a sensor that uses genetically modified bacteria. “We use E. coli bacteria,” says researcher

Prototype

Marjolijn Woutersen, “that have been modified in such a way that they emit light when they come into contact with a specific group of toxic compounds. There are strains that react specifically to DNA damage, to

Inmiddels heeft KWR een prototype gebouwd en doet daarmee laboratoriumexperimenten. Het instrument bestaat uit een meetkamer waar de onderzoekers water doorheen laten stromen. In deze kamer zit een glasfiber met op de punt een gel waarin de gemodificeerde bacteriën zijn geplaatst. Verder zijn er een lichtsensor, voorzieningen om voedingsstoffen toe te dienen, de zuurgraad, temperatuur en doorstroomsnelheid te regelen en controlemetingen te doen.

protein damage or to the presence of certain heavy metals.” Prototype KWR has already built a prototype, which is being used in laboratory experiments. The instrument consists of a measuring chamber through which the researchers let the water flow. The chamber contains a glass fibre, on the point of which a gel has been placed containing the modified bacteria. There is also a light sensor, a means of administering nutrients, and a

Inname stoppen De gebruikte bacteriestammen blijken in het laboratorium binnen enkele uren te reageren op de toegevoegde verontreinigingen. De komende tijd doet KWR vervolgexperimenten en praktijkproeven. Als die goed verlopen, verwacht Woutersen grote belangstelling van de drinkwaterbedrijven: “Met dit soort sensoren kunnen bedrijven straks veel sneller specifieke verontreinigingen waarnemen en zonodig hun waterinname stoppen. Gezien de reactietijd van de bacteriën moeten de sensoren natuurlijk wel voldoende ver stroomopwaarts van hun innamepunt worden geplaatst.”

mechanism to adjust the acidity, temperature and velocity, and to conduct control measurements. Stop the intake The bacteria strains being used react within a few hours to the administered contaminants. In the near future, KWR will carry out follow-up experiments and large-scale tests. If these go well, Woutersen expects a great deal of interest from the drinking water companies. “This kind of sensor will soon allow the companies to detect specific contaminants much faster and, if necessary, stop their water intake. In view of the reaction time of the bacteria, the sensors will naturally have to be placed sufficiently upstream from the intake point.”

Harm Veenendaal — teamleider | team leader

Anita van der Veen-Lugtenberg — analist | analyst

Daniëlle van der Linde — analist | analyst

Laboratorium voor Microbiologie Contact Harm Veenendaal harm.veenendaal@kwrwater.nl

Onderzoeksfaciliteiten Laboratorium voor Microbiologie · biologische stabiliteit (bijvoorbeeld met de Anke Brouwer — coördinator | coordinator

biofilmmonitor of door bepaling van assimileerbaar organisch koolstof AOC of ATP); · pathogenen (Cryptosporidium, Giardia, Campylobacter, E.coli O157, adenovirus, influenza-virus en indicator-organisme · kweekmethoden, microscopie, flow cytometrie en moleculair biologische methoden (qPCR); · toxicologie (Ames- en UMU-testen voor mutageniteit); n (E. coli, bacteriofagen, Clostridium sporen); · microbiologisch onderzoek van materialen die bij de behandeling en distributie in aanraking komen met het drinkwater; · alle wettelijk voorgeschreven microbiologische analyses van drinkwater.

45 Research facilities: Microbiology Laboratory · biological stability (for example, with the biofilm monitor or by determination of the assimilable organic carbon AOC or ATP); · pathogens (Cryptosporidium, Giardia, Campylobacter, E.coli 0157, adenovirus, influenza virus) and indicator organisms (E. coli, bacteriophagen, Clostridium spores); · culture methods, microscopy, flow cytometry and molecular biology methods (qPCR); · toxicology (Ames and UMU tests for mutagenicity); · microbiological research into materials that come into contact with drinking water during its treatment and distribution; · all legally prescribed microbiological analyses of drinking water.

Ronald Italiaander — analist | analyst

Gezond | Healthy water

Contact Gertjan Medema gertjan.medema@kwrwater.nl

Watercyclus en waterziektes Gertjan Medema, Chief Science Officer bij KWR, hield op 28 mei 2010 zijn oratie als hoogleraar Water en Gezondheid aan de TU Delft.

Water cycle and water diseases Gertjan Medema, Chief Science Officer at KWR, gave his inaugural lecture as Water and Health professor at Delft University of Technology on 28 May 2010. The title of his lecture, ‘Water Cycle and Water Diseases,’ offers a clear indication of what Medema wants to dedicate his

De titel van Medema’s intreerede — ‘Watercyclus en Waterziektes’ — geeft goed aan waar hij zich op wil toeleggen in zijn hoogleraarschap. “De vraag hoe ziekteverwekkers zich kunnen verspreiden via de watercyclus en welke barrières effectief zijn in het stoppen van deze verspreiding, vormt de kern van mijn vakgebied Water & Gezondheid”, aldus Medema.

professorship to. “The question of how pathogens can spread through the water cycle, and what barriers are effective in blocking this process, is the core of my field of specialisation: Water & Health,” he says. “The words water cycle and water diseases are closely connected: one small slip-up and you’ve got water diseases rather than water cycle. Thanks to quantitative microbiological risk analysis we have the instruments we need to assess water system safety and to improve the level of this safety.” But the construction of a healthy water cycle, for Medema, goes beyond his own research: “Our professional and social task is to achieve the best possible

“Watercyclus en waterziektes zijn twee woorden die erg dicht tegen elkaar aanliggen. Een kleine ontsporing en je hebt niet watercyclus, maar waterziektes. Met kwantitatieve microbiologische risicoanalyse hebben we een instrumentarium in handen om de veiligheid van watersystemen te beoordelen en die veiligheid te verbeteren.” Het meebouwen aan een gezonde watercyclus, ziet Medema breder dan alleen zijn eigen onderzoek: “Het is onze professionele en maatschappelijke opdracht om de kennis die beschikbaar is, zo goed mogelijk in de praktijk toe te passen.”

practical application of the knowledge we have at our disposal.”

Contact Mirjam Blokker mirjam.blokker@kwrwater.nl

Promotie Mirjam Blokker Mirjam Blokker promoveerde op 15 oktober 2010

Mirjam Blokker Doctorate

aan de TU Delft op het simulatiemodel SIMDEUM

On 15 October 2010, Mirjam Blokker was awarded her doctorate from Delft University

met haar proefschrift ‘Stochastic water demand

of Technology for her SIMDEUM simulation model and her thesis entitled ‘Stochastic

modelling for a better understanding of hydraulics

water demand modelling for a better understanding of hydraulics in water distribution

in water distribution networks’. Met behulp van

networks.’ With the SIMDEUM drinking water demand model a drinking water

het waterverbruikmodel SIMDEUM kan een drink-

distribution network can be modelled in minute detail. This leads to useful information,

waterleidingnet tot in de kleinste details worden

for example, on the impact of changes in behaviour and water-saving measures on water

gemodelleerd, wat nuttige informatie oplevert

demand, and thus on the hydraulic conditions and the water quality in the drinking

over bijvoorbeeld de effecten van gedragsverandering en besparende maatregelen op het waterverbruik en daarmee op de hydraulische omstandig heden en de waterkwaliteit in het leidingnet.

water distribution network.

Bridging Science to Practice

Contact Nellie Slaats nellie.slaats@kwrwater.nl

Team Waterinfrastructuur Water Infrastructure Mirjam Blokker — onderzoeker | scientific researcher (→ p. 48)

Nellie Slaats — teamleider | team leader Jan Vreeburg — principal researcher (→ p. 27)

Irene Vloerbergh — onderzoeker | scientific researcher (→ p. 83)

Gezond | Healthy water

Dag 1

Monster 1PAK Sectie eenzijdig voeden

Dag 3

Monster 3PAK

Dag 8

Spuien 0,35 m/s Monster 8PAKOPM Spuien 1 m/s Monster 8PAKSPUI

Dag 10

Monster 10PAK

Dag 15

Drukloos maken Buisdeel uitnemen Afspuien Monster 15PAK

Dag 17

Monster 17PAK

Tijdschema van de monsterneming. Time schedule of the sampling programme.

Bitumen coatings vergen oplettendheid Eind 2009 werd een drinkwaterbedrijf geconfron teerd met geurklachten van klanten na onderhoud aan het distributienet. Polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK) uit een bitumen leiding coating bleken de oorzaak. Aangezien PAK kanker verwekkend kunnen zijn, startte KWR meteen een landelijk onderzoek.

Bitumen coatings call for caution In late 2009, a drinking water company was faced with customer complaints related to odour after maintenance on the water distribution network. Polycyclic Aromatic Hydrocarbons (PAHs) from the pipe coating seemed to be the cause. Since PAHs can be carcinogenic, KWR began a country-wide study. Up until the early 1980s, steel and cast iron pipes, coated on the inside with bitumen or coal tar, were used in the drinking water distribution networks. These coatings can release PAHs which could

Bridging Science to Practice

Contact Mirjam Blokker mirjam.blokker@kwrwater.nl Cindy de Jongh cindy.de.jongh@kwrwater.nl

PWN, Waternet, Dunea, Oasen, Evides, WML, Brabant Water, Vitens, WMD, Waterbedrijf Groningen, drinkwaterlaboratoria, RIVM, VROM Inspectie

“We adviseren voortaan PAKmetingen te doen na ingrepen in het distributienet.” — Cindy de Jongh

Tot begin jaren ’80 zijn voor het drinkwaterdistributienet stalen en gietijzeren leidingen gebruikt, aan de binnenkant bekleed met een coating van bitumen of koolteer. Uit deze coatings kunnen PAK vrijkomen die zich hechten aan slibdeeltjes in de leidingen. Onder normale omstandigheden levert dit geen problemen op: drinkwaterbedrijven treffen geen of uiterst lage concentraties PAK in hun drinkwater aan.

attach to sediment particles in the mains. This is not an issue under normal conditions, and drinking water companies detect no, or extremely low, concentrations of PAHs in their drinking water. 120 measurement locations KWR researcher, Mirjam Blokker, assumed that higher PAH concentrations occur when particles

120 meetlocaties

are resuspended or during maintenance, for example the replacement of a part of a water main. “To test this assumption we conducted measurements

KWR-onderzoeker Mirjam Blokker vermoedde dat verhoogde PAKconcentraties ontstaan bij het opwervelen van slibdeeltjes en bij ingrepen zoals het vervangen van een stuk leiding. “Om dit vermoeden te toetsen hebben we op 120 locaties metingen gedaan. We namen watermonsters onder normale omstandigheden, na het spuien van het distributienet en na het uitnemen van een leidingdeel.”

at 120 locations. We took water samples under normal operational conditions, after flushing the distribution network, and after the removal of a mains part.” Not harmful The research confirmed that under normal conditions no or extremely low PAH concentra-

Niet schadelijk

tions occurred. Higher concentrations were indeed detected after network flushing — which involves a much higher flow velocity — and when part of a

Het onderzoek bevestigt dat er normaal gesproken geen of uiterst lage PAK-concentraties voorkomen. Na het spuien — waarbij de stroomsnelheden veel hoger zijn — en het uitnemen zijn wel verhoogde concentraties gemeten. Bij dertig tot veertig procent van de monsters waren de concentraties een paar dagen hoger dan het Waterleidingbesluit toestaat. Uit een risicobeoordeling door het RIVM blijkt dat deze normoverschrijdingen niet schadelijk zijn voor de volksgezondheid.

main is removed. In thirty to forty percent of the samples the concentrations were, for a couple of days, higher than permitted by the Drinking Water Directive. A risk assessment conducted by RIVM showed that this exceedance of the permitted levels was not harmful to public health. PAH measurements “That is of course reassuring,” says KWR toxicolo-

PAK-metingen

gist Cindy de Jongh. “But this does not deny the fact that high concentrations are undesirable, and that the drinking water companies have to

“Natuurlijk is dat geruststellend”, stelt KWR-toxicoloog Cindy de Jongh. “Het neemt niet weg dat verhoogde concentraties ongewenst zijn en drinkwaterbedrijven overschrijdingen goed in de gaten moeten houden. Daarom adviseren we hen voortaan PAK-metingen te doen na ingrepen in het distributienet.”

be aware of exceedances. For this reason we now recommend that PAH measurements be made following work on the distribution network.”

EfficiĂŤnt | Efficient water

Contact Kees Roest kees.roest@kwrwater.nl

TU Delft, Hydration Technology Innovations, Triqua Waternet

Hoogwaardig water terugwinnen uit afvalwater

KWR ontwikkelt een nieuwe methode voor afvalwaterzuivering: sewer mining. Met forward osmosis wordt schoon water uit het afvalwater gewonnen, waarna het resterende, geconcentreerde organische materiaal wordt vergist. Het vrijkomende biogas voorziet grotendeels in de energieÂbehoefte van deze zuiveringsmethode.

Bridging Science to Practice

“Sewer mining biedt de mogelijk heid om hoogwaardig water te ‘oogsten’ uit afvalwater, wat vooral in droge gebieden aantrekkelijk is” — Kees Roest

“De gangbare methode voor de verwerking van afvalwater is aërobe zuivering”, vertelt onderzoeker Kees Roest. “Hierbij wordt het water intensief belucht, wat veel energie vergt. Wij werken nu aan een methode die niet alleen energie-efficiënter is, maar ook nog eens schoon water oplevert.”

Recovering valuable water from wastewater KWR is developing a new waste water treatment method: sewer mining. By means of forward osmosis, clean water is recovered from wastewater, after which the remaining, concentrated organic material is fermented. The biogas that is then released is used to meet most of the energy needs

Concentreren

of this treatment method. “The usual method used to process waste water is aerobic treatment,” says

“De essentie van sewer mining is het concentreren van de organische stoffen. Met een nieuwe membraantechniek — forward osmosis — onttrekken we een fors deel van het water. Een speciaal membraan scheidt het afvalwater van een osmotische oplossing. De zouten in deze oplossing trekken het water door het membraan. De geconcentreerde stroom afvalstoffen die je overhoudt, is uitstekend te vergisten. Het vrijkomende biogas gebruiken we weer om de zouten uit de verdunde osmotische oplossing terug te winnen.”

researcher Kees Roest. “This involves intensively aerating the water, which requires a lot of energy. We are now working on a method that is not only more energy-efficient, but also produces clean water.” Concentrating “The essence of sewer mining,” explains Roest, “is the concentration of organic substances. Using a new membrane technique — forward osmosis — we extract a considerable amount of the water. A special membrane separates the waste water from an osmotic solution. The salts in this

Optimale aanpak

solution attract the water through the membrane. The concentrated stream of waste substances that remain behind is excellent for fermentation purposes; we then use the released biogas to recover the salts from the

KWR doet laboratoriumexperimenten om tot een optimale aanpak te komen. De onderzoekers kijken naar de vervuiling van de membranen, gaan na hoe ze het organisch materiaal het beste kunnen vergisten en zoeken de meest efficiënte manier om zouten terug te winnen. Hoewel de methode nog niet is uitontwikkeld, verwacht Kees Roest er veel van. “Sewer mining biedt de mogelijkheid om hoogwaardig water te ‘oogsten’ uit afvalwater, wat vooral in droge gebieden aantrekkelijk is, en in afgelegen gebieden waar geen centrale waterzuivering is.”

diluted osmotic solution.” Optimal approach KWR is conducting laboratory experiments to determine the optimal approach. The researchers study the membrane fouling, work out how they can best ferment the organic material, and look for the most efficient means of recovering the salt. Even if the method is not yet fully developed, Kees Roest has great expectations for it. “Sewer mining presents the possibility of ‘harvesting’ valuable water from waste water. This will be of particular interest in arid areas, and in remote zones where there is no central water treatment.”

Efficiënt | Efficient water

Contact Kees Roest kees.roest@kwrwater.nl

Waternet, TU Delft, HTI, Triqua

Waterinnovatieprijs voor Sewer Mining concept De AGV-waterinnovatieprijs 2010 van het Waterschap Amstel, Gooi en Vecht is gewonnen door KWR met een projectvoorstel over Sewer Mining. Vooral in droge gebieden kan de techniek van het ‘oogsten’ van hoogwaardig industriewater uit rioolwater voorzien in de decentrale waterbehoefte. Het KWRteam nam de prijs op 20 april in ontvangst tijdens een feestelijke avond in

wastewater

De Rode Hoed in Amsterdam. KWR-onderzoekers Emile Cornelissen en Kees Roest bedachten eind 2008 het idee voor het duurzame Sewer Mining. Met steun van het KWR Funderend Onderzoeksprogramma (zie pagina 18, ‘verbreden en verdiepen in onderzoek’) konden ze het project uitwerken. Begin 2010 werd, samen met de partners, een subsidieaanvraag ingediend

bij AgentschapNL voor een internationale InnoWATOR-subsidie. Deze subsidie is toegekend, waardoor twee promovendi kunnen werken aan het Sewer Mining project.

FO fine sieving

Water innovation award for Sewer Mining concept The 2010 AGV Water Innovation Award of the Water Board Amstel, Gooi and Vecht was won by KWR for its Sewer Mining project proposal. Arid areas in particular can make use

reconcentration system

of this technique of ‘harvesting’ valuable industrial water from sewage water to meet decentralised water needs. The KWR team accepted the award on 20 April during a festive evening at the De Rode Hoed in Amsterdam. In late 2008, KWR researchers Emile Cornelissen and Kees Roest came up with the idea of sustainable Sewer Mining. Thanks to the support of KWR’s basic research programme (see page 18, ‘Deepen and broaden research’) they were able to further elaborate the project. In the beginning of 2010, KWR

retentate

concentrated sewage

and its partners submitted a subsidy application to AgentschapNL for an international InnoWATOR grant. Thanks to the application’s approval, two doctoral students are currently working on the Sewer Mining project.

high quality water

dry anaerobic digestion

anaerobic digestion digestate

renewable energy V.l.n.r. | from left to right: Emile Cornelissen, Jan Post, Jan Hofman, Kerusha Lutchmiah, Danny Harmsen, Jos Boere

Bridging Science to Practice

Contact Marthe de Graaff | marthe.de.graaff@kwrwater.nl

Promotie Marthe de Graaff Nieuwe, duurzame sanitatiesystemen maken het

Marthe de Graaff Doctorate

mogelijk om energie en bruikbare stoffen uit huis-

New, sustainable sanitation systems allow for the recovery of energy and reusable

houdelijk afvalwater terug te winnen, namelijk door

resources from domestic wastewater, by dividing the wastewater into black and grey

het scheiden van afvalwater in zwart en grijs water.

water. In addition, they lead to drinking water savings of about 25%. This proposition

Bovendien kan zo ongeveer 25% aan drinkwater

was the basis of Marthe de Graaff’s thesis, entitled ‘Resource recovery from black water,’

worden bespaard. Op deze stelling promoveerde

for which she was granted a doctorate from Wageningen University. De Graaff

Marthe de Graaff op 16 april 2010 met haar proef-

conducted her research at Wetsus, and has worked at KWR since 1 January 2010.

schrift ‘Resource recovery from black water’ aan de Wageningen Universiteit. De Graaff werkt sinds 1 januari 2010 bij KWR en deed haar onderzoek bij Wetsus.

Eredoctoraat Mark van Loosdrecht

Contact Mark van Loosdrecht mark.van.loosdrecht@kwrwater.nl

Mark van Loosdrecht, senior onderzoeker bij KWR

Mark van Loosdrecht Honorary Doctorate

en hoogleraar aan de Technische Universiteit Delft,

On 20 November 2010, Mark van Loosdrecht, Senior Researcher at KWR and professor at

ontving op 20 november 2010 een eredoctoraat van

Delft University of Technology, was awarded an honorary doctorate from ETH Swiss

de Zwitserse Technische Universiteit ETH Zürich.

Federal Institute of Technology Zurich. Van Loosdrecht received the doctorate for his

Van Loosdrecht kreeg het doctoraat vanwege zijn

“outstanding contributions in the field of environmental biotechnology and for his

“uitstekende prestaties op het gebied van de milieu-

numerous transformations of scientific knowledge into practical treatment techniques,

biotechnologie en voor de talrijke omzettingen van

particularly in the area of wastewater treatment technologies,” according to ETH Zurich.

wetenschappelijke kennis in praktische zuiverings-

Van Loosdrecht received his doctorate from Wageningen Agricultural University and, in

technieken, in het bijzonder op het gebied van afvalwaterzuivering”, aldus

1999, was appointed professor at Delft University of Technology. In this capacity, he was

de ETH. Van Loosdrecht promoveerde aan de Landbouw Universiteit

involved at the inception of several new developments in the area of wastewater

Wageningen en werd in 1999 aan de Technische Universiteit Delft tot hoog-

treatment, in which energy-saving and compactness were of central importance. Mark

leraar benoemd. In die functie heeft hij aan de wieg gestaan van vele nieuwe

van Loosdrecht’s concepts and inventions have resulted in many practical systems,

ontwikkelingen op het gebied van afvalwaterzuivering, waarbij energiebe-

patents and hundreds of scientific publications. Van Loosdrecht was earlier awarded the

sparing en compactheid altijd centraal hebben gestaan. De concepten en

2007 Dow Energy Prize and the 2008 IWA Grand Award from the International Water

vindingen van Mark van Loosdrecht hebben geleid tot vele praktijksystemen,

Association.

patenten en honderden wetenschappelijke publicaties. Eerder won Van Loosdrecht al de Dow Energieprijs 2007 en de 2008 IWA Grand Award van de International Water Association.

Contact Bas Wols | bas.wols@kwrwater.nl

Promotie Bas Wols Betere reactoren voor de desinfectie van drink

Bas Wols Doctorate

water, dankzij de combinatie van modelleren en

Better reactors for the disinfection of drinking water, thanks to a combination of

experimenteren. Op dat onderwerp promoveerde

modelling and experimentation. That was the subject for which Bas Wols was awarded

Bas Wols op 21 juni 2010 aan de TU Delft (faculteit

his doctorate from Delft University of Technology (faculty of Civil Engineering and

Civiele Techniek en Geowetenschappen) met zijn

Geosciences) with a thesis entitled ‘CFD in drinking water treatment.’ Wols carried out

proefschrift ‘CFD in drinking water treatment’.

his research partly at Delft and partly at KWR, and was the first to receive his doctorate

Wols voerde zijn onderzoek deels bij de TU Delft

within the TTI-W KWR project (see page 78).

en deels bij KWR uit en was de eerste die binnen het project TTI-W KWR (zie ook pagina 78) promoveerde.

Vooruitstrevend | Advanced water

Onderzoek voor de industrie

Contact Danny Traksel danny.traksel@kwrwater.nl

“Binnen dit project onderzoeken we in welke situaties hergebruik van afvalwater kansrijk is.” — Danny Traksel

Evides Industriewater designed, constructed and operates the Demi Water Plant (DWP) for the port chemical industries in Rotterdam using AiRO technology developed by KWR.

Bridging Science to Practice

KWR voert sinds 2006 het Onderzoeksprogramma Industrie & Water (OPIW) uit. De eerste jaren deed KWR vooral onderzoek voor industriële eind gebruikers. Inmiddels zijn ook andere probleem eigenaren bij het onderzoek betrokken en richt het programma zich naast industriewater steeds meer op de gehele waterketen. Veel onderzoek gaat over waterhergebruik.

Research for industry Since 2006, KWR has conducted the Industry & Water Research Programme (OPIW). Over the first few years, KWR carried out its research primarily for industrial end users. In the meantime, other problem owners have become involved in the research, so that the programme, apart from industrial water, is increasingly focused on the entire water cycle. A great deal of the research concerns water reuse. The impetus behind the establishment of OPIW was the need felt by industrial companies for collaborative research for industry. In the beginning the research was directed at answering general

Aanleiding voor de start van OPIW was de behoefte van industriële bedrijven aan gezamenlijk onderzoek voor de industrie. In het begin waren de onderzoeken gericht op de beantwoording van generieke vraagstukken rond industriewater, zoals ‘hoe kunnen bedrijven zorgen voor biologische stabiliteit in leidingnetten en koeltorens?’ En ‘welke mogelijkheden biedt brak grondwater als bron voor proceswater?’

questions concerning industrial water, for instance: ‘How can companies ensure biological stability in mains networks and cooling towers?’ and ‘What possibilities does brackish groundwater offer as a source for process water?’ Success factors Danny Traksel — leader of what is now called

Succesfactoren

the KWR Industry, Wastewater & Reuse team — notes that currently other water-cycle parties also participate in the research: drinking water

Volgens Danny Traksel — teamleider van wat ondertussen KWR Industrie, Afvalwater & Hergebruik heet — participeren inmiddels ook andere partijen in de keten — drinkwaterbedrijven, waterschappen en overheden — in de onderzoeksprojecten. Een voorbeeld is het project ‘kritieke succesfactoren voor het hergebruik van PWZI/RWZI effluent als koel- of proceswater’.

companies, waterboards and government entities. An example of a project of this kind is ‘critical factors for the reuse of wastewater treatment plant effluents as cooling and process water.’ “In this project,” explains Traksel, “we investi-

Traksel: “Binnen dit project onderzoeken we in welke situaties hergebruik van afvalwater kansrijk is. Dat doen we samen met bedrijven uit de chemische industrie, staalproducenten, de voedingsmiddelensector en met waterschappen en drinkwater bedrijven. We kijken zowel naar technologische, als economische, juridische en sociaal-culturele aspecten.”

gate the conditions under which wastewater reuse offers good prospects. We work together with companies in the chemical, steel and food industries, as well as with waterboards and drinking water companies. Our work encompasses the technological as well as the economic, legal and social-cultural aspects.”

Van elkaar leren

Learning from each other Traksel emphasises that KWR strives in every

Traksel benadrukt dat KWR bij ieder project ernaar streeft om meerdere partijen te laten meedoen: “We hechten sterk aan deel nemers uit verschillende sectoren. We zijn er namelijk van overtuigd dat partijen veel van elkaar kunnen leren.”

project to involve several participating parties. “It is important for us to have participants from different sectors, because we believe that the parties can learn a lot from each other.”

Vooruitstrevend | Advanced water

Marthe de Graaff — onderzoeker | scientific researcher (→ p. 53)

Frank Oesterholt — onderzoeker | scientific researcher

Team Industrie, Afvalwater & Hergebruik | Industry, Wastewater & Reuse

Kees Roest — onderzoeker | scientific researcher (→ p. 50)

Danny Traksel — teamleider | team leader (→ p. 54)

Contact Danny Traksel danny.traksel@kwrwater.nl Eind 2010 heeft KWR binnen de kennisgroep

Industry, Wastewater & Reuse team

Watertechnologie de teams Industrie & Water en

In late 2010, KWR decided to integrate two of the teams

Afvalwater & Hergebruik geïntegreerd tot één

within the Water Technology Knowledge Group —

team: Industrie, Afvalwater & Hergebruik (IAH).

namely, the Industry & Water and Wastewater & Reuse

Dit nieuwe team verenigt kennis van de waterke-

teams — into a single team: Industry, Wastewater

ten in zijn geheel en is, naast industriële eindge-

& Reuse (IWR). This new team agglomerates knowledge

bruikers, nu ook gericht op waterschappen en

about the water cycle as a whole and is, apart from

drinkwaterbedrijven. Het team IAH wil een voor-

industrial end-users, also directed at waterboards and

aanstaande rol spelen in de ontwikkeling en

drinking water companies. Team IWR wants to play a

implementatie van technologische kennis in de

prominent role in the development and implementation

waterketen. Daarbij zijn toegepast onderzoek en

of knowledge in the water cycle — applied research and

praktijkgericht advies de belangrijkste

practice-oriented advice will thus be its core activities.

kernactiviteiten.

Bridging Science to Practice

Akzo Nobel, Avebe, BASF The Chemical Company, Brabant Water, Cargill, Corus, Royal Cosun, DMV International, DOW, DSM, EdeA, Emmtec, E-on, EPZ, Evides, Huntsman, Friesland Foods, Heineken, Intertek, Kema, Keppel Seghers, Laborelec, McCain, Nalco, Nuon, Pidpa, Provincie Noord-Brabant, Sabic, Solvay, Shell, Sitech Services, Umicore, Vitens, Vlaamse Maatschappij voor Watervoorziening, VNP, VROM, Waterbedrijf Groningen, Waternet, Waterschap De Dommel, WML

Onderzoeksprogramma Industrie & Water (OPIW) Het Onderzoeksprogramma Industrie & Water (OPIW) brengt tot op heden 40 bedrijven, organisaties en overheden bij elkaar, die samen onderzoeksprojecten formuleren en financieren. Dit zijn bedrijven uit de gehele watersector van industriële opdrachtgevers en afvalwaterbedrijven tot waterschappen. Het KWR-team Industrie, Afvalwater & Hergebruik (IAH) voert het OPIW-programma uit. Enkele resultaten van het OPIW-programma in 2010: • Het grootste OPIW-project over ‘Concentraatbehandeling’ is afgerond. Ook ‘TOC-verwijdering bij proces-en demiwaterbereiding’ en ‘State-of-the-

Industry & Water Research Programme (OPIW) Untill now the Industry & Water Research Programme (OPIW) brings together 40 companies, organisations and government entities, which jointly formulate and finance research projects. These companies are active in all parts of the water sector, from industrial clients and wastewater companies to waterboards. KWR’s Industry, Wastewater & Reuse (IWR) team is responsible for the implementation of the OPIW programme. Some results of the OPIW programme in 2010:

Art alternatieve conditioneringstechnieken voor koelwater’ zijn afgerond. Het laatste rapport concludeert dat de focus steeds meer verschuift van

• The largest OPIW project concerning ‘Concentrate treatment’ was

conventionele chemische conditionering naar preventieve methodes en

completed, as were those on ‘TOC removal during process water and demi-

alternatieve technieken.

water production’ and ‘State-of the-art alternative conditioning methods for cooling water.’ This last report concluded that the focus is increasingly

• De projecten ‘Alles over het gebruik van zink in koelwatersystemen’ en ‘Kritieke succesfactoren voor kringloopsluiting PWZI/RWZI-effluent*,

shifting from conventional chemical conditioning to preventive methods and alternative techniques.

inzet als koelwater en proceswater’ zijn in 2010 gestart. In het laatste project wordt — op basis van bestaande kennis binnen de projectgroep en

• The following two projects were initiated in 2010: ‘Everything concerning

bestaande ervaring in binnen- en buitenland — vastgesteld wat de kritieke

the use of zinc in cooling water systems,’ and ‘Critical success factors for

succesfactoren (of bepalende voorwaarden) zijn voor de inzet van PWZI/

closing cycles of PWTP/SWTP effluent*, for use as cooling and process

RWZI-effluent als bron voor proces- en koelwater. Dit project — met

water.’ The latter project is establishing — on the basis of existing knowl-

13 deelnemers uit de gehele watercyclus — is het eerste echte integrale

edge within the project group and current domestic and international

waterketenproject binnen OPIW.

experience — the critical success factors (or prerequisites) for the use of PWTP/SWTP effluent as a source for process and cooling water. This project, which involves 13 participants from the entire water cycle, is the first truly integrated water cycle project undertaken within OPIW.

* PWZI = proceswaterzuiveringsinstallatie (industrie) process water treatment plant (industrial) RWZI = rioolwaterzuiveringsinstallatie (communaal) sewage water treatment plant (domestic)

Vooruitstrevend | Advanced water

Contact Jan Post jan.post@kwrwater.nl

Zeewater slim ontzouten

Wageningen Universiteit & Researchcentrum, Wetsus

Intelligent seawater desalination First remove the salt and then the water. That is, in short, the seawater desalination method Jan Post has set his mind on. He expects his

Eerst het zout eruit, dan het water. Dat is in het kort de zeewateront zoutingsmethode, waar Jan Post zijn zinnen op heeft gezet. Hij verwacht dat zijn methode energiezuinig is, wat van groot belang is voor landen die voor hun drinkwaterproductie afhankelijk zijn van zout water.

method to be energy-saving, which is of crucial importance for those countries that depend on salt water for their drinking water production. Today, industry and drinking water producers make use primarily of reverse osmosis to desalinate seawater. They force the seawater at high pressure through membranes, which retain the salt and let the water flow through. This technique consumes a lot of energy because the seawater has first to be pre-treated and the technique only produces one litre of fresh water out of two to three litres of pre-treated seawater. To do so, it applies a pressure of 80 bars, which is the maximum pressure tolerated by the mem-

Voor zeewaterontzouting gebruiken industrieën en drinkwater producenten tegenwoordig vooral omgekeerde osmose. Ze persen het zeewater onder hoge druk door membranen heen, waarbij de membranen de zouten tegenhouden en het water doorlaten. Deze techniek vergt veel energie, omdat ze het zeewater eerst moeten voorzuiveren en ze uit elke twee tot drie liter voorgezuiverd zeewater slechts één liter zoet water produceren. Hiervoor is een druk van 80 bar nodig, de maximale druk die de membranen aankunnen.

branes. Electrodialysis “I believe it is more efficient to first significantly desalinate the seawater,” says Post. “To do this, you can employ electrodialysis, which involves using electrically-charged membranes. In the laboratory I will be researching the amount of salt that can be removed in this way. One can

Elektrodialyse

then process the partially desalinated water using low-pressure reverse osmosis. Naturally, you’ll also have to pre-treat this water, but

“Ik denk dat het efficiënter is om het zeewater eerst voor een aanzienlijk deel te ontzouten”, stelt Post. “Dat kan met elektrodialyse, waarbij je gebruik maakt van elektrisch geladen membranen. In het laboratorium ga ik onderzoeken hoeveel zout op deze manier is te verwijderen. Vervolgens kun je het deels ontzoute water behandelen met lage druk omgekeerde osmose. Uiteraard moet je het dan ook voorzuiveren, maar omdat het al veel minder zout bevat dan zee water, kun je veel meer zoet water produceren.”

because it contains much less salt than seawater, you’ll be able to produce a lot more fresh water.” Internationalisation Jan Post is convinced that the energy consumption and the pre-treatment capacity can be significantly reduced thanks to this initial desalination. There is also a strategic argument involved. As Post puts it: “Since we at KWR want

Internationaliseren

to strengthen our international presence, then also developing knowledge in the internationally important field of desalination is unavoidable.”

Jan Post is ervan overtuigd dat het energiegebruik en de voorzuiveringscapaciteit fors omlaag kunnen door eerst te ontzouten. Er is ook een strategische reden. Post: “Als KWR willen we verder inter nationaliseren. Dan kunnen we er niet omheen om ook op het internationaal belangrijke terrein van ontzouting kennis te ontwikkelen.”

Bridging Science to Practice

Jan Post — teamleider | team leader Bas Hofs — onderzoeker | scientific researcher

Sara Salvador Cob — aio | PhD student

59 Sabrina Botton — onderzoeker | scientific researcher

Team Drinkwaterbehandeling | Drinking Water Treatment Veni-beurs Jan Post voor ontzoutingsonderzoek Jan Post, onderzoeker en teamleider bij KWR, heeft in november 2010 een

Veni grant for Jan Post’s desalination research

Veni-subsidie van 250.000 euro gekregen voor zijn onderzoeksvoorstel

Jan Post, Researcher and Team Leader at KWR, was awarded a € 250,000 Veni grant

‘Zeewaterontzouting: eerst het zout eruit, dan het water’. De jury van de

in November 2010 for his research proposal: ‘Seawater desalination: first remove the

Veni-beurzen noemde het voorstel van Post “van groot maatschappelijk en

salt and then the water.’ The Veni grant jury described Post’s proposal as being “of great

economisch belang; een prima combinatie van onderzoek, toepassing en

social and economic interest; an excellent combination of research, application and

praktijkervaring”. Post promoveerde eind 2009 aan Wageningen Universiteit

practical experience.” Post received his doctorate in late 2009 from Wageningen

& Researchcentrum (WUR). Post gaat de Veni-beurs gebruiken om zijn

University & Research Centre (WUR). Post will be using the Veni grant to demonstrate

nieuwe concept in het laboratorium aan te tonen en modelmatig verder te

his new concept in the laboratory and to further strengthen its foundation through

onderbouwen. In een volgende stap is het de bedoeling het concept te testen

modelling. In the following step the idea is to test the concept on real seawater. The

op echt zeewater. Het onderzoek gebeurt in samenwerking met WUR en

research is being conducted jointly with WUR and Wetsus. Post intends to position the

Wetsus. Post wil het onderzoek internationaal gaan positioneren, met part-

research internationally, with partners from both the scientific and business worlds.

ners vanuit zowel de wetenschap als het bedrijfsleven. Post heeft tijdens zijn

Post earlier won prizes, published and received patents in connection with his doctoral

promotieonderzoek naar electriciteitsproductie uit het mengen van zoet

research, which focused on the production of electricity from the mixing of fresh

en zout water (‘Blue Energy’) al eerder prijzen gewonnen en publicaties en

and salt water (Blue Energy).

patenten op zijn naam gezet.

Duurzaam | Sustainable water

Contact Kees van Beek kees.van.beek@kwrwater.nl

Vrije Universiteit Amsterdam

Slimme bedrijfsvoering voorkomt mechanische putverstopping

drilling mud remnants and captured fine sand

Veel waterleidingbedrijven onttrekken grondwater voor hun drinkwater足productie. De putten die ze hiervoor gebruiken, raken vaak na enige tijd verstopt. Kees van Beek deed bij KWR promotie足onderzoek naar mechanische putverstopping en ontdekte dat deze met een aan足 gepaste bedrijfsvoering goed is te voorkomen.

aquifer

aquifer gravel pack

gravel pack well screen

ideality

reality

Bridging Science to Practice

Een waterput bestaat uit een geperforeerde kunststof buis, die in een ruim boorgat is geplaatst. De ruimte tussen de buis en de boorgatwand is opgevuld met grind. Dergelijke putten kunnen feitelijk op twee manieren verstoppen: chemisch, door een neerslag van ijzerhydroxiden in de perforaties van de buis, en mechanisch, door het dichtslibben van de boorgatwand met deeltjes in het grondwater.

Intelligent operational management prevents mechanical well clogging Many water distribution companies produce their drinking water from extracted groundwater. After a while, the wells they use often end up clogging. Kees van Beek earned out his doctoral research work at KWR on mechanical well clogging, and discovered that this problem can be avoided by modifying well operational management.

De truc

A water well consists of a perforated plastic pipe, which is placed in a wide

Aan chemische verstoppingen is preventief weinig te doen. Bij het oppompen van verschillende waterkwaliteiten vindt in de buis menging plaats en ontstaan chemische neerslagen. De mechanische verstopping blijk je wél te kunnen voorkomen. De truc is om het grondwater niet continu te onttrekken. Van Beek: “Als je de pomp ‘vol gas’ inschakelt, trek je alle deeltjes die rond de boorgatwand zijn blijven hangen in één keer weg. Voorwaarde is wel dat de pomp niet te lang achter elkaar heeft gedraaid, omdat zich dan teveel deeltjes hebben opgehoopt. Drie uur aan en drie uur uit lijkt vooralsnog goed te werken. Zo kan je met een simpele aanpassing in de bedrijfs voering veel schade voorkomen.”

borehole. The space between the pipe and the borehole wall is filled with gravel. These wells can actually become clogged in two different ways: chemically, as a result of iron hydroxide precipitation in the pipe’s perforations, and mechanically due to the silting up of the borehole wall caused by particles in the groundwater. The trick There is little that can be done to prevent chemical clogging. By pumping up waters of different qualities, blending takes place in the pipe and chemical precipitation occurs. But mechanical clogging does seem to be avoidable. The trick is not to continuously extract the groundwater. “If you set the pump at ‘full throttle’,” says Van Beek, “you extract all the particles that are on the outside of the borehole wall simultaneously. The

Extra putten

condition is that you don’t operate the pump for too long a period of time, because this allows too many particles to accumulate. Three hours on and

Om de putpompen regelmatig aan en uit te kunnen zetten, moeten sommige bedrijven extra putten slaan. Van Beek: “De kosten voor het slaan van extra putten wegen echter ruimschoots op tegen de kosten van het regenereren van verstopte putten.”

three hours off seems so far to work well. Thus, by making a simple change in the operational management of the well, you can prevent a lot of damage.” Extra wells If well pumps will be operated intermittantly, then some companies will require extra wells to be drilled in order to meet demand. “But the cost of drilling those extra wells,” says Van Beek, “is far lower than the costs involved in regenerating clogged ones.”

Promotie Kees van Beek Kees van Beek promoveerde 2 december 2010 aan

Kees van Beek Doctorate

de Vrije Universiteit Amsterdam met zijn proef-

Kees van Beek received his doctorate from VU University Amsterdam on 2 December

schrift ‘Cause and prevention of clogging of wells

2010 for his thesis entitled ‘Cause and prevention of clogging of wells abstracting

abstracting groundwater from unconsolidated

groundwater from unconsolidated aquifers.’ Van Beek describes two types of well

aquifers’. Van Beek beschrijft twee soorten putver-

clogging and proposes ways of improving the operation and efficiency of groundwater

stopping en geeft handvatten voor de verbetering

wells. In light of the fact that there are millions of wells throughout the world,

van de bedrijfsvoering en efficiëntie van grondwa-

these research results are of extreme economic relevance.

terputten. Dat het wereldwijd gaat om miljoenen putten, maakt de onderzoeksresultaten economisch uiterst relevant.

Duurzaam | Sustainable water

Contact Gijsbert Cirkel gijsbert.cirkel@kwrwater.nl

Brabant Water, Waternet, Vitens, Visser & Smit Hanab, IF Technology, Wavin, TU Delft

Innovatieve techniek voor horizontale putten

fine sand and loam coarse sand

clay

Jan Willem Kooiman — teamleider | team leader

Gijsbert Cirkel — onderzoeker | scientific researcher

Kees van Beek — onderzoeker | scientific researcher (→ p. 60)

Team Geohydrologie | Geohydrology

Bridging Science to Practice

Voor het onttrekken van grondwater zijn verticale putten de standaard. Horizontale putten echter, kunnen in sommige situaties — bijvoorbeeld bij een dunne watervoerende laag — aantrekkelijker zijn. Een geschikte en betaalbare methode om dergelijke putten aan te leggen ontbrak echter. Praktijk onderzoek door KWR heeft daarin verandering gebracht.

Innovative technique for horizontal wells Although the standard approach to extract groundwater is a vertical well, sometimes horizontal wells are more effective, for instance, when the aquifers are thin. Until recently, there was no suitable and affordable means of installing such wells. Applied research by KWR has changed that. In 2006, a study by KWR and partners showed that the installation of wells using horizontal

In 2006 bleek dat de aanleg van putten met horizontaal gestuurde boringen in principe technisch en financieel haalbaar is. Vanaf dat moment heeft KWR samen met andere partijen gewerkt aan het geschikt maken van deze techniek voor de drinkwatervoorziening. Volgens KWR-hydroloog Gijsbert Cirkel was de grootste uitdaging het vinden van een oplossing om de wand van het boorgat weer waterdoorlatend te maken. Bij een horizontaal gestuurde boring past men namelijk een boorvloeistof toe om het boorgat tijdens het boren stabiel te houden. Deze boorvloeistof vormt een ondoor latende laag op de boorgatwand.

directional drilling was, in principle, technically and financially feasible. From that moment on, KWR began working with other parties on applying this drilling technique for the provision of drinking water. According to KWR hydrologist, Gijsbert Cirkel, the main challenge was to come up with a solution to making the borehole wall permeable to water again. The directional drilling of horizontal wells involves the use of a drilling fluid, which stabilises the borehole during drilling by creating an impermeable layer on

Mantelbuis

the borehole wall. Casing pipe

Cirkel licht de gevonden oplossing toe: “Nadat het boorgat de juiste diameter heeft, trekken we een mantelbuis — met daarin het onttrekkingsfilter — in het gat. Aan de mantelbuis bevestigen we een speciale kop, waarna we de buis geleidelijk terugtrekken. Met de kop schrapen we de ondoorlatende laag zo veel mogelijk weg. Ook injecteren we een middel om de laag af te breken. Door deze maatregelen stort de grond rond het onttrekkingsfilter in, inclusief de resten van de ondoorlatende laag.”

Enthousiast

Cirkel explains how the solution works: “Once the borehole has the right diameter, we introduce a casing pipe — containing the extraction filter — into the hole. We attach a special head to the casing pipe. In the next step we slowly pull the casing pipe out. We use the head to scrape off as much of the impermeable layer as possible. We also inject a substance which helps to break down the layer. These actions cause the soil — including the remnants of the impermeable layer — around to extraction filter to cave in.”

Om vervolgens te zorgen dat het grondwater goed naar de onttrekkinsgput kan toestromen en er geen fijn zand in de put stroomt, worden in grove zandpakketten de fijne deeltjes weggespoeld. In fijne, homogene zanden werkt dat niet. In zulke zanden blijkt het mogelijk om tijdens het wegtrekken van de mantelbuis grof zand rond het onttrekkingsfilter te spuiten. Cirkel is enthousiast: “Praktijkproeven laten zien dat de aanlegmethode werkt en Brabant Water is voornemens de techniek toe te passen op waterproductiebedrijf Macharen.”

Enthusiastic To ensure that the groundwater can flow properly to the extraction well, and that no fine sand flows into the well, the fine particles are washed away in coarse heterogeneous sand layers — this does not work in fine, homogenous sands. In fine homogeneous sands, it is possible to inject coarse sand around the extraction filter, while casing pipe is being removed. Cirkel is enthusiastic: “Practical tests show that the installation method works, and Brabant Water plans on implementing the technique in the near future.”

Duurzaam | Sustainable water

Nooit meer gietwatertekort 64

Klimaatverandering leidt in Nederland tot een ander neerslagpatroon met meer droge perioden die langer duren. Tijdens droge perioden hebben tuin bouwbedrijven regelmatig te weinig goed gietwater. KWR onderzoekt de mogelijkheden voor een collectief systeem van ondergrondse waterberging.

Tuinbouwbedrijven gebruiken voor hun gietwater vooral regen water dat ze opvangen en opslaan in waterbekkens. Als deze bekkens leeg raken, stappen veel bedrijven in het Westland over op brak of zout grondwater, omdat de kwaliteit van het oppervlaktewater onvoldoende is. “Het grondwater onttrekken ze, waarna ze het ontzilten met omgekeerde osmose”, legt KWR-onderzoeker Marcel Paalman uit. “Vervolgens pompen ze het zoute concentraat (brijn) terug in een dieper grondwaterpakket. Deze brijninjecties zijn moeilijk te controleren en daardoor beleidsmatig ongewenst.”

Solving irrigation water shortages Climate change is is causing significant changes in precipitation patterns in the Netherlands, leading to more frequent and longer periods of drought, in which horticultural companies regularly face shortages of fresh irrigation water. KWR is therefore studying a both promising and

Ondergrondse wateropslag

sustainable solution: collective fresh water storage systems using subsurface sand- and gravel layers (aquifers).

KWR onderzoekt alternatieven, waaronder Aquifer Storage en Recovery (ASR), het ondergronds bergen van water om het later weer te kunnen gebruiken. “Omdat het Westland brak grondwater heeft, vermoeden we dat ASR op kleine schaal niet mogelijk is”, vertelt KWR-promovendus Koen Zuurbier. “Dit water duwt de zoetwaterbel — die ontstaat na het injecteren — geleidelijk weg. Daardoor veran-

Horticultural companies meet their irrigation water needs primarily by rooftop-collected rainwater which is stored in silos. Since the quality of the surface water is not adequate, many companies in the Dutch Westland area switch to brack-

Bridging Science to Practice

Contact Marcel Paalman marcel.paalman@kwrwater.nl Koen Zuurbier koen.zuurbier@kwrwater.nl

Schematisering ondergrondse water berging, gebruikmakend van hemelwater als bron van zoet water.

TNO, Wageningen Universiteit & Researchcentrum, Hoogheemraadschap van Delfland, provincie Zuid-Holland, LTO-Glaskracht, Evides

ish and saline groundwater when their silos run dry. “They extract the saline groundwater, which they then desalinate using reverse osmosis,”

Illustration of Aquifer Storage and Recovery in horticultural areas, rainwater is used as a source water for storage and subsequent recovery for irrigation.

explains KWR researcher Marcel Paalman. “the resulting concentrate (brine) is than disposed into a deeper aquifer. Since these brine injections are difficult to control, they are undesirable from a policy point of view.” Underground water storage KWR is studying the underground storage of fresh water for its subsequent use, known as Aquifer Storage and Recovery (ASR). “Since the Westland groundwater system is brackish to saline, we assume that small-scale ASR is not a possibility,” says KWR doctoral student Koen Zuurbier. “As saline groundwater pushes up the fresh water lens formed during injection, the lens transforms into a flat disk, inducing the risk that the horticulturalist, will be pumping back brackish instead of fresh water in the summer.”

dert de bel steeds meer in een platte schijf en bestaat het risico dat de tuinder in de zomer geen zoet, maar brak water oppompt.”

Autonomous fresh water supply To prevent this from happening, KWR is study-

Autonome zoetwatervoorziening

ing the possibility of a collective system with a single, large fresh water lens, in combination with recovery using well placed in the top of the

Om dat te voorkomen, bestudeert KWR de mogelijkheid van een collectief systeem met één grote zoetwaterbel in combinatie met gerichte terugwinning in de top van het grondwdaterpakket. Zo’n bel is te creëren door winterse neerslagoverschotten te injecteren in de ondergrond en aan te vullen met bijvoorbeeld het gezuiverde effluent van de afvalwaterzuiveringsinstallatie Harnaschpolder. Paalman: “Als dit lukt, krijgt het gebied een autonome zoetwatervoorziening en is er altijd genoeg goed gietwater.”

aquifer. A lens of this scale can be created by injecting excess winter precipitation in the aquifer, supplemented by for example, the treated effluent of the Harnasch polder wastewater treatment plant. “If this works,” says Paalman, “the area will be self-sufficient in its fresh water supply, continuously keeping enough irrigation water at hand.”

Koen Zuurbier — onderzoeker | scientific researcher (→ p. 64)

Marcel Paalman — onderzoeker | scientific researcher (→ p. 64)

Team Integraal Waterbeheer | Integrated Water Management Contact Gertjan Zwolsman gertjan.zwolsman@kwrwater.nl

Duurzaam | Sustainable water

Contact Flip Witte | flip.witte@kwrwater.nl Jan Hofman | jan.hofman@kwrwater.nl www.klimaatportaal.nl

Kennis voor klimaat

Wageningen University & Research Centre, TNO, Deltares

Knowledge for Climate KWR is participating in five of the eight consortia within the Knowledge for Climate

KWR neemt deel aan vijf van de acht consortia binnen Kennis voor Klimaat, het onderzoeks programma dat Nederland klimaatbestendig wil maken. Enkele typerende voorbeelden.

programme, the research programme that aims to climate-proof the Netherlands. A few examples are given below. Cities In the ‘Climate Proof Cities’ programme, which began in 2010, scientific research is being carried out into climate adaptation strategies for urban areas. Together with Deltares and TNO,

In het programma ‘Climate Proof Cities’, dat in 2010 van start ging, wordt wetenschappelijk onderzoek uitgevoerd naar klimaatadaptatiestrategieën voor steden. KWR voert samen met Deltares twee projecten uit in dit programma. Het eerste project zoekt oplossingen voor extreme neerslag. Het tweede project, waar ook TNO aan deelneemt, kijkt naar het gebruik van water in relatie tot de warmte in de stad. Doel is een netwek van waterleidingen aan te leggen waarmee gebouwen zijn te verwarmen of te koelen. Door zogenaamde point-of-use apparaten kan uit dit netwerk ook drinkwater worden gemaakt.

KWR is conducting two projects. The first seeks solutions for extreme precipitation, the second one concentrates on the use of water in relation to heat waves in the city. The goal of the latter project is to design a water network to heat or cool buildings. Using point-of-use devices, drinking water can also be produced in this network. Infrastructure and networks In 2010, the INCAH (Infrastructure Networks

Infrastructuur en netwerken

Climate Adaptation and Hotspots) project began. Climate change may increase the soil subsidence. The key objective of this project is to determine

In 2010 is het project INCAH (Infrastructure Networks Climate Adaptation and Hotspots) gestart. Door klimaatverandering zullen er wijzigingen optreden in de zetting van grond. Belangrijkste doel van dit project is te bepalen wat hiervan de gevolgen zijn voor de kwaliteit van het ondergrondse leidingstelsel.

how this may impact on the condition of the underground water network. Improving climate forecasts and modelling instruments The CARE project, which aims at forecasting the

Verbetering klimaatprojecties en modelinstrumentarium

impact of climate change on rural areas, started in 2010. KWR plays an important role in this project through its contribution to the field of climate-robust modelling of water and vegeta-

In 2010 is het project CARE gestart, waarin de gevolgen van klimaatverandering voor het landelijk gebied worden onderzocht. KWR heeft hierin een belangrijke rol op het gebied van het klimaatrobuust modelleren van water en vegetatie. Bovendien heeft KWR in 2010 een onderzoek uitgevoerd naar de prestaties van nationale modellen voor natuurlijke vegetaties. De conclusie is dat het KWR Probe model met afstand het best verklarende model voor beleidsanalyse op dit terrein is en daarmee de sector effectief ondersteunt. Er wordt actief met het PBL gesproken over het beschikbaar maken van deze expertise.

tion. Moreover, in 2010 KWR conducted an assessment study of national vegetation models. The conclusion was that the KWR model Probe is the best explanatory model for policy analysis, and thus offers the sector effective support. Active discussions are under way with PBL Netherlands Environmental Assessment Agency about making this expertise available. Lastly, in 2010 KWR contributed to the Climate Impact Indicator, which gathers data and

Tot slot droeg KWR in 2010 bij aan de Klimaat Effect Wijzer. De effectwijzer bundelt data en informatie over klimaat en klimaateffecten in Nederland.

information about climate and climate impact in the Netherlands.

Bridging Science to Practice

Contact Ruud Bartholomeus ruud.bartholomeus@kwrwater.nl

Contact Yuki Fujita yuki.fujita@kwrwater.nl

Promotie Ruud Bartholomeus Met het proefschrift ‘Moisture Matters:

Ruud Bartholomeus Doctorate

Climate-proof and process-based relationships

With a thesis entitled ‘Moisture Matters: Climate-proof and process-based relationships

between water, oxygen and vegetation’ promo-

between water, oxygen and vegetation’ Ruud Bartholomeus received his doctorate on

veerde Ruud Bartholomeus op 26 januari 2010 aan

26 January 2010 from VU University Amsterdam. In his thesis, Bartholomeus presents

de Vrije Universiteit. In zijn proefschrift presenteert

climate-proof relationships that can be used to predict the impact of climate change

Bartholomeus klimaatbestendige relaties die bruik-

on vegetation. The research was conducted jointly with Wageningen University &

baar zijn om de gevolgen van klimaatverandering

Research Centre.

voor de vegetatie te voorspellen. Het onderzoek is uitgevoerd in samenwerking met Wageningen Universiteit & Researchcentrum.

Promotie Yuki Fujita Yuki Fujita promoveerde op 18 juni 2010 aan de

Yuki Fujita Doctorate

Universiteit Utrecht op haar onderzoek naar de

Yuki Fujita received her doctorate on 18 June 2010 from Utrecht University thanks to

gevolgen van stikstofverrijking op ecosystemen,

her thesis, entitled ‘Balance matters. N:P stoichiometry and plant diversity in grassland

getiteld Balance matters. N:P stoichiometry and

ecosystems,’ on the impact of nitrogen enrichment on ecosystems. Fujita, who is a

plant diversity in grassland ecosystems. Fujita is

researcher at KWR, will in the years to come continue with her research, including work

onderzoeker bij KWR en ontwikkelt dit onderzoek

for the PROBE-2 climate-robust vegetation model. In this project, KWR is studying the

de komende jaren verder, onder andere voor het

impact of climate change and adaptive measures on biodiversity in the Netherlands.

klimaatrobuuste vegetatiemodel Probe-2. Hiermee gaat KWR de gevolgen van klimaatverandering en adaptieve maatregelen op de biodiversiteit van Nederland onderzoeken.

Hydrologieprijs Ruud Bartholomeus KWR-hydroloog Ruud Bartholomeus ontving op 25 november 2010 de NHV Hydrologieprijs 2007– 2009. De Nederlandse Hydrologische Vereniging

Flip Witte — lid KWR Wetenschapsraad | member KWR Scientific Council (→ p. 68)

(NHV) reikt deze prijs uit aan de onderzoeker met het beste wetenschappelijke artikel van de afgelopen drie jaar. Bartholomeus kreeg de prestigieuze prijs voor zijn artikel ‘Critical soil conditions for oxygen stress to plant roots: Substituting the Feddes-function by a process-based model’. In het artikel beschrijft Bartholomeus zijn model dat de zuurstofstress bij planten berekent in afhankelijkheid van het klimaat en bodemfysische, microbiologische en plantenfysiologische processen. Dit model maakt het mogelijk de effecten

van klimaatverandering (hogere temperaturen en extremere neerslagbuien) op landbouwgewassen en natuurlijke vegetaties te voorspellen. Hydrology award for Ruud Bartholomeus On 25 November 2010, KWR hydrologist Ruud Bartholomeus received the 2007-2009 Hydrology Award. The Netherlands Hydrological Society (NHV) presents this award to the researcher who publishes the best scientific paper in the field of hydrology over the preceding three years. Bartholomeus received the prestigious award for his article entitled ‘Critical soil conditions for oxygen stress to plant roots: Substituting the Feddes-function by a process-based model.’ In his article Bartholomeus describes a model, that calculates oxygen stress in plants in relation to the climate and soil-physical, microbiological and plant physiological processes. Oxygen stress in plants means that they do not receive enough oxygen to function properly. This model makes it Ruud Bartholomeus — onderzoeker | scientific researcher (→ p. 69)

possible to predict the impact of climate change (higher temperatures and more extreme precipitation) on agricultural crops and natural vegetation.

Team Ecologie | Ecology Contact Gé van den Eertwegh ge.van.den.eertwegh@kwrwater.nl

Gé van den Eertwegh — teamleider | team leader

Yuki Fujita — onderzoeker | scientific researcher (→ p. 69)

Hans Roelofsen — onderzoeker | scientific researcher (→ p. 72)

Duurzaam | Sustainable water

Vegetatietypen snel in beeld met remote sensing

Het karteren van vegetatietypen is tot nu toe een arbeidsintensieve en kostbare bezigheid. Hans Roelofsen, VU-promovendus bij KWR, onderzoekt of het gebruik van geavanceerde luchtfoto’s sneller en goedkoper is dan de tot nu toe gangbare veldopnames. Drinkwaterbedrijven hebben als gebiedsbeheerder baat bij een snelle en betaalbare karteringsmethode.

Hyperspectraal remote sensing beeld van Ameland, gedateerd 19 juni 2005. Links zichtbaar is duincomplex ‘het Oerd’, met ten oosten daarvan de kwelders van ‘de Hon’. Het noordzeestrand is eveneens duidelijk zichtbaar. De NAM aardgasboring locatie is zichtbaar als het kleine vierkantje in het midden. Dit is een false-colour beeld, wat betekent dat vegetatie dichtheid is gevisualizeerd in verschillende tinten rood.

Airborne Hyperspectral Scanner remote sensing image of Ameland, the Netherlands. Dated 19 June 2005. Just left of the image centre is dune area ‘het Oerd’, to the east are the tidal flats of ‘de Hon’ nature area. The North Sea beach is clearly visible as well. The NAM gas-extraction facility is the small rectangle in the image centre. This is a false-colour image, meaning that vegetation density is visualized in different shades of red.

Bridging Science to Practice

Contact Hans Roelofsen hans.roelofsen@kwrwater.nl

Voor zijn onderzoek kijkt Roelofsen naar kruidachtige vegetatie op Ameland. Met vegetatieopnames of plots — handmatige inventarisaties van de voorkomende planten op een gebied van twee bij twee meter — bepaalt hij per plot de gemiddelde indicatiewaarden. Deze waarden geven de voorkeur van plantensoorten weer voor factoren als bodemvocht, voedselrijkdom, bodemzuurgraad en het zout gehalte van de bodem.

Wageningen Universiteit & Researchcentrum, Vrije Universiteit Amsterdam

Vegetation types quickly identified using remote sensing The mapping of vegetation types has up until now been a labourintensive and expensive activity. Hans Roelofsen, VU University Amsterdam doctoral student at KWR, is studying whether the use of advanced aerial photos does not offer a faster and cheaper approach

Reflectiewaarden

than the field surveys commonly used to date. Drinking water companies, as managers of the areas, would benefit from a quick and affordable mapping method.

Nadat Roelofsen de indicatiewaarden heeft vastgesteld, zoekt hij de vegetatieplots op op een speciale luchtfoto van het onderzoeks gebied. Het betreft een foto die is gemaakt met een sensor die zowel het zichtbare licht waarneemt als infrarood licht. Op dit remote sensing beeld zijn de reflectiewaarden zichtbaar van 63 verschillende lichtspectra. Roelofsen: “Met een statistisch model bepaal ik het verband tussen de reflectiewaarden op het beeld en de indicatiewaarden die in het veld zijn bepaald.”

Roelofsen uses herbaceous vegetation in Ameland for his research. By means of vegetation surveys — manual inventories of plants occurring in a plot measuring two metres by two metres — he can establish the average indicator values per plot. These values reflect the preferences of the plant species with regard to factors such as soil moisture, nutrient richness, soil acidity and soil salinity. Reflectance values

Vegetatietypen

Once Roelofsen has established the indicator values, he locates the vegetation plots in a special aerial photograph of the research area. The picture is made using a sensor that discerns both visible as well as infrared

Uiteindelijk hoopt Roelofsen dat het mogelijk wordt om de indicatiewaarden goed te voorspellen aan de hand van remote sensing beelden. Roelofsen: “Het mooie is dat bij iedere set van indicatiewaarden een bepaald vegetatietype hoort. Als je de indicatiewaarden uit de remote sensing beelden kunt afleiden, kun je dus ook snel vaststellen welke vegetatietypen er in een gebied voorkomen.”

light. This remote sensing image shows the reflectance values of 63 different light spectrums. “Using a statistical model,” explains Roelofsen, “I can determine the connection between the reflectance values in the image and the indicator values established in the field.” Vegetation types Roelofsen hopes that it will eventually be possible to predict the indicator

Veel voordelen

values on the basis of the remote sensing images. “What’s great is that each set of indicator values corresponds to a particular vegetation type. If you can deduce the indicator values from the remote sensing images, you can

Volgens Roelofsen is een snelle inventarisatie van vegetatietypen onder andere aantrekkelijk voor gebiedsbeheerders die willen weten welke effecten grondwateronttrekking op de langere termijn heeft op de vegetatie. Roelofsen: “Voor het vaststellen van die effecten moet je om de paar jaar de vegetatietypen karteren. Een arbeids extensievere en goedkopere methode biedt dan veel voordelen.”

also quickly determine which vegetation types occur in an area.” Many advantages According to Roelofsen, a quick inventory of vegetation types would be of interest, among others, to area managers who want to know what the long-term impact of groundwater extraction is on the vegetation. “To determine this impact,” says Roelofsen, “you need to map the vegetation

Voor dit onderzoek werkt KWR samen met Wageningen Universiteit & Researchcentrum en de Vrije Universiteit. Het onderzoek sluit nauw aan op het onderzoek van KWR naar betere modellen voor het voorspellen van de ecologische effecten van klimaatverandering.

types over a couple of years. A more labour-extensive and less expensive method thus offers many advantages.”

Efficiënt | Efficient water

Met ‘sociaal leren’ de toekomst verkennen De watersector opereert in een omgeving die voortdurend verandert. Voor individuele partijen is het ondoenlijk om alle belangrijke ontwikkelingen tijdig waar te nemen en er vervolgens adequaat op te reageren. Dutch Water Sector Intelligence (DWSI) biedt uitkomst. Dit platform voert trendanalyses uit en stimuleert partijen responsstrategieën te ontwikkelen. 74

“Sinds de oprichting van DWSI in januari 2009, is het platform fors gegroeid”, zegt Andrew Segrave, trendvolger bij KWR. “DWSI inventariseert wat de belangrijkste technologische en maatschappelijke ontwikkelingen zijn waarmee de watersector in de toekomst rekening moet houden.” Hiervoor volgen KWR-onderzoekers ontwikkelingen en trends op het gebied van technologie, demografie, ecologie en politiek. Ook participeren ze in verschillende netwerken die toekomstverkenningen maken, zoals de World Future Society.

Exploring the future through ‘social learning’ The water sector operates in a constantly evolving context. It is simply impossible for each individual player to grasp all the important developments in time and to respond appropriately. Dutch Water Sector

Denktanksessies

Intelligence (DWSI) offers a solution: this platform conducts trend analyses and stimulates the relevant parties to develop

“Via zogeheten ‘trend alerts’ op de website informeren we de DWSIdeelnemers over de belangrijkste trends, aldus Segrave. “De trends leiden tot thema’s voor de denktanksessies die drie keer per jaar worden gehouden. De deelnemers zijn beslissers, agendasetters, onderzoekers en strategen uit de gehele Nederlandse watersector. Aan elke sessie nemen externe experts deel die de deelnemers prikkelen met uitdagende stellingen en inzichten.” Gezamenlijk gaan de deelnemers na wat de gevolgen van bepaalde ontwikkelingen kunnen zijn. Hoe benut je kansen en biedt je bedreigingen het hoofd?

intelligent response strategies. “The DWSI platform has grown significantly since it was first set up in January 2009,” says Andrew Segrave, a trend watcher at KWR. “DWSI maintains an inventory of the most important technological and social developments that the water sector may need to account for in the future.” KWR researchers do this by monitoring trends in the areas of technology, demography, ecology, economy, society and politics. DWSI

Sociaal leren

researchers are also active in different networks dedicated to exploring the future, such as the World Future Society.

Volgens Segrave zijn de denktanksessies allesbehalve vrijblijvend: “We werken vanuit het principe van sociaal leren. Zo ontstaat een gezamenlijk ontdekkingstocht waarbij de inzichten en kennis van elke deelnemer worden gebruikt om tot bouwstenen voor toekomststrategieën te komen. Dat werkt alleen als iedereen actief meedoet.”

Think-tank sessions “By publishing ‘trend alerts’ on our website we inform the DWSI participants about the most important trends,” says Segrave. “These trends

Bridging Science to Practice

Contact Andrew Segrave andrew.segrave@kwrwater.nl www.dwsi.nl

DWSI platform Brabant Water, Dunea, Evides, Grontmij, Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, KWR Watercycle Research Institute, PWN Waterleidingbedrijf Noord-Holland, Rijkswaterstaat (Waterdienst), STOWA, VEWIN, Vitens, Waterbedrijf Groningen, Waterleiding Maatschappij Limburg, Waternet, Waternetwerk, Waterschap Aa en Maas, Waterschap Brabantse Delta, Waterschap de Dommel, Waterschap Rijn en IJssel, Waterschap Velt en Vecht, Wetsus, Witteveen+Bos.

Jos Frijns — teamleider | team leader

are then integrated into themes for the thinktank sessions, which we organise three times a year. Participants include decision-makers, agenda setters, researchers and influential strategists from the entire Dutch water sector. Experts from outside the sector also take part in these sessions to inspire the participants with challenging propositions and insights.” The participants collectively consider the potential impacts of specific developments — how opportunities could be grasped and how threats might be countered.

Mariëlle van der Zouwen — onderzoeker | scientific researcher (→ p. 8)

Social learning According to Segrave the think-tank sessions are anything but passive lectures. “We operate on the principle of social learning. This involves embarking on voyage of joint discovery in which the insights and knowledge of each participant

Andrew Segrave — aio | PhD student

are used to produce the building blocks for future strategies. This only works if everybody actively participates.”

Team Kennis- en Programma Management | Knowledge- and Programme Management DWSI DWSI organiseerde in 2010 drie denktanksessies: ‘Technologie & implemen-

In 2010, DWSI organised three think-tank sessions: ‘Technology & implementation’,

tatie’, ‘Leiderschap in de watersector’ en ‘Politieke plannen en biodiversiteit’.

‘Leadership in the water sector’, and ‘Political plans and biodiversity’. The sessions were

De bijeenkomsten bleken uiterst effectief. Ze leverden deelnemers strategi-

extremely effective. They provided the participants with the strategic intelligence to

sche bouwstenen op om gezamenlijk of individueel te kunnen anticiperen

allow them, collectively and individually, to anticipate future changes. Companies then

op toekomstige veranderingen. Bedrijven werken deze bouwstenen zelf

further develop these elements into decisions and actions, thereby themselves

verder uit tot besluiten en acties en formuleren zo zelf een strategisch advies

formulating tailor-made strategy proposals. When required, KWR’s KPM team offers

op maat. Het KPM-team van KWR biedt hier naar wens ondersteuning bij.

them assistance in this. In 2011, DWSI wants to attract more participants with different

In 2011 wil DWSI meer deelnemers met verschillende achtergronden

backgrounds, both from the Netherlands and abroad.

betrekken, zowel in Nederland als internationaal.

Efficiënt | Efficient water

Bedrijfstakonderzoek voor de drinkwaterbedrijven

Joint research for drinking water companies The Dutch water companies supply drinking water of top quality — water their customers can rely on. This is an accomplishment they can be proud of. For decades now, these companies have pooled their research effort so as to maintain this excel-

De Nederlandse waterbedrijven leveren drinkwater van een hoge kwaliteit, waar consumenten op durven vertrouwen. Een prestatie om trots op te zijn. Al tientallen jaren doen de waterbedrijven gezamenlijk onderzoek om deze robuuste, hoogwaardige drinkwatervoorziening blijvend te kunnen garanderen, tegen acceptabele kosten.

lent, robust drinking water provision at an acceptable cost. They do this through their joint research programme BTO together with their research institute, KWR Watercycle Research Institute. BTO research encompasses five programmes: Microbiology, Chemical Water Quality, Source Risk Management, Water Treatment and Water Distribution. The Client 21 programme — involving research into the relation between domestic customers and water companies — was wound down in 2010. Partly thanks to KWR’s expertise, BTO produces results that water companies can implement in practice to render their operations more efficient and sustainable, and, in spite of new

Daarvoor werken ze binnen het Bedrijfstakonderzoek BTO samen met hun kennisinstituut KWR Watercycle Research Institute. Het BTO-onderzoek omvat vijf programma’s: Microbiologie, Chemische waterkwaliteit, Risicobeheer bronnen, Waterbehandeling en Waterdistributie. Het programma Client 21 — onderzoek naar ontwikkelingen in de relatie tussen huishoudelijke klanten en waterbedrijven — is in 2010 afgerond. Mede dankzij de expertise van KWR boekt het BTO resultaten die waterbedrijven kunnen inzetten om hun bedrijfsvoering efficiënter en duurzamer te maken en ondanks nieuwe bedreigingen te blijven zorgen voor de hoge kwaliteit van het Nederlandse drinkwater.

threats, to continue ensuring the high quality of drinking water in the Netherlands. That is why, on 26 April 2010, the directors of the water companies decided to carry on with the BTO programme through 2013-2017, and more specifically to: – engage in more collaboration in research that is of interest to the collective of water companies (collective research); – continue providing leeway for KWR, to allow it to explore new scientific and technological

Op 26 april 2010 zijn de directeuren van de waterbedrijven daarom overeengekomen in 2013 – 2017 verder te gaan met het BTO. Verder in meerdere opzichten: – verdere samenwerking in onderzoek dat van belang is voor het collectief van waterbedrijven (collectief onderzoek); – verdergaande ruimte voor KWR om nieuwe wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen te verkennen (verkennend onderzoek); – verdergaande regie van individuele waterbedrijven op een deel van het onderzoek waarvan een of enkele bedrijven de ontwikkeling willen versnellen of verdiepen, of waarin zij zich willen ontwikkelen en onderscheiden (speerpuntonderzoek); – verdergaande verbintenis met andere spelers (waterbedrijven, steden, overheden, kennisinstellingen) in Europa om de hoogwaardige BTO-kennis breder van nut te laten worden en om hoogwaardige kennis elders uit Europa van nut te laten worden voor de Nederlandse waterbedrijven.

developments (exploratory research); – continue with the direction given by individual water companies on research components that one or more of them would like to accelerate or deepen, or in which they desire to develop and distinguish themselves (spearhead research); – maintain the connections with other stakeholders (water companies, cities, governments, knowledge institutions) in Europe, in order to spread the benefits of top-quality BTO research and to gather the benefits of top-quality research from elsewhere in Europe for Dutch water companies.

Bridging Science to Practice

Contact Gertjan Medema gertjan.medema@kwrwater.nl Anne Mathilde Hummelen anne.hummelen@kwrwater.nl

BTO opdrachtgevers | clients Brabant Water, Dunea, Evides, PWN Waterleidingbedrijf Noord-Holland, Vitens, Waterbedrijf Groningen, Waternet, WML, WMD Waterleidingmaatschappij Drenthe, Vewin Geassocieerd | associated Pidpa Provinciale en Intercommunale Drinkwatermaatschappij der Provincie Antwerpen, VMW Vlaamse Maatschappij voor Watervoorziening

DPW — Onderzoek voor de duinwaterbedrijven De duinwaterbedrijven Dunea, PWN en Waternet werken samen in het

DPW — Research for the dune water companies

DPW-onderzoek. Het DPW-onderzoek realiseerde in 2010 een minimodel

The dune water companies Dunea, PWM and Waternet collaborate in the research

voor de successie van vegetatie bij veranderende standplaatsfactoren,

carried out by DPW, which derives its name from the first letters of the companies

ingebouwd in het ecologische model PROBE (geeft de kansrijkdom van

involved. In 2010, DPW’s activities included the development of a mini-model for the

vegetatietypes weer). Ook werd de haalbaarheid onderzocht van het in

succession of vegetation with changing site factors, built into the PROBE ecological

gebruik nemen van bestaande lysimeters (hiermee is de invloed van

model — which presents the probabilities of vegetation types. It also examined the

plantengroei op de waterhuishouding van de bodem te onderzoeken).

feasibility of making use of existing lysimeters — which are used to study the influence of plant growth on the soil’s water balance. Other research topics dealt with by DPW

Andere onderzoeken die in DPW-verband werden gedaan, waren:

included:

• De gevolgen van temperatuurstijging van drinkwater voor

• The impact of increases in drinking water temperature on treatment processes.

zuiveringsprocessen. • Een selectie uit de (nieuwe) ongewenste stoffen in oppervlaktewateren voor proefinstallatieonderzoek in 2011. • Het gebruik van alternatief entmateriaal voor ontharding (samen met de Reststoffenunie). • De factoren die van invloed zijn op de diepteligging van leidingen, en hoe dit in te voeren in GIS. • De toepassingsmogelijkheden van sensoren bij lekkage en grondverplaatsingen rondom leidingen. • Aanwezigheid en verschillen van Legionellabacteriën (zowel qua aantal

• A selection of (new) emerging substances in surface waters for the conduct of testinstallation research in 2011. • The use of alternative seeding material for water softening (together with Reststoffenunie). • The factors that have an impact on the depth position of water mains, and how they can be incorporated into GIS. • The possibilities of using sensors for leakages and ground displacement around water mains. • The presence of, and differences among, Legionella bacteria (number and strains) in drinking water, for both dune passage and direct treatment.

als soort) in drinkwater, bij duinpassage of directe zuivering. In addition, the thematic workshops on the “Longer-term Vision of the Water-use Cycle”

De thematische workshops ‘Langetermijnvisie waterketen’ en ‘Klimaat verandering’ binnen DPW leverden input voor de onderzoeksprojecten van 2011.

and “Climate Change” produced input for 2011 research projects.

Vooruitstrevend | Advanced water

Contact Jos Boere jos.boere@kwrwater.nl

Wetsus, Vewin

Samenwerking met TTI-W Wetsus

KWR participeert sinds 2007 in het onderzoeks programma van het Technologisch Topinstituut Watertechnologie (TTI-W) Wetsus. Dit onderzoeks programma maakt deel uit van het Innovatie programma Watertechnologie van het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. Vewin is ook een van de deelnemers.

Collaboration with Wetsus, Centre of Excellence for Sustainable Water Technology Since 2007, KWR has been participating in the Wetsus research programme, which is part of the Water Technology Innovation Programme of the Dutch Ministry of Economic Affairs, Agriculture and Innovation. Vewin is also a participant. In 2010, the collaboration between KWR and Wetsus was intensified, and KWR started a location in Leeuwarden (see right).

In 2010 is de samenwerking tussen KWR en Wetsus geïntensiveerd en heeft KWR ook een vestiging in Leeuwarden geopend (zie hiernaast). Het TTI-W programma richt zich op doorbraaktechnologie, in nauwe samenwerking met het bedrijfsleven. KWR acteert vooral vanuit de kennisvragen van eindgebruikers, en vormt hiermee een belangrijke schakel naar de praktische toepassing van nieuwe technologie. KWR werkt binnen TTI-W aan tien projecten. Voorbeelden van resultaten uit 2010, inclusief spin-off effecten, zijn:

The Wetsus programme focuses on breakthrough technology, working in close collaboration with the private sector. KWR’s activities are driven primarily by the knowledge questions raised by end-users, hence KWR forming an important link with the practical application of new technologies. KWR works on ten projects within Wetsus. Here are some examples of the results of the work in 2010, including spin-off effects:

• De optimalisatie van een UV-reactor, UV-lampen en een onthardingsreactor met behulp van stromingsberekeningen aan de hand van CFD-technieken. • De opstart van de eerste full-scale installatie gebaseerd op het AiRO-proces bij Evides. AiRO reinigt verticaal opgestelde membraanmodules door middel van een lucht/watermengsel. Het onderzoek richt zich op de mechanismen van de lucht/water spoeling en de langetermijneffecten hiervan.

• The optimisation of a UV reactor, UV lamps and a water softening reactor, using flow computations based on CFD techniques. • The start-up of the first full-scale installation based on the AiRO process at Evides. AiRO cleans vertically-positioned membrane modules using an air/water mixture. The research is directed at the mechanisms of the air/water cleaning and

Andere projecten binnen TTI-W richten zich onder andere op: faal mechanismen van verbindingen van PVC-leidingen, het ontwikkelen van ontzouting via Reversed Osmosis met ultrahoge opbrengst, de ontwikkeling van een toxiciteitssensor (zie pagina 42), maat regelen tegen putverstopping en de ondergrondse opslag van energie.

its long-term effects. Other subjects being researched at Wetsus include: failure mechanisms of joints in PVC mains; the development of desalination via reverse osmosis with ultra-high yields; the development of a toxicity sensor (see page 42); measures to prevent well clogging; and the underground storage of energy.

Bridging Science to Practice

Contact Jos Boere jos.boere@kwrwater.nl

KWR-vestiging in Leeuwarden KWR heeft sinds april 2010 een vestiging in Leeuwarden. Het Science Center Johannes de Doper biedt onderdak aan het Friese kantoor van KWR.

KWR location in Leeuwarden KWR has had a location in Leeuwarden since April 2010. This KWR Friesian office is located in the Johannes de Doper Science Centre. From

Vanuit deze vestiging richt KWR zich op onderzoeksprojecten en werkt daarbij nauw samen met lokale partijen in de waterketen, waaronder Wetterskip Fryslân, Vitens en gemeenten. Hierin past het lectoraat van KWR-collega Maarten Nederlof, principal scientist, bij hogeschool Van Hall Larenstein en zijn deeltijd-detachering als themacoördinator bij Wetsus.

this base, KWR carries out research projects in which it collaborates

Nieuwe technologie toepassen

Application of new technologies

Bij de keuze om in Leeuwarden een kantoor te openen, heeft nadrukkelijk meegespeeld dat Provincie Fryslân watertechnologie tot speerpunt heeft benoemd. Jos Boere, manager Watertechnologie van KWR: “KWR is gewend om veel onderzoek in samenwerking met eindgebruikers (drinkwaterbedrijven, industrie, waterschappen) te doen. Vanuit die rol vormen we een belangrijke schakel bij het toepassen en implementeren van nieuwe technologie.”

The decision to open an office in Leeuwarden was strongly influenced by

closely with local water cycle partners, including Wetterskip Fryslân, Vitens and municipalities. What also falls under KWR’s Leeuwarden activities are the lectureship of our KWR colleague, Maarten Nederlof, Principal Scientist, at the Van Hall Larenstein college, and his parttime secondment as Wetsus theme coordinator.

the decision of the Province of Friesland to select water technology as one of its policy spearpoints. Jos Boere, Manager, Water Technology, at KWR, explains that “KWR is used to conducting research jointly with end users (drinking water companies, industry, waterboards). When we play this role, we form an important link in the application and implementation of new technologies.”

Complementair in projecten Complementary projects Om innovaties toepasbaar te maken, zijn het uitwisselen van ervaringen en samenwerking een must. Zo werkt KWR mee aan het opstellen van een provinciaal innovatieplan gericht op doelmatigheid en duurzaamheid in de Friese waterketen. Daarnaast trekken KWR en Wetsus nu bij meer dan tien projecten samen op; verder zijn in de loop van 2010 gezamenlijk nieuwe projecten gestart rond thema’s als ontzouten van brak- en zeewater en agri-toepassingen. Maarten Nederlof: “Het lectoraat biedt de mogelijkheid om toepassingsgerichte onderzoeksprojecten in de waterketen op te zetten samen met het HBO. Hier liggen met name kansen in de woning: ‘na de watermeter’ en ‘voor het afvoerputje’. ”

To make innovations practically applicable, the exchange of experience and working together are essential. This is how KWR is participating in setting up a provincial innovation plan targeting the efficiency and sustainability of the Friesian water cycle. Furthermore, KWR and Wetsus are together busy with more than ten projects — in 2010, new joint projects were started on themes such as desalination of brackish water and seawater, and agricultural applications. “The lectureship offers the opportunity,” adds Maarten Nederlof, “of setting up application-oriented research projects in the water cycle together with the Higher Vocational Education system. In this context, the opportunities are particularly interesting in the home: ‘after the water meter’ and ‘before the drain’.”

Duurzaam | Sustainable water

Contact Matthijs Bonte matthijs.bonte@kwrwater.nl Jan Hofman jan.hofman@kwrwater.nl

TUD, RIONED, STOWA, Waternet, WML

Waterschappen en overheden KWR doet onderzoek voor verschillende overheden, zoals provincies en ministeries. Daarnaast voert KWR onderzoek uit voor de waterschappen en hun onderzoeksorganisatie STOWA.

Waterboards and governments KWR conducts research for various government bodies — such as the municipalities, provinces and ministries — in addition to the waterboards and their research organisation, STOWA. In 2010, KWR completed a number of projects with themes such as energy and water, and water

In 2010 heeft KWR een aantal projecten gerealiseerd met thema’s als energie en hergebruik, te weten: • Overzicht energiegebruik in de stedelijke waterketen (in samenwerking met Waternet, en WML). Een belangrijke conclusie uit dit onderzoek is dat de energie om het water te verwarmen (bad, douche, wasmachine) een veelvoud is van de energie nodig voor zuivering van drinken afvalwater • Sewer Mining en Dynamische Filtratie voor het concentreren van organische stof in afvalwater, nodig voor het winnen van biogas uit afvalwater. • Scenariostudies van hergebruik (industrieel) water en terugwinning warmte.

re-use, namely: • A thorough energy evaluation of the urban water cycles (in collaboration with Waternet and WML). One of the project’s key conclusions was that the energy used for water heating (for baths, showers, washing machines) far exceeds the operational energy required to treat drinking water and wastewater. • Sewer Mining and Dynamic Filtration to concentrate organic material in waste water, which is necessary to produce energy from waste water by biogas formation or incineration. • Scenario studies for water reuse for industrial

In het rapport ‘Ordening van de ondergrond’ dat KWR afgelopen jaar in opdracht van het (toenmalige) ministerie van VROM (tegenwoordig Ministerie van Infrastructuur en Milieu) maakte, staan handvatten voor het gebruik van de bodem. Warmte-koude opslagsystemen (WKO) spelen hierin een grote rol, aangezien het aantal WKO in de ondergrond explosief groeit.

applications and heat recovery. The ‘Regional planning for the underground’ report prepared by KWR last year for the Ministry of Housing, Spatial Planning and the Environment (currently Ministry of Infrastructure and Environment) contains guiding principles for sustainable

Daarnaast is met meerdere organisaties samengewerkt op het terrein van de waterketen. Zo ondersteunt KWR RIONED in zijn initiatief voor een leerstoel Riolering aan de TU Delft. Activiteiten in het kader van de leerstoel starten in 2011.

use of the underground. Aquifer thermal energy storage (ATES) systems play a significant role in this regard, as their number is growing explosively. In addition, collaborative work was carried out with several organisations in the water cycle. KWR supports RIONED in its initiative to establish a Sewerage chair at Delft University of Technology — the activities connected to this chair begin in 2011.

Bridging Science to Practice

Contact Wim van Vierssen wim.van.vierssen@kwrwater.nl www.ucad.nl

UCAD — Utrecht Centrum voor Aarde en Duurzaamheid KWR vormt samen met de Universiteit Utrecht, TNO, KNMI en Deltares

UCAD — Utrecht Centre for Earth and Sustainability

sinds december 2009 het samenwerkingsverband UCAD. UCAD wil een brug

KWR, Utrecht University, TNO, KNMI and Deltares have, since December 2009, made

slaan tussen het mondiale duurzaamheidsvraagstuk en praktische maat-

up the UCAD collaboration. Its aim is to build bridges between global sustainability

schappelijke problemen. In 2010 heeft het UCAD diverse symposia georgani-

issues and practical, societal problems. In 2010, the UCAD organised various symposia on

seerd over het thema duurzaamheid, zoals het symposium ‘Nederland krijgt

the theme of sustainability – for example, those entitled ‘The Netherlands gets new

nieuwe energie’ en het symposium ‘Waar is de duurzame agenda gebleven?’.

energy,’ and ‘What’s happened to the sustainability agenda?’ In late 2010, former Dutch

Eind 2010 is oud-minister Jacqueline Cramer tot directeur van het UCAD

minister, Jacqueline Cramer, was named director of the UCAD.

benoemd.

Duurzaam | Sustainable water

Contact Jan Hofman jan.hofman@kwrwater.nl

Waternet, WML

Asellus 82

Asellus werkt vooral aan thema’s als klimaat, energie en hergebruik van water. Het onderzoeksprogramma brengt de verschillende onderdelen van de watercyclus inhoudelijk bij elkaar en stimuleert lokale samenwerking tussen partners in de waterketen. Binnen Asellus werken Waternet en Waterleidingmaatschappij Limburg samen. In 2011 wordt de samenwerking voortgezet onder de naam ‘Onderzoeksplatform Watercyclus’ (OPWC).

The Asellus research programme focuses primarily on themes such as climate, energy and water reuse. It integrates the various components of the water cycle, and stimulates local collaborations between water cycle partners. Waternet and Water Supply Company Limburg work together within Asellus. In 2011, the collaboration is to be continued under the name of ‘Watercycle Research Platform’ (WRP). The following activities were conducted within Asellus in 2010:

Binnen Asellus zijn in 2010 de volgende onderzoeken uitgevoerd: • Onderzoek naar de emissie van broeikasgassen in de watercyclus. De resultaten worden in 2011 gerapporteerd. • Het in beeld brengen van de energiebalans van de watercyclus. Hieruit bleek opnieuw dat de warmte die in huishoudens wordt toegevoegd een belangrijke component is van de totale energiehuishouding. • Onderzoek naar de drijvende krachten voor hergebruik rwzieffluent voor de industrie. • Een literatuurstudie naar Dynamische Filtratie voor STOWA. Met deze resultaten is een groot ontwikkelproject opgezet met subsidie van AgentschapNL. • Emissie van koper in de watercyclus. Gebleken is dat de belang rijkste emissies - bovenleidingen van trams en vuurwerk — niet rechtstreeks te beïnvloeden zijn door maatregelen bij de zuivering van drinken afvalwater.

• Research into the greenhouse gas emissions of the water cycle. The results will be presented in 2011. • An analysis of the water cycle’s energy balance. This again demonstrated that the heat added in households is an important part of the total energy consumption in the water cycle • Research into the drivers for the WWTP effluent reuse by industry. • A literature survey of Dynamic Filtration for STOWA. On the basis of the results, a large development project was set up with a subsidy from NL Agency. • Research into copper emissions in the water cycle. It would seem that the most significant emission sources — overhead tram-lines and fireworks — cannot be directly influenced by adapting operation during water or wastewater treatment.

Bridging Science to Practice

Contact Irene Vloerbergh irene.vloerbergh@kwrwater.nl

Brabant Water, Waterschap de Dommel, TNO, Philips

HeliXeR KWR, Brabant Water, Waterschap de Dommel, TNO en Philips vormden in 2010 het samenwerkingsverband HeliXeR. HeliXeR ontwikkelt business cases voor innovaties op het gebied van Water & Gezond heid en biedt daarmee oplossingen voor behoeften vanuit de markt, op het gebied van water en gezondheid.

In 2010, KWR, Brabant Water, Waterboard de Dommel, TNO and Philips formed the HeliXeR collaboration. HeliXeR develops business cases for innovations in the field of Water and Health, providing solutions to needs expressed in the market. Examples of HeliXeR cases in 2010 are:

Voorbeelden van HeliXeR-cases in 2010 zijn: • Coli-case: KWR droeg bij aan een eenvoudige test voor ontwikkelingslanden, waarmee E.coli-bacteriën in drinkwater zijn te vinden. Begin 2010 is deze case afgerond. Hoewel uit de marktverkenning bleek dat deze test bestaande tests niet vervangt, heeft de case geleid tot het verder ontwikkelen van de technologie voor laboratoria. • Dehydratie bij ouderen: hoe voorkom je uitdroging bij ouderen? KWR droeg bij aan het in kaart brengen van het probleem en mogelijke oplossingsrichtingen. In workshops met onder andere de GGD en Brabant Water zijn de belangrijkste oplossingsrichtingen uit gewerkt en is er gestart met de realisatie. • Biophys: een innovatieve combinatie van vergistingsmethoden waarmee meer slib omgezet kan worden in energie. Zo blijft minder restafval over en wordt er meer energie opgewekt.

• Coli case: KWR contributed to a technology assessment study for a simple test for rapid detection of E.coli bacteria in drinking water in developing countries. This case was concluded in early 2010. Although the study indicated that the test would not replace existing ones, the case did lead to further development of the technology for laboratories. • Dehydration in the elderly: how to prevent it? KWR contributed to the delineation of the problem and definition of solution paths. The most important solution paths were elaborated in workshops with GGD (Municipal Health Authority) and Brabant Water among others, and a beginning was made with the realisation. • Biophys: an innovative combination of digestion methods to optimise disintegration processes and increase energy efficiency. The result: less waste and more energy. At the end of 2010 HeliXeR’s mission was revised and it was decided to shift its focus to local and regional SMEs. KWR’s close involvement has contrib-

Eind 2010 is besloten de missie van HeliXeR verder aan te scherpen en de focus te verleggen naar het lokale en regionale MKB. KWR is bij dat proces nauw betrokken. Een doorstart van HeliXeR wordt in dat verband overwogen.

uted to possibilities for a new start for HeliXer, which is currently under consideration.

Jaarverslag | Annual report 2010

Flexibiliteit voor werknemer steeds belangrijker Bij KWR werken 170 medewerkers hard aan onderzoek naar schoon en veilig drinkwater. Deze medewerkers zijn het kapitaal van KWR. De stafdienst Human Resources (HR) faciliteert medewerkers om zo goed mogelijk onderzoek te kunnen doen.

“Wij adviseren, maken beleid, stimuleren de ontwikkeling van medewerkers en ondersteunen leidinggevenden”, vertelt Harmke van Oene, hoofd HR. In januari 2010 is het Inzetbaarheidsbudget (IB) ingevoerd en is de start van het Flexibel Arbeidsvoorwaarden Budget (FAB, invoering per 1 januari 2011) voorbereid. Daarnaast is er een thuiswerkregeling vastgelegd. “Met meer flexibiliteit vergroten medewerkers hun eigen inzetbaarheid. Dat is het doel van de nieuwe regelingen binnen de CAO”, zegt Van Oene.

Flexibility for staff increasingly important KWR’s staff of 170 work hard on research into clean and safe drinking water. These professionals constitute KWR’s capital. The Human Resources department is dedicated to providing the best conditions to facilitate this research. “We advise, develop policies,

Inzetbaarheidsbudget en FAB

stimulate staff development and support management,” says Harmke van Oene, Head of HR.

Met het Inzetbaarheidsbudget krijgen medewerkers meer ruimte, bijvoorbeeld voor kinderen, een cursus, een sabbatical, mantelzorg of om het wat rustiger aan te doen op latere leeftijd. Het IB vervangt de eerdere regelingen op dit gebied. In het FAB komen arbeidsvoorwaarden bij elkaar die medewerkers nu gespreid ontvangen, zoals vakantiegeld, eindejaarsuitkering en levensloopbijdrage. Dit FAB-budget vormt ongeveer 16% van het salaris. Medewerkers hebben nu vrije keuze om zelf te bepalen wanneer ze dit willen ontvangen. Van Oene: “We bieden meer mogelijkheden. Dat maakt ons tot een aantrekkelijke werkgever.”

In January 2010, the Availability Budget was instituted and preparations were made for the start of the Flexible Terms and Conditions of Employment Budget (FAB), which is to be introduced on 1 January 2011. A working-athome scheme was also established. “The greater flexibility allows our staff members to increase their own employability. That is the objective of the new arrangement within the Collective Agreement,” says Van Oene.

Kennis in beweging

Availability Budget and FAB Under the Availability Budget (AB), staff mem-

Van Oene: “Als kennisinstituut is het is belangrijk om in beweging te blijven, om vaardigheden en kennis op te blijven doen, je persoonlijk te blijven ontwikkelen. In 2010 werden daarom naast groeps trainingen als Engels en persoonlijke effectiviteit ook veel individueel gerichte cursussen aangeboden. Voor de toekomst willen we dit nog meer gestructureerd aanpakken, bijvoorbeeld door per functieprofiel een pakket cursussen aan te bieden.”

bers are given more space — for example, for children, courses, sabbaticals, volunteer work, or to take it a little easier when they get older. The AB replaces the former arrangement in this area. Under the FAB, work benefits that are currently received separately — such as holiday pay, Christmas bonus and life-span contribution — are combined. This FAB budget represents about 16% of the salary. Staff members are now free to

Bridging Science to Practice

Contact Harmke van Oene harmke.van.oene@kwrwater.nl

Nadine Fomenko — adviseur | consultant HR

choose when they receive it. “By offering more options,” says Van Oene, “we’re making KWR a more attractive place to work.” Knowledge on the move “As part of a knowledge institute, it is important for our people to evolve constantly,” says Van Oene, “to continuously acquire new skills and knowledge, and develop personally. For this reason, in 2010, apart from group training sessions, such as in English and in personal effectiveness, we offered many individuallytargeted courses. In the future, we would like to do this in an even more structured manner — for instance, by offering a package of courses for each position profile.”

Sonja Mous — adviseur | consultant HR

“We bieden meer mogelijk heden. Dat maakt ons tot een aantrekkelijke werk gever.”— Harmke van Oene

Harmke van Oene — teamleider | team leader

Team Human Resources

Ride for the Roses Op zondag 5 september 2010 werd de 13e Ride for

Ride for the Roses

the Roses gereden. Deze gesponsorde wielertour

On Sunday, 5 September 2010, the 13th Ride for Roses

zamelt geld in voor KWF Kankerbestrijding. KWR

was held. This sponsored cycle tour collects funds for the

stond met een team van twintig deelnemers aan

Dutch Cancer Society’s anti-cancer campaign. KWR was

de start in Venlo. In totaal bracht ons team 4745

on the starting line in Venlo with a team of twenty

euro bijeen voor het goede doel en stond hiermee

participants, who succeeded in collecting a total of €4,745

op derde plaats van de ruim honderd bedrijven

for the battle against cancer – a third-place performance

die meededen. De opbrengst komt volledig ten

among the more than one hundred companies taking

goede aan KWF kankerbestrijding.

part. The funds collected were directed entirely to the Dutch Cancer Society’s campaign.

Jaarverslag | Annual report 2010

RvC-gegevens 2010 | Supervisory Board information, 2010 De Raad van Commissarissen van KWH Water B.V. wordt gevormd door | The Supervisory Board of KWH Water B.V. consists of:

Ir. R.G. Campen MSc (1946) secretaris | Secretary Voormalig voorzitter Raad van Bestuur | Former

Ir. D. Luteijn MSc (1943) voorzitter | Chairman

Chairman of the Executive Board, DHV Eerste benoeming | First appointment: 16-11-2006, tweede benoeming | second appointment: 01-07-2010; benoemd tot | appointed until 01-07-2014.

Directeur/toezichthouder | Director/supervisor Eerste benoeming | First appointment: 16-11-2006;

Overzicht nevenfuncties | Other positions:

tweede benoeming | second appointment:

Voorzitter Commissie Ontwikkelingslanden (COL) |

01-07-2010; benoemd tot | appointed until:

Chairman, Developing Countries Committee

01-07-2014.

(COL), VNO-NCW Lid Raad van Toezicht | Member, Supervisory

Overzicht nevenfuncties | Other positions:

Board, Delft Cluster

Directeur | Director Luteijn Interim Toezicht en

Voorzitter Raad van Commissarissen | Chairman,

Procesbegeleiding L.I.T.P. b.v.

Supervisory Board, INBO (adviseurs, stedenbouw-

Voorzitter Raad van Commissarissen | Chairman,

kundigen, architecten)

Supervisory Board, Zeeuwse Verzekeringen N.V.

Lid | Member, FIDIC Integrity Management

Voorzitter Bestuur | Executive Chairman,

Committee – (International Federation of

Nederlandse Algemene Keuringsdienst NAK

Consulting Engineers)

Voorzitter Raad van Toezicht | Chairman,

Lid Raad van Commissarissen | Member,

Supervisory Board, Beleggingsfonds Fagoed N.V.

Supervisory Board, B&A Groep (beleid en advies)

Voorzitter Raad van Commissarissen | Chairman,

Voorzitter jury | Jury Chairman, Erfgoed Prijs

Supervisory Board, N.V. WesterscheldeTunnel

Leusden – Woningstichting Leusden, Historische

Voorzitter Raad van Commissarissen | Chairman,

Kring Leusden, Stichting Architectuur

Supervisory Board, KanaalKruisingSluiskil

Voorzitter | Chairman, Advies Commissie |

(KKS) B.V.

Advisory Committee ORIO

Voorzitter Raad van Commissarissen | Chairman,

(Ontwikkelingsrelevante Infrastructuur

Supervisory Board, Koninklijke Prins &

Ontwikkeling | Facility for Infrastructure

Dingemanse B.V.

Development) – Ministerie van Buitenlandse

Voorzitter Raad van Commissarissen | Chairman,

Zaken/EVD | Dutch Ministry of Foreign Affairs/

Supervisory Board, MolconInterwheels B.V.

EVD

Voorzitter Raad van Commissarissen | Chairman,

Lid | Member, Commissie Brandkranen en

Supervisory Board, Saver N.V.

Nadeelcompensatie – Vitens

Lid Raad van Toezicht | Member, Supervisory

Lid Raad van Commissarissen | Member,

Board, Hogeschool Zeeland

Supervisory Board, Woonbron Woningcorporatie Lid | Member, Supervisory Board, Raad van Commissarissen De Rederij BV

Bridging Science to Practice

Drs. P. Jonker (1950)

Prof. dr. ing. S. Schaap PhD (1946)

Ir. P. Vermaat, MSc MBA (1965)

Directeur | Director, Dunea

Voormalig dijkgraaf | Former Dike Reeve,

Algemeen directeur | General

Eerste benoeming | First appointment:

Waterschap Groot Salland | Waterboard Groot

Director, Evides N.V.

29-06-2006; benoemd tot | appointed until:

Salland en voormalig voorzitter | and former

Eerste benoeming | First appointment:

01-07-2011

Chairman, Unie van Waterschappen

01-01-2010; benoemd tot | appointed until:

Eerste benoeming | First appointment:

01-07-2011.

Overzicht nevenfuncties | Other positions:

01-07-2008; benoemd tot | appointed until:

Voorzitter | Chairman, Werkgeversvereniging

01-07-2012.

Waterbedrijven (WWb) | Water Company

89 Overzicht nevenfuncties | Other positions: Lid Raad van Commissarissen | Member,

Employers’ Association (WWb)

Overzicht nevenfuncties | Other positions:

Supervisory Board, Delfluent B.V

Lid | Member, Executive Committee EUREAU

Hoogleraar | Professor, Waterpolicy & Governance,

Bestuurslid | Member, Executive Board,

Technische Universiteit Delft / Wageningen UR

Stichting Wateropleidingen

Alfred Mozer Stichting

Lid Eerste Kamer Staten Generaal | Senator in the Dutch Parliament Docent filosofie | Lecturer in philosophy, VU Amsterdam ‘Dozent’ | ‘Lecturer’, Philosophie Karel Universiteit Praag Eigenaar-directeur bedrijven in Nederland, Tsjechië en Oekraïne: op gebied van landbouw, agrarische consultancy en onroerend goed | Owner-director of agricultural, agrarian consultancy and real-estate companies in the Netherlands, the Czech Republic and Ukraine Voorzitter | Chairman, Netherlands Water Partnership (NWP)

Jaarverslag | Annual report 2010

Geconsolideerde balans voor winstbestemming per 31-12-2010 | Consolidated balance sheet before appropriations for profit 31-12-2010 Bedragen x â&#x201A;Ź 1000 | Amount x â&#x201A;Ź 1,000

2010

2009

Activa | Assets Vaste Activa | Fixed Assets MateriĂŤle vaste activa | Tangible fixed assets

6.206 6.498

Vlottende activa | Current assets Onderhanden opdrachten | Work in progress Debiteuren | Receivables

2.253 3.006

2.006 2.778

Overige vorderingen en overlopende activa |

Other prepayments and accrued income

350

341

5.609 5.125 Liquide middelen | Cash and cash equivalents

6.422 7.317

Totaal activa | Total assets

18.237 18.940

Passiva | Liabilities Eigen vermogen | Shareholders equity

Nominaal kapitaal | Nominal capital

155

Agioreserve | Share premium reserve

7.763

Overige reserves | Other reserves

2.631 1.770

7.763

Bestemde reserve innovatie | Innovation reserve

624 379

Resultaat lopend jaar | Net income current year

640 1.106

11.813 11.173 Voorzieningen | Provisions Reorganisatie | Reorganisation Pre-FPU | Pre-Flexibel pension and retirement scheme

16 101 27 74

Diensttijdgratificatie | Long-service bonus

194

237 334

Kortlopende schulden | Current liabilities

159

Crediteuren | Payables

698

Belastingen en sociale lasten | Taxes and national insurance contributions 425 Overige schulden en overlopende passiva | Other debt and accrued liabilities 5.064

1.340 547 5.546

6.187 7.433 Totaal passiva | Total liabilities

18.237 18.940

Bridging Science to Practice

Geconsolideerde winst- en verliesrekening 2010 Consolidated profit and loss account 2010 Bedragen x â&#x201A;Ź 1000 | Amount x â&#x201A;Ź 1,000

2010

2009

Netto omzet | Net turnover

17.357

16.186

Mutatie onderhanden werk | Movement in work in progress 247 265 Overige bedrijfsopbrengsten | Other operating revenues Bedrijfsopbrengsten | Total revenues Lonen en salarissen | Salaries

600 773 18.204 17.224 7.476 7.164

Sociale lasten en pensioenpremies | National insurance and pension contributions

1.989

1.807

Overige personeelskosten | Other personnel expenses

1.016

1.031

Afschrijvingskosten | Depreciation

833

723

Subcontracting | Subcontracting

2.624 2.354

Overige bedrijfskosten | Other operating expenses

3.704 3.132

Bedrijfskosten | Total operating expenses Bedrijfsresultaat | Earnings before interest and taxes

17.642 16.211 562 1.013

Rentebaten | Interest income

78 93

FinanciĂŤle baten en lasten | Net interest income

78 93

Netto resultaat | Net income

640 1.106

Jaarverslag | Annual report 2010

Geconsolideerd kasstroomoverzicht 2010 Cash flow statement 2010 Bedragen x € 1000 | Amount x € 1,000

Kasstroom uit operationele activiteiten 2010 2009 Cash flow from operating activities Bedrijfsresultaat | Earnings before interest and taxes

562 1.013

Aanpassingen voor | Adjustments for: · afschrijvingen | depreciation

833 723

· dotaties voorzieningen | addition to provision

254

· onttrekkingen aan voorzieningen | withdrawal from provision -25

-69

· vrijval voorzieningen | provision release

- 29

-107

Veranderingen in werkkapitaal | Movement in working capital: · toe-/afname handelsvorderingen | in-/decrease trade account receivables

-228

· toe-/afname overlopende activa | in-/decrease accrued income -9

-902 -2

· toe-/afname voorraad onderhanden werk | in-/decrease work in progress -247

265

· toe-/afname handelscrediteuren | in-/decrease trade account payables -642

491

· toe-/afname belastingen en sociale premies | in-/decrease taxes and national insurance contributions

-122

· toe-/afname overlopende passiva | in-/decrease accrued liabilities -482

329 196

Kasstroom uit bedrijfsoperaties | Cash flow from business operations

-432 1.739

Ontvangen interest | Interest received

78 93

Kasstroom uit operationele activiteiten | Cash flow from operating activities

-354 1.832

Kasstroom uit investeringsactiviteiten Cash flow from investment activities Investeringen in materiële vaste activa | Investment in tangible fixed assets -541 Desinvesteringen in materiële vaste activa | Disinvestment in tangible fixed assets

-1.103 0

Kasstroom uit investeringsactiviteiten | Cash flow from investment activities

-541 -1.103

Netto kasstroom | Net cash flow

-895 729

Bridging Science to Practice

KWR 2009

Aandeelhouders KWR en voorzieningsgebieden KWR shareholders and areas of supply 74

KWR 2009

Aandeelhouders Shareholders KWR KWR

KWR 2009

Aandeelhouders Shareholders KWR KWR Aandeelhouders Aandeelhouders Shareholders KWR KWR Aandeelhouders Shareholders KWR KWR Shareholders 368.10jvs-gridV15.indd 74

368.10jvs-gridV15.indd 74

bron: VEWIN kerngegevens drinkwater

KWR 2009

2010 | source: VEWIN drinking water

368.10jvs-gridV15.indd 74

1/6/10 9:53 AM

key figures 2010

Aandeelhouders Shareholders KWR KWR 368.10jvs-gridV15.indd 74

1/6/10 9:53 AM

Drinkwaterproductie in miljoen m続 (per bedrijf 2009) Drinking water production in million m続 (by company 2009)

93 368.10jvs-gridV15.indd 74

368.10jvs-gridV15.indd 74

1/6/10 9:53 AM

181

1/6/10 9:53 AM

368.10jvs-gridV15.indd 74

Ontwikkeling energiegebruik voor productie en distributie | Changes in energy usage for production and distribution

1/6/10 9:53 AM

Brabant Water

Dunea

177

Oasen

Waternet

WMD water

86 368.10jvs-gridV15.indd 74

PWN

Vitens

Waterleidingbedrijf Groningen

WML

368.10jvs-gridV15.indd 74

Evides

343

1/6/10 9:53 AM

Ontwikkeling drinkwaternet Changes in the drinking water network

x 1.000 km 60

Totaal in kWh/m続 Total in kWh/m続 Duurzame energie Sustainable energy

PVC

0,45

0,47

4,4%

14,8%

1998

2001

0,48

25%

0,49

0,50 80%

Asbestcement

20 10

32,7%

Overig Gietijzer

0 2004

2007

2010

1992

1998

2004

2010

Jaarverslag | Annual report 2010

BTO Rapporten | Reports 2010 KWR doet binnen het Bedrijfstakonderzoek (BTO)

Bartholomeus, R.P. (2010). Verkenning bepaling

Groenendijk, M., Frijns, J., van Leerdam, R.,

onderzoek voor de gezamenlijke drinkwaterbe-

droogteschade, BTO 2010.039(s)

Nederlof, M. (2010). Cradle to Cradle Drink

drijven. De rapporten die uit de verschillende deel-

waterbehandeling: Hype of Uitdaging? BTO

onderzoek en voortkomen, vindt u in onderstaand

Beuken, R. (2010). Softwarepakketten voor de

workshop Drinkwaterbehandeling, 25 mei 2010,

overzicht. De meeste publicaties zijn te bestellen

ondersteuning van saneringsbeslissingen van

BTO 2010.032(s)

bij de KWR-bibliotheek.

leidingen, BTO 2010.033 Heijnen, L., Wullings, B.A. (2010).

Beuken, R. (2010). Toepasbaarheid van CARE-W

Kwaliteitsborging bij Real-time PCR methoden,

KWR conducts research within the joint research

voor waterbedrijven; Evaluatie pilot bij Dunea,

BTO 2010.022(s)

programme for the entire water sector. You will

BTO 2010.007

find the reports produced by the different compo-

Hijnen, W., Lahondes, S., Asgadaouan, A.,

nent research projects in the overview below.

Beuken, R. (2010). Leidingen vervangen of niet,

van der Kooij, D. (2010). Ontwikkeling van een

Most of these publications can be ordered from

hoe neem je een goede beslissing? Verslag

laboratoriumtest ter bepaling van de effectivi

the KWR library.

workshop 8 december 2009, BTO 2010.014(s)

teit van reinigingsmiddelen en procedures om biofilms te verwijderen, BTO 2010.047

Watersystemen | Water systems

Beuken, R. (2010). BTO Symposium

Watertechnologie | Water technology

Waterdistributie III “Asset Management in

Hofman-Caris, C.H.M., Harmsen, D.J.H.,

Waterkwaliteit | Water quality

Bedrijf”, BTO 2010.055(s)

van Leerdam, R. (2010). Feasibility study of

KPM

combined ozone and UV systems (DOPFR-UV), Blokker, E.J.M., van de Ven, B.M., Tankerville, M.,

BTO 2010.003

Mesman, G.A.M. (2010). Invloed coating grijs gietijzeren leidingen op drinkwaterkwaliteit,

Hummelen, A.M., Sulmann, G. (2010).

BTO 2010.044

BTO programma 2010-2012 BTO 2010.001

Bonte, M., Meerkerk, M. (2010).

Leunk, I., Raat, K.J., von Asmuth, J. (2010).

Bodemverontreinigingen en risico’s voor

Snel en nauwkeurig detecteren van putverstop

drinkwatervoorziening BTO 2010.053(s)

ping met tijdreeksanalyse (Menyanthes), BTO 2010.036(s)

Cirkel, D.G., Rambags, F. (2010). Veldproeven ontwikkelen van PVC- en RVS filters met de

Medema, G.J., Teunis, P., Blokker, M., Deere, D.,

Jetmaster, BTO 2010.010(s)

Davison, A., Charles, P., Loret, J.-F. (2010). Risk assessment of Cryptosporidium in drinking

de Kater, H., Beuken, R., Vogelaar, A. (2010).

water, BTO 2010.005

Inspectietechnieken voor rationeel sanerings beleid van leidingnetten, BTO 2010.013

Medema, G.J., van der Wielen, P., van der Kooij, D. (2010). BTO programma Microbiologie 2010-

Eltzov, E., Marks, R., Heringa, M.B. (2010). First

2012, BTO 2010.004(s)

tests with a prototype flow-through real-time bacterial toxicity sensor for water

Meerkerk, M.A., Kroesbergen, J. (2010).

contaminants, BTO 2010.030

Hygiënecode Drinkwater; Opslag, transport en distributie, BTO 2001.175

Contact Pim Bogaerds | pim.bogaerds@kwrwater.nl Joni Keessen | joni.keessen@kwrwater.nl

Bridging Science to Practice

Mesman, G.A.M., Meerkerk, M.A. (2010). Quick

Stuyfzand, P.J. (2010). Modellering kwaliteit

van Leerdam, J.A., Hogenboom, A., van der Kooi,

scan coating GGIJ en staal, BTO 2010.002(s)

ondiep (duin)grondwater en ontkalking,

M., de Voogt, P. (2010). Determination of polar

inclusief effecten van atmosferische depositie,

1H-benzotriazolen and benzothiazolen in water

Mesters, C., Sulmann, G. (2010). BTO we maken

klimaatverandering en kustuitbreiding:

by solid-phase extraction and liquid chromato

het samen, BTO 2010.009

DUVELCHEM, BTO 2010.031(s)

graphy LTQ FT Orbitrap mass spectrometry,

Oesterholt, F., Cornelissen, E.R. (2010).

Sulmann, G. (2010). Jaarverslag BTO 2009;

Karakterisering, effecten en verwijdering

Hoogtepunten uit het bedrijfstakonderzoek,

van Wezel, A.P., Morinière, V., Emke, E.,

van NOM; Samenvatting NOM-gerelateerd

BTO 2010.037

Hogenboom, A.C. (2010). Quantifying fullerene

BTO 2009.020

onderzoek, BTO 2010.008

C60 including transformation products in water Valster, R.M., Wullings, B.A., Bakker, G.L., van

with LC LTQ Orbitrap MS and application to

Paalman, M.A.A. (2010). Europese Kaderrichtlijn

der Kooij, D. (2010). Vrijlevende protozoa in het

environmental samples, BTO 2010.027

Bodem (KRB); Kansen voor de kwaliteit van

reine water en in het distributiesysteem van

drinkwater, BTO 2010.052(s)

twee grondwaterpompstations, BTO 2010.019

Pieterse-Quirijns, I. (2010). Science and practice

van Beek, C.G.E.M. (2010). Cause and prevention

in water distribution systems, BTO 2010.050(s)

of clogging of wells abstracting groundwater

Vogelaar, A., Blokker, E.J.M. (2010). Particle

from unconsolidated aquifers, BTO 2010.041

Sediment Modelling; Test and analysis of

Vloerbergh, I., van Thienen, P. (2010). Controlemethodiek afsluiters, BTO 2010.020

Raat, K.J., Kooiman, J.W. (2010). Brak grond

programme WQDMTB v4.3, BTO 2010.011

water: voorbereiding pilots Noardburgum en

van Daal, K., Raterman, B. (2010). GIS bij

Zevenbergen. Achtergrond, kennis en

waterleidingbedrijven; fase 1 Inventarisatie

Witte, J.P.M., Bartholomeus, R.P., Douma, J.C.,

ervaringen uit de voorbereidende fase 2002-

en visie, BTO 2010.025

Runhaar, J., van Bodegom, P.M. (2010). De

2009, BTO 2010.034(s)

vegetatiemodule van Probe-2, BTO 2010.024(s) van de Vossenberg, J. (2010). Snelle optische

Rambags, F., Cirkel, D.G., van der Hoeven, I.,

detectie van Escherichia coli in drinkwater,

Rothuizen, R. (2010). HDDW testwinning

BTO 2010.006

Nieuwegein; Proefboring naar de geschiktheid

Witte, J.P.M., Strasser, J.T. (2010). Geautomati seerde waardering van vegetatieopnamen en vegetatietypen, BTO 2010.035(s)

van horizontaal gestuurd boren voor de aanleg

van der Aa, N.G.F.M., Dijkman, E., Bijlsma, L.,

van drinkwaterputten, BTO 2010.028(s)

Emke, E., van de Ven, B.M., van Nuijs, A.L.N.,

Wols, B. (2010). User manual particle tracking,

de Voogt, P. (2010). Drugs of abuse and

BTO 2010.057(s)

Rambags, F., Cirkel, D.G., van der Hoeven, I.,

tranquilizers in Dutch surface water, drinking

Rothuizen, R., Pittens, B. (2010). HDDW: van

water and wastewater; Results of screening

concept tot realisatie; Overzicht van onder

monitoring 2009, BTO 2011.023, RIVM Report

zoeken verricht in het kader van het HDDW

703719064/2010

project, BTO 2010.029 van der Gaag, B. (2010). Development of a Runhaar, J., Bartholomeus, R.P., Cirkel, D.G.

prototype Chemical-Optical Sensor for the

(2010). Invloed grondwaterstanden op stand

Detection of Organic Micro-Pollutants in

plaatscondities en vegetatie, BTO 2010.043(s)

Drinking Water, BTO 2009.019

Runhaar, J., van den Berg, G., van den Eertwegh,

van der Kooij, D., van Genderen, J., Heringa,

G.A.P.H. (2010). Biodiversiteit en waterwinning,

M.B., Hogenboom, A., de Hoogh, C., Mons, M.,

BTO 2010.040(s)

Puijker, L., Slaats, N., Vreeburg, J., van Wezel, A. (2010). Drinkwaterkwaliteit Q21; Een horizon

Schoep, P., Schriks, M., Belfroid, A., van Wezel, A.

voor onderzoek en actie, BTO 2010.042

(2010). The effect of REACH on the log Kow distribution of drinking water contaminants,

van der Wielen, P., van der Kooij, D., van Wezel,

BTO 2010.023

A., Zwolsman, G.J., Nederlof, M., Slaats, N., Hummelen, A.M. (2010). BTO Performance evaluatie 2010 - Zelfvisitatierapporten van de BTO-programma’s over de periode 2008-2009, BTO 2010.026(s)

Jaarverslag | Annual report 2010

Het documentencentrum: een schaap met vijf poten

Team Documentencentrum | Document Centre

Pim Bogaerds — bibliothecaris | librarian

Gerard Meester — teamleider | team leader

Joni Keessen — bibliothecaris | librarian

Bridging Science to Practice

Contact Gerard Meester gerard.meester@kwrwater.nl

“We ontwikkelen nu een infrastructuur die waarborgt dat alle digitale informatie beschikbaar is op bedrijfsniveau.”

The document centre: demanding the impossible The library, archive, visual displays and

— Gerard Meester

reproduction services together make up that part of Facility Services (FS) that provides direct support to KWR scientists — along with

De bibliotheek, het archief, visualisatie en de repro vormen samen dat deel van de Facilitaire Dienst (FD) dat directe ondersteuning geeft aan de wetenschappers (naast bijvoorbeeld de receptie, koeriersdiensten en ICT).

reception, courier services and ICT, for example. ‘A five-legged sheep,’ is what Gerard Meester calls the team, referring the proverbial Dutch sheep which embodies impossible demands. Meester himself is a living proof of this: in addition to his role as team leader of the document centre and quality officer, he is also environmental coordinator and administrator of the environmental licences. FS supports the scientists in the area of literature searches, (digital) project archiving, and graphic

‘Een schaap met vijf poten’, noemt Gerard Meester het team en daar is hij zelf het levende bewijs van. Meester is naast teamleider documentcentrum en kwaliteitsfunctionaris ook milieucoördinator en beheerder van de milieuvergunningen.

and reproduction services. The work is extremely varied: “The archive takes care of the digital archiving of projects, visual displays designs the scientific posters, PowerPoint presentations and reports, and this year ‘Endnote’ has been intro-

FD ondersteunt de wetenschappers op het gebied van literatuurrecherche, (digitale) projectarchivering, grafische- en reprodiensten. Het werk is zeer divers: “Het archief begeleidt de digitale archivering van projecten, visualisatie ontwerpt wetenschappelijke posters, powerpoints en rapporten en bij de bibliotheek is dit jaar ‘Endnote’ geïmplementeerd, het softwareprogramma waarmee je peer reviewed artikelen registreert of gemakkelijk een literatuurlijst kunt opvragen”, vertelt Meester.

duced in the library — this software program allows you to register peer-reviewed articles, or easily request a literature list,” says Meester. Thanks to the constant extension of office automation and digitisation, the researchers are becoming increasingly autonomous. No matter where they are — at the office, on the road, or at home — they can conduct a literature search or

Door de steeds verdergaande kantoorautomatisering en digitalisering worden de onderzoekers steeds autonomer. Ze kunnen ongeacht de werkplek (op kantoor, onderweg of thuis) literatuuronderzoek doen en direct artikelen opvragen, die vervolgens digitaal worden verstuurd. Hierdoor veranderen de taken van het team geleidelijk naar beheerstaken en de ondersteuning van de digitale informatievoorziening. Meester: “Digitalisering is een speerpunt van FD. We ontwikkelen nu een infrastructuur die waarborgt dat alle digitale informatie beschikbaar is op bedrijfsniveau en dat KWR voldoet aan de eisen voor informatieborging in de samenleving.”

directly request articles, which they are then sent in digital format. The team’s tasks can therefore shift slowly to management activities and providing support to the digital information provision. “Digitisation,” according to Meester, “is one of FS’s spearheads. We are now developing an infrastructure that ensures that all digital information is available at the company level, and that KWR satisfies society’s requirements when in comes to information safeguards.”

Jaarverslag | Annual report 2010

De Bosatlas van Nederland Waterland

‘The Bosatlas Nederland Waterland’ atlas The Netherlands is a waterland, that is, a ‘water country’. It is thus no surprise that we excel in the development and application of water knowledge, whether it concerns safety or health, dike construction or treatment technol-

Nederland is een waterland. Geen wonder dat ons land uitblinkt in het ontwikkelen en toepassen van kennis over water, of het nu gaat om veiligheid of gezondheid, om dijkenbouw of zuiveringstechnologie. Al deze waterkennis is nu verenigd in de Bosatlas van Nederland Waterland, die in december 2010 verscheen bij Noordhoff Uitgevers.

ogy. All this water knowledge has now been brought together between the two covers of the ‘De Bosatlas van Nederland Waterland’ atlas, which was published in December 2010 by Noordhoff Uitgevers. More than forty government entities, companies and knowledge institutions — including KWR —

Meer dan veertig overheden, kennisinstellingen en bedrijven werkten mee aan dit overzichtswerk, waar onder KWR. Er is werk van onder andere Mirjam Blokker, Marthe de Graaff, Inke Leunk, Igor Mendizabal, Bernard Raterman, Pieter Stuyfzand, Jan Vreeburg en Flip Witte verwerkt in de atlas. Daarnaast zijn kaarten en grafieken van KWR in dit bijzondere boek opgenomen.

contributed to this overview publication. KWR

De Bosatlas van Nederland Waterland is bestemd voor een breed publiek. Zo kregen alle middelbare scholen van Nederland begin 2011 een gratis set atlassen. De Bosatlas is verkrijgbaar via internet en de boekhandel.

The atlas is aimed at the general public, and

staff members whose work is contained in the atlas include: Mirjam Blokker, Marthe de Graaff, Inke Leunk, Igor Mendizabal, Bernard Raterman, Pieter Stuyfzand, Jan Vreeburg and Flip Witte. This remarkable work also includes maps and graphics produced by KWR.

in the beginning of 2011 all high-schools in the Netherlands were given a free atlas set. ‘De Bosatlas van Nederland Waterland’ is available via the Internet and book shops.

Contact Pim Bogaerds | pim.bogaerds@kwrwater.nl Joni Keessen | joni.keessen@kwrwater.nl

Bridging Science to Practice

Boeken | Books Pim de Voogt, Editor Reviews of Environmental Contamination and Toxicology Perfluorinated alkylated substances

De Voogt, P. (2010). Perfluorinated alkylated substances. Springer, New York.

Elimination of micro-organisms by water treatment processes. IWA Publishing, London. ENVIRONMENTAL SCIENCE

Vreeburg, J. (2010). Discolouration in drinking

isbn 978-1-4419-6879-1

water systems; the role of particles clarified.

781441 968791

› springer.com

Reviews of Environmental Contamination and Toxicology

Hijnen, W.A.M., Medema, G.J. (2010).

Volume 208

de Voogt Editor

Atmospheric Perfluorinated Acid Precursors: Chemistry, Occurrence and Impacts Cora J. Young and Scott A. Mabury Isomer Profiling of Perfluorinated Substances as a Tool for Source Tracking: A Review of Early Findings and Future Applications Jonathan P. Benskin, Amila O. De Silva, and Jonathan W. Martin Biodegradation of Fluorinated Alkyl Substances Tobias Frömel and Thomas P. Knepper Perfluorinated Substances in Human Food and Other Sources of Human Exposure Wendy D’Hollander, Pim de Voogt, Wim De Coena, and Lieven Bervoetsa Index

208

Reviews of Environmental Contamination and Toxicology Perfluorinated alkylated substances Pim de Voogt Editor

IWA Publishing, London.

Artikelen in boeken Book sections

Watersystemen | Water systems Watertechnologie | Water technology Waterkwaliteit | Water quality KPM | KPM

Frijns, J., Mulder, M., Roorda, J. (2010).

Leroy, P., Driessen, P.P.J., van Vierssen, W.

Van Vierssen, W. (2010). Climate Proofing

Climate Footprint and Mitigation Measures

(2010). From Climate Change to Social Change;

Society; Is the Science System Ready for

in the Dutch Water Sector

Not Just a Better Science-Policy Interface

Change?

In: Smith, J., Howe, C. and Henderson, J. (eds).

In: Climate Change to Social Change.

Climate Change and Water International

International Books, Utrecht, p.161-172.

International Books, Utrecht, p.145-159.

Perspectives on Mitigation and Adaptation. AWWA/IWA, Denver/London, p.73-80.

Leroy, P., Driessen, P.P.J., van Vierssen, W. (2010). Climate, Science, Society, and Politics;

Lamoree, M.H., Derksen, J.G.M., van der Linden,

Multiple Perspectives on Interactions and

S.C., Uijterlinde, C.A., de Voogt, P. (2010).

Change

Efficiency of Removal of Compounds with

In: From Climate Change to Social Change.

Estrogenic Activity During Wastewater

International Books, Utrecht, p.15-29.

Treatment: Effects of Various Removal Techniques

Van den Berg, G.A., Frijns, J., Zwolsman, G.J.

In: Xenobiotics in the Urban Water Cycle;

(2010). Implementation of Climate Adaptation

Mass Flows, Environmental Process, Mitigation

and Mitigation Strategies for Drinking Water

and Treatment. Springer Science + Business

Production in the Netherlands

Media Dordrecht, p.261-282.

In: Smith, J., Howe, C. and Henderson, J. (eds). Climate Change and Water International Perspectives on Mitigation and Adaptation. AWWA/ IWA, Denver/London, p.227-240.

Jaarverslag | Annual report 2010

Artikelen | Publications in peer-reviewed journals 2010 Watersystemen | Water systems

Blokker, M., Vreeburg, J., Beverloo, H., Klein

de Louw, P.G.B., Oude Essink, G.H.P., Stuyfzand,

Watertechnologie | Water technology

Arfman, M., van Dijk, J.C. (2010). A bottom-up

P.J., van der Zee, S.E.A.T.M. (2010). Upward

Waterkwaliteit | Water quality

approach of stochastic demand allocation in

groundwater flow in boils as the dominant

KPM (uitgeschreven?) | KPM

water quality modelling. Drinking Water

mechanism of salinization in deep polders,

Engineering and Science 3:43-51.

The Netherlands. Journal of Hydrology 394(3-4):494-506.

Bonte, M., Zwolsman, J.J.G. (2010). Climate

100

change induced salinisation of artificial lakes

de Ridder, D.J., Villacorte, L., Verliefde, A.R.D.,

in the Netherlands and consequences for

Verberk, J.Q.J.C., Heijman, S.G.J., Amy, G.L.,

drinking water production. Water Research

van Dijk, J.C. (2010). Modeling equilibrium

44(15):4411-4424.

adsorption of organic micropollutants onto activated carbon. Water Research

Cerbin, S., Kraak, M.H.S., de Voogt, P., Visser,

44(10):3077-3086.

P.M., van Donk, E. (2010). Combined and single effects of pesticide carbaryl and toxic

D’Hollander, W., de Voogt, P., de Coen, W.,

Microcystis aeruginosa on the life history of

Bervoets, L. (2010). Perfluorinated substances

Daphnia pulicaria. Hydrobiologia 643(1):129-138.

in human food and other sources of human exposure. Reviews of Environmental

Bakker, M. (2010). Radial Dupuit interface flow

Cirkel, D.G., Witte, J.P.M., van der Zee, S.E.A.T.M.

to assess the aquifer storage and recovery

(2010). Estimating seepage intensities from

potential of saltwater aquifers. Hydrogeology

groundwater level time series by inverse

D’Hollander, W., Roosens, L., Covaci, A.,

Journal 18(1):107-115.

modelling: A sensitivity analysis on wet

Cornelis, C., Reynders, H., Campenhout, K.V.,

meadow scenarios. Journal of Hydrology

de Voogt, P.D., Bervoets, L. (2010). Brominated

385(1-4):132-142.

flame retardants and perfluorinated compounds

Beuken, R.H.S., van den Boomen, M., Blaauwgeers, H.G.P., van Daal, K. (2010).

Contamination and Toxicology 208:179-215.

in indoor dust from homes and offices in

Feasibility study on quantitative risk analysis

Cornelissen, E.R., Chasseriaud, D., Siegers, W.G.,

of drinking water networks. Water Asset

Beerendonk, E.F., van der Kooij, D. (2010).

Manangement International 6(1):14-18.

Effect of anionic fluidized ion exchange (FIX)

Eschauzier, C., Haftka, J., Stuyfzand, P.J.,

pre-treatment on nanofiltration (NF) membrane

de Voogt, P. (2010). Perfluorinated compounds

fouling. Water Research 44(10):3283-3293.

in infiltrated river Rhine water and infiltrated

Bichai, F., Barbeau, B., Dullemont, Y., Hijnen, W. (2010). Role of predation by zooplankton in

Flanders, Belgium. Chemosphere 81(4):478-487.

rainwater in coastal dunes. Environ Sci Technol

transport and fate of protozoan (oo)cysts in

Cornelissen, E.R., Harmsen, D., Beerendonk,

granular activated carbon filtration. Water

E.F., Wessels, P., van der Kooij, D. (2010).

Research 44(4):1072-1081.

Influence of permeation on air/water cleaning

Fujita, Y., de Ruiter, P.C., Wassen, M.J., Heil, G.W.

of spiral wound membrane NF/RO elements.

(2010). Time-dependent, species-specific effects

Blokker, E.J.M., Vreeburg, J.H.G., van Dijk, J.C.

Journal of Water Supply: Research and

of N:P stoichiometry on grassland plant growth.

(2010). Simulating residential water demand

Technology—AQUA 59(6/7):378-383.

Plant and Soil 334(1):99-112.

Water Resources Planning and Management

Cornelissen, E.R., Viallefont, X.D., Beerendonk,

Fujita, Y., Robroek, B.J.M., de Ruiter, P.C.,

136(1):19-26.

E.F., Wessels, L.P. (2010). Air/water cleaning for

Heil, G.W., Wassen, M.J. (2010). Increased N

the control of particulate fouling. Journal of

affects P uptake of eight grassland species:

Water Supply: Research and Technology—AQUA

The role of root surface phosphatase activity.

59(2-3):120-127.

Oikos 119(10):1665-1673.

44(19):7450-7455.

with a stochastic end-use model. Journal of

Contact Pim Bogaerds | pim.bogaerds@kwrwater.nl Joni Keessen | joni.keessen@kwrwater.nl

Bridging Science to Practice

Hijnen, W.A.M., Suylen, G.M.H., Bahlman, J.A.,

Möller, A., Ahrens, L., Surm, R., Westerveld, J.,

Sack, E.L.W., van der Wielen, P.W.J.J.,

Brouwer-Hanzens, A., Medema, G.J. (2010).

van der Wielen, F., Ebinghaus, R., de Voogt, P.

van der Kooij, D. (2010). Utilization of oligo-

GAC adsorption filters as barriers for viruses,

(2010). Distribution and sources of

and polysaccharides at microgram-per-litre

bacteria and protozoan (oo)cysts in water

polyfluoroalkyl substances (PFAS) in the River

levels in freshwater by Flavobacterium

treatment. Water Research 44(4):1224-1234.

Rhine watershed. Environmental Pollution

johnsoniae. Journal of Applied Microbiology

158(10):3243-3250.

108(4):1430-1440.

van Leerdam, R.C., Metz, D.H., Knol, A.H.,

Nielsen, P.H., van Loosdrecht, M.C.M. (2010).

Schoonenberg Kegel, F., Rietman, B.M.,

Fulmer, A., Krijnen, S. (2010). Comparison of

Editorial. Water Research 44(17):4825.

Verliefde, A.R.D. (2010). Reverse osmosis

low pressure and medium pressure UV lamps for

Ordoñez, J.C., van Bodegom, P.M., Witte, J.P.M.,

followed by activated carbon filtration for

UV/H2O2 treatment of natural waters

Bartholomeus, R.P., van Dobben, H.F., Aerts, R.

efficient removal of organic micropollutants

containing micro pollutants. Ozone: Science

(2010). Leaf habit and woodiness regulate

from river bank filtrate. Water Science and

and Engineering 32(5):329-337.

different leaf economy traits at a given nutrient

Technology 61(10):2603-2610.

IJpelaar, G.F., Harmsen, D.J.H., Beerendonk, E.F.,

supply. Ecology 91(11):3218-3228. Leurs, L.J., Schouten, L.J., Goldbohm, R.A.,

Schriks, M., Heringa, M.B., van der Kooi,

van den Brandt, P.A. (2010). Total fluid and

Ordoñez, J.C., van Bodegom, P.M., Witte, J.P.M.,

M.M.E., de Voogt, P., van Wezel, A.P. (2010).

specific beverage intake and mortality due to

Bartholomeus, R.P., van Hal, J.R., Aerts, R.

Toxicological relevance of emerging

IHD and stroke in the Netherlands Cohort Study.

(2010). Plant strategies in relation to resource

contaminants for drinking water quality.

The British Journal of Nutrition 104(8):1212-1221.

supply in mesic to wet environments: Does

Water Research 44(2):461-476.

theory mirror nature? American Naturalist Leurs, L.J., Schouten, L.J., Mons, M.N.,

175(2):225-239.

Goldbohm, R.A., van den Brandt, P.A. (2010).

Schriks, M., van Leerdam, J.A., van der Linden, S.C., van der Burg, B., van Wezel, A.P., de Voogt,

Relationship between tap water hardness,

Qin, J.J., Chen, S., Oo, M.H., Kekre, K.A.,

P. (2010). High-resolution mass spectrometric

magnesium, and calcium concentration and

Cornelissen, E.R., Ruiken, C.J. (2010).

identification and quantification of gluco

mortality due to ischemic heart disease or

Experimental studies and modeling on

corticoid compounds in various wastewaters in

stroke in the Netherlands. Environmental

concentration polarization in forward osmosis.

the Netherlands. Environmental Science and

Health Perspectives 118(3):414-420.

Water Science and Technology 61(11):2897-2904.

Technology 44(12):4766-4774.

Leusch, F.D.L., de Jager, C., Levi, Y., Lim, R.,

Qin, J.J., Kekre, K.A., Oo, M.H., Tao, G., Lay, C.L.,

Simons, C.C.J.M., Leurs, L.J., Weijenberg, M.P.,

Puijker, L., Sacher, F., Tremblay, L.A., Wilson, V.S.,

Lew, C.H., Cornelissen, E.R., Ruiken, C.J. (2010).

Schouten, L.J., Goldbohm, R.A., Van Den Brandt,

Chapman, H.F. (2010). Comparison of five in

Preliminary study of osmotic membrane

P.A. (2010). Fluid intake and colorectal cancer

vitro bioassays to measure estrogenic activity in

bioreactor: effects of draw solution on water

risk in the Netherlands cohort study. Nutrition

environmental waters. Environmental Science

flux and air scouring on fouling. Water Science

and Cancer 62(3):307-321.

and Technology 44(10):3853-3860.

& Technology—WST 62(6):1353-1360.

Li, S., Heijman, S.G.J., Van Dijk, J.C. (2010).

Raat, K.J., Tietema, A., Verstraten, J.M. (2010).

Medema, G.J. (2010). Practical applications of

A pilot-scale study of backwashing ultra

Nitrogen turnover in fresh Douglas fir litter

quantitative microbial risk assessment (QMRA)

filtration membrane with demineralized

directly after additions of moisture and

for water safety plans. Water Science and

water. Journal of Water Supply: Research and

inorganic nitrogen. Plant and Soil 330(1):115-126.

Technology 61(6):1561-1568.

Smeets, P.W.M.H., Rietveld, L.C., Van Dijk, J.C.,

Technology—AQUA 59(2-3):128-133. Rattray, J.E., van Vossenberg, J.D., Jaeschke, A.,

Speksnijder, P., van Ravestijn, J., de Voogt, P.

Li, S., Heijman, S.G.J., Verberk, J.Q.J.C.,

Hopmans, E.C., Wakeham, S.G., Lavik, G.,

(2010). Trace analysis of isothiazolinones in

van Dijk, J.C. (2010). Influence of Ca and Na

Kuypers, M.M.M., Strous, M., Jetten, M.S.M.,

water samples by large-volume direct injection

ions in backwash water on ultrafiltration

Schouten, S., Sinninghe Damsté, J.S. (2010).

liquid chromatography tandem mass

fouling control. Desalination 250(2):861-864.

Impact of temperature on ladderane lipid

spectrometry. Journal of Chromatography A

distribution in anammox bacteria. Applied and

1217(32):5184-5189.

Middleton, R., Frijns, J. (2010). Water

Environmental Microbiology 76(5):1596-1603.

industry energy efficiency: a compendium of

Stuyfzand, P.J., Raat, K.J. (2010). Benefits

best practices. Water Utility Management

and hurdles of using brackish groundwater as

International 5(2):14-15.

a drinking water source in the Netherlands. Hydrogeology Journal 18(1):117-130.

ter Laak, T.L., van der Aa, M., Houtman, C.J.,

van Wezel, A., Mons, M., van Delft, W. (2010).

Wols, B.A., Shao, L., Uijttewaal, W.S.J.,

Stoks, P.G., van Wezel, A.P. (2010).

New methods to monitor emerging chemicals

Hofman, J.A.M.H., Rietveld, L.C., van Dijk, J.C.

Relating environmental concentrations of

in the drinking water production chain. Journal

(2010). Evaluation of experimental techniques

pharmaceuticals to consumption: A mass

of Environmental Monitoring 12(1):80-89.

to validate numerical computations of the

balance approach for the river Rhine. Environment International 36(5):403-409.

hydraulics inside a UV bench-scale reactor. Vasbinder, J.W., Andersson, B., Arthur, W.B.,

Chemical Engineering Science 65(15):4491-4502.

Boasson, M., de Boer, R., Changeux, J.P., Turnhout, E., van der Zouwen, M. (2010).

Domingo, E., Eigen, M., Fersht, A., Frenkel, D.,

Wols, B.A., Uijttewaal, W.S.J., Hofman, J.A.M.H.,

Governance without governance: how nature

Rees, M., Groen, T., Huber, R., Hunt, T.,

Rietveld, L.C., van Dijk, J.C. (2010). The weakÂ

policy was democratized in the Netherlands.

Holland, J., May, R., Norrby, E., Nijkamp, P.,

nesses of a kâ&#x20AC;&#x201C;model compared to a large-

Critical Policy Studies 4(4):344-361.

Lehn, J.M., Rabbinge, R., Scheffer, M.,

eddy simulation for the prediction of UV dose

Schuster, P., Serageldin, I., Stuip, J., De Vries, J.,

distributions and disinfection. Chemical

Valster, R., Wullings, B., van der Kooij, D. (2010).

van Vierssen, W., Willems, R. (2010).

Engineering Journal 162(2):528-536.

Detection of protozoan hosts for Legionella

Transdisciplinary EU science institute needs

pneumophila in engineered water systems by

funds urgently. Nature 463(7283):876.

using a biofilm batch test Applied and Environmental Microbiology 76(21):7144-7153.

Veling, E.J.M., Maas, C. (2010). Hantush Well Function revisited. Journal of Hydrology 393(3-4):381-388.

Online articles

clogging by intermittent abstraction. Ground

Vloerbergh, I., Blokker, M. (2010). Sharing failure

Hegger, D.L.T., Spaargaren, G., van Vliet, B.J.M.,

Water Monitoring and Remediation 30(4):81-89.

data to gain insight into network deterioration.

Frijns, J. (2010). Consumer-inclusive innovation

Water Asset Management International

strategies for the Dutch water supply sector:

6(2):9-14.

Opportunities for more sustainable products

van Beek, C.G.E.M., Breedveld, R., Tas, M., Kollen, R. (2010). Prevention of wellbore

van Beek, C.G.E.M., de Zwart, A.H., Balemans,

and services. NJAS - Wageningen Journal of Life

M., Kooiman, J.W., van Rosmalen, C., Timmer, H., Vandersluys, J., Stuyfzand, P.J. (2010).

Vries, D., Keesman, K.J., Zwart, H. (2010).

Sciences DOI: 10.1016/j.njas.2010.10.001 In

Concentration and size distribution of particles

Luenberger boundary observer synthesis for

Press, Corrected Proof

in abstracted groundwater. Water Research

Sturm-Liouville systems. International Journal

44(3):868-878.

of Control 83(7):1504-1514.

van der Wielen, P.W.J.J., Medema, G. (2010).

Wallis, I., Prommer, H., Simmons, C.T., Post, V.,

Prevention of Biofouling in Industrial RO

Unsuitability of quantitative bacteroidales

Stuyfzand, P.J. (2010). Evaluation of conceptual

Systems: Experiences with Peracetic Acid

16S rRNA gene assays for discerning fecal

and numerical models for arsenic mobilization

Water Practice & Technology doi: 10.2166/

contamination of drinking water. Applied and

and attenuation during managed aquifer

WPT.2010.042 5(2).

Environmental Microbiology 76(14):4876-4881.

recharge. Environmental Science and

van den Broek, W.B.P., Boorsma, M.J., Huiting, H., Dusamos, M.G., van Agtmaal, S. (2010).

Technology 44(13):5035-5041. van der Wielen, P.W.J.J., van der Kooij, D. (2010). Effect of water composition, distance and

Weickgenannt, M., Kapelan, Z., Blokker, M.,

season on the adenosine triphosphate

Savic, D.A. (2010). Risk-Based sensor placement

concentration in unchlorinated drinking

for contaminant detection in water distribution

water in the Netherlands. Water Research

systems. Journal of Water Resources Planning

44(17):4860-4867.

and Management 136(6):629-636.

van Kessel, M.A.H.J., Harhangi, H.R.,

Wols, B.A., Hofman, J.A.M.H., Uijttewaal, W.S.J.,

van de Pas-Schoonen, K., van de Vossenberg, J.,

Rietveld, L.C., van Dijk, J.C. (2010). Evaluation

Flik, G., Jetten, M.S.M., Klaren, P.H.M.,

of different disinfection calculation methods

op den Camp, H.J.M. (2010). Biodiversity of

using CFD. Environmental Modelling and

N-cycle bacteria in nitrogen removing moving

Software 25(4):573-582.

bed biofilters for freshwater recirculating aquaculture systems. Aquaculture 306(1-4):177-184.

Contact Gertjan Medema gertjan.medema@kwrwater.nl

Willem Koerselmanprijs stimuleert wetenschappelijke output In 1996 publiceerde onderzoeker en projectleider Willem Koerselman, samen met toenmalig collega Arthur Meuleman, het artikel The vegetation N:P ratio: a new tool to detect the nature of nutrient limitation in het Journal of Applied Ecology. Toen Koerselman in 2009 bij KWR vertrok, was dit peer reviewed artikel veruit het meest geciteerde KWRartikel in de wetenschappelijke literatuur.

Willem Koerselman Award stimulates scientific output In 1996, Willem Koerselman, researcher and project leader, together with his then-colleague Arthur Meuleman, published an article in the Journal of Applied Ecology entitled ‘The vegetation N:P ratio: a new tool to detect the nature of nutrient limitation.’ When Koerselman left KWR in 2009, this peer-reviewed article was by far the most quoted KWR article in the scientific literature.

Als eerbetoon aan Koerselman en als stimulans voor KWR-onderzoekers na hem om goede wetenschappelijke artikelen te publiceren, is de ‘Willem Koerselman Prijs’ ingesteld. De prijs — een beeld naar gelijkenis van Koerselman — wordt jaarlijks toegekend aan die auteur(s), werkzaam bij KWR, wiens artikel in een peer-reviewed wetenschappelijk tijdschrift in het voorbije jaar het meest is geciteerd.

As a tribute to Koerselman, and as a stimulant for KWR researchers to follow his example in the publication of quality scientific articles, the ‘Willem Koerselman Award’ was instituted. The award — a sculpture representing Koerselman — is attributed annually to the KWR author(s) whose peer-reviewed article is most quoted over the preceding year.

Peer-reviewed articles and citations 1996-2010 Totaal peer reviewed artikelen per jaar Total peer reviewed articles per year

‘96

‘97

‘98

‘99

’00

‘01

‘02

‘03

‘04

‘05

‘06

‘07

‘08

‘09

‘10

‘11

121

146

197

199

259

302

327

420

424

524

591

763

‘97

‘98

‘99

2000

‘01

‘02

‘03

‘04

‘05

‘06

‘07

‘08

‘09

‘10

Totaal citations per jaar Total citations per year

‘96

Jaarverslag | Annual report 2010

Artikelen in vakbladen | Publications in professional journals 2010 Watersystemen | Water systems

Aggenbach, C., van Diggelen, R., Vegter, U.

Bonte, M., Zwolsman, G.J. (2010).

Watertechnologie | Water technology

(2010). Van Perceel Naar Beekdal, van Hooiland

Drinkwaterfunctie en verzilting van het IJssel足

Waterkwaliteit | Water quality

Naar Veenmoeras. Landschap, 27(4), p. 225.

meergebied. Stromingen, 16(2/3), p. 49-60.

Bartholomeus, R.P., Voortman, B., Witte, J.P.M.

Cirkel, D.G., Rambags, F., van der Hoeven, I.,

(2010). De toekomstige grondwateraanvulling.

Pittens, B., van der Wens, P. (2010). Doorbraak

H2O, 43(17), p. 35-37.

met geslaagde horizontaal gestuurd geboorde

KPM | KPM Algemeen | General

put. H2O, 43(17), p. 9-11. Bartholomeus, R.P., Witte, J.P.M., Bodegom, P., van Dam, J. (2010). Nieuwe maat voor bodem足

Cornelissen, E.R., Roest, K. (2010).

vochtregime ook geschikt onder toekomstig

Waterinnovatieprijs voor Sewer Mining-

klimaat. H2O, 43(3), p. 37-39.

concept; H2O 43 (2010) 10, p.7. H2O, 43(10), p. 7.

Bauerlein, P. (2010). Vloeibare zouten vormen

de Jonge, J., Beerendonk, E.F., IJpelaar, G.F.

een veelbelovende categorie oplosmiddelen.

(2010). UV/H2O2-behandeling van effluent rwzi.

Chemie Aktueel, 21(63), p. 34-36.

H2O, 43(2), p. 36-38.

Beuken, R., Schaap, P.G., Trietsch, E. (2010).

de Jongh, C., Leurs, L.J., Simons, C., van den

Beheer waterinfrastructuur H2O, 43(4), p. 25.

Brandt, P.A. (2010). Kans op dikkedarmkanker of sterfte door hart- en vaatziekten vermindert

Bierkens, M., Dik, P., van den Eertwegh,

niet door meer water te drinken. H2O, 43(25/26),

G.A.P.H.e.a. (2010). Verbonden door water,

p. 44-46.

van 1984 via het heden naar 2034. H2O, 43(11), p. 20-23.

de Jongh, C., Mons, M., Van Wezel, A.P. (2010). Resultaat onderzoek relatie calcium en

Blokker, E.J.M., Pieterse-Quirijns, I. (2010).

magnesium in drinkwater en hart- en

Model voor de berekening van de water足

vaatziekten. H2O, 43(8), p. 43-45.

temperatuur in het leidingnet. H2O, 43(23), p. 46-49.

Frijns, J., Kompagnie, W., Suelmann, J., Wentink, R. (2010). Gezamenlijke kwaliteitsbeheersing

Blokker, M., van der Wielen, P., Donocik, A.,

bij aanleg waterleiding. H2O, 43(8), p. 26-28.

Zaadstra, E. (2010). Verblijftijd belangrijkste parameter in nagroei Aeromonas in de

Gast, M. (2010). Van grondwatersystemen is nog

vulleiding Son-Vierlingsbeek. H2O, 43(8),

veel onbekend; Interview met Pieter Stuyfzand;.

p. 46-49.

H2O 43(17), p. 12-13.

Bonte, M., Stuyfzand, P.J., van Beelen, P.,

Hofman, J., Hofman-Caris, R., Nederlof, M.,

Visser, P. (2010). Onderzoek naar duurzame

Frijns, J., van Loosdrecht, M. (2010). The Energy-

toepassing van warmte-koudeopslag. H2O,

Water Nexus in the Netherlands. Asian Water,

43(3), p. 34-36.

26(9), p. 26-28.

Contact Pim Bogaerds | pim.bogaerds@kwrwater.nl Joni Keessen | joni.keessen@kwrwater.nl

Bridging Science to Practice

Hofman, J.A.M.H., Hofman-Caris, R., Nederlof,

Roest, K., Bradjanovic, D., Chen, G.-H., van

van Leerdam, R., Nederlof, M., Frijns, J.,

M., Frijns, J., van Loosdrecht, M. (2010). Water

Loosdrecht, M.C.M. (2010). Zee- en brakwater

Groenendijk, M. (2010). Cradle to cradle in de

en energie als onafscheidelijke tweeling in de

voor gebruik als tweede kwaliteit water.

drinkwatersector. H2O, 43(14/15), p. 9.

watercyclus. Neerslag, 42(5), p. 2-8.

H2O, 43(11), p. 43-45.

Hofman-Caris, R., Hofman, J. (2010).

Roest, K., Hofman, J., van Loosdrecht, M. (2010).

(2010). Beter beeld van en aanbevelingen

Lek membraan met meerdere methoden te

De Nederlandse watercyclus kan energie

voor afsluiterbeheer. H2O, 43(21), p. 41-43.

ontdekken. Land+Water, 50(9), p. 38-39.

opleveren. H2O, 43(25/26), p. 47-51.

Houtman, C., Van der Aa, M., Ter Laak, T.L.

Rothuizen, R.D., Cirkel, D.G. (2010).

(2010). Relatie tussen gebruik geneesmiddelen

Horizontal Directional Drilled Wells – HDDW:

in Rijnstroomgebied en concentraties in de

Nieuwe techniek voor horizontale filters.

Vloerbergh, I., Frijns, J., Hegger, D.,

Rijn. H2O, 43(6), p. 33-35.

Civiele Techniek, (7), p. 30-32.

van de Ven, A. (2010). Wat wil de klant van

Kardinaal, E., Ruiter, H. (2010). Nieuwe

Ruijgers, H. (2010). Europese watersector anti

ontwikkelingen op het gebied van toxische

cipeert op klimaatverandering. H2O, 43(8), p. 15.

van Thienen, P., Vloerbergh, I., Wielinga, M.

van Vierssen, W. (2010). Openheid over onderzoek. Waterspiegel, (april), p. 8-10.

het waterbedrijf? H2O, 43(8), p. 30-31.

cyanobacteriën. H2O, 43(24), p. 8.

Vreeburg, J. (2010). Discolouration of drinking water an old problem clarified. Water21,

Runhaar, J., Ertsen, D., Leunk, I., Vonk, A.W. Koerselman, W. (2010). Scenarioplanning

(2010). Evaluatie beleidsmeetnet verdroging

ondersteunt strategievorming watersector.

Noord-Brabant. H2O, 43(8), p. 50-53.

TVVL Magazine, (7/8), p. 2-8.

(december), p. 21-23.

103 Vreeburg, J., Poznakovs, I., Hagen, R. (2010). Woningsprinklers: een belangrijke bijdrage aan

Runhaar, J., Witte, J.P.M. (2010).

de volksgezondheid. H2O, 43(24), p. 34-36.

Maas, K., Veling, E. (2010). Snelle benadering

Indicatiewaarden afdoende voor bepaling

van de formule van Hantush. Stromingen, 16(1),

milieutekorten? De Levende Natuur, 111(6),

Wols, B., Hofman, J., Uijttewaal, W.,

p. 59-69.

p. 248-249.

van Dijk, J.C. (2010). Verbeteren van

Medema, G.J. (2010). Waterziektes en water

Tas, M., Van Beek, C.G.E.M., Breedveld, R.,

cyclus liggen dicht bij elkaar. H2O, 43(11), p. 6.

Kollen, R. (2010). Naar een verstoppingvrij

drinkwaterinstallaties met computer

Muller, E. (2010). Watermanagement in ketel

modellering. H2O, 43(12), p. 29-32.

puttenveld Tull en ‘t Waal (V); stand van zaken.

Wullings, B., Oesterholt, F. (2010).

H2O, 43(16), p. 33-36.

Nieuwe detectiemethode voor Legionella

huis bespaart energie. Utilities, 11(2), p. 36-39.

in gebouwgebonden koeltoreninstallaties. van Beek, C.G.E.M., Breedveld, R., Tas, M.,

ISSO Thematech, (april), p. 14-15,17.

Oesterholt, F. (2010). De pijlen richten op

Kollen, R. (2010). Naar een verstoppingsvrij

koelwatersystemen en Legionella pneumophila.

puttenveld Tull en ‘t Waal (VI) relatie lengte

Zuurbier, K.G. (2010). Improvement of self-

HydroVisie, 3(5), p. 6-7.

onttrekkings- en rustperiode. H2O, 43(17),

sufficient irrigation water supply. Knowledge

p. 45-48.

for Climate: Newsletter Climate-proof Fresh

Oesterholt, F., van Rij, C. (2010). Nanofiltratie

Water Supply, (September), p. 1-2.

ongeschikt voor zuiveren blancheerwater.

van de Wiel, H. (2010). Watersector op alles

VMT, (18/19), p. 24-25.

voorbereid; Interviews met P. de Voogt, J.

Zwolsman, G. (2010). Drinkwatersector moet op

Vreeburg, G.J.Zwolsman, J.Frijns, H.Veenendaal,

safe spelen Nieuwsbrief zoet-zout, (2), p. 5-6.

Pieterse-Quirijns, I. (2010). Waterverbruik

H.Ruijgers. Milieu Magazine, 21(4), p. 17-19.

voorspellen met simulatiemodel ‘Simdeum’. Installateurszaken, 7(6/7), p. 20-21.

van der Kooij, D. (2010). Tien jaar na ‘Bovenkarspel’: veel meer kennis, maar nog

Pieterse-Quirijns, I., Blokker, M. (2010).

steeds te veel ziektegevallen Nieuwsbrief

Waterverbruikpatronen voor woningen en

Stichting Veteranenziekte 12(39), p. 1-2.

utiliteitsbouw. TVVL Magazine 39(2), p. 28-33. van der Wielen, P., van der Kooij, D. (2010). Pieterse-Quirijns, I., Blokker, M. (2010).

ATP-metingen geven informatie over kans op

Rekenregels voor waterverbruik in utiliteits

nagroeiproblemen bij drinkwaterdistributie

bouw. TVVL Magazine, 39(10), p. 14-19.

H2O, 43(21), p. 38-40.

Jaarverslag | Annual report 2010

Contact Postadres | Mailing address KWR Watercycle Research Institute Postbus | P.O. Box 1072 3430 BB Nieuwegein Nederland | The Netherlands

104

Bezoekadres | Visiting address

Colofon | Colophon

KWR Watercycle Research Institute Groningenhaven 7 3433 PE Nieuwegein Nederland | The Netherlands

Tekst en redactie | Text and editing Communicatie KWR Watercycle Research Institute Peter Juijn Ingrid van Gaalen

T +31 30 60 69 511 F +31 30 60 61 165 E info@kwrwater.nl I www.kwrwater.nl @KWR_Water KvK | Chamber of Commerce 27279653

Vertaling | Translation Jim Adams

Ontwerp en illustraties Design and illustrations flow design + communicatie

Fotografie | Photography KWR Ivar Pel Harry Dikken flow design + communicatie PWN (pag. 77) Shutterstock

Druk | Printing Drukkerij Aeroprint

ÂŠ 2011 KWR Watercycle Research Institute All rights reserved. Texts, lay-out, illustrations, scripts and other articles may not be copied or otherwise reproduced and distributed without prior written permission from KWR Watercycle Rearch Institute. Printed on environmentally-friendly paper