Bertako hegazti galkorra. 2018ko urria | octubre 2018 by Txantxangorri Aldizkaria

Colores de otoño Rojo pasión, una llama encendida se vislumbra entre las velas, cae la noche fría y negra, la suavidad de la seda nos inmiscuye por caminos de incógnitas siluetas. Un escote en los brazos de Olympo seduce la estratagema, y vencido el aire se esconde el pudor, en las aristas de tus piernas. El abrazo se hace caricia mojada en el filo que nos sueña. Se pierden las miradas y entre espasmos de placer se encuentran los símbolos no escritos que irradian la más bella inocencia.

Cada final de verano vuelve, y en su plácida revuelta el Otoño me recuerda aquella primera vez, en que cruzamos, felices, en un estallido de luz y color, los alegatos de la belleza.

··· Mairus

El sexo despierta y el amor encierra la esencia, de poder y emoción de las Almas reunidas por fin, en la soledad de su fiesta, y se proclaman estrellas fugaces en el Universo de su incontinencia.

83. alea | 2018ko urria

··· A. Gonzalez

Zer irakurri 04 Gaia: Miru Gorria 08 Hizketan: Emotio abesbatza 11 Sakonean: Eraztun-tumuluak ··· J. Gorostidi

15 Argazkiak 18 Kirolak: Josune Gorostidi 21 Ibilbidea: Belauntzako txokoak 24 Gastronomia: Udazken fruituak 29 Aisia 30 Agenda 31 Zaharrak berri

Argitaratzailea: Belako publizitatea eta komunikazioa Helbidea: Herriko plaza 2, baxua; 20.270 Anoeta (Gipuzkoa) Kontaktua: 943.698.996 - 660.913.777 belako@belako.info Diseinua: Belako publizitatea eta komunikazioa www.belako.info Publizitatea: txantxangorri@txantxangorri.info Inprimategia: Gertu (Oñati) Tirada: 3.000 ale Lege-gordailua: SS-1161-2011 Erredakzioa: Amaia Núñez, Agurtzane Núñez, Martín García, Julian Bereciartua, José Antonio Pagola, Olivia Sanchez, Mairus, Joxe Landa, Txomin Garmendia eta Alberto Gonzalez. Txantxangorrik ez du bere gain hartzen aldizkarian adierazitako esanen eta iritzien erantzukizunik. Debekatua dago aldizkariko edozein testu edo argazki idatzizko baimenik gabe erabiltzea. Aldizkari hau dohainik banatzen da eta iragarleei zein harpidedunei esker argitaratzen da. Txantxangorri no se hace responsable de las opiniones y textos publicados en la revista. Queda prohibida la reproducción de textos o fotografías sin la autorización escrita correspondiente. Esta revista se distribuye gratuitamente y se publica gracias a los anunciantes y suscriptores.

Gaia

83. alea | 2018ko urria

Milano real en vuelo. ··· BarbeeAnne

Territorio de milanos Gipuzkoa cuenta con una población sedentaria de Milano real que está en la categoría de peligro de extinción a nivel europeo

Amaia Núñez

s fácil verle volar sobre los prados verdes de los pueblos pequeños, pero en Gipuzkoa somos privilegiados. El milano real está en peligro de extinción y «totalmente protegido», indica Mikel Olano, guarda de la Diputación Foral de Gipuzkoa y miembro de

la sección de Ornitología de Aranzadi. «Aquí lo solemos ver relativamente bastante, pero no nos damos cuenta que es raro, que se ve aquí pero no se ve en ningún otro lado», incide. Es un ave europea y, aunque parezca que hay muchos, «está en la categoría de en peligro de extinción a nivel mundial, a nivel

europeo y a nivel estatal. En los tres». Hay dos especies de milanos que se pueden avistar en Gipuzkoa: el negro y el real. Tienen un tamaño y aspecto similar. Se diferencian por la silueta, ambos tienen la cola ahorquillada, más profunda en el caso del milano real. Este además de ser un poco más

83. alea | 2018ko urria

Gaia

Dos pollos de Milano real en el nido situado en un pinar. ··· Mikel Olano

“

grande, de unos 60-65 centímetros de longitud, tiene la cabeza de color gris plateado, y en general de un color más rojizo. Las alas, cuya envergadura llega casi a los dos metros, son de color blanco por debajo.

Aves europeas No todos los ejemplares de milano real que vemos son nacidos aquí. En invierno, llegan desde Europa del este ejemplares en busca de zonas más cálidas, aunque en primavera vuelven a sus lugares de origen para criar. Los milanos reales sedentarios pasan todo el año aquí y la Diputación Foral de Gipuzkoa lleva a cabo un plan de gestión y seguimiento de esta población. Para ello colocan un GPS a algunos ejemplares, además de

“ “ ” ” ”

Aquí lo solemos ver bastante, pero no nos damos cuenta de que es raro

Con el GPS tenemos información de cada hora de los ejemplares

buscar nidos. «Capturamos pollos en el nido, y les ponemos GPS. También capturamos adultos y les ponemos GPS. Tenemos información de cada hora. Con eso sabemos toda la problemática que tienen, por donde andan, por donde campean…», explica. Son aves semi-carroñeras y un tanto oportunis-

tas. Cazan en los prados donde pasta el ganado. «Le gustan estos pastizales, es ahí donde caza. En el momento en el que todo se convierta en bosque, se nos va. Esta completamente ligado a la campiña y le gusta el sitio donde está el ganado. Es por eso que lo tenemos aquí», explica Olano. Tampoco desprecian los

��

Los milanos son aves semicarroñeras y un tanto oportunistas

restos de pequeños animales que se sacrifican en los caseríos. Si para alimentarse utiliza los prados, para criar construye los nidos en

83. alea | 2018ko urria

Gaia

“ ” “ ” Esta especie está completamente ligada a la campiña, por eso lo tenemos aquí Son aves que crían muy mal, aunque aquí solemos tener polladas de tres

pinares. «Tiene robles, hayas... pero todos los nidos los hemos encontrado en pino insignis. Es una cosa a estudiar», comenta Olano. Muchos de los bosques de pino insignis se han visto afectados por el hongo ‘Mycosphaerella dearnessii’ y ‘Mycosphaerella pini’ en los últimos años y es un aspecto que tienen en cuenta para ver cómo afecta a los milanos que crían en ellos. Hasta ahora, si había una pareja criando en un pinar se prohibía la tala del mismo. Gracias a los GPS y al trabajo llevado a cabo, han localizado más de 20 territorios de milano. En cada una hay una pareja, que puede poner de uno a tres huevos. «Son pájaros que crían muy mal, pero aquí de vez en cuando tenemos polladas de tres. A

Guardas forestales con polluelos recien capturados. ··· M. Olano nivel europeo es mucho. Lo normal es uno, dos es bastante y tres es mucho. Aquí solemos tener parejas de tres, y eso quiere decir que encuentran comida», indica Mikel Olano. Con la información recibida han visto que la mortandad que creían no es tan grande. «De los ejemplares marcados, solo uno se ha muerto. Tenemos algunos marcados hace seis años y siguen vivos. Eso te da una información terrible», indica. A ello se suma la concienciación que hay del medio ambiente hoy en día. «Antes había veneno o se les disparaba. Hoy en día se les deja vivir». Milano real con el GPS colocado. ··· M. Olano

��

83. alea | 2018ko urria

Artikulua: Gure mundu txikia

De arqueología, una clase en Igaratza Martín García Garmendia > historias cercanas

ste año 2018 se cumple la excavación número catorce efectuada por el arqueólogo beasaindarra Josean Mugika en Aralar. Normalmente suele efectuar una excavación anual en este macizo con la ayuda de sus alumnos de la Facultad de Vitoria y aprovechando las vacaciones veraniegas. El pasado 24 de Julio, en el ‘aula de Igaratza’, Lemniskata Goierriko Zientzia Elkartea, grupo en el que también participa Josean, tuvo la suerte de recibir una clase magistral al aíre libre de dicho arqueólogo. Son muchos los descubrimientos efectuados por el profesor Mugika y su equipo durante este tiempo, algunos incluso tan innovadores como para romper ciertos moldes heredados desde hace casi un siglo. Algunos de sus descubrimientos son tan importantes como para abrir distintos campos de investigación en esa zona tan emblemática de Aralar. No nos vamos a referir ahora a las construcciones del periodo calcolítico, ni tampoco a los clá-

Cromlech de Igaratza.··· M.G. sicos túmulos funerarios, res que acompañasen al dólmenes, cistas, menhi- difunto en su ‘viaje’. res, chabolas y fondos de Es también en las vaantiguas cabañas de pas- guadas de Ondarre e Igatores, ni al más reciente ratza donde José Antonio descubrimiento de esa Mugika ha centralizado edificación, tal vez octo- sus investigaciones con gonal, que han datado de sorprendentes resultaépoca romana (siglos I y dos, como por ejemplo III de nuestra era), etc. la datación al aire libre, a En este caso concre- escasa distancia de donto nuestra curiosidad se centraba principalmente en los cuatro primeros crómlech descubiertos por Josean desde el año 2013. Estas construcciones prehistóricas iniciadas hace unos 3.000 años, más recientes que los dólmenes, ya tenían la cremación como ritual funerario, y algunas veces incluían cistas con ajua- Lemniskata en Igaratza.···

de se encontraron hace años restos de Homo sapiens, de algunas herramientas líticas posiblemente fabricadas por el hombre de neandertal. Aparecerán seguro otros descubrimientos que darán paso a nuevos puntos de vista con distintos enfoques.

M. García

Hizketan

83. alea | 2018ko urria

Emotio taldeko kideak Berrobiko elizan eskaini zuten emanaldian.··· Núñez

«Kontzertuetan jende asko hunkitzen da, duten dohain bat da» Emakumez soilik osatutako abesbatza da Emotio, izenari ohore egiten diona

Agurtzane Núñez

mozioak transmititzea da musikaren dohain garrantzitsuenetakoa. Hori abiapuntu hartuta sortu zuen Debora Herrerok Emotio abesbatza. Emakumezkoek bakarrik osatutako taldea da, eta garapen handia izan duten arren, duela bi urte eskas sortu zen, «2016ko irailean egin genuen lehenengo bilera, eta Eguberritan lehenengo kontzertua eskaini genuen», gogoratzen dute Malu Agirretxe, Marga Rodriguez, Africa Callejas eta

Maite Olazabal Emotioko partaideek. Emakumezkoez osatutako abesbatzak gutxi dira, baina Herrerok argi zuen hasieratik horrela nahi zuela. «Azken hemezortzi urteotan haurren zein helduen hainbat talde zuzentzen aritu naiz, eta egia esan, gero eta gizon gutxiago daude. Azken taldea utzi nuenean urtebete edo aritu nintzen pentsatzen, eta mistoak gehiago gustatzen bazaizkit ere, emakumezkoekin lan egiteko aukera ikusi nuen», gogoratzen du.

Hamabi partaide ingururekin hasi ziren, baina pixkanaka gaur egun diren taldea osatzen joan da. «Urte hartako udan lagunen artean galdetu nuen, abestera animatuko ote ziren jakiteko. Gero, lagunak, ezagunak, edo kontzertuetara etortzen zen jendea gehitzen joan da», dio. Horietako bat izan zen Marga Rodriguez, Ordizian egin zuten Eguberrietako lehenengo kontzertu hura entzutera joan zena. «Pentsatu nuen ‘Nik ere hor abestu nahi dut’, eta gainera etxe ondoan daukat».

Emotio taldean denetarik dago, abesten ikasitakoak zein berriki hasi direnak. «Hasi ginenean, lehenengo egunean, proba bat egin nien guztiei, eta etortzen direnei ere egiten jarraitzen diet. Garrantzitsuena niretzat entzumen ona edukitzea da, ez ondo abestea. Entzumena ona badute abesten ikasi dezakete», dio Debora Herrerok, eta gehitzen du «helburua ondo pasatzea da, beraz, energia ona ematen duen taldea sortu nahi nuen. Ez nuen nahi aparteko abeslariak izatea baina

83. alea | 2018ko urria

gero ezer transmititzen ez dutenak. Helburua lehenik eta behin abesten ondo pasatzea da», azpimarratzen du. Beraien kontzertuetan hori argi uzten dute, emanaldia entzutera joaten direnek ere parte hartzen baitute abesten. «Emotio izena aukeratu nuenean musikak bizitzako une askotan hunkitu egiten gaituelako izan zen, baina ezin hobeto datorkie. Kontzertuetan jende asko emozionatzen da, duten dohain bat da. Zuzendu ditudan beste taldeetan inoiz ez zitzaidan horrelakorik pasa».

Musika herrikoia Beren kontzertuetan euskal musika herrikoia izaten da nagusi, baina beste herrialdeetako abestiak ere lantzen dituzte. «Jendearengana gehien iristen direnak betiko abestiak dira, Benito Lertxundirenak, ‘Xalbadorren heriotzean’, ‘Txoriak txori’, baina hizkuntza ezberdinetan abesten dugu hasieratik hebreeraz, txekiarrez, latinez…», azaltzen dute Emotioko kideek. Estilo guztietako abestiak lantzen saiatzen dira, «herrialde ezberdinetako folklorekoak baina baita erlijiosoak, Abba edo Leonard Cohen be-

Hizketan

zalako talde ezagunenak ere», diote, «gure hizkuntzan ez diren abesti guztiak entzunez ikasten ditugu». «Dituzten gabezia teknikoak duten jarrerarekin eta motibazioarekin gainditzen dituzte», azpimarratzen du Debora Herrerok, «beti ematen didate beren konfiantza, edozein proposamen egiten diedala, eta hori handia da zuzendari batentzat», eskertzen du. Proposamen horietako bat janzkeraren ingurukoa izan zen: soineko luzea eramatea, bakoitzak kolore ezberdinekoa. «Ez nuen nahi denak beltzez doazen talde bat gehiago izan. Hasieran arraroa egin zitzaien arren, orain ezberdintzen gaituen puntua da», dio.

Gaztetxoak ere badira taldean.··· Núñez

“

Ordiziatik Pragara Emotio taldea astero elkartzen da Ordiziako Barrena Jauregian ordu eta erdiz entseguetarako. Bi urte eskas daramaten arren, zabalpen handia lortu dute eta inguruko hainbat herritan izan dira emanaldiak eskaintzen. Lehena Ordizian izan bazen, Zaldibian, Abaltzisketan, Berrobin, Agurainen, eta abar izan dira, baita Madrilen ere. «Agurainen Izaki GKEak

Betiko euskal kantak dira jendearengana gehien iristen direnak

”

antolatzen duen Chernobilek eragindako haur bielorrusiarren aldeko jaialdian izan ginen, eta horretarako txekiar San Juan kanta bat ikasi genuen», gogoratzen dute. Madrilen, berriz, Euskal Etxeak gonbidatuta joan ziren, «emanaldiaz gain, kalean, metroan, abestu genuen, ondo pasa genuen. Talde bezala ere asko elkartu gintuen». Beren emanaldiak prestatzeaz gain, Ordiziaren 750. urteurrenerako musikala eskaini zuten Urda-

netako haur abesbatzarekin batera, ‘Jostailugilea’. Guztiz arrakastatsua izan zen eta datorren urtean Beasainen eskainiko dute berriro. Hurrengo erronka berriz Pragan daukate. «Mundu mailako jaialdia izango da eta bertan hiru kontzertu eskainiko ditugu, bi bakarka eta azkena topaketan parte hartzen duten abesbatza guztiekin batera», azaltzen du zuzendariak. Bertara euskal konposatzaileen lana eramango dute nagusiki, «Sarasola, Javi Bustos, Azurza, eta abar». Proiektu berri honetarako gogotsu daude eta bidaia finantzatzeko hainbat emanaldi eskainiko dituzte, besteak beste, Berrobin eta Beasainen.

��

83. alea | 2018ko urria

Artikulua: eguraldia

Mundu honetako bizitzaren dinamika Joxe Landa, eguraldian aditua

rteak bizkarrean eta ezin utzi bazterreanÂť, honela zioen Txirrita bertsolariak. Urteen kopuruari dagokionez horrela izango da, eta horrek konponbiderik ez duen arren, badira beste baliabide edo erremedio batzuk urteen eragina eta zama arindu dezaketenak. Bizitza dinamikoa da eta badu bere dinamika. Bizidun guztiak bereziki txikiak eta ahulak dira hasieran, baina haztenhazten, gehienek lortzen dute beren heldutasuna eta osatzen beren izaera; salbuespen batzuk gora behera. Horretarako ezinbesteko baldintza, jan eta edan egin behar dela eta, noski, arnastu ere bai, batez ere aberekiak, gizakiok barne. Elikaduraren jatorria lurra da, gehien batean; eta ura hodeietatik, lurreko ibai eta iturrietatik eta itsasotik datorkigu, etengabeko zikloa edo katea osatuz. Arnastea ere behar-beharrezkoa dugu eta eguratsa da beste bizi iturri. Horrelakoa da naturaren eta bizitzaren elkartruke

eta dinamika. Esaten dute dinamika hori anabasa hutsa omen dela, kaotikoa alegia, zilipurdika dabilela beti; martxa txintxo eta zuzenik ezin mantenduz dabilela beti. Ondorioz, bizidun guztiok saiatu egin behar geure beharrak nola edo hala osatzen, izan ere, horrelaxe da bizitzaren atarramendua: sartu eta atera elikadura eta edaria, hartu arnasa eta bota hondarra. Tenperatura eta hezetasuna ere tamaina egokian mantentzea komeni da. Horretarako geuk zaindu behar geure gorputza, komeni zaion erara zainduaz. Guzti honetarako maisu-errege nagusia eguzkia da eta gure lurreko bizitzaren euskarria ere bai. Mundu hau kontsidera dezakegu bizidun guztion etxea dela, baina biztanle guztion bizi iturri printzipala eguzkia izango dugu, zalantzarik gabe, horrek mantentzen bai gaitu goxo-goxo. Ilargirik gabe moldatuko ginateke, baina eguzkirik gabe paraje ilun eta geldoa, basamortua, izango

litzake planeta hau. Lurra planeta honetako bizidunetan garrantzizkoena gizakia dela diogu, baina ez da hauxe ere oso otzana eta txintxoa. Sinestezina da nola gizakiok ez garen elkarrekin hobeto konpontzen. Adimendunak omen gara, baina ez dirudi oro har oso zentzudunak garenik: beti elkarrekin borrokan eta bata bestea izorratzen, geure burua hobetuko dugulakoan. Oker izugarria da hori; denon ongi izatea behar luke helburu garrantzitsuena. Hainbeste gerra eta borroka gizartearentzat onura ekarriko dutelakoan, baina jo-

kaera horrek mina eta sufrimendua besterik ez dakar. Aztertzen egon naiz pixka bat afrikarrak duten bizi modua eta egoera ikaragarria eta negargarria iruditu zait. Orokorrean eta bi lurraldeak alderatuz, Europa adinakoa da, gutxi gora-behera Afrika eta biztanlez ere berdintsu. Mila miloi inguru pertsona hogeita hamar miloi kilometro koadrotan, lurralde horietako bakoitzean. Bost lurraldetan banatzen da munduko lurraldetasuna eta aipatutako bi horiek baino handiagoak dira beste hirurak bai lur eremuz baita biztanlez ere.

ÂˇÂˇÂˇ Lumix2004

Sakonean

83. alea | 2018ko urria

Gaztansao 1, túmulo de anillo, Sierra de Andia. ··· A. Gonzalez

Los enigmáticos Túmulos de Anillo en Andía, Urbasa y Saldise Aunque no hay una definición clara, hay similares en Inglaterra y Jordania Alberto Gonzalez otia@basozaina.com

adie sabe qué son o para qué se hicieron, tampoco se ha descifrado quienes fueron sus constructores, ni en qué época se levantaron, son los túmulos de anillo, enormes mo-

��

numentos quizás megalíticos que tienen la característica exclusiva de encontrarse sólo en las sierras de Andía, Urbasa y Saldise. Todo parecen ser incógnitas, veamos lo poco que sabemos de ellos. ¿Qué es un túmulo

de anillo? No es fácil la respuesta, y aunque por mucho que me lo explicaban, hasta que los pisé, pateé y sentí su Este y Oeste allí mismo donde están, sobre el terreno, en la sierra, no entendí la estructura real que hoy tienen.

Imagina que ponemos un donut en una tabla. Vamos a cortarlo por la mitad, pero de una forma especial, no con un corte de arriba a abajo, como lo haríamos a bote pronto, sino con la hoja del cuchillo paralela a la tabla y con un movimien-

83. alea | 2018ko urria

Sakonean

Larragoiko 1 Mendebalde, Sierra de Urbasa, cima y túmulo de anillo. ··· A. G.

Trillo de cereal, con cantos de silex incrustados en la madera, Eulate, Navarra. ··· A. G. to de corte de derecha a izquierda, o viceversa si eres zurdo. Así tendremos dos medios donut, pero con la particularidad de que las dos mitades conservan completo el círculo central del pastel. Si ponemos las dos mitades con la masa interior contra la tabla, tendremos, salvando las distancias y escalas, dos túmulos anulares, como por ejemplo la pareja de Gaztansao en Andia.

Larragoiko 1. ··· Dibujo de Balere Barrero do como dolmen. Este y otros muchos más anillos fueron inventariados de esa forma hasta que Apellaniz en 1973 muestra desconfianza de que lo sean. Los túmulos anulares no tienen cámara central de sepultura, el anillo sólo levanta entre

30 y 50 cm. de la cota cero y tampoco hay piedras singulares como en los chromlech. A escasos 25 metros de Gaztansao 1, A. Martínez del grupo de prospección Hilharriak descubre en 2001, Gaztansao 2, preciosa es también la visita

en Urbasa de los túmulos Larragoiko 1, descubierto por J. M. Barandiaran en 1921, y Larragoiko 2 descubierto por M. K. Manzanas e I. Gaztelu en 1979. Alfonso M. e Iñaki G. auténticos expertos que han descubierto decenas de ellos, comentan que no

Inventariados A poco más de 1 km. de distancia de las ventas del túnel de Lizarraga, a 1060 m de altitud, a 430 m. al sur de los espectaculares arcos de Portupekoleze, el túmulo Gaztansao 1 fue descubierto en 1954 por J. Elosegi y clasifica- Irañetako portua, túmulo de anillo, Sierra de Andia. ··· Alberto Gonzalez

83. alea | 2018ko urria

Sakonean

Larragoiko 2 Ekialde en la sierra de Urbasa. A la derecha, detalle de su excavación. ··· A. G./Luis Millán

Los túmulos anulares no tienen cámara central de sepultura, ni piedra singular tienen cómoda explicación del origen y uso principal de los anillos. Entre las tres sierras se han encontrado más de 130 túmulos, un túmulo de anillo por lo tanto es una construcción circular, algunos de tamaño inmenso, superando los 30 metros de diámetro, los más pequeños hasta 15 m., levantando no más de medio metro del suelo. La elevación del anillo está formado por piedras

Algunos de los túmulos son de gran tamaño y superan los 30 metros de diámetro de tamaño medio compactadas con el terreno, sin relación alguna por lo tanto con los fondos de cabaña.

Excavaciones Solamente ha sido excavado Larragoiko 2, y sólo de forma parcial, por lo que la interpretación de los resultados de la exploración debe ser cautelosa. Se encontraron nueve fragmentos de cerámica manufacturada,

con datación de la edad de bronce, y dos lascas de sílex, material de prestigio en esa época. En 2010 Txoperena informa que en Wadi Mujib, Jordania, hay un túmulo de anillo de similares características a los que nos ocupan. En Norfolk, Inglaterra, se encuentra el yacimiento neolítico de Grimes Graves compuesto por más de 430 pozos mineros de sílex. Lo que a primera vista parece un auténtico campo de cráteres tras unas maniobras militares, cada túmulo de forma individual presenta una estructura similar a los anillos. ¿Podrían ser los túmulos de anillo restos de ca-

tas o prácticas mineras? La idea parece descabellada, pero hay que tener en cuenta la importancia del sílex en Andia-Urbasa. Se ha encontrado sílex de Urbasa en Asturias o en el Pirineo central francés. Se han realizado excavaciones en los talleres de sílex de Portugain o Mugarduia en Urbasa, y la etnografía dice que hasta mediados del siglo XX, el uso de sílex era habitual en la zona, en trillos de cereal, chisqueros artesanales o diversas herramientas. Parece que todavía vivimos en la Edad de Piedra, gobernados por un chip de silicio oculto en nuestro egoísta celular.

��

83. alea | 2018ko urria

Artikulua

Responsabilidad crítica

Jose Antonio Pagola, teólogo

on muchos los observadores que insisten en el crecimiento de la apatía y el pasotismo en nuestra sociedad y nos hablan del aburrimiento, el escepticismo y la frivolidad cada vez mayor de nuestra cultura. Se ha dicho que nuestra sociedad es «productora de apatía» y estudios autorizados señalan que podemos llenar con todo derecho «masa inerte» o «los sin opinión» a cerca de un setenta y dos por ciento de la población. Son los que viven su vida «desinteresados» de todo lo que no sea su pequeña felicidad. Los que «pasan» de todo. Los que han decidido «no saber» nada de lo que ocurre a su alrededor. Los que prescinden de todo planteamiento social serio. No es éste el momento de analizar las causas que, sin duda, son muchas y complejas: la atmósfera artificial de producción y consumo de nuestra sociedad industrial, el uniformismo de ideas y gustos implantados por los «mass media», la falta de respuestas políticas

convincentes… Sin simplificar demasiado, podríamos describir tres actitudes fundamentales ante el momento que vivimos: Muchos se adaptan sumisos a la situación. Se han convertido en «máquinas que rinden y consumen». Hombres y mujeres «domesticados» que buscan su seguridad capitulando y acomodándose a las circunstancias. Gentes que se sienten quizás libres aunque solo sean «esclavos contentos». Personas que han olvidado que el ser humano ha nacido para la libertad, la creatividad, el amor, la amistad, la solidaridad. Hay otros que reaccionan rechazándolo todo, y buscan su libertad en la huida. Se niegan a ser sometidos por el sistema, huyendo «fuera del mundo». Puesto que no se puede cambiar nada, se abandona toda esperanza. Son los que dimiten de su propia responsabilidad y se niegan a la participación y a la lucha. Pero hay también quienes no renuncian a la esperanza y viven en la lucha constante por lo-

grar «un hombre nuevo». Hombres y mujeres con un sentido profundamente crítico de la sociedad, rebeldes a los abusos, injusticias y manipulaciones que nos deshumanizan, valientes para levantar su voz de protesta frente a las injusticias concretas, sinceros y lúcidos para con-

denar el pecado propio y ajeno, incansables para promover todo lo que nos puede humanizar. Tenemos que preguntarnos cuál es nuestra postura, al escuchar las palabras de Jesús: «Si tu hermano peca, repréndelo… Si te hace caso, habrás salvado a tu hermano».

··· Free-Photos

1. alea 83. alea| |2013ko 2018kohilabetea urria

Argazkiak

Lapatza jauregiaren aurrealdea, frontoidun balkoiarekin eta familiako armarriarekin .··· Argazkiak: Nuñez

Lapatza Jauregia | Berrobi Elduain errekaren ondoan, Tolosatik Nafarrorako errege bidearen ondoan dago Lapatza Jauregia Berrobin. XVIII. mendean eraikinarazi zuten Ulargako markesek barroko estiloko eraikin hori. Jauregiak oin errektagularra du, harlanduz egina. Fatxada nagusia nabarmentzen da etxe guztian, zutikako ardatz nabariarekin, apainduraz betea. Beheko aldean sarrera nagusia dago, goian frontoiaz errematatutako balkoiarekin, etxeak duen bakarra. Gainean, familiaezkutua dago, hareharriz egina. Apaingarri ugari ditu ezkutuak: beheko aldean, amerikar indigena batek sostengatzen du eta alde bakoitzean daga batek gurutzatutako danbolinak ageri dira. Eraikinak lau solairu ditu eta fatxadaren goiko aldean hiru okuluk edo leiho borobilek osatzen dute aurrealdea. Lapatza izena gaztelerazko ‘La Paz’ esaeratik omen datorkio, zenbait dokumentu historikotan jaso denez, leku lasaia baita. Garai batean iturburu propioa izan zuen. Inguruan oraindik ere ikus daiteke iturri horren arrastoa. Errekarren beste aldean, gaur egun errepide ondoan, San Sebastian baseliza dago, Lapatza Jauregiko Markesek kaperatzat zutena.

Argazkiak

11. alea | 2012ko urria

Eguzkia hartzen Lorez lore, fruituz fruitu, eguzki printzen beroa jasoz. Urtetan zuhaitzen egurra jan ondoren, lasai dabil erreka ertzean. Masustak ia bera baina handiagoak dira, baina ez du axolik, harraparietatik ezkutatzeko toki ederra bilatu baitu.··· Núñez

Zein intsektu da ? a k n o err

Argazki

Bidali zure erantzuna txantxangorri@txantxangorri.info helbidera zure datuekin (izen-abizenak eta telefonoa) edo deitu 943.698.996 telefono zenbakira. Urtean zehar argitaratzen ditugun argazkiak asmatzen dituzuenon artean bi lagunentzako bi bazkari zozkatuko ditugu. Anima zaitez! Txantxangorrik adierazten du lortutako datuak ‘4. Argazki Erronka fitxategian sartuko direla lehiaketak irauten duen denboran eta zozketa egiteko eta saridunekin harremanetan jartzeko helburuarekin. Datu hauek konfidentzialtasun osoz tratatuko dira eta legez ezarritako segurtasun neurrien babesean gordeko dira. Era berean, datuen jabeei jakinarazten zaie datuok ikusteko, zuzentzeko eta ezabatzeko eskubideak erabili ahal izango dituztela Legeak aurreikusten duen moduan.

11. alea | 2012ko urria

eto R fotográfico

Argazkiak

¿Qué insecto es?

Envíanos tu respuesta a txantxangorri@txantxangorri.info con tus datos (nombre, apellídos y teléfono) o llámanos al 943.698.996. Entre todos los que acertéis las imágenes publicadas durante este año sortearemos dos comidas para dos personas. ¡Animate!

Txantxangorri informa que los datos se incorporarán al fichero ‘4. Argazki Erronka’ durante el tiempo que dure el concurso y con el único objetivo de realizar el sorteo y ponerse en contacto con los premiados. Los datos obtenidos serán tratados con total confidencialidad y se conservarán bajo las medidas de seguridad legalmente establecidas. Asimismo, le informamos de la posibilidad de que ejerza los derechos de acceso, rectificación, cancelación y oposición de sus datos de carácter personal tal y como dispone la ley.

Kirolak

83. alea | 2018ko urria

«Ondo sentitzen naiz, uzteko momentu ona dela uste dut» Josune Gorostidik ibilbide oparoa izan du, txirrindularitzatik herri-kiroletara

Amaia Núñez

amazazpi urterekin sartu zen kirolaren munduan, nondik nora zihoan oso ondo ez zekien arren. Ordutik, proba ezberdinetan aritu da Josune Gorostidi, guztietan maila ona erakutsiz. Txikitatik aitarekin jarraitzen zituen txirrindularitza lasterketak, «proba asko ikustera joaten ginen», oroitzen du, eta gaztea zela eskatu zuen bizikleta bat etxean. Hala ere, ez zen bere ideia lasterketetan hastea. Patxi Alkorta zenak ezagutzen zuen eta bizikletan ikusi ondoren sortzen ari zen emakumeen txirrindulari taldean sartzea proposatu zion. «Non sartzen ginen jakin gabe hasi ginen. Bost elkartu ginen eta horrela sortu zuten emakumeen lehen Orbea taldea», azaltzen du Josune Gorostidik. Lehenengo egunak han

Josune Gorostidi txirrindularitza lasterketa batean.··· Josune Gorostidi eta hemen aurkezpenak egiten igaro zituzten: Euskadiko Sei Orduetan, Madrilen… «Non sartu gara? Pentsatzen genuen. Dena den, oroitzapen oso onak ditut». Izan ere, 1985an ez ziren ohikoak emakumeen taldeak. «Gero esaten duzu ‘gogor entrenatu beharko da eta aurrera’. Garai har-

tan emakumeen aldeko apustua egitea ere aldaketa handia zen», dio. Lehen talde hura osatzen zuten Carolina Sagarmendik, Dina Bilbaok, Josune Gorostidik, Arantxa Orbegozok eta Amaia Elosegik. «Ni nintzen gazteena, 17 urte nituen. Dinak 24 zituen jada eta Arantxak 22». Guztieta-

� � � ��

��

tik Carolina Sagarmendi donostiarra zen txirrindularitza munduan ibiltzen zen bakarra eta Tolosaldekoa ez zen bakarra. Josetxo Sansinenea zuten entrenatzaile. Oraindik gogoan du Orbea taldearekin parte hartu zuten lehen lasterketa: «Saloura joan ginen, taldeko autoan, noski. Espainia mailako lasterketa zen, baina bakoitza bere kontura zihoan. Gu bi mutilekin, Josu Iztuetarekin eta mekaniko batekin joan ginen, taldeko kotxean, estiramenduak egiten… guztiak guri begira. Gero

83. alea | 2018ko urria

Kirolak

“ ” “ ” Talde bezala joan ginen lehen lasterketan boom-a izan ginen 86an Berrizen hirugarren egin nuenean izugarria izan zen niretzat

ez genuen lasterketa hori irabazi, baina ‘boom’-a izan ginen». Entrenamenduak gehienbat Arantxarekin eta Dinarekin egiten zituen, elkarrengandik gertu bizi zirelako. «Arantxak segituan utzi zuen, eta Dina eta nik asko entrenatu genuen elkarrekin». Errepideak ez ziren gaur egungoak, ezta ohiturak ere eta kamioi gidariek «emakumeak, sukaldera» oihukatzen zietela gogoan du. Urte gutxira, Seat-Orbea taldea sortu zen, Periko Delgadorekin eta Peio Ruiz Cabestanyrekin, besteak beste. «Emakumeen taldea ere osatu zen, Espainiako neska gehiagorekin: Mallorkakoa, Leongo bat… Erlazio oso ona dugu, gaur arte mantendu du-

1988an Santiago de Compostelan irabazitako lasterketan.··· J. Gorostidi guna». Talde hartan zeuden besteak beste Magdalena Rigó, Esperanza Neira eta Maria Luisa Izquierdo. Lehen urte haietan garaipenak lortu ez bazituen arren, podiumera igotzea zer zen ikasi zuen, «86an Berrizen lasterketa batean hirugarren egin nuen eta niretzat izugarria izan zen». Lehen garaipena 1987an izan zen, Laudion lortu zuen Euskadiko Txapelketa. Ondorengo urteak izan ziren Gorostidirentzat emankorrenak, bereziki 1991a. «1992ko Olinpiadetarako beka bat eman ziguten eta Madrilen bizi

Erlojuaren aurkako irteeran.··· J. Gorostidi ginen bi urtez. Lehenengo urtean pisu batean eta gero Blume egoitzan», dio. Entrenamenduak ere guztiz aldatu zitzaiz-

kien Olinpiar Jokoetarako prestatzeak. «SeatOrbean Pascua Piqueras zen entrenatzailea, eta gero Madrilen egon gi-

��

83. alea | 2018ko urria

Kirolak

Orbea taldea: Sagarmendi, Bilbao, Gorostidi, Orbegozo eta Elosegi.··· Josune Gorostidi

Trontzan Lurdes Intxaustirekin.··· J. Gorostidi

Herrian, Gaztelun, egin zioten omenaldian.··· Núñez

nenean entrenatzaile errusiar bat izan genuen. Metodoak asko aldatu zizkigun. Goizean altxa eta 30 minutu egiten genituen rodilloan, gero bizikleta eta arratsaldean igerilekura edo pesak egitera joaten ginen. Hoberako izan zela uste dut, 1991an uste dut urterik hoberenetakoa dudala garaipenei begiratuz», azaltzen du. Urte hartan lortu zituen Errepideko Espainiako Txapelketa, baita Pistakoa ere, Frantziako Sari Nagusia, Mallorkako Itzulia… «Entrenamenduek eragina izan zutela uste dut». Horren ondoren, txirrindularitza uztea erabaki zuen, 24 urterekin. «Etxetik kanpo hainbeste denbora egotea, ez dakit, norberaren izaeraren araberakoa da, eta niri horrek ez zidan gehiegi betetzen», aitortzen du. «Errendimendua hobe-

Lokotx-biltzen aritu ondoren, trontzan aritzeko aukera izan zuen eta Lurdes Intxaustirekin bi urtez izan zen Euskadiko Txapelduna, 2009 eta 2010ean. Azkeneko urteetan sokatiran ibili da Ibarrako sokatira taldean. Emakumezkoen taldean zein mistoan aritu da eta garaipen ugari lortu dituzte. Irlandan Munduko Txapelketa lortu zuten

tzeko Italiara edo horrelako lekuren batera joateko aukera nuen, baina ez nuen nahi izan».

2012an eta aurten Txinan izan dira, brontzezko domina lortuz emakumeen 540 kiloko kategorian, gizonezkoen 600 kiloko kategorian eta talde mistoan. Azken garaipen hauen ondoren, kirola uzteko momentu egokia dela pentsatzen ari da Josune Gorostidi. «Ondo sentitzen naiz, baina 50 urte ditut eta uzteko momentu ona dela uste dut, garaipenen ondoren».

Herri kiroletara Txirrindularitza utzi bazuen ere, ez zen kirolaz aldendu. Senarra segan ibiltzen zela eta, segan aritu zen hasieran. «Ikusteko asko gustatzen zait, baina ez parte hartzeko». Ondorengo urteetan herri-kiroletan espezializatu dela esan daiteke: lokotx-biltzean aritu zen, «asko gustatzen zitzaidan proba, emakumeek eta gizonek lan berdina egiten dutena». Honetan bost urtez parte hartu zuen Euskadiko Txapelketan eta guztietan azpitxapeldun izan zen. Gorostidiri kirola seriotasunez hartzea gustatzen zaio, txapelketetan parte hartzen badu bereziki, nahiz eta zaletasunagatik bakarrik egin. Ibarrako sokatira taldearekin.··· Josune Gorostidi

83. alea | 2018ko urria

Ibilbideak

··· Núñez

Belauntzan barrena

elauntzako plazatik hasiko dugu ibilbidea. Udaletxe aurretik igaroko gara eta errepidean behera joango gara, espaloitik, jolasparkearen eta eskolaren ondotik pasaz. Bost minutu inguru ibili ondoren Ibarrara doan errepideko bidegurutzera iritsiko gara. Eskuinerantz jarraituko dugu, Leabururantz, errepidetik metro batzuk igoz. Segituan ezkerretara beherantz doan bide bat

ikusiko dugu, bertatik jaitsiko gara. Hasieran zementuzkoa da baina berehala mendi-bidea bilakatzen da. Lehenengo aldapa behera jaitsitakoan, ia bide guztia laua izango da. Hogei minutu inguruko ibilbidea daramagunean, bidegurutze batera iritsiko gara. Ezkerreko bidea jarraituko dugu, bidean aurrera eginez. Minutu batzuk beranduago, bigarren bidegurutze batera iritsiko gara,

eta berriro ere bidean zuzen jarraituko dugu, aldapan behera. Bidean behera jarraituz segituan Beotibar industrialdera iritsiko gara. Bertatik, nahi izanez gero bide beretik itzuliko gara Belauntzako plazara. Bestela, Tolosatik Leitzara doan errepidera atera gaitezke. Bertatik, bide ondotik, Tolosa aldera jarraituko dugu. Benta jatetxea pasa eta hamar minutura, errepidearen ezkerraldea, ibaiaren

beste aldera pasatzen den zubi batera iritsiko gara. Zubia gurutzatu eta errepidean gora igoko gara, aldapa gogor batetik. Herrira doan errepidera aterako gara, eta ezkerretara jarraituz, ordu laurden batean berriro plazara itzuliko gara.

Iraupena: 1 o. Zailtasuna: erraza Desnibela: 97 m. Distantzia: 4 km. Irteera: Belauntza

83. alea | 2018ko urria

Ibilbideak

Inguruan Belauntzako udaletxea Herrietan hasierako bilkurak elizaren aterpean egiten zituzten udaletxeak eraiki aurretik. Herri txiki askotan bezala, Belauntzako udaletxea baserri itxurakoa da, euskal arkitektura estiloari jarraituz. 1718. urtean eraiki zen sail berean zegoen Etxetxo baserria botata, eta 1821 urtean zaharberritu zen. Oinplano laukia du eraikinak, lau isurialdeko teilatuarekin, eta deigarria da fatxada nagusian duen harlanduzko ataria, bi arkurekin.

San Juan Bataiatzailearen eliza Belauntzako eliza herriko erdigunean dago, plazan bertan. XVI. mendean izan zen eraikia baina bertan egindako zaharberritze lanek erakutsi zutenez, aurreko eraikuntza batzuen gainean eraiki zen. Horrela, XI. eta XIII. mendeetako elizen arrastoak topatu zituzten, harrizko aldarea eta abside erromanikoa, hurrenez hurren. San Juan Bataiatzaileari eskainitako eliza da, egurrezko koruarekin. Bertatik sartzen da kanpandorrera, azpitik Leaburura zihoan herri-bidea igarotzen zen pasabidea duena.

Aranguren baserriak Elkarren ondoan dauden bi baserri dira Aranguren, bata Haruzkoa eta, bestea, Honuzkoa. Jada 1450ean Juan de Aranguren herritarra ageri da dokumentu batzuetan, nahiz eta ez dagoen argi bietatik nongoa zen. Biek jatorri paretsua dute, Aranguren Haruzkoa 1557an ageri da izendatua eta Honuzkoa 1590ean. Gregorio Apezetxea tolosarrak 1557an baserri bat eraikitzea adostu zuen, zaharrago baten lekuan eta 1567an, haren ondoan berri bat eraikitzeko eskaera egin zuen.

Horma tximeleta Baso-ertzetan aurkitzen da erraz Horma tximeleta (Pararge aegeria). Erraz ikusi daiteke sastraka, zuhaixka edota loreen gainean eguzkitan berotzen. Espezie honetako tximeleta helduek jarrera berezia dute, hilltopping izenekoa: leku altuetan kokatzen dira beren lurraldea zelatatzeko. Bertan sartzen direnak jazarri eta kanporatu egiten ditu. Gainera, espezie honek ez du loreen nektarra xurgatzen, fruituak nahiago ditu, baita lurrean dauden gatz mineralak ere.

83. alea | 2018ko urria

Artikulua: bertsotan

Alkarrizketa bertsotan

Txomin Garmendia, bertsolaria

Antton (mutil zarra): 1.-Berrogei urte eta ez iñoren mende, onela ez da bizi nai dun ainbat jende; zertako dira markes, duke eta konde? Munduko aberatsak mutil zarrak gaude. Patxi (lau alaban aita): 2.-Mutil zar bizitzea dezu grazikoa, ez pentsa zeranikan lendabizikoa; pentsatu zazu biar edo etzikoa, zure poz ori baita urte gutxikoa. Antton: 3.-Gaurko pozik ez dala neretzako aurki, Patxi, orregatikan etzaitez erruki; pertson bakoitzak badu bear ainbat toki, etorkizunan berri Jaungoikoak daki. Patxi: 4.-Orain arte etzera gaizki jolastua, baiña lengo sasoia naiko eskastua; garbitasuna ere sarritan aztua, andre on baten paltan zabiltz narrastua. Antton: 5.-Andrea duten asko ez dabiltza alai,

··· Free-photos apartatze orire ikusten da nunnai; askatasunik gabe aste-egun da jai, soiñekoak garbiak patrikak ere bai. Patxi: 6.-Zarragoan esana arren entzun zazu, baldin badezu beintzat bear ainbat zentzu; lau alabaren aita Patxi dadukazu, laurak ezkongai daude bat artu ezazu. Antton: 7.-Opa dizkizut pake eta osasuna, alabaz dadukazu aberastasuna; gogoan artua det esan didazuna; nigan ez dezu izango zuk bear dezuna. Patxi: 8.-Zarrena Josepi da bestea Iñaxi, ta bi gaztenak berriz Miren da Engraxi;

bizimoduan dute nai ainbeste grazi, aietako batekin gaizki ezin bizi. Antton: 9.-Zuk suia nai zenduke zure ondorako, ta nik gogorik ez det berriz lanerako; bizio asko ditut prest danerako, ni morroi txarra nazu aldamenerako. Patxi: 10.-Oraindik ondo zabiltz loretik lorera, baiña zure bazoaz udazken aldera; ondorenen neguak nola dun sarrera, gaurko nere esanaz oroituko zera. Antton: 11.-Bertsotan da kantuan pesta-erromeri, egunero orrela gustatzen zait neri; ezkontzak ere badu amaika komeri,

danontzat datorkigu negu gogor ori. Patxi: 12.-Danontzat bidean da txit negu illuna, sarritan etortzen da jarritzen deguna; aintzat ez dezu artu gaur nere jarduna, pakea da lenengo komeni zaiguna. Antton: 13.-Alabaren eskeintza gaur zuk neregana, barkatu baiño ontzat artu ez dedana; gorrotorik ez degu bear alkargana, alabai opa diet senargai on bana. Patxi: 14.-Barkatu itzegin badet naiko lotsagabe, zure bizimoduan sartu bai naiz trebe; zedorri zera zure buruaren jabe, alkar errespetatuz biziko gerade.

Gastronomia

83. alea | 2018ko urria

Udazkenean ere badago fruitua Urrian uzta oparoa izan daiteke, eta negurako prestatu ere gorde daiteke

Agurtzane Núñez

omateak, letxugak, piparrak, lekak… badirudi uda amaitzearekin batera etxeko despentsa hustutzen hasia dela. Udazken hilabeteetan baratza hain oparoa ez bada ere, oraindik badago non aukeratu. Udazkenean fruitu asko negurako gordetzeko moduan daude, fruitu lehorrak adibidez, baina garai honetan beren une onena duten fruituak eta barazkiak ere badaude. Sagarrak eta udareak,

esaterako, ia urte guztian aurkitu ditzakegu denda eta saltokietan, baina uda ostean dute bere garaia, zapore zein aukera ugarirekin. Gure inguruan hainbat sagarmota aurki ditzakegu, eta asko sagardoa egitera bideratzen badira ere, mahairako barietate asko topatu daitezke, bertako Errezil sagarretik hasi eta Mahatsak, jasotzeko prest.··· Elstar motakoetaraino. Irailetik aurrera jaso- ren aldaerak dira nagusi di-ibilaldiak egiterakoan tzen den fruitu nagusie- gure inguruko mendie- inguruari adi bagoaz na, berriz, mahatsa da. tan, baina mahairakoak hainbat fruitu ere jaso Txakolina edota ardoa bil-tzeko garaia ere hel- ditzakegu mendian. Hori egiteko erabiltzen di- du da. bai, zuhaitz batzuk jabea Zuriak edo beltzak, izaten dute eta horietaorain dute beren une tik ezingo dugu ezer jaso onena, Urte Zahar egu- baimenik gabe. Hala ere, nerako saltzen direne- bide ertzetan hainbat tako asko hozkailuetan sasi, gaztainondo edo gordetzen baitira or- hurritza aurkitu ditzakedura arte. Lehortuta, gu uda amaieran. mahaspasa bezala ere Masustak, sasiaren oso ohikoak dira, batez fruituak, ugari ateratzen ere konpotan jateko sa- dira eguraldiak lagunduz garrekin, pikuekin edo gero. C bitamina ugari aranekin batera. dute eta ibilaldiarekin jarraitzeko indar nahikoa Basora txangoa emango digute bertan Dendetan ere aurkitu janez gero, baina etxera ditzakegun arren, men- eramaten baditugu mar-

83. alea | 2018ko urria

Gastronomia

Gaztainak jateko ehunka modu daude.···

Pikuak zuhaitzean hazten.···

melada egin dezakegu gosaritarako, edota postreak gozatzeko. Gaztainondoak ere ugari dira, nahiz eta azken urteetan beherakada nabarmena izan duten gaixotasuna dela eta. Horregatik, dendatan saltzen diren gaztain gehienak Galiziatik edo Asturiastik ekarritakoak dira, han hobeto mantendu baita zuhaitza. Hala ere, oraindik badira fruitu osasuntsuak ematen dituztenak. Ohikoena gaztainak erreak edo egosiak prestatzea da, baina antzina

jatea. Udazken eta neguan gehien kontsumitzen den beste fruituetako bat intxaurra da. Azken urteetan postre moduan, bere horretan, jaten da, baina sukaldean erabilpen ugari izan ditzakeen fruitua da. Gaztainaren antzera xehetu eta irin moduan erabili daiteke. Horregatik, okindegi zein gozotegietan ohiko produktua da. Garai batean, baserrietako ganbaran izaten ziren lehortzen neguan jateko. Eguberrietan jaten zen postre nagusiaren

zopak, tartak, saltsak edota almibarrak prestatzen ziren. Izan ere, gaztainak ehotzen baditugu irina lortuko dugu eta errezeta ugaritan erabili dezakegu, hala nola, saltsak loditzeko edota bizkotxoak egiteko. Hilabete hauetan heltzen den beste fruitua pikua da. Zapore gozoko fruitua da, baina gordinik ez dute asko irauten eta udazkenean soilik jaten dira horrela. Urtean zehar lehortuta saltzen dira, eta Eguberrietan, batez ere, ohikoa da postre bezala edo konpotan

Garai honetan beren une onena dute fruitu eta barazki askok, negu osoa ondo irauten dutenak oinarria ziren: intxaursaltsa. Udazkeneko fruituak denbora luzez iraun ohi dute egoki gordetzen badira, negu guztirako eligaiak bihurtuz. Adituek diotenez, gero eta zuhaitzean denbora gehiago iraun, fruitu gozoagoak izaten dira, azukrez beteak.

83. alea | 2018ko urria

Artikulua: osasuna

El clima y la salud (III) Julian Bereciartua, médico

o hablaremos del ‘mal de altura’ y su adaptación, tan sólo apuntar que la oxigenación sanguínea es más dificultosa a medida que subimos los montes. Los vientos marinos son más beneficiosos para la salud que los terrestres, porque estos últimos secan la piel e irritan las vías respiratorias por su excesiva sequedad y esto lo vemos claramente con nuestro ‘Hegohaize’ o viento sur otoñal tan característico. Petersen dice que el paso de frentes de viento frío hacen subir la tensión arterial, el azúcar en

los diabéticos, etc. pero personalmente nada puedo aportar en favor o en contra de esta teoría. En los días previos a una tempestad es habitual que los reumáticos noten exacerbación de su estado patológico, también está comprobado que pueden dar insomnio, angustia y otros desequilibrios neurovegetativos que parece que se deben a cargas eléctricas atmosféricas. El clima de montaña -de 1.000 a 1.500 metros de altura está indicado para los que vivimos cerca de la costa, para casos de agotamiento, convalecencia de una en-

fermedad y anemias, así como en enfermedades broncopulmonares como el asma o la tuberculosis en fase de curación total, aunque aconsejamos siempre control médico. Por esta razón, el gran músico Usandizaga residió en alguna época en Bidania (470 m. de altitud) pero por mis deducciones fue en un momento en el que su enfermedad pulmonar estaba en plena actividad y tal vez los resultados fueron adversos. El clima marítimo de nuestras costas goza de un aire rico en yodo, ozono y substancias salinas, y actúa también de esti-

mulante sobre todo en personas de tierra adentro, y si le sumamos los baños marinos los efectos son más completos, pero no conviene a los reumáticos, hepáticos y enfermos mentales. El efecto de contraste que tiene este cambio también nos aporta factores beneficiosos. Es importante combinar curas al sol y aire libre sin pasarse en la dosificación. Para terminar, les diré que en el País Vasco el día tiene una hora menos que en la costa sur de la península y por lo tanto, la noche una hora más.

··· Pasja1000

83. alea | 2018ko urria

Gastronomia

Aitor Mujika Gabiriako Ostatua (Gabiria)

··· Argazkiak: Núñez

Bacalao asado con piperrada crujiente En un lugar donde la gastronomía tradicional mima a todos sus productos, sean verduras, carnes o pescados, el bacalao ha tenido un lugar preferente. Tanto en salsa como asado, el bacalao admite todo tipo de recetas. En este caso el cocinero Aitor Mujika lo prepara asado acompañado con una piperrada.

Limpiaremos el bacalao, lo colocaremos en una bandeja y lo introduciremos en el horno. Lo asaremos a 180 grados durante unos 10 minutos.

Ingredientes: -Bacalao -Ajo -Cebolla -Pimientos verdes -Aceite

Mientras se asa el pescado, cortaremos en juliana las cebollas, los ajos y los pimientos verdes. Las cantidades variarán al gusto de cada uno. Freiremos las verduras en una sartén, y cuando estén hechas, lo incorporaremos a la bandeja del bacalao, para que se termine de hacer todo junto en el horno.

Juan Carlos Korta, Jenifer y Aitor Mujika.···

Lo emplataremos poniendo una ración de lomo de bacalao y lo acompañaremos con los pimientos y cebollas crujientes. Añadiremos por encima aceite de oliva virgen extra para mojar el bacalao y que no se seque.

83. alea | 2018ko urria

Artikulua: eskulanak

Hondartzako egurrak Olivia Sรกnchez, sortzailea

Udako oporretan hondartza ia basati batean izan naiz. Goizean goiz bertan ibiltzen nintzen eta egur pusketak eta makilak jasotzen nituen. Itsasoak gastatutako egurrek testura eta forma bereziak dituzte eta nire arreta erakartzen zuten. Etxera itzultzean horietako batzuk aukeratu nituen eta konposaketa bat egin nuen. Dekorazioko elementu polita izateaz gain, urte guztian gogoratuko naiz udako oporrez.

Materiala -Egur-zatiak eta makilak -Margo akrilikoak -Iltzeak -Kola

1 2

Makilak aukeratu eta nahi dugun neurrira moztuko ditugu. Denak ondo garbituko ditugu, eta lehortzen direnean, nahi dugun koloreko margo akriliko geruza bat emango diogu. Nahi izanez gero, baten bat naturalean ere utzi dezakegu.

Makila bat basea egiteko aukeratuko dugu, nahikoa neurri duena. Atzeko aldean lehen margotu ditugu makilak iltzatuko ditugu. Enbor-azal batzuekin teilatuak egingo ditugu, kolarekin estrukturen goiko aldean itsatsiz eta dagokion kolorearekin margotuz.

Enbor-azal txikiagoekin etxetxoentzako ateak egingo ditugu, eta itsatsi ondoren, margotu egingo ditugu. Pintzel txiki batekin leiho txikiak margotuko ditugu txuriz eta beltzez. Azkenik, guztiari esprai barniza emango diogu babesteko. Zintzilikatzeko, atzeko aldean begidun torloju bat jarriko diogu.

Aisia

83. alea | 2018ko urria

67 diferencias

6sudoku

dificil

6autodefinido

PAPEL SOCIAL

APLICĂ&#x201C; A LA

A Ă&#x2030;L

Ăą

FUERZA

Ăą

CINCO EN ROMANOS CLAVOS

Ăą

DAR LATIDOS

Ăą

ASTADO

ABREVIATURA

R L A T R R

DE PESETA

Ăą

EUSKAL HERRIA

HABITAR

5 letras CARDA COGIO PAGAN PARLA

RUDAS SABEN 7 letras CABEZAS

N I H A U G

nÂş82

6soluciones

6autodefinido

Erantzunak 30. orrialdean. Soluciones en la pĂĄgina 30.

8 letras ABARCADA ACUSTICA AZAROSOS CAMPERAS CONTAGIA ESTARCIR MANIACOS OPIACEOS SUPERADA TAOISTAS MAJA OSEA PATO POMO SABE

T E E R E T Z A N R R R

N, R U K R A M A R Z E I R I R A K R A R E M R R R I R M G A

Ăą

6cruzada

4 letras AUGE COTA DUAS HOPO

G O U E R B O Z K O. A R

6sudoku

6pentsagrama

6diferencias

6cruzada % (

60 MINUTOS

I T E D U Z

% ( = $ 6 8 3 ( 1 5 $ ' $ 6

Ăą

K R A N I Z N I A I T E

, 2 6 $ % ( 3 $ 5 / $ 8 * ' 8 $ ' $ 1 6 $

Ăą

R Z I R I M R A R

R E U R A R

& $ 1 7 $ * , $ 8 $ & 2 * 2 8 ( 1 , $ & 2 6 6 $ 7 6 7 $ 5 & , 5 $ ' & 2 6 $ % $ 5 &

DAN FRUTO

Ăą

PALMERAS QUE

K I A N, E E E Z R

+ 2 3 2 $ & 2 & 2 7 $ 3 $ 2 , 0 $ 0 3 2 0 2 & ( $ ( 5 2 $ = $ 5 2 6 6

ADORNO OVAL

A R M E Z R K I R

ÂŤNire amak haurrak izugarri maite zituen, eta edozein gauza emango luke ni bat izateko.Âť

Ăą

0 $ / 9 $ 5 5 2 6 $

NECIO, INCAPAZ

Ăą

& , / / 0 , ( 3 6 8 ( & / 6 2 7 $ 2 9 ( 5 $ + 2 5

TOMAR NOTA

3 0 + $ 5 ' ( 6 2 & / , $ 0 / / $ $ 1 3 7 2 7 , / $ 5

Ăą

9 $ + ( $ 5

DE SORPRESA

Ăą

INTERJECCIĂ&#x201C;N

6 % 8 % $ < 8 $ * $ , 1 ' 0 2

LAURENCIO

SĂ?MBOLO DEL

M K R U O A U R R

Ăą

A A I T D Z L T R

R R R I E U R A R

BRANQUIAS

Ăą

GESTO

E R R Z R A O B O.

ECHAR VAHO

Ăą

INTRODUCIR

R U A R A G G R K

Ăą

I A G E T R N I E

SUJETAPAPELES (PL)

Ăą

VID

N H U T E N A N T

NOMBRE MASCULINO

DULCE

Koka ezazu pieza bakoitza dagokion tokian eta Groucho Marxek esandako esaldi bat irakurriko duzu.

ALIMENTO

6pentsagrama

Ăą

QUEJIDO

FRUTO DE LA

MALVA REAL

Ăą

CLISADA

Ăą

Ă&#x201C;SCULO

PLANCHA

SĂ?MBOLO DEL HELIO

Ăą

1500 EN ROMANOS

Ăą

TEJADO

PRESIĂ&#x201C;N

Ăą

PISO BAJO EL

UNIDAD DE

Ăą

AVASALLANDO

6autodefinido

A Ă&#x2030;L

Ăą

FUERZA

ALIMENTO

JORNADAS

DULCE

Ăą

Tolosa Âˇ Zikloia

5 de octubre

Del 13 al 17 de octubre

Ăą

ECHAR VAHO

RANQUIAS

OMAR NOTA

ECIO INCAPAZ

BREVIATURA DE PESETA

Ăą

INTRODUCIR CLAVOS

Ăą

Intujai Teatro ha orgaD nizado el festival de teatro de pequeĂąo formato S Zikloia 2018. Las actuaciones se llevarĂĄn a caboA en Berazubi y Amaroz. Ăą AR LATIDOS

Ă?MBOLO DEL LAURENCIO

Ăą

STADO

Ăą

NTERJECCIĂ&#x201C;N DE SORPRESA

GESTO

CINCO EN ROMANOS

Ăą

El guitarrista tolosarra DaB vid Colomo â&#x20AC;&#x2DC;El Pajarilloâ&#x20AC;&#x2122;, junto con la cantante SenĂą si Martos, el percusionista Manuel Vilchez, la bailariIna Violeta Ruiz y el flautisT Ăą ta Eloy Heredia ofrecerĂĄn N , A el concierto â&#x20AC;&#x2DC;Arena y JamĂn en el Teatro Leidor, a las Ăą 21:00 horas. VID

N H U T E N A N T

Ăą

Tolosa Âˇ Arena yS JazmĂn UJETAPAPE LES (PL)

6pentsagrama Koka ezazu pieza bakoitza dagokion tokian eta Groucho Marxek esandako esaldi bat irakurriko duzu.

NOMBRE MASCULINO

QUEJIDO

83. alea | 2018ko urria

Ăą

APLICĂ&#x201C; A LA

Conciertos

FRUTO DE LA

MALVA REAL

PAPEL SOCIAL

HELIO

Ăą

CLISADA

SĂ?MBOLO DEL

Ăą

Ă&#x201C;SCULO

ROMANOS

PLANCHA

Ăą

TEJADO

1500 EN

Ăą

PISO BAJO EL

PRESIĂ&#x201C;N

Ăą

VASALLANDO

Ăą

Agenda

30 A

UNIDAD DE

Tolosa Âˇ Mikologika

Ăą

ADORNO OVAL

Del 17 al 21 de octubre E USKAL

HERRIA

Ăą

I A G E T R N I E

R L A T R R

R U A R A G G R K

E R R Z R A O B O.

R E U R A R

R R R I E U R A R

A A I T D Z L T R

M K R U O A U R R

A R M E Z R K I R

K I A N, E E E Z R

K R A N I Z N I A I T E

R Z I R I M R A R

I T E D U Z

La Sociedad Casino orgaG O U E T E E R N I niza la novena ediciĂłn de R B O Z E T Z A H A H Mikologika. Durante toda 5 de octubre K O. A R N R R R U G la semana habrĂĄ concurso Ăą 60 Ăątaller de Box.A acogerĂĄ el concierde escaparates, N, R U K R A M A R Z to del cantautor Jabi Izucocina, showcooking, saE I R I R A K R A R lida de montaĂąa, concurso Las setas, protagonistas de Mikologika.ÂˇÂˇÂˇ NĂşĂąez rieta, que presentarĂĄ el E M R R R I R M G A 6cruzada de pinchos, etc. disco â&#x20AC;&#x2DC;Claudia & Costelloâ&#x20AC;&#x2122;. El sĂĄbado se cePublicado en 2017, es un nÂş823 6soluciones 8 letras Fe de erratas disco con marcadas inlebrarĂĄ la Txanpi 6autodefinido 6sudoku ABARCADA On Fest y el dofluencias del rock de los ACUSTICA mingo Feria MiEn el reportaje publiaĂąos 70 y raĂces americaAZAROSOS colĂłgica. cado en el ejemplar 82 nas. 22:00 h. CAMPERAS de septiembre en la secciĂłn deCONTAGIA deportes, â&#x20AC;&#x2DC;Mendebaldeko AlESTARCIR Conferencias peen trabesia oinezâ&#x20AC;&#x2122; MANIACOS , Tolosa Âˇ QuiroprĂĄctica las mochilasOPIACEOS porteadas 6pentsagrama en la travesĂa pesaban SUPERADA 20 kg. cadaTAOISTAS una y no 2 de octubre 40 kg. como se indica6diferencias 6cruzada 4 letras MAJA 5 letras RUDAS El quiroprĂĄctico Xabier Mendiaraz ofrecerĂĄ la ba. AsĂ pues, fueron 10 AUGE OSEA CARDA SABEN charla titulada â&#x20AC;&#x2DC;Busca la causa de kg los que enviaron a COTA PATO en tu columna COGIO la enfermedadâ&#x20AC;&#x2122; , en la Casa de Cultura de Tolosa DUAS POMO PAGAN 7 letrascasa a media travesĂa y a las 18:00 horas. La entrada serĂĄ gratuita y la no 20 kg. HOPO SABE PARLA CABEZAS conferencia durarĂĄ unos 40 minutos. Ăą

TolosaĂą Âˇ Jabi Izurieta

PALMERAS QUE DAN FRUTO ABITAR

MINUTOS

6 % 8 % $ < 8 $ * $ , 1 ' 0 2

9 $ + ( $ 5

3 0 + $ 5 ' ( 6 2 & / , $ 0 / / $ $ 1 3 7 2 7 , / $ 5

& , / / 0 , ( 3 6 8 ( & 6 / 2 7 $ 2 9 ( 5 $ + 2 5

0 $ / 9 $ 5 5 2 6 $

ÂŤNire amak haurrak izugarri maite zituen, eta edozein gauza emango luke ni bat izateko.Âť

+ 2 3 2 $ & 2 & 2 7 $ 3 $ 2 , 0 0 $ 3 2 0 2 & ( $ ( 5 2 $ = $ 5 2 6 6

& $ 1 7 $ * , $ 8 $ & 2 * 2 8 ( 1 , $ & 2 6 6 $ 7 6 7 $ 5 & , 5 $ ' & 2 6 $ % $ 5 &

, 2 6 $ % ( 3 $ 5 / $ 8 * ' 8 $ ' $ 1 6 $

% (

% ( = $ 6 8 3 ( 1 5 $ ' $ 6

83. alea | 2018ko urria

Zaharrak berri

Munduko dantzen erakustaldia

Dantza-taldeen emanaldia Txofre zezen-plazan, 1950ean. ···CC-BY-NC-4.0-2018/Kutxateka/Fondo Fotocar /Martin, Vicente Urtea: 1950 Dantza emanaldiak ez dira gaur eguneko asmakizuna, irudi hauetan ikusi daitekeenez. Duela 68 urte Donostian munduko herrialde ezberdinetako dantzataldeak elkartu ziren. Euskal dantza-taldeekin batera, Salamancako, Sabadellgo, Italiako, Frantziako edota Turkiako dantzariak aritu ziren. Alboko irudian ikusi daitekeenez Donostiako kaleetan zehar kalejira egin zuten eta pertsona ugari gerturatu ziren desfilea ikustera, une horretan Eskoziako Dantza-taldeak kalejiran, Hernani kalean. ··· gaiteroen taldea pasatzen ari da. Ondoren, Txofre CC-BY-NC-4.0-2018/Kutxateka/Fondo Fotocar /Martin, Vicente zezen-plazan eta Atotxa futbol-zelaian emanaldia eskaini zuten. Emanaldi guztiz arrakastatsua izan zela argi dago, zezen-plazako harmailak bete-beteak baitzeuden, baita goiko aldean ere. Beheko argazkian Frantziako taldea zezen-plazan sartzen ikusi daiteke, trikimakoen gainean doazen dantzariekin. Goian, ezagunagoak diren Zuberoko maskaradako dantzariak ageri dira. Argazki-sorta Dantza-taldeen emanaldia Txofre zezen-plazan, 1950ean. ···CC-BY-NC-4.0-2018/ berean jarraian ardo-basoaren Kutxateka/Fondo Fotocar /Martin, Vicente gainean salto eginez ageri dira.

Bertako hegazti galkorra. 2018ko urria | octubre 2018

Articles inside

Los enigmáticos Túmulos de Anillo en Andía, Urbasa y Saldise