GJUHA SHQIPE - Naim Frashëri by UDHA E SHKRONJAVE

Gjuha shqipe Programi i Olimpiadës Kmbëtare

Të dashur nxanës, qytetarë të Shqipërisë së ardhshme, të nderuar mësues të “Udhës së shkronjave”, Nuk munda të përfitoj nga bujaria Juaj duke më ftuar të isha i pranishëm në këtë ngjarje të shënuar të vitit të ri shkollor. Rrethanat nuk ma sollën të mundur ta kem këtë kënaqësi, por kam menduar vazhdimisht këto ditë për mësuesit dhe stafin drejtues të shkollës suaj, që sipas mendimit tim të përunjur, kanë një koncept thellësisht demokratik e modern për të mësuarit.

Prof.Dr. Albert Frashëri

Përse kjo bindja ime? Shkolla juaj sheh formimin e qytetarit si qellim kryesor të arsimimit. Në këtë formim ata përpiqen të ndërtojnë përmes përvojave pozitive e të përparuara, aspektin kulturor e atë shkencor të formimit tuaj. Formimi i njeriut përmes shkollës, si qytetar i ardhshëm i një shoqërie demokratike, ka vërtet nevojë për lëndë shkencore e humanistike, ku gjuha amtare dhe matematika luajnë një rol të dorës së parë në çdo vend të botës. Por ju me sa kuptoj unë, nuk kini krijuar asnjë hierarki të lëndëve, por në ecjen tuaj keni vlerësuar njëlloj të gjitha disiplinat. Kjo mendoj bën që proçesi i formimit tuaj të ketë një ekulibër të vërtetë e, për pasojë, të zhvillohet në harmoni me të gjitha kërkesat që natyra ka paracaktuar për formimin e njeriut.

Shkolla shqipe

Ekuilibri e harmonia për të cilën fola më lart, janë shprehje edhe e të së Bukurës që do të jetë gjithmonë më e pranishme në qënien tuaj. Që nga koha e Sokratit dhe e Platonit, e Bukura shihet si shprehje e Mirësisë, të cilën nuk duhet ta largoni nga shpirti dhe vepra juaj. Të konceptosh, në vend të një Olimpiade matematike apo të fizikës, një tjetër olimpiadë që krahas formimit shkencor, sheh edhe formimin e përgjithshëm të nxanësit, do të thotë që shkolla nuk synon aspekte thjesht teknike të përgatitjes suaj, por thelbin e njeriut që shkolla krijon së bashku me familjen. Mendoj që ky ashtë një hap i madh, i guximshëm e modern në idenë themelore të të mësuarit. Jam i bindur për sa them sepse e Juaja ashtë një shkollë që formon njeriun e jo thjesht pamjet teknokrate te tij. Dua të mbroj këtë bindej timen për punën që bëjnë mësuesit dhe drejtuesit tuaj, duke cituar qytetarin e madh të shekullit të kaluar, Albert Einstein: Së pari: “Duhet të kemi kujdes të mos e shohim intelektin si një Zot; intelekti ka, natyrisht, muskuj të fuqishëm, por asnjë personalitet.” Së dyti, shikoni sa përputhet mendimi i këtij njeriu të madh, me realitetin e shkollës suaj, kur thotë: “Shkolla duhet të kujdeset që i riu të formojë një personalitet harmonioz e jo i katandisur në një specialist. Përndryshe, përfundon Einstein, me atë specializmin e tij, i riu më shumë se çdo gjë do të ngjante me një qen të stërvitur mirë.” [“New York Times”, 5 tetor 1952] Ideja që formimi të njeriut duhet të jetë qëllimi kardinal i shkollës, ashtë përpunuar mrekullisht nga Rilindasit tanë që ju i studjoni me aq kujdes e dashuri. Paçi mbarësi në punën tuaj fisnike e qofshi një model për të gjithë sistemin arsimor të vendit. Albert Frashëri

Përshëndetja në Ceremoninë Festive të ndarjes së Çmimeve të Olimpiadës XIII Kombëtare dhe të çeljes së vitit shkollor 2013-2014, organizuar nga “Udhae shkronjave”, më 1 shtator 2013. Udha e shkronjave 5

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

Shkolla shqipe

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

Këtë libër ua kushtojmë të gjithë pjesëmarrësve në Olimpiadat Kombëtare të Matematikës dhe të Formimit të Përgjithshëm dhe në veçanti nxënësve të shkollës “Udha e shkronjave”.

Udha e shkronjave 7

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

Shkolla shqipe

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

Udha e shkronjave 9

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

Shkolla shqipe

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

Udha e shkronjave 11

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

Shkolla shqipe

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

Udha e shkronjave 13

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

Shkolla shqipe

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

Udha e shkronjave 15

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

Shkolla shqipe

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

Udha e shkronjave 17

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

Shkolla shqipe

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

Udha e shkronjave 19

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

Shkolla shqipe

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

Udha e shkronjave 21

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

Shkolla shqipe

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

Udha e shkronjave 23

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

Shkolla shqipe

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

Udha e shkronjave 25

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

Shkolla shqipe

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

Udha e shkronjave 27

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

Shkolla shqipe

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

Udha e shkronjave 29

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

Shkolla shqipe

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

Udha e shkronjave 31

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

UDHA E SHKRONJAVE

Cambridge International School

Shkolla shqipe

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

UDHA E SHKRONJAVE

Cambridge International School

Udha e shkronjave 33

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

Shkolla shqipe

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

Udha e shkronjave 35

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

Shkolla shqipe

Sevasti Qiriazi për NAIM FRASHËRIN Para se të afronemi, disa nga këta më heqin vërejtjen, po më tepër një njeri, i cili ndonëse qe me shtat të mesmë dhe i imët, kishte fytyrë fortë të qetë dhe tërheqëse. – Si u përshëndoshmë me të gjithë, Naimi më afëronet dhe pasi më përshëndoshi edhe një herë, më thotë këto fjalë, të cilat edhe janë të gjalla në zemrën t’ime. Fjalë që tronditnë shpirtin e të gjithëve atyre që e dëgjuanë. Fjalë plot enthusiazmë; dhe flakë që derdheshin prej një zëmre plot ideale të nalta. “Motër, punë më të mirë dhe më të vyerë nuk mund të bësh për Shqipërinë përveç asaj që keni ndërmend të bëni bashkë me vëllanë tuaj dhe mikun tim të dashur. Po unë dua të shtonj vetëm dy fjalë; paskëtaj nisi detyrat e tua më të mëdhatë dhe në qofsh besnike ke për të bërë më të mëdhatë vepra për atdhenë. Pengime dhe turbullime shumë, edhe të mëdha, do të keni në këtë udhë që po jeni nisë, por si trimë shqipëtarë i ke për t’i kapërxyerë të gjitha. Të gjithë do të vinë nënë hijen tënde, i frymëzo me ideale të lartë e të vërteta që të harrijnë një arësim të vërtetë dhe kështu ta bëjnë brezin tonë të pushtojnë ata virtyta që ta bëjnë gati që të çpëtojnë kombin nga padija dhe ta ngrenë dhe lartësojnë atë” Këshillat e tija të vlefshme më bënë, si thashë edhe më sipër, një përshtypje të thellë dhe më kanë qenë krahë që kur se hyra në fushën kombëtare. Kombi shqiptar kurrë do të mos harronjë veprat e këtij biri të math si edhe të shokëve të tij. Ndë mos paçin gjer më sot përmendëtore prej numëri, kanë nga një përmendëtore në zëmër të çdo atdhetari. Naim Frashëri kish atë fuqi që të frymëzonjë idealet e tija të tjerëvet dhe i bënte të kuptojnë detyrat e tyre kundrejt atdheut. Shpirti i madh është gjithmonë ay që mbretëron. Punën e tyre na e dorëzuan që ta bëjmë me një mënyrë tjetër, por jo kurrë me tjetër shpirt, por me atë shpirt si të tyren. Sevasti Qiriazi Kujtime nga ceremonia e diplomimit në Robert College, Stamboll

Udha e shkronjave 37

NAIM FRASHËRI “Ishte çështje fetare, punë feje, feja e Shqiptarit – ishte feja e shqiptarisë dhe për fenë flasin profetët, jo njerëzit. Për fenë e shqiptarëve do të fliste profeti i kombit shqiptar: Naim Frashëri. Ky do të bënte kthimin e shqiptarëve.” LASGUSH PORADECI “Naim Frashëri dhe Shoqëria e Bukureshtit” Shkruar më 1946, viti i 100 vjetorit të Lindjes së Naim Frashërit 38

Shkolla shqipe

Sepse hir të perëndishmë kish kuvendi yt, Naim, Ajo këng’ e tepërlumtur që më s’pati shëmbëllim; Se mendimi yt kish flakën e kuptimit të kulluar, Goja jote vjershëtore kish një zë të pastërtuar; Lasgush Poradeci [266]

S’do dëgjoj veç gjuhën që më flet pa zë: [BN - 3] Kjo kupore e pafund që kemi sipër, Këto shkronja, këto radhë dhe ky libër Të atij fytyrën çfaqin gjith’ këto, Lexo veten, o njeri, këtu kërko! [BN - 4] Se je ti mëkëmbësi i tij në jetë; Vendi prej nga del në shesh thesari i fshehtë; Pikëz e të thellit det të gjallërisë; Dhe një afsh nga shpirti i madh i Gjithësisë. [BN - 5] Për Krijuesin e përsosur flet çdo send. Hirin e fytyrn’e tij shoh në çdo vend. [BN - 6] Besojmë Zotn’ e vërtetë, q’është gjithësija vetë, pa atë s’ka vënt gjëkundi, ajy ‘shtë kreji dhe fundi më ç’do anë, që shikojmë, fytyrën’ e tij vështrojmë, e tërë ç’është kjo jetë, ësht’ay Zot’ i vërtetë! [BN - 7] Luletë, që lulëzojnë, bukurin’ e tij tregojnë. Ajy është trëndafili; ajy vetë dhe bilbili. [BN - 8]

Më çdo anë e kërkova, Thashë: ku ‘shtë Perëndija? Po më pastaj e mësova, Qënke ndaj mej’ e s’e dija! [BN - 11] Kërkonja gjetkë ta gjeje Zotn’ e math e të vërtetë, Ajy qënkej ndaj meje, E paskësha unë vetë! [BN - 12] Pa s’vdes kurrë Perëndija. Po kush vdes në jetë vallë? Gjë s’vdes, sepse gjithësija Është gjithnjë e gjallë. [BN - 13] Qeshë diell, ishnja hënë. U bësh’ uj’ e balt’ e erë, Yll e zok e dash kam qenë Pa dhe njeri shumë herë. [BN - 14] Sa det i math e i gjerë! Edhe sa mijëra valë! Sicil’ atje do të bjerë, Prapë soje do të dalë. [BN - 15]

Po kur desh Zot’ i vërtetë, të dil faqeza në jetë, ahere bëri njerinë, atje t’a gjesh Perëndinë! [BN - 9]

Mijëra shpirtëra ngrihen, Bijen mijëra të tjera, Vjen dimëri, lulet pshihen, I nxjerr prapë në sheshtë vera. [BN - 16] Nj’është, po ka gjyrë, Duket sikur s’ka të ngjarë, E sheh fytyrë – fytyrë, Po’ shtë i njëjt’ e i pandarë. [BN - 17]

Ç’sheh, është Zot’ i vërtetë, Ç’dëgjon, është zër’ i tija, Gjithë ç’ka e s’ka në jetë, Është vetë Perëndija. [BN - 10]

Mos shiko ç’rrobë ka veshur, Është brenda vet’ i qetë, Syr’i t’urtit e sheh ç’veshur, Veç atij s’ka gjë ndë jetë. [BN - 18]

Udha e shkronjave 39

Ku psherëtin dëshir’ e djegur, Në shesh të kuq të Qerbelasë, Mes trimërish shtërgjyshërishte Të shoh tek po m’i bje xhurasë. Lasgush Poradeci [BN - 233]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Zoti është gjithësija, Ay është gjithë ç’janë; Po kush njeh vet’hen e tija, S’e kërkon më tjatër anë. [BN - 19] Ti je ç’është jet’ e tërë, Ti je vetë gjithësija, Ti vetë njeri je bërë, More fytyrën’ e tija. [BN - 20] Paskëtaj, o shokë, kurrë Mos kërkoni Perëndinë Nëpër murë e nëpër gurë, Po shihni mirë njerinë! [BN - 21] Zëmr’ e njeriut në jetë Është vend’ i Perëndisë, Ësht’ atje Zot’ i vërtetë, Det’ i math i gjithësisë. [BN - 22] Ay është gjithësija Edhe udh’ e Perëndisë, Është vetëm njerëzija Q’i duhetë njerëzisë. [BN - 23] Hapësira e paanë është tempulli i Krijuesit. Natyra gjith’anembanë është libri i shenjtë Dhe shkronja të atij libri janë trupat qiellorë. Ndërsa si meshtar në tempull është shkenca, që njeriun e afron tek Perëndia, q’është gjithëçka në botë. [BN - 24] E të madhit zot fytyrë është drita që shikojmë Dhe njeriu është korë edhe shëmbëlles’ e Zotit. Zemra e tij e pastër është fron i Perëndisë Edhe vetëdija e tij një gjykatës brenda vetes; E shpërblen për çdo të mirë, e mundon për çdo të keqe. [BN - 25] Çdo gjë që shohëm në këtë jetë, Tregon fuqin’ e Zotit vërtet. [BN - 26]

Nuk sheh tjetër po veç dritë bukurie, Vetëtimë e zjarr vështrimesh Perëndie. [BN - 27] Zot’i math e i vërtetë! gjithësija je ti vetë! më ç’do anë, që vërejmë, fytyrënë tënde gjejmë. [BN - 28] Pa kur desh Zot’ i vërtetë, të çfaqej në këtë jetë, nxori në jetë njerinë, atje e gjen Perëndinë. [BN - 29] Ç’do gjë që shohëm në jetë na rrëfen Zotn’ e vërtetë, më ç’do anë, që shikojmë, atë fytyrë vështrojmë. [BN - 30] Kush pandeh’ të dil nga dheu Gjithë ky rrëmet q’është sot, Oh! përveç se i madhi Zot, Që me dorë të ti e kreu. [BN - 31] Feja e kohës së sotme është vetëm njerëzimi. [BN - 32] Shpirt! o shpirt! ta dëgjonj zënë, fjala jote poshtë s’bije, bëhenë gjithë ç’ke thënë, ky është zë Perëndije! [BN - 33]

Falna, Zot i math, ne njerëzinë, Edhe të mirat’ e dashurinë, Vëllazërinë, zemrën’ e qruar, Mëndjenë pa faj, shpirt të uruar, Bëna të drejtë në këtë jetë, T’urt’e të mirë dhe të vërtetë. [BN - 52] Det i p’an’ i mirësisë! q’emrin tënt s’e zë dot n’goje, Qysh e ngrehe gjithësinë pa lënë farë nevoje! [BN - 53] Shkolla shqipe

E me të lum, me të përmallshmë Të sjell në dritën e mejtimit Ndaj fërfëllon si yll me flakë Prej shkretëtirës së harimit: Lasgush Poradeci [BN - 234]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Fali njeriut urtësinë, mirësinë, njerëzinë, Butësinë, miqësinë, dashuri, vëllazërinë; [BN - 54] Epu sheshevet lul’e bar, dhe pyjevet gjeth’ e fletë, Resë shi, aravet bimë, e mos lërë gjë të metë, Fali erë trëndelinës, manushaqes, trëndafilit, Kalliut bukë, mizës pjesë, zogut ngrënie, zë bilbilit, E drurëve jepu pemë, dhe uratë bagëtisë, Dërgo dhembj’e kujdes për to në zemërt të njerëzisë. [BN - 55]

Epu pjergulls’ e veshtit rrush dhe vozesë fali verë, Mos e lërë pa të kurrë, kurrë thatë mos e lerë, Fali diellit flak’ e zjar, dhe hënës’ yjet dritë Edhe detit ujë e kripë, gjithësisë jet’ e ditë. [BN - 56]

Zot’i math e i vërtetë! N’atë sy kurrë mos shtjerë Lotn’ e hidhur e të shkretë, Dhe mos e lërë të bjerë, [BN - 61] Po falu në buzët gazë, Dhe në sythit bukurinë, E rriti cazë-nga-cazë, Duke dhënë urtësinë; [BN - 62] Epu jetëzën’ e gjatë, Edhe mos i lerë kurrë Pa mëmëzë e pa atë, Dhe në breng e të sëmurë, [BN - 63]

Yjtë le të vinë rrotull dhe njerëzit të punojnë, Të dëfrejn’ e të gëzohen, dhe si vëllezër të shkojnë. [BN - 57]

S’munt t’i shoh të mallëngjyer, A të varfër’ e të mjerë! Dhe të grisur’ e të çqyer! Kurrë, kurrë mos i lerë! [BN - 64]

Tregomu dhe Shqipëtaret udhën’ e punës së mbarë, Bashkomi, bëmi vëllezër, edhe fjeshtë Shqipëtarë. [BN - 58]

Falu gjithë mirësitë, Të rrojnë me nder në jetë, Të mësojnë dituritë, Të bëhenë të vërtetë; [BN - 65]

Falmi, falmi Shqipërisë, ditën’ e bardh’ e lirisë, Udhën’ e vëllazërisë, vahn’ e gjithë mirësisë. [BN - 59] Nxir të vërtetënë në shesht, paskëtaj të mbretëronjë, Errësira të përndahet, gënjeshtra të pushonjë. [BN - 60]

Të nderojnë mëmëdhenë, Vjeftënë t’ia lartësojnë, Mbi gjithë botët t’a ngrenë, Si lule t’a zbukurojnë. [BN - 66] Begatoje, o Zot, ti këtë vend! Epu njerëzve të tij ti mbroth e shend! Hi u bëfshin gjithëmon’armiqtë e tij! Gaz përjetë paçin zotërit e tij! I begatë, i lulëzuar qoftë ai, Një të ardhme pastë plot me lumturi! [BN - 67]

Udha e shkronjave 41

Qëndroj në tmerr zili’ e botës Se më s’u lodhe dyke ndritur, Se më s’të treti prush’i vojtjes Në kraharorin e zhuritur. Lasgush Poradeci [BN - 235]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Fali, fali Shqipërisë gjithë’ ke të mirësisë. Edhe ju gjithë të mirët! mos na lini n’errësirët! [BN - 68]

Po falini Shqipërisë, Fatbardhësin’ e lirinë, Gazë në vendit të zisë, Edhe gjithë mirësinë. [BN - 73]

Shqipërinë mos e lerë, të prishetë e të bjerë, po të jetë gjall për jetë, gjithë ç’i duhet, t’a ketë, të rronj’ e të mbretëronjë, të jetë lulez’ e zonjë, fali ti vetëz’uratë, që të jetë jetë gjatë. [BN - 69]

Zot’ i math e i vërtetë! të qofshim falë për jetë, mërgona nga marrëzitë, nga të gjitha ligësitë. [BN - 74]

Zot i math e i vërtetë! Që kreve ç’shohim në jetë, Edhe të tjerë që janë Pa funt e pa krye pa anë, Edhe kudo je ti vetë, Syri ynë tekdo shikon, Që nga lint e gjer tek perndon, Më çdo vënt të sheh fuqinë, Urtësinë’ e madhërinë, Falna gjithë mirësitë, Epna dituri e dritë, Tregona udhën’ e mirë, Mos na lërë n’errësirë, Dhurona gjithë të mirat, Mërgona nga të pështirat. [BN - 70] Zot! falna vëllazërinë, Dashurinë e miqësinë, Epna dëshirë të msojmë, E të mirat të punojmë, Bëna të but’ e të qetë, E të urt’ e të vërtetë, Jetënë ta trashëgojmë. [BN - 71] Zot’ i math e i vërtetë! Edhe gjithë ju të Mirët! Mos na lini keq’ e shkretë, N’arratit e n’errësirët. [BN - 72] 42

Zot i math e i vërtetë! Të qofshim falë për jetë! Falna shënden’ e fuqinë, Miqt’ e gjithë njerëzinë, [BN - 75] Zot i math e i vërtetë! Bëna të urt’ e të mirë, Epna në zëmrë mëshirë. [BN - 76] Zot i math e i vërtetë! Falna gjithë urtësitë, Mirësit’ e dituritë, [BN - 77] Zot i math e i vërtetë! Mos na lërë n’errësirë, Rrëfena udhën’ e mirë Dërgona në shpirtit dritë, Të njohëmë mirësitë. [BN - 78] Zot i math e i vërtetë! Mërgona nga ligësija, Nga punërat e këqija, Prej çdo farë marrëzije, Që s’i ka njeriut hije, Nga të ligatë vetija, Që nuk i qas vetëdija. [BN - 79] Ndiej’, o Zot, se nuk dinë Se ç’bëjnë, janë mahnitur, Rrahin të prishin shtëpinë; Pun’ e lig’edh’ e mërzitur! [BN - 80] Shkolla shqipe

Po ti me vrap të piraustit Që fluturon në zjarr e flakë, Therorësin’ e vetëvetes E pate dhimbjen më të pakë ... Lasgush Poradeci [BN - 236]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Zot i math e i vërtetë! Bëna njerës të vërtetë, Pa të keq’ e pa të metë, Të mos jemi fajëtorë, Të liq, të mjerë, e të gjorë, Të ndyerë e të pabesë, Të mundurë e të pashpresë, Nga të ligatë mërgona, Në mirësit’ afërona, Mos na lërë në mundime, Në s’mundje dhe në lëngime. [BN - 81] Falna Zot’ i math! uratë, Të mos bijem në mëkatë! Me vëllazëri të shkojmë, Jetënë ta trashëgojmë. Nga çdo mënxyrë shpëtona, Udhën e drejtë tregona. Mos na lërë kurrë shkretë! Zot i math e i vërtetë! [BN - 82] Ruana, Zot i vërtetë, nga ç’do pun’ q’ësht’ e metë hiqu ligësi e ndyrë, në zëmërë mos na hyrë! [BN - 83] Zot’i math! O Zot’ i mirë! falna durim e mëshirë! [BN - 84] Zot’i math e i vërtetë! bëna t’urtëth e të qetë, falna gjithë mirësitë, epna dituri e dritë, dhe njerëzi e mëshirë, mos na lerë n’errësirë, afërona urtësinë, e mërgona djallëzinë, hiqna nga makutëritë, dhe nga gjithë marrëzitë, nga dëmi, nga lëkmimi, e na shpjerë te gëzimi, udhën’ e drejtë rrëfena, me kamjet t’ënde ushqena,

falna durime dhe shpresë, urat’e shpëtim e ndjesë, mos na turpëro në jetë, Zot’i math e i vërtetë. [BN - 85] Zot i math e i vërtetë mos na lërë kurrë shkretë, [BN - 86] ti je Zot’ i gjithësisë, Perëndi e Shqipërisë, urdhëri yt po të jetë e po të duash ti vetë, gjithë punëtë mbarohen, gjëkundi nukë ndalohen. [BN - 87] Zot’i math! Zot’i vërtetë! fali, fali Shqipërisë gjithë ç’i duhet në jetë, se je Mbret’i gjithësisë. [BN - 88] Shqipëtari trim me fletë, si ka qënë, le të jetë, të ketë gjith’urtësinë, e ta dojë Shqipërinë, të vdesë për Mëmëdhenë, [BN - 89] të jetë trim e i mirë, po të mos jet’ egërsirë, të jet’ i qytetëruar, i ditur’ e i mësuar, t’i apë nder Shqipërisë U bëftë e Perëndisë. [BN - 90] Epi Shqipëtarit dritë, Zot’ i vërtetë! të shohë, Të marrë vesh mirësitë, Të vërtetën ta njohë. [BN - 91] Fali njësin’ e bashkimnë. Trimërin’ e urtësinë, Zotërizën’ e shpëtimnë, Besën’ e vëllazërinë. [BN - 92]

Udha e shkronjave 43

O, sikur këng’ e zemrës s’ate Që ligjëroj aq më të kotë, Që veç me fjalë dhembshurije U pat dëgjuar përmbi botë, Lasgush Poradeci [BN - 237]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Të jetë i papenguar, Me ner në jetë të rronjë, Po si Zot’ i Zotëruar, Vet’ ajy të mbretëronjë. [BN - 93] Engjëll i bukur, pa xbritmë, dhe, me dritët të uruar, shko përpara mej’ e ndritmë, të shoh gjithë ç’kanë shkuar. [BN - 94] Lutja e Skënderbeut me gojën e Naimit “Zot’i math i vërtetë! Le të bënet ç’është thënë”, tha, “se unë s’rronj për jetë; po më ki kujdes, Ti vetë, shqipëtar’ e Shqipërinë, mos m’i lërë kurrë shkretë se Ti e do mirësinë; në dorë të huaj kurrë Shqipërija të mos bjerë, shqipëtari trim e burrë të jet’ e ta ketë nderë; mbaje Shqipërinë zonjë, të ketë gjithë të mirat, të rronj’ e të mbretëronjë, të mos ta han’egërsirat, fali lirinë ta ketë edhe gjithë mirësitë, të jetë m’emrë për jetë, epi jet’ e dit’ e dritë!” [BN - 95] Lutja e mbretëreshës “Zot’i math e i vërtetë!” tha mbretëresha, “kam shpresë, bëj si të duash, ti vetë, se të kemi prurë besë”. [BN - 96] Zot’ i math e i vërtetë! emri yt qoft’i lëvduar, të qofshim falë për jetë, mos qofshim teje mërguar![BN - 116] 44

Ti i dhe nder mirësisë, dhe zëmërs’ së mallëngjyer në vajt e në mes të zisë ngushëllim’ i ke rrëfyer! [BN - 117] Ah! o moj ti vdekj’ e shkretë, ç’le një hidhërim për jetë! Njeriu me kaqë shpresë, qysh të bjerë e të vdesë? vallë si bëhetë fundi? kemi tjatrë vënt gjëkundi? a këtu kthehemi prapë? përgjigje kush munt të m’apë? [BN - 133] O ti! që bëre njerinë, ç’e mundove ditë-zinë, pa s’i dhe gjë besa besë! veç një durim e një shpresë, nuk’ e marr vesh si kove, e të gjorit j’a ngarkove! t’ja epnje drurit, e thante! gur’ e drasënë e çante! [BN - 134] Po fuqi e gjë e shkretë çdo punë e muntkan në jetë dh’e drejta edh’e vërteta mbetkanë fare të shkreta, paska fuqi djallëzia, sa s’e muntka urtësija, të gjithë nuk e durojmë. [BN - 135] Si i kroit ujët shkojnë pa pushim Asnjë gjë nuk rron përjetë, ah, ç’mjerim! [BN - 136] I pikëlluari: Çdo përpjekje, çdo rropatje, është e kotë, Lum ai që s’e pa fare këtë botë! [BN - 137] Shkolla shqipe

Në gji të çdo mëmëdhetari të mund t’a përtëritte mallë Dhe një të tërë varg dëshirash Q’i thurri mendja jote-e rrallë,Lasgush Poradeci [BN - 238]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI FJALËT E QIRIRIT Në mest tuaj kam qëndruar, E jam duke përvëluar, Që t’u ap pakëzë dritë Natën t’ua bënj ditë. [BN - 187] Do të tretem, të kullohem, Të digjem, të përvëlohem, Që t’u ndrinj mir’ e të shihni, Njëri-tjatrin të njihni. [BN - 188] Për ju do të rri të tretem, Asnjë çikë të mos mbetem, Të digjem e të qanj me lot, Se dëshirën s’e duronj dot, [BN - 189] Unë zjarrit nuk i ndruhem, Dhe kurrë s’dua të shuhem, Po të digjem me dëshirë, Sa të munt t’ju ndrinj më mirë. [BN - 190] Kur më shihni që jam tretur, Mos pandehni se kam vdekur, Jam i gjall’ e jam ndë jetë Jam në dritë të vërtetë. [BN - 191]

Lemëni të përvëlohem, Nukë dua më të ftohem. [BN - 196] Dua ta djek trupn e shkretë Për atë Zotn’ e vërtetë. [BN - 197] Me zjarr ta djek mushkërinë, E të tretem për njerinë. [BN - 198] Bashkë me gëzimt të tija, të vete te Perëndija. [BN - 199] Unë dua njerëzinë, Mirësin’ e urtësinë. [BN - 200] Në bëni shokë me mua, Në më doni si u dua, Njëri – tjatrinë në doni, Të paudhë mos punoni. [BN - 201] O zemëra fluturake, Qasju pakë kësaj flake, Mbase krahët t’i përvëlon, Po dhe shpirtin ta shenjtëron. [BN - 202] Unë duke përvëluar, Njerëzit i kam ndrituar. [BN - 203]

Unë jam në shpirtit tuaj, Mos më kini për të huaj. M’është falurë durimi, Andaj po digjem si trimi, [BN - 192]

Kam qenë mik me njerinë, Andaj i di e më dinë: [BN - 204]

Se ma kënda t’u bënj mirë, Të mos mbeti n’errësirë. [BN - 193]

Gjithë tuajt i kam parë, Mëm’ e at’ e fis’ e farë, Si tani gjith’ i kam ndër mënt, Që rrininë më këtë vent. [BN - 205]

Jakëni rreth meje rrini. Flisni, qeshni, hani, pini. [BN - 194] Në shpirtit kam dashurinë, Po digjem për njerëzinë, [BN - 195]

Edhe sot nër ju ata shoh, Se shpirtin e tyre ua njoh, Dhe unë si ju kam ndruar, E jam përzjer’ e ndryshuar. [BN - 206]

Udha e shkronjave 45

Me ç’zë të pastër lavdurimi Do kish bekuar varfëritë! Vaj’ e një çasi-i këngës s’ate Përjetësisht do dil në dritë! Lasgush Poradeci [BN - 239]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Pa jam bërë shumë herë Zjar e uj’ e balt’ e erë. [BN - 207] Jam një shkëndijë prej qielli, Dhe një drudhëzë pej dielli. [BN - 208] Edhe ndër qiej fluturonj, Edhe brenda në dhet qëndronj, [BN - 209] Shumë herë fle në baltë, Diku ndodhem dhe ne mjaltë; [BN - 210] Bëhem qënq e kec i pirë, Lul’ e bar e gjeth i mbirë. [BN - 211] Dua shumë fjalë t’u them, Po trembem mos i bënj ujem. [BN - 212] E ku shkruhenë në kartë Fjalët e gjuhës së Zjartë? [BN - 213]

Lerini gjithë të vinë Të vegjëlthitë ndaj meje Se edhe vetë Perëndinë Ndër ata donja ta gjeje, [BN - 214] Janë ëngjëj të vërtetë, Xbriturë nga Perëndija, Posi luletë në jetë, Q’u ngjajnë nga miturija, [BN - 215] Ah! mos i bëni të qajnë, Kurrë të mos mallëngjehen, Syt’ unjur të mos i mbajnë, Dhe të meken’ e të ndehen; [BN - 216] Po të qeshin të nxitojnë, Të bredhin’ e të gëzohen, Të prëhen’ e të këndojnë, E kurrë të mos mejtohen, [BN - 217] 46

Më vjen keq t’u mardhnjë dora, E faqeza bukuroshe, Kur bij’ e shkreta dëbora, Dhe këmbëza vogëloshe. [BN - 218] O foshnjazët’ e uruar! U kam mall’ e dashurinë, Më k’ënda t’u mbanj nër duar, U dua si Perëndinë. [BN - 219] Zot’i math e i vërtetë! N’atë sy kurrë mos shtjerë Lotn’ e hidhur e të shkretë, Dhe mos e lërë të bjerë, [BN - 220] Po falu në buzët gazë, Dhe në sythit bukurinë, E rriti cazë-nga-cazë, Duke dhënë urtësinë; [BN - 221] Epu jetëzën’ e gjatë, Edhe mos i lerë kurrë Pa mëmëzë e pa atë, Dhe në breng e të sëmurë, [BN - 222] S’munt t’i shoh të mallëngjyer, A të varfër’ e të mjerë! Dhe të grisur’ e të çqyer! Kurrë, kurrë mos i lerë! [BN - 223] Falu gjithë mirësitë, Të rrojnë me nder në jetë, Të mësojnë dituritë, Të bëhenë të vërtetë; [BN - 224] Të nderojnë mëmëdhenë, Vjeftënë t’ia lartësojnë, Mbi gjithë botët t’a ngrenë, Si lule t’a zbukurojnë. [BN - 225]

Shkolla shqipe

Po t’u pat thënë short’ e verbër Të përvëlohesh nër padije: Me mijë rreze shkrepëtimi Mezi të ndritish po një fije ... Lasgush Poradeci [BN - 240]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Edhe pse një hi si ti në dukje jam, Një të madhe flakë, moj, në zemër kam. [BN- 226] Larg nga bota më gremisi, ah, kjo Rrotë, Që të tretem në mundime e në lotë, Që një mall të ri të kem mbi mallin e vjetër Pranë ndarjes të shijoj një ndarje tjetër. [BN - 227] Gjersa të vinj’e të bjerë Pik’ e shpirtit tim si lumi Në det të math e të gjerë; Zëmrën time s’e zë gjumi. [BN - 228] Më dërgoi dhe tek ti Zoti, Që të t’ap jetëz’ e ditë, Të të bije shpirt e dritë, E të bëhesh si qëmoti. [BN - 229] Më s’më gjen këtu në botë, po më kërko nd’atë jetë, pranë Zotit të vërtetë. [BN - 230] Urdhëro, Zot’i vërtetë! e më dërgo tatëpjetë ëngjëllinë krahzjartë, fjalë-ëmbl’ e këmbëartë. Ti me gojët time fole, [BN - 231]

Parajsa, kopsht’ ndrejtuar për të mirët është shtruar, s’ta pret mendja, si të thuash me nonj’emrë s’munt t’a quash kur të shohç një vent të gjerë një mirësi të paprerë, një fatbardhësi për jetë, atje dhe Zotth’ i vërtetë, edhe gjith’ata që vanë të dashuritë, që na lanë, dhe ata, që do të lemë në mos qofshinë të rremë. [BN - 327] Lum të mirëtë ku venë! sa çpërblim nga Zoti gjenë! [BN - 328] M’anët tjatërë skëterra, mbushurë gjëmba e ferra, një rripë, një shkretëtirë, një natë që s’ka të gdhirë! mjerë të liqt’ atë ditë! djallë gjejn’ e ligësitë, një të madhe errësirë, për ata po s’ka mëshirë, mundonjësit i përpshijnë, edhe në zjart’ i vërvijnë! [BN - 329]

Udha e shkronjave 47

Dh’aher’ i dehur prej durimit, Në mall të math të këngës s’ate, Kaq zilitar këpute zemre Ç’më të paçmuarshmë ti pate. Lasgush Poradeci [BN - 241]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

Edhe vetëm filli të jesh, mos del udhës njerëzisë, Je bashkë me shpirtin tënt, je përpara Perëndisë. [BN -330] Perëndija njerin’ e parë e mori pej dore vetë, E zbriti mbi faqet të dheut, q’ish me lulez’e me fletë, Më të drejtënë të themi, mbi faqet të dheut e ngriti, E bëri të zotthin’e dheut edhe kështu e porositi: Nga kjo baltë të kam bërë, rri këtu, në paç uratë, Mos u lodh e mos psho kurrë, po përpiqu dit’ e natë, Sheh si punon gjithësija, ashtu të punosh edhe ti, Të mos rrish kurrë pa punë, e të vësh duartë në gji. Mos u bëj i lik e i keq, i paudh’ e i pabesë, I rrem, i ndyrë, i dëmshim, i rënduar e pa shpresë, Mërgohu nga të këqijat, pej çdo fare ligësije, Pej nakari, pej lakmimi, pej vjedhje, pej marrëzije, Mos vra, mos merr tek s’ke vënë, edhe ki nom dashurinë Bes’ e fe ki urtësinë, të drejtënë, mirësinë. Në bëfsh mirë, liksht s’gjen kurrë, po në bëfsh liksht, mos prit mirë,

Mos ju afro dhelpërisë, po së drejtësë ju nis pas; Në dëgjofsh fjalët e mija, do të jesh gjithnjë në gas. Nga gjithë ç’pat gjithësija, të kam dhënë dhe ty pjesë, Në u bëfsh si them, i mirë, emr’i math do të të mbesë. Të kam dhënë mënt, të mësosh, të vërtetën me të ta shohç, Dhe zëmër’ e vetëdijë, të mir’, e të drejtë të njohç, Do të të lë dhe nevojën, udhënë të të tregonjë, Të të ndihnjë më çdo punë, të të psonj’ e të të zgjonjë. Gjithë të mirat që janë, këtu në dhet i kam mbluar, Po gjësendi në shesh s’nxjerr dot pa dirsur e pa munduar, I gjen të gjitha me kohë, po rrëmo thellë e më thellë, Çdo gjë duhet kërkoje, barku i tij do ta pjellë. Sa gjërërazë të vlera do të gjesh ti këtu brenda, Edhe përsipërë soje, e sa do të t’i ket’ ënda! Me fuqit, që të kam dhënë, them që të vinjë një ditë Të marrç udhën e së mirës e të gjesh të madhe dritë, Të març vesh dalengadale sa punëra, që kam bërë, Diell, hënë, yj, dhe, qiej e gjithësinë të tërë! Po që u bëre i urtë, mua më ke afër teje, Ndryshe, - qofsh i mallëkuar, edhe mërguarë meje!

Ki dëshirë për të mirë, dhe në zëmërë mëshirë, Ji i but’, i urt’, i vjyer, e mos u bëj kurrë makut, I egër’ e i mërzitur dh’i mahnitur e ladut,

Të parit tënë Perëndija këto fjalë vetëm i tha, I fali gjithë të mirat, i dha uratën dhe e la. [BN - 331]

Shkolla shqipe

Dh’u ngrite për në të vërtetën Me fluturim të artit mjeshtër: U drodh alltari jon’ i lashtë Sapo t’a ndjeu të shentën eshtër ... Lasgush Poradeci [BN - 242]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Bes’është Perëndija Për gjithë Shqipëtarët Edhe vëllazërija, Urtësia, të mbarët, Fe është njerëzia. [BN - 332] Do udhën’ e Perëndisë? Mos ju mërgo njerëzisë, S’ajy, që do Perëndinë, Bën gjithnjë mirësinë. Nga të ligat kush mërgohet, Te Zot’i math afërohet. [BN - 333] Doni fjalën e vërtetë njeriu është kuran vetë, besa është në kraharuar nuk është në kartë shkruar. [BN - 334]

Edhe gjithë njerëzinë. Bëhu qënq i but’ i leshtë, E mos rro si egërsirë, Që të bënesh njeri i fjeshtë, I nderuar’ e i mirë. [BN - 340] Fjalëve t’armiqve të egër kurrë mos u vini veshin, Se ata duan gjithmonë, me intriga të urrejtshme, Me çdo mjet ta bëjë fenë vegël të shkatërrimit tonë. Ata duan të na ndajnë për të tyret interesa. [BN - 341] Nga e drejta rrugë kurrë mos u ndaj, Të mos thuash: Ç’bëra unë, ah, pastaj. [BN - 342] Bëhu shok e mik me gjithë njerëzinë! [BN - 343]

Me fjal’ e me agjërime Nuk’ e gjen dot Perëndinë, As me kreshm’ e me kungime, Si punojn’ ata që s’dinë. [BN - 335] Është ndaj teje i gjallë, Ti e kërkon nëpër gurë, Në të rrem’ e në përrallë, Andaj nuk’ e gjen dot kurrë. [BN - 336] Ne e dinim ndryshe, rrugn’ e Perëndisë Pa e lamë dashurin’ ndaj njerëzisë. [BN - 337]

Mërgo shtypjen, ligësinë dhe mërinë! [BN - 344] E si munden që të bëhen pluhur vallë Vepra e mirë, shpirti i dëlirë, zemra e gjallë! [BN - 345] Po qe se nuk do njerinë, s’je njeri. Shpirt e zemër s’janë gjë pa dëlirësi. Ndaj nga zemra jote kthehu vështrimplot! [BN - 346]

Ai bir që do njerinë, - ai ka Zot. [BN - 338]

Dëlire shpirtin, o ti miku besëdëlirë, Që kështu të gjesh pastaj të Zotit hirë! [BN - 347]

Po të nderojë njeriu njerinë E ka nderuar dhe Perëndinë. [BN - 339]

Ndrite zemrën, mbaje larg nga ligësitë Që të bjerë tek ajo e madhja dritë! ... [BN - 348]

Duaj atën’ edhe mëmën, Të jesh fatbardhë në jetë, Se po të t’apinë nëmën, Kurrë nukë bën përpjetë. Duaj motërn’ e vëllanë, Bëje zakon dashurinë, Duaj atë, që ke pranë,

Te njeriu ke pasqyrn’ e Perëndisë, Ndaj hiq dorë, o njeri, prej ligësisë! [BN - 349] Ai që me brumn’ e vuajtjes na gatoi, Zemrën, shpresën dhe durimin e dhuroi. [BN - 350]

Udha e shkronjave 49

Se ngashërim’ e vjershës s’ate Ish mall i fellë-e pa të ngjarë, Posi një krua pastërsije Këndimi yt nër ne pat rarë; Lasgush Poradeci [BN - 243]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Është i vetëm, i brengosur, i urishëm, Si një gur në mes të lumit të furishëm. Kush e bën atë të qesh i ngazëlluar, Pa dyshim të vetën zemër ka gëzuar. [BN - 351] Thelbin tënd s’e di njeriu, moj natyrë, Dhe pse thellë kësaj fushe i ka hyrë. [BN - 352] Kjo e gjera hapësirë pa kufi, Kaqë drita dhe të fshehta mban në gji. [BN - 353] Veç një njeri shoh pa punë dhe të mjer’ e të brengosur, Të këputur, të mejtuar, të grisur e të rreckosur; Lipën i gjori pa shpresë, se atje e pru përtimi, S’i ka mbetur gas në zemrë, se s’i la vend idhërimi. Është njeri, si dhe neve, po epini, o të pasur, E mos e lini të urët dhe të mjer’ e buzëplasur, Se përtimn’ e zi, që e pruri të gjorin më këtë ditë, Nuk e dimë vetë e zgjodhi, apo ja dhanë perënditë; Edhe për një mizë, kur heq, i vjen keq njeriut të mirë, Zëmëra s’thuhet zëmrë me mos pasurë mëshirë. [BN - 354] Pa lodhur e pa këputur, pa djersë e pa mundime Njeriu i gjorë në jetë nukë gjen dot as thërrime! Si të punosh ditë e natë e të bësh ç’duhenë gjithë, Aherë kërko nga Zoti të t’apë bukëz e drithë. Njeri! puno, mos psho kurrë, dhe lark nga makutërija, Zemërënë kije të gjerë, mos ki keq, pa t’ep Perndija. Puna ka duk e uratë, Zot’i math e ka bekuar, Njerinë mbi faqet të dheut e dërgoj për të punuar. [BN - 355] Ju shokë, kur pini verën, mos dehi, mos zemërohi, Mos u zihni, mos u shani, mos lëvdohi, mos qërtohi, Se përçmoni Perëndin, q’i ka falur hardhisë rrush, 50

Edhe kërkon dashurinë, e ndodhet pshehtazi ndaj jush; Po gëzohi, prehi, qeshni, duhi, xbaviti, dëfreni, Flisni fjalë të pëlqyer, loni, këndoni, kërceni, Bëjeni zëmërn të gjerë edhe shtoni dashurinë, Mirësinë, njerëzinë dhe besën e miqësinë; Se në breng’ e në të keqe, në punë e në të pirë, Mirretë vesh njeriu i lik, njihetë njeriu i mirë. [BN - 356] Dhe zemra i gëzohet, pa i faletë Perëndisë Q’e çpërblen punën e djersën e mundimn’ e njerëzisë. [BN - 357] Është nj’udhëtar i gjorë, që ka mbetur në dëborë, I kanë ngrirë të mjerit vesh’e goj, e këmb’e dorë; Ngrihet i zoti i shtëpisë, edhe të huajthin e mer E vë në krye të vatrës me njerëzi, me të math nder, Posa e shohënë që vjen, i ngrihen gjithë fëmija, Se të huajnë më derë na e dërgon Perëndija; Pa i bëjnë zjar e ngrohet, edh’e mbajnë me të mirë, I sjellin shtresë të flerë, edhe të ngrën’ e të pirë. Kështu të huajt’ e miqtë njeriu q’është i uruar I pret me krahëror hapur, e i përsjell të gëzuar. [BN - 358] A e doni miqësinë edhe dashurinë tonë? Hiqni dorë nga sofizmat, nga gënjeshtrat, nga mashtrimet. [BN - 359] Se ky shekull, o vëllezër, është shekulli i dritës, Dhe pa gjuhën dhe pa shkencën, pa shkollën e mbrothësinë, Pa të mjafta dituri, sot asgjë nuk vlen në botë. [BN - 360] Lëfton gënjeshtra me të vërtetën Dhe errësira dritën lëftonte Që t’errësonte së gjithash jetën Dhe djallëzija të mbretëronte. [BN - 361] Shkolla shqipe

U pat tërhedhur shpirt’ i kombit N’atë vajtim aq të lënduar Q’e thurri gjuha jote-e-zjarrtë, Dhe balli yt i frymëzuar; Lasgush Poradeci [BN - 245]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Trajstën’ e ke plot me bukë Edhe hiqesh si i mjerë, Dhe ke zën’ e thua nukë E lipën derë më derë. [BN - 362] Oh, epni ju që kini! Kush i ndih varfërisë, Ay q’ep, po e dini Q’i huan Perëndisë. T’apim, se vjen një ditë Q’e lemë këtë jetë Dhe gjën’ e bagëtitë, Vemi në të vërtetë, Përpara Perëndisë Që do të na gjykonjë; Urat’ e varfërisë Arrin të na shpëtonjë. [BN - 363] Epni t’u falnjë Zoti Juve gjithë të mirat E të mos muntnjë moti T’u sjellë të pahirat. Mba unazat në dorë Pa një farë nevoje! Zonjë! Shumë të gjorë Vdesën për bukë ngoje! Ep t’apë Perëndija Të gjitha mirësitë, Të të kenë fëmija Shëndet e jet’ e ditë. Zot i math’, i vërtetë E gjithë ju të Mirët, Mos e lini përjetë Njerin n’errësirët! [BN - 364]

Një mëm’ e një atë kanë, Dhe një shpirt e një vetijë. [BN - 367] Shiko faqebardhë të rrosh, E përpiqu të bësh mirë. Edhe me çdo njeri të shkosh I pa dëm edhe i lirë. [BN - 368] Kusëria, ligësia, Dhe sa të këqia janë, Edhe gjithë marrëzia Paditjenë mëmë kanë. [BN - 369] Mos mesavit e mos përqish, Mos shaj, të rreme mos thuaj, Qëro zëmrënë ligësish. Nga të këqijat u ruaj. Se dëmi me ligësinë E përçmojnë fort njerinë. [BN - 370] I dëgjo fjalët e pleqet. Se ata janë të vuar, Edhe punërat’ e jetës një nga një i kanë msuar. [BN - 371] Me skamje shum’ e me vjet S’bënesh dot i math vërtet, Po bënesh me urtësi, Me ment e me njerëzi. [BN - 372] Mos e kthe fjalën kurrë, Po qëndro më një si burrë. [BN - 373] Kohën e çdo pune e ndaj, Çdo punë ka kohën’ e saj. [BN - 374]

Zemëra, q’ësht’ e qëruar Kurdoher’ ësht’ e gëzuar. [BN - 365]

Çdo gjë e verë në vënt të saj, Të mos mundonesh ta gjesh pasdaj. [BN - 375]

Mos ji me dy faqe kurrë, Ji i drejt’, i mir’ e burrë. [BN - 366] Njerëzija anë mb’anë Janë gjithë një fëmijë:

Për çdo gjë që ke dëshirë, Mos pandeh se ësht’ e mirë. [BN - 376]

Udha e shkronjave 51

Se bukuritë-e vetes s’onë Mendimi yt desh të na falë, O! Fjal’ e pikave qiriri, E pika lotëvet o Fjalë! Lasgush Poradeci [BN - 246]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Lipset në këtë jetë Të jemi të vërtetë: Perëndinë ta besojmë Njerinë ta nderojmë, Të varfërin ta qasim, Gjësendi të mos ngasim, Si vëllazër të shkojmë, Të ligat t’i harrojmë Të drejtën ta gjejmë, Të mirën ta shpërblejmë, Fajet tona t’i ndreqim, E njeri të mos heqim, Gjithnjë të punojmë, Kurrë të mos përtojmë, Kurrë të mos gënjejmë, Fajëtorë ta ndjejmë, Të jemi të kënduar, Të ditur’ e të msuar, Të rrim e të dëgjojmë, Dhe fjalën ta peshojmë. [BN - 377]

Po s’zuri të drejtën e të vërtetën, E po s’mori vesh se ç’është jetën, Po s’mbajti besën, po e ktheu fletën Ka djallëzinë. [BN - 383]

Sado i pasur të jesh, Punënë të mos e lesh. [BN - 378]

Lum ay q’ësht i vërtetë, Veç së mirës s’bën gjë tjatër, Se lë emërin përjetë. Dhe i vete Zotit afër. [BN - 387]

Ka uratë nga Perndija Kush ha me djersët e tija. [BN - 379] Mos zërë punë që nuk e bën dot, Se do mundohesh e të lodhesh kot. [BN - 380] Zoti vërtet njerinë E bëri të shpenguar, Po i dha urtësinë, Dhe ment për të menduar. [BN - 381] Po s’pati njeriu zëmrën të qruar, Shpirtin të mirë e të bekuar, Vetijën e ti të lartësuar. Dhe njerëzinë; Po s’zuri udhën’ e Perëndisë Të marrë gjurmën’ e mbarësisë, Të mos bënjë gjë, veç mirësisë, S’ngjan më njerinë. [BN - 382] 52

Ki në zemërë mëshirë, Bëhu i urtë dhe me mënt, E mos rro si egërsirë, Po ruaje nderthinë tënt, Të bëhesh njeri i mirë, Dhe i lëvduar më ç’do vent. [BN - 384] Pa msuarë dituritë, Nuk e gjen dot Perëndinë, Lipset të kesh shumë dritë, Pa ta shohç q’është tek tinë. [BN - 385] Kur të jesh i zëmëruar, Mëndja ësht’ e trumbulluar, Bëj durim sa të kullohet, Se njeriu pastaj pendohet. [BN - 386]

Mos u mburr kurrë me mënt, As me fis e me ergjënt. [BN - 388] Do të rrosh me nder mbi dhe? Me të liq mos u përzje. [BN - 389] Mos u hiq nga njerëzija, Dhe nga vetij’ e pëlqyer, Se mërgohe nga Perndija, Pa pasdaj del i gënjyer. [BN - 390] Të varfërinë ta duash, Sikur do djalënë tënt, Dhe vëlla e bir ta quash, Se Zoti andaj të dha mënt. [BN - 391] Shkolla shqipe

Q’ahere dyke shpënë sytë Nga Toskëri’ e Gegërija, Shpesh e më shpesh patm’ëndërruar Si ndrin në famë Shqipëria. Lasgush Poradeci [BN - 247]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Ki njohënë të qëruar, Dhe zëmërënë të larë, Shpirtinë të lartësuar, Edhe punënë të mbarë. [BN - 392]

Folë kur është nevojë, Pa nevoje mos hap gojë. [BN - 404] Po s’bëre një të mirë në botë, Jetën’ e bëre dëm, vate kotë. [BN - 405]

Përveçse një e vërtetë, Gjësendi s’ka nder në jetë. [BN - 393]

Mos thuaj kurrë atë që s’ta pret, Njeriu peshonet me fjalët që flet. [BN - 406]

Njeriu që vetëm për vethe punon, Është si një dru, që pemë s’lëshon. [BN - 394]

Ç’fjalë të thuash atëzë dëgjon, Gjithnjë do gjesh atë që kërkon. [BN - 407]

Ki durimn’ e trimërinë, Se shum’ e gjejnë njerinë. [BN - 395] Tjatrin mos e gënje, Po të drejtën i rrëfe. [BN - 396] Ati puna s’i ka duk, Që e bën për me u duk. [BN - 397] Mos u rrëmbe, mos u nxito, S’dueht në çdo kohë çpejtim, Me urtësi, dhe me mejtim, Zërë ç’gjë munt, nuk ç’gjë do. [BN - 398] Gjuha është thik’ e prehtë Plag’ e saj nuk është e lehtë. [BN - 399] Shumë njerës gjuha mundon Ca të tjerë i turpëron. [BN - 400] Mos lerë punën për pasdaj, Çdo kohë ka punën’ e saj. [BN - 401]

Atë gjë, që ti ndruhesh pej asaj, Qysh kuxuake t’ia bësh tët vëllaj? [BN - 408] Atë që i bën t’yt eti, Ta preç nga yt bir edhe ti. [BN - 409] E mir’ e mëmës kurrë s’çpërblehet, Si mjer’ ajy q’e bën të pshonjë, Mos e bëj kurr të mallëngjehet, Dhe të të nëmnjë e të të mallkonjë. [BN - 410] Thuaj fjalën’ e mirë, E bëj punën e mbarë. Gënjeshtra mos thuaj, E gjë që s’ka të ngjarë. [BN - 411] Kurrë mos qesh me shokë, Munt që të vjen më kokë. [BN - 412] Gjithë njerëzit, që janë, Vëllezër janë të tërë, Një mëm’ e një atë kanë, Nga një baltë janë bërë. [BN - 413]

Miku njihet, q’është mik, Në të keq e në rrezik. [BN - 402]

Një që bën liksht, mirë s’gjen, Jeta njeriut ja çpërblen. [BN - 414]

Trupi shëndoshet me të punuar, Mëndja ndritohet me të mësuar. [BN - 403]

Mos gënje, se të mësojnë, Pa pastaj më s’të besojnë. [BN - 415]

Udha e shkronjave 53

Mes ligësish armiqërishte Stolismë lulen e vullnetit ... Sbuluam gur margaritari Prej fundit thëthimtar të detit ... Lasgush Poradeci [BN - 248]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Duhet të rronç i vërtetë, Pa të lësh emër për jetë. [BN - 416]

Më i mir’i njerëzisë, Ësht’ i zot’ i mirësisë. [BN - 426]

E vërteta dhe e drejta kurdo njihen, E shtrembëra dhe gënjeshtra nuk pshihen. [BN 417]

Kohën e kurse, Se vet’ e më s’vjen, Shkon e më s’e gjen, Ikën e të le, Me pun’ e fiton, Pa punë dëm shkon. [BN - 427]

A do të arrësesh djalën? Mos thua vetëm fjalën, Bej mirë të të shohë, Që të mirën ta njohë. [BN - 418] Duhet që nga vogëlija, Bërë zakon mirësija. [BN - 419] Mos dëgjo tjatërin ç’thotë, Po shiko se ç’bën në botë, Mos e pyet se ç’gjë beson, Po i shih punën që punon. [BN - 420] Njeriu nga shokët njihet, Rrushi sheh rrushn’ edhe nxihet, Andaj të ligut, mos ju qas, E së ligës mos i hiq pas. [BN - 421] Ay që hiqet i math, edhe mbahet rëndë, E ka mendjen të vogël, e të lehtë pëndë. [BN - 422] Mos vërë kurrë nakar, Të djek zëmrën, është zjarr. [BN - 423] Punëtori s’varfërohet, Përtesi s’bëhet i pasur, I ligu kurrë s’nderohet, I pabesi s’është i dashur. [BN - 424] Mos i bëj njeriu në jetë Gjë që s’do ta pësonç vetë. [BN - 425]

Kalliu, që ka bukë nuk ngre lart kokë, Ajy, që është fyl, del mi gjithë shokë. [BN - 428] Vetëm e mira njerinë, E afron me Perëndinë. [BN - 429] Njeriu, që s’mba besën, dhe fjalënë që thotë, Është shum’i panderçim dhe i frikshim në botë. [BN - 430] Njerëzit duke msuar, Janë qytetëruar; Ata që nuk msojnë, Si kafsh’ e egër rrojnë. [BN - 431] Ajy që s’bën mirë, Është n’errësirë, Është egërsirë, S’thuhetë njeri; [BN - 432] Kush bën mirësinë, E ka njerëzinë, Shëmbëllen njerinë, Ka dhe Perëndi. [BN - 433] Me udhë fito, me udhë kurse, Dhe me udhë prish nga ato që ke. [BN - 434] Të varfërin mos e dëbo, Që të vjen në der’ e kërkon, Duarthatë mos e dërgo, Vetëdija ty s’të qërton? [BN - 435]

Shkolla shqipe

E m’i çkëlqyer sesa djelli, M’i lum se kohët që më s’janë Filloi për ne ndryshim i motit Me një të pritme të pa anë: Lasgush Poradeci [BN - 249]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Në mos ke e në mos ep dot, Për të mjerën lësho një lot. [BN - 436]

Mos zërë ngoje njeri, përveçse me mirësi. [BN - 449]

Ajy që ka dhe s’ep me nonj’anë, Është m’i varfër nga gjithë ç’janë. [BN - 437]

Fajet e tu po të mejtosh, Njeri kurrë s’do të qërtosh. [BN - 450]

Njih vethenë se ç’gjë vëjen, Se mëndjeja ty të gënjen. [BN - 438]

Gjithë botënë e duaj, Mos e pandeh për të huaj. [BN - 451]

Mendjeja pa dituri Nuk ka fort bukuri. [BN - 439]

Njeriu duke vuar, Çdo gjë e ka mësuar. [BN - 452]

Ndjenj’ e lartë njerinë, E pjek me Perëndinë, E bën të shënjtëruar, Mërgohet djallëzija, Dhe buron mirësija Brenda në kraharuar. [BN - 440]

Shpirtinë mos e fëlliqni, Se Zoti do ta gjykonjë, Nga e liga dorë hiqni, Se do të u turpërojnë. [BN - 453]

Duaj njerinë e urtësitë, Dhe njerëzinë e dituritë. [BN - 441] Dhe të të falin kamjen e jetës, Mos thua kurrë veç së vërtetës. [BN - 442] Mer vesh çë ke për të bërë, Pastaj mejtohu dhe zërë. [BN - 443] Të këqijat mos i lëvdo, Se duket që je mik me to. [BN - 444] Njeri kurrë mos hiq, E mos i vër ofiq. [BN - 445] Kush përpiqet e punon, Gjithë punët i mbaron. [BN - 446]

Mirësija,Dituritë, Njerëzija, Urtësitë Na nderojnë; Ligësitë, E padija, Djallëzitë, Babëzija Na helmojnë. [BN - 454] Njeriu, q’ësht’ i lik, I posht’ i ndyrë, I dëmçim, armik Posi mynxyrë, Nuk’ ësht’ i mirë. [BN - 455] Vetëm ajy ësht’ i mjerë, Që s’ka njerëzin’ e nderë. E mira të lartëson, E liga të turpëron. [BN - 456]

Kurrë mos e duaj Gjënë e huaj. [BN - 447]

Njeriu as fare poshtë Nuk duhet të bjerë, As të mbahet i rëndë. E kokënë ta ngrerë. [BN - 457]

Mos e qesh fatzinë, Se çnderon njerinë. [BN - 448]

Mos u qaj nga varfëria, Po puno, se ka Perndija. [BN - 458]

Udha e shkronjave 55

Ti! Fjalëtor i mallëngjyer! Ti! Këng’ e rritur ndaj selvisë! Ti! O rapsod i lasht’ i kombit, Ti pate pjes-urgjin’ e zisë!Lasgush Poradeci [BN - 250]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Madhërija është me mënt, Nukë me vjet e me ergjënt. [BN - 459]

Pa aherë munt të të them Je i mir’, i urt’ e burrë. [BN - 469]

Njeriu po pati dëshirë, E gjen punëzën’ e mirë. [BN - 460]

Gjithë ç’jemi shqipëtarë, Jemi një fis e një farë, Mëmë kemi Shqipërinë Edhe besë Perëndinë. [BN - 470]

Dhelpërit e djallëzia, Ligësit’ edhe padija, S’kanë duk kurrë në jetë, Pa njerin’ e lënë të shkretë. Njerëzinë ja rrëmbejnë, M’egërsir’ e shëmbëllejnë. [BN - 461] Njeriu po s’deshi kombin’ e tija E mëmëdhenë, Nuk ka pjesë nga njerëzija S’do as vetëhenë. [BN - 462] Kurr’armiqësi të mos kesh, Gjithënjë njerëzit t’i ndjesh. [BN - 463] Njeriu, është vërtet, Kur vdes e hyn në dhet, Edhe në qoftë mbret, Me vethe gjë s’mer. [BN - 464] Po puna, që punon Dh’emri që fiton, Mbi dhe përjetë rron Gjithënjë i ep nder. [BN - 465] Në mënxyr’ e në të keqe duhet durim e trimëri, Dhe më çdo kohë’ e më çdo vënt lipset të kemi njerëzi. [BN - 466]

Tek s’ke vënë, mos merr, Se më s’të mbetetë nder. [BN - 471] Kombin tënt e mëmëdhenë Lipsetë shumë t’i duash, Më teprë se vetëhenë, Nga shpirti mos i çquash. [BN - 472] Për ta të vdeç, për ta të rroç, Të përpiqesh nat’ e ditë, T’i zbukuroç, t’i lartësoç, T’i nderoç e t’u apç dritë. [BN - 473] Gjuhën e mëmëdheut mëso, Ajo munt të të ndritonjë, Edhe të tjerat’ i këndo, Po atë të kesh për zonjë. [BN - 474] Atë ta dha mëma jote Bashkë me qumështit të saj, Pa të tjeratë pej bote I kë mësuar më pastaj. [BN - 475]

Ki dëshirë për të mirë E mos u bëj i pështirë. [BN - 467]

Nga gjithë bota më parë Të nderojmë Shqipërinë. Të duamë shqipëtarë Dhe shqipen si Perëndinë. [BN - 476]

Mos u lëvdo, të të lëvdojnë; Mos qërto, se të qërtojnë. [BN - 468]

Mësimi, vëllazëria, Njerëzia, urtësië

Mos shaj, mos rrih, mos vith, mos rren, Mos i bëj dëm njeriut kurrë, 56

Shkolla shqipe

A! po n’u trete prej mendimesh Me tëmbla t’ulura nër duar: Në ç’qjell të larg pat gjetur prehje Kjo zemra jote- e përvëluar? Lasgush Poradeci [BN - 251]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Bijenë qytetërinë E gjithë ç’janë të mirat, Dhe njësin’ e miqësinë, Përhapinë errësirat. [BN - 477] Fort të larta kush kërkon, Më së fundi e pëson. [BN - 478] Syr’i pangopur, Lakmim i shkretë, Na ka brengosur Në këtë jetë. [BN - 479] Fjalët e zogut djali i dëgjoi, Qau, edh’e puthi, pastaj e lëshoi. [BN - 480] O, lulez’ e Perëndisë! Që të mbolli vetë Zoti, Xgjohu tani q’u ngroh moti, Erdhi koha e gjallësisë. [BN - 481] Se dheu an’e mb’anë mberoi, E të vdekuritë u ngrinë, Gjithë ç’janë u përsërinë, Zoti nga gjum’i rënd’i xgjoi. [BN - 482] Mos i hiq pas ligësisë, Se të fut në errësirë, Merr udhën’ e Perëndisë, Të bashkohesh me të mirët. [BN - 483] Mos vrisni kurr’ e mos shani, Nga e mira mos u ndani, Është lark tej kurvërisë Udh’e mbar’ e Perëndisë. [BN - 484] Të këqijat mos i lëvdo, Se duket që je mik me to. [BN - 486] Këjo jetë s’ësht’ e gjatë, Pse të futesh në mëkatë, E të hysh në errësirë, Se e liga po s’del mirë. [BN - 487]

Do t’i falesh Perëndisë? Bëji mirë njerëzisë. [BN - 488] Ajy, q’i sjell Zotit besë, Kurrë nuk mund të vdesë, urtësit’ e mirësitë, ato na nxjerrin në dritë, se njerinë mirësija, e shpije te Perëndija, ajy, që nuk’ësht’ i mirë, futetë në errësirë. [BN - 489] Mërgohu nga ligësitë, Mirësin’ e mba si burrë; Mirësia është dritë, Që nuk shuhetë kurrë. [BN - 490] Lum kush është zemrë-qëruar, posi lumi i kulluar, mjerë kush vete i ngarkuar si lumi i trubulluar. [BN - 491] Atë mos e bëj në jetë, që s’do t’a pësonç ti vetë. [BN - 492] Një e drejt’e nj’e vërtetë na nderon në atë jetë. [BN - 493] Për këto të paka ditë pse të bëjmë ligësitë? [BN - 494] Zotnë atje kur ta gjejmë, nukë mundim ta gënjejmë; njeriu kur të gjykohet, atje shumë turpërohet [BN - 495] Ne na gjykon vetëdija më parë nga Perëndija. [BN - 496] Në qiej fluturuan, te Zot’ i vërtetë shkuan. [BN - 497]

Udha e shkronjave 57

Nga fluturoi bilbil finoshi Q’e fryri era posi fletë? Ku vanë pendët e pëllumbit Q’e shtiu në dhet mërgim’ i shkretë? Lasgush Poradeci [BN - 252]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Mjer’ajy q’ësht’i pabesë! e s’ka njerëzije pjesë. [BN - 498] Mos pandeh, se Perëndija s’e di ç’bëjnë njerëzija mirësinë ka pëlqyer, ç’do punë e ka ç’përblyer. [BN - 499] Kushdo, q’u bë i pabesë mallkimnë pastë pjesë. [BN - 500] Ajy, që zë djallëzinë, s’piqetë me Perëndinë. [BN - 501] Njeriu në këtë jetë duhet të jet’i vërtetë mirë duhet të punonjë, sa të jet’ e sa të rronjë, atë, që bën, do të gjenjë, se Zotnë s’munt t’a gënjenjë. [BN - 502] Do t’i falem Perëndisë, T’i ap udhë njerëzisë. [BN - 503] O njeri! mba Perëndinë! hidhe poshtë djallëzinë! [BN - 504] Zot’ i math! trim i mirë’ e punë mbari, të qofsha falë për jetë! Ti je vërtet i vërtetë! nuk le gjë pa ç’përblyer, edhe zëmërë të thyer! të mirënë e nxjerr mirë, mirësija ‘sht’ e pavdirë, i ligu gjen ligësinë, edhe vete në greminë! [BN - 505] Ësht’ e mirë urtësija, mirësi e njerëzija, është udh’e Perëndisë mirësi e njerëzisë, 58

po kur shtohet ligësija, sa s’e duron Perëndija, bëhet jeta errësirë dhe syri ‘s’të sheh të mirë, e s’bën punë urtësija ësht’ e mirë trimërija. [BN - 506] Ajy, që ësht’egërsirë, s’munt të gjenjë kurrë mirë, kush ti ndihnjë njerëzisë, miku ësht’ i Perëndisë. [BN - 507] Dua t’a di ç’gjë ka bërë këjo njerëzi e tërë! që heq kaqe të këqija! po s’përgjigjet Perëndija! [BN - 508] S’i harronte Perëndija aqë shumë të këqija, pa kush e bën, do t’a gjenjë, Zotn’ e math s’munt t’a gënjenjë s’gënjen dot dhe njerëzinë, q’e njohënë ligësinë. [BN - 509] Gënjeshtra dhe ligësitë s’dalënë kurrë në dritë, pa të lënë n’errësirë e vërteta’sht’ e pavdirë. [BN - 510] Kurdoherë mirësitë i mundinë djallëzitë. [BN - 511] E drejta edh’ e vërteta s’mbetenë kurrë të shkreta, tek mbretëron urtësija, atje është Perëndija. [BN - 512] Ç’bën ata, ju mos e bëni, njeriu, kur e ha qeni, kur e ha qen’ i tërbuar, me dhëmbë duke kafshuar, ajy po s’munt t’a kafshonjë Shkolla shqipe

Sikur të shoh, i tmerrshmë Frashër, Tek po mban zi përgjithmonë, Ti: më besniku trashëgonjës I dashuris’ së vendit t’onë. Lasgush Poradeci [BN - 253]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI fajnë duhet t’j’a dhuronjë, se e liga edh’ e mira, njeriu dhe egërsira qysh mund të ndahet në jetë ndaj njeriut të vërteta? [BN - 513]

e vërteta, njerëzija, zëmr’ e bardhë, shpirt’i mirë, me mëshir’ m’ëmbëlsirë, e drejta, vëllazërija, dashurija, miqësija. [BN - 518]

I pari ynë ka thënë: njerëzija ç’do q’u bënë Juve duhetë t’i ndjeni, dhe mirësi të rrëfeni. [BN - 514]

Gjithë besëtë që janë, vetëm këtë udhë kanë, këtë thotë besa jonë, dhe të tjerat këtë thonë, se ndë jetë s’ka ky besë, një ësht’ e një do të mbesë, besë është Perëndija dhe udh’ e saj njerëzija. [BN - 519]

Besë kanë marrëzinë, për gjë s’e zënë njerinë, vunë lig’ armiqësinë, përmbysnë vëllazërinë, për Zot të math zunë djallë, edhe në mest tënë e kallë, zunë djall’ e djallëzinë, s’e kujtuan Perëndinë, kombinë në kurt e vunë, e në hekura e shtunë, marjen’ e makutërinë, prishjen’ edhe babësinë, të këqijat gjithë ç’janë, e të ligat’ an’ e mb’anë, në mest’ t’ënë na i prunë, me ato shikojnë punë, e vunë kombin në xgjedhë sa më s’munt mënttë t’i mbledhë! [BN - 515] Fajnë s’e ka njerëzija, e ka vetëm ligësija, andaj t’i rimë mërguar se ‘shtë shum’ e mallëkuar! [BN - 516] Bes’ e udh’ e Perëndisë q’i duhetë njerëzisë, është vetëm e vërteta, me atë mbahetë jeta. [BN - 517] Bes’ e mbar’ e Perëndisë, udh’ e mir’ e urtësisë është vetëm mirësija,

Ajy, që do njerëzinë, ka besuar Perëndinë, kush ka në zëmrë mëshirë. thuhet njeri i mirë. [BN - 520] Çdo njeri vëllath e kemi, gjithë nga një baltë jemi, kemi një shpirt në vetijë, jemi gjithë një fëmijë, një mëm’e një atë kemi, në një fytyrë po jemi. [BN - 521] Një zëmërë të qëruar na kërkon Zot’ i lëvduar, edhe punëzën’ e mirë, dhe njerëzi e mëshirë, dhe të madhit t’i bënç nderë, dhe të vogëlit nga herë na dha mëndjenë më kokë, e na bëri miq’ e shokë. [BN - 522] Atë që s’të vjen ty mirë, po të duket’ e fështirë, mos e bëj dhe ti në jetë, në je njeri i vërtetë. [BN - 523]

Udha e shkronjave 59

Nuk di, është fshehtësira që kalon me fat në duar; Është njoll’ e zez’ e qiellit që lë pas një yll i shuar; Heshtj’ e këngës që pat qarë me një harmoni divine: Lasgush Poradeci [BN - 2010]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI I ligu e gënjeshtari, rrëmbenjësi e kusari vrasësi, që vret njerinë, i prish të vëllajt shtëpinë, ata që shajn’ e qërtojnë, dhe heqin’ e kallëzojnë, edhe bëjnë të këqija e rrojnë si bagëtija, i venë pas djallëzisë, së rremës’ e ligësisë, s’kan as njerëzi as besë. [BN - 524]

Falëtor’ e diturisë është shesh’ i gjithësisë. [BN - 530]

Besa edhe Perëndija është vetëm mirësija, dhe ajy Zot’i vërtetë, edhe gjithë ç’ka në jetë, te njeriu gjithë janë, mos kërko më tjatër’anë. [BN - 525]

Urtësi e mirësija na shpije te Perëndija po të zëmë ligësinë, do të vemi në greminë. [BN - 532]

Po të bëjmë mirësinë kemi ndër ne Perëndinë, kur të bëjmë ligësitë, kemi djall’ e djallëzitë. [BN - 526] Kur të jemi të vërtetë, është me ne Zoti vetë. [BN - 527] Besojmë se Perëndija është vetë gjithësija fletore kemi njerinë, dhe mëndjen’ e urtësinë sepo udh’e Perëndisë s’është jashtë urtësisë. [BN - 528] Falje kemi njerëzinë, miqësin’ e mirësinë, se kur të duam njerinë, kemi dashur Perëndinë, s’është lark nga njerëzija edhe vetë Perëndija. [BN - 529]

Udh’e mir’e bes’ e mirë është zëmra me mëshirë, atje ‘shtë dhe Perëndija edh’ e tërë gjithësija, ëngjëlli dhe mirësitë, djalli me gjithë të titë. Më një vënt janë të tërë, kë të duash atë zërë. [BN - 531]

Kush njohu vehten’ e tija. e di ç’është Perëndija! [BN - 533] Te njeriu i mbaruar, i mir’ e i lartësuar që ka gjithë mirësitë, e të tëra dituritë, atje e gjen Perëndinë, atje tek gjen mirësinë, sapo vetë Perëndija mori fytyrën’ e tija. [BN - 534] O njeri! të qofsha falë! e kupëton këtë fjalë? [BN - 535] Pa mblith mëndjen’ e mendohu, dhe ngrehu e lartësohu duke marë dituritë, që t’a bësh natënë ditë, sa të muntç ndritohu mirë mos qëndro në errësirë, nga njeriu i vërtetë s’ka më të lartë në jetë, se mëndje e njerëzisë është pesh’ e Perëndisë. [BN - 536] Shkolla shqipe

Po nër bijt e Mëmës s’ate-yll i ndritur yll! me zjarr!Vetëtim e harmonishmë që pushove nënë varr! Lasgush Poradeci [BN - 264]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Po njeri themi njerinë që ka gjithë urtësinë, ka dritën’ e diturisë, dhe të tëra mirësitë, ka me vehte Perëndinë, duke pasur njerëzinë edhe Perëndija vetë! të njeriu ‘sht e vërtetë! [BN - 537] Ndaj njeriut të uruar, që nuk’ësht’ i djallëzuar, q’është pa faj e mirë e ka në zëmrë mëshirë, të këqija s’bën në jetë, ësht’i drejt’ e i vërtetë pa ka të lartë vetijë të bukurë vetëdijë atje është vetë Zoti, si kanë thënë qëmoti. [BN - 538] Edhe ëngjëlli dhe djalli, gjithë janë tek i gjalli, dhe parajsa dhe skëterra, dhe gjithë ç’janë të tjera. [BN - 539] Pa njeriu s’vdes në jetë, se s’mbetetë jeta shkretë, gjithënjë vemi e vimë, po të parëtë s’i dimë, rron e ëma dhe i ati tek i biri jetë gjati, hëna hahet e venitet, pa kthehet e përsëritet. [BN - 540] Po njerinë njerëzija e shpije te Perëndija, pa të s’vlen gjë në jetë se nuk’është i vërttë. [BN - 541] E drejta edh’ e vërteta, ato janë pa të meta, kur t’i bjerë njerëzija, mbetetë si bagëtija,

posi trëndafil’i thatë, q’i mbesin gjëmbat’ e gjatë, urtësit’ e mirësitë, ato na nxjerrin në dritë. [BN - 542] Pa lagësi e pështirë na shpije në errësirë, se na ndan nga Perëndija, na shtije te djallëzija. [BN - 543] Mëntë na i dha në kokë Zoti, që t’i kemi shokë, neve kemi mënt të shohim, të vërtetën t’a njohim, pesh’ e Zotit të vërtetë mëndja ‘shtë në këtë jetë. [BN - 544] Urtësit’ e mirësitë, drita edhe dituritë janë udh’e Perëndisë, q’i duhenë njerëzisë. [BN - 545] Nuk’ e beson Perëndinë ajy, që s’do njerëzinë. [BN - 546] Zoti në zëmrë të ndyrë s’hyri dhe s’ka për të hyrë, se atje rri djalli vetë, s’qasetë Zot’i vërtetë. [BN - 547] Në ke në shpirt mirësinë, t’a dish, që ke Perëndinë. jo, po në ke ligësitë, ke djallë e djallëzitë. [BN - 548] Kush punon për njerëzinë, ka me vehte Perëndinë. [BN - 549] Kur të bëjmë ç’na ka thënë, e ç’mënyrë na ka lënë, të bëhemi njerës fjeshtë, t’urt’ e të but’ e të leshtë. [BN - 550]

Udha e shkronjave 61

... Të përmbysim vetëdijen kur na fton mburim i jetës?! ... Të mendojmë kaqe errët mun në mes të së vërtetës?! ... Ta mjerojmë kuvendimin me kaq helm e kaqe prishmë Kur fillon t’ja thotë shqipja me një hir të perëndishmë?! Lasgush Poradeci [BN 265]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Të këqija të mos flasim, njeri kurrë të mos ngasim. [BN - 551] Të mos vrasim, të mos presim, në gënjeshtrë të mos mbesim. [BN - 552] Të mos shajm’ e të qërtojmë, kurrë të mos kallëzojmë. [BN - 553] Të mos hamë gjën’ e huaj, të mos rrojmë posi buaj. [BN - 554] Të jemi të arësyer, me zëmër të pa lyer. [BN - 555] Nakarë edhe zilinë, vjedhjen edhe kusërinë, dhe të tëra ligësitë, ndyrësit’ e djallëzitë, të gjitha poshtë t’i hedhim, si kafshëtë të mos bredhim. [BN - 556] Të duamë njerëzinë, Shqipëtarë’ e Shqipërinë gjuhënë e mëmëdhenë, kombinë e vetëhenë mirësit’ e dituritë, zotërin’ e urtësitë. [BN - 557] Të kemi vëllazërinë, dashurin’ e miqësinë. [BN - 558] Të duamë shoku shoknë të mos e përhapim tokën. [BN - 559] Qengji, që hiqet më nj’anë, egërsiratë e hanë, të mos kemi ne të ndarë, gjithë ç’jemi Shqipëtarë, po të jemi të bashkuar, të afërt’ e të pushuar. [BN - 560] 62

T’i hedhimë marrëzitë, babëzit’ e laturitë, ligësin’ e djallëzinë të tërë jezitërinë. [BN - 561] Të kemi nder’ edhe besë, dhe vëllazëri e ndjesë, pa të punojmë të tërë për ç’do punë, që do bërë të ndritohet Shqipërija, të na shohë Perëndija. [BN - 562] O vëllezrë Shqipëtarë! Shokë të mir’ e të mbarë! të përpiqemi me besë, as një më pas të mos jesë të mësojmë gjuhën t’ënë se Zoti na e ka dhënë, ç’do kombi gjuhën’ e tija i ka dhënë Perëndija, është lig’ e Perëndisë, gjuha q’i dha Shqipërisë, gjithëkush ka mëmëdhenë, edhe zogu ka folenë! Ka edhe ajy fëmijë, gjë s’e ndan nga bir’ e bijë. [BN - 563] Besa na thotë t’a duash mëmëdhenë e t’a ruash, gjuhën e dha Perëndija, Zoti me të math të tija j’a ka dhënë njerëzisë, si mëma foshnjësë sisë, s’munt të jenë të këqija ato, që fal Perëndija, nuk’i thotë këto fjalë as i marri që mer malë! [BN - 564] Dhe ju! shpesh! me gjuhët tuaj flisni, nuk më të huaj! ti, qyqe më këndon ndryshe ndryshe ti, o dallëndyshe! [BN - 565] Shkolla shqipe

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Mua pse të më shtrëngojnë? gjuhë tjatrë të më msojnë? të harronj gjuhën t’ime paçin nëm’ e mallëkime! [BN - 566] Do t’i lutem Perëndisë t’u ap udhën e lirisë e t’u heqë djallëzitë, t’u sjellë mëndje dhe dritë Zot i math e i vërtetë, pa dashur njeriu vetë, nukë ja ep djallëzitë, sikundër dhe mirësitë. [BN - 567] Botës’ i dhanë lirinë, duke ngrehur parësinë, të xgjedhënë një të parë, dhe të urtë, jo të marrë, lakëmimet, madhëritë, të ligatë, rëndësitë, gjakëratë, marrëzinë, mundimetë, robërinë, të gjitha i kemi prerë së drejtës i dhamë nderë, të paudhatë i shtumë, ligësitë i përzumë, njerin’ e lamë të lirë, të bënjë si është mirë këto me shumë mundime u bën’ e me hidhërime. [BN - 568] Të kini durime, të jini si burra trime, puna sido që të ngjanjë, nonjë nga ju të mos qanjë, neve na dha Perëndija kaqë shumë të këqija që të shohë sa durojmë, e gjer më ç’vënt e besojmë; na dha të këqija Zoti si dhe të tjerët qëmoti që paskëtaj njerëzija,

kur të heqin të këqija të mos thonë që s’na deshi Zoti, po na ther rrebeshi për njerinë u përpoqmë, edhe nga njeriu hoqmë të këqijatë, që pamë, njeriut mësim j’a lamë, un’ i falem Perëndisë, që j’a bëri njerëzisë mundimet t’ona pasqyrë t’i ketë më çdo mënxyrë, brengën t’ënë të rrëfejnë, shpirtinë t’a përdëllejnë; andaj dhe ju të duroni si në mësim t’i tregoni; se i duhet njerëzisë, që i besoni Perëndisë, zëmrënë mos e ngushtoni, dhe Zotnë mos e harroni, sa do të rrojmë në jetë s’shpëtojmë nga vdekj’ e shkretë! [BN - 569] J’u fal Zotit të vërtetë me zemërëzë të qetë. Pa pasdaj vate me natë, dhe pa foshnjazët e gratë! Do t’a lij këtë të shkretë, e nisej për atë jetë, do të ndahej nga fëmija, e nga gjithë njerëzija! gra e burra gjithë qanë, një Zot’ e di si u ndanë! ndahet njeriu për jetë, më të keqe s’munt të ketë. Kaqë fuqi zëmrës s’ënë Zot’i math nuk’ i ka dhënë! këtë s’e duron as guri, as pem’, as lisi, as druri Duron njeriu i gjorë! ç’të bënjë, s’e ka në dorë, po kjo është fjal’ e vërtetë, njeri s’ka hequr në jetë,

Udha e shkronjave 63

Po ti dridh-u,o! komb i lashtë, me-atë zemërën e gjërë, E në gaz të drithmës sate le të tundet bot’ e tërë! Le të ndritet Shqipëria nën bregor-e nër fushore Lasgush Poradeci [BN - 267]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI aqë, sa hoqn’e sa panë Zotërinjt’ e mirë t’anë po hoqnë për njerëzinë, për të nderuar njerinë. [BN - 570]

Po sot vdekja s’t’është thënë për tjatrë koh’është lënë. [BN - 575] Nukë shuhet dera jonë, kemi ndihmës vetë zonë. [BN - 576]

Po ëngjëll i urtësisë erdhi ng’an’ e Perëndisë i pru ndë zëmrë durime, j’a bëri nga ç’ish më trime! [BN - 571]

Po për ty sot s’është shkruar nga Zot’ i math i lëvduar, pas nesh vjen edhe ti vetë dhe na gjen në atë jetë. [BN - 577]

Pa jetëzën e vërtetë, e rremja j’u duk’e shkretë, dheu edhe punë e tija edh’ e tërë gjithësija, i erdhë fort të pështira, se j’u çfaq ajo m’e mira, se po rrojtja gjumë quhet; e vdekja xgjuarje thuhet. [BN - 572]

Tani të le urtësinë, dhe durimn’ e trimërinë, udhëzën e Perëndisë dhe shpëtimn’ e njerëzisë, pa të rrish në këmbët t’ime, me zemërë plot durime besënë dhe Perëndinë e të tërë njerëzinë mi qaftë tënde t’i lashë që t’i shikosh si i pashë. [BN - 578]

Falm’edhe mua lejë, se jetë më s’dua, s’dua të mbes pas atyre, të rronj pas kësaj myxyre, do të vdes, s’ronj dot as pakë se kam në zëmrë një flakë, si t’ja bënj i mjeri unë në jetë më s’më mbet punë shokëtë gjithë u vranë, e mua vetëm më lanë! [BN - 573] Dielli s’duket pa gdhirë, natënë, në errësirë; këjo jetë gjumë quhet, shpirti pas vdekjesë xgjueht; njeriu, q’ësht’i vërtetë, s’vdes kurrë në këtë jetë, më sa humbet trëndafili, er’ e tij edhe bilbili, aqë edhe njerëzija, ashtu edhe gjithësija. [BN - 574]

Kshu tha dhe i dha uratë djalit t’urt’ e jetë gjatë; i tha ç’kishin thënë, e i la ç’i patnë lënë; e puthi me mallëngjime, me zëmrë plot hidhërime! [BN - 579] Djalënë kshu e mësojti, edhe gratë i përqafojti pa u tha: Të mos thërrisni kuje kurrë të mos nisni, se ësht’ e madhe mëkatë edhe turp të qajnë gratë ësht’ e mira të duroni, kështu desh Zoti, të thoni, po me lot pakëzë qani, hidhërimnë mos e mbani, ne Zot’ i math i vërtetë na fali lottë në jetë, që të qajm’ e të dëfrejmë, Shkolla shqipe

Si buçet me zë të thjeshtë frym’ e gojës stërgjyshore; Si flet shqip’e lumturuar e bekon me gjith bekimin Vjazërinë- e virgjërinë ... – zemërimin ...- renegimit Lasgush Poradeci [BN - 267]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI zëmërënë t’a gënjejmë se nga gjithë ç’na ka dhënë, asnjë pa ndihmë s’ka lënë. Mos pandehni q’u le shkretë se u le Zotn’ e vërtetë, u le vetë Perëndinë. [BN - 580] Nukë shuhet dera jonë, që ka pushtuarë Zonë, nga neve Zot’i vërtetë s’e lë shkretë këtë jetë, bres pas brezi do të vinë të shpëtojmë njerëzinë! dhe ju pas do të vini, se për jetë këtu s’jini po sa gjall me nder të rroni udhënë mos e harroni, me ne kushdo të luftonjë. Zot’i math do ta mundonjë, njeriu s’munt t’a gënjenjë, gjithë sa bën do t’i gjenjë po ju njerëzit t’i ndjeni, dhe mirësi t’u rrëfeni ç’do të hiqni, mos pshoni zëmërë ta xgjeroni të parët kshu na thanë, e këtë besë na lanë. [BN - 581] Kshu tha me zëmrë të qetë Zoti trim, burr’ i vërtetë, dhe u ngrit me vrap’ e dolli fëmija gjithë’ e përsolli! e përsolli duke qarë, popo! për jetë të ndarë! [BN - 582] Qysh të ndahen më të gjallë e si t’a mundinë mallë! e popo! kulm’ i shtëpisë! mbret i gjithë njerëzisë! [BN - 583] Po ajy Zot s’doj të dinte, thoshnje se më dasmë vinte! [BN - 584]

Kur i hipi kalit trimi, grat’i mbyti mallëngjimi, kal’i math posi hastriti, këmbët e para i ngriti, pa erdh’ e u ashpërua, posi dragoj u harbua, nga goja flakë po nxirte, frenë nër dhëmbë e mirte, shkrefëtint’ e hingëllintte, dhen’ e qiejt’ i trëndintte! [BN - 585] S’më vjen keq për derët t’ënë se nga Zoti kshu qe thënë, po më vjen për Mëmëdhenë dhe për besën’ e për fenë, më vjen keq për njerëzinë që i dhatë arratinë. [BN - 586] Jetë; o e shkreta jetë, je e rremë, s’j’e vërtetë! gazi dhe helmi, që vinë, shkojnë prapë, shumë s’rrinë; Kthehen ndër na duke shkuar, po t’i presim pa rënduar, gjithë ç’pjell e shkreta jetë i ha prapë ajo vetë. [BN - 587] Ju kuxuat’ e na shatë dhe na shuat’ e na vratë, po këtë të madhe plagë Zoti nuk’ e le pa shpagë! [BN - 588] Kshu tha dhe nga zëmr’ e gjerë psherëtiti fort një herë! pa zu ngoje Perëndinë, dhe mblodhi gjithë fuqinë, unji kokën, j’u fal Zotit, fuqimath mëshirëplotit! [BN - 589] Zot’i math! O Zot’ i mirë! falna durim e mëshirë! [BN - 590]

Udha e shkronjave 65

Gjuha: shpirti i shenjt’ i kombit, që kalon dyke kënduar! Gjuha: zjarr ku djeg me dritë një mendim i frymëzuar! Gjuha: afsh’ i gjall’ i jetës! shpat’ e ndritur e lirisë! Gjuha: yll’ i vjershërisë! Gjuha: Verb’ i Perëndisë! Lasgush Poradeci [BN - 268]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Zoti është me të mirën nuk është me egërsirën, do të drejtën, të vërtetën, se me ato e mban jetën të ligënë kush t’a bënjë, më së fundi do t’a gjenjë, të drejtënë kush t’a lerë, n’errësirë do ta bjerë! [BN - 591] Udhën e drejtë e patë, pse s’e mbajtë, po e latë? [BN - 592] Ajy, që bën ligësitë, bije në të madhe shkitë. [BN - 593]

njëri i pat Zotit mallë, e tjatëri zgjodhi djallë. [BN - 597] Pa qasuni, Shqipëtarë, Zot’i math e sjelltë mbarë, të zëmë vëllazërinë mirësin’ e miqësinë, jemi të gjithë një farë, e nukë jemi të ndarë, vëllezrë të tërë jemi, një shpirt e një zëmrë kemi gjithë rrojmë me një shpresë, dhe kemi gjithë një besë. [BN - 598] Lum të mirëtë ku venë! sa çpërblim nga Zoti gjenë! [BN - 599]

Djallëzi e ligësija është lark nga Perëndija, edhe gjithë djallëzitë, s’dalënë kurrë në dritë. [BN - 594]

Ç’ësht’ e mirë miqësija në të tilla të këqija! [BN - 600]

Zoti u tha të gjykoni, me të drejtë të punoni, u tha të kini mëshirë, të bëni nga herë mirë të drejtënë mos e lini, në arrati të mos bini, të mos lini njerëzinë të mos e ngisni njerëzinë, mizën u tha të mos ngisni e ju njerëzinë vrisni! [BN - 595]

Njëriu ç’ësht’ i gënjyer! Zëmrënë e ka të thyer! shumë herë le të mirën, dhe xgjedh e mer errësirën! le më nj’anë Perëndinë, rrëmben djall’ e djallëzinë, heth dritën’ e të vërtetën! mer të rremenë të shkretën, pa le edhe njerëzinë, mirësin’ e urtësinë, i vete pas ligësinë, le dritën e Perëndisë! [BN - 601]

S’dëgjuatë Perëndinë! po bëtë zot djallëzinë! latë më nj’anë uratën, muartë dëmn’ e mëkatën! lat’udhën e Perëndisë, i ratë pas djallëzisë! [BN - 596]

Se Zoti j’a la në dorë gjithë njeriut të gjorë, po i dha mënt që të njohë, e të drejtënë ta shohë. [BN - 602]

Njëri xgjodhi të vërtetën, la gënjeshtrën e të metën, tjatëri mori të rremen, vu përpara thash’ e themen. 66

Mirësi e ligësija, djalli edhe Perëndija, dhe parajsa e skëterra, e gjithë ç’janë të tjera, te njeriu gjithë janë, Shkolla shqipe

Se guxove të na thuash me kalem të zi në kartë Mall’ e Math që të pat djegur: Fjalët e Gjuhës së Zjarrtë. Lasgush Poradeci [BN - 269]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI ata që dinë kshu thanë, i gjen ndaj teje të tërë kë të duash atë zërë. [BN - 603] Është si foshnjë njeriu, po t’i këllaç djallëzinë, e mahnit fare njerinë, bëhetë si egërsirë, dhe soje s’vjen pun’ e-mirë. [BN - 604] Kur t’i tregosh urtësinë, e bën si ëngjëll njerinë. [BN - 605] Ligësi shum’ u rrëfye andaj bota ngriti krye. [BN - 606] Një njeri që ësht’ i parë, është shumë nënë barrë dhe ndaj zotit të vërtetë, dhe ndaj njeriut në jetë, bariu ka bagëtinë, i madhi sheh njerëzinë, s’i bëjnë dëm bagëtisë qyesh t’i bëjmë njerëzisë! [BN - 607] Në t’errët po thua jemi! s’dimë nga vim’ e ku vemi! gjithë shokëtë që shkuan, një fjalëzë s’na dërguan! [BN - 608] Nga ajy Zot’ i vërtetë vemi e vimë në jetë! nga’ajy vimë, atje vemi, tjatër gjë s’mundim të themi. [BN - 609]

i fal edhe përdëllimnë, se çdo gjë e ka në dorë; më nj’an’ i ep idhërimnë, më nj’anë durim e shpresë, m’anët tjatrë mundimnë, për çdo derë ka një lesë. [BN - 654] “Të muntnjë e të fitonjë njeriu’ shtë pun’ e mirë, po më mirë të duronjë ësht’ e të ketë mëshirë!” [BN - 655] Mbreti trim, me të dëgjuar këtë fjalë, qeshi pakë, dhe shokët duke vështuar me atë vështrim si flakë, u tha: “E shkreta nevojë sa mir’ e mëson njerinë, mjalt’i vë brënda në gojë i bijë gjith’ urtësinë!” [BN - 656] Sidoqoftë, gjithsekush çdo besim ta repektojë. [BN - 657] Kafshët edhe bagëtinë, që u ka kaqë nevojë, Njëriu duhet t’i shohë, t’i ketë kujdes, t’i dojë. Të mos t’i mundojë kurrë, po si fëmijë t’i kemi, Është mëkat edhe fjalë të ligë për to të themi. [BN - 661] Nëna ime vdiq, ndaj ty të kam sot nënë, Nënë që s’ke vdekje kurrë, faqehënë. [BN - 680]

Po, të themi, dhe kjo jetë nuk mbetet kurrë shkretë, pshihetë vetë i ati tek i biri, jetë-gjati! [BN - 610] Zot’i math, q’ep idhërimnë, e helmon njerin’ e gjorë, Udha e shkronjave 67

Na vdiqe, Drit, na le o Vlla, T’met’ nat ç’t’man, i lum’ aj dheu! Punt’ ç’i nise, s’t’shkuen vra m’vra, N’bot t’njifen, t’i njef Atdheu. Shtjefën Gjeçovi [BN - 254]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI GJUHA SHQIPE Gjuha jonë sa e mirë! Sa e ëmbël! Sa e gjerë! Sa e lehtë! Sa e lirë! Sa e bukur! Sa e vlerë! [BN - 696] Pa shihni ç’gjuh’ e mirë! Sa shije ka e hije, Ç’e bukur edh’e lirë, Si gjuhë Perëndije! [BN - 697] Kjo ‘shtë mëm’ e mirësisë, Që bie qytetërinë, Gasthin’ e vëllazërisë, Njerëzin’ e miqësinë. [BN - 698]

Shqipëtarët janë trima. na shpëtoftë Perëndija, bijenë si vetëtima! Janë burra kordhëtarë, edhe trima të vërtetë, luftëtarë e të parë, janë trimërija vetë; t’atillë trima s’ke parë, janë gjithë të mësuar, njeri s’e munt shqiptarë, ta dish ne sa kemi vuar! Pale ajy mbreti vetë! [BN - 721]

Gjithë ç’jemi Shqipëtarë, Jemi një fis e një farë, Kemi të tërë një shpresë, Një gjak, një gjuhë, një besë. [BN - 715] S’jemi grekër, as bullgarë as gjë tjatër nuk jemi jemi vetëm shqipëtarë ne kët’ emër nder e kemi. Ky emr’ ësht shum’i mirë Se më s’jemi të gënjyer, Nukë jemi n’errësirë, E njohëmë gjën’ e vyer. Perëndija na e lëntë Përjetë ta trashëgojmë Edhe kurrë mos e dhëntë T’a humbim a ta harrojmë! Të lëmë mëmën tënë E të marrim një shtrigë, Zoti mos e pastë thënë! Pun’ e keq’ e shum’ e ligë. [BN - 720]

Shkolla shqipe

Emn’i Jot, s’ka m’u harrue, Sa koh t’ndrrohet gjithësia T’gjith Shqyptart kan me t’bekue, Se për Ty, Shqypnis i erdh dia. Shtjefën Gjeçovi [BN - 255]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI SKËNDERBEU Punëtë që ka punuar kordhëtari i vërtetë, kombinë duke nderuar dhe Shqipërinë për jetë, nga gjiri i Perëndisë pa m’i sill nër mënt e mija t’i ap dritë Shqipërisë nga shpirt’i ndritshim i tija. [BN - 735] Në ditët të ati mbreti ishte qëndrë Shqipërija, rreth soje gjithë rremeti edh’e tërë njerëzija. [BN - 736] Shqipërija ishte mirë. Mbretëronte shqipëtari urdhëronte parësija, punët’ ishinë së mbari, se gjykonte njerëzija; mirësija ishte besë, ligë ishte urtësija, trimërija ishte shpresë, dhe udhë vëllazërija. [BN - 737] Sa ishinë shqipëtarë, ishin burra të vërtetë, të bashkë e të pandarë, të dashur’ e miq për jetë; [BN - 738] Ajy më i vogël’ i tyre, që vij nga gjithë m’i çquar, pej fytyr’ e pej mënyre, Zoti e kish lartësuar, të mirat gjith’ i kish dhënë, të ligat ja kish mërguar, gjë të metë s’i kish lënë, së gjithash e kish mbaruar.

Kish shpirt e zëmër’ e ndjenjë, edhe mënt e njoh, e hije, shtat edhe sjell’ e rrëfenjë, dhe fuqi pej Perëndije. [BN - 739] Mësoi gjithë dituritë, u bë njeri i mësuar; shpirtit i dha dhe më dritë, ndritoj zëmrën’ e qëruar; kishte gjithë urtësitë, ish mëndje me shumë dritë, kish me vet’he Perëndinë. [BN - 740] “O vëllezrë ushtëtarë! q’u nistë bashkë me mua, unë punë të pambarë, e të papëlqyer s’dua; duhet të jini të mirë, e të kini trimërinë, të mos bëhi egërsirë, po të mbani njerëzinë; jo të merrni, të rrëmbeni, të shani e të godini, të rripni e të gënjeni, po faqebardhë të jini; gra’ e foshnjat t’i mburroni, dhe pleqet t’u bëni nderë, të falurit t’i lëshoni, mos i përdorni si berrë. Trimi e çmon njerinë, e sheh’ si vet’hen’ e tija, s’do të likn’ e ligësinë Punënë mir’ e mejtoni, e ndonjë të mos gënjehet, se pastaj më turpëroni, po kush do që sot të kthehet; njeri s’duhetë të qahet nga shokët e mij ndë jetë, dhe asnjë mënt të mos mbahet për të keq e për të metë; dua të drejt’ e të vërtetë, për të mbar’ e për të mirë,

Udha e shkronjave 69

E kur t’vin koha ç’p’e presim... Vorr’ i Jot ngrehet n’pomendtar Kto fjal, ktij, n’ball do t’ja njesim: “NAIM FRASH’RI A KTU SHQYPTAR!” Shtjefën Gjeçovi [BN - 256]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI gjithnjë në këtë jetë; luftëtarët t’i lëftoni, në luftë do t’i godini, po pastaj mirë vështroni, njerës të urtë të jini; unë dua trimërinë, dhe i falem burrërisë, po dua dhe njerëzinë, që ësht’ udh’e Perëndisë; u kam vëllezër’ e shokë, e miq me gjithë dëshirë, edhe mbi sy e mbi kokë, kur t’u shoh n’udhët të mirë; n’u pafsha në prapësirët, në dëm e në të këqija, në të lig’ e të pështirët, s’shpëtoni duarvet t’mija”. [BN - 741]

një gas që nuk’ e kish ndjerë, që kur lindi, gjer ahere, kurrë ndonjë tjatër herë, i erdhi me shumë ndere, ishte plot me ëmbëlsirë, e kish një të naltë ndjenjë, t’uruarë e të mirë, të vjyer’ e pa rrëfenjë. Shtu syt’ e pa mëmëdhenë, lott’i vanë si burimi, sa shqiptarë që qenë qanë gjithë nga gëzimi. [BN - 745]

Në zemrë kish mirësitë, e ndër mendje diturinë, në shpirt kish të madhe dritë, kish të bën me Perëndinë. [BN - 742] Ty ta la radhënë moti. që ta nderoç Shqipërinë, fuqi më të dhëntë Zoti, e bëfsh gjithë mbarësinë! [BN - 743]

Pa këndo me ëmbëlsirë o ëngjëll i ligjërisë, atë burrë, trimn’ e mirë, q’i dh’aqë nder Shqipërisë, që s’ka pasur shok në jetë, që lartësoj mëmëdhenë, kordhëtari trim me fletë! [BN - 747]

Do të lësh në këtë jetë nj’emrë shumë të uruar, e një dritë të vërtetë, q’ajo kurrë s’ka të shuar. Po një punë q’ësht’ e thënë, e vjen nga Zot’i vërtetë. [BN - 744]

Dëgjoj q’erdhi Skënderbeu, rrodhi gjithë Shqipërija ngriti krye mëmëdheu pru lirinë Perëndija! [BN - 746]

Lum ti! Shqipëri! o lule! që pate trim të vërtetë, kurrë në turp nuk’ u ngule, të la nder të math për jetë. Mos ki keq se kurdoherë do ta kesh ditën e mbarë koha ty do të ta bjerë si ta pat prurë më parë. [BN - 748]

Pa një ditë ndaj mëngjezi dolli më një vënt të lartë, Zoti zëmërënë ja ndezi, erth e ju bë fjesht’ e zjartë! Pa malet e Shqipërisë, që ndo vogël’ i kish parë, në kohëzët të lirisë, pa ndjeu në zëmrët zjarrë, 70

Shkolla shqipe

U ndritët shpirti në qiell Edhe qoftë për ne ndihmë U bëfshi Hënë e Diell E ndritofshi Shqipërinë. Petro Nini Luarasi [BN - 257]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Qysh duken yjtë, kur erret, që ndrijnë në hapësirë, edhe në mest të të tjerët Prëma ndrin shumë më mirë, ashtu edhe ti më ndrinje, mbret’i math i Shqipërisë, në mes të shokëvet rrinje posi drit’ e Perëndisë. [BN - 749] Tha: “Mbretërë të dëgjuar! pleq të urtë e të ndjerë! dhe ju shokë të lëvduar! djemt’ e mëmëdheut të vlerë! falem te Zot’i vërtetë, që më pruri në mest tuaj, s’më la në të errët për jetë të përpiqem për të huaj. [BN - 750] e kam gas e për lëvdatë të vritem për Shqipërinë të përpiqem dit’ e natë, e t’i mërgonj ligësinë. [BN - 751] Në jan’ ata shqipëtarë, që i njoh e i di unë, bota po ka për të parë këtu një të madhe punë! [BN - 752] Shpreh m’atë Zotn’ e vërtetë sa të jem gjall’ të përpiqem, e sa shoh me sy në jetë kurrë nga lufta po s’hiqem; i huaj s’e shkel dot kurrë dhe s’e merr dot Shqipërinë se shqiptari’ shtë burrë e tërë bota e dinë. [BN - 753] Mbajeni mend këtë fjalë, që u ap, e këtë besë, mos harronj’ as plak as djalë, e për jetë le të mbesë: Sa të jem unë në jetë

gjithnjë për Shqipërinë do të lëftonj pa të metë, edhe shpreh më Perëndinë, më atë Zotn’ e vërtetë, që paskëtaj Shqipërija posi lule do të jetë, do ta shohë Perëndija”. [BN - 754] Kështu the! mbret’i vërtetë këjo fjalë të kish hije, q’është e gjallë për jetë, është fjalë Perëndije. [BN - 755] Mbreti burrë, trim’ i mirë u tha: “Burra të vërtetë! pastë lavdi Perëndija, me qënë ju gjall’ në jetë kurrë s’mundet Shqipërija; [BN - 756] Burr’, o mbret i Shqipërisë! armikëtë se ç’i korre, ishte dor’ e Perëndisë, të keqen e asaj dore! [BN - 757] Mbreti u tha: “Mos i vrisni, se shpërnderoni vet’henë, lerini e mos i prisni, lëshojini le të venë; se ajy, që është burrë s’e vret atë, që ka zënë, as të falurinë kurrë, s’u merr as shpirtin’ as gjënë.” [BN - 758] Skënderbeu kordhëlarë, u tha: “Djemt’ e Shqipërisë! Mëmëdhenë e nderuat, me ndihmët të Perëndisë nga armikët’ e shpëtuat.

Udha e shkronjave 71

Si ty o Vidhehem, e Mek’ e Arabisë Që kini lerë Muhamet, e Krisht të krishterisë Është për mua Frashëri, vent i Perëndisë Atje ku lerë Naim beu, zemr’ e Shqipërisë! Mihal Grameno [BN-258]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Ajy q’është trim e burrë, e lëfton për mëmëdhenë, nukë vdes, nukë vdes kurrë, për jet’ e nderon vet’henë. [BN - 759]

“Skënderbe! t’u ngjattë jeta! Mbret’i mir’i Shqipërisë! mos u ndaj nga e vërteta dhe nga udh’ e Perëndisë”. [BN - 764]

I jam falë trimërisë, që më shpëtoj Shqipërinë, i jam falë Perëndisë, që ma dhe nder e fuqinë. [BN - 760]

Po kur ngrihetë Nakari me fytyrë të mërzitur, si i vdekuri nga varri, i tretur e i venitur, armiku i Perëndisë ishte shum’ i zëmëruar, vat’ e ju lut Dashurisë, fytyrën duke ndryshuar, i tha: “Mbret’i Shqipërisë më shpërnderoj këtë herë, s’ju qas fare ligësisë, ma hodhi në baltë nderë; pa në zëmrë ndjen një plagë e ti, ke fuqi shumë, të më març sot soje shpagë, ta hedhç në prëhj’e në gjumë”. [BN - 765]

Me zëmrë shumë të qetë lith duartë në kraharuar, pa thotë: “Zot i vërtetë! emri yt qoft’i lëvduar!” [BN - 761] Mbreti u tha: “Keq mos kini, pa prap’ e vëmë në dorë, juve shëndoshë të jini, pa Zoti s’na lë të gjorë. Kijeni zemrën të gjerë, kurrë mos u dobëtoni, puna si do që të bjerë, burra e trima qëndroni.” [BN - 762] Nukë la njeri të qahej, s’la punë të papëlqyer, a mëri gjëkunt të mbahej, a nonjë zëmrë të thyer. Më të gjith’ anët shënditi, gjithë kombin e gëzojti, jetën’ ua përsëriti, mëmëdhenë e ndritojti; dha mësime urtësije dhe, për gjithë mirësitë, dashuri vëllazërije, dhe për të mbar’ e për dritë. [BN - 763]

Kështu tha i zëmëruar, u lëshua Dashurija nd’erë duke fluturuar me shigjeta të këqija! Ngadalez’i afërohet dh’e përkëdhel mbretëreshën, pa ajo shumë gëzohet, se ja mer nga mëndja peshën! [BN - 766] Sa më shum’ e përkëdhelte, bukurija aq’ i shtohej, nga faqetë zjarr i delte dhe sa vinte xbukurohej. Ahere me një shigjetë

Nga Skëterra duke dalë, Ëngjëlli i urtësisë mbreti i tha këtë fjalë me zëthit të Perëndisë: 72

Shkolla shqipe

Ay ish ëngëll rënë mi dhe për të ndritur kombinë Edhe ta nzjerrë në liman, si Moisiu me shkopnë Vëllazëri e dashuri, t’u apë e kërkojnë Nga gjumi Shqipërinë, ta xgjojnë e lirojnë. Mihal Grameno [BN259]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Dashurija e goditi mbrenë ndë zëmërt të qetë, me vërtik shum’ e vërviti. Në zëmërt i ndënj shigjeta me të madhe ëmbëlsirë, oh! sa ësht’ e ëmbël’ e shkreta! kur e mer zëmrën mirë. [BN - 767] Qysh vetëtin më fort moti edhe shkrepëtin pa prerë, kur na dërgon shinë Zoti, e rrit luletë në verë? Ashtu edhe Dashurija shigjetatë këtë herë të hollazë posi shtija i heth fët-e-fët pa prerë! [BN - 768] Pa mbreti ishte goditur, gas të math në zëmrët ndjente, posi djalëth i nemitur, Dashurija e gënjente! Dashuri’ e Bukurija bashkë të dyja u bënë, me shigjetat’ e këqija mbrenë posht’ e kishin vënë! [BN - 769] Atë, q’ishte trim e burrë! s’e zij as ushta as shpata as shigjet’ e luftës kurrë, e shtu poshtë jetëgjata! [BN - 770] Kur e pa kshtu Urtësija, zu për dore Trimërinë, “Jak’, i tha, se Dashurija rreh të na mbyllnjë shtëpinë”. [BN - 771]

të dyja në mest e vunë, hu qasnë pranë së qeti, dh’e muarr’ e jasht’ e shpunë. [BN - 772] Pale ajy mbreti vetë! Shqipërisë drit’i pruri. Bashk’ ajy me Perëndinë i pru dritën’ e lirisë dhe të tërë mirësinë q’i duhetë njerëzisë. [BN - 773] Mbret! o hij’ e Perëndisë! drit’ e Zotit! fill’ i arit! ti i dhe nder Shqipërisë, edhe vjeftë shqipëtarit. Iu bëfsha dorësë sate, q’ishte dor’ e Perëndisë, i qofsha fal’ asaj shpate, q’i dha dritë trimërisë. [BN - 774] Qaje! moj Shqipëri! qaje atë njerin’ e vërtetë, e zinë për jetë mbaje se shok më s’i vjen në jetë. [BN - 775] A e shihni Skënderbenë? mbren’ e mirë, trim e burrë? u përpoq për mëmëdhenë, pa s’i vdes emëri kurrë. [BN - 776] Skënderbeu sht’i gjallë, rron e mbretëron për jetë, kjo fjalë s’është përrallë ndaj t’urtit ësht’ e vërtetë. [BN - 777]

Kshu i tha dhe fluturuan të dyja si dallëndyshe, me vrrap të shumë nxituan, s’ndënjn’ e nukë bënë ndryshe, po erdhë drejt e te mbreti,

Udha e shkronjave 73

Të qofshim falë atje ku je, o engjell’ i pavdekur Ty që eshtrat kurrë-kush, s’të janë për të tretur! Gëzo ti zemrën e dëfre se farën që ke hedhur U rrënjos mirë e lulëzoi, një pemë fort të çelur. Mihal Grameno [260]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

Zot’i math vëndinë tuaj e bëri për ju të tërë, për fqinjë e për të huaj s’e ka bërë, s’e ka bërë. [BN - 790]

Kjo dritë do na bjerë Të gjitha mirësitë Dhe gjithë do t’i ngrerë Dëmet e marrëzitë. [BN - 801]

Udh’ e Zotit të vërtetë Ësht’ e vërteta në jetë. Të besojmë Perëndinë, Të duam dhe Shqipërinë, Të duam dhe Shqipëtarë, E të jemi të pandarë. [BN - 795]

Si lum kush zë të mbjellë, Lum kush vë këtë pemë! Se kjo ka për të pjellë S’mbulohetë me rremë. [BN - 802] O vëllezër Shqipëtarë! Gëzohi që erth kjo ditë Kaq’ e mir’ e kaq’ e mbarë, Na sjell gjithë mirësitë. [BN - 804]

Vëllezër Shqipëtarë! Të prekim urtësinë, Të zëm’udhën e mbarë, Të ngjallim Shqipërinë. [BN - 796]

Kjo është ditë e rezë, Që bie vëllazërinë E dëbon jetën e zezë Dhe ndarjen e marrëzinë. [BN - 805]

Ajo ish koh’e zjarrtë Dhe kish mundime tepër, Po sot pëndë dhe kartë Na duhet, nukë tjetër. [BN - 797]

Ta lusim këtë ditë Q’e bekoj Zot’ i vërtetë, Dh’e dërgoj me shumë dritë, T’i mbes’ emëri për jetë. [BN - 806]

O burra Shqipëtarë, Të marrim dituritë, Se s’është kohë e parë; Tani lipsetë dritë. [BN - 798]

Sot e vumë gurr’ e parë; Sa’sht’ e bekuar kjo ditë! Zot’ i math e pruftë mbarë E na dhëntë urtësitë! [BN - 807]

Të shkruajm’ gjuhën tënë, Kombinë të ndritojmë, Gjithë ç’është e ç’ka qënë, Ngadalëzë t’a mësojmë. [BN - 799]

Hapu, hapu, errësirë! Pa jakë tëhu, o dritë! Se arriti koh’ e mirë, U gdhi nata, u bë ditë. [BN - 808]

Shumë e bardhë kjo ditë Për gjithë Shqipëtarët, Do na sjellë një dritë Që s’e kishin të parët. [BN - 800]

Sot niset një tjatrë jetë, Të rremenë posht’ e shtije, Mbretëron fjal’ e vërtetë Dhe të mirat gjith’ i bije. [BN - 809]

Shkolla shqipe

Mi gjitha anët nuku dëgjon, përveç se muziqinë Duke kënduar emrin tënd, ashtu si Perëndinë! Se ti, o ëngjëll tinë na le, të njohëm kombësinë Edhe të vdesëm me gëzim, për mëmë Shqipërinë. Mihal Grameno [BN - 261]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Zot’i math qoft’ i lëvduar! Q’e nxjerr në shesht të vërtetën, Se ajo sij ka buruar, Pa e ka ndrituar jetën. [BN - 810] Kushdo që është sot burrë Dhe Shqipëtar i vërtetë, Emëri s’i shuhet kurrë Dhe nderi i rron përjetë. [BN - 811] S’jemi grekër a bullgarë, as gjë tjatër nukë jemi, Jemi vetëm shqipëtarë, Nji kët’ emër nder e kemi. [BN - 812] Vëllazërija Edhe bashkimi E njerëzija Është shpëtimi. [BN - 814] Tha: “Zotërinj! më dëgjoni? t’u them dhe unë dy fjalë, pastaj bëjmë si të doni, po mos e merni me valë. Shumë herë trimërija sjell shpëtim, ësht’ e pëlqyer, po herë dhe urtësija është m’e mir’ e m’e vjyer; [BN - 815] Gjon Kastrioti: “Ah! kam frikë prej mynxyre! mos nuk’ i shoh më në jetë, e të vdes nga mall’ i tyre, ta lë dhe shtëpinë shkretë!” pastaj djemtë pran’ i mori, i puthi e i qafojti, psherëtiti fort i gjori, lottë çurkë i lëshojti. U thotë: “Të silli mirë, të bëhi njerës në jetë, të mos mbetni n’errësirë, po të jini të vërtetë, nat’ e ditë të këndoni

çdo q’u duhetë ta dini, gjithë gjuhët t’i mësoni, po shqipenë mos e lini; mirësit’ e Shqipërisë i mbani, mos i harroni. Mëmëdhen’ e kombin tuaj, shtëpinë e njerëzinë dhe atje në vënt të huaj t’i doni, dhe miqësinë; shqipëtar’ e Shqipërinë kurrë të mos i harroni, kini dritë urtësinë çdo gjë me mënt ta gjykoni; të bëhi trima të urtë, të zottë të mbretëroni, jo të marr’ e mendjeshkurtë, ndaj duhetë të mësoni, të bëhi shumë të ditur, fjalëbukur’ e të çquar, shpirtdashur’ e mendjendritur, të mir’ e të kupëtuar. Zoti e nderoj njerinë, i dha mënt që të gjykonjë, të punonjë mirësinë, të ligatë t’i mërgonjë; ruani nder’ e shëndenë, burrërin’ e trimërinë, kombin’ edhe mëmëdhenë, njerëzin’ e mirësinë. Shqipërija jush ka shpresë, edhe pret shumë të mira, po të mbani juve besë, nuk’ e ha dot egërsira. Mësimet do t’u mësojnë ato punëra, q’u duhen atyre që mbretërojnë, e mbretrë të mirë quhen; u duhetë njerëzija, zotërija e të tjera, mirësija, trimërija, gjithë vetijat’ e vlera; kombinë shumë ta doni,

Udha e shkronjave 75

Vdiq Naimi, vdiq Naimi, moj e mjera Shqipëri! Mendje larti zemërtrimi vjershëtori si ai! Andon Zako Çajupi [BN - 294]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI e si fëmijë ta kini, me të drejtë të gjykoni, e çdo punëzë ta dini; dhe në brengë të mësohi, dhe shpirtinë ta mundoni, e kurrë të mos rëndohi në doni të mbretëroni; kini njohë të qëruar, dhe ndjenja të larta shumë, zëmër edhe shpirt të çquar, mëndje pa lodhj’e e pa gjumë”. [BN - 816] Si të msojnë ligësitë, e të mirat t’i harrojnë, të çpikinë djallëzitë, pastaj të na mbretërojnë? [BN - 817] Të gjitha humburë venë, veç një munt emrë të lerë, që lëfton për mëmëdhenë, s’mundohetë për të tjerë. [BN - 818] Mëmëdheu të ka shpresë, që ta nxjerrç prej robërije, nënë xgjedhë të mos mbesë, t’i apç dritë si ka hije. [BN - 819] S’të vjen keq për shqipëtarët, e për Shqipërin’ e mjerë, e s’të merr, biro, të qarët? që humbi lirin’ e nderë! [BN - 820] Gjithë njerëzit që janë, mbi Shqipërit të lëshohen, për të bërë gjë po s’kanë, do të ikin, do tmerrohen, [BN - 821] Gjithnjë në jetë s’mbesim dhe, sado që të mënojmë më mirë me nder të vdesim, se me turp të madh të rrojmë. [BN - 822]

Se bashkimi dhe njësija mban mëmëdhen e lirinë, pej atyre vjen fuqija, ndarja bije dobëtinë. [BN - 823] Gjithë kemi njerëzinë, urtësin’ e mirësitë, dhe besë vëllazërinë, e të vërtetënë dritë. [BN - 824] Po të jemi të bashkuar, kurrë s’pëson Shqipërija, faqebardh’ e të gëzuar do ta nxjerrë Perëndija. [BN - 825] Me ato armëtë tuaj mëmëdheu do të mbahet, kurrë në dorë të huaj nukë bij’ e nukë ndahet.” [BN - 826] Burravet trima me besë u tha fjalë e lëvdatë, u dha trimëri e shpresë, nder e dëshir’ e uratë, pastaj u tha: “Në mest tuaj të kini vëllezërinë, të mos hiqi si të huaj, po ta mbani miqësinë, Të gjithë vëllezrë jemi, jemi gjithë shqipëtarë, një gjak e një gjuhë kemi, jemi një fis e një farë. Të kemi vëllezërinë, e gjithë ç’janë të mirat, urtësin’ e njerëzinë dhe nd’udhë gjithë dëshirat. E të mos kemi të ndarë, djemt’ e mëmëdheut jemi, gjithë ç’jemi shqipëtarë Shqipërinë mëmë kemi”. [BN - 827]

Shkolla shqipe

Vdiq Naimi, po vajtoni Shqipëtarka, Shqipëtarë! Naimnë kur ta kujtoni, mos pushoni duke qarë! Andon Zako Çajupi [BN - 295]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI O vëllezrë shqipëtarë! ju të jini të bashkuar, sindëkur qetë më parë, që të jini të nderuar; [BN - 828]

Fortësoni dashurinë dhe bashkimnë, sa të muntni, lini nakar’ e zilinë, nga e drejta mos u tuntni; [BN - 834]

Mos e lini trimërinë dhe bashkimnë në mest tuaj, po ta kini miqësinë, se nuk jini të huaj, jini gjithë shqipëtarë, kini mëmë Shqipërinë, jini një fis e një farë e besoni Perëndinë; [BN - 829]

Bëhuni miq në mest tuaj, si ësht’ udh’ e urtësisë, mos përpiqi për të huaj, t’i mërgohi marrëzisë; [BN - 835]

Përpiqi dit edhe natë, mëmëdhenë ta shpëtoni, armikut hiqini shpatë, kurrë mos u frikësoni; sindëkur kini lëftuar, ashtu prapë të lëftoni, që të jini të shpëtuar e të kini gjithë ç’doni; [BN - 830] Mos e humbisni lirinë e mos bëhi rrop në jetë, po të doni mirësinë, ua ep Zotth’i vërtetë. [BN - 831] Shpirt i Skënderbeut thotë: “Djemt’ mij trima, ku jini! mos mundohi më për botë, atë marrëzi e lini! Bëhuni bashkë të tërë, madhojeni miqësinë, vëllezërë duke u bërë, përpiqi për Shqipërinë; [BN - 832] Po të jini të bashkuar, ësht’ e bërë Shqipërija dhe puna gjith’ e mbaruar, si do vetë Perëndija; [BN - 833]

Njëri tjatërinë doni, se kini gjithë një shpresë, të huajtë t’i mërgoni, q’e kanë me të pabesë; [BN - 836] Kini besë Perëndinë gjithë ç’jini shqipëtarë, Edhe mëmë Shqipërinë, si e pattë dhe më parë; [BN - 837] S’jini grekër’ as bullgarë as turq as tjatërë s’jini, jini fjeshtë shqipëtarë, pse gënjehi tek e dini? [BN - 838] Perëndija Shqipërinë e bëri për shqipëtarët, s’e bëri për djallëzinë, për të liqt’ e për kusarët; [BN - 839] Zot’i math vëndinë tuaj e bëri për ju të tërë, për fqinjë e për të huaj s’e ka bërë, s’e ka bërë. [BN - 840] Zoti kombet’i ka ndarë edhe gjuhëtë me kohë, pa u dha sy për të parë dhe mëndjenë që të njohë; [BN - 841]

Udha e shkronjave 77

Vdiq Naimi, Naim Beu, vate te zot i vërtetë! Qysh u nda nga mëmëdheu dhe iku e la për jetë? Andon Zako Çajupi [BN - 296]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Të lësh vëllanë s’ka thënë e të bësh vëlla një tjatrë, që s’ka as gjuhën’ as zënë, ta març e ta vësh në vatrë! [BN - 842]

Kshu thotë shpirt’ i uruar, nuk’ e harron Shqipërinë, se për atë ka lëftuar, i la nder’ e mirësinë. [BN - 851]

Po shtoni vëllazërinë, ecëni pas urtësisë, Madhojeni miqësinë, q’është udh’e Perëndisë; [BN - 843]

Po mos u trëmp, bëhu trime, Edhe ki durim e shpresë, E pa silli Zotit besë, Dhe kësaj fjalësë sime. [BN - 858]

Hapni sytë dhe punoni të gjithë për Shqipërinë, tjatërë gjë mos kërkoni, ajo e sjell mirësinë. [BN - 844]

E drejta vetë rrëfehet, e të miratë po njihen, çdo gjë në jetë çpërblehet, e gjësendi nukë lihet, [BN - 859]

Dashurin’ e mëmëdhethit dhe zogu s’e harron kurrë, që lëvrin në mest të gjethit e s’e lë folen’ e gurrë. [BN - 846]

Në doni që të shpëtojmë, çë të thot’ ajy të bëjmë, fjalën’ e tij ta dëgjojmë dhe kurrë të mos bëzëjmë. [BN - 860]

Për lirit të Shqipërisë, për shpëtimit të shqipëtarit po vjen ndihm’ e Perëndisë. q’i ep dritë punëmbarit. [BN - 847]

E i tha: “Edhe ti, o burrë! Mos, mos e nga Bolkathanë, se këto s’i bëmë kurrë; ne s’i kemi vrar’ barbarët, q’i kemi vënë në dorë, e të vrasëm shqipëtarët, të prishimë dy të gjorë! [BN - 861]

Po ju zini miqësinë, bëhi të zottë të rroni, të shpëtoni Shqipërinë paskëtaj të mbretëroni. [BN - 848] Kini besë miqësinë edhe ligë mirësitë, udhëzë vëllazërinë, urtësitë ndihm’ e dritë, [BN - 849] Zot’i math e i vërtetë do t’i apë Shqipërisë shpëtimn’ e lirinë vetë dhe dritën’ e njerëzisë”. [BN - 850]

Kush punon për mëmëdhenë atë Zoti e ka pranë, më një vënt me Skënderbenë s’e vë kurrë Ballabanë. [BN - 862] Kë të zësh ngoje më parë ng’ata burrat’ e vërtetë, q’ishin vërtet shqipëtarë, shokë s’kishinë ndë jetë! [BN - 863]

Shkolla shqipe

Vdiq Naimi, gjithë thonë, qani turq, qani kaurë! bilbil i gjuhës tonë s’do të dëgjohet më kurrë! Andon Zako Çajupi [BN - 297]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI I dhanë nder Shqipërisë, Mbajtnë dhe Tyrqinë’ e shkretë, oh! i dhanë shpirt Tyrqisë! ata trimat e vërtetë! [BN - 864]

Nga gjithë ç’kemi kënduar, Për të njohur vetëhenë, Kaqë gjë kemi mësuar, Të nderojmë mëmëdhenë. [BN - 894]

Trimërinë nuk e pshehnë, andaj e mbajtnë Tyrqin! dhe m’anët tjatërë ngrehnë mynxyrënë! Grekërinë! [BN - 865]

Se njerëzit gjithë vdesin, Por jeta s’mbetet e shkretë, Gjuha, Mëmëdheu mbesin Të patundurë përjetë. [BN - 895]

Mbajtnë plakën’ e pabesë! atë dhelprënë dinake! e nuk e lanë të vdesë! posi shtriga varfanjake. [BN - 866] Ngrehnë! popo! një myxyrë! në kufit të Shqipërisë! një dosë, kurvë të ndyrë! burimnë e ligësisë! [BN - 867]

Parajs’ e vërtetë vetë Është Mëmëdheu në jetë. [BN - 896] Se njerëzit gjithë vdesin, Por jeta s’mbetet e shkretë, Gjuha, Mëmëdheu mbesin Të patundurë përjetë. [BN - 904] Pa njeriu si të mësonet, më s’i ndahet djallëzisë. [BN - 905]

Këto bëri trimërija! se i ra pas marrëzisë, nuk’ish bashkë urtësija, q’i ep dritë trimërisë. [BN - 868]

Si të msojnë ligësitë, e të mirat t’i harrojnë, të çpikinë djallëzitë, pastaj të na mbretërojnë? [BN - 906]

Po edhe për Shqipërinë shqipëtarët’u përpoqnë, s’e harruan urtësinë, soje kurrë dorë s’hoqnë; [BN - 869]

Si të rriten nënë xgjedhë, nukë bënenë të lirë, pastaj s’e hedhëm dot ledhë, po mejtohi që sot mirë. [BN - 907]

Dhe për të huaj lëftuan edhe për vet’he u vranë, të tjera punë mbaruan dhe mëmëdhenë s’e lanë. [BN - 870] Po ka një kohë çdo punë, pa thënë Zot’i vërtetë, s’bëhete me të përdhunë, pema s’lëshon lul’ e fletë. [BN - 871]

Ata duhet të mësojnë, të bëhenë të vërtetë, të lëftojn’ e të gjykojnë pas nevojës që të jetë. [BN - 908]

Udha e shkronjave 79

Vdiq Naimi, që këndoi trimërinë, Skënderbenë; vdiq Naimi, që lëvdoi dhe nderoi mëmëdhenë! Andon Zako Çajupi [BN - 298]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI O malet e Shqipërisë, dhe ju, o lisat e gjatë, Fushat e gjera me lule që ju kam ndërmend dit’ e natë, Ju bregore bukuroshe e ju, lumenj të kulluar çuka, kodra, brinja, gërxhe e pyje të gjelbëruar! Do të këndoj bagëtinë që mbani ju e ushqeni, o vendëthit e bekuar, ju mendjen ma dëfreni. Ti Shqipëri, më jep nder, më jep emrin Shqipëtar, Zemrën ti ma gatove plot me dëshirë e me zjarr.

zëmrënë dhëmbja ma mbushi me helm e me hidhërime, pa më digjetë si prushi, e kam plot me mallëngjime, për motërat’ e për farët, për vëllezër’ e të tjerë, dhe për gjithë shqipëtarët, e për mëmëdhen’ e mjerë, aqë kam një mall të shumë për Shqipërit nat’ e ditë, sa s’kam as prehje as gjumë, më gjeti si çilimitë! [BN - 921]

Kur dëgjon zëthin e s’ëmës, qysh e lë qengji kopenë, blegërin dy a tri herë edhe ikën e merr dhenë dhe në i prefshin udhën njëzet e tridhjetë vetë e ta trembin ai s’kthehet po shkon në mes si shigjetë, ashtu edhe zemra ime më le këtu tek jam mua vjen me vrap e me dëshirë atje në viset e tua, tek buron ujët e ftohtë dhe fryn veriu në verë, tek mbin lulja me gaz shumë me bukuri e me erë, ky i fryn bariu xhurasë, tek kullosin bagëtia ku mërzen cjapi me zile, atje i kam mend e mia. Jam lark jush i dëshëruar, edhe s’e duronj dot mallë, Po s’e di si dua unë do t’u shoh një herë vallë? [BN - 919] Të munjam të fluturonja e të kishnjam krahë si ti! Me gas të math do t’i vinjam Shqipërisë brenda në gji. [BN - 920] Kam fort mall për Shqipërinë, për miq edhe për të njohur, e për gjithë njerëzinë, i kam lottë të pashtrohur; shumë kohë këtë herë shkoj pa marrë ndonjë kartë, zëmërn’ e ndjen fort të mjerë, edhe nga malli të zjarrtë; 80

Shkolla shqipe

Vdiq Naimi, po ç’të gjeti, o moj Shqipëri e mjerë! Vdiq Naimi, po kush mbeti? Si Naimi s’ka të tjerë. Andon Zako Çajupi [BN - 299]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Për Shqipërinë Ditët e mira Paskëtaj vinë, Shkoj errësira; [BN - 935] Se Shqipëtari E gjuh’ e tija Venë së mbari [BN - 936] Pa dituritë Dhe mbrothësija E mirësitë Dhe njerëzija, Do të burojnë, Nukë mënojnë. [BN - 937] Xbrit, pa xbrit, o e vërtetë! xbrit nga gjur’ i Perëndisë, jakë pakë tatëpjetë, t’u apç dritë njerëzisë. Ta mësojnë shqipëtarët ç’ish Shqipërija njëherë, ç’burra qen’ ata të parët, të dëgjuar’ e të ndjerë. [BN - 954] Me zemërë të gëzuar Dhe me gjithë shpirt uroni Zotërinjt’ e Zotëruar, Gjithë përnjëherë thoni: Rroft’ e qoftë Shqipërija! Dhe kombi e gjuha jonë! Lulëzoftë diturija! Edhe ndihmës paçim Zonë! [BN - 1011] O malet’ e Shqipërisë, që mbani kryet përpjetë,

Tëmerr e frikë përhapni! përpini qiejt e retë! [BN - 1021] Mbretëronte urtësia, paqa, kamja, nderi, shpresa, drejtësi e dashurija, miqësija besa-besa. [BN - 1022] Mëmëdhe, o jetëgjatë! për shpëtimthit tënd njëherë lëftoninë edhe gratë, e s’të lininë të mjerë. [BN - 1023] Në kurt kurrë Shqipërija nukë hyri, e në xgjedhë s’e ka shtënë Perëndija edhe nukë do ta hedhë, po kërkon emrin e vjetrë, dhe nderë që pat njëherë, e s’e kish nonjë vënt tjetrë, Zoti sërish do ta bjerë. [BN - 1024]

Udha e shkronjave 81

Vdiq Naimi, vdekje e shkretë, pse more të tillë burrë? I ndritë shpirti për jetë mos i vdektë nami kurrë! Andon Zako Çajupi [BN - 300]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Shpëndëra, hithëra, ferra Përsipër të kanë rënë, Dritënë ta kanë zënë, Me fletë shumë të gjera. [BN - 1033] Të kanë kallurë gjemba, Që të çpojn’ e të lëndojnë, Edhe gjaknë ta helmojnë, Që të lëvrin nëpër rrëmba. [BN - 1034] Dimër i math e me dëborë, Me të ftoht’ e me të ngritë, E me gjithë ligësitë, Të la të mjer’ e të gjorë. [BN - 1035] Ah! Ta xbriti bukurinë, Dhe gjëllimn’ e gjithë ç’kishte, Vdiqe, u trete, u prishe, Të thatë të shoh taninë! [BN - 1036] Ish në t’errët nat’ e ditë, gjë s’shihte e gjë s’dëgjonte, nukë shihte kurrë dritë, jetën të zez’ e shkonte! Ishin ca të mallëkuar, vinin rrotull n’errësirë, t’egër’ e të tmerruar, mundonjës e të pështirë! Këmbëxbathur, kërsinjthatë, e shumë të shëmëtuar, lakuriq e mjekrëgjatë, pa zëmrë në krahëruar; gjithë gërxhe kok’ e tyre nga rreckat e nga lëvaret, me fytyrë prej mynxyre, u vininë rreth të mjerët! Kishin nëpër breza thika, dhe ndër supa kordha vartur, t’i shihnje të merrte frika, ndjenje në zëmrë të mardhur! N’emërit të Perëndisë na’ të vënt të mallëkuar i faleshin djallëzisë 82

duke larë këmb’ e duar! [BN - 1037] Ish një komp i mallëkuar në gjuhët kish dhelpërinë, syn’ e kish të egërsuar, në zëmërt kish djallëzinë; ngado vij e kudo shkonte zin e gjëmën po shpinte, vriste, priste varfëronte, atje tek shkelte, bar s’mbinte; më nj’anë kishte fuqinë, gënjeshtrënë m’anët tjetrë, për të mbytur njerëzinë, bënej her’ ujk, herë dhelprë. [BN - 1038] Ç’u bë emr’ i Shqipërisë, dhe liri e saj e ndjerë? Ajo drit’ e Perëndisë vallë më s’vjen tjatrë herë? [BN - 1039] Ah! o jet’, e shkreta jetë! që s’qëndron më një, po ndrrohesh, je e rreme, s’j’e vërtetë, vet’e vete, pa ndryshohesh! e mëson njerin’ e mjerë të heqnjë e të duronjë, të ngrihetë e të bjerë, dhe të parat t’i harronjë. [BN - 1117] Ju priftërë mjekrë-gjatë! Q’u quan kombi uratë, Uratë e Perëndisë, Q’është drit’ e gjithësisë, Mund të bëhi të pa-besë Për të mirët të Moresë? Mund të lini Perëndinë? Dhe Krishtin’ e Shqipërinë? Edhe i fali Moresë? Q’është pa-fe e pa besë. [BN - 1119] Dhe ju hoxh’ e ju dervishë, Mos shihni Xhami e Kishë, Shkolla shqipe

I falem Naimit. Mitrush Kuteli

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Si Kisha ësht’ dhe Xhamija Tekdo është Perëndia. [BN - 1120] “Në mos ndihtë Perëndija, këtu janë dhelpëritë, rroft’ e qoftë pabesija, dhe djalli e djallëzitë!” [BN - 1121] E kish mbuluar fe-zija, njeriu s’e doj njerinë, mbretëronte e padija, nukë ishte si taninë. [BN - 1123] Shqipëtarëtë punojnë, gjith’ata kombet’ e shuar përpiqenë që t’i xgjojnë ng’ajy gjum’ i mallëkuar. [BN - 1124] Egërsir’, o egërsirë pse s’të lë lakmim’ i shkretë? Sa gjakëra ti ke pirë! do të rronjç vallë për jetë? [BN - 1139] Ish thënë vallë nga Zoti këjo punë e mallëkuar? [BN - 1140] TRADHËTARËT

Shokë! kemi në mest tënë Shum’armik’ e trathëtorë! Popo! mos u qoftë thënë! Veç që s’kanë gjë në dorë! [BN - 1143] Harruanë Mëmëdhenë! Dh’e lanë kombinë tënë E një tjatërë na gjenë! Popo! mos u qoftë thënë! [BN - 1144] Lanë Zonjën’ e lëvduar E zunë një kurvë shtrigë, Të ndyr’ e të mallëkuar, Të fëlliqur’ e të ligë! [BN - 1145] Lanë mëmëdhenë të çveshur Dhe mundohenë për botë, Pa dhe bota, duke qeshur, U thotë: mundohi kotë! [BN - 1146] Qysh u bënë Efialtë E nuk e njohin të mirën? Uthullën pandehin mjaltë Edhe dritë errësirën! [BN - 1147] Buk’ e Mëmëdheut i zëntë! Trathëtorët’ e pabesë! Dhe Zoti dërmën’ u dhëntë! Kurrë mos paçinë pjesë! [BN - 1148] Miqt’ armiq i kanë bërë, Armikëtë miq i zunë; Qysh janë fyell të tërë! Ç’është kjo e madhe punë! [BN - 1149] Fajn’ e math kur do ta njohin Njerëzit’ e mallëkuar? Dritënë pse nuk’ e shohin, Apo janë të verbuar? [BN - 1150] Janë së gjithash të marrë!

Udha e shkronjave 83

Të të bënin ty, donin, Shqipëri memece, Por ja, erdhi Naimi, Si yll mbi ty ecte. Ismail Kadare [BN - 285]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Dhe të liq me të vërtetë, Mëmëdheut bëjnë varrë, Po do të bienë vetë. [BN - 1151]

Të vërtetënë s’e dinë, Do të mundohenë shumë, Pastaj mentë do t’u vinë. [BN - 1159]

Se mbretëron e vërteta, S’del kurrë gënjeshtr’e shkretë, T’ish ashtu, qe prishur jeta, S’kish mbetur gjë e vërtetë. [BN - 1152]

Vëllazërin’ e harrojnë Dhe kombin’ e Mëmëdhenë Dhe armikëtë dëgjojnë Edhe s’dinë se ku venë! [BN - 1160]

Ata turpinë fitojnë, Nder’ e tyre posht’ e hedhin, Dhe armikëtë gëzojnë E në errësirët bredhin. [BN - 1153] Nuk’ është kurrë harruar Dh’e mira dh’e lig’ e shkretë Të gjitha janë paguar S’ka mbetur gjë në jetë. [BN - 1154] Lerini, pa do ta gjejnë, Të vërtetën do ta njohin, Se tani s’e dinë ç’bëjnë, Janë të verbër’ e s’shohin. [BN - 1155] Opopo! ç’turp kanë marrë! Janë bërë trathëtorë! Dhe s’janë më shqipëtarë, Se nga kombi hoqnë dorë! [BN - 1156] Me të huajnë u bënë! Me armikn’ e Shqipërisë! S’duanë gjuhënë tënë Armikëtë e Perëndisë! [BN - 1157] Ndiej’, o Zot, se nuk dinë Se ç’bëjnë, janë mahnitur, Rrahin të prishin shtëpinë; Pun’ e lig’edh’ e mërzitur! [BN - 1158] Të gjorët janë në gjumë,

Hiqni dorë, hiqni dorë! Mblithi mënt’ e turpërohi, Mos u bëni trathëtorë, Se pastaj do të pendohi! [BN - 1161] Dhe ca nga fletët e tua Me të huaja përzjerë, Sicila do të të bjerë, Dëmn’e vdekjenë pothua! [BN - 1198] Oh! Fletëtë që i rrite, Duke nxjerrë nga gjiri yt, T’u bënë si halë në syt! Pa m’u fishk’ e m’u drobite. [BN - 1199] O! sa qenë të gënjyer Ata që vuan për botë! Turp të math kanë rrëfyer, Punuanë fare kotë. [BN - 1200] Hiquni, o të pabesë! Se e zeza do t’u presë! [BN - 1201] “Perëndije s’pattët frikë? Ësht’ i lik e i pabesë kush tradhëton mëmëdhenë e kombinë, pa s’ka shpresë, se atë gjall’ nuk’ e lenë. Qysh u ndodhtë ju të marrë, ju bët’ armik kombin tuaj, tek ishitë shqipëtarë, përse u bëtë të huaj?” [BN - 1202] Mbreti u tha dhe ca fjalë,

Shkolla shqipe

Dorën e zbehtë Mbi ballë ta vuri, Të të hiqte zjarrllëkun Prej të sëmuri. Ismail Kadare [BN - 286]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI ata shum’ u mallëngjyen, pasdaj fajnë ua falë, se të gjorët’ u gënjyen, pa të vërtetën’ e njohnë, ng’ajo që bënë më parë, me gjithë zëmr’ u pendohnë dhe u bënë shqipëtarë. [BN - 1203] U lëshua përmbi mbrenë! se doj të bëhej mbret vetë! të përmbyste mëmëdhenë! mëndj’ e zez’, o mëndj’e shkretë! [BN - 1204] Lëfton vëllaj të vëllanë! godit t’ëmënë i biri! djali mund të vrasë t’anë! punë që s’e bën i miri. [BN - 1205] Po e kishinë gënjyer, të shkretënë errësirë dritë ja kishin rrëfyer dhe ligësinë të mirë! [BN - 1206] Vinte të goditte mbrenë! e të prishte Shqipërinë! të shkretonte mëmëdhenë! e gjettë më Perëndinë! [BN - 1207] Mjerë ai që i jep puthjen e tradhtis’ kombit të vet, Mëmëdheut dhe të birit të të lartit zot në qiell! Deri kur, o miq të dashur, do mundin këta të huaj Të na kthejnë ne në kafshë me atë shkopin e Çirçës? Deri kur për interesat e të tjerëve do të punojmë? Pse të tjerëve t’u shërbejë gjith’ kjo mendje e trimëri? Mjerë ne! Pse për të huajt kaq flijime e vetëmohim? [BN - 1209]

Ndaj meje është i gjallë gjithënjë ajy në jetë, që lëfton si trim me pallë, shpëton nder’ e bije vetë. [BN - 1215] Ata burra, që u vranë për nderthit të Shqipërisë, për ndert të lirisë ranë njerëzit’ e Perëndisë. [BN - 1236] Ata vëllezërit tanë, q’u vranë për Shqipërinë, emrë të pavdekur lanë, gjithë bota do t’i dinë. [BN - 1237] Qaj, Shqipëri, ata trima, që lan’ emërë për jetë, vanë posi vetëtima, U vranë për mëmëdhenë, për shpëtimt të Shqipërisë, për kombinë e për mbrenë, ndë udhët të Perëndisë. [BN - 1238]

Zoti dha një vetëtimë, i tërë qielli ndriti, një gjëmim, një kërcëllimë, malet’ e lart’ i tronditi, Oshëtimë dha Tomori, edhe zjar e flakë qiti, flaka qiellën mori, gjithësija vetëtiti. Këjo shenjë s’ish e pakë që dha Zoti mbi Tomorë, nxori zjarR dhe zë e flakë nga majatë me dëborë. [BN - 1280] O Shqipërië! gëzohu,

Udha e shkronjave 85

Etje, Etje, Kam etje, Po ku, ku është burimi? Dal jashtë, verbtas, kërkoj Takoj Naimin. Xhevahir Spahiu [BN - 289]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI se të erdhi prapë dita, lulëzohu, zbukurohu. të xbriti nga Zoti drita. Edhe juve, o të vdekur! merri ngaha ky gas pjesë, që shkuatë buzëpjekur, nd’atë jetë, paçi ndjesë. [BN - 1281] Erdhi si vera lirija edh’ e nderoj Shqipërinë, dha urdhërë Perëndija, pa e shpëtoj njerëzinë. [BN - 1282] Zokn’ e mjerë kur e vënë në kuvli, qysh varfërohet as ha as pi as nxjerr zënë, po unj kokën’ e mejtohet, si ajy, q’e kanë vënë në burk e në të këqija, ndë hekura duke shtënë, pa i digjet mushkërija, e kur shpëton nga kuvlija, qysh fluturon me gas shumë, i bëhetë zëmër’ e tija, q’e ka të butë si brumë, ashtu edhe Shqipërija anembanë u gëzua, dhe djalli e djallëzia u përmbys e u mërgua. [BN - 1283] Si shqerratë kur kërkojnë mëmatë me blegërimë, rreth e rrotullë vështrojnë, me një sy si vetëtimë, ashtu edhe Shqipërija po e kërkonte lirinë, pa ja fali Perëndija, i dha gjithë mirësinë. [BN - 1284]

gazi, kamja, dashurija, e vërteta miqësija. [BN - 1285] O liri e shenjtëruar! ëngjëlli i Perëndisë, erdhe me gëzim ndër duar, i dhe dritë Shqipërisë. [BN - 1286]

Zjarrin, pra, dhe le të digjet gjithë bota, anembanë! Po të jetë se humbasim ne atdhen’ e dashur tonin, Qielli le të përmbyset, me të edhe perënditë! [BN - 1296] Unë gjall’ e më të gjallë s’munt të bënem aq i gjorë, a e shihni këtë pallë? do të vdes me të në dorë! Se turpin e Shqipërisë s’e shoh dot me sy në jetë. [BN - 1311] A gjall’ e me nder të rrojmë, apo në luftë të vdesim, a mëmëdhenë shpëtojmë, a mbi të më të mos mbesim! Kështu the, o trim i vërtetë! q’e donje fort Shqipërinë, të ndrittë shpirti për jetë, qofsh bashkjë me Perëndinë! [BN - 1312] Për shpëtimt të Shqipërisë e kam gas e nder në jetë, ap fjalën ndaj Perëndisë s’pendohem dhe të mbes shkretë”. [BN - 1313] S’e kursenj për mëmëdhenë shpirtn’ e jetënë time,

U hoq nata, erdhi dita,

Shkolla shqipe

I dëgjoi djaloshi këngët, fjalët e dheut të ndritur, tok me qumështin e nënës gjuhën shqipe pati thithur. Xhevahir Spahiu [BN - 290]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI as vet’henë as shëndenë [BN - 1339] Shqipërin’ e njoh për trime. S’e kurseva për të tjerë gjaknë tim edhe fuqinë, qysh ta kursenj këtë herë për ju e për Shqipërinë! [BN - 1340] Të bëhemi gjithë ç’jemi shqipëtarë, një fëmijë, ndarje në mest të mos kemi, si mëm’, at’ e bir e bijë. [BN - 1341] Shqipëri, o jetëgjatë! Ty të kemi mëm’e atë, Dhe për ty do të luftojmë, Gjersa të të trashëgojmë. Për ty gjithë dit’ e natë Mejtohemi gjër’ e gjatë. [BN - 1342]

Mbarë bota flet për besën dhe për nderin e shqiptarëve, Për vetijat, vllazërimin, harmoninë, miqësinë, Dashurin’ afetarizmin, kombësinë, urtësinë, Trimërinë dhe kujdesin për të mirën e atdheut. Bota mbarë u njeh prirjen për liri, dituri, dritë. [BN - 1346] Kështu duke thënë mbreti dritësë ju afërua, si lumi kur del te deti, ra në të e u bashkua. [BN - 1347] Në dritët të Perëndisë ishte më nj’an’ e Vërteta, q’është shij’ e gjithësisë e me të mbahetë jeta, [BN - 1348] m’anët tjatrë Mirësija, bukurosheja bardhushe, pas asaj ishte e bija, Dashurija sylarushe, [BN - 1349] Pas asaj ish Urtësija në një front shumë të lartë, posi vetë Perëndija ndrinte posi top’ i artë; [BN - 1350] më tej ishte Miqësija, dhe bir’ i saj, Shpëtimi, dh’e motra Vëllazërija, pas atyre vij Gëzimi. [BN - 1351] Në mest ishte Diturija, që rrëfente Perëndinë, rreth e rrotull Gjithësija pshtetur’ ish mbi Diturinë. [BN - 1352] Mëndja, mëm’ e Diturisë,

Udha e shkronjave 87

Ato fjalë që t’i tha zemra, o bilbil, kumbojnë mes nesh; qysh fëmijë, “Mbaj vesh!, tha nëna, dhe babai më tha: “Mbaj vesh”! Xhevahir Spahiu [BN - 290]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI q’ish më shum’ e afëruar në dritët të Perëndisë, mbante peshënë nër duar; gjithë punët’ i peshonte, pa vajisur më nonj’anë, një dritë soje buronte e tregonte gjithë ç’janë. [BN - 1353] E drejta dhe Bjerëzija, të dyja pas soje rrinin, vashatë, që i ka bija, posi drita vetëtinin. [BN - 1354] Më pas ishte Trimërija, Sedra, Nderi, Turpi, Fati, Gazi, Prëhja, Mbarësija dhe Durimi jetëgjati. [BN - 1355] Pa në mes të një rrëmeti, q’ishte mbyturë në dritë, ndrinte më shumë Shëndeti dhe pas soje kish të titë. [BN - 1356] Më tej shumë Bukuroshe ishinë ndarë më shkallë, po Paqa, muntje të thoshe, mi të gjitha është ballë. [BN - 1357] Më vënt të lart’ish Lirija, e bijëz’ e Trimërisë, pas soje Fatbardhësija dhe Urat’ e Perëndisë. [BN - 1358] Pas asaj ish Vetëdija, ajo Frym’ e Shenjtëruar, q’e ka motërë Lirija e për çdo gjë’ shtë zotuar; mbante një masë të artë në dorëtë si dëborë, vështronte me sy të zjartë dhe kish hapurë krahrorë. [BN - 1359] Në kraht i rrinte Mëshira, 88

Dhëmbja, Dhënja, Ndjesa, Besa, me shumë shoqe të mira, edhe Dëshira e Shpresa. [BN - 1360] Pa ishte Shpirtmadhësija, Njoha, Hiri, Kupëtimi dhe Butësija, e bija, Qetësija e Dëgjimi. [BN - 1361] Në një shesh të lulëzuar ishin Vetijat’ e mira, me lulezë nëpër duar, bukurosh’ e të pavdira. [BN - 1362] Mbreti trim i urtësisë vu re mir’ e po vështronte dritëzën’ e Perëndisë, dhe zën’ e Zotit dëgjonte. Ajo ish Parajsa vetë, ishte drit’ e Perëndisë, drit’ e Zotit të vërtetë, e shpirtit të gjithësisë. [BN - 1363] Duartë në krahëruar i kishte lidhurë mbreti, në çudi e i gëzuar dhe më vënt si shtyllë mbeti. Kur hyn bilbili ndë verë nër trëndafil’ e gëzohet, hump në bukuri e n’erë, qysh digjet’ e përvëlohet! N’atë shtatë ish dhe mbreti, kur ëngjëll’ i Urtësisë erdhi me vrrap edh’ e gjeti në dritët të Perëndisë, dhe i ra përpara mbretit, nëpër dritët duke shkuar e nëpër mest të rrëmetit me zëmërë të gëzuar;

Shkolla shqipe

Futi brenda kraharorit thuaj, siç themi ne ngaherë që kur lindim, gjersa vdesim: “Ti, Shqipëri, më jep nder!...” Xhevahir Spahiu [BN - 290]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI panë të gjithë të Mirët të urtët’ e të pavdirët në dritët të Perëndisë nga rrëmet’ i njerëzisë. [BN - 1364] E pyet ëngjëllin mbreti, i thot’ ëngjëll’ i uruar, me zë t’ëmbëlë së qeti e përqark duke vështuar: “Ç’janë gjithë këta vallë, që kanë dalë në dritë, e kanë rënë në ballë duke bërë mirësitë?” [BN - 1365] Tha: “Këta janë përpjekur për shpëtimit të njerëzisë, e të tëra kanë vdekur në udhët të Perëndisë. [BN - 1366] Pa më tej sheh ca të tjerë? Kanë qenë të vërtetë, shpirtmbëdhenj, zëmërgjërë, pa të keq’ e pa të metë. [BN - 1367] Këta gjithë janë vrarë dhe kanë hequr në jetë, e ranë dëshmimëtarë për një fjalë të vërtetë. [BN - 1368] Të tjerët kanë vuar për të dhënë mënjes dritë edhe për të lartësuar diturit’ e mirësitë. [BN - 1369] E sheh atë varkn’ e gjatë? Janë njerës të uruar, që s’kanë fare mëkatë, posi ergjënd’ i kulluar. [BN - 1370] Pa ata përtej, që ndrijnë

e janë gjithë në dritë, posi ylli vetëtijnë, janë përpjekur një ditë për shpëtimthit të lirisë, për shpëtimt të mëmëdheut, për nderthit të njerëzisë”. [BN - 1371] Kështu i tha Skënderbeut. “Lan”, i tha, “emrë për jetë, i dhanë nder njerëzisë, qenë trima të vërtetë, janë të bijt’ e Lirisë”. [BN - 1372] Kshtu i tha, pa më tej vanë, nëpër mest të Bukurisë, një rremet të shumë panë në dritët të Perëndisë. [BN - 1373] “Ishin pleq, të rinj, gra, burra edhe gjithë foshnjërija, q’i kish shkuarë nga ura zëmr’ e bardh’ e mirësija. [BN - 1374] Qen’ ata që kishin vuar, po kishin pasur durime, kurrë nuk kishin mpshuar, s’kishin thënë mallkime. [BN - 1375] Kishin hequr të këqija, po i kishinë duruar, s’u qanë nga Perëndija, nuk ishinë zëmëruar; [BN - 1376] erdhë me zëmrë të qetë dhe të bardh’ e të qëruar, te Zot’ i math i vërtetë, gjë të keqe pa punuar. [BN - 1377] Pa i ndihnë varfërisë me gjithë fuqinë që patnë, s’i bënë dëm njerëzisë, ndaj e gjetnë këtu fatnë; [BN - 1378] nderë kurrë nuk’ e lyen,

Udha e shkronjave 89

Etje, Etje, Kam etje, Po ku, ku është burimi? Dal jashtë, verbtas, kërkoj Takoj Naimin. Xhevahir Spahiu [BN - 289]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI as udhën e perëndisë, gjën’ e botës s’e rrëmbyen, i qenë miq njerëzisë; [BN - 1379]

i thell’ e i trumbulluar dhe zëmath e valëshumë, i gjer’ e i tëmerruar! [BN - 1387]

Fjalënë kurrë s’e kthyen, s’e lanë vëllazërinë, s’shanë, s’vodhë e s’gënjyen, s’e harruan Perëndinë; [BN - 1380]

Veç ëngjëllit t’Urtësisë, tjatrë s’e heth atë lumë, është lum’ i marëzisë, papo rrëmben njerës shumë! [BN - 1388]

s’rrahnë, s’vran’, s’kallëzuan e s’ju qasnë dhelpërisë, nga e drejta s’u mërguan, bes’i prunë Perëndisë; [BN - 1381]

Përtej lumit ish një tërë, s’ish as e lig’ as e mirë, as Parrajsë, as Skëterrë, as me gas, as e pështirë; [BN - 1389]

nuk’ u ndanë mirësije dhe në hoqnë keq në jetë, s’u larguan Perëndije, qenë gjithë të vërtetë. [BN - 1382]

dhe rrëmet’i njerëzisë, q’ish i shum’ e i përzjerë, posi tuf’ e bagëtisë as fatmir’ ish as i mjerë. [BN - 1390]

Zëmrë kurrë s’kanë thyer, besë kishin njerëzinë, ligësi s’kanë rrëfyer, po gjithënjë mirësinë; [BN - 1383]

Më tej ish një tjetrë lumë, ishte lum’ i ligësisë! trumbull e i ndyrë shumë! ishte faj’ i njerëzisë! [BN - 1391]

miqësin’ e dashurinë lig’ i kishinë në jetë, u bënë me Perëndinë, pandaj nukë mbenë shkretë. [BN - 1384]

Oh! sa ish i zi i shkreti! popo! ç’punon njerëzija! ishte bërë posi deti! na shpëtoftë Perëndija [BN - 1392]

Se besë e Perëndisë është vetëm Mirësija, q’i duhet njerëzisë, pa e do dhe Perëndija”. [BN - 1385] Engjëlli i Urtësisë këto fjalë duke thënë bashkë me mbretthinë tënë. Pasdaj për dore e more mbrenë ëngjëlli me besë, jashtë rremetit e nxorri dhe hapi me vrrap një lesë. [BN - 1386]

Të dy tatëpjetë rrodhë, Engjëlli me Skënderbenë, e përtej lumit u hodhë dhe ati vahnë ja gjenë. [BN - 1393] Atje tej ishte Skëterra! një shkëmp e një shkretëtirë! njerëzitë bërë derra! futurë në errësirë! [BN - 1394] I kishte shpënë Vetija

Ca më tej ishte një lumë 90

Shkolla shqipe

Shpirti i dlirë, tungjatjeta, Një stërnip të përshëndet Ti, o tempull me dy veta Një shenjtor e një poet. Pano Taçi [BN - 304]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI n’atë vënt të mallëkuar! se i gjykoj Vetëdija, pa i prua për të munduar, [BN - 1395]

përpara e kishin vënë, ish mynxyr’ e madh’ e gjëmë! një rremet pas i kish rënë. [BN - 1401]

Foshnja kur i qaset lumit, gjëmimnë duke dëgjuar, dhe dritën’ i sheh Zëshumit, qysh mbetet’i tëmerruar? Ashtu n’atë vënt dhe mbreti, kur pa gjith’ atë mynxyrë, si i mahniturë mbeti, s’i mbet gjyrë mbi fytyrë! [BN - 1396]

Çquante në mest e Rremja, E fëlliqura dh’e Ndyra, pasdaj vinte Thash’e themja, pas atyre ish Myxyra! [BN - 1402]

N’errësirëtë ndë ballë ishte vetë Ligësija! kish zënë pej dorë Djallë! dhe pas syresh Djallëzija! [BN - 1397] Djalli vet’i mallëkuar nd’errësirët mbretëronte! ishte shum’ i mallëkuar ta shihnje të tëmerronte! [BN - 1398] Më nj’an’ ish Makutërija, m’anët tjatrë Lakëmimi, në mest ishte Babëzija, Dëmi, Viedhja, Kallëzimi! Zihja, Sharja, Vrasja, Presja, Ngrënjë, Rrahja, Zëmërimi, Gënjeshtëra, Prishja, Ndesja, Brenga, Nëma, Mallëkimi. [BN - 1399] Vrasj’ e shkret’ e tëmerruar! mbytyrë në gjak e tërë! kërcuren e mallëkuar Djalli vet’ e kishte bërë! [BN - 1400] Më tej ishte mizërija, që rroitte posi mbleta ish në ballë e Padija, e zezë si sterr’ e shkreta! Atë gjithë kishin mëmë!

Më pas ishin Shtrigëritë, dhe të gjitha të Këqijat, Mëritë e Pabesitë, I Paudhi me të Bijat! [BN - 1403] Pas atyre ish Nakari, i mërzitur’ e i qarë, i ligu e i çpërlari me një fytyrë të vrarë; rrinte si i turpëruar, ishte nxir’ e ishte tharë, syn’ e kish të sgurdulluar, në mundim të math kish rarë. [BN - 1404] Pas tufës së ligësisë, q’ishte posi mizërija, ish rremet’ i njerëzisë, që kish bërë të këqija. [BN - 1405] Popo! ç’hiqninë të mjerët n’atë vent të mallëkuar! në Skëterrëtë, në t’errët! nga drita shumë mërguar! [BN - 1406] Ligësisë pas i ranë, pa i shpu ndë errësirë, se të liqtë shpëtim s’kanë, kurrë s’shohënë të mirë! [BN - 1407] Shpirt’ i ndyrë’ e zëmr’ e lyer

Udha e shkronjave 91

Vështroj tej edhe përhumb, Nëpër tis të poezisë. Ti më rri si një pëllumb Në altar të pavdekësisë. Pano Taçi [BN - 305]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI i kishin shëmëtuar. fytyra u ishte kthyer, njerëzija u kish shkuar! [BN - 1408]

kafshët’ i kanë munduar, nukë bënë gjë të mirë, s’patnë zëmrë të qëruar; [BN - 1415]

Pa ishinë bërë derra! ujqër’ e arrinj e dosa! gjëmba, hithra, shkarpa, ferra! breshka, grera, bretëkosa! [BN - 1409]

fjalënë e kanë thyer e s’kanë mbajturë besë, kanë rrejtur’ e gënjyer, andaj Zoti s’u dha pjesë. [BN - 1416]

Njeriu kur humbet nderë, le mënjanë njerëzinë, shëmbëllen vërtet me derrë dhe m’ujkun e më arinë. [BN - 1410]

Ca i pru makutërija e të tjerëtë kurcimi, ca nakari e zilija dhe ca dëmi e mundimi. [BN - 1417]

Duke parë këta mbreti në aqë shumë mundime, durim në zëmrë s’i mbeti, ndonëse e kishte trime. [BN - 1411]

I sheh ata që mundohen? S’rrëfehetë ç’kanë bërë! dit’ e natë përvëlohen! se qenë të liq të tërë! [BN - 1418]

Oh! moj e shkreta mëkatë! të gjorëtë ç’i mundonje, n’idhërime dit’ e natë i mbanj’ e nuk’ i lëshonje! [BN - 1412]

Pa shih atë plakën shtrigë! si heq brengë dhe mundime! se ka qënë shum’ e ligë, andaj ra ndë idhërime. [BN - 1419]

Në mest të gjithë rremetit, q’ishte brenda në Skëterrët, Ëngjëlli i thotë mbretit: “A i sheh këta të mjerët? Jan’ ata, që kanë vrarë! e kanë mbyllurë derë! dhe kanë rrahur’ e sharë! andaj erdhë në Skëterrë! Perëndi s’kanë kujtuar! pa kanë prishurë punë, njerëzin’ e kanë shuar, kanë qënë të përdhunë! [BN - 1413]

U bënë shokë me djallë! s’patnë turp, të turpërohen, pa hoqnë dhe më të gjallë, edhe tani po mundohen! [BN - 1420] Harruanë Perëndinë, zunë djall’ e djallëzitë, punuanë ligësinë, pa kurrë s’shohënë dritë!” [BN - 1421]

Nuk’ i ndihnë varfërisë, ndonëse patnë fuqinë, i qen’ armik njerëzisë, kanë bërë ligësinë. [BN - 1414] s’kanë pasur mëshirë, 92

Kështu tha Ëngjëlli vetë, pa duallë duke shkuar të dy me mbren e vërtetë ng’ajy vent i mallëkuar. [BN - 1422] Oh! moj marrëzi e shkretë!

Shkolla shqipe

Marr lexoj ungjillin tënd, Thyej gjunjët mëkatarë, Edhe ndjej se përnjëmënd Vishem e pastrohem ar. Pano Taçi [BN - 306]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI ç’je e lig e’shum’e ndyrë: të shoftë Zotth’i vërtetë! s’e ç’bije dëm e myxyrë! [BN - 1423]

edhe do t’epenë vetë, pse të vritet njerëzija pa nevojë të vërtetë?” [BN - 1435]

Lakëmim! o nëmëshumë! se ç’e bën ari njerinë! edhe ti nakar! o lumë! e gjeçi më Perëndinë! [BN - 1424]

Pasdaj më gjuhët të trashë i tha: “Rri, prëhu, qetohu, e mos ki keq, Asim pashë, po mer shënden’ e shërohu: mos u trëmp e mos ki frikë, se të falurit s’i vrasim kurr’ e s’i kemi armikë, si miqthitë tan’ i qasim; ne shqiptarëtë themi: “Kryet e falurë s’pritet’, dhe më këtë fjalë jemi, njeriu i zënë s’vritet; rri i lir’ e i çpenguar, sikur je në shtëpit tënde, se gjë s’ke për të pësuar se të jesh nër këto vënde.” [BN - 1436]

Njeriu le njerëzinë, edhe xgjedh makutërinë mer të ligën, le të mirën le dritën, merr errësirën. [BN - 1432] po fuqi e gjë e shkretë çdo punë e muntkan në jetë dh’e drejta edh’e vërteta mbetkanë fare të shkreta, paska fuqi djallëzia, sa s’e muntka urtësija, të gjithë nuk e durojmë [BN - 1433]

Ty, o lakëmim i shkretë, Të shoftë Zotth’i vërtetë! [BN - 1437] .... Mbreti u tha: “Le të shkojnë, janë mjaft këta që mbenë, gjëkundi mos i ndalojnë, lëshojini, le të venë.” Këta shumë u gëzuan e mbretit burrë ju falë, të gjorëtë me gas shkuan, duke thënë këto fjalë: “Vallë ëngjëllë të jetë me këtë zemrë të mirë, apo Zoti i vërtetë i fali kaqë mëshirë?” [BN - 1434]

O njerëzit’ e vërtetë: u qofsha falë për jetë! [BN - 1438] në prehje, tek Perëndija do të vejë mirësia ligësija në skëterrë do të vejë e do të bjerë. [BN - 1439] Do t’i lutem Perëndisë t’u ap udhën e lirisë e t’u heqë djallëzitë, t’u sjellë mëndje dhe dritë.[BN - 1440]

Mbreti u tha: “S’është mbarë që ta marrim e të shkojmë, se ka brenda shqipëtarë, s’më ka ënda t’i lëftojmë; ata do t’i marr’ urija Udha e shkronjave 93

Brenda vetes ndjej një himn, Te qiriri yt bëj rit Ç’tmerr që kam shenjti Naim, Fjala jote ma bën dritë. Pano Taçi [BN - 307]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Mbahu ti, o zëmra ime, që shkel tek do e je trime, thuaj si thoshin qëmoti, nga Zoti prapë tek Zoti, [BN - 1557] Krahë shpirti ... i lyp vdekjes pa pushim. Që të vij te ti, moj motër, fluturim, Që të t’gjej në qiell të lumtur e të qetë Në mes dritës, pranë Zotit të vërtetë. [BN - 1559] Të vdekurit t’i qajmë, Nga shpirti të mos i ndajmë, Po mos me zë e me kujë, Me kësish farë rrëmujë, Me vaj e me ulërimë, E me shumë kërcëllimë; Po me lot vetëm të qajmë, Dhe me zëmrë zi të mbajmë; [BN - 1560] Vashën vërtet e mbuluan, po shpirt’ i saj në qiej shkoj, Hapi krahëthit e lehtë, në hapësirët fluturoj, Bukuri e saj u përzje me bukurizët të prillit, Me fjalëzët të bilbilit, me erët të trëndafilit; Gjësendi s’humbetë kurrë, e gjë s’vdes me të vërtetë, Mase ndryshohenë pak, pa janë në këtë jetë, As shtohet, as pakësohet, as prishetë gjithësija, Vdesën e ngjallenë prapë si gjith’ edhe njerëzija. Këtu janë gjithë ç’janë, e gjithë ç’gjë mund të jetë, Ëngjëllitë, perënditë dhe ajy Zot i vërtetë! Se një trup e një shpirt është gjithësija, që s’ka anë, Të gjallë edhe të vdekur, gjithë brenda në të janë. [BN - 1561] Se Zoti i math i vërtetë Na fali lottë në jetë, Që ta nxjerrim hidhërimnë, Edhe zjarr e mallingjimnë. [BN - 1562] Po sa keq që në mes urë s’mund të hidhet Që i gjalli me të vdekurin të lidhet. [BN - 1563] Trimi nukë mundet nga mundimi ata vanë n’atë jetë, 94

te Zot’i math i vërtetë, u poqnë me Perëndinë, [BN - 1565] Në qiej fluturuan, te Zot’ i vërtetë shkuan. [BN - 1566] Kish kënduar gjel’i parë, po këndonte gjel’ i dytë, buz’ e shkretë i ish tharë, po kur hapi të dy sytë! “Djemtë!” tha dhe psherëtiti, dhe rreth e rrotull shikojti, sytë përpjetë i ngriti, pa e la jetën’ e shojti! E! po përse Perëndija mbretëreshës’ i dha vallë kaqë shumë të këqija? I pati shkruar në ballë? Mëngjezi e gjeti të vdekur, posi një thëngjill të shuar, ftohur’ e bërë si hekur, edhe tretur’ e kulluar; dukej brenga, që kish hequr, në buzët të përzhëlitur, dhëmbj’e zemrës’i kish mbetur mbi syt, q’i ishte venitur! Jeta kërkon ta mundonjë, po vdekja s’e lë njerinë, papo i vjen ta shpëtonjë, dhe s’ja dinë mirësinë! Më nestrët hapnë dëborën, edhe mihnë dhen’ e shkretë, e vunë në varrt të gjorën, e mbaroj të zezën jetë! Vashatë mbenë pa mëmë, dhe pa vëlla e pa atë, u erth gjëmë përmi gjëmë, dit’ e tyre u bë natë! [BN - 1586]

O mëma jon’ e vërtetë! Shkolla shqipe

Si në ëndrra feks e ndizet, Toka amë siç qe një herë, Presim ne sërish të ngjizet, Katër copash ç’e kanë prerë. Pano Taçi [BN - 308]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI të qofshim falë për jetë! ç’zemërë të bardhë pate! Të keqen e baltës s’ate! [BN - 1668] Mbreti rrij me mbretëreshën me një dashuri të zjartë, dh’e vështronte pëllumbeshën q’ishte posi moll’ e artë. Ra në dett të bukurisë, mëndjenë vala ja mori, ju afrua Perëndisë, se vala atje e nxori. [BN - 1831] Shumë herë bukuria e ngre njerinë përpjetë, e shpije te Perëndija, i rrëfen Zotn’ e vërtetë. [BN - 1832] Mëndja kishte fluturuar me krahë të lehtë shumë, Skënderbeu ish qetuar as xgjuar’ ish as në gjumë. [BN - 1833] Nëpër mest të gjithësisë duke ikurë si lumë, pa dritën’ e Perëndisë, drit’ e madh’ e shum’ e shumë! [BN - 1834]

Perëndin’ e gjithësisë, q’është vetë bukurija. [BN - 1835] Bukuri pa funt, pa anë dhe për jetë e pashuar, brënda në të gjithë ç’janë dhe soje kanë buruar. Duke parë këtë dritë mëndj’ e thell’ e shum’ e xgjuar, fare faqez’ atë ditë, pa kurrë s’i ish mërguar, gjeti burimn’ e vërtetë, që del soje gjithësija, dhe gjithësija ‘shtë vetë, vetë fjeshtë Perëndija. [BN - 1836] “O Bukurija pa anë! o burim’ i mirësisë! gjithë ty të kemi pranë! je afërë njerëzisë”. [BN - 1837] Do të vdisnja me shumë gas, Të paskësha pakë shpresë, Se do të thuash ti më pas: Vdiq, për mua, pastë ndjesë! [BN - 1872]

Bukurin’ e Perëndisë, që ndrin soje gjithësija,

Udha e shkronjave 95

Nuk ndez qiri në çast trishtimi, Kur errësira më pushton, Dhe them “gjersa jeton Naimi Këtu qiriri i tij mjafton”... Dritëro Agolli [BN - 282]

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

Fjalë të urta nga Sami Frashëri Atdheu është trashëguesi i vërtetë i njeriut, madje edhe eshtrat e tij mbeten atdheut. Është i marrë njeriu që nuk lë trashëgimi për atdheun, për të cilin edhe kur të jetë duke dhënë shpirt të mos shkrijë gjithçka, sepse atdheu nuk e harron mirësinë që i bëhet, ndërsa trashëgimtari, pasi të shtjerë në dorë trashëgiminë, ndodh që ta mallkojë të zotin e saj. Posa të fillojnë të shkëlqejnë doket e mira të një kombi që është duke u zhdukur e që kanë filluar të zënë ndryshk, shfaqen menjëherë heronjtë, të cilët e ngjallin kombin si për mrekulli. T’i ndalosh me anë të forcës zakonet e liga të kombit, do të thotë t’i shpallësh luftë atij. Gjëja që nevojitet është të ngresh kombin në një shkallë të atillë që të heqë dorë vetë nga zakonet e liga. Në kohën tonë, të gjithë po merren me politikë; kjo punë ka bërë që të rinjtë të harrojnë zbavitjet e tyre, pleqtë të harrojnë hallet e tyre, gratë të harrojnë qeverisjen e shtëpisë, ndërsa mjekët të harrojnë mjekimin dhe shërimin e të sëmurëve. Frika dhe kujdesi i tepruar e shtojnë shqetësimin; kush nuk i jep rëndësi merakut, arrin ta largojë atë. Atdheu edhe po u la në dorë të një qeverie të ligë, edhe po u shpërfill, pëson fatkeqësi të shum96

ta, po nuk e humb shpresën se më në fund do të shpëtojë, por premtimet e të huajve dhe mbrojtja që ata mund të ofrojnë, gjithmonë sipas interesave të tyre, e zhdukin atdheun përgjithmonë. Sado i pafuqishëm të jetë opinioni publik, prapëseprapë është i aftë të frikësojë tiraninë. Ky është shkaku që një qeverisje mizore, në pamundësi për të shkatërruar dhe zhdukur një opinion publik kundërshtar, përpiqet ta mashtrojë atë dhe ta vërë në gjumë me dhelpëri. Opinioni publik edhe pse në pamje të parë mund të duket i dobët, në të vërtetë është shumë më i fortë nga sa duket dhe është i aftë të shkatërrojë çdo forcë materiale. Asnjë ligj nuk mund ta sundojë opinionin publik. Vetëm ai nuk mund të mposhtet me anë të ligjit. Nuk mund të jetë i mirë morali vetjak i çdo qytetari, kur është shprishur morali i përgjithshëm i popullit. Trazimet dhe rebelimet e brendshme të një shteti i ngjajnë një dhimbje koke dhe përzierjes së stomakut; ndërsa ndërhyrja e jashtme është si plaga e shkaktuar nga një plumb i rrezikshëm. Krenaria ka shkaktuar prishjen e shumë shteteve dhe kombeve. Qeverisja e racës njerëzore me anë të edukimit, është shumë më e lehtë se qeverisja me anë të ligjit. Shkolla shqipe

Unë e çmova si ju dhe pas gjurmëve ndoqa Naimin, Ai ma pushtoi dikur si Shenjti shpirtin tim dhe mendimin. Dritëro Agolli

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

Ashtu si njeriu përbëhet nga shpirti dhe jo nga forma, edhe kombi përbëhet jo thjesht nga individë të veçantë, por nga opinioni publik. Një popull që nuk ka opinion publik, nuk mund të bëjë pjesë në familjen e kombeve të qytetëruara. Ajo që e bën të lumtur një komb, nuk është vetëm mendja dhe zotësia e udhëheqësit të tij, por kryesisht janë morali dhe natyra e tij. Shthurja është një lumë i rrëmbyer që ecën midis popujve dhe i rrëmben popujt që janë mbrojtur me muret e një morali të mirë dhe me anën e një administrimi të mirë i dërgon nëpër grykëderdhje pranë detit ku ato janë të paracaktuar të mbyeten. Ai që është i ngarkuar me një shërbim publik, s’ka nevojë të ketë mençuri dhe zotësi të jashtëzakonshme për të bërë që publiku të përfitojë nga shërbimi i tij. Dëshira dhe këmbëngulja mund të kryejnë punë që nuk mund t’i kryejë mençuria dhe zotësia. Detyra e parë e qeverisë është të shmangë padrejtësitë që bëhen nëpër gjykata. Rreptësia e përdorur në edukim, shtyp shpirtërisht njeriun që edukohet. Virtytet forcohen nga të mirat që kanë sjellë. Besimi tek njëri-tjetri është hallka e besimit të ndërsjelltë, që farkëton besëlidhjen e një populli.

Gjykatësi që nuk i ndëshkon fajtorët, mund të quhet i pakujdesshëm, por një gjykatës që ndëshkon të pafajshmit, është një kriminel i vërtetë. Gjaku i njerëzve është prodhim i atdheut të tyre, prandaj është e drejtë e atdheut të tyre. Ka në

shumë klerikë në popullin t’i

botë që e neveritet

bëjfeja.

Shumica e atyre njerëzve që nuk vlejnë për asnjë punë në botë, për t’u ngushëlluar, bëhen fetarë. Në këtë botë janë fare të pakta veprat që kryhen për t’i shërbyer atdheut dhe njerëzimit. Njerëzit janë skllevër të interesave personalë. Edhe sakrificat për hir të atdheut bëhen ngaqë interesat personalë, në të shumtën e rasteve, janë të lidhur me interesat e atdheut. Janë të paktë ata që dëshirojnë të bëhen të fortë dhe të fitojnë ndikim për t’i shërbyer shoqërisë. Shumë njerëz dëshirojnë të bëhen të fortë dhe me ndikim vetëm për t’u rënë në qafë dhe për të nënshtruar të tjerët. Secili është i detyruar t’i shërbejë atdheut të tij pa shpërblim. Nuk është për t’u qortuar ai që i shërben atdheut të tij dhe shpërblehet, por s’ka poshtërsi më të madhe se të rrezikosh atdheun për interesa personalë. Njerëzit e shkencës janë vëllezër edhe sikur t’u përkasin dy kombeve armiq.

Udha e shkronjave 97

Ky za i përvajshëm, andaj tui flutrue, malet e Shqypnis tek e tek depërtoi, -Naim Beg Frashëri ai që ka nderue, Shqypnin.... ka vdekun, e shqyptart mjeroi!

Filip Shiroka

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

Atdheu është trashëguesi i vërtetë i njeriut, madje edhe eshtrat e tij mbeten atdheut. Është i marrë njeriu që nuk lë trashëgimi për atdheun, për të cilin edhe kur të jetë duke dhënë shpirt të mos shkrijë gjithçka, sepse atdheu nuk e harron mirësinë që i bëhet, ndërsa trashëgimtari, pasi të shtjerë në dorë trashëgiminë, ndodh që ta mallkojë të zotin e saj. Posa të fillojnë të shkëlqejnë doket e mira të një kombi që është duke u zhdukur e që kanë filluar të zënë ndryshk, shfaqen menjëherë heronjtë, të cilët e ngjallin kombin si për mrekulli. T’i ndalosh me anë të forcës zakonet e liga të kombit, do të thotë t’i shpallësh luftë atij. Gjëja që nevojitet është të ngresh kombin në një shkallë të atillë që të heqë dorë vetë nga zakonet e liga. Në kohën tonë, të gjithë po merren me politikë; kjo punë ka bërë që të rinjtë të harrojnë zbavitjet e tyre, pleqtë të harrojnë hallet e tyre, gratë të harrojnë qeverisjen e shtëpisë, ndërsa mjekët të harrojnë mjekimin dhe shërimin e të sëmurëve. Frika dhe kujdesi i tepruar e shtojnë shqetësimin; kush nuk i jep rëndësi merakut, arrin ta largojë atë. Atdheu edhe po u la në dorë të një qeverie të ligë, edhe po u shpërfill, pëson fatkeqësi të shum98

L’kund prej ktij zanit të helmuem, Shqypnia, Zij e vesh e kryet me pëlhur të zez mloi; qan me lot, si qan nji nanë q’i vdes fmia: - Naim Beg, tha, vdeka yte m’shëmtoi.

Filip Shiroka

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

Fjalë të urta nga Sami Frashëri Ashtu si njeriu përbëhet nga shpirti dhe jo nga forma, edhe kombi përbëhet jo thjesht nga individë të veçantë, por nga opinioni publik. Një popull që nuk ka opinion publik, nuk mund të bëjë pjesë në familjen e kombeve të qytetëruara. Ajo që e bën të lumtur një komb, nuk është vetëm mendja dhe zotësia e udhëheqësit të tij, por kryesisht janë morali dhe natyra e tij. Shthurja është një lumë i rrëmbyer që ecën midis popujve dhe i rrëmben popujt që janë mbrojtur me muret e një morali të mirë dhe me anën e një administrimi të mirë i dërgon nëpër grykëderdhje pranë detit ku ato janë të paracaktuar të mbyeten. Ai që është i ngarkuar me një shërbim publik, s’ka nevojë të ketë mençuri dhe zotësi të jashtëzakonshme për të bërë që publiku të përfitojë nga shërbimi i tij. Dëshira dhe këmbëngulja mund të kryejnë punë që nuk mund t’i kryejë mençuria dhe zotësia. Detyra e parë e qeverisë është të shmangë padrejtësitë që bëhen nëpër gjykata. Rreptësia e përdorur në edukim, shtyp shpirtërisht njeriun që edukohet. Virtytet forcohen nga të mirat që kanë sjellë. Besimi tek njëri-tjetri është hallka e besimit të ndërsjelltë, që farkëton besëlidhjen e një populli.

shumë klerikë në popullin t’i

botë që e neveritet

bëjfeja.

Udha e shkronjave 99

BILBIL I VENDEVE TË MIA Ku peshon më shumë guri, ku s’ka të vdekurë burri, more Naim Shqipëria?

Lefter Çipa

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

Fjalë të urta nga Sami Frashëri Arsimi dhe qytetërimi largojnë armiqësitë midis kombeve. Kombet e qytetëruara e çmojnë edhe meritën e kombeve të tjera. Kombet e egra, njerëzit që nuk janë të kombësisë së tyre i shikojnë si shtazë ose si egërsira.

Në kohët e lashta, gjykatësit ishin shpata pa mill dhe e trembnin anën që s’kishte të drejtë, ndërsa tani ata janë mille pa shpata, që kërkojnë të mbushen me ar.

Edukimi nuk është për ta zhveshur njeriun nga natyra e tij, po për ta ushquer moralin që ndodhet brenda natyrës së tij.

Detyrat njerëzore janë një barrë e rëndë. Sjellja e keqe është një moçal i madh. Për të nxjerrë në breg këtë barrë nga një moçal i tillë, duhet të ecësh drejt pa shikuar në të djathtë dhe në të majtë.

Kush jepet me tepri pas mirëqënies, pronës dhe pasurisë së tij, nuk mund të jetë mik besnik i askujt, sepse dashuria dhe besnikëria farkëtohen nga rreziqet në të cilat për hir të miqësisë, njeriu sakrifikon jo vetëm pasurinë, por edhe shpirtin.

Morali i mirë është lumturia më e vërtetë dhe më e qëndrueshme në këtë botë. Njeriu me moral të lartë është i lumtur në çdo çast, ndërsa njeriu me moral të ulët dhe me vese kurrë nuk shpëton nga fatkeqësia.

Ashtu si çdo pemë që e ka shijen e saj në një kohë të caktuar, edhe veprimet e njeriut kanë kohën e tyre kur shijojnë më mirë; po të bëhen jashtë asaj kohe, s’kanë shije.

Kombi i përngjan anijes: Ligji është në vend të timonit, opinioni publik janë velat, ndërsa liria është në vend të erës. Sikundër timoni nuk hyn në punë pa velat, edhe ligji në këtë rast nuk sjell asnjë dobi. Velat, nën forcën e erës, e shkatërrojnë anijen pa timon. Po kështu, opinioni publik dhe ligji, në kushtet e një lirie të tepruar, shkaktojnë zhdukjen e kombit. Sikundër nuk mund të lëvizë nga vendi anija që i ka në rregull velat dhe timonin, por i mungon era, edhe kombi që i ka të përsosura ligjet dhe opinionin publik, nuk mund të përparojë pa liri.

Nëse, sipas fetarëve, kjo botë është ara e botës tjetër, pra ç’të mbjellim këtu do të korrim atje, atëherë ata që tërhiqen në një skutë dhe s’kujdesen për këtë arë, si shpresojnë se do të arrijnë një mirëqënie më të madhe se të tjerët në botën tjetër? Qeverisja e vetes është më e vështirë se qeverisja e të tjerëve.

100

Lumturia është një bimë që rritet vetëm në vazon e përmbajtjes së ambicjeve dhe të prirjeve ekstravagante. Shkolla shqipe

Peshon në vendin e tija, ku të flet gjuhën fëmija. Bilbil i vendeve t’mia!

Lefter Çipa

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

Ashtu sikundër një i sëmurë me ndryshimin e diagnozës ndryshon ilaçet edhe po u sëmur, përsëri detyrohet të marrë ilaçe të tjera, edhe kur ndryshon morali i një kombi, duhet të ndryshojë edhe ligji. Nëse morali i tij prishet edhe më shumë, edhe ligji duhet të forcohet dhe të zgjerohet. Ligji i padrejtë është një krim. Nevojitet një ligj tjetër që të ndëshkojë krimet dhe padrejtësitë e ligjit të padrejtë. Gjykatësi i cili në emër të ligjit i jep të drejtë atij që s’ka të drejtë dhe atë që ka të drejtë e nxjerr fajtor, është një kriminel publik. Nëse ky kriminel ndëshkohet me drejtësi, atij nuk i mjafton as jeta për të vuajtur dënimin e merituar. Moszbatimi i një ligji mund të shkaktojë një prishje të përkohshme të rregullit që mund të ndreqet, por mungesa e një ligji mund të shembë nga themelet një shtet të tërë. Sa pasuri i jep njeriut nëpunësia, pozita dhe grada, aq ia shton edhe shpenzimet. Megjithëkëtë, nëpunësi rron mirë, por, kur vdes, fëmijëve që janë mësuar të rrojnë mirë, në vend të të ardhurave u lë në trashëgimi maninë për të harxhuar dhe kështu bëhet shkak që pas këtaj ata të jetojnë në varfëri.

Ashtu sikundër ka njerëz të shthurur, ka edhe kombe të shthurura. Kombe të tilla janë ato që eksportojnë prodhime bujqësore dhe blegtorale, minerale dhe pasuri të tjera dhe kundrejt tyre importojnë verëra, beharna, artikuj luksi dhe kozmetikë, të cilat i konsumojnë nëpër pijetore, në luks dhe në vagabondazh. Entuziazmi është veçoria më e bukur e njeriut, që po ta kishin gurët do t’i lëvizte edhe ata. Pa entuziazëm, as fitorja nuk arrihet, as njerëzisë nuk i bëhet mirë. Ata që përpiqen të arrijnë të drejtën, nuk mund ta kapin atë pa u rrëzuar disa herë. Këto krijesa të dashura, pasi e mësojnë se mundimi për të arritur të drejtën kalon nga vendet më të pakalueshme dhe e ndryshon rrugën një mijë herë, duhet të kuptojnë sakrificën e rrugëtimit lumturak. Njeriu nuk duhet të lejojë hyrjen pa kontroll dhe pa hetim të çdo mendimi dhe ëndërrimi që rri në radhë te porta e mendjes së tij. Sikundër bimët e hidhura që janë të dobishme në mjekësi, edhe mjekimet e hidhura janë të dobishme në fushë të moralit.

Ditura e moralit është më e nevojshme nga të gjitha dituritë e tjera, por, fatkeqësisht, këtë dituri përpiqen ta nxënë pak njerëz. Udha e shkronjave 101

O pena me flori larë, mbi botë lulja e parë, more Naim Shqipëria.

Lefter Çipa

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

102

Shkolla shqipe

Hënë yjesh, hën’ behari, ç’u bë Naim Shqipëria? Bilbil i vendeve të mia!

Lefter Çipa

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

KLASA 1 LEXIMI 1. Detyrë kryesore e klasës së parë është aftësimi i fëmijës në të lexuar dhe të shkruar të gjuhës shqipe. Kontrolli Jepet një pjesë për tù lexuar. Jepen pyetje të thjeshta rreth saj. Fjala “të thjeshta” ka të bëjë vetëm me faktin që fëmija po provohet nëse di apo jo të lexojë, duke anashkaluar faktin se sa i zoti është në thellimin në përmbajtjen e pjesës. 2. Në përfundim të klasës së parë, nxënësi duhet të lexojë shpejt dhe kjo testohet përmes një sasie pyetjesh përgjigjet e të cilave kanë një kohë të caktuar për tù plotësuar. Kontrolli Shpejtësia e të lexuarit nuk mund të kontrollohet drejtpërdrejt në një testim me shkrim. Por ajo quhet e nënkuptuar në rezultatin e përgjithshëm të nxënësit në përgjigje të pyetjeve. Një fëmijë që lexon shpejt, është i aftë dhe i lejon vetes të lexojë disa herë për të dhënë një përgjigje të saktë. Nxënësi që lexon ngadalë, megjithëse mund të jetë më i saktë, mund të dështojë në rezultatin e përgjithshëm pikërisht prej shpejtësisë së tij të leximit. 3. Nxënësi duhet të jetë i aftë tù përgjigjet pyetjeve rrreth përmbajtjes së një teksti, kur përmbajtja nuk është e ngarkuar me figura letrare, por kur fjalët jepen me kuptimin e tyre të parë dhe jo të figurshëm. Kontrolli Jepet një tekst dhe hartohen pyetje mbi të.

NJOHURI PËR GJUHËN SHKRONJA 1. Nxënësi duhet të njohë renditjen e shkronjave në alfabetin shqip. Kontrolli Jepen copa të alfabetit, ku mungon një shkronjë. Nxënësi duhet të dijë ta plotësojë. Shembull 1: Cila shkronjë mungon në këtë copë të alfabetit M, N, NJ, __, P? Shembull 2: Cila nga këto shkronja është më parë në renditjen alfabetike: t, r, e, n, i? 2. Nxënësi duhet të dallojë zanoret nga bashkëtingëlloret. Shembull kontrolli: Rretho zanoret në këtë fjalë. Sa bashkëtingëllore kemi në këtë fjalë? Etj. 3. Nxënësi duhet të njohë rrokjen si pjesë e fjalës. Ai duhet të gjejë sa rrokje ka një fjalë. Shembull Në një fjalë të dhënë të gjejë numrin e rrokjeve. Të japë shembuj fjalësh me 1, 2,3... rrokje. 4. Nxënësi duhet të njohë rrokjet e hapura (që mbarojnë me një zanore) nga rrokjet e mbyllura (që mbarojnë me bashkëtingëllore). Kontrolli Shembull Cila nga këto rrokje është e hapur (e mbyllur): në, hap, pi, dal, flas, im? Formo me shkronjat m,e një rrokje të hapur dhe një të mbyllur (me– e hapur; em, mem – e mbyllur)

Udha e shkronjave 103

Gjuh’ e zogjve nëpër djepe, zgjove kombin, dritë derdhe, bilbil i vendeve të mia, more Naim Shqipëria.

Lefter Çipa

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI 5. Nxënësi të dijë dyshet e shkronjave me tingëllim të përafërt. b-p, d-t, c-x,ç-xh, dh-th, f-v, g-k, gj-q, i-j, r-rr, s-z, sh-zh, Kontrolli Nxënësit duhet t`i jepen raste ku në dëgjim “piano” merret për “pjano”, “cingla” për “xingla”, “dhe” për “the” etj. Shembull Me cilën fjalë mund të ngatërrohet në dëgjim fjala pesa? (lesa, teza, besa... ) Shembull Me cilën shkronjë mund të ngatërrohet në dëgjim shkronja dh? A, O, K, TH apo R? 6. Të dallojnë shkronjat sipas mënyrës së tyre të artikullimit. Shembull 1: Dikush është duke thënë një tingull me buzë të bashkuara. Cili mund të jetë: m, n, nj, g? (m) Kontrolli nuk bëhet duke përdorur terminologjinë: buzore, qiellëzore, grykore,... por duke e nënkuptuar atë. Synimi është që nxënësi të dijë të japë një shpjegim pak a shumë të saktë të mënyrës se si artikulohet një fjalë. Shembull 2: Me majën e gjuhës godasim qiellëzën. Cilin tingull jemi duke shqiptuar: m, p, k, r? (r) Situata jepet në mënyrë të pangatërruar. Pra nuk jepet për t`u dalluar n nga r tek të cilat gjuha prek qiellëzën. Shembull 3: Jemi duke kafshuar buzën e sipërme me dhëmbët e poshtme, a mund të formojmë ndonjë tingull të alfabetit shqip në këtë mënyrë? JO. 7. Nxënësi të dijë shkronjat dyshe të alfabetit shqip (dh,gj,ll, nj, rr, sh, th, xh, zh). Kontrolli Nxënësi duhet ta mbajë mend termin “shkronjë dyshe”. Shembull: Cila nga këto fjalë përdor një shkronjë dyshe: majtas, floku, them etj. 104

FJALA 8. Të dallojnë fjalën nga jo fjala, duke kërkuar prej bashkimeve të shkronjave që të kenë edhe një kuptim të caktuar. Kontrolli Shembull 1: A quhet fjalë çdo bashkim shkronjash? Jo. Shembull 2: Çfarë duhet të bëjmë që edhe grupi i shkronjave TRIL të bëhet një fjalë? (Ne vetë t`i japim një kuptim të caktuar.) Shembull 3: Cila nga këto nuk është fjalë: abetare, gur, bukë, lepysh, trokas? (lepysh – nuk e shoqërojmë dot me ndonjë kuptim të caktuar) Shembull 4: Fjalë janë ato grupe shkronjash që unë ua di kuptimin. Kjo është e vërtetë: a. gjithmonë b. ndonjëherë c. asnjëherë Koment për përgjigjen e saktë: Nuk mund të themi “gjithmonë” sepse nuk varet nga dituritë që kam unë. Unë mund të mos ia di kuptimin, por mundet që ajo të ketë një kuptim që ia dinë të tjerët. Nuk mund të jetë “asnjëherë”. Përgjigjia e saktë është “ndonjëherë” FJALIA 9. Nxënësit të dinë që me të njëjtat fjalë ne mund të ndërtojmë fjali të ndryshme. Kjo në sajë të aftësisë së disa fjalëve për të ndryshuar formën e tyre apo për të qëndruar në renditje të ndryshme. Shembull 1 Jepen fjalët dje, Sokoli, me, mami, shkoj, në, dyqan. Një nga fjalitë më poshtë nuk ka përdorur të njëjtat fjalë që u dhanë (ose mungon diçka ose është shtuar diçka). a) Dje, Sokoli me mamin shkuan në dyqan. b) Dje, shkuam me mamin e Sokolit në dyqan. c) Dje, ne shkuam me mamin e Sokolit në dyqan. (është shtuar ne) Shembull 2 Formo një fjali me 2 fjalë, 3 fjalë, 4 fjalë.

Shkolla shqipe

Pak jetove, shumë na le, shumë more dhe në dhe. Bilbil i vendeve të mia,

Lefter Çipa

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI 10. Nxënësit të dinë ndryshimin ndërmjet fjalive pyetëse dhe jopyetëse. (Fjalitë jopyetëse mund të jenë dëftore, nxitëse, dëshirore. Ndaj nëse duhet të kemi dy grupe fjalish, lehtësisht të dallueshme për nivelin e klasës së parë, ky do të jetë fjali pyetëse dhe jopyetëse) Shembull Cila nga këto fjali është pyetëse dhe kërkon shenjën? në fund? a) Lejleku u ul për të kërkuar ushqim b) Si e ke emrin c) Hapeni derën, ju lutem Duke mos dashur, që nxënës që tashmë kanë dijeni që fjalia pyetëse nuk kërkon domosdoshmërisht edhe fjalë pyetëse, por mund të ndërtohet me intonacion (Agimi erdhi në shtëpi?), shembujt që do të jepen duhet të jenë të tillë që të mos lënë dyshim. TEKSTI 11. Nxënësi do të dijë që fjala tekst i referohet një grupi fjalish që së bashku tregojnë për diçka, por nuk do t`i kërkohet nxënësit që ta dëshmojë këtë përmes një ushtrimi konkret për të dalluar tekstin nga joteksti. Vetëm, nëse përdoret fjala “tekst” në kontekstin e kërkesës së një ushtrimi, ai/ajo ta dijë se përse është fjala. (Shembull: Në tekstin më poshtë gjeni fjalët që tregojnë fruta.) SHKRIMI 12. Nxënësi duhet të dallojë se jo çdo shkronjë që bëhet me dorë quhet shkronjë dore. Me dorë ne bëjmë edhe shkronja shtypi. Me kompjuter dhe printer ne shtypim edhe shkronja dore. Dallimi qëndron në llojin e grafikës që kanë shkronjat e dorës dhe të shtypit. Nxënësi e ka më të lehtë të dallojë shkronjat e dorës sepse ato janë zakonisht në më pak variante se sa shkronjat e shtypit. Dallimi dore dhe jodore, do të ishte një ndihmë në këtë drejtim.

DREJTSHKRIMI 13. Megjithëse drejtshkrimi i fjalëve është një detyrë e përhershme dhe mjaft voluminoze për të gjitha klasat e arsimit bazë, nxënësit e klasës së parë do të vendosen para kërkesave për të shkruar si duhet fjalët, në rastet kur është evident gabimi. Kontrolli Shembull: Jepet figura e tavolinës. Cila është fjala e shkruar saktë: talovinë, tavlina, tavolin, tavolinë. 14. Do të kërkohet dallimi i emrave të përveçëm nga ata të përgjithshëm, duke kërkuar përdorimin e shkronjës së madhe, por nxënësit duhet të kenë të qartë që nuk është shkronja e madhe ajo që e bën emrin të përveçëm, por shkronja e madhe është shenja që i vihet për t`u dalluar një emër i përveçëm. Emri i përveçëm mbetet i tillë edhe kur ai shkruhet gabimisht me të vogël. Shembull Bujari dhe motra e tij Besa janë nxënës të shkollës “Udha e shkronjave”. Pse Besa shkruhet me të madhe? (Sepse është emër i përveçëm, emri i një njeriu). Pse motra shkruhet me të vogël? (Sepse motra mund të kemi shumë.) Në një test me shkrim dhe aq me tepër me alternativa, kërkesat mund të jenë për të dalluar fjalën që është shkruar gabim: Shembull: Cila fjalë duhej shkruar me të madhe në fjalinë “Bujari dhe motra e tij besa shkuan me dajën në mal.”? 15. Nxënësit duhet të kenë të qartë duke e treguar këtë përmes përgjigjeve të sakta që jo çdo fjali mbaron me pikë, pra, pohimi se “Fjalia (duke nënkuptuar të gjitha) fillon me shkronjë të madhe dhe mbaron me pikë” është e gabuar. Mund të thuhet që “Shumica e fjalive mbarojnë me pikë”. Shembull Fjalitë mbarojnë me pikë. Kjo është e vërtetë: a. gjithmonë b. shpesh herë c. asnjëherë (Saktë: b. shpeshherë)

Udha e shkronjave 105

S’të mban dot dheu përbrenda, del nga varri e nis nga kënga, more Naim Shqipëria.

Lefter Çipa

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI FOLJA 16. Kërkesa për të dalluar foljen në një grup fjalësh, nuk do të jetë përmes termit “folje” por përmes shpjegimit të saj si një fjalë që na tregon një veprim që kryhet prej dikujt apo diçkaje, pa hyrë në foljet që tregojnë gjendje. Nuk do të ngatërrohet fëmija në emrat që vijnë prej foljesh dhe që e bëjnë të vështirë dallimin nëse është folje apo jo: kafshim – kafshoj, veprim-veproj, etj. Shembull Cila nga këto fjalë tregon një veprim: banane, qëroj, lëkurë? LEXIME DHE VJERSHA TITULLI I NJË TEKSTI 1. Nxënësi duhet të dijë që titulli është përshkrimi më i shkurtër i mundshëm i një teksti të dhënë. Edhe pse duket si një punë e shkurtër, vendosja e titullit kërkon një analizë mjaft të gjatë të pjesës. Megjithatë nxënësi i klasës së parë nuk do të vihet të zgjedhë ndryshimin ndërmjet dy titujve që janë të përafërt, por me nuanca të holla dallimi, por ndërmjet situatave qartësisht të ndryshme. Kontrolli Duke qenë se e njëjta pjesë mund të përfaqësohet me më shumë se një titull, atëherë rastet në të cilat i kërkohen fëmijës të gjejë titullin e duhur për një pjesë, janë të tilla që nuk lënë vend për dyshime. Fabula “Dhelpra dhe rrushtë” mund të ketë tituj të përafërt “dhelpra”, “pakënaqësia e dhelprës”, “oreksi i dhelprës” etj. Nëse merret një pjesë e panjohur, atëherë bëhet edhe më e vështirë dallimi i titullit: por kur një pjesë flet për gabimin e Gentit që theu pasqyrën, ajo nuk mund të ketë titull “telefoni” etj. Pra në test kërkohet vëmendja e nxënësit në dallimin e një titulli që qartësisht duket që është ai , pa e futur në diskutimet ndërmjet titujve të përafërt.

106

Gjuha në përgjithësi, Gjuha shqipe dhe Gjuhët e huaja 2. Nxënësit duhet të dinë të përbashkëtat dhe dallimet ndërmjet gjuhës shqipe dhe një gjuhe të huaj përmes shembujve të thjeshtë. Shembull 1 Nëse pjesën e krahut me të cilën ne kapim sende e quajmë dorë, çfarë presim prej një gjuhe të huaj? a. që të mos ketë fjalë për këtë pjesë të krahut b. që të ketë fjalë, por të mos e quajë si ne dorë (Saktë: b)) Shembull 2 Cila nga këto shenja nuk është shkronjë e alfabetit shqip? A) k B) r C) Ψ D) th E) asnjëra RIMA 3. Nxënësit duhet të dijnë fjalët që rimojnë me njëra-tjerën (që tingëllojnë afërsisht njëlloj në fund). Mëson – kupton, shi-ti, ne-pe, etj. Nxënësit duhet të jenë të ditur për përmbajtjen e fjalës “rimë” dhe “rimon” (ka të njëjtën rimë). Shembull Cila fjalë rimon me fjalën “e mirë”: e bukur, e shkëlqyer, errësirë, lule? PJESËT PËRMENDËSH Të mësuarit përmendësh të vjershave është vetëm një pjesë e punës. Pjesa tjetër është analiza e tyre, mbi bazën e njohurive gramatikore të synuara më sipër. Shembuj kërkesash Cila fjalë mungon në këtë varg? Cili varg vjen pas këtij? Kuptimi i fjalëve të figurshme të përdorura saktësisht në këto vjersha? Etj.

Shkolla shqipe

Shqipëri, o shkëmb i sertë, ti bilbila i bën djemtë, shekujt vin e vitet shkojnë, Naim djemtë ligjërojnë.

Lefter Çipa

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

KLASA 1 - VJERSHAT PËRMENDËSH Kaloi dimri, erdh` pranvera, me lulëzim Erdh` lejleku, dallëndyshja, fluturim. Rritet bari, vishet pylli, me blerim Hapet zemra e fëmijëve, plot gëzim.

STINËT

Ç`ke harruar, moj Valbonë?

Me të shtatë ngjyrat, mbi letrën e bardhë, vizatoj natyrën si piktor i rrallë.

Sot, kur shkonim për në shkollë, pse u ktheve si veri? Ç`ke harruar moj Valbonë, ç`ke harruar në shtëpi?

Fushën gjelbëroj dhe çel luleshqerrën, kështu në mes tonë unë sjell pranverën.

Gjithë kalamajtë plazheve i mbledh, zverdh grurin e artë dhe verën e sjell.

Mos vallë stilolapsin, a mos bojërat në kuti? Ç`ke harruar, moj Valbonë, që u ktheve si veri?

Thotë Valbona e gëzuar: - Asnjë gjë s`kisha harruar, por, kur ika, u nxitova, gjyshen nuk e përqafova.

Rrushin pjek në vreshta, zogjtë larg i shpie dhe, papritur, vjeshta përmbi letër bie…

Kam një qengj që ha bar

Erën vë të fryjë edhe retë ikin, ujin bëj të ngrijë Dhe e kam sjellë … dimrin.

Kam një qengj, që ha bar, me një zile në qafë varë, kam një qengj, një larosh, që ma quajnë bukurosh.

Giçi – giçi, plot me gaz unë e ndjell, ai vjen pas, be-be-be blegërin, vjen nga prapa e m`arrin.

E me brirë dap e dap, do të më hedhë mu në trap, po s`më hedh, se më ka shok, prandaj lozim të dy tok. Udha e shkronjave 107

Njashtu si shqypja nalt tue fluturue Që përmbi re çohet me krahët e veta; Kshtu ti, Naim gjuhën ton’ nalt ke çue, Sa me u ngjall’ filloi, e me i dalë jeta.

Hil Mosi

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI PËRRALLËTARJA (Xhevahir Spahiu) S’do që s’do të bjerë qepalla, s’më zë gjumi pa përralla; pa arush, ujk e të tjerë s’mbyllet syri që të flerë. Asnjë zë s’ndihet në dhomë: -Mami, mami, hë, tregomë! Një përrallë për zonjën dhelpër, po s’desh dhelpra, për një ketër. - Kafshët, -thotë,- dhe fik dritën – porsa panë gjahtarët, ikën... - O moj mami, përralltare, Çdo përrallë një dritare. Ti kallzon, kallzon kaq bukur, Në çdo fjalë rri një flutur. Në çdo fjalë trokon kali, vret e pret kuçedrën djali; del qerosi mendjemprehtë bukuroshen e merr vetë. Ja, qepalla zë e ulet, mami thotë diçka për lulet. Mijëra lule, buzë një lumi... Mua, trak më zuri gjumi.

NËNA Ti ke pak zjarrmi vogëlushe Leonorë, e nënës i digjet zemra në kraharor. Ndodh në mëngjes s`të hahet – nuk ha, urinë e tërë botës nëna atë ditë ka … Oh, papandehur gishtin e gërvishte pak, E di ç`ndodh me nënën? Zemra i pikon gjak! Mbi shtrojen më t`butë Ajo shpesh këlthet: - Kam dro` ndonjë pupël vashëzën mos ma vret. KËNGA E ABETARES “Udha e shkronjave” Xhevahir Spahiu Abetare, abetare, Sillma diellin në dritare! Lehtë, lehtë e bukur, bukur, Dora ime, sa e lumtur, Hap një faqe kthen një fletë Nëpër shkronja – bota vetë. Rrjedh në fjalë plot kumbim, Gjuhë e lashtë e vendit tim. Me ty mendjen lartësoj, Me ty zemrën e gëzoj, Bëhem zog e fluturoj. Abetare, abetare, Ti je dielli në dritare.

108

Shkolla shqipe

Ju do të bëheni poetë, Do t’ju burojë fymëzimi... U bëfshi miqtë e mi të vegjël bilbila si Naimi!

Odhise Grillo

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

KLASA 2 LEXIMI 1. Nxënësi të jetë i aftë të lexojë dhe të kuptojë një tekst letrar brenda kufijve të moshës, duke dhënë shpjegime edhe për kuptimin e figurshëm të fjalëve apo shprehjeve. Edhe pse kufijtë e kuptimeve të figurshme nuk mund të përcaktohen saktë, kujdesi i hartuesve të tezës do të jetë që kontrolli i kësaj aftësie të zhvillohet me shembuj që janë mjaft të përdorshëm. Kontrolli Nxënësi vendoset para një pjese letrare dhe u përgjigjet pyetjeve rreth përmbajtjes, të cilat nuk kërkojnë vetëm një konstatim të thjeshtë të fakteve të shkruara, por edhe një imagjinatë në përfytyrimin ndryshe të mbylljes së pjesës, apo të ndryshimeve që mund të pësojë pjesa nëse një element zëvendësohet me një tjetër. Gjithashtu mësimi, morali i pjesës do të nxirret, përmes fjalive që tregojnë një urtësi, një këshillë që rrjedh natyrshëm nga pjesa. GRAMATIKA 1. Dallimi i fjalisë pohore (“Pika është e bardhë”) nga fjalia mohore “Pika nuk është e bardhë” dhe njëjtësia e kësaj të fundit me kuptimin e fjalisë “Pika është jo e bardhë”. Kontrolli Cila fjali ka kuptim të njëjtë me “Pika është jo e bardhë”?

a) Pika është e bardhë b) Pika është e zezë. c) Pika nuk është e bardhë.

2. Dallimi i paragrafit. Megjithëse ndarja në paragrafë është përgjithësisht një detyrë evazive për këtë moshë, është e mundur që të kontrollohet aftësia e nxënësit në ndarjen në paragrafë, kur pjesa mund të ndahet ne 3-4 paragrafë qartësisht të dallueshëm me njëri-tjetrin. Duhet patur kujdes që paragrafi mund të jetë edhe me një fjali. Kontrolli Jepet një pjesë e pandarë në paragrafë. Nxënësi duhet ta ndajë në paragrafë. Veprimet brenda fjalisë 3. Zhvendosja. Nxënësi të jetë i aftë që të zhvendosë fjalë edhe grupe fjalësh në një fjali. Kontrolli Me po këto fjalë dhe pa iu ndruar formën fjalëve, zhvendos fjalët apo grupet e fjalëve. 4. Zëvendësimi Nxënësi të zëvendësojë një fjalë apo grup fjalësh me një fjalë apo grup tjetër fjalësh, të cilët ruajnë funksionin e tyre. Kontrolli Zëvendësimi sipas funksionit më shumë se vështirësi e nxënësit është vështirësi e shprehjes së kërkesës, pasi zëvendësimi mund të kuptohet në mënyra të ndryshme. Shembull Bujari u fut në një skuadër basketbolli. Zëvendësimet sipas funksionit mund të jenë: Ai u fut në një skuadër futbolli. Bujari u regjistrua në një skuadër basketbolli. Bujari u fut në një kurs pianoje.

Udha e shkronjave 109

Bini! Toskë, ju n’ pikë të vrapit, Mos t’ u ndalin mal as záll: Naim Frashëri i rá Qitapit Mos m’ e lshue Shqypnín per t’ gjáll.

At Gjergj Fishta

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI 5. Zgjerimi Nxënësi të zgjerojë fjalinë me fjalë apo grupe të tjera. Kontrolli: Kërkesa mund të jetë pa shtuar numrin e grupeve (Djali luan me top. Djali i tezes luan me top të kuq.) ose duke shtuar numrin e grupeve (Djali luan me top. Djali luan me shokët me top.) Kërkesa do të jetë që nxënësi të tregojë fjalia A është zgjerim i fjalisë B, ose ta zgjerojë fjalinë A sipas dëshirës. 6. Zvogëlimi Edhe zvogëlimi i një fjalie konsiston në heqjen e fjalëve, duke lënë po aq grupe fjalësh (Djali i tezes sime ka qenë me motrën e tij në kurs baleti. Djali ka qenë me motrën në kurs.) ose duke hequr edhe grupe fjalësh, pra zvogëluar numrin e gjymtyrëve. (Djali i tezes sime ka qenë në kurs baleti.) Kontrolli: Kontrolli i kësaj pike është i njëjtë me zgjerimin. 7. Nxënësi duhet të ketë një kapje intuitive që pyetjes Kush? Cili? i përgjigjet një emër a përemër në rasën emërore. Ndërsa pyetjes Kujt? Cilit? Cilëve? i përgjigjet një emër a përemër në rasën dhanore. Pyetjes Kë? Cilin? I përgjigjet një emër a përemër në rasën kallëzore.

9. Emri. Gjinia Nxënësi duhet të gjejë gjininë e emrit. Kontrolli: Megjithëse objektivi është i pakufizuar, kontrolli do të ngelet më shumë në rastet e pastra, ku emrat femërore dalin me –a, ose –ja dhe emrat mashkullorë me –i, -u dhe fare pak (ose aspak) në rastet kur duket si femëror tra (trau), por është mashkullor. 10. Nxënësi të dijë të caktojë numrin e një mbiemri të dhënë. Kontrolli: Megjithëse ka raste ku vetë emri ka kuptimin e një bashkësie me shumë elementë si tek popullsi, klasa, grupi, por që janë emra në njëjës, kontrolli do të mbetet në rastet e pastra. 11. Mbiemri Nxënësi duhet të dallojë mbiemrat në një fjali të dhënë. Kontrolli: Do të shmangë mbiemrat e panyjshëm të cilët nëse janë jashtë kontekstit dalin si emra. Trim, frikacak, punëtor. Por do të kërkohet nëse është në fjali “Japonia ka një popull punëtor.”

Kontrolli: Cilën fjalë gjejmë me pyetjen Kë? a) Druri b) babain c) gjysheve të mia

12. Mbiemri Nxënësi duhet të dallojë numrin tek një mbiemër. Për këtë ai duhet të shohë emrin kuptimin e të cilit plotëson mbiemri. Kontrolli: Kontrolli i gjetjes së numrit të një mbiemri bëhet kur ai ndodhet në një fjali të caktuar. Por rastet kur mbiemri edhe jashtë kontekstit e tregon numrin e vet (të bukura) janë të mundshme, për t`u dhënë si pyetje në Certifikim.

MORFOLOGJI 8. Emri. Nxënësi duhet të dallojë në një fjali cilët janë emrat, duke shmangur rastet kufi të emërzimit të foljeve që mund t`i shtynë atë më lehtë në gabim. (kafshim, këndim etj.) Kontrolli Cila nga këto fjalë është emër? Sa emra ka kjo fjali?

13. Folja Nxënësi të gjejë foljet në një fjali të dhënë ose jashtë kontekstit të fjalisë të thotë nëse një fjalë është apo jo folje (duke shmangur homonimet: hap, hapa, hapi) Kontrolli Jepen fjalët; të gjenden cilat prej tyre janë folje.

110

Shkolla shqipe

“Ky djalë i vogël, themi, ish ay që, më pastaj do të na xbukuronte dhe do na ngjallte gjuhënë tënë me vjersha t’ëmbëla e të shpirtshime, dhe do fitonte dashurin’e të gjithë neve dhe t’a quajmë Vjershëtori NAIM FRASHËRI.” Mithat Frashëri

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI 14. Folja. Veta. Nxënësi duhet të gjejë vetën për një folje dhe numrin e saj. Kontrolli: Në një fjali të caktuar, të thotë në cilën vetë dhe numër është folja. Të formojë fjali ku folja e dhënë të jetë në vetën dhe numrin që kërkohet. 15. Folja. Koha Nxënësi të gjejë nëse folja e dhënë në një formë të caktuar tregon për një kohë të shkuar, për çastin në të cilin flitet, apo për të ardhmen. Kontrolli: Cila nga këto folje është në kohën e shkuar? (tashme, të ardhme) Cilën kohë tregon folja në këtë fjali? (të shkuar, të tashme, apo të ardhme) Kujdes: Shoqëruar nga “sot” (që duket sikur sugjeron të tashmen), foljen mund ta përdorim në tri kohët: sot bëra një punë të mirë, sot po bëj një punë të mirë, sot do të bëj një punë të mirë. “Sot” nuk është e barabartë me kohën e tashme. 16. Zgjedhimi i foljeve të rregullta që mbarojnë me –j në kohën e tashme dhe të ardhme. Nxënësit duhet të mbajnë mend mbaresat –j, -n, -n, -jmë, -ni, -jnë dhe t`i lidhin ato me vetat përkatëse, pra të abstragojnë nga një folje e caktuar. Kontrolli: Cila nga foljet mund të marrë mbaresën –jmë? (kap, hap, zë, punoj)? 17. Folja. Nxënësit të dinë të zgjedhojnë në kohën e tashme foljet Kam, jam. Kontrolli: Si bën folja kam (jam) në vetën e dytë, numrin njëjës (ke, kanë, keni, ka, kam, kemi)? 18. Përemrat vetorë. Renditja e tyre Nxënësi duhet të dijë që unë, ne përdoret nga folësi për të të treguar veten e tij. Me ti,ju tregohet bashkëfolësi. Ndërsa me ai,ajo, ata, ato tregohen sende e persona që nuk janë as folësi as bashkëfolësi. (Kujdes: kemi tre veta, dhe jo 6. Kombinimi vetë

numër sjell 6 variante, dhe kombinimi edhe me gjininë në vetën e tretë sjell edhe dy variante të tjera, pra unë, ti, ai (ajo), ne, ju, ata (ato). Kontrolli: Kontrolli do të synojë jo një mbajtje përmendësh të vetës që tregon secili përemër vetor, por të kuptimit të tyre të vërtetë: folësi, bashkëfolësi, tjetri, të tjerët, duke emërtuar edhe vetën përkatëse. Shembull 1: Çfarë tregon fjala Ju? A) folësin b) bashkëfolësin c) një tjetër Shembull 2: Cilën vetë tregon përemri ata? a) e parë b) e dytë c) e tretë Me NE kuptojmë unë dhe disa të tjerë bashkë me mua. Me JU kuptojmë ti dhe disa të tjerë me ty. 19. Drejtshkrim. Shkrimi i numërorëve nga 1-20. Kontrolli: Të gjejnë gabimet tipike në të shkruarin e këtyre numrave. 20. Drejtshkrim. Përdorimi i shkronjës së madhe, pikës, pikëpyetjes, pikëçuditëses. Kontrolli: Ndërsa pikëpyetja është thuajse e pangatërrueshme, pikëçuditësja mbetet problematike. Ajo do të kërkohet në rastet kur nënkuptohet që folësi shpreh një emocion të fortë. Pikëçuditësja do të ishte mjet kryesor që ta tregonte këtë. Ndaj do të quhet e nënkuptuar që do të vendoset pas fjalive: I nxehur iu drejtua të vëllait: Shiko çfarë ke bërë! 21-22. Drejtshkrim. Të shkruhen saktë shumësat e emrave mashkullorë dhe femërorë. Të shkruajnë drejt foljet e tipit pi, di, lë, zë. Të shkruajnë drejt emrat që mbarojnë me –ar, -or. Të shkruajnë drejt mbiemrat që mbarojnë me –ë. Të shkruajnë drejt emrat e gjinisë femërore që mbarojnë me –ë.

Udha e shkronjave 111

Me buzën e dredhur, që sot s’i ka hie Se nuk është e qeshur si ç’ishte dhe die! Ikën dhe më s’kthehet! ndahet fare nesh, Buza më s’i qesh.

Thoma Avrami

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Të shkruhen drejt mbiemrat që fillojnë me pa-. Të shkruhen drejt numërorët nga 1-20. Kontrolli: Në një listë me pesë fjalë të gjejnë atë që është shkruar saktë (ose gabim). 23. Leksikologji. Të dallojnë fjalët e thjeshta nga ato të përbëra. Kontrolli: Në fjalë ku qartësisht duket që fjala është e përbërë nga dy fjalë të tjera. (Do të kihet kujdes nga autorët e tezës që të mos ngatërrohen me fjalët që janë të prejardhura prej fjalësh të përbëra si hekurudhë (e përbërë) dhe hekurudhor (e prejardhur). 24. Leksikologji Fjalë sinonimike dhe fjalë antonimike. Kontrolli Për një fjalë të dhënë të zgjidhet, nga një listë, fjala që ka kuptim të njëjtë, ose kuptim të kundërt. LEXIMI Njohuri rreth copave letrare 1. Nxënësi duhet të dallojë përrallën nga tregimi. Kontrolli Çfarë duhet të ndryshojmë tek një tregim që të mund të kthehet në një përrallë? A mundet që një përrallë ta kthejmë në tregim?

KONTROLLI I PJESËVE PËRMENDËSH Të mësuarit përmendësh të vjershave është vetëm një pjesë e vogël e punës. Pjesa më e madhe është analiza e tyre, mbi bazën e njohurive gramatikore të mësuara më sipër. Këtu shtohet edhe një kërkesë shtesë që është dallimi ndërmjet të folmes gegërishte nga e folmja toskërishte, jo përmes shembujve të tjerë, por ngushtësisht në krahasimet ndërmjet fjalëve të përdorura nga Ndre Mjeda dhe Naim Frashëri, Çajupi apo Asdreni në vjershat përkatëse. Shembuj kërkesash 1. Cila fjalë mungon në këtë varg? 2. Cili varg vjen pas këtij? 3. Kuptimi i fjalëve të figurshme të përdorura saktësisht në këto vjersha? 4. Cilat fjalë janë në të folmen e gegërishtes në vargjet e Ndre Mjedës? Cilat fjalë janë në të folmen e toskërishtes tek Naim Frashëri? Si i themi tani këto fjalë? 5. Kontrolli i njohurive gjuhësore që janë shpjeguar më sipër mund të bëhet me shembuj nga këto vjersha.

2. Nxënësi të ketë njohuri për disa nga përrallat tradicionale shqiptare dhe të huaja. (Për synime të testit duhet të dihet Ujku dhe kecat, Kësulëkuqja, Rosaku i shëmtuar (Andersen)) Kontrolli Të dinë personazhet, fabulën e përrallës, moralin e saj. 3. Përse përdoret ditari?

112

Shkolla shqipe

Të të them, o bir, ca fjalë, me lot ndër sy duke qarë, vura veshnë radhë-radhë, mos humbtë kjo farë, gatova ca djelmëri.

Koto Hoxhi

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

KLASA 2 - VJERSHAT PËRMENDËSH KU KEMI LERË

PËRRALLA E KECËRVE

Në ç’vend kemi lerë? Ku na bëjnë nderë? Në Shqipëri. Po njeriu vetë, cilin do në jetë? Do vendin e tij. Ku mund të gëzojë dhe me nder të rrojë? Në Shqipëri.

Udhës po shkonte ngadalë nëna dhi, me kecërit e saj lozonjarë. Po shkonte në librari t’u blinte dy abetare… I bleu abetaret dhia brigjatë, dhe kecërit kërcenin e bënin shamatë. -Do bëjma A, do të bëjmë Be, hh, lumja ti, nënë, ç’kecër na ke! Andon Zako Çajupi

SHQIPONJA Hape krahët, fluturove thellë nëpër kaltërsi. Udhëtove, udhëtove çerdhen ku do ta bësh ti? Ty asgjë s’ta mbushka syrin, as kjo pemë, As ky gur. Më në fund moj trimëreshë, bëre çerdhe në flamur.

Ju s’paski mësuar fare! Ç’i bëtë fletoret me gjithë abetare? -E be-be-be! E me me me! I hëngrëm fletoret me gjithë abece…. DHELPRA DHE RRUSHTË Xhevahir Spahiu

SA TË DUA, O SHQIPËRI Sa të dua, o Shqipëri, sa gaz ndiej e sa dëshirë. Për ty gaz e dashuri mu në zemër më ka mbirë! Se për mua, o Atdhe, je një lule aq e vyer, sa nuk gjendet përmbi dhe shpirtin tim për ta ushqyer!

E ëma detyra të lehta u vuri një ditë dhe shkoi të fjalosej me dhitë: Kur erdhi i gjeti kecërit në gjumë. -Ah, përtacë, po kur qenki lodhur kaq shumë?

Asdreni

Dhelpra e mallkuar doli nga shtëpia. E kish marrë uria, vate për të gjuar. Sheh një pjergull me rrush plot, bën t›i zerë e s›i ze dot. Dhe si s›mundi dot t›i zerë Tha: «Qenkan rrush të pabërë. S›janë, jo, s›janë për mua. Nuk i dua, nuk i dua, Le t›i hajë ndonjë tjetër». Ç’mund të thoshte zonja dhelpër?

La Fonten

Udha e shkronjave 113

Donje të hiqje një errësirë Prej vendit tënd që kish mbuluar, Prej mëmëdheut që kishte mbirë, T’i ndizje dritë për ta ndrituar.

Jani Vruho

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI BALOJA

QUKAPIK, O QUKAPIK!

-Pa më thua, Balo xhan, që rri tok me dhen në stan, natën kur si çiliminjtë i merr gjumi bagëtitë dhe ujqit me vrap vijnë që nga larg e ulërijnë; çfarë bën, o Balo, ti?

- Qukapik, o qukapik, të kam shok e të kam mik. Pik-pik-pik! Ç’po bën kështu? - Gëlltis krimba dru më dru. Krimbin unë e kam armik, sepse është shumë i lig, se ha gjethe e lëkurë nëpër lule, nëpër drurë.

Gjithë natën rri e ruaj … dhe kur vjen ndonjë i huaj grabitqar e zemërlig, s’trembem kurrë në rrezik… -Si trimosh unë vërvitem dhe me ujqit kacafitem, gjersa të ikin të tmerruar, o të ngordhin të copëtuar … -Balo, Balo, çdo çoban, të ka mik e të ka xhan! DORË, MOJ, E VOGLA DORË Dorë, moj, e vogla dorë, je e pastër si dëborë. Më lan faqe, më lan gushë, më mbledh lulkëza në fushë. Ti më vesh e ti më kreh, shtron tryezën, pjata ve. Duar, o të vogla duar, kur ju shoh duke punuar, seç më ndizen faqet flakë më rreh zemra tik e tak, Cicëroj si zog gazmor: “Lum kush është punëtor”.

114

- Qukapik, o qukapik, ç’i bën krimbat, more mik? I çukis unë pik, pik, pik, ndaj më quajnë qukapik.

Spiro Çomorra

GJUHA JONË Gjuha jonë sa e mirë! Sa e ëmbël! Sa e gjerë! Sa e lehtë! Sa e lirë! Sa e bukur! Sa e vlerë!

Adelina Mamaqi

Naim Frashëri

Adelina Mamaqi

Shkolla shqipe

Prej të Vërtetit jeshe urdhëruar Që t’i shërbenje kështu njerëzimit Moti ty radhën ta pat lëshuar, Që të ndezç dritën për Shqipërinë.

Jani Vruho

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

KLASA 3 Literaturë ndihmëse: Gjuha shqipe (A.Shkurti) GRAMATIKA 1. Mesazhi. Në një mesazh duhet të dallohet: a) kush e thotë, b) cili është mesazhi dhe c) kujt i drejtohet.(Fq. 6, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) 2. Teksti. Dallimi i tekstit nga joteksti (grupi i fjalive pa lidhje). (Fq. 7, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) 3. Fjalia. Një grup fjalësh nuk mund të jetë fjali nëse a) fjalët nuk janë lidhur si duhet nga ana ndërtimore b) nuk jep një kuptim të caktuar. (Fq. 11, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) Shembull 1: Maces i hoqën syzet dhe i dhanë një çmim. (Është e lidhur nga ana ndërtimore, por nuk ka kuptim) Shembull 2: Mami shoku im punoj si mësuese. (Nuk janë të lidhura fjalët, por duket që është kuptimi Mami i shokut tim punon si mësuese.) 4. Togfjalëshi emër plus emër Të dallojnë, ose të formojnë togfjalësha emër+emër. (Fq. 15, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) Kontrolli Në një fjali të caktuar të dallohet togfjalëshi emër+emër. Shembull: Në fjalinë “Kapaku i fletores mbante fotografinë e Majkut”. Togfjalëshat emër+emër janë “Kapaku i fletores” dhe “fotografinë e Majkut”.

5. Kryefjala Kryefjala mund të shprehet me një fjalë (emër, përemër) ose me një grup fjalësh. (Fq. 19, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) Kontrolli: Në një fjali të dhënë të dallohet kryefjala. Kryefjala në fjalinë pyetëse mund të jetë vetë fjala pyetëse kush, cili, cilët. Me se është shprehur kryefjala? Rastet a) me emër, b) me përemër c) me togfjalësh 6. Emri Dallimi i emrit nga përemri vetor që mund ta zëvendësojë atë kur përsëritet. (Fq. 20, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) Dje takova Elmën. Ajo ishte e sëmurë. (Emri Elma zëvendësohet me përemrin ajo) Kontrolli Gjej emrat në një fjali të dhënë. Cilin emër ka zëvendësuar përemri vetor në fjalinë e dytë? 7. Dallimi i emrave të përveçëm nga emrat e përgjithshëm Emri i përveçëm tregon me saktësi vetëm një person, kafshë apo send. Emri i përgjithshëm emërton diçka që nuk është e vetme. (Fq. 25, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) Kontrolli:Pse emri Besa është i përveçëm, kur ka disa vajza që e kanë emrin Besa? Pse emri popull është i përgjithshëm?Sa emra të përgjithshëm (të përveçëm) ka në fjalinë e dhënë?

Udha e shkronjave 115

Si një yll shum’ i çkëlqyer Që natën ndrin me ëmbëlsi Dhe çon dritë të pëlqyer Kudo që është errësi;

ASDRENI

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI 8. Gjinia e emrit Nxënësi duhet të dallojë nëse një emër është në gjininë mashkullore apo femërore. (Fq. 27, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) Kontrolli Në një grup emrash të dhënë të dallohen cilët janë në gjininë femërore dhe cilët janë në gjininë mashkullore. 9. Numri i emrit Vendos në shumës emrat. (Fq. 32, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) Me –e nga pas. (Gabim – gabime, stadium – stadiume) Me –a nga pas. (Arkë – arka, pulë – pula, egërsirë – egërsira) Me –ë nga pas. (Rosak – rosakë, kapak – kapakë) Me –nj nga pas. (Bari – barinj, kushëri – kushërinj) Me –enj nga pas. (Lumë – lumenj, përrua – përrenj) Me –inj nga pas. (Gjarpër – gjarpërinj, shkëmb – shkëmbinj) Me – ër nga pas. (Mbret – mbretër, princ – princër) Me –ra nga pas. (Bar – barëra, fshat-fshatra) Kontrolli Me çfarë mbaron në shumës fjala kapak? (alternativa –ë, -inj, -enj, -qe)? Gjej formën e njëjësit (shumësit) kur jepet shumësi (njëjësi) të emrit. 10. Emra që nuk ndryshojnë në shumës (mike, shami, anije, pako, bakllava, shaka, orë) (Fq. 37, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) Kontrolli: Cili nga këta emra nuk e ndryshon formën në shumës? Çfarë kanë të përbashkët emrat që nuk ndryshojnë në shumës anije, dele, mace, rrufe, lule? (Mbarojnë me –e) 116

11. Trajta e emrit Gjetja e trajtës në të cilën shFq.t një emër. (Fq. 38, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) Kontrolli Cili nga këta emra është në të shquarën (pashquarën)? 12. Togfjalëshi emëror Dollap arre, vajzë fshati, tryezë buke, mish qingji, një lugë sheqer, ekskursion me shokët, gjellë pa kripë, lodra për fëmijët, djali i tezes, dëshira për të kënduar, pastiçier i zoti, dy djem, kjo dëshirë, shtëpia majtas (Fq. 42,45 Gjuha shqipe 3, A. Sh.) Kontrolli Togfjalëshi mish qingji është: a) emër + emër, b) emër + mbiemër, c) emër + përemër? Cili togfjalësh i ngjan tokfjalëshit “ekskursion me shokët”? (koncert me Majkëllin) 13. Togfjalëshi Lidhja me përshtatje. Nëse themi “shtëpia e bukur” duhet të themi “shtëpisë së bukur”. Nxënësi nuk flet teorikisht për lidhjen me përshtatje në togfjalëshin emëror, as emërton me fjalët togfjalësh emëror, por kupton që fjala e dytë i përshtatet së parës nëse kjo ndryshon formën e saj. (Fq. 46, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) Kontrolli Një shtëpi e bukur qëndronte në majë të kodrës. Gimi iu afrua shtëpisë .... (plotëso) a. e bukur b. të bukur c. së bukur 14. Të gjejnë fjalën kryesore në një togfjalësh emëror (Fq. 49, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) Fjala kryesore, ose fjala bërthamë, është ajo kuptimin e së cilës plotësojnë fjalët e tjera.

Shkolla shqipe

Porsi lule bukur çfaqur Tërë kopshtin që zbukuron, Natyrën duk’ e kënaqur Me erën e saj që lëshon;

ASDRENI

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI 15. Logjikë rreth togfjalëshit Sa më shumë fjalë që i shtojmë fjalës kryesore, aq më pak elemente nga fjala kryesore ka. (Fq. 52, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) Shembull: “Topa” ka më shumë se “topa të kuq”. “Topa të kuq” ka më shumë se “topa të kuq llastiku”. Kontrolli Cili grup do të vinte i treti për nga numri nëse renditeshin nga grupi më i vogël tek grupi më i madh? 16. Grupi i fjalëve që lëviz së bashku në fjali Ndarja e fjalisë në grupe (etiketa). Fjala “etiketë” emërton një grup fjalësh që lëviz së bashku në fjali, që mund të zëvendësohet me një fjalë të vetme. (Fq. 57, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) Kontrolli Në sa etiketa mund të ndahet fjalia? Pas cilës fjalë nuk mund të vendoset viza e ndarjes në etiketa? 17-18. Fjalët e grupet e fjalëve që tregojnë vend, kohë, mënyrë Të ndërtojmë fjali me fjalë që tregojnë vend, kohë, mënyrë. (Fq. 58,59,63,67,68,71 Gjuha shqipe 3, A. Sh.) 19. Folja (Fq. 64, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) Kontrolli Gjej foljen në fjalinë e dhënë. 20. Fjalë ku bie veprimi i foljes Kundrinori i drejtë. Kthimi i kundrinorit të drejtë në kryefjalë. (Fq. 76,77, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) Kontrolli: Në fjalinë e dhënë të gjendet kundrinori. Të rishkruhet fjalia duke e kthyer kundrinorin e drejtë në kryefjalë. 21. Fjalë që tregojnë kohën e shkuar, kohën e tashme, kohën e ardhme (Fq. 84, Gjuha shqipe 3, A. Sh.)

Kontrolli Cila fjalë (grup fjalësh) tregon kohën e shkuar, të ardhme, të tashme? 22. Koha e foljes Nxënësit të dallojnë tri kohët e foljes: e tashme, e shkuar, e ardhme. (Fq. 86, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) 23. Foljet e zgjedhimit të parë Veta. Nxënësit të dinë të zgjedhojnë foljen në kohën e tashme. (Fq. 89,90, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) Kontrolli: Të vendosin përemrin që duhet në një formë të foljes. P.sh. “Ju”, para fjalës “lexoni”. Të vendosin formën e duhur të foljes pranë një përemri vetor të dhënë. 24. Togfjalësha me folje Hap dritaren, i flas shokut, u lodha së punuari, mblidheshim të shtunave, dolën maleve, u ftoha nga akullorja, vij nga dreka etj. (Fq. 94, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) Kontrolli: Të japim për secilin rast një shembull tjetër. Shembull: Cili nga shembujt është i njëjtë me “mblidheshim të shtunave” (takoheshim pasditeve). 25. Shkrimi i foljeve në kohën e tashme Kujdes: ne pimë dhe jo pijmë, ata punojnë dhe jo ata punojn. (Fq. 95, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) Kontroll: Cila nga foljet është shkruar drejt (ose gabim)? 26. Drejtshkrimi i foljeve marr, dal, jap, shoh në kohën e tashme Marr – merr – merrni (mirrni) / dal –del – dilni/ jap – jep – jepni (jipni)/shoh-sheh-shihni. (Fq. 95, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) Kontrolli: Vendos në një vetë dhe numër të caktuar foljen marr, dal, jap, shoh. Cila folje është shkruar si duhet (ose gabim)?

Udha e shkronjave 117

Ashtu dhe Naimi ndriti Mi qiellin e Shqipërisë, Errësirën ia ngriti Gjuhës dhe Kombësisë.

ASDRENI

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI 27. Drejtshkrimi i foljeve që mbarojnë me –t në kohën e tashme (përgatit, shëtit, ndrit, ujit, ngjit, çudit, përshpërit etj.) (Fq. 99, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) 28. Zgjedhimi i foljeve në kohën e pakryer Të dallojnë cila folje është në të pakryerën. Të vendosin një folje në kohën e pakryer. Të konstatojnë që një folje në kohën e pakryer tregon një veprim të nisur por të papërfunduar në një çast të së shkuarës. Të konstatojnë mbaresat që janë karakteristike për kohën e pakryer (-ja, -je, -nte, -nim, -nit, -nin) (Fq. 102, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) Kontrolli: Gjej cila nga foljet është në kohën e pakryer. Shembull 1: Vendos foljen X në kohën e pakryer, veta 2, numri njëjës. Shembull 2: Cila mbaresë e kohës së pakryer i takon vetës së tretë, numri shumës (-nin) 29. Togfjalëshat me folje (u ndala te dera, fituam në sajë të ..., pyes për ty, fshij me peshqir, u nis pa bukë, fillova të punoj në ..., më 7 mars u hap shkolla) (Fq. 104, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) 30. Drejtshkrimi i foljeve që mbarojnë me –t në kohën e pakryer (Fq. 106, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) 31. Koha e kryer e thjeshtë e foljes. Të dallojnë foljet që janë në kohën e kryer të thjeshtë. Të njohin mbaresat karakteristike për kohën e kryer të thjeshtë. (-va, -ve, -i, -uam, -uat, -uan, zgjedhimi i parë) (Fq. 107, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) Kontrolli: Cila nga foljet është në kohën e kryer të thjeshtë?

118

Shembull 1: Cila nga mbaresat përdoret për të bërë kohën e kryer të thjeshtë në vetën e parë njëjës –va,ja,-j ? (-va) Shembull 2: Vendos foljen shkoj në kohën e kryer të thjeshtë në vetën e tretë, njëjës. 32. Togfjalëshat me folje (i binin mbi supe, u ulën nën hijen e pishës, dolën prej klasës, kap për mesi, mbaruan para dy ditësh, u mbajt pas një litari, fshihej midis gjetheve) 33. Foljet kam dhe jam në kohën e pakryer dhe të kryer të thjeshtë (Fq. 111, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) Kontrolli: Vendos në vetën, numrin dhe kohën e caktuar foljen kam (ose jam). 34. Trajta e shquar emrave shami, shtëpi (jo shamija, shtëpija, por shamia, shtëpia). (Fq. 114, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) 35. Foljet në kohën e ardhme Të dallojnë (ose të vendosin) foljet në kohën e ardhme. (Fq. 115, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) 36. Togfjalëshat me folje (shkonte tatëpjetë malit, fluturoi jashtë kafazit, u ul pranë ngrohëses, vajta për të mbushur ujë, udhëtoi pa u ndalur, u gëzua shumë, humbi diku) (Fq. 116, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) 37. Drejtshkrimi i foljeve që mbarojnë me –t në kohën e ardhme Kujdesi nga gabimet tipike. (Fq. 119, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) 38. Emërzimi i foljeve (shkruaj – të shkruarit, vrapoj – të vrapuarit, qesh – të qeshurit)(Fq. 123, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) Kontrolli: Kthe foljet në emra. Kthe sipas shembullit: Agroni shkroi bukur. Të shkruarit e Agronit ishte i bukur. Shkolla shqipe

Qaje, Shqipëri e mjer, Lulen e bukur që u shua, Atë vjershëtor të ndjerë Që këndoi trimnit’ e tua!

ASDRENI

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI 39. Përshtatja e foljes me kryefjalën Zgjedhja e vetës dhe numrit të duhur për foljen. (Fq. 124, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) Kontrolli: Shembull 1: Folja shkoj në një fjali është shkuan. Cila është kryefjala? a. unë dhe mami b. Bujari dhe e motra c. ti dhe babi 40. Zgjerimi dhe ngushtimi i fjalive (Fq. 127, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) 41. Fjalë dhe grupe fjalësh që i përgjigjen pyetjes Kujt? Cilit? Cilëve? (Fq. 129, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) 42. Togfjalëshi. Lidhja me bashkim (zoti Petrit, dëshira për të kënduar, etj.) (Fq. 132, Gjuha shqipe 3, A. Sh.)

46. Fjalia dëftore dhe pyetëse. (Fq. 139, 140, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) Kontrolli Pse një fjali, në dukje dëftore, ku nuk është vendosur shenja e pikësimit, mund të jetë edhe pyetëse? (Sepse pyetja mund të bëhet edhe pa fjalë pyetëse, por me anë të intonacionit) 47. Zëvendësimi i fjalëve dhe i grupeve të fjalëve. Nxënësi të jetë i aftë të zëvendësojë një fjalë me një tjetër të ngjashme me të për nga funksioni. Detyra për të zëvendësuar një fjalë apo një grup fjalësh mund të jetë evazive për nxënësin. Do të pranohet zëvendësimi që ruan strukturën e fjalisë dhe e nxjerr atë me kuptim. (Fq. 142, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) 48. Fjalia pohore dhe fjalia mohore. Nxënësit duhet të kthejnë një fjali pohore në mohore dhe anasjelltas. (Fq. 143, Gjuha shqipe 3, A. Sh.)

43. Togfjalëshat mbiemërorë, numërorë dhe përemërorë (i ri nga mosha, e kuqe si shega, dy prej tyre, i aftë në muzikë, i dobishëm për skuadrën, i dashur me shokët, mjaft i mirë, gjithmonë i kënaqur, i aftë për të kënduar, tre prej tyre) (Fq. 135, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) Kontrolli Formo një togfjalësh që t`i ngjajë togfjalëshit “i aftë në muzikë” pa përsëritur asnjë nga fjalët.

49. Drejtshkrimi i pjesëzave mohuese nuk dhe s`. Shmangia e pjesës mohuese ‘s para foljeve që fillojnë me s, z, zh, sh. (Fq. 145, Gjuha shqipe 3, A. Sh.)

44. Drejtshkrim ndajfoljesh. (mirë dhe jo mir, poshtë dhe jo posht, shumë dhe jo shum, etj.) (Fq. 135, Gjuha shqipe 3, A. Sh.)

51. Shenjat e pikësimit .!? (Fq. 149, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) Kontrolli: Vendos shenjën e pikësimit që duhet në fund të fjalive.

45. Drejtshkrimi i mbiemrave që mbarojnë me –t, -të, -ët. (i akullt, i artë, i cekët...) (Fq. 136, Gjuha shqipe 3, A. Sh.)

50. Fjalia dëftore thirrmore (habitore). Kthe një fjali nga dëftore në çuditëse, ose anasjelltas. (Fq. 146, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) Kontrolli: Kthe sipas shembullit: “Fshatarët i kanë qethur delet”. “Fshatarët i paskan qethur delet!”.

Udha e shkronjave 119

Me një mall të pashterruar Të ngjalli e të dha jetë, Për gjuhën duke punuar Si shqipëtar i vërtetë!

ASDRENI

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI 52. Sinonimet dhe antonimet (Fq. 150, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) Kontrolli: Për një fjalë të dhënë të jepet fjala me kuptim të njëjtë (sinonim) ose me kuptim të kundërt (antonim).

Shembull: Iku me të katra – krahasimi është me katër këmbët e një kafshe.

53. Shkrimi i fjalëve mohuese: askush, kurrkush, asnjeri, asnjëra, askurrkush, kurrkund, kurrgjë, etj. (Fq. 152, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) Kontrolli: Të dallohet gabimi në të shkruar të këtyre fjalëve, p.sh., as një ra duhet asnjëra.

3. Ku ndryshon përralla nga një tregim. Çfarë duhet t`i bëjmë një tregimi që ta kthejmë në një përrallë?

54. Formimi i fjalëve me parashtesë, prapashtesë dhe fjalët e përbëra (Fq. 153, Gjuha shqipe 3, A. Sh.) Kontrolli: Të gjendet parashtesa (ose prapashtesa) në një fjalë të dhënë të prejardhur.

Kontrolli: A kemi fabul nëse historia është e shkurtër dhe jep një mësim për sjelljen, por nuk është me kafshë?A kemi fabul nëse kemi një mësim për sjelljen dhe me kafshë, por është histori i gjatë?

Leximi 1. Si vjen kuptimi i figurshëm nga kuptimi i parë. Kjo mund të duket evazive por kërkesa do të jetë për shprehje që mendohet se janë në përvojën e nxënësit.

2. Ndikimi që ka në ngjarje ndryshimi i një elementi të pjesës letrare.

4. Fabula është një histori e shkurtër që na jep një mësim për sjelljen, zakonisht me anë të kafshëve.

5. Analiza e tekstit kërkon në radhë të parë të kuptuarit e pjesës. Pyetjet rreth përmbajtjes së një pjese, do të zbulojnë vëmendjen, të thelluarin në përmbajtjen e pjesës.

KLASA 3 - VJERSHAT PËRMENDËSH Librat rrinë rradhë rradhë Xhevahir Spahiu Librat rrinë rradhë - rradhë, presin dorën që t’i marrë.

Librat rrinë krah për krah; cili rradhën sonte ka?

Presin dorën t’i shfletojë, presin syrin t’i lexojë.

Sa përralla rrinë aty; eja t’i këndojmë të dy! Sa figura, sa tregime, duan të hyjnë në botën time.

120

Thotë i pari: merrmë mua; siç më do dhe unë të dua.

Flet i dyti poshtë në xham: po unë rradhën kur e kam?

Librat rrinë rradhë - rradhë, presin dorën që t’i marrë …

Shkolla shqipe

Prandaj kombi i tërë Qan me lote pa pushuar, Për shërbimet që i ka bërë: Për jetë duk’ e kujtuar.

ASDRENI

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Erdhi prilli, ç’u shkri bora Himariote

Mëmëdheu Çajupi

Erdhi prilli, ç’u shkri bora majave. Mbani vesh, bije këmbora, majave. O pranvera, vera-vera, sa gëzim, këndojn zogjtë nëpër ferra, pa pushim. Gjithë natyra ç’u ndryshua, dhe ndryshon. Gjithë toka zbukuruar, lulëzon.

Mëmëdhe quhet toka Ku më ka rënurë koka, Ku kam dashur mëm’ e atë, Ku më njeh dhe gur’ i thatë, Ku jam rritur me thërrime, Ku kam folur gjuhën time, Ku kam fis e ku kam farë, Ku kam qeshur, ku kam qarë, Ku rroj me gas e me shpresë, Ku kam dëshirë të vdesë.

Zogjtë dy nga dy jetojnë, në fole. Çajnë qiellin e shkojnë, si rrufe.

Përralltarja Xhevahir Spahiu

Tarja nuk e lan fytyrën… Dionis Bubani

S’do që s’do të bjerë qepalla, s’më zë gjumi pa përralla; pa arush, ujk e të tjerë s’mbyllet syri që të flerë.

Tares mjalti i pëlqen, e shijon edhe yndyrën, por, pas buke, kohë s’gjen, kurrë nuk e lan fytyrën.

Asnjë zë s’ndihet në dhomë: - Mami, mami, hë, tregomë! Një përrallë për zonjën dhelpër, po s’desh dhelpra, për një ketër.

- Kafshët, - thotë, - (dhe fik dritën) porsa panë gjahtarët, ikën …

- O moj mami, përralltare, Çdo përrallë një dritare. Ti kallzon, kallzon kaq bukur, Në çdo fjalë rri një flutur.

Në çdo fjalë trokon kali, vret e prêt kuçedrën djali; del qerosi mendjemprehtë bukuroshen e merr vetë.

Pasi shqepet me ushqim, del në rrugë i palarë, i flet nëna pa pushim, por më kot, avazi i parë!

Gjithmonë bërtet mamaja, le të lodhet ajo kot… … Taren na e zu belaja, se e ndoqën grenxa plot.

U pendua “trimi” Tare, kur pa grenxat mizëri… Po ato s’iu ndanë fare, e pickuan mirë e mirë, sa u ënjt, u bë fuçi!

Ja qepalla zë e ulet, mami thotë diçka për lulet. Mijëra lule buzë një lumi… Mua, trak, më zuri gjumi.

Udha e shkronjave 121

Që kur dolli Naim Beu Ra një vesë e u zbut dheu, Edhe fara që ka mbjellë Shumë lule do të pjellë.

Spiro Dine

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Vizitë në muzeun arkeologjik Xhevahir Spahiu

FËMIJA Ndre Mjeda

Ciceron, na merr përdore, udhët na trego; shekuj, armë dhe stërgjyshër ti nga gjumi, zgjo!

E kandshme asht hana Kur del me zana, E n’tokë me dritë përndaret.

Te kjo enë e vogël balte një e fshehtë rri; te kjo thikë e hershme guri rron një histori.

Shih sa bukur mozaiku, art të madh zbulon! Kokës së një luftëtari trupi i mungon.

Kur të dalin në na pyetshin, ku ishim dhe ç’pamë, - Folëm ilirisht, - do t’themi, me stërgjyshërit tanë.

Ekskursioni dhe aspirina - Dionis Bubani Ikën shokët n’ekskursion, Gimi, strukur pranë zjarrit, i kënaqur po mendon: - Besa, sot i rashë qarit! Është natë… Kushedi se sa larg do të kenë shkuar, una mbeta në shtëpi, u tregova më i zgjuar. Po më ranë fort havale, do t’u them troç se ç’mendoj: “Mund të ftohesh nëpër male, unë dua të jetoj!” Ja, kështu mendonte, por doli Gimi i djersitur që nga soba, në oborr, dhe u plevitos papritur… Kur u kthyen gaz e jetë, nga ato kreshta dhe lëndina, shokët Gimin na e gjetën duke pirë aspirina!

122

Hyjzit që shndrisin E që shëtisin Npër qiell, janë t’bukur faret. Kur del agimi E rruzullimi Me ‘j dritë kuqloshe mbëlohet, E përmbi kashta Shndrit pika lashta, Zemra me mall gazmohet. Asht i madh shendi, Kur ndihet shpendi Ndër pyje tuj pingrue; E knaqshme a’j lule Kur ju përkule, O fllad i let, me e lmue. Por s’i giet qielli, Nuk i giet prilli As fllad që shëtit lulet E me erna veshet, Foshnjës që i qeshet, Nanës kur mbi të përkulet. BUKA Dritëro Agolli Të duket gjë e zakonshme: jap pare, marr bukë! Po ne e pritëm kaq shumë! E mbollëm, e korrëm e djersët na vanë çurkë, Pastaj e shimë në lëmë e mbetëm pa gjumë; I mbushëm thasët dhe ecëm në pluhur e në gurë, Mullirit e bluam dhe e vumë në magje, Në krahë e morëm dhe e shpumë në furrë, Pastaj rrodhi në sofër nga korja e ngrohtë një paqe ... Të duket një gjë e zakonshme?

Shkolla shqipe

Ka me u hup, dora tradhtor; Po emni yt, kurr s’harrohet; Vjershat ç’ke shkru, Ti, o Vjershëtor! Dhe tradhtori sot pendohet....

Josif Bageri

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

ATDHEU Ali Asllani

SHQIPËRI, O JETË GJATË Naim Frashëri

Sa të rroj e sa të jetë, Gjiri i qiellit plot me yje, Ty shqiptari do të ketë, Si ka diellin përmbi krye; Si ka diellin si ka hënën, Mu si nëna që ka djalën, Mu si burri që ka fjalën.

Shqipëri, o jetëgjatë! Ty të kemi mëm’e atë, Dhe për ty do të luftojmë, Gjersa të të trashëgojmë. Për ty gjithë dit’ e natë Mejtohemi gjër’ e gjatë.

Un’, im at’ e gjysh stërgjysh e di bota si dhe qysh, cilin kemi më të shenjtë, shum të dashur e të shtrenjtë, dhe për cilin bëjmë be, be për qiell e be për dhe, be për tokën kombëtare, dhe për ty, moj tok’ bujare.

Udha e shkronjave 123

Të lutem, o Balt’ e Varrit, Mor i rëndo, lehtësohu, Bëji nder shqipëtarit, Dimër verë lulëzohu.

M.A.Përmeti (M.Vejsiu)

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

KLASA 4 1) Të dallojë saktë llojet dhe gjinitë letrare nëpërmjet vjershës, përrallës, tregimit, fabulës, gjëegjëzes, fjalës së urtë, pjesës së shkurtër dramatike.

9) Të dallojë kuptimin e drejtpërdrejtë dhe të figurshëm të fjalëve dhe të shprehjeve me vlera artistike dhe gjuhësore në materialin që lexon.

2) Të dallojë prozën nga poezia, tregimin nga fabula e përralla, librat nga gazetat. Kontrolli Cilat janë të përbashkëtat dhe ndryshimet ndërmjet a) poezisë dhe prozës; b) tregimit dhe përrallës; c) përrallës dhe fabulës; ç) gjëegjëzës dhe fabulës; d) tregimit dhe pjesës dramatike; dh) librit dhe gazetës. Nuk është e thënë që nxënësi të dijë në mënyrë teorike këto dallime, por të jetë i stërvitur në atë mënyrë që kur t’i jepen shembuj pohimesh, të ketë intuitën dhe arsyen që të kuptojë se ka të bëjë me pohime të vërteta ose të gabuara.

Kontrolli Kontrolli këtu nuk mund të futet në një skemë të caktuar e cila të mësohet, por një nxënës që i kushton rëndësi aparatit pedagogjik që ka secila nga pjesët e leximit të kryera dhe i plotëson me kujdes ato do të zhvillojë një analizë më të kujdesshme. Poezitë e mësuara përmendësh që janë në fund të këtij programi do të ndihmojnë për këtë.

3) T’i zbërthejë, duke i renditur ngjarjet sipas rendit të tyre kronologjik, në pjesën që lexon. 4) Të gjejë titull, hyrje dhe mbyllje të reja në një përrallë ose tregim. 5) Të dallojë informacionin më të rëndësishëm nga informacioni i dorës së dytë për të bërë përgjithësime. 6) Të ndajë pjesën në fragmente të vecanta, sipas kuptimit të tyre duke hartuar saktë pikat e planit. 7) Të gjejë idetë dhe mesazhin e pjesës së lexuar duke ilustruar idetë me fragmentet përkatëse. 8) Të klasifikojë elemente të stilit dhe të gjuhës të tilla, si: paragrafi, rreshti, strofa, vargu, dialogu, monologu, viza, trepikëshi etj. 124

Njohuri rreth sistemit të gjuhës Sintaksë 10) Të dallojë fjalitë dhe paragrafët në një tekst. Kontrolli Kontrolli nëse nxënësi është në gjendje ose jo të dallojë paragrafin dhe është i aftë ose jo ta dallojë rëndësinë e ndarjes së tekstit në paragrafë është i vështirë sa për faktin që ushtrimet mungojnë sa për faktin që shpesh një tekst lejon ndarje të ndryshme. Pikërisht kjo vështirësi kthehet në mungesë pune dhe mënjanim të punës në këtë pikë. Kjo do të bëjë që nxënësit të humbasin pikë më lehtë në këtë pikë. 11) Të dallojë grupin e kryefjalës dhe të foljes, percaktorin, kundrinorin, rrethanorin në fjali. 12) Të përshtatë foljen me kryefjalën. 13) Të kryejë veprime me grupet e fjalëve në fjali. 14) Të zgjerojë ose të shkurtojë strukturat e fjalive. 15) Të zgjerojë grupin e kryefjalës ose të foljes në fjalitë e dhëna. Shkolla shqipe

Ka detyrë Shqipëria, që eshtrat e shenjta tuaj T’i ngrenë shpejt nga Turqia, mos treten në dhe të huaj.

Sali Butka

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Kontrolli Për këtë rubrikë ushtrimet nëpër libra janë të larmishme dhe vetëm plotësimi i saktë i tyre jo vetëm në një tekst alternativ, por edhe në tekste të tjera të miratuara ose jo nga MASH, do të sjellë një siguri më të madhe ndaj një pyetje që mund të jepet në testin për certifikatën e gjuhës. Morfologji 16) Të dallojë emrin. Të njohë lakimin. Kontrolli: Ndërsa mund të jetë e lehtë të dallohet emri në një fjali të caktuar, apo të lakohet ai, është më e vështirë të gjendet çfarë kanë të përbashkët ose të ndryshme një grup emrash nga një grup tjetër, pikërisht sepse nxënësi duhet të bëjë disa analiza para se të përgjigjet. 17) Të dallojë mbiemrin dhe ta analizojë atë. 18) Të dallojë ndajfoljet dhe llojet e tyre. 19) Të dallojë lidhëzat. 20) Të dallojë përemrat pronorë. Kontrolli: Dallimi i emrit nga mbiemri, i mbiemrit nga ndajfolja, i përemrit pronor nga mbiemri, i lidhëzave. Lidhëzat janë shumë, por kontrolli do të përqëndrohet vetëm në ato më të përdorshme. 21) Të përdorë si duhet foljet KAM, JAM në kohët e thjeshta. Drejtshkrim 22) Të përdorë si duhet pikën (.), pikëpyetjen (?), pikëçuditësen (!) dhe (?!) si edhe shenjat e pikësimit në dialog. Kontrolli: Ndërsa duket më e thjeshtë përdorimi i pikës dhe pikëpyetjes, pikëçuditësja duket më e vështirë dhe aq më tepër e shoqëruar nga pikëpyetja. Ndërsa është e lehtë të dallohet në një ligjërim të folur dhe të dëgjuar ku intonacioni ndihmon, bëhet më e vështirë të dallohet prej kontekstit nëse duhet apo jo pikëçuditësja; ndaj nxënësi duhet të

praktikohet në përdorimin e saktë të këtyre shenjave. Nga ana e kontrollit do të shmangen situatat e dykuptimshme në kërkesa. 23) Të përdorë drejt shkronjën e madhe. 24) Të shkruajë si duhet emrat mashkullorë në – ër, -ës; emrat femërorë që mbarojnë me zanoren –i; emrat mashkullorë që dalin në shumës me –e; mbiemrat e nyjshëm; lidhëzat. 25) Të shkruajë si duhet emrat që mbarojnë me –er, -es. 26) Të shkruajë drejt format e emrave femërorë që mbarojnë me zanoren –i gjatë lakimit të tyre. 27) Të shkruajë drejt formën e emrave që në shumës mbarojnë me mbarojnë me –e. 28) Të përshtatë gjininë e mbiemrit të nyjshëm me gjininë e emrit që shoqëron. 29) Të shkruajë drejt zanoren (ë) në fjalë dhe në vendndodhje të ndryshme në trup të fjalës. 30) Të shkruajë drejt lidhëzat si dhe fjalë e shprehje lidhëzore. 31) Të ndajë fjalët në fund të rreshtit. Leksikologji, fjalëformim 32) Sinonimet, antonimet. 33) Të shpjegojë kuptimet e figurshme. 34) Të dallojë ndryshimin kuptimor dhe ngjyresën emocionale në fjalët me prapashtesa zvogëluese e përkëdhelëse. 35) Të dallojë rolin e parashtesave në krijimin e kuptimeve antonimikë. Kulturë gjuhësore 36) Të dallojë fjalët dialektore të gjuhës shqipe. 37) Të dallojë fjalët e gjuhës standarde nga ato dialektore.

Udha e shkronjave 125

Dhe ju qi dini vlerën e t’harrumit, Aviti pranë të gjithë e të mendojmë, Se s’duhet të vonojmë Në themelim të Faltores sonë të kombit.

Et’hem Haxhiademi

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI KLASA 4 - Vjershat përmendësh SHQIPËRI, O JETËGJATË! Naim Frashëri

KUJTOJ MËSUESIN Agim Vinca

Shqipëri, o jetëgjatë, ty të kemi mëmë e atë dhe për ty do të luftojmë gjersa të të trashëgojmë. Për ty të gjithë, ditë dhe natë, mendohemi gjerë e gjatë, ti kurrë s’prishesh, s’shkretohesh, as drobitesh, as rrëgjohesh, më ke gjithë bukuritë e të tëra mirësitë, ke fusha me lule shumë, lumenj të mëdhenj pa gjumë, male të lart’ e të veshur, buzën e detit të qeshur. Më je dritëzë në dritë me të gjitha mirësitë.

Pat ikur mësuesi im në Turqi, unë abetaren e laga me lot, në zemër më hyri fytyra e tij dhe s’më hiqet as sot. I vogël isha atëherë, pak dija, jeta më dukej lojë e dëfrim, po ngado që shkoja, kudo që vija, shihja fytyrën e mësuesit tim. Dëgjoja zërin e tij të dashur, kur binte zilja për në mësim, dëgjoja zërin e tij të dridhur: “E di ç’është mërgimi ti, Agim?” Por unë s’e dija, s’kuptoja dot, ç’ishte mërgimi dhe Anadolli, Sytë e mësuesit ishin me lot, atë ditë që fshati e përcolli. Kaluan ditë, kaluan vjet, librin nga dora s’e lëshova, në banka të shkollës edhe në jetë, punët e kësaj toke mësova. Mësova unë se ç’ishte mërgimi, shtëpia pa plang, sofra pa bukë, mësova pse mësuesi im na la dhe mori të largëtën rrugë. Sot, kur dhe vetë me ditar, dal përpara nxënësve të mi. e kujtoj mësuesin tim të parë, arratisur larg në Turqi.

HARABELI Dritëro Agolli Dhe shpezët shtegtarë fluturuan me shtërg e dallëndyshe - gjithë ç’qe-në, Veç harabeli vendit nuk po luan, ai nuk ia beson kurrkujt folenë. Livadheve të korrur fluturon, me sqep në bar çepkat e vërshëllen dhe duket se me shokët kuvendon, dhe duket se diçka përreth s’e gjen. Dhe sytë e vegjël hedh përmbi zabel, vështron se si mërgohet shpezëria, por s’di të thotë zogu-harabel: “Të çmendur, ju pse ikni nga shtëpia?” 126

Shkolla shqipe

Se si çdo kombi qi i erth Profeti, Nj’ashtu për gjendjen t’on’ do t’jetë poeti. Et’hem Haxhiademi

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI JEMI VETËM SHQIPËTARË Naim Frashëri

SHQYPNIA Gjergj Fishta

Gjithë ç’jemi Shqipëtarë, Jemi një fis e një farë, Kemi të tërë një shpresë, Një gjak, një gjuhë, një besë. S’jemi grekër, as bullgarë as gjë tjatër nuk jemi jemi vetëm shqipëtarë ne kët’ emër nder e kemi. Ky emr’ ësht shum’i mirë Se më s’jemi të gënjyer, Nukë jemi n’errësirë, E njohëmë gjën’ e vyer. Perëndija na e lëntë Përjetë ta trashëgojmë Edhe kurrë mos e dhëntë T’a humbim a ta harrojmë! Të lëmë mëmën tënë E të marrim një shtrigë, Zoti mos e pastë thënë! Pun’ e keq’ e shum’ e ligë.

Edhe hana do ta dije. edhe dielli do t’ket pa, se përqark ksaj rrokullie, si Shqipnia ‘i vend nuk ka! Atje lejnë, po, tosk e gegë, si dy rreze n’flakë t’nji diellit, si dy rrfe, qi shkojnë tuj djegë, kuer shkrep reja prej qiellit

PËRTACI Mark Krasniqi Një njeri përtac s’punonte aspak. Puna më e vogël i bëhej farmak. Njëherë s’kish ushqim, bukë s’i jepnin tjetër, shkoi pra në fushë, te një dardhë e vjetër. Dardha kishte kokrra, të mëdha gërcak, të ëmbla sheqer, pjekur për merak. Po përtaci ishte njeri për çudi: përtoi t’i shkundte, në hije u shtri. Hoqi dhe kapelën, pranë vetes e la, “Bini këtu brenda, o ju dardha!” - tha. Priste kokrra dardhe nga degët e saja, kur një dardhë e madhe u shkëput nga maja dhe përtacit tonë në hundë i ra, thirri fort përtaci: “Obobo, ç’hata!” .

FJALA ËSHTË E VOGËL SHUMË Odhise Grillo Fjala është e vogël shumë: disa shkronja, disa rrokje ... Ajo rrjedh si mjaltë e qumësht midis miqve, midis shokëve. Fjala është e vogël shumë: dhe e ashpër, dhe e brishtë ... I ngre valët perçeshkumë, kur vërsulet mbi armiqtë. Fjala është e vogël shumë: t’ëmbëlson a vret si plumbi... Fjala është si një urë që lidh brigjet e një lumi. VJESHTA Xhevahir Spahiu Kur vjeshtës vendin i lë vera dhe zogjtë shtegtojnë larg e larg, nga pemët gjethet rrëzon era si fjongo të arta përmbi park. Kur vjeshta vjen, zverdhon në vreshta bistoku i rrushit bukuri! Me begatinë që sjell vjeshta gëzohem unë, gëzohesh ti. O vjeshtë e artë, o stinë e zjarrtë! Ti, mrekulli e punës sonë! Nga fryti yt i begatë njeriut faqet i kuqojnë.

Udha e shkronjave 127

Ligjërimin e përlotur të bilbilit zall- mbi zall lot i skllavit e ka shkrojtur ndaj o fshat priti me mall.

Petro Marko

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

KLASA 5 Të dëgjuarit dhe të folurit 1) Të dallojë saktë llojet dhe gjinitë letrare nëpërmjet poezisë, prozës së shkurtër, përrallës, tregimit, pjesës së shkurtër dramatike. 2) Të dallojë tekstin letrar nga joletrar. Kontrolli Cilat janë të përbashkëtat dhe ndryshimet ndërmjet poezisë dhe prozës?Cilat pjesë letrare hyjnë tek proza e shkurtër? Cilat janë të përbashkëtat dhe ndryshimet ndërmjet tregimit dhe përrallës? Cilat janë të përbashkëtat dhe dallimet ndërmjet tregimit dhe dramës? Cili nga tekstet e dhëna është letrar dhe cili joletrar? 3) Të rendisë ngjarjet sipas rendit kronologjik në formën e pikave të planit. 4) Të tregojë brendinë e pjesës që lexon. 5) Të ndajë pjesën në fragmente të veçanta, sipas kuptimit të tyre duke hartuar saktë pikat e planit. 6) Të gjejë idetë dhe mesazhin e pjesës së lexuar duke i ilustruar ato me fragmentet përkatëse. 7) Të dallojë personazhin kryesor duke arsyetuar zgjedhjen e tij. 8) Të marrë pjesë në interpretimin e përmbajtjes, në formën e përmbajtjes dhe ritregimit. 9) Të dallojë kuptimin e drejtpërdrejtë dhe të figurshëm të fjalëve dhe të shprehjeve që i japin vlera artistike dhe gjuhësore materialit që lexon. Kontrolli Nxënësit do t’i jepet një tekst (ose disa) dhe do të hartohen pyetje lidhur me të, nga të cilat do të dalin aftësitë e mësipërme.

128

SINTAKSE 10) Të dallojë se një fjali është një fjalë ose grup fjalësh që lidhen nga ana ndërtimore dhe kuptimore. Kontrolli Jepet fjali që ka mungesë nga ana ndërtimore, ose nga ana kuptimore dhe duhet që nxënësi të argumentojë se cili nga dy elementet mungon. 11) Të dallojë fjalitë që formojnë së bashku një paragraf. Kontrolli Të dallojë ndarjet gabim të tekstit në paragrafë. (një fjali që duhet të mbyllte paragrafin e dytë, është vënë në fillim të paragrafit të tretë). Etj. 12) Të kryejë veprime me grupet e fjalëve në fjali. (zhvendosje, zgjerim, zvogëlim, zëvendësim) Kontrolli Zhvendosja nuk ndryshon asgjë në grupet përbërëse të fjalisë, përveç vendit. Në zëvendësim, ne ruajmë funksionin sintaksor të fjalës apo grupit të zëvendësuar: rrethanorin e mënyrës e zëvendësojmë me një rrethanor mënyre, kryefjalën me kryefjalë, dhe kundrinorin me kundrinor etj.) Zvogëlimi mund të bëhet a) duke dobësuar grupet nga përcaktorët (heqim përcaktorët) ose b) duke hequr plotësisht një grup. Zgjerimi bëhet a) duke shtuar përcaktorë dhe duke lënë po aq grupe ose b) duke shtuar grupe dhe jo përcaktorë ose c) duke shtuar edhe përcaktorë nëpër grupe dhe duke shtuar grupe të tjera 13) Të gjejë fjalinë më të vogël nëpërmjet veprimeve me grupet e e fjalëve në fjali. Kontrolli Dallimi i fjalisë më të vogël shpesh bëhet një punë evazive, ndaj kontrolli i fjalisë më të vogël do të bëhet përmes krahasimit të dy fjalive ku në njërën ka një fjalë ose një grup fjalësh më tepër që formon një zgjerim. 14) Të dallojë grupin emëror dhe grupin foljor në fjali. Shkolla shqipe

ato vargje që gjithkush i këndon me krenari se prej teje, o baltëprush lindi fjal’ e lir’ LIRI!

Petro Marko

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Kontrolli Cilat fjalë (gjymtyrë) hyjnë në grupin emëror dhe cilët në grupin foljor? 15) Të dallojë kryefjalën e shprehur me emër, përemër, grup emëror. 16) Të dallojë kryefjalët homogjene. 17) Të analizojë funksionet brenda grupit emëror dhe grupit foljor. 18) Të dallojë përcaktorin brenda grupit emëror. 19) Të identifikojë përcaktorin e shprehur me emër, mbiemër, përemër, numëror. 20) Të dallojë përcaktorin homogjen. 21) Të identifikojë kundrinorin . 22) Të përdorë kundrinorët në fjali. 23) Të dallojë kundrinorin homogjen. 24) Të përdorë rrethanorin si plotës të grupit foljor në pozicione të ndryshme. 25) Të dallojë rrethanorin homogjen. 26) Të dallojë dhe të ndërtojë fjali dëftore. 27) Të dallojë fjalitë pyetëse tërësore dhe të pjesshme. 28) Të ndërtojë fjali pyetëse. 29) Të ndërtojë fjali dëshirore 30) Të ndërtojnë fjali nxitëse. Kontrolli këtu do të jetë i larmishëm, ndaj nuk mund të përshkruhet. MORFOLOGJI 31) Të përcaktojë klasën e fjalëve të ndryshueshme dhe të pandryshueshme. Kontrolli Cilat pjesë të ligjëratës janë të ndryshueshme dhe cilat të pandryshueshme? 32) Të ballafaqojë emrat e përgjithshëm nga të përveçëm, konkretë nga abstraktë. Kontrolli Pse emri Besa është i përveçëm kur ka disa vajza që e kanë emrin Besa? Pse njerëzim është emër i përgjithshëm, kur vetëm një të tillë kemi? A janë konkretë vetëm emrat që tregojnë sende, kafshë, njerëz apo edhe ato që dukuri që mund të shihen si rrufe, errësirë, apo dëgjohen si bubullimë, ulërimë etj.?

33) Të përcaktojë gjininë, numrin dhe rasën e emrit. Kontrolli Çfarë kanë të përbashkët (të ndryshme) emrat që vijojnë ..... a) gjininë b) rasën c) numrin d) të trija e) asnjërën Në cilën rasë (numër, gjini) është emri ....? 34) Të dallojë mbiemrin sipas veçorive të tij gramatikore (gjinia, numri, rasa, i nyjshëm, i panyjshëm). Kontrolli Sa mbiemra të panyjshëm ka në fjalinë .... 35) Të dallojë dhe lakojë përemrin vetor. Kontrolli Dallimi i përemrit vetor i përdorur si në rasën emërore ashtu edhe në rasat e tjera. Të gjejë rasën në të cilën është përdorur përemri. 36) Të gjejë trajtat e shkurtra. Kontrolli Në një fjali të dhënë të gjejë cilat janë trajtat e shkurtra. 37) Të dallojë përemrin pyetës (kush, cili, çfarë, ç). 38) Të përdorë përemrin pyetës në fjali. 39) Të dallojë përemrin lidhorë (që, i cili). 40) Të përdorë përemrin lidhorë në fjali. 41) Të dallojë përemrin e pacaktuar. 42) Të përdorë përemrin e pacaktuar në fjali. Kontrolli Kontrolli do të jetë i larmishëm, por kujdesi do të jetë që shembujt të mos jenë raste për të kapur nxënësin, por për të parë qartë nëse ekziston aftësia për të dalluar përemrin pyetës, lidhor, të pacaktuar. 43) Të përcaktojë mënyrën e shprehjes së veprimit nga folja. 44) Të dallojë tri njësitë kohore të foljes dhe nëndarjet e tyre. Kontrolli Nëndarjet e kohës së shkuar (kohët e thjeshta dhe të përbëra). 45) Të dallojë lidhëzat. Kontrolli Në një fjali të dhënë, ose jashtë kontekstit të fjalisë, të dallohet lidhëza. 46) Të dallojë parafjalët bazë të rasës emërore, kallëzore e rrjedhore. Kontrolli Të njohë parafjalën.Të njohë rasën e emrit para të cilit qëndron një parafjalë e caktuar.

Udha e shkronjave 129

Atëherë o i shenjtë dolle si Orpheu O Naim! E guxove Me notën shqip, shqipen këndove Dëshmitarë të janë qielli e dheu E Zoti q’e ndërgjoi lutjen q’i drejtove.

Isuf Luzaj

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

DREJTSHKRIM 47) Të përdorë me vend shenjat e pikësimit: (.) (,) (;) (’) (:) (?) (!) (?!) (“,,) (-) sipas intonacionit të thënies. 48) Të përdorë saktë shenjat e pikësimit në dialog. 49) Të përdorë saktë shenjat e pikësimit në ligjëratën e drejtë. Kontrolli Shenjat e pikësimit janë të vështira për t’u kontrolloruar në gjerësinë e tyre të përdorimit, por kontrolli do të kufizohet në përdorimin e tyre në rastet më tipike, të thjeshta dhe të pangatërrueshme, duke qenë se edhe programi nuk ka vendosur një kufi të prerë se cilat 50) Të përdorë shkronjën e madhe në fillim të fjalisë, tek emrat e përveçëm dhe në rastet e tjera, si: emërtimet e rrugëve, institucioneve etj. Kontrolli Ndërsa shkrimi i emrave të përveçëm me shkronjë të madhe është i stabilizuar në këtë moshë, përdorimi i shkronjës së madhe në emërtimet e institucioneve (Ministria e Arsimit dhe e Shkencës) dhe të rrugëve (rruga “Naim Frashëri”) kërkon më shumë vëmendje. 51) Të shkruajë drejt emrat e gjinisë mashkullore që e formojnë shumësin me mbaresën -e dhe -ra gjatë lakimit të tyre.

52) Të përdorë drejt apostrofin te trajtat e shkurtra. 53) Të përdorë drejt apostrofin tek përemri pyetës ç’. 54) Të ndajë drejt fjalët në fund të rreshtit. 55) Të përdorë drejt zanoret i dhe y. 56) Të përdorë drejt zanoret u dhe y. 57) Të zbatojë rregullat drejtshkrimore gjatë shkrimit me të kopjuar, diktuar ose në krijime. LEKSIKOLOGJI – FJALËFORMIM 58) Të përcaktojë kuptimet e fjalës. 59) Të dallojë fjalët sinonime dhe antonime. 60) Të krijojë çifte sinonimie dhe antonimie. 61) Të gjejë përbërësit e fjalës. 62) Të përdorë shprehjet frazeologjike të thjeshta në situata të ndryshme. Kulturë gjuhësore 63) Të dallojë fjalët dialektore të gjuhës shqipe. 64) Të dallojë fjalët e gjuhës standarde nga ato dialektore.

KLASA 5 - Vjershat përmendësh TI, SHQIPËRI, MË JEP NDER! Naim Frashëri O malet, e Shqipërisë dhe ju, o lisat e gjatë, fushat e gjëra me lule, që ju kam ndër mend ditë e natë. Ju bregore bukuroshe dhe ju, lumenj të kulluar, çuka, kodra, brinja, gërxhe dhe pyje të gjelbëruar! 130

Do të këndoj bagëtinë që mbani ju e ushqeni, O vendëthit e bekuar, ju mendjen ma dëfreni ... Ti, Shqipëri, më jep nder, më jep emrin shqiptar, zemrën ti ma gatove plot me dëshirë e me zjarr!

Shkolla shqipe

Zemër në zemër e sy në sy Rilindja e kombit të detyrohet ty. .... Shenjtor shtat herë i shenjtë i Parnasit Ndër sfera bujare me krah të Pegasti

Isuf Luzaj

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI GJUHA SHQIPE Ndre Mjeda Përmbi za që lëshon bylbyli Gjuha shqype m’shungullon; Përmbi erë që nep zymbyli Pa da zemrën ma ngushllon. Ndër komb tjerë, ndër dhena tjera Ku e shkoj jetën tash sa mot, Veç për ty m’rreh zemra e mjera E prej mallit derdhi lot. Nji kto gjuhë që jam tuj ndie Janë të bukra me themel; Por prap kjo, si diell pa hije Për me t’tanave ju del. Por gazmo ndër gjith’kto t’vështira Përse ende s’sharrove krejt; Diçka t’mbet ndër ato t’mira Mbas dy mij’ e ma shum vjet. Geg’ e Toskë, Malci jallia Jan’ nji komb, m’u da s’duron: Fund e majë nji a Shqypnia, E nji gjuhë t’gjith’ na bashkon. Kjoft mallkue kush qet ngatrrime Ndër kta vllazën shoq me shoq: Kush e dan me fjal’ e shkrime Ça natyra vetë përpoq. DY PISHA Dritëro Agolli Një pish’ e shtrembër në përrua I tha një pishe krahë-gjatë: - Sa keq, moj motër, më vjen mua, Që je e madhe dhe e lartë!

- Po pse? e pyeti pish’ e drejtë. - Po ja, kur shkrep në qiell rrufe, Kur sipër malesh nxihen retë, Të djeg të parën ty mbi dhe, Se trupi yt i gjat’ i gjatë Në sy të botës bije - E kam nder - e gjata thotë Që shkreptima të më bjerë, Po të mos fshihem nëpër botë Si ti, krijes’ e mjerë!

MIUT TË FUSHËS QË IA PRISHA FOLENË ME PLUGUN TIM Robert Burns (poet skocez) Përktheu Dritëro Agolli Ti, kafshë e vogël qimendritur, Ku shkon me vrap e lebetitur, Pse dridhesh në ethe e sfilitur, Për fatin tënd? Mbi ty lopatën s’e kam ngritur Dhe mos u tremb! Ti vjedh, megjithëse s’mbjell dhe s’korr, Kërkon të rrosh, ndaj s’je fajtor; Modest në vjedhje, s’vjedh si horr, Veç bren një thelb; Ndaj ti, miush, s’më varfëron Kur ha pak elb! Pa strehë e vatër sot të lashë, Padashur frikë e tmerr të dhashë Dhe s’do të gjesh as bar, as kashtë Të ngresh shtëpi, Po fillikat do gdhihesh jashtë Në borë e shi.

Udha e shkronjave 131

Qofshi për jetë të nderuar, Statujat tuaja në Shqipëri Ndritshin e qofshin adhuruar Abdyl, Naim dhe Sami!

Kristo Floqi

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI MALL PËR ATDHE Hajnrih Lojtholt (Poet zviceran) Përktheu Petraq Kolevica Ju, male të atdheut, Ku bora shkëlqen, Ju, fshatra plot lule, Dhe ti, o liqen, Ty vend i rinisë Të them përsëri: Atdheu im i dashur, Sa i ëmbël je ti! Lahut’ e malësisë Ushton dhe kumbon, Një krua nga shkëmbi Ngadalë mërmëron, Me grigje në brigje Këndon një bari: Atdheu im i dashur, Sa i ëmbël je ti! Atdheu im i dashur, Të mundja t’i shoh Liqenet e qeshur, Luginat kudo. Atje do t’gjej paqe, Do t’gjej qetësi: Atdheu im i dashur, Sa i ëmbël je ti! Sot dhimbjen që zemrën Ngadalë ma copëton, Ndër njerëzit e huaj Asnjë s’ma kupton, Prandaj ia marr këngës Të mbushur me lot: Atdheu i dashur, Sa larg më je sot!

132

SHKOLLA E PARË SHQIPE Naim Frashëri O vëllezër Shqipëtarë! Gëzohi që erth kjo ditë Kaq’ e mir’ e kaq’ e mbarë, Na sjell gjithë mirësitë. Kjo është ditë e rezë, Që bie vëllazërinë E dëbon jetën e zezë Dhe ndarjen e marrëzinë. Ta lusim këtë ditë Q’e bekoj Zot’ i vërtetë, Dh’e dërgoj me shumë dritë, T’i mbes’ emëri për jetë. Sot e vumë gurr’ e parë; Sa’sht’ e bekuar kjo ditë! Zot’ i math e pruftë mbarë E na dhëntë urtësitë! Hapu, hapu, errësirë! Pa jakë tëhu, o dritë! Se arriti koh’ e mirë, U gdhi nata, u bë ditë. Sot niset një tjatrë jetë, Të rremenë posht’ e shtije, Mbretëron fjal’ e vërtetë Dhe të mirat gjith’ i bije. Zot’i math qoft’ i lëvduar! Q’e nxjerr në shesht të vërtetën, Se ajo sij ka buruar, Pa e ka ndrituar jetën. Kushdo që është sot burrë Dhe Shqipëtar i vërtetë, Emëri s’i shuhet kurrë Dhe nderi i rron përjetë. S’jemi grekër a bullgarë, as gjë tjatër nukë jemi, Jemi vetëm shqipëtarë, Nji kët’ emër nder e kemi. Shkolla shqipe

Ti je Kisha, je Xhamia, O bashkim për njerëzinë, Je i ardhur nga Perëndia Një Profet për Shqipërinë.

Mediha Frashëri

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI POROSIA E GJON KASTRIOTIT PËR DJEMTË Naim Frashëri Gjon Kastrioti: “Ah! kam frikë prej mynxyre! mos nuk’ i shoh më në jetë, e të vdes nga mall’ i tyre, ta lë dhe shtëpinë shkretë!” Pastaj djemtë pran’ i mori, i puthi e i qafojti, psherëtiti fort i gjori, lottë çurkë i lëshojti. U thotë: “Të silli mirë, të bëhi njerës në jetë, të mos mbetni n’errësirë, po të jini të vërtetë, Nat’ e ditë të këndoni çdo q’u duhetë ta dini, gjithë gjuhët t’i mësoni, po shqipenë mos e lini;

Mirësit’ e Shqipërisë i mbani, mos i harroni. Mëmëdhen’ e kombin tuaj, shtëpinë e njerëzinë dhe atje në vënt të huaj t’i doni, dhe miqësinë; Shqipëtar’ e Shqipërinë kurrë të mos i harroni, kini dritë urtësinë çdo gjë me mënt ta gjykoni; Të bëhi trima të urtë, të zottë të mbretëroni, jo të marr’ e mendjeshkurtë, ndaj duhetë të mësoni, Shqipërija jush ka shpresë, edhe pret shumë të mira, po të mbani juve besë, nuk’ e ha dot egërsira.

Udha e shkronjave 133

Të falemi, o Dritë, o Yll i Perëndisë! Që me vepra të tua, i dhe shije jetës; Të falemi, Naim, o bir, i Shqipërisë! Mësonjës i lartë i shkollës së të vërtetës.

Ferit Vokopola

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

1. Të dallojë grupet e fjalëve që marrin pjesë në formimin e fjalisë. 2. Të përcaktojë drejt Grupin Emëror dhe Grupin Foljor në fjali. Të bëjë zgjerimin dhe zvogëlimin e këtyre grupeve deri aty ku nuk prishet kuptimi i fjalisë. 3. Të përcaktojë drejt llojet e fjalive të thjeshta sipas kumtimit. 4. Të gjejë kryefjalën të shprehur me emër, përemër, grup emëror, numëror dhe të bëjë drejt përshtatjen me foljen. 5. Të përcaktojë drejt llojet e kallëzuesit dhe me se shprehen dhe t’i përdorë ata në fjali të ndryshme. 6. Të dallojë të gjitha llojet e përcaktorit. 7. Të dallojë kundrinorët e të gjitha llojeve dhe t’i përdorë në fjali. 8. Të dallojë të gjitha llojet e rrethanorëve dhe t’i përdorë drejt në fjali. 9. Të njohë klasat e fjalëve. 10. Të dallojë emrin dhe veçoritë e tij gramatikore: gjininë, numrin, rasën, trajtën. Të dallojë përcaktorët e emrit. 11. Të dallojë mbiemrin dhe veçoritë e tij gramatikore: llojin, gjininë, numrin, rasën. 12. Të dijë kuptimin dhe veçoritë gramatikore të përemrave vetore. T’i përdorë në vetën, numrin, gjininë e rasën e duhur. 13. Të dallojë trajtat e shkurtra e të shkurtra të bashkuara të përemrave vetorë. T’i zbërthejë trajtat e shkurtra të bashkuara e t’i drejtshkruajë ato. Të përdorë saktë trajtat e shkurtra. 14. Të dallojë përemrat pronorë dhe të përcaktojë drejt veçoritë gramatikore: gjininë, numrin, rasën, vetën. T’i shkruajë drejt dhe t’i përdorë saktë në fjali. 15. Të përcaktojë drejt temën dhe mbaresën e foljes. 134

16. Të zgjedhojë foljet në të gjitha mënyrat dhe kohët. 17. Të dallojë format e pashtjelluara të foljeve. Të dijë si formohen, kuptimin e tyre e t’i përdorë drejt në fjali. 18. Të dallojë lidhëzat dhe llojet e tyre. 19. Të përdorë drejt lidhëzat bashkërenditëse në fjalinë e thjeshtë dhe në fjalinë e përbërë me bashkërenditje. 20. T’i përdorë drejt lidhëzat nënrenditëse në fjalinë e përbërë me nënrenditje dhe të ndërtojë skema të thjeshta të varësisë së pjesëve në këto fjali. 21. Të përcaktojë drejt përbërësit e fjalës. 22. Të dallojë parashtesat dhe prapashtesat kryesore që krijojnë fjalë të prejardhura. Të formojë fjalë të reja me to. 23. Të dallojë fjalët e përbëra. Të përcaktojë marrëdhëniet ndërmjet temave nga të cilat janë formuar fjalët e përbëra. Të përcaktojë saktë klasat që u përkasin. 24. Të përcaktojë fushën leksikore të fjalës. 25. Të gjejë e të shpjegojë kuptimet e figurshme të fjalëve. 26. Të krijojë familje fjalësh, duke mos e ngatërruar me fushën leksikore. 27. Të gjejë e të dallojë fjalë sinonime e antonime. 28. Të dallojë dialektet e gjuhës shqipe. 29. Të zëvendësojë fjalën e huaj me fjalën përkatëse shqipe. 30. Të shkruajë saktë fjalët që e kanë e-në në pozicione të ndryshme. 31. Të shkruajë saktë fjalët që e kanë ë-në në pozicione të ndryshme. 32. Të shkruajë drejt fjalët që grupet e zanoreve – ie, -ua, -ue, -ye. 33. Të përdorë drejt apostrofin dhe shenjat e pikësimit si vizën (-) thonjëzat (“), trepikëshin (...), pikëçuditjen (!) dhe pikëpyetjen. Shkolla shqipe

Pra në botë, me të plotë Do të falemi, o Naim! Fmijve tonë dhe ma vonë Do t’ia lamë kët’ trashëgim!

Mustafa Greblleshi

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI LEXIM Nxënësi i klasës së gjashtë duhet të jetë i aftë: 1. Të njohë llojet e ndryshme të teksteve letrare dhe joletrare. Të vërë në dukje elementet që përbëjnë veçoritë e tyre. 2. Të krahasojë stilet e shkrimtarëve. 3. Të bëjë vlerësimin e karaktereve, ngjarjeve, konflikteve, marrëdhënieve të brendshme. 4. Të nxjerrë veçoritë e gjuhës dhe stilit të shkrimtarit. 5. Të japë mendimin e tij për veprat e autorëve të ndryshëm. 6. Të njohë gjinitë letrare si: prozë, poezi, dramë dhe të dijë karakteristikat e tyre. 7. Të analizojë subjektin e një vepre duke u nisur nga elementet përbërëse të tij. 8. Të nxjerrë idetë dhe motivet që përcjellin veprat.

9. Të dallojë treguesit gjuhësorë që u japin shkrimeve vlera artistike; të dallojë figura të thjeshta letrare si: epiteti, krahasimi, antiteza, hiperbola. 10. Të nxjerrë kuptimet e shprehjeve të figurshme të përdorura në copat e leximit. 11. Të jetë i aftë të mësojë përmendësh pjesë në poezi dhe prozë. 12. Të dijë të shkruajë: letra personale dhe zyrtare, ditare, përshkrime; të japë këshilla, të bëjë argumentime dhe përshkrime përvojash. 13. Të përshkruajë në mënyrë estetike me ndjenjë dhe imagjinatë heronj imagjinarë, dukuri të natyrës. 14. Të gjejë mbyllje tregimesh sipas imagjinatës. 15. Të përshkruajë përvoja vetjake. 16. Të respektojë paragrafin si kërkesë e rëndësishme në shkrime të tipeve të ndryshme.

KLASA 6 - Pjesët përmendësh FJALËT E QIRIRIT Naim Frashëri Në mest tuaj kam qëndruar, E jam duke përvëluar, Që t’u ap pakëzë dritë Natën t’ua bënj ditë. Do të tretem, të kullohem, Të digjem, të përvëlohem, Që t’u ndrinj mir’ e të shihni, Njëri-tjatrin të njihni. Për ju do të rri të tretem, Asnjë çikë të mos mbetem, Të digjem e të qanj me lot, Se dëshirën s’e duronj dot, Unë zjarrit nuk i ndruhem, Dhe kurrë s’dua të shuhem, Po të digjem me dëshirë, Sa të munt t’ju ndrinj më mirë.

Kur më shihni që jam tretur, Mos pandehni se kam vdekur, Jam i gjall’ e jam ndë jetë Jam në dritë të vërtetë. Unë jam në shpirtit tuaj, Mos më kini për të huaj. M’është falurë durimi, Andaj po digjem si trimi, Se ma kënda t’u bënj mirë, Të mos mbeti n’errësirë. Jakëni rreth meje rrini. Flisni, qeshni, hani, pini. Në shpirtit kam dashurinë, Po digjem për njerëzinë, Lemëni të përvëlohem, Nukë dua më të ftohem. Dua ta djek trupn e shkretë Për atë Zotn’ e vërtetë.

Udha e shkronjave 135

Naim zemërmadhi, Thesarin ç’ma hapi, M’i hodhi në dorë, Gjithë florinjtë që pati.

Arben Duka

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Me zjarr ta djek mushkërinë, E të tretem për njerinë. Bashkë me gëzimt të tija, të vete te Perëndija. Unë dua njerëzinë, Mirësin’ e urtësinë. Në bëni shokë me mua, Në më doni si u dua, Njëri – tjatrinë në doni, Të paudhë mos punoni. O zemëra fluturake, Qasju pakë kësaj flake, Mbase krahët t’i përvëlon, Po dhe shpirtin ta shenjtëron. Unë duke përvëluar, Njerëzit i kam ndrituar. Kam qenë mik me njerinë, Andaj i di e më dinë: Gjithë tuajt i kam parë, Mëm’ e at’ e fis’ e farë, Si tani gjith’ i kam ndër mënt, Që rrininë më këtë vent. Edhe sot nër ju ata shoh, Se shpirtin e tyre ua njoh, Dhe unë si ju kam ndruar, E jam përzjer’ e ndryshuar. Pa jam bërë shumë herë Zjar e uj’ e balt’ e erë. Jam një shkëndijë prej qielli, Dhe një drudhëzë pej dielli. Edhe ndër qiej fluturonj, Edhe brenda në dhet qëndronj, Shumë herë fle në baltë, Diku ndodhem dhe ne mjaltë; Bëhem qënq e kec i pirë, Lul’ e bar e gjeth i mbirë. Dua shumë fjalë t’u them, Po trembem mos i bënj ujem. 136

E ku shkruhenë në kartë Fjalët e gjuhës së Zjartë?

VDEKJA E NOSITIT Lasgush Poradeci Me zjarr ju flas…, me zjarr. Në gjirin tim kam hapur varr… Që t’i ap shpresë-edhe t’j-a mar… Un’ ik liqerit zemërak Fatlum dh’i pastër si zëmbak, Po zemra ime kullon gjak: Se vijnë-urtuar zoqt-e mi, Dh’u jap ushqim me dashuriNjë dashuri për llaftari: Pa nis ah! gjirin t’a godas…, Dh’e hap ah! gjirin më një ças…, Dh’i nginj ah! zoqtë-e vdes me gas!... Ahere-helmohet e buçet Pas mallit t’im liqeri-i shkret, E rit tallazin posi det. Ay e tund, ay e shkund, Ay e hap sa me të mund, Gjer mu në gjit, gjer mu në fund. E shpirtin dyke ma përcjellë, Më thotë-ah! shih sesa ‘sht’i fellë Ky gjir’ i em që të pat pjellë… … Me zjarr ju flas, me zjarr. RA SI YLL, PO S’U SHUA Ismail Kadare Vështroi princesha krenare, në çdo gur e çdo kamare, si të fundit roje ranë, çdo pëllëmbë me gjak e lanë. Dhe e vetme ajo mbeti përmbi kullë. Porsi deti, që i hedh dallgët në rërë, turqit u sulën të tërë që ta zënë yllin të gjallë ... Po a zihet ylli vallë?! Ja, Argjiroja e shpejtë, tok me foshnjëzën e vet, u vërvit si zog në erë, Shkolla shqipe

Eh, moj nënë shpirti Naimi ç’më bëri, Nga ai u vesha, Me flori i tëri.

Arben Duka

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI nga kalaja në humnerë, shkëmb më shkëmb seç u coptua, ra si yll, po s›u shua ... Në bedenat e zhuritur mbetnë turqit të mahnitur, të coptuar kur e panë: «O Allah i lartë!» - thanë. Rrotull malet oshëtinë, vetëtinë e bubullinë. Edhe shkëmbi ku u coptua, thanë u drodh, u gjallërua, dhe kujtoi ky shkëmb i bardhë, se fëmija i saj mbet›gjallë dhe, që foshnjën ta mëkojë, qumësht zuri të pikojë .. Se jetimëve që kan› lënë, ata që në luft› kanë rënë, dhe shkëmbinjtë u bëhen nënë! FËMIJA Ndre Mjeda E kandshme asht hana Kur del me zana, E n’tokë me dritë përndaret. Hyjzit që shndrisin E që shëtisin Npër qiell, janë t’bukur faret. Kur del agimi E rruzullimi Me ‘j dritë kuqloshe mbëlohet, E përmbi kashta Shndrit pika lashta, Zemra me mall gazmohet. Asht i madh shendi, Kur ndihet shpendi Ndër pyje tuj pingrue;

E knaqshme a’j lule Kur ju përkule, O fllad i let, me e lmue. Por s’i giet qielli, Nuk i giet prilli As fllad që shëtit lulet E me erna veshet, Foshnjës që i qeshet, Nanës kur mbi të përkulet. I MBETUNI - Ndre Mjeda Për dhe t’vet tuj dal n’ushtri Rrebtë qëndroi i ati e diq; Sot i vorfni askund nji shpi, Nji copë buk’ s’e gjen ndër miq. Ah! Ti njome, o njome e mjera, Dit’ e natë që po vajton; Kund ndër miq nuk t’çilet dera, Kurrkush vajin s’ta pajton. Dit’ e natë pa bukë e shpi Shkote i vorfni andej e këndej, E prej t’pasunish zotni Nji fjalë t’mirë kurrkush s’ia kthej. Ku ke babën me t’ndihmue? Ku ke nanën me derdh lot? Ty gjith’robi t’ka harrue, Kurrkush s’do me t’dalun zot. Tuj ra borë, tuj fry murrlani, Mjet dy vorreve si ‘j lis, Afër gropës që vet e bani Djali i vorfën u molis. Afër nanës u shtrue fjetun, Afër babës kërkoi pushim; Kurrgja t’ngritin s’ka me e gjetun, T’nxet; e t’ftohtë s’kan’ me pasë ndrrim.

Udha e shkronjave 137

Këtu mbaj erë trëndafil, dhe fjalët i kam këngë. Më mbushet gjoksi me tërfil, selvitë më bëhen këmbë. Këtu kam qejf të kthehem tokë me drurin, lumin, erën, bilbilin, ta kem hollaken hënë mbi kokë – qiriri i Naimit.

Teodor Keko

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

KLASA 7 Lexim letrar Nxënësi i klasës së shtatë duhet të dijë: 1. Të përcaktojë llojet e teskteve letrare dhe joletrare. 2. Të argumentojë dhe të vlerësojë çështje dhe probleme rreth copave të zhvilluara. 3. Të bëjë krahasimin ndërmjet shkrimeve të ndryshme informative dhe shkrimeve letrare si: poezi, prozë, dramë duke nxjerrë në pah veçoritë e stileve të shkrimtarëve dhe rolin e gjuhës në këto vepra. 4. Të nxjerrë temat dhe mesazhet që përcjellin copat e leximit. Të vlerësojë karakteret e personazheve dhe marrëdhëniet ndërmjet tyre. 5. Të dallojë figurat letrare si: epiteti, krahasimi, hiperbola, simboli, metafora. 6. Të njohë gjinitë letrare: prozë, poezi, dramë dhe të dijë karakteristikat e tyre. 7. Të dallojë elementet e subjektit të një vepre letrare. Të komentojë idetë dhe motivet që përcjellin ato. 8. Të dijë përmendësh pjesë në prozë dhe poezi. 9. Të shkruajë për përvojat e tij vetjake. 10. Të shkruajë shkrime të tipit: porosi, udhëzim, dokumente, artikuj për gazeta muri, përmbledhje, etj. 11. Të bëjë shkrime vlerësuese të tipit argumentues duke mbajtur qëndrime dhe duke bërë vlerësime përmes argumenteve. 12. Të shkruajë shkrime personale si: urime, letra, ditare etj. 13. Të përshkruajë me imagjinatë e me ndjenjë heronjtë e tij të vërtetë dhe imagjinarë. 14. Të parashikojë zgjidhje me shkrim për pjesë të ndryshme letrare. 15. Të shkruajë hyrje dhe mbyllje tregimesh sipas imagjinatës së tij. 16. Të shkruajë rreth figurave të tilla si: alienët, di138

nosaurët, dukuritë natyrore, zbulimet e shkencës dhe të teknikës. 17. Të respektojë paragrafët në shkrime e tipave të ndryshëm. 18. Të përdorë me saktësi shenjat e pikësimit. GJUHË 1. Të përcaktojë funksionet gramatikore të fjalëve. 2. Të dijë mënyrat e shprehjes së përcaktorit. 3. Të dallojë kallëzuesorin dhe llojet e tij. 4. Të gjejë e të shpjegojë të gjitha llojet e kundrinorëve. 5. Të gjejë dhe të shpjegojë të gjitha llojet e rrethanorëve. 6. Të dallojë fjalinë e thjeshtë nga e përbëra. 7. Të dallojë e grupojë drejt fjalitë e përbëra me bashkërenditje. 8. Të dallojë fjalitë me nënrenditje. 9. Të ndërtojë skema të thjeshta të fjalive të përbëra. 10. Të njohë klasat e fjalëve. 11. Të klasifikojë fjalët në klasa të ndryshueshme dhe të pandryshueshme. 12. Të analizojë emrin në kategoritë e tij gramatikore: gjini, numër, rasë, lakim, formim. 13. Të dallojë llojet e ndryshme të përemrave dhe t’i analizojë ata. 14. Të dallojë mbiemrin dhe veçoritë e tij gramatikore. 15. Të dallojë shkallët e mbiemrit. 16. Të analizojë foljen. 17. Të zgjedhojë foljen në mënyrat dhe kohët e secilës mënyrë. 18. Të dallojë mënyrat e foljes. 19. Të analizojë përemrin vetor. 20. Të dallojë dhe të analizojë trajtat e shkurtra dhe trajtat e bashkuara të përemrit vetor. Shkolla shqipe

Kam qejf një plis të jem në Frashër, një gur i fortë që mban qoshet. Kur dielli të më ngrohë krahët të ngrihem e të shkoj poet.

Teodor Keko

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI 21. Të dallojë dhe të klasifikojë lidhëzat. 22. Të shkruajë drejt bashkëtingëlloret e zëshme në fund dhe në trup të fjalës. 23. Të shkruajë drejt fjalët me bashkëtingëllore: b, d, dh, g, gj, v, x, xh, z, zh para dhe pas zanoreve. 24. Të shkruajë drejt sh-/zh-/ç- nistore dhe s-/z- nistore. 25. Të shkruajë drejt bashkëtingëlloret: h, rr, j, në trup dhe në fund të fjalës. 26. Të shkruajë drejt grupet e bashkëtingëlloreve:mb, ng, nd, ngj. 27. Të shkruajë drejt takimet e bashkëtingëlloreve: d, t, s, x, z, me h dhe g, n me j. 28. Të shkruajë drejt takimin e dy shkronjave të njëjta. 29. Të shkruajë e të përdorë drejt fjalët e huaja. 30. Të përdorë saktë dy pikat, trepikëshin dhe kllapat.

31. Të analizojë fjalën sipas përbërësve të saj. 32. Të dallojë parashtesat dhe prapashtesat dhe të formojë fjalë me to. 33. Të krijojë fjalë të përbëra dhe të dallojë klasën e tyre. 34. Të gjejë fjalët e përngjitura, të dallojë pjesët përbërëse dhe të bëjë krahasimin me fjalët e përbëra. 35. Të njohë fushat semantike të fjalëve. 36. Të dallojë kuptimin e parë dhe të figurshëm të fjalëve. 37. Të krijojë familje fjalësh. 38. Të gjejë e të dallojë fjalë sinonime dhe antonime. 39. Të njohë dialektet e shqipes dhe disa veçori të tyre. 40. Të dallojë fjalën shqipe nga ajo e huaj dhe ta përdorë me vend atë.

KLASA 7 - Pjesët përmendësh SHQIPTARIA Ndre Mjeda Kur n’kët shekull n’dritë e qite, Kur e rrite Me njat mund që nep hitia, “Nji nanë tjetër, thoshe, ke, Bir, n’ket’ dhe, Nana jote a Shqyptaria,

Mend e zemër për të shkriji, E përtëriji “Nam e lavd kur t’i vijë dita” Mbas fjalësh t’tua përherë shkova, E t’ndigjova: Shqyptarinë nuk e korita.

Po ‘j dit’ do t’vite e ma i lum do t’ishe Ndër gjith’ qytete me t’thirrun t’parin, Kur n’nji kish’ tande me mbajtun kishe Ma t’madh Shqyptarin.

E më thotë: o vlla, nji teje Këto zemra për gjithëherë, T’forcueme prej një feje Rrahne n’këtë jetë të mjerë; Një caku kje, nji shkëndija E zemrës: Shqyptaria.

Udha e shkronjave 139

Bir i madh i kombit që s’u shemb Nga rrebesh’ i egër shekullor, Ti me zjarr të ligjërimit tënd Ndez flakë shpirtin arbënor.

Jorgo Bllaci

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI LAOKOONTI - Ismail Kadare Tek më vini rrotull, unë them me vete Kaq të verbër të jeni, sa mos ndieni këtë, Që ky ngërç e ky ankth në gjithë qënien time S’është nga gjarpërinjtë, por nga tjetër gjë. O sikur të mundja gjithçka të tregoja, Si do të ngrinit para meje si gur, Por unë jam i dënuar mes rropamës tuaj moskokëçarëse, monologun të thur. Pajtim me armikun, ulërinin tradhëtarët, Mjaft më me luftë, zjarre dhe helm. Erdh’koha që shpatat t’i kthejmë në parmenda, Armiqtë në miq erdh’ koha t’i kthejmë. Në mbledhje të gjatë “pro” dhe “kundra” kalit, Unë “kundrat” kryesova me tërbim. Dhe juve ju kanë thënë se aherë hyjnitë Gjarpërinjtë më dërguan si ndëshkim. Atë kalë unë i pari e kisha goditur, Ndaj, e dija, këtë s’do ma falnin përjetë. Më në fund “vijë e butë” fitoi mbi “të ashprën” Dhe ne, “kokëfortët”, na vunë në arrest. Në burg, me gotën e ujit, në mesnatë Helmin më dhanë ata të pi, Ata që ulërinin kundër dhunës dhe shpatës, Që dinin të kafshonin tamam si gjarpërinj. Në mëngjes që pa gdhirë në breg të detit Ma hodhën kufomën drejt mbi zhavorr. Rapsodët aherë anembanë përhapën Versionin fals të gjarpërinjve hyjnorë. Ky ishte mbarimi i polemikës për kalin, Ju e dini me Trojën ç’ ndodhi pastaj, Tre mijë vjet rresht, nga muzeu në muzera Unë hamalli i mermertë gënjeshtrën mbaj. Më kanë lodhur më shumë, besomëni ca fjalë, Se kjo peshë e neveritshme gjarpërinjsh. Ju, që gjer në hënë keni shkuar, si vallë S’depërtoni dot gjer në gjoksin tim? Dëgjoj emra shtetesh të reja që kanë dalë, Emra kombesh e popujsh të rinj dëgjoj, Veç ai, i vjetri, i tmerrshmi kalë, Ashtu si aherë ka mbetur njëlloj. 140

BALADA E ZOGUT TË VOGËL TË DALLËNDYSHES Mitrush Kuteli Sa e bukur është toka, sa i ndritur është dielli, porse zogut të uritur sterrë e pus i duket qielli. Ku më është nëna ime? A mos vallë më harroi? Nuk e di se jam i mitur, krahë s’kam të fluturoj?” Ku ta dinte zogu i mitur, se në çastin kur mbaroi, zemra e nënës ditëzezë porsi gjëmë uturoi. Jo për veten, po për foshnjën, që e linte pas jetim rrahu zemra e saj e djegur si buçim që vrungullin. Erdhi nata, shkrepën yjtë, edhe prapë u bë mëngjes. “Do të vdes! – tha zogu i vogël – Po pa rrojtur qysh të vdes? Jeta është kaq e ëmbël, bota plot me bukuri, dhe në bar, në lule e drurë gjenden kaqë ëmbëlsi . Ah, sikur të dal në botë, nënën time të kërkoj! Të hap krahët ... Po s’kam pendë e nuk mund të fluturoj! Po kështu, siç jam, do nisem: nënës do t’i vete pas, të më sjellë rishtas në jetë, të më japë rishtas gas!” Si ato që hiqen zvarrë dhe ato që fluturojnë, si ato që çajnë ujrat – nënën kurrë s’e harrojnë. “Po tani? – pyeti zogu – Ç’do të bëj unë tani?” “Do të bësh siç bëjnë të gjithë: do të nxjerrësh zogj dhe ti!” Unë e di, moj shoqe fqinjë: vogëloshi do ushqim, jam i rrahur nga e zeza, se kam qenë e jam jetim. Do mundohem që fëmijët të mos shohin varfëri e të rriten të gëzuar, me shëndet e lumturi. Ja, kështu vazhdon kjo jetë, dit për ditë e ças për ças: ka mjerime, dëshpërime – po na ka dhe jetë e gaz. Shkolla shqipe

Kënga jote kujt s’i zgjon dëshirën T’i flijohet Mëmës Shqipëri? Shpirti i kombit, zgjohu, rrëmbe lirën, Përvëlona gjokset përsëri!

Jorgo Bllaci

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI POROSITË E PERËNDISË PËR NJERIUN Naim Frashëri Perëndija njerin’ e parë e mori pej dore vetë, E zbriti mbi faqet të dheut, q’ish me lulez’e me fletë, Më të drejtënë të themi, mbi faqet të dheut engriti, E bëri të zotthin’e dheut edhe kështu e porositi: Nga kjo baltë të kam bërë, rri këtu, në paç uratë, Mos u lodh e mos psho kurrë, po përpiqu dit’ e natë, Sheh si punon gjithësija, ashtu të punosh edhe ti, Të mos rrish kurrë pa punë, e të vësh duartë në gji. Mos u bëj i lik e i keq, i paudh’ e i pabesë, I rrem, i ndyrë, i dëmshim, i rënduar e pashpresë, Mërgohu nga të këqijat, pej çdo fare ligësije, Pej nakari, pej lakmimi, pej vjedhje, pej marrëzije, Mos vra, mos merr tek s’ke vënë, edhe ki nom dashurinë Bes’ e fe ki urtësinë, të drejtënë, mirësinë. Në bëfsh mirë, liksht s’gjen kurrë, po në bëfsh liksht, mos prit mirë, Ki dëshirë për të mirë, dhe në zëmërë mëshirë, Ji i but’, i urt’, i vjyer, e mos u bëj kurrë makut, I egër’ e i mërzitur dh’i mahnitur e ladut, Mos ju afro dhelpërisë, po së drejtësë ju nis pas; Në dëgjofsh fjalët e mija, do të jesh gjithnjë në gas. Nga gjithë ç’pat gjithësija, të kam dhënë dhe ty pjesë, Në u bëfsh si them, i mirë, emr’i math do të të mbesë. Të kam dhënë mënt, të mësosh, të vërtetën me të ta shohç, Dhe zëmër’ e vetëdijë, të mir’, e të drejtë të njohç, Do të të lë dhe nevojën, udhënë të të tregonjë, Të të ndihnjë më çdo punë, të të psonj’ e të të zgjonjë. Gjithë të mirat që janë, këtu në dhet i kam mbluar, Po gjësendi në shesh s’nxjerr dot pa dirsur e pamunduar, I gjen të gjitha me kohë, po rrëmo thellë e më thellë, Çdo gjë duhet kërkoje, barku i tij do ta pjellë. Sa gjërërazë të vlera do të gjesh ti këtu brenda, Edhe përsipërë soje, e sa do të t’i ket’ ënda!

Me fuqit, që të kam dhënë, them që të vinjë një ditë Të marrç udhën e së mirës e të gjesh të madhe dritë, Të març vesh dalengadale sa punëra, që kam bërë, Diell, hënë, yj, dhe, qiej e gjithësinë të tërë! Po që u bëre i urtë, mua më ke afër teje, Ndryshe, - qofsh i mallëkuar, edhe mërguarë meje! Të parit tënë Perëndija këto fjalë vetëm i tha, I fali gjithë të mirat, i dha uratën dhe e la. BILBIL I VENDEVE TË MIA Lefter Çipa, Himarë (Kënduar nga grupi i Pilurit) Ku peshon më shumë guri, ku s’ka të vdekurë burri, more Naim Shqipëria? Peshon në vendin e tija, ku të flet gjuhën fëmija. Bilbil i vendeve t’mia! O pena me flori larë, mbi botë lulja e parë, more Naim Shqipëria. Hënë yjesh, hën’ behari, ç’u bë Naim Shqipëria? Bilbil i vendeve të mia! Gjuh’ e zogjve nëpër djepe, zgjove kombin, dritë derdhe, bilbil i vendeve të mia, bilbil-o, bilbil-o, bilbil-o, more Naim Shqipëria. Pak jetove, shumë na le, shumë more dhe në dhe. Bilbil i vendeve të mia, bilbil-o, bilbil-o, bilbil-o, bilbil i vendeve të mia. S’të mban dot dheu përbrenda, del nga varri e nis nga kënga, more Naim Shqipëria. Shqipëri, o shkëmb i sertë, ti bilbila i bën djemtë, shekujt vin e vitet shkojnë, Naim djemtë ligjërojnë.

Udha e shkronjave 141

Bilbil që thua mijëra fjalë, do i ruaj në gji si inxhi gjersa t’ nisin për t’më kallë Ti je gjallë! Ti je gjallë!

Teki Dervishi

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI KROI I FSHATIT TONË Lasgush Poradeci I

Kroi i fshatit tonë, ujë i kulluar, Ç’na buron nga mali duke murmuruar.

III

Kroi i fshatit tonë tetë sylynjarë, Në tetë krahina qenka kroi i i parë.

Venë e mbushin ujë vashat an’e-mbanë Cipëzën me hoje lidhur më-nj’-anë;

Qenka një në botë, s’paskërka të dytë, Ç’na shëroka plagët, ç’na shëroka sytë.

Cipëzën e bardhë, cipëzën e kuqe, Gushën si zëmbaku, buzët si burbuqe.

E si mbushin ujë, bubu ç’m’j-u ka hije! Ndaj këthehen prapë me hap nusërie: Ndezur ylli i ballit si yll shentërie. II

Kroi i fshatit tonë, ngjyrë argjend i lyer, Që nga rrëzë e malit, ç’na buron rrëmbyer. Venë pijnë ujë trimat anembanë, Takijen me lule përmbi sy mënjanë.

Kroi i fshatit t’onë në atë mal me fletë, Derdhet aq i egër, derdhet aq i qetë, Posi mall’i zemrës mun në gji të shkretë:

Derdhet aq i egër, derdhet aq i qetë. Posi mall’i vashës, që djeg më të fshehtë, Posi mall’i trimit, që buçet përpjetë, Obobo! si malli, që nuk vdes përjetë.

Takijen e dlirë, takijen e nxirë, Buzën më të qeshur... më të psherëtirë.

Mbrëmave kur uji mërmëron ngadalë, Vjen t’i thotë trimi vashës nj’a dy fjalë:

Vazhëzën bujare që po vij më krua Seç e përshëndeta, seç m’u turpërua, Papo ula kryet e shkova si grua.

142

Shkolla shqipe

Pastaj, kur zbardh dita, e shoh përsëri: as në dritën e diellit nuk zbehet, flakë e tij, që digjet në përjetësi. Bilal Xhaferri

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

KLASA 8 1. Të shpjegojë strukturën e fjalisë së thjeshtë – tip në gjuhën shqipe. 2. Të dallojë funksionet gramatikore të fjalëve në fjali. 3. Të përcaktojë funksionet gramatikore brenda grupit emëror. 4. Të dallojë grupin emëror të kryefjalës si temë të fjalisë. 5. Të dallojë përbërësit e grupit foljor. 6. Të përcaktojë mënyrat e shprehjes së përcaktorit. 7. Të dallojë ndajshtimin. 8. Të dallojë kallëzuesorin dhe llojet e tij. 9. Të gjejë dhe të shpjegojë karakteristikat e përgjithshme të kundrinorit të drejtë e të zhdrejtë. 10. Të gjejë e të shpjegojë rrethanorin e vendit, të kohës, të shkakut, të qëllimit, të mënyrës dhe të sasisë. 11. Të njohë klasat e fjalëve. 12. Të klasifikojë fjalët në të ndryshueshme dhe të pandryshueshme. 13. Të analizojë emrin në kategoritë e tij gramatikore si edhe nga pikëpamja fjalëformuese. 14. Të dallojë emrat me prejardhje: foljore, mbiemërore, përemërore. 15. Të dallojë emrat e nyjshëm të tipit: i ati, e motra. 16. Të dallojë emrat e prejardhur dhe mjetin fjalëformues. 17. Të dallojë mbiemrin dhe veçoritë e tij gramatikore. 18. Të dallojë veçoritë morfologjike të mbiemrave që shprehin cilësi. 19. Të analizojë foljen: forma veprore dhe joveprore. 20. Të zgjedhojë foljen në të gjitha kohët dhe mënyrat. Të dallojë mënyrat e foljes.

21. Të dallojë dhe të përdorë drejt foljet njëvetore dhe pavetore, kalimtare e jokalimtare. 22. Të dallojë, të përdorë llojet e numërorëve dhe t’i shkruajë drejt ata. 23. Të gjejë fjalët e përngjitura dhe të dallojë pjesët përbërëse. 24. Të krijojë familje fjalësh. 25. Të analizojë fjalën sipas përbërësve të saj fjalëformues. 26. Të dallojë parashtesat dhe prapashtesat dhe të krijojë fjalë të prejardhura prej tyre. 27. Të krijojë fjalë të përbëra. T’i shkruajë drejt ato. 28. Të njohë etimologjinë si shkencë gjuhësore. 29. Të dallojë etimologjinë popullore nga ajo shkencore. 30. Të njohë fushat kuptimore të fjalëve. 31. Të dallojë frazeologjinë nga fjalët e urta dhe nga fjalia e thjeshtë. 32. Të dallojë fjalët me ngjyrim emocional si: epiteti, metafora, etj. 33. Të dallojë kuptimin e parë dhe të figurshëm të fjalëve. 34. Të dallojë llojet e ligjërimeve. 35. Të përcaktojë stilet e gjuhës së përdorur në tekste të ndryshme letrare dhe joletrare. 36. Të njohë prejardhjen e toponimeve. 37. Të dallojë fjalën shqipe nga e huaja. Të dallojë fjalën e huaj që është bërë pjesë e leksikut nga fjalët e huaja që kanë fjalën përkatëse në gjuhën shqipe. 38. Të shkruajë drejt zanoren “e” të theksuar në trup të fjalës. 39. Të shkruajë drejt zanoren “ë” në trup të fjalës. 40. Të shkruajë drejt emrat që mbarojnë me: -ër, -ël, -ërr (në shumës).

Udha e shkronjave 143

Digjeshe ti flakë e bardhë, tek i bëje zë pranverës, kur Atdheu s’kish behar, Ti na dhe “Lulet e verës”.

Qazim Shemaj

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI 41. Të shkruajë dhe të përdorë drejt emrat që kanë dy trajta shumësi sipas kuptimit të tyre. 42. Të shkruajë drejt nyjen e përparme tek përcaktorët emra. 43. Të shkruajë drejt fjalët e prejardhura me prapashtesat: -si, -ri, -ar, -tar, -tor. 44. Të shkruajë drejt fjalët e përbëra kur fjala e dytë fillon me zanore. 45. Të shkruajë drejt datën. 46. Të shkruajë drejt fjalët e formuara me prapashtesat: -shëm, -të. 47. Të përdorë drejt shkronjën e madhe. 48. Të përdorë drejt shenjat e pikësimit në ligjëratën e drejtë. 49. Të përdorë drejt shenjat e pikësimit në fjalinë e thjeshtë dhe të përbërë, si pika, presja, dypikëshi, pikëçuditja, pikëpyetja, tripikëshi. LEXIM LETRAR Nxënësi i klasës së tetë duhet të dijë: 1. Të dallojë pjesët e letërsisë së shkruar dhe asaj gojore. 2. Të dallojë tekstet e gjinive kryesore letrare: prozë, poezi, dramë dhe të bëjë vlerësime krahasuese për stilin, gjuhën etj. 3. Të njohë, të analizojë dhe të vlerësojë strukturat dhe tipat e ndryshme të teksteve dramatike: monolog, dialog, didaskalitë. 4. Të dallojë fjalët me ngjyrim emocional për t’i bërë ato pjesë të fjalorit vetjak. 5. Të dallojë përdorimin e saktë dhe të gabuar të formave gramatikore të gjuhës shqipe në materiale të ndryshme letrare dhe joletrare si edhe të bëjë vlerësimin e gjuhës së këtyre teksteve. 6. Të bëjë lexim të vetëdijshëm për të marrë informacion e për ta shpjeguar atë. 7. Të dallojë mesazhet që dalin nga tekste të ndryshme. 8. Të zbërthejë me imagjinatë domethënien e teksteve të ndryshme dhe të guxojë për të provuar. 9. Të mësojë pjesë përmendësh.

144

10. Të dallojë përdorimin e figurave letrare kryesore: metafore, epiteti metaforik, paralelizmi figurativ, similituda, hiperbola, antiteza, simboli. 11. Të zbërthejë karakteret e personazheve duke provuar të bëjë edhe analizën psikologjike të tyre. 12. Të zbërthejë figurat letrare duke treguar funksionin e tyre shprehës. 13. Të vlerësojë idetë e mesazhet që përcjell teksti i dhënë. 14. Të shpjegojë ndryshimet mes llojeve dhe gjinive letrare duke u mbështetur në veçoritë kompozicionale dhe gjuhësore. 15. Të shkruaj për përvojat e tij. 16. Të shkruajë shumëllojshmëri modelesh: plane pune, kujtime, histori të shkurtra, përshkrime veprimtarish, kronika, reportazhe, udhëpërshkrime, intervista, ditarë, letra formale dhe informale, poezi, biografi. 17. Të shkruaj për të dhënë informacion për të tjerët nëpërmjet përshkrimit dhe argumentit. 18. Të shprehë me shkrim ide interesante ku të respektojë parimin e kronologjisë në kronika të thjeshta me tema nga jeta e moshës së vet. 19. Të shkruajë duke përdorur imagjinatën e tij duke përdorur analizën, krahasimin, përgjithësimin. 20. Të përshkruajë heronjtë e tij imagjinarë me fjalor argumentues. 21. Të argumentojë rreth subjekteve të tilla si: alienët, dukuritë natyrore, zbulimet e shkencës dhe të teknikës, personazhe të shpirtëzuar. 22. Të hartojë zgjidhje me shkrim. 23. Të gjejë mbyllje tregimesh sipas imagjinatës së tij të ndryshme nga varianti i dhënë. 24. Të respektojë kërkesat gjuhësore sipas llojit të modelit të shkrimit. 25. Të respektojë tekstin si kërkesë e rëndësishme për të shprehur mendim të përafërt. 26. Të përdorë shenjat e pikësimit sipas intonacionit të thënies.

Shkolla shqipe

Dhe fyelli këndoi porsi lirë, Flak’ e Qiririt u bë diell Dhe “Manushaqes” në errësirë sikur iu shfaq një copë qiell.

Klara Kodra

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI KLASA 8 - Pjesët përmendësh POROSIA E GJON KASTRIOTIT Naim FRASHËRI Gjon Kastrioti: “Ah! kam frikë prej mynxyre! mos nuk’ i shoh më në jetë, e të vdes nga mall’ i tyre, ta lë dhe shtëpinë shkretë!” pastaj djemtë pran’ i mori, i puthi e i qafojti, psherëtiti fort i gjori, lottë çurkë i lëshojti. U thotë: “Të silli mirë, të bëhi njerës në jetë, të mos mbetni n’errësirë, po të jini të vërtetë. nat’ e ditë të këndoni çdo q’u duhetë ta dini, gjithë gjuhët t’i mësoni, po shqipenë mos e lini; Mirësit’ e Shqipërisë i mbani, mos i harroni. Mëmëdhen’ e kombin tuaj, shtëpinë e njerëzinë dhe atje në vënt të huaj t’i doni, dhe miqësinë; Shqipëtar’ e Shqipërinë kurrë të mos i harroni, Kini dritë urtësinë çdo gjë me mënt ta gjykoni; Të bëhi trima të urtë, të zottë të mbretëroni, jo të marr’ e mendjeshkurtë, ndaj duhetë të mësoni, të bëhi shumë të ditur, fjalëbukur’ e të çquar, shpirtdashur’ e mendjendritur,

të mir’ e të kupëtuar. Zoti e nderoj njerinë, i dha mënt që të gjykonjë, të punonjë mirësinë, të ligatë t’i mërgonjë; Ruani nder’ e shëndenë, burrërin’ e trimërinë, kombin’ edhe mëmëdhenë, njerëzin’ e mirësinë. Shqipërija jush ka shpresë, edhe pret shumë të mira, po të mbani juve besë, nuk’ e ha dot egërsira. Mësimet do t’u mësojnë ato punëra, q’u duhen atyre që mbretërojnë, e mbretrë të mirë quhen; U duhetë njerëzija, zotërija e të tjera, mirësija, trimërija, gjithë vetijat’ e vlera; Kombinë shumë ta doni, e si fëmijë ta kini, me të drejtë të gjykoni, e çdo punëzë ta dini; dhe në brengë të mësohi, dhe shpirtinë ta mundoni, e kurrë të mos rëndohi në doni të mbretëroni; Kini njohë të qëruar, dhe ndjenja të larta shumë, zëmër edhe shpirt të çquar, mëndje pa lodhj’e e pa gjumë”.

Udha e shkronjave 145

Ti vjen nga larg në ditët tona, Nuk mund të rrosh ti në mërgim Me ritme vargjesh plot jehona Të shpirtit tënd plot frymëzim.

Piro Kuqi

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI NAIM FRASHËRIT - Lasgush PORADECI Ku psherëtin dëshir’ e djegur, Në shesh të kuq të Qerbelasë, Mes trimërish shtërgjyshërishte Të shoh tek po m’i bje xhurasë. E me të lum, me të përmallshmë Të sjell në dritën e mejtimit Ndaj fërfëllon si yll me flakë Prej shkretëtirës së harimit: Qëndroj në tmerr zili’ e botës Se më s’u lodhe dyke ndritur, Se më s’të treti prush’i vojtjes Në kraharorin e zhuritur. Po ti me vrap të piraustit Që fluturon në zjarr e flakë, Therorësin’ e vetëvetes E pate dhimbjen më të pakë ... O, sikur këng’ e zemrës s’ate Që ligjëroj aq më të kotë, Që veç me fjalë dhembshurije U pat dëgjuar përmbi botë, Në gji të çdo mëmëdhetari të mund t’a përtëritte mallë Dhe një të tërë varg dëshirash Q’i thurri mendja jote-e rrallë,Me ç’zë të pastër lavdurimi Do kish bekuar varfëritë! Vaj’ e një çasi-i këngës s’ate Përjetësisht do dil në dritë! Po t’u pat thënë short’ e verbër Të përvëlohesh nër padije: Me mijë rreze shkrepëtimi Mezi të ndritish po një fije ... Dh’aher’ i dehur prej durimit, Në mall të math të këngës s’ate, Kaq zilitar këpute zemre Ç’më të paçmuarshmë ti pate. Dh’u ngrite për në të vërtetën Me fluturim të artit mjeshtër: U drodh alltari jon’ i lashtë Sapo t’a ndjeu të shentën eshtër ... 146

Se ngashërim’ e vjershës s’ate Ish mall i fellë-e pa të ngjarë, Posi një krua pastërsije Këndimi yt nër ne pat rarë; U pat tërhedhur shpirt’ i kombit N’atë vajtim aq të lënduar Q’e thurri gjuha jote-e-zjarrtë, Dhe balli yt i frymëzuar; Se bukuritë-e vetes s’onë Mendimi yt desh të na falë, O! Fjal’ e pikave qiriri, E pika lotëvet o Fjalë! Q’ahere dyke shpënë sytë Nga Toskëri’ e Gegërija, Shpesh e më shpesh patm’ëndërruar Si ndrin në famë Shqipëria. Mes ligësish armiqërishte Stolismë lulen e vullnetit ... Sbuluam gur margaritari Prej fundit thëthimtar të detit ... E m’i çkëlqyer sesa djelli, M’i lum se kohët që më s’janë Filloi për ne ndryshim i motit Me një të pritme të pa anë: Ti! Fjalëtor i mallëngjyer! Ti! Këng’ e rritur ndaj selvisë! Ti! O rapsod i lasht’ i kombit, Ti pate pjes-urgjin’ e zisë! A! po n’u trete prej mendimesh Me tëmbla t’ulura nër duar: Në ç’qjell të larg pat gjetur prehje Kjo zemra jote- e përvëluar? Nga fluturoi bilbil finoshi Q’e fryri era posi fletë? Ku vanë pendët e pëllumbit Q’e shtiu në dhet mërgim’ i shkretë? Sikur të shoh, i tmerrshmë Frashër, Tek po mban zi përgjithmonë, Ti: më besniku trashëgonjës I dashuris’ së vendit t’onë. Shkolla shqipe

Ky zëri yt sa vjen e rritet, Një lot gëzimi ta njomi faqen: Portretin tënd e gdhendën vitet Me mallë e shpresë për “Manushaqen”.

Piro Kuqi

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI TË LINDET NJERIU - Migjeni Të lindet një njeri nga gjin’ i dheut tonë të rim me lot të vakët, nga thalb’ i shpirtit tonë që shkrihet në dëshirë të flakët për një gen të ri. Të lindet një njeri! Pa hyll në ball, por që me fjalë të pushton, që të rrëmben qetsin e ban gjakun të të vlojë rrkajë, e ban synin ligshtin të zgjetojë, që nëpër shekuj ndërgjegjen na tradhton. Të dali një njeri! Të mkambi një Kohë të Re! Të krijojë një Epope! Ndër lahuta tona të këndohet Jeta e Re ... Të gjithë kombet po dehen n’epopea të veta, flakë e zjarrmit të tyne na i përzhiti ftyrat dhe nëpër to një nga një po shtohen rrudhat, e nën këmbë e mbi krye tinzë po na ikën jeta. (Liri! – Po, liri dhe gaforrja gëzon, por gaforre asht... Liri, ku plogsi ndërgjegje gjallon, jo, liri nuk asht!) Të lindet një njeri i madh si madhni dhe ndërgjegjet tona t’i ndezi në dashni për një ide të re, ideal bujar, për një agim të lum e të drejtë kombtar. ANKESA NDAJ PERËNDISË - Ali Asllani E pra, ti, o perëndi, pse na le në dorë të djallit, që na shtypi, na përtypi nëpër nofulla të çakallit? Po tani u bë ç’u bë, ti, o zot i këtij dheu, s’mund të bësh asgjë, t’i thuash kohës: prapa kthehu!, edhe rri e bën sehir, bën sikur asgjë nuk di, pra dhe neve jemi kundra, duam një tjetër perëndi!

Duam një zot që do të mund të na kap’ e të na tund, të na tund e të na shkund, vëllavrasjes t’i jap fund. Perëndi, o perëndi, vi përpara zotris’ sate, duke pasur përmbi supe një vandak të rënd’ mëkate, po mëshira hyjnore ësht’ e thell’ e ësht’ e gjërë më e thellë nga gjith’ mëkatet që ka vendi yn’ i tërë. Po më fal për këto fjal’, që guxova e i thashë, i rrëmbyer e i trembur, mbasi gjuha më rreh dhëmbin, atë dhëmb që më ka dhëmbur. Vendi ynë që ka jetuar herë me pushkë e her me shat, s’mund të lihet tash e tutje si një flet’ në degë të that’, ai lipset që të rrojë, qoft’ me hir’ e qoft’ pa hirë, dhe aty ku bie zjarri, bëhet lulja më e mirë. DREMIT LIQERI - Lasgush Poradeci Mbi zall të pyllit vjeshtarak dremit liqeri pa kufi, ay ndaj fundesh u përflak posi me zjarr e me flori. Posi me flakë-u ndes e kroj, E vetëtiti plot magji, E yll’ i ditës perëndoi Në qetësi dhe dashuri. Tashi po shuhet nënë mal Qytet’ i ngrysur në të zi. Po ndizen yjtë dal-nga-dal plot bukuri, plot fshehtësi! Në këtë çast perëndimor Ndaj po më dehen syt-e mi, kuptoj si shpirtin vjershëtor M’a frymëzon një mall i ri.

Udha e shkronjave 147

Dhe mblidheshin mbrëmjeve fshatarët nën dritën e zezë të kandilit: të mësonin “Historinë e Skënderbeut” të dëgjonin “Fjalët e Qiririt”....

Agim Vinca

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

KLASA 9 Leximi letrar 1. Të dallojë elementet formale dhe gjuhësore të teksteve të ndryshme (Të analizojë strukturën e teksteve të ndryshme dhe treguesit formalë sipas llojit të tekstit). 2. Të përdorë saktë fjalorin kyç të teksteve të lexuara (Tekste me poezi, prozë poetike, monolog, dramë, reportazh, ese e të bëjë vlerësimin krahasues për gjuhën dhe llojin). 3. Të përdorë fjalët me ngjyrim emocional për t’i bërë pjesë të fjalorit vetjak. 4. Të zbulojë të përbashkëtat dhe dallimet e elementeve gjuhësore të teksteve të ndryshme nëpërmjet krahasimit. 5. Të përdorë drejt gjuhën standarde shqipe. 6. Të diskutojë për fjalë e forma gramatikore që pasurojnë gjuhën shqipe. 7. Të dallojë përdorimin e saktë dhe të gabuar në tesktet letrare dhe joletrare. 8. Të shmangë përdorimet pa vend të fjalëve dhe formave gjuhësore që dëmtojnë gjuhën shqipe. 9. Të perifrazojë tekste të ndryshme pa ndryshuar përmbajtjen. 10. Të identifikojë informacionin e rëndësishëm në tekste të ndryshme. 11. Të analizojë marrëdhëniet midis pjesëve të ndryshme të tekstit. 12. Të krahasojë informacione të marra nga burime të ndryshme me qëllim përzgjedhjeje sipas interesave. 13. Të zbulojë mesazhe që dalin nga tekste të ndryshme, por me tematikë të njëjtë. 14. Të dallojë faktin nga opinioni. 15. Të mbajë qëndrim duke argumentuar çështje të ndryshme. 16. Të zbulojë domethënien e teksteve letrare. (Tekste nga gjini të gjata letrare: novela, romani me per148

sonazhe letrare të pëlqyera nga nxënësit) si edhe të vërë në punë përfytyrimin për zbërthimin e saj. 17. Të analizojë personazhe të teksteve të ndryshme, duke treguar vlerat pozitive të tyre. 18. Të përzgjedhë tekste që përmbushin interesat e veta. 19. Të grupojë pjesët që lexon sipas gjinive dhe llojeve letrare. 20. Të shpjegojë ndryshimet mes llojeve dhe gjinive letrare, duke u mbështetur në veçoritë kompozicionale dhe gjuhësore. 21. Të zbërthejë figurat letrare duke treguar funksionin shprehës të tyre. 22. Të përmbledhë idetë e teksteve të ndryshme për të mbajtur qëndrim kritik ndaj tyre. 23. Të tregojë stilin e shkrimtarit dhe të interpretojë figurat letrare: apostrofi, paralelizmi figurativ, metafora, krahasimi, epiteti. 24. Të dallojë personazhet karaktere. 25. Të përcaktojë pjesët kyç të tektit për të krijuar pika orientimi. 26. Të shkruajë për qëllime të ndryshme (CV, kërkesë zyrtare, përmbledhje, ese argumentuese dhe përshkruese) 27. Të përshkruajë përvoja vetjake si edhe veprimtari të kryera në grup. 28. Të përshkruajë dukuri të natyrës sipas këndvështrimit të tij imagjinar. 29. Të shkruajë mbyllje interesante për ngjarje fantastiko-shkencore. 30. Të përshkruajë heronjtë e tij imagjinarë. 31. Të shkruajë poezi të shkurtra sipas një modeli të dhënë. 32. Të shkruajë me imagjinatë për një temë të caktuar apo të zgjedhur. 33. Të shkruajë mbyllje interesante, të ndryshme nga varianti i dhënë. Shkolla shqipe

Dhe them urimin më të shtrenjtë që na lanë vëllezërit për Shqipërinë: Mbafshi, o nëna, në barkun e shtrenjtë Bija dhe bij të tillë.

Natasha Lako

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

34. Të përdorë fjalë dhe forma gjuhësore, të cilat të krijojnë imazhe të gjalla në mendjen e lexuesit. 35. Të shkruajë në mënyrë estetike. 36. Të përdorë shenjat e pikësimit sipas intonacionit të thënies: presjen, dypikëshin, kllapat, pikëpresjen, pikëpyetjen, pikëçuditësen. 37. Të dallojë strukturën në një pjese letrare (hyrja, zhvillimi, mbyllja, paragrafi, fakti, opinioni, përfundimi) Gjuha 1. Të përcaktojë llojin e fjalive sipas gjymtyrës kryesore. 2. Të dallojë fjalitë njëkryegjymtyrëshe dhe të përcaktojë llojin e tyre. 3. Të dallojë gjymtyrët homogjene dhe funksionin e tyre në fjali. 4. Të dallojë lidhjet sintaksore në fjali dhe të përcaktojë llojin e tyre. 5. Të përcatkojë llojin e marrëdhënies në lidhjet sintaksore. 6. Të dallojë fjalitë e përbëra të përziera. 7. Të dallojë ligjëratën e drejtë nga e zhdrejta. 8. Të përdorë ligjëratën e drejtë aty ku duhet. 9. Të përdorë përemrat vetorë në rasa të ndryshme. 10. Të përdorë drejt trajtat e shkurtra dhe t’i shkruajë drejt ato. 11. Të dallojë foljet me funksion gjysmëndihmës dhe ndihmës. 12. Të përdorë foljet në formën veprore dhe joveprore. 13. Të përcaktojë të ardhmen e të shkuarës tek foljet

e mënyrës dëftore dhe t’i dallojë nga foljet e mënyrës kushtore në kohën e tashme. 14. Të tregojë rasën e parafjalëve. 15. Të dallojë parafjalët nga emrat dhe ndajfoljet me të njëjtën formë. 16. Të përdorë saktë parafjalën në rastet e përsëritjeve. 17. Të përcaktojë drejt llojin e pjesëzave sipas kuptimit. 18. Të përcaktojë llojin e pasthirmave sipas kuptimit. 19. Të gjejë lidhëzat dhe dhe shprehjet lidhëzore e t’i përdorë saktë ato. 20. Të dallojë lidhëzat nga përemrat, ndajfoljet dhe parafjalët me formë të njëjtë. 21. Të dallojë llojet e ligjërimeve në gjuhën shqipe. 22. Të përcaktojë stilet e gjuhës së përdorur në tekste të ndryshme letrare dhe joletrare. 23. Të marrë njohuri për historinë e shkrimit shqip. 24. Të shkruajë drejt fjalët me prejardhje të huaj. 25. Të shkruajë me –ë fundore mbiemrat e formuar me prapashtesat – të nga emra e folje. 26. Të shkruajë me –ë fundore shumësin e emrave kilogramë, sanduiçë etj.. 27. Të përdorë drejt nyjen të tek mbiemrat pas emrave të gjinisë femërore, trajta e shquar dhe e pashquar në rasën gjinore, dhanore, rrjedhore. 28. Të shkruajë të plotë grupin ie, ye, ue, ua. 29. Të përdorë drejt shumëpikëshin, pikëpyetjen, pikëçuditjen, thonjëzat, në struktura të veçanta (ironike) brenda një fjalie a teksti, tek ligjërata e drejtë.

Udha e shkronjave 149

Tani një qiell me lule të qëndron mbi kokë, ti prehesh i qetë mes flladit të tyre ... e freskisë Eh, sa shumë lule mbolle vet për këtë tokë kopshtar i madh i poezisë! Luan Rexhepi

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI KLASA 9 - Pjesët përmendësh KOLEGJA Ernest Koliqi

HAKËRRIM Ali Asllani

Ju falem, o bajama t’lulzuem t’kolegjës s’eme, pse ju kët fllad prej s’largu po m’a çoni. Kur ju çilshi në prill bashk’ me qershija, kumbulla e pjeshka atbot’ kolegja dukej si djep lulesh. Edh’ishte! Sa e sa mija shpresash krenare ka përkundë e andrra t’bukura, kur jashta shekullit jetojshim si n’nji ishull magjik ... Nxanës i hovshëm, synin nga librat plot deshir e lshojsha përtej atyne ledheve, - mbi jetën ... Shpesh-hera mallëngjyeshëm zani msuesit na thonte, po, se jeta a plot mashtrime e se të shumtën ndodh’ qi n’udha t’saja i drejti vuen edhe ngadhnjen bakeqi. Kush e ndëgjonte? Me nji hark si ylberi premtimesh i rrethuem, na çfaqej para vegimi i jetës. Kur dhe librat thojshin se bahen t’mdhaja paudhësi, na n’parzem ndiejshim nji shpirt e nji guxim pushtuesash qi zbresin me i vu ligjën dheut t’fituemun me shpatë. O botë e njerzve, n’vete ushqejshim shpresën hyjnore, shpresën guximtare qi vepra e jon’ ty shqim do t’kish përtrimun tu’ e kthye prap jetën n’bukurin e prrallave ... Ku asht ai shpirt? Pse s’jam prap ai? Tet’heresh ende s’ia a siellun bota rrolles s’diellit, e kam ndrrue krejt ... un qi desha t’ndrroj botën! Kush m’qiti kaq me shpejt nga praku I heshtëshëm i shkollës s’eme? E ku jam sot? Sakt, n’andërr.

Hani, pini e rrëmbeni, mbushni arka, mbushni xhepe, gjersa populli bujar t’ju përgjigjet: peqe, lepe! Hani, pini dhe rrëmbeni, është koha e çakenjvet; hani, pini e rrëmbeni, ësht’ bot e maskarenjvet; dhe kolltuku ku ke hipur, duke hequr nderin zvarrë’, ësht’ trikëmbëshi që përdita varet kombi në litar! E na tunde, na lëkunde, nëpër salla shkon e shkundet, mbasi dora e armikut ty me shok’ të heq për hunde. Rroftë miku yt i huaj, që për dita los e qesh, të gradoi katër shkallë, pse i the dy fjal’ në vesh! Koha dridhet e përdridhet, do vij’ dita që do zgjidhet dhe nga trasta pem’ e kalbur deomos jasht’ do hidhet! Koha dridhet e përdridhet, prej gradimit katër shkallë nuk do mbetet gjë në dorë veçse vul’ e zez’ në ballë! Mirpo ju që s’keni patur as nevoj’ as gjë të keqe, më përpara nga të gjithë, ju i that’ armikut:“Peqe!” Që të zinit një kolltuk, aq u ulët u përkulët, sa në pragun e armikut vajtët si kopil u ngulët! Dallavera nëpër zyra, dallavera në pazar, dallavera me të huaj, dallavera me shqiptar’ Vetëm, vetëm dallavera, dhe në dëm të këtij vëndi që ju rriti, që ju ngriti, që ju ngopi, që ju dëndi! Shkolla shqipe

150

Po unë kam qenë ajo dallëndyshja që drejt teje kam vrapuar me dy thërrime balte mëmëdheu në sqep. Bardhyl Londo

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

Nëse kombi vete mbarë, nesër ju vepronindryshe, dylli bënet si të duash, kukukavajk’ dhe dallandyshe... kukuvajka gjith’ me lajka, nesër silleni bujar, nënë dorë e nënë maska, shkoni jepni një kapar! Dhe kujtoni tash e tutje me të tilla dallavera kukuvajka do përtypi zog e zoga si përhera.... Ja, ja, grushti do të bjeri përmbi krye të zuzarve, koha është e maskarenjve, po Atdheu i shqiptarëve! Edhe ju të robëruar, rob në dor’ të metelikut, fshini sofrat e kujtdoj’, puthni këmbën e armikut! Që ta kesh armikun mik e pandehni mënçuri, mjafton bërja pasanik, pasanik dhe bej i ri, dhe u bëtë pasanikë, me pallate, me vetura, kurse burrat më fisnikë japin shpirtin në tortura! Vëndi qënka sofr’ e qorrit, vlen për goj’ e për lëfytë, bëni sikur veni vetull’, shoku shokut kreni sytë... Dhe për një kërkoni pesë, po më mir’ njëzet e pesë. Le të rrojë batakçiu dhe i miri le të vdesë! A e dini që fitimi brënda katër vjet mizor’ nuk ësht’ yti, nuk ësht’ imi, është i kombit arbëror, ësht’ i syrit në lot mekur, ësht’ i vendit djegur, pjekur, Ju do thoni si të doni... po e drejta dërmon hekur!

TË BIRTË E SHEKULLIT TË RI - Migjeni Na të birtë e shekullit të ri, që plakun e lamë në “shejtnin” e tij e çuem grushtin për me luftue ndër lufta të reja dhe me fitue .... Na të birtë e shekullit të ri, filizat e një toke së rimun me lot, ku djersë e ballit u dikonte kot – se dheu ynë qe kafshatë e huej dhe në marrzi duhej shumë shtrejtë t’u paguhej ... Na të birtë e shekullit të ri, vllazën të lindun e të rritun në zi, kur tinglloi çast’i ynë i mbramë edhe fatlumë ditëm me thanë: S’duem me humbë në lojë të përgjaktë të historis njerëzore, jo! jo! s’i duem humbjet prore – duem ngadhnim! ngadhnim ndërgjegje dhe mendimi të lirë! S’duem për hir të kalbsinave të vjetra që kërkojnë “shejtnim”, të zhytemi prap në pellgun e mjerimit që të vajtojmë prap këngën e trishtimit, kangën monotone, pa shpirt, të skllavnis – të jem’ një thumb i ngulun ndër trutë e njerëzis. Na të birtë e shekullit të ri, Me hovin tonë e të ndezun peshë, ndër lufta të reja kemi m’u ndeshë dhe për fitore kem’ me ra fli.

Udha e shkronjave 151

Autorësinë tënde kanë poezitë e mia. Besa e fjalës tënde sa fort na u dashka. Skënder Buçpapaj

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI DASHURIA E SKËNDERBEUT Naim Frashëri Nga Skëterra duke dalë, Ëngjëlli i urtësisë mbretit i tha këtë fjalë me zëthit të Perëndisë: “Skënderbe! t’u ngjattë jeta! Mbret’i mir’i Shqipërisë! mos u ndaj nga e vërteta dhe nga udh’ e Perëndisë”. Po kur ngrihetë Nakari me fytyrë të mërzitur, si i vdekuri nga varri, i tretur e i venitur, armiku i Perëndisë ishte shum’ i zëmëruar, vat’ e ju lut Dashurisë, fytyrën duke ndryshuar, i tha: “Mbret’i Shqipërisë më shpërnderoj këtë herë, s’ju qas fare ligësisë, ma hodhi në baltë nderë; pa në zëmrë ndjen një plagë e ti, ke fuqi shumë, të më març sot soje shpagë, ta hedhç në prëhj’e në gjumë”. Kështu tha i zëmëruar, u lëshua Dashurija nd’erë duke fluturuar me shigjeta të këqija! Ngadalez’i afërohet dh’e përkëdhel mbretëreshën, pa ajo shumë gëzohet, se ja mer nga mëndja peshën! Sa më shum’ e përkëdhelte, bukurija aq’ i shtohej, nga faqetë zjarr i delte dhe sa vinte xbukurohej. 152

Ahere me një shigjetë Dashurija e goditi mbrenë ndë zëmërt të qetë, me vërtik shum’ e vërviti. Në zëmërt i ndënj shigjeta me të madhe ëmbëlsirë, oh! sa ësht’ e ëmbël’ e shkreta! kur e mer zëmrën mirë. Qysh vetëtin më fort moti edhe shkrepëtin pa prerë, kur na dërgon shinë Zoti, e rrit luletë në verë? Ashtu edhe Dashurija shigjetatë këtë herë të hollazë posi shtija i heth fët-e-fët pa prerë! Pa mbreti ishte goditur, gas të math në zëmrët ndjente, posi djalëth i nemitur, Dashurija e gënjente! Dashuri’ e Bukurija bashkë të dyja u bënë, me shigjetat’ e këqija mbrenë posht’ e kishin vënë! Atë, q’ishte trim e burrë! s’e zij as ushta as shpata as shigjet’ e luftës kurrë, e shtu poshtë jetëgjata! Kur e pa kshtu Urtësija, zu për dore Trimërinë, “Jak’, i tha, se Dashurija rreh të na mbyllnjë shtëpinë”. Kshu i tha dhe fluturuan të dyja si dallëndyshe, me vrrap të shumë nxituan, s’ndënjn’ e nukë bënë ndryshe, po erdhë drejt e te mbreti, të dyja në mest e vunë, hu qasnë pranë së qeti, dh’e muarr’ e jasht’ e shpunë. Shkolla shqipe

Kështu i ngelën ata historisë, ngelën tek secili nga ne; asnjë mal nuk kanë midis, asnjë det me dallgë dhe re.

Pertef Liçi

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI GJUHA SHQIPE Gjergj Fishta Pra, mallkue njai bir Shqyptari, Qi ketë gjuhë të Perëndis, Trashigim, qi na la i Pari, Trashigim s’i a len ai fmis;

Pra, Shqyptarë, çdo fes qi t’jini, Gegë e Toskë, malci e qyteta, Gjuhen t’uej kurr mos t’a lini, Mos t’a lini sa t’jetë jeta.

Edhe atij i u thaftë, po, goja, Qi e përbuzë kët gjuhë hyjnore; Qi n’gjuhë t’huej, kur s’asht nevoja, Flet e t’veten len mbas dore.

Por per te gjithmonë punoni; Pse, sa t’mbani gjuhen t’uej, Fisi i juej, vendi e zakoni Kanë me u mbajtë larg kambet s’huej.

Në gjuhë shqype nanat t’ona Shi prej djepit na kanë thanun, Se asht nji Zot, qi do t’a donna: Njatë, qi jeten na ka dhanun;

Nper gjuhë shqype bota mbarë Ka me u njohtë se ç’fis ju kini, Ka me u njohtë ju per Shqyptarë: Trima n’za sikurse jini.

Edhe shqyp na thanë se Zoti Per Shqyptarë Shqypnin e fali, Se sa t’enden stina e moti, Do t’a gzojn kta djalë mbas djali.

Prandej, pra, n’e doni fisin, Mali, bregu edhe Malcija Prej njaj goje sod t’brohrisin: Me gjuhë t’veten rrnoftë Shqypnija!

Udha e shkronjave 153

Mes hijeve Zosimea hijerëndë e heshtur pas kolonash rri, po ne presim Naimin gjimnazist me lirikat e Shqipërisë në gji.

Llambro Ruci

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

NAIM FRASHËRI PROFET PËR SHQIPTARËT Naim Frashëri gëzon të gjitha ato tipare që sot mendohet gjerësisht se i ka një Profet. Për të mbështetur këtë mendim, nevojitet t’u referohemi burimeve akademike më të njohura botërisht për profecinë dhe profetin. [Kjo nuk do të thotë se po vërtetojmë një teori, pasi vetë profecia për disa ekziston si dukuri dhe për disa nuk ekziston. Thjesht po ndjekim atë linjë që rrjedh nga kuptimi i përgjithshëm për këtë dukuri që është i njëjtë si për ata që besojnë, ashtu edhe për ata që nuk besojnë.] Një nga enciklopeditë botërore më të njohura është Encarta. Në këtë enciklopedi (botim 2008) thuhet për profecinë: “Profecia është një dukuri e besimit gjatë së cilës një mesazh dërgohet prej Zotit (apo prej një perëndie) tek njerëzit, prej një ndërmjetësi, apo profeti. Mesazhi mund të përmbajë një referim ndaj ngjarjeve të ardhshme, por shpesh është thjesht një paralajmërim, inkurajim, apo një copëz informacioni. Profecia në kuptimin e saj të mirëfilltë përfshin ogurin (shenjë e asaj që do të ndodhë në të ardhmen), hamendësim, parashikim, fatthënie, të cilat janë teknika prej të cilave, besohet se mund të mësohen urdhërimet, testamenti i zotave. Profetët janë shprehur shpesh në ekstazë, dalldi, ngazëllim (një gjendje që mund të shkaktohet prej metodave të ndryshme, duke përfshirë këtu muzikën dhe vallëzimin). Vënia në pah, theksimi i mesazhit profetik ka ndryshuar, variuar, disa profetë duke theksuar besimin, të tjerë moralin, dhe të tjerë aspektin misionar të jetës fetare. Profetët janë shfaqur përgjatë gjithë historisë dhe pothuaj në të gjitha shoqëritë.” 154

Për të argumentuar “Naim Frashëri - Profet”, le të ndjekim linjën e sjelljes së argumentave për çdo karakteristikë dhënë në përkufizimin e Encartas: “Profecia është një dukuri e besimit gjatë së cilës një mesazh dërgohet prej Zotit (apo prej një perëndie) tek njerëzit, prej një ndërmjetësi, apo profeti.” Argumentimi: Siç shihet në përshkrim lihet pa përmendur se si konkretisht bëhet e mundur përcjellja e mesazhit. Pra për këtë nuk mund të ketë evidencë (dukje), prandaj dhe kjo nuk është çështje shkencore (pra që mund të vërtetojë një teori), por thjesht çështje besimi. Fakti që puna me përcjelljen e mesazhit hyjnor është kështu dhe jo ndryshe, vërtetohet nga thënia e Gonxhe Bojaxhiut (Nënë Terezën, Vatikani po e klasifikon (është në udhë e sipër) si shenjtore, pra që i përmbush kushtet e përcjelljes së mesazhit hyjnor). Ajo thotë: “Isha e sigurt se ky ishte zëri i Zotit. Isha e sigurt se ai më thërriste mua. Mënyra se si më thirri nuk duhet të të preokupojë, se kjo është diçka midis Zotit dhe meje: ç’është me rëndësi, është se Zoti e thërret secilin në mënyrë të ndryshme. Ne nuk kemi ndonjë meritë. Ajo që është shumë me rëndësi është që t’i përgjigjemi me gëzim thirrjes së tij. Unë tani jam aq e sigurt sa ç’kam qenë në ato çaste të rënda dhe dramatike se kjo ishte punë e Zotit dhe jo e imja. Dhe, pasi që kjo ishte punë e Zotit, unë e dija se bota do të përfitonte”

Shkolla shqipe

Ç’pëshpëriti Frashëri pas kangjellave, ç’frymë i dërgoi Tomorri nga afër e larg do t’i mbarte si Mosiu i Biblës - librat nëpër shkretinë e kohës Naimi i madh.

Llambro Ruci

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Nëse krenaria e katolicizmit, krishterimit dhe pse jo e fetarizmit botëror në përgjithësi, e përshkruan kështu përcjelljen e mesazhit hyjnor, atëherë në nuk duhet të kërkojmë të vërtetojmë nëse mesazhet e Naim Frashërit janë apo s’janë mesazhe hyjnore, pasi kjo është çështje besimi (çështje ndërmjet tij dhe Zotit, siç thotë Nënë Tereza). Për më tepër e njëjta linjë, është edhe në parathënien e Kuranit, Librit të shenjtë të besimtarëve muslimanë, citoj botimin e Institutit Shqiptar të Mendimit dhe Qytetërimit Islam, përkthyer nga Prof. Hasan I. Nahi:

Vijojmë me citimin e Microsoft Encarta (shkurt ME) dhe njëkohësisht me argumentimin:

“Quhet i dërguar apo profet (resûl apo nebij) çdo njeri nëpërmjet të cilit, Zoti komunikon mesazhin e tij. Profetët e marrin shpalljen e Zotit përmes frymëzimit dhe pastaj ua komunikojnë atë njerëzve: “Ne të frymëzuam ty (o Muhamed) me shpallje, ashtu siç frymëzuam me shpallje Nuhun dhe profetët pas tij;”

Argumentimi: “Fjalëve t’armiqve të egër kurrë mos u vini veshin, se ata duan gjithmonë, me intriga të urrejtshme, me çdo mjet ta bëjë fenë vegël të shkatërrimit tonë. Ata duan të na ndajnë për të tyret interesa.” (Naim Frashëri)

Më tutje në Kuran (42/51) thuhet: “Asnjë njeriu nuk i është dhënë t’i flasë Allahu, përveçse me anë të Frymëzimit ose pas perdes, ose me anën e një Kumtuesi (Engjëlli) të dërguar me lejen e Tij, për të shpallur vullnetin e Tij” Kurani e bën mëse të qartë, po ashtu siç edhe Gonxhe Bojaxhiu (Nënë Tereza) pranon, se zbulimi, apo vërtetimi për të tjerë i çastit të marrjes së mesazhit është i paperceptueshëm, prandaj është thjesht çështje besimi dhe jo vërtetimi shkencor. Më poshtë jepen disa prej vargjeve të Naimit që tregojnë se ai e quan se merr mesazhe të drejtpërdrejta prej Zotit: (a) S’do dëgjoj veç gjuhën që më flet pa zë. (b) Shpirt! o shpirt! ta dëgjonj zënë, fjala jote poshtë s’bije, bëhenë gjithë ç’ke thënë, ky është zë Perëndije! (c) Më dërgoi dhe tek ti Zoti, që të t’ap jetëz’ e ditë, të të bije shpirt e dritë, e të bëhesh si qëmoti.

“Mesazhi mund të përmbajë (ME) (a) një referim ndaj ngjarjeve të ardhshme,(ME) Argumentimi: “Në jan’ ata shqipëtarë, që i njoh e i di unë, bota po ka për të parë, këtu një të madhe punë!” (Naim Frashëri) (b) por shpesh është thjesht një paralajmërim, (ME)

(c) inkurajim,(ME) Argumentimi: “Paskëtaj, o shokë, kurrë, mos kërkoni Perëndinë nëpër murë e nëpër gurë, po shihni mirë njerinë!” (Naim Frashëri) (ç) apo një copëz informacioni. (ME) Argumentimi: “Gjithë ç’jemi shqipëtarë, jemi një fis e një farë, kemi të tërë një shpresë, një gjak, një gjuhë, një Besë.” (Naim Frashëri) ose “Të parit tënë Perëndia këto fjalë vetëm i tha, i fali gjithë të mirat, i dha uratën dhe e la.” (Naim Frashëri) “Profecia në kuptimin e saj të mirëfilltë përfshin (Encarta) (a) ogur (shenjë e asaj që do të ndodhë në të ardhmen) (Encarta) “Në dëgjofsh fjalët e mia, do të jesh gjithnjë në gas” Naim Frashëri (b) hamendësim (Encarta) “E si mund të bëhen pluhur vallë, vepra e mirë, shpirti i dëlirë, zemra e gjallë!”

Udha e shkronjave 155

Dhe lisat e rëndë me buzët e gjetheve fërshëllejnë të ëmblën freski, si mund të mos jem un’ sot romantike kur vargu naimian më rreh si zog në gji.

Laureta Çarçani

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI (c) parashikim (Encarta)

“Shpirtinë mos e fëlliqni, se Zoti do ta gjykonjë, nga e liga dorë hiqni, se do të u turpërojnë.”

(ç) fatthënie, (Encarta) “Në bëfsh mirë, liksht s’gjen kurrë, po në bëfsh liksht, mos prit mirë”

“Vënia në pah, theksimi i mesazhit profetik ka ndryshuar, variuar, disa profetë duke theksuar: (Encarta) (a) besimin, (Encarta)

Naim Frashëri

(b) të tjerë moralin, (Encarta)

Naim Frashëri

të cilat janë teknika prej të cilave, besohet se mund të mësohet urdhërimet, testamenti i zotave.” (Encarta) Vijojmë me citimin e Encartës për tiparet e profecisë: “Profetët janë shprehur shpesh në ekstazë, dalldi, ngazëllim (një gjendje që mund të shkaktohet prej metodave të ndryshme, duke përfshirë këtu muzikën dhe vallëzimin” Nuk do të jetë e vështirë të kuptohet që kjo gjendje ekstaze, ngazëllimi përshkron të gjithë veprën e Naimit, megjithatë po tregojmë disa prej vargjeve të tij: “E ku shkruhenë në kartë fjalët e gjuhës së Zjarrtë?” “Do të tretem, të kullohem, të digjem, të përvëlohem, që t’u ndrinj mir’ e të shihni, njëri-tjatrin të njihni.”

156

“Besojmë Zotn’ e vërtetë, q’është gjithësija vetë, pa atë s’ka vënt gjëkundi, ajy ‘shtë kreji dhe fundi.” Naim Frashëri

“Edhe pse një hi si ti në dukje jam, një të madhe flakë, moj, në zemër kam.”

“Edhe vetëm filli të jesh, mos del udhës njerëzisë, Je bashkë me shpirtin tënt, je përpara Perëndisë.” Naim Frashëri (c) dhe të tjerë aspektin misionar të jetës fetare. (Encarta) “Udh’ e Zotit të vërtetë ësht’ e vërteta në jetë.” “Të besojmë Perëndinë, të duam dhe Shqipërinë, të duam dhe Shqipëtarë, e të jemi të pandarë.” “Me dritët të Perëndisë t’i ndihinë Shqipërisë, e të ngrenë Shqipëtarë të bëhet si ish më parë.” Naim Frashëri “Profetët janë shfaqur përgjatë historisë dhe pothuaj në të gjitha shoqëritë.” (Encarta) Pra një nga enciklopeditë më të besueshme botërore nuk vendos kufij historikë dhe as qytetërimi për daljen e profetëve. Kjo do të thotë se diskutimi për ngritjen e Naim Frashërit në nivelin e Profetit për shqiptarët, por edhe më gjerë përmes një procesi përhapjeje më të gjerë të besimit në mesazhin e tij nuk është as jashtë kohës, as jashtë vendit. Sipas fjalorit Oxford Advanced Learner’s Dictionary (OALD), jepet ky përcaktim për Profetin: 1. (Në besimin e krishterë, judaik, dhe musliman) një person i dërguar prej Zotit për të mësuar njerëzit dhe për t’u dhënë atyre mesazhin e Zotit. (OALD) Shkolla shqipe

“Naimi u përpoq që të përqafojë tërë njerëzimin në shpirtin e tij, se ay e desh njerinë.” Hafiz Ali Korça

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Një të tillë karakterizim, sipas atyre që thamë më sipër, Naim Frashëri e gëzon edhe për faktin se u ofrua si i dërguar i Zotit (sipas besimtarëve), por edhe sepse u besua gjerësisht nga kombi shqiptar në një mision të tillë hyjnor për shqiptarët. [të mos harrohet se po analizojmë përputhjen e përkufizimit të një prej botuesve më të besuar botëror me faktin dhe nuk po merremi me vetë thelbin e përkufizimit: ekziston ose jo Zoti, ekzistojnë pastaj profetët apo jo që nuk është synim i këtij artikulli; pra jemi në logjikë.] 2. një person i cili deklaron se njeh çfarë do të ndodhë në të ardhmen. (OALD) Naim Frashëri parashikon të ardhmen e shqiptarëve, por edhe më gjerë, por jo në kuptimin konkret që do të ngjasë kjo apo ajo ngjarje. Ai parashikon një shoqëri të shëndetshme e bazuar mbi vlerat kombëtare dhe njerëzore, nëse ndiqen këshillat e tij. Papa Jozeph Ratzinger, në librin e tij “Jezus Krishti i Nazaretit” thotë: “Dhe tani duket fare qartë se profeti nuk është varianti hebre i shortarit, ashtu siç është quajtur në fakt nga shumë veta dhe ashtu si shumë profetë për sy e faqe e kanë mbajtur vetëveten. Kuptimi i tij është krejt i ndryshëm: nuk ka si qëllim të njoftojë për ngjarjet e nesërme ose të pasnesërme dhe kështu të vihet në shërbim të kureshtjes ose të nevojës për siguri të njerëzve. Ai na tregon fytyrën e Zotit dhe në këtë mënyrë na tregon rrugën që duhet të ndjekim. E ardhmja, për të cilën bëhet fjalë në mësimet e tij, shkon shumë më përtej asaj që kërkohet të mësohet nga parathënësit e së ardhmes.” 3. një person që mëson, përhap dhe mbështet një ide apo teori të re. (OALD) Naim Frashëri përhap një kulturë koherente dhe me shumë tipare të reja në kombin shqiptar: një komb me besim, me dashuri e ndërgjegje të pastër, me

virtyte të pranuara gjerësisht në botën e qytetëruar. “Në shpirtit kam dashurinë, pa digjem për njerëzinë” Ajo që na vjen nga Naim Frashëri është unike, është hyjnore dhe ajo që i vë vulën etiketimit të tij si Profet i shqiptarëve (pse jo dhe më gjerë) është dashuria krejt e veçantë e shqiptarëve për Naimin. “Shekujt vijnë e vitet shkojnë, Naim djemtë ligjërojnë” Lefter Çipa, kënduar nga grupi i Pilurit, Himarë Në cilësimin Profet të dikujt, më shumë se sa vetëdeklarimi vlen vlerësimi dhe besimi i një sasie mjaft të madhe njerëzish tek ato deklarime. Vargjet e poetëve që janë në krye të çdo faqeje për Naimin tregojnë pranimin e gjerë të Naimit, si hyjnor. Shteti shqiptar në të gjitha kohët e ka vlerësuar Naimin. Mozaikun përfaqësues në ballë të Muzeut Historik Kombëtar të vetmin personazh real ka Naim Frashërin. Të tjerët janë popull. Monumentin e Pavarësisë Vlorë edhe pse artistët e kanë ditur që Naimi më 1912 kishte vdekur, ata nuk kanë harruar ta vënë në shpinë të Ismail Qemalit si Fryma e Shenjtë. Një nga shtëpitë më të mëdha botuese ka mbajtur emrin e Naim Frashërit dhe po kështu një nga Urdhërat me të cilat shteti nderon njerëzit është Urdhëri Naim Frashëri. Ministria e Arsimit dhe e Shkencës mban si devizë të vetën fjalët e Naimit “Dhe dritë e diturisë përpara do na shpjerë” dhe disa shkolla mbajnë emrin e Naimit. E të mos harrojmë kartëmonedhën që është kartvizita e shtetit shqiptar. Në të Naimi është prej shumë kohësh. Qiriri shoqëron sot imazhin e tij. E mbyllim me Varrin Madhështor pikërisht në vendin më të bukur të Kryeqytetit, që është një vend mjaft i bukur pelegrinazhi. Ndoshta nuk është pa lidhje që shteti gjerman dhe Mbretëria e Bashkuar zgjodhën me lejen e shtetit shqiptar që varret e ushtarëve të rënë të ishin pranë varreve të Frashëllinjve.

Udha e shkronjave 157

Do të bëhemi, po si s’do të bëhemi edhe ne do të piqemi një ditë kur t’na përshkojë flaka e Naimit si Migjeni kur të kërkojmë Dritë.

Fatmir Sulejmani

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Debati mbi çështjen e profecisë Sipas Enciklopedisë Encarta, citojmë: “Profecia ka qenë subjekt i debateve të shumta ndër studiuesit, diskutimi i të cilëve shpesh është përqëndruar mbi çështjen nëse profecia vjen apo jo tek profeti prej ndonjë force të jashtme. Një tendencë është të parit e profecisë si një dukuri thelbësisht psikologjike që ndodh në nënvetëdije, që përfshin halucinacionet, besimin se diçka që dëshirohet të ndodhë, po ndodh ose do të ndodhë megjithëse kjo është në të vërtetë ose shumë e pamundur, supozime, dhe ndonjëherë falsifikim. Një teori tjetër lidh gjithashtu profecinë me nënvetëdijen, por në fund të fundit dallon tek ajo punë të Zotit. Disa historianë të besimit e quajnë profetin si dikë i cili, si një mistik, ngrihet në një gjendje psikologjike mbi normalen prej ndërhyrjes hyjnore.” Nga kjo del se vetë kjo enciklopedi nuk e quan të mbaruar faktin nëse njëra teori ka përparësi mbi tjetrën dhe as nuk shprehet për faktin nëse shoqëritë kanë përfituar apo jo nga profetët dhe profecitë pikërisht sepse kemi edhe abuzime në këtë fushë me pasoja negative, siç kemi edhe kryevepra të urtësisë dhe të parashikimeve të zhvillimeve shoqërore për një kohë të gjatë, por edhe të vlerave të jashtëzakonshme për shoqërinë siç janë Bibla dhe Kurani dhe siç janë profetët Krishti dhe Muhamedi. Tek Naim Frashëri, sigurisht që nuk kemi të bëjmë me abuzim, pikërisht sepse synimi kryesor i Naimit nuk ka qenë bindja e popullsisë në faktin që ai është i dërguar i Zotit, por përkushtimi i tij ndaj njeriut si i tillë dhe ndaj shqiptarëve në veçanti. Ndaj kjo çështje nuk shtrohet për të dhe as nuk është thelbi i diskutimit për të. Më shumë se problemi i një të vërtete për të, vendosja e Naimit në rolin e Profetit, është më shumë prej adhurimit në ngazëllim të popullsisë shqiptare për veprën, dashurinë, urtësinë, përkushtimin dhe personalitetin e tij. 158

Nga ana tjetër pranimi i tij si Profet i Shqiptarëve nuk është çështje zbulimi me interes shkencor (në të tillë çështje s’ka vend shkenca), por është çështje kauze kombëtare dhe shoqërore. NAIM FRASHËRI BASHKËSITË FETARE, VËLLAZËRITË SHKOLLA SHQIPE Vendosja e Naim Frashërit në qendër të shkollës shqipe është një çështje me interes të thellë praktik dhe jo thjesht dalldisje poetike, estetike, krahinore, mistike apo thjesht kuriozitet ose mall për kohët e shkuara. Pranimi i Naim Frashërit si Profet i Shqiptarëve, (në çdo kuptim: real dhe metaforik njëkohësisht) ashtu si poetët shqiptarë këtë pranim e kanë kryer, duke përfaqësuar kështu opinionin publik shqiptar, edukimi i fëmijëve në këtë udhë urtësie (të Rilindjes Kombëtare) është parakushti i parë drejt konsensusit (mirëkuptimit, bashkimit) të parë të madh e vendimtar ndërmjet fetarizmit musliman shqiptar, fetarizimit të krishterë shqiptar, ateistëve shqiptarë, ose indiferentëve fetarë, konsensus që përbën shtyllën kryesore mbajtëse të shkollës shqipe. Bashkimi ose jo i faltoreve shqiptare (kisha e xhamia) këtij procesi të forcimit të shkollës shqipe është gur prove për vetë ato (se çfarë roli duan ato të ketë shkolla shqipe). Shkolla shqipe nuk mund të ecë përpara në asnjë udhë pa një bashkim të shqiptarëve në çështjet themelore të edukimit, siç është edhe çështja fetare, për të cilën veçanërisht po diskutohet këtu. (Rritja e fetarizmit në numër besimtarësh dhe numër besimesh e faltoresh në Shqipëri është një fakt që mund të vërtetohet nga statistikat. Jemi në prag të afirmimit konfliktual të tyre, për pozita mbizotëruese, ose në mbrojtje, dhe shenjat janë gjithnjë e më të shpeshta: feja kundër fesë, sekti kundër sektit etj.). Një i krishterë apo musliman i vërtetë nuk mundet të mos e dojë dhe vlerësojë Naimin, nëse me të Shkolla shqipe

Vala që më vjen tek këmbët sjell muzikë perëndimi, tek shtëpiza buzë detit flasin vargjet e Naimit. Në shkëmb, mbi dallgë deti është Homeri i vendit tim... Ndër vite këndon Atdheut muzë e të madhit Naim...

Albert Abazi

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI vërtetë ai nxjerr deduksione (rrjedhime) të drejtpërdrejta nga Bibla dhe Kurani dhe jo nga llogaritë e drejtimit që kanë faltoret e ditëve tona. Shembuj përfaqësues: At Gjergj Fishta, At Shtjefën Gjeçovi, Hafiz Ali Korça etj. Duke cituar Papa Jozeph Ratzinger, si një nga ideologët fetarë të krishterë me më shumë autoritet: “Kështu nëpërmjet njeriut Jezus, u bë i dukshëm Zoti dhe, duke u nisur nga Zoti, qe e mundur të shihej imazhi i njeriut të vërtetë.” (fq.7, botimi shqip “Jezusi i Nazaretit”)

Papa Ratzinger thotë: “Populli i Zotit - Kisha - është subjekti i gjallë i Shkrimit”.

Lidhur me këtë, fare e qartë është se tek Naimi ne kemi shembëllimin e njeriut të vërtetë, pra dukjen e Zotit, (poetët shqiptarë, një pjesë e tyre klerikë fetarë, por jo vetëm ata, pohojnë thuajse të gjithë këtë). Nuk mund të jetë në mënyrë përjashtuese vetëm tek ai, por Naimi është më përfaqësuesi dhe i gjithëpranuari ndër shqiptarë dhe vjershat e thurura, të cituara më sipër, janë një tregues mjaft i qartë i bashkimit të opinionit publik shqiptar në këtë pranim. Hafiz Ali Korça thotë: “Naimi u përpoq që të përqafojë tërë njerëzimin në shpirtin e tij, se ay e desh njerinë.”

Naimi është mjaft mirë i vendosur në kulturën njerëzore (jo veç se është më i mëvonshëm, por edhe se pasqyronte një kulturë vendase të tillë), të paktën edhe për kohët që jetojmë. Kush lexon, qoftë edhe këtë libër, ku jepet pikërisht Naimi i zgjedhur prej veprës së tij, Naimi Profet (mësues, këshilltar), e kupton mjaft qartë që nuk kemi ato tundime për të cilat Papa Ratzinger është i detyruar të japë shpjegimet për të krishterin që beson në Jezu Krisht: Tundimi i parë “Nëse je Bir i Zotit, thuaju këtyre gurëve të bëhen bukë” (Mt.4,3). Tundimi i dytë “Në qoftë se je Bir i Zotit, zbrit nga Kryqi!” (Mt27-të,40) “Nëse i drejti është i bir i Zotit, Ai do të ndihmojë” (2,18-të) (Faqe 45 e librit “Jezu Krishti i Nazaretit”). Thirrja e besimtarit të krishterë (sipas Papa Benediktit XVI): “Në rast se, o Krisht, je vërtet Biri, dhe jo një nga ata të ndriçuar që janë dukur vazhdimisht gjatë historisë, atëherë duhet ta tregosh këtë në mënyrë të qartë nga ajo që bën. Dhe atëherë duhet t’i japësh Kishës sate, nëse vërtet duhet të jetë jotja, një shkallë dukjeje më të qartë nga ajo që ka në fakt.” (faqe 46, botimi shqip, po aty)

Në shpirt kam dashurinë, andaj digjem për njerëzinë.

Më çdo anë e kërkova, Thashë: ku ‘shtë Perëndija? Po më pastaj e mësova, Qënke ndaj mej’ e s’e dija! (Naim Frashëri)

Qartësisht Naimi thotë “Ti me gojën time fole”. Do të vijoj me arsyetimin e Papa Ratzinger për Jezu Krishtin (në fakt për çështjen fetare) dhe, për paralelizëm, do të vijoj me arsyetimin e nisur për rolin që duhet të ketë Naimi në jetën tonë shqiptare (ndoshta edhe jashtë saj):

Subjekt i shkrimit të Naimit (kupto edhe çdo rilindas tjetër si ai) është populli shqiptar, natyrisht populli i Zotit (i së mirës, i dashurisë), ndaj ai (Naimi) shprehet: “Nuk shuhet dera jonë Që ka pushtuar Zonë. (Zotin) Brez pas brezi do të vijmë, Të shpëtojmë njerëzinë.”

Për pyetjet “Hyn Naimi tek të ndriçuarit apo tek Biri” (sipas arsyetimit të Papës Ratzinger), dhe “pse Biri ndryshon nga të ndriçuarit, p.sh. nga Bertrand Rasëll (filozofi britanik, profesori i logjikës, matematicieni, historiani, fitues i çmimit Nobel për letërsinë 1950), i cili boton librin “Pse nuk jam i krishterë”,” nëse do t’ju përgjigjeshim, do të ishin

Udha e shkronjave 159

Një e nga një i sollën fshatërët këta gurë të çmuar Për këtë shtëpi të rrallë, Si foshnja të sapolindura i mbanin ndër duar - Kujdes ustallarë!

Zenel Anxhaku

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI zgjatje në çështjet e fesë (sipas një doktrine të caktuar) dhe ky nuk është as qëllimi i artikullit dhe nuk është as synimi i vetë veprës së Naim Frashërit. Pa bashkim nuk ka opinion publik (Sami Frashëri) Forca e besimeve fetare qëndron tek bashkimi kulturor fetar që kanë krijuar në shekuj, tek faltoret si bashkësi (jo si ndërtesa guri). Besimtarët parapëlqejnë të përdorin fjalët-koncepte “vëlla” e “motër” brenda bashkësive të tyre duke nënkuptuar bashkësinë si vëllazëri, një term në dukje jofetar. Vëllazëritë janë shembuj bashkimesh dhe ato thuajse të gjitha në Shqipëri krijohen dhe zhvillohen jashtë shkollave shqipe. Pasi rriten shumë dhe në konkurrencë me njëra-tjetrën (fetare, politike, ideologjike, rrallë kulturore etj) ato ose duan të hyjnë fshehurazi (të kapin) në shkollë ose rrinë syhapur (lobojnë) të mos hyjë “alternativa tjetër” në shkollë (në libra, programe e drejtim). Ndaj ajo që kemi është një shkollë (drejtim) “as kështu, as ashtu”, as fetare as jofetare. Kjo quhet nga shkolla më e mirë se drejtimi i njëanshëm. Por, besoj, ka shumë më mirë se kaq për shkollën shqipe. Ndërsa vëllazëritë që bëjnë një forcë të caktuar, ku hyjnë edhe faltoret zhvillohen fuqishëm jashtë shkollës, ato nuk është se rrinë indiferentë. Ato hyjnë në shkollë përmes familjeve (anëtare, të kapura prej tyre) dhe drejtori i shkollës laike, në këtë situatë, sipas ligjit, duhet të jetë “polici” (kur është si duhet) që nuk lejon tejkalimin e normës (shpesh e lejon nëse vetë është anëtar i një faltoreje apo simpatizant i njërës fe). Është një shpenzim i madh shoqëror shqiptar ta bësh shkollën shqipe, drejtorin dhe mësuesin shqiptar një polic fetar, i cili ruan syçelët se mos i shkasë këmba e të bëhet pjesë e lëvizjeve të nëndheshme të njërës faltore (shembuj: përdorimi (lavdi, ose mallkim) i figurës historike ose aktuale, lejimi i shamisë, i kryqit, dënimi i mëkateve fetare, sipas librave të shenjtë, nën maskë laike, e plot nënprodukte të fshehta të njërës apo tjetrës faltore). A mundet 160

mësuesi, shkolla, drejtori të jenë të suksesshëm në këtë rol? Teorikisht edhe mundet, por praktikisht jo, sepse teoria e ndjek ngadalë praktikën e cila është në zhvillim. Ndaj shkolla shqipe nuk duhet të matë statistikisht rolin e faltoreve të tjera të cilat nuk janë jashtë, por janë brenda saj (besimtarë të krishterë ose besimtarë muslimanë), por të kthehet vetë në faltore (fesë t’i përgjigjet me fe, faltores me faltore, vëllazërisë me vëllazëri, profetit me profet, librave të shentë me libra të shenjtë, dhe më së fundmi, metaforës me metaforë (“Zoti është dashuri” titull i Papa Ratzinger, “Besa është e gjithësisë, ne jemi të Shqipërisë.” Andon Zako Çajupi). Nuk mund të kthehet njëanshmërisht vetë shkolla në të tillë rol, opinioni duhet të dojë ta kthejë ashtu si pjesë e konsensusit për këtë. Veç kështu, pa frikë, pa dyshim në sukses, shkolla shqipe do të bashkojë kombin shqiptar. Veç Naimi (nënkupto Rilindja Kombëtare) mund ta ruajë e ta shohë të pastër tek shqiptarët shembullin e Jezu Krishtit dhe të Muhamedit, këshillën e Biblës dhe të Kuranit (rilindasit thuajse të gjithë i patëm fetarë), ndaj e përsëritim që Naimi nuk është mohim i tyre, por zhvillim në një shkallë më të lartë. Nuk mund të kuptohen ndryshe fjalët e kryepeshkopit Fan Noli:

“Flamur që lint Shën Kostandinin, Pajton Islamn’ e Krishtërimin, Çpall midis feve vllazërimin, Flamur bujar për njerëzi”

Flamur nuk është pëlhura kuqezi, por Besa e Bujarëve Shqiptarë, pra kultura shqiptare e cila përfaqësohet simbolikisht prej flamurit kombëtar, por që është veç detyrë e shkollës shqipe ta kthejë në realitet për të gjithë popullsinë. Nëse duam të ndërtojmë një cilësi të re të jetës shoqërore shqiptare edhe shkolla shqipe duhet t’i futet punës për ndërtimin “vëllazërive shqiptare”. Shkolla shqipe

Dhe, ja, tani ... Dikush pluhurat fshin ngadalë, Dikush me manushaqe odën e stolis, E dikush tjetër reciton ngadalë: “O malet e Shqipërisë!”

Zenel Anxhaku

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Sa e bukur është kjo fjalë (vëllazëri) kur e shohim tek vargjet e Naimit që edukojnë bujarët e vegjël shqiptarë: Falna, Zot, i math ne njerëzinë, Edhe të mirat’ e dashurinë, Vëllazërinë, zemrën’ e qëruar, Mëndjenë pa faj, shpirt të uruar, Bëna të drejtë në këtë jetë, T’urt’e të mirë dhe të vërtetë. Dhe sa frikëndjellëse janë disa nga vëllazëritë e sotme, për të cilat (dikur) Naimi shprehej: “Kishin nëpër breza thika, Dhe në supe kordha vartur, T’i shihje të merrte frika, Ndjeje në zëmrë të mardhur” Vëllazëritë e ndërtuara nga shkollat shqipe janë vëllazëritë më të natyrshme, më të hapurat, më të lirat nga dogmat dhe duhet të jenë edhe më të fuqishmet sepse (nëse realizohen) janë edhe më të mëdhajat ngaqë ndërtohen mbi një bazë jo vetëm tepër të gjerë, por edhe me përvoja nga burime të ndryshme (vetë përvoja e faltoreve të cilave u përkasin një pjesë e tyre është një shembull). Fëmijët, gjimnazistët, studentët rrinë bashkë dhe “mbajnë fjalën” (Besën) të ndajnë të njëjtat vlera të vëllazërisë së bujarëve shqiptarë, ndërtuar gjatë viteve të shkollës shqipe. Besa është kultura hyjnore e bujarëve shqiptarë, disa mund ta quajnë metafora e pavarësisë dhe e shkëputjes dhe e lirisë së mendimit (që propagandohet gjerësisht, por sabotohet në praktikë përmes vëllazërive fetare, partiake, të hapura e të fshehta, ose thjesht prej punës shkeleshko etj). Sapo dalin në jetë ata që u rritën nga shkolla shqipe me fjalën “Jeni vëllezër e motra shqiptare” (nëse u rritën ashtu nga shkolla, se ka shkolla që harrojnë t’ua thonë edhe kaq), kuptojnë se vëllazëritë e tjera (faltoret, partitë, shoqatat) kanë krijuar një realitet tjetër (ku fjala shqiptar s’para hyn shpesh në punë) nuk kanë lënë hapësirë për të jetuar ndryshe

dhe, ose do të bëhesh pjesë e tyre, ose duhet të ikësh nga Shqipëria duke thënë fjalët e Vilhelm Telit: “Ky vend i gjerë qenka shumë i ngushtë”. (Shiler) Feja e shkollës shqipe është kultura botërore dhe veçanërisht drejtimi i pavarur i Rilindjes Kombëtare Shqiptare (shek.XIX dhe fillim shek.XX si edhe mendimi i mëvonshëm bazuar mbi të). Fakt është që rilindasit i kemi patur thuajse të gjithë fetarë, të cilët më shumë se faltoret botërore donin faltoren shqiptare dhe shkolla shqipe u krijua veç funksionit botëror për përcjellje e trashëgim të diturisë botërore edhe si mjet i bashkimit të shqiptarëve. Profeti i shkollës-faltore-shqipe është Naim Frashëri, është simboli i shkëputjes nga vëllazëritë fetare tradicionale (edhe nga bektashizmi), besojmë duke treguar udhën e shkëputjes edhe më tej:

“Pas kësaj, o shokë, kurrë, Mos kërkoni Perëndinë, Nëpër mur’ e nëpër gurë, Por shihni mirë njerinë.”

“Me fjalë e me agjërime nuk e gjen dot Perëndinë, As me kreshm’ e me kungime Si punojnë ata që s’dinë”.

Shkolla shqipe është faltore mbi faltore (po të dojë të jetë e tillë për shoqërinë). Shumë faltoreve u kanë mbetur vetëm gurët, ndërsa shkolla qëndron e do të qëndrojë gjithmonë plot, me libra (të shenjtë), me klerikë (mësues) e me besimtarë nxënës që rendin jo veç drejt dijes, por edhe drejt humanizmit (në Shqipëri të quajtur bujari) të shprehur në Besën tonë (kulturën shqiptare). “Leu dhe u la për trashëgim, Me nderim e me qëndrim, Besa jonë e shentëruar”. Lasgush Poradeci “Besa është në kraharuar, nuk është në kartë shkruar” Naim Frashëri

Udha e shkronjave 161

Tani është gati muzeu, Le të vinë vëllezërit në shtëpinë e tyre Dhe vetë dielli vizitor ja behu Malet, gërxhet, fushat, pyjet ...

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI SHOQËRIA SHQIPTARE DËSHIRON TË NDRYSHOJË Derisa ndryshimi i njeriut është kryesisht një çështje e edukimit, atëherë aktorët kryesorë në lëmë, jo vetëm për Shqipërinë, janë shkollat laike, ndërtuar nga shteti, nga një anë, dhe faltoret (kisha, xhamia) me shkollat dhe librat e tyre fetare. Familja është një aktor tjetër në edukim, kur ka një ndikim origjinal të pavarur nga shkolla e faltorja. Shkolla shqipe ngjan aktualisht me një makinë që më shumë shtyhet dhe jo me një makinë që tërheq. “Rrëmeti gjithë rreh përpjetë; kujton se shtyn e shtyhet vetë”. {Gëte} Shkolla duhet të edukojë opinionin publik, por nuk ka se si ta bëjë këtë pa krijuar bashkësitë dhe bashkësitë më të mëdhaja ajo i ka në dorë t’i krijojë dhe nuk i krijon sepse është e detyruar ose pret ta bëjë me lejen e shtetit, i cili, nga ana e vet, pret mbështetjen, lejen ose nxitjen e opinionit publik. Kjo çështje vërtet hyn në një rreth vicioz, por do të jetë justifikim mbetja brenda këtij rrethi, me arsyen që është vicioz. Një hallkë e zinxhirit duhet të jetë e para, nismëtarja. Nëse shteti kapet prej bujarëve shqiptarë, e fillon shteti, nga lart, këtë punë. Nëse duhet që ta fillojë opinioni publik përmes mediave, kjo duket edhe më e vështirë sepse mediat pasqyrojnë edhe më mirë përçarjen e opinionit publik dhe nuk mund të bëhen apriori zëdhënëse të një kulture të re e të shëndetshme. Shkolla mbetet shpresa kryesore, pa anashkaluar edhe punën në dy të tjerat. Shkollat dhe mësuesit kanë disa përparësi për ta filluar të parët ndryshimin, edhe pa një orientim shtetëror. Ka liri për të vepruar dhe kjo jo vetëm që nuk mungon, por liria është kaq e gjerë në të kuptuar sa kush ka dashur e ka gjetur edhe në diktaturë. 162

Gjithçka që mundohen të bëjnë mësues të përkushtuar ndaj së mirës së përgjithshme shkërmoqet sapo del në jetë. Fatkeqësisht ndodh që shkolla i nxjerr në jetë nxënësit shqiptarë krejt të pabashkuar, të përçarë, në vend të bëjë të kundërtën që t’i nxjerrë si një grup të vetëm e bashkëveprues që ndajnë të njëjtat vlera (ato të gjithëpranuarat). Vuan një qytet nga korrupsioni dhe vesi, dhe 1000 gjimnazistë që rrinë bashkë për 3 vjet janë të paaftë të qëndrojnë sëbashku qoftë edhe për një javë më tej dhe t’i thonë “NDAL” mënyrës së jetesës së korruptuar në të cilën i fton qyteti, ku duan të hyjnë, i cili bluan jetët e tyre me mbisundimin e vesit, degjenerimit, korrupsionit, frikës, pabesisë ku edhe ata shumë shpejt do të bien si viktima. A ka qytet shqiptar që do t’i mund t’i rezistonte 1000 të rinjve të bashkuar? Jo. Po si bëhet e mundur që megjithëse janë kaq pranë bashkimit kudo në Shqipëri, ata nuk bashkohen? (“Anës dritës i paparë” (Fan Noli) Si bëhet e mundur që të bashkuar nuk revoltohen si Migjeni dhe të kërkojnë: “S’duem me humbë në lojë të përgjaktë të historis njerëzore, jo! jo! s’i duem humbjet prore – duem ngadhnim! ngadhnim ndërgjegje dhe mendimi të lirë! S’duem për hir të kalbsinave të vjetra që kërkojnë “shejtnim”, të zhytemi prap në pellgun e mjerimit që të vajtojmë prap këngën e trishtimit, kangën monotone, pa shpirt, të skllavnis – të jem’ një thumb i ngulun ndër trutë e njerëzis.” Është pak a shumë si ta kesh topin në vijë fatale dhe ta nxjerrësh jashtë portës. Ja kështu ndodh me shkollën, pra i ka nxënësit (studentët) në grupe të mëdha me një jetesë të përbashkët shkollore për një kohë të gjatë dhe i hedh në jetë krejt të përçarë. Bëhet e mundur kryesisht prej faktit se mësuesit vetë nuk janë të bashkuar (opinioni shqiptar duhet t’jua vërë detyrën e bashkimit, por që të arrijë vetë opinioni në këtë gjendje duhet edhe ai të ketë bashkim Shkolla shqipe

Oh, për këta vëllezër muzeu Qenka i madh sa Atdheu ... Zenel Anxhaku

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI dhe përkatësi ndaj bashkimit si shqiptarë). Sa më të pabashkuar që janë, aq më e lehtë është të prishet edhe organizativisht shkolla si njësi vepruese. Shkolla mundet të realizojë shumë nëse nuk tregohet miope dhe të besojë se detyrat e saj janë ato të amvisës që lan, pastron (meqë shumica dërrmuese e stafit në arsim janë gra) dhe nuk shprehet për drejtimin familjar (të shtetit, shoqërisë). Në fakt, shkolla është i vetmi vend me grumbullime të mëdha energjish potenciale dhe kështu ka për të qenë gjithmonë. Jemi lindur në të tillë copëzim fetar, kulturor, dhe, prej disa dekadash edhe ideologjik (kryesisht pasojë e komunizmit) dhe ne na takon të përpiqemi të dalim prej kësaj dhe t’i gëzohemi shumë faktit, të lënë ende mënjanë, që ne jemi shqiptarë dhe një nga popujt që mund të ketë një kompaktësi shumë të madhe dhe për pasojë një të ardhme të ndritur, nëse kujdeset për bashkimin dhe ia beson (por edhe ia mëson) shkollës shqipe këtë bashkim, duke mos anashkaluar organizimin, planifikimin dhe disiplinën: “Në janë ata shqiptarë, Që i njoh e i di unë, Bota po ka për të parë, Këtu një të madhe punë.” Naim Frashëri Ëndrra e shkollës është që prindi të arrijë t’i thotë fëmijës: “Po të dërgoj në një shkollë shqipe. Rri bashkë me shokët, mos u ndaj, dhe ndërtojeni vetë të ardhmen. Jeni të vetëmjaftueshëm dhe ktheju e ndihmoji shkollës si besimtari i kthehet e ndihmon faltoren ku mori këshillat e para”. Shembull: Shkolla publike “Këlmend Rizvanolli”, Gjakovë, nga më të bukurat, u la me amanet të ndërtohej me pasurinë e Kelmendit. Të tilla nuk ka shumë, por do të bëhen edhe më shumë, nëse shoqëria e vlerëson dhe e ndihmon shkollën të marrë pozicionin e duhur.

Duhet punuar që prindi dhe sidomos trashëgimtari i tij t’ia shohë leverdinë bashkimit të fëmijës, përmes shkollës shqipe, në shkollë, qytet, e shtet. Bashkimi është diçka e vështirë, sidomos në kushtet e Shqipërisë me shqiptarë që i japin shumë rëndësi sjelljes individuale dhe jo në grup. Me kalimin e kohës bëhet edhe më e vështirë, por është e ditur se fëmijët, të rinjtë e duan dhe e gëzojnë shumë bashkimin. Çdo nismë pjesore në këtë drejtim dështon nëse kultura e përgjithshme mungon. Lidhjen e sjelljes individuale (e pjesës) me me sjelljen e grupit (të tërën), jepet edhe nga ky proverb i Sami Frashërit: “Nuk mund të jetë i mirë morali vetjak i çdo qytetari, kur është shprishur morali i përgjithshëm i popullit.” Formimi i bashkësisë së qytetarëve nga shkollat, mbi bazën e një kulture të gjithëpranuar kombëtare është një kërkesë kombëtare e cila, nëse realizohet, garanton çdo veprim pjesor individual ose grupi. Me pranimin e Naimit si Profet të Shqiptarëve ne i japim shkollës shqipe shtysën për të qenë ajo udhëheqësja e edukimit të fëmijëve shqiptarë dhe jo thjesht një pranuese pasive e realitetit që i vjen nga jashtë dhe i imponohet përmes fuqisë së faltoreve, vëllazërive të fshehta dhe të hapura (në dukje indiferente), fetare ose jo. Me Naimin është shumë e thjeshtë që vendin e një dogme të mos e zërë një dogmë tjetër. Me futjen e Naimit në shkollë (nënkupto edhe të gjithë Rilindjes Kombëtare) ne heqim dorë nga praktikat e deritanishme dhe u hapim edhe një herë udhën atyre që patën ndriçimin (mjeshtërinë) të bënin më shumë për këtë pjesë të njerëzimit që quhet komb shqiptar.

Udha e shkronjave 163

Në themel, edhe mbi krye, vjen një shkollë prej një agimi. Fjalë e fjalës, si fillesë, Shkon aty ku vjen Naimi

Myslim Pasha

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Harmonia fetare e kërkon fort Naim Frashërin në qendër të shkollës dhe mungesa e tij jep shkas që kjo harmoni të prishet lehtësisht. Është thjesht marifet didaktik çorientues nxitja e debatit të kotë se edhe figura shqiptare X, Y, Z është shumë e madhe dhe nuk ka pse Naimi të ketë këtë apo atë vend. Ky debat nuk është që nxit respektin për X,Y,Z por është mënyra se si të hidhen në kosh të tërë edhe Naimi edhe X,Y dhe Z dhe shkolla të mbetet pa drejtim dhe energjinë e duhur. Kur themi Naimi kemi nënkuptuar një trajtim kolektiv të rilindjes shqiptare dhe ideologëve të tjerë si ata, që për “logo” të kenë Naimin. Naimi është “marrëveshja”, “kodi”, “fjala” e shkurtër për shkollën shqipe. Naimi është udha më e shkurtër dhe e thjeshtë që shkolla shqipe të gjejë veten, pavarësinë dhe të mos lejojë të bëhet shtojcë e verbër e lëvizjeve pjesore kulturore të huaja për opinionin shqiptar ose që nuk janë “situr në Besën tonë” (Ali Asllani). Futja e Rilindjes Kombëtare, me logon e Naimit, nuk i ngjan saktësisë së shkencave natyrore, por theksimi i evazivitetit dhe i kufijve të mjegullt të mendimit është mënyra finoke për t’iu shmangur detyrimit për thelbin. Bukur është përcaktuar një dredhi e tillë në të menduar prej Kuranit: “Ata, zemrat e të cilëve priren nga e pavërteta, ndjekin vargjet më pak të qarta, duke kërkuar të krijojnë pështjellim dhe duke kërkuar t’i komentojnë sipas dëshirës së vet.” Teknikën e trashëgimit nga shekulli në shekull të detyrës shqiptare nga rilindasit e gjejmë bukur të shprehur në fjalët e mësueses patriote Sevasti Qiriazi (kujtimet për Naim Frashërin): “Punën e tyre na e dorëzuan që ta bëjmë me një mënyrë tjetër, por jo kurrë me tjetër shpirt, por me atë shpirt si të tyren.” Shumë mësues dhe institucione edukative ndajnë të njëjtën pikëpamje me atë të Bertrand Rasëll: “Unë do të dëshiroja të shihja një botë ku arsimimi të synonte lirinë e mendjes në vend të burgosjes së 164

mendjeve të të rinjve në një armaturë të ngurtë dogmash të llogaritura t’i mbrojnë ata gjatë jetës prej heshtës së faktit të paanshëm. Bota ka nevojë për zemrat e hapura dhe për mendje të hapura dhe këto nuk mund të vijnë prej sistemeve të ngurta, qofshin të vjetra apo të reja” Më së fundmi, le të mos shkojmë me mendimin se pa lëvizur, të mirat vijnë vetë, thjesht duke shkruar e duke folur. Këtu vlejnë fjalët e poetit Ali Asllani: Perëndia, zotëri, Jep veç atë që ti, jo e do, e dëshiron, por vepron, vepron, vepron. Nëse për shkollën, vegël e shtetit, nuk mundet që secili të bëjë shumë, pasi nuk varet prej tij se çfarë shteti ekziston, le të mos harrohet që secili ka në pronësi një shkollë e cila nuk varet prej shtetit, por që e ndikon shtetin jo pak: ajo është shkolla e familjes e mbështetur nga trashëgimia dhe nga biblioteka familjare, ku shpresoj të jetë edhe ky libër titulluar “Gjuha shqipe”, përdorur në dy kuptime si lëndë shkencore për t’u studiuar për synime të shkollës dhe veçanërisht të Olimpiadës Kombëtare, organizuar nga “Udha e shkronjave”, dhe si një nga “kodet” për t’u futur në shqipëtari (kombëtari), duke përpunuar kështu ide që mund të jenë të vlefshme për krijimin e bashkësisë shqiptare, e cila formon shtratin për një kulturë më të mirë dhe që detyron pastaj ndryshimin tonë shoqëror të shumëanshëm. Lidhur me rëndësinë që ka “gjuha shqipe” veçoj këtë thënie të Sami Frashërit në veprën e vet “Shqipëria ç’ka qenë, ç’është e ç’do të bëhet”: “Ato gjëra, që do t’i ndihin këtij qëllimi, do të zihen me të dy duart prej tyre e do të bëhen me hir a me pahir. Më e parë e këtyre është gjuha; s’munt të ketë Shqipëri pa shqipëtar, s’munt të ketë shqipëtar pa gjuhë shqipe”. Artur Shkurti Tiranë, më 25 maj 2014 Shkolla shqipe

Unë ç’të bëj...? S’kam tjetër udhë, sepse rroj në musht të shkronjës. Ndaj po ngjitem që të zbres, në atë gen të vet buronjës. Myslim Pasha, kushtuar shkollës “Udha e shkronjave”

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI PAK HISTORI Po rendis fakte që mendoj se kanë ndikuar drejtëpërdrejt ose jodrejpërdrejt, në këto mendime: prejardhja, shkollimi, puna dhe përvoja. Prejardhja: Të dy prindërit nga Përmeti. Shkollimi: Shkollat pedagogjike (e mesmja dhe e larta) në vitet 83-90, kur isha nxënës dhe student ishin në pikun e pjekurisë së tyre, edhe pse ekonomia ishte në rënie. Para tyre në 79-83 kisha kryer filloren në “Ylli i kuq” dhe ciklin e lartë në shkollën “20 vjetori i Çlirimit” e cila ishte një nga shkollat më të mira në Tiranë, për kohën. Mora shijen e shkollës së mirë (serioze) prej tyre. Puna në shkollë shtetërore: Në ‘91 futem mësues në shkollën e Laprakës “Ahmet Gashi” (ish “Ylli i Kuq”). Gjashtë vjet mjaft të interesantë në ushtrimin e profesionit të mësuesit cikli i ulët. Bëj aty çfarë pata mësuar nga shkolla. Puna në shkollën “Udha e shkronjave”: Pas 6 viteve punë në shtet, me daljen në ‘95 të ligjit për lejimin e arsimit privat, në maj të ‘97, marrim lejen e Ministrisë së Arsimit për shkollën “Udha e shkronjave”. Emri “Udha e shkronjave” ka qenë një zgjedhje për të vijuar udhën e arsimit shqiptar dhe që u kthye në art në filmin me të njëjtin emër. Tashmë jemi të kënaqur që historia e shkollës sonë ka qenë një udhë përpara dhe jo një shesh ku sillet njeriu rreth e qark e nuk shkon gjëkundi. Filluam vetëm me dy klasa (të parën e të dytën) me mendimin që të dimë se çfarë bëjmë dhe të mos jemi në presionin e masës ose të punës voluminoze (dhe kështu ka qenë për 17 vjet deri më sot, asnjëherë shkollë masive) dhe ta bëjmë ngadalë. Njëkohësisht fillojmë edhe me metodat e edukimit patriotik, megjithëse njerëzit më pak e kishin mendjen aty, pas trazirave që kishin hequr në ‘97 dhe që kishin nxitur një përçarje dhe lodhje në popullsi, por edhe nga fakti që nga fundi i atij viti shkollor filloi lufta çlirimtare në Kosovë. Nxënësit të gjithë kishin në uniforma flamurin shqiptar.

Pas 4 vjetësh përvojë në shkollën “Udha e shkronjave” doli nevoja e brendshme për të dalë nga muret e shkollës, dhe filluam Olimpiadën Kombëtare, e cila shumë shpejt u bë popullore dhe e besuar në shërbimin që u ofronte nxënësve, prindërve, mësuesve dhe shkollave. Olimpiada Kombëtare e ndryshoi shkollën “Udhën e shkronjave” në gjithçka. Fillimisht ndërroi matematika, pastaj shkencat derisa arritëm që të finalizonim në një ndryshim të madh në kalimin si Shkollë Ndërkombëtare e Kembrixhit (Cambridge International School), me miratimin e Cambridge International Examinations, lider botëror në fushën e programeve dhe kualifikimeve për moshat 5-19 vjeç, departament i vlerësimeve ndërkombëtare të Universitetit të Kembrixhit, në krye të listës botërore të universiteteve dhe i besuar në të gjithë botën për shkëlqimin e vet në edukim. Pjesa ndërkombëtare e programeve tona do të kishte një ndikim edhe në edukimin që jepnim, duke gjetur ekuilibrin e përkryer ndërmjet motivimit kombëtar, zbatimit të programeve shtetërore të Ministrisë së Arsimit dhe programeve shqip të vetë shkollës, që lidhen ngushtë me njohjen e terrenit kulturor shqiptar ose produkteve arsimore shqiptare dhe shkëlqimit dhe sigurisë në fatin arsimor e jetësor që japin programet ndërkombëtare udhëhequr në botë prej Cambridge International Examinations. Tani edukimi kombëtar zë vend edhe më shumë, sepse nxënësit e kuptojnë që nuk kemi të bëjmë me një shkollë që nuk di se çfarë është ndërkombëtarja, ndaj shtrëngon fort kombëtaren. Rezultatet e para të shkëlqyera kanë filluar të vijnë edhe në certifikimet ndërkombëtare të nxënësve të shkollës në shkenca ekzakte dhe anglisht. Në 2001 filluam botimet shkollore “Udha e shkronjave” me abetaren dhe që u pasua nga mbi 60 tituj, disa prej të cilëve fitues në konkurset e Ministrisë së Arsimit, por që vetëm një prej tyre (Matematika 6) pati fatin të jenë në bankat e shkollave publike (ne nuk i firmosnim kontratat që ofronte ministria, duke ruajtur lirinë tonë).

Udha e shkronjave 165

Kur n’kët shekull n’dritë e qite, Kur e rrite Me njat mund që nep hitia,

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Një piketë e veçantë në edukimin patriotik ishte botimi i albumit muzikor “Zëri i atdheut” me 10 këngë patriotike të traditës, përgatitur me korin e shkollës, drejtuar nga mësuesja e pasionuar Evgjeni Gashi. Disa prej këtyre këngëve ne nuk i kishim mësuar në shkollat tona të komunizmit si “Zani i atdheut” e Hil Mosit dhe “Porsi Fleta” e Gjergj Fishtës, por për habinë time në një mbledhje përkujtimore kombëtare në Muzeun Kombëtar, unë jo veç i dëgjova të kënduar nga një kor fëmijësh i drejtuar nga mësuesi Bato Gashi, i biri i profesorit të nderuar kosovar Ahmet Gashi, por salla me të moshuar, po i këndonte ato. U lidh kujtesa historike. Brezi i vjetër arriti t’i trashëgonte. Sot jemi të kënaqur që i kemi hedhur në youtube dhe shohim se si ato janë në krye të klasifikimeve të këngëve patriotike. 2007 - vit i kthesës, në dhjetëvjetorin e saj Viti 2007 ishte një pikë kthese për shkollën “Udha e shkronjave”. Ministria, pas kundërshtimit tonë në media (Top Channel, gazetë “Koha jonë”) për tezën e provimit të lirimit të letërsisë me titullin e ftohtë, të bardhë, e të vdekur “Merimanga” hartuar me motive frikëndjellëse okulte fetare (T’i shihje të merrte frika, ndjeje në zëmrë të mardhur.N.Frashëri), jashtë logjikës dhe praktikës të ndjekur historikisht nga lënda e letërsisë shqipe, e cila ka përgjegjësi për formimin e personalitetit të nxënësit, si edhe pas debateve (përsëri në shtyp) lidhur me të drejtat tona të autorit dhe futjes në gjimnaze, me lejen e zyrave arsimore, të grupeve fetare (me sebebin e shkëmbimit kulturor dhe praktikës së gjuhës angleze), nxori vendimin për pezullimin e shkollës për 1 vit (sipas tyre 2007-2008). Policia financiare erdhi ta mbyllte shkollën. Nuk e mbyllën. Dy ministra kishin vendosur për mbylljen. Teza e lirimit “Merimanga” mbaronte me fjalët: “Por krenaria juaj është më e madhe se zotësia juaj, vazhdoi perëndesha - dhe kryelartësia juaj është e pafalshme - tha ajo, duke treguar me gisht pëlhurën e vajzës. - Të tallesh me perënditë?! 166

Atëherë unë do të të jap një mësim, që askush të mos guxojë të sfidojë perënditë”... dhe Athinaja e ktheu Araknën nga vajze krenare në merimangë .... prej asaj kohe njerëzit adhurojnë artin e merimangës në endje por kanë ndot prej saj” Këtë mësim të përçmuar, jo në përputhje me natyrën e shqiptarit, ministria nuk e la në kuadrin e tezës së provimit të lirimit. Ajo e vuri në praktikë vetëm një muaj më pas me shkollën “Udha e shkronjave”. Ne qëndruam dhe nuk e mbyllëm shkollën ndërkohë gjykata e Apelit e shpalli vendimin e Ministrisë së Arsimit “absolutisht të paligjshëm” duke na dhënë të drejtë ne dhe guxim kujtdo që shfrytëzon lirinë dhe të drejtat e veta kushtetuese. Përpjekja për ta mbyllur shkollën “Udha e shkronjave” ishte një ngjarje e rëndë për ne, por koha tregoi se pa këtë ngjarje, ndoshta do të kishim vazhduar rutinën e secilës shkollë që mundohet të “shkëlqejë”, dhe nuk do të mund të ndryshonim rrënjësisht idetë (“i lumtë” dora atij që firmosi për mbylljen e shkollës; se aq shumë rrodhi fantazia më vonë).

“Neve na dha Perëndija kaqë shumë të këqija që të shohë sa durojmë, e gjer më ç’vënt e besojmë.” (Naim Frashëri) Këto ngjarje të rënda për një institucion të vogël por përfaqësues arsimor si “Udha e shkronjave” na bën të reflektonim rreth fatit të njeriut shqiptar në mjedisin (shtetin) shqiptar dhe punës së tij që shpesh shkon dëm, rreth reagimit shoqëror (opinionit publik) ndaj padrejtësive dhe apatisë së përgjithshme dhe lehtësirave që kishte e keqja për të ndodhur. Gjithkush ishte dhe vijon ende sot të jetë i rrezikuar dhe krejt i pambrojtur për vete por dhe pa shpresë për trashëgimin e tij, fëmijët. Provuam të bënim opinion, duke botuar revistën “Edukimi” me një cilësi shumë të lartë grafike e shtypi në dy numra nga 64 faqe. Nuk pati sukses. Shkolla shqipe

“Nji nanë tjetër, thoshe, ke; Bir, n’ket’ dhe, Nana jote a Shqyptaria. Ndre Mjeda

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Shpjegimin e gjej tek mendimi i Sami Frashërit: “Pa bashkim nuk ka opinion publik”. Është krejt e sigurtë që bashkim, ashtu si duhet, nuk kemi dhe për këtë arsye opinionbërja është një punë që shpesh shkon dëm. Në këtë revistë, numri i parë, u përpoqëm për herë të parë të trajtonim temën “shkolla dhe besimi” (fillimi). Iu kërkova dy institucioneve fetare të shpreheshin Kishës (Mons. George Frendo) e cila pranoi dhe na e dha një intervistë mjaft me interes dhe Medresesë së Tiranës, drejtorit shqiptar, i cili na tha se për këto çështje duhej pyetur drejtori turk. Pasi nuk na i dhanë intervistën (i pritëm) që për ekuilibër duhej ta kishin dhënë, iu drejtuam një njohësi të mirë të çështjeve fetare politikanit Abdi Baleta (i shquar me librin voluminoz “Islamofobia”) dhe i nxorrëm në kopertinë të dy mons.George Frendo i kishës katolike dhe Abdi Baleta. Në fakt intervista e Abdiut nuk kishte të bënte me çështjen fetare dhe as nuk iu dhanë të njëjtat pyetje që do t’i jepeshin një teologu, por me edukimin patriotik në shkolla, megjithatë kushdo që shihte kopertinën kuptonte kujdesin tonë për ekuilibër në një revistë që i drejtohej shkollës me titullin “EDUKIMI”. Në këtë revistë provuam të nxirrnim atë pjesë këshillimore të Biblës dhe Kuranit që tashmë janë të gjithëpranuara si kode morale, edhe pa e ditur nëse burimi i tyre i parë ka qenë Bibla apo Kurani. Provuam të bënim edhe organizime; ishin të dështuara që në fillim. Shija e hidhur e vetmisë nuk ishte shije personale (edhe pse faktet ishin personale) se nuk kishim gjë për t’u qortuar personalisht, por ishte shoqërore. Veç një politikan z.Abdi Baleta u kujtua në televizion (televizioni “Koha” i ftuar nga Robert Papa) t’i thotë Ministrisë së Arsimit: “Lëreni të qetë “Udhën e shkronjave”.

Fara jonë ankuese nuk kishte asnjë shpresë të mbinte e të rritej në ndonjë protestë me ndikim sepse, nga një anë, ishte shprehje e një fati individual dhe nga ana tjetër terreni ishte krejt i ngurtë dhe indiferent. E kuptuam që kjo nuk kishte të bënte fare me aftësitë tona apo me natyrën tonë. Ishim njëlloj si të tjerë. Duhej që të punohej nga shumë shumë larg dhe për shumë kohë. “Duhej punuar toka nga e para, që të bëhet pjellore”. Metodat tradicionale të edukimit patriotik dukeshin të pamjaftueshme. Sytë shkuan nga metodat fetare, të cilat nuk synojnë të edukojnë “kombëtarin”, por “njeriun në përgjithësi”. Nuk mund të jesh shqiptar pa qenë njeri. Feja në Shqipëri sa ka anën pozitive në burimet e saj të shumta (kryesisht krishtërim dhe muslimanizëm), pikërisht për këtë fakt nuk merret edhe shumë seriozisht dhe shumëllojshmëria bëhet edhe negative sepse ndikimi është i pakët dhe jo i thellë.

Vetë bukuria, o i shkreti, Kenka për ju një kob. Ndre Mjeda

Nuk merret seriozisht (edhe si fenomen botëror i braktisjes), por edhe prej faktit që shumica nuk duan t’i japin fëmijës një fe tepër imponuese për kulturën që do ta largonte shumë nga pjesa tjetër e popullsisë me tjetër besim. Ideja e konvertimit të të gjithëve në një fe është dëshirë e secilës fe dhe vazhdimisht ka konvertime, por besoj që Shqipëria nuk do të ketë ndonjë leverdi prej tyre.

Udha e shkronjave 167

Mend e zemër për të shkriji, E përtëriji “Nam e lavd kur t’i vijë dita”

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Feja e shqiptarit, shqiptaria Si atje n’empir të lartë, ku Hyu qëndron gjithmonë, këndojnë shpirtrat me fletë krejt himnin e fesë sonë, t’mbarën i bien njerëzimit me vepër t’lartë mirësie. (Pashko Vasa) Shprehja e Pashko Vasës “Besa e shqiptarit është shqiptaria” ka qenë gjithnjë tundim i fortë konvertimi për shqiptarët. Mbreti u tha dhe ca fjalë, ata shum’ u mallëngjyen, pasdaj fajnë ua falë, se të gjorët’ u gënjyen, pa të vërtetën’ e njohnë, ng’ajo që bënë më parë, me gjithë zëmr’ u pendohnë dhe u bënë shqipëtarë. Naim Frashëri Tundimi i konvertimit dhe dyshimi i vazhdueshëm në të shprehet në këto vargje të fshatit Dukat, Vlorë: Kishëz-o, moj kishëz-o, Të ma falçë fajin-o, Synë e djathtë e kam tek ti Të mëngjërin në xhami. Me rilindasit lindi një tundim i ri as i krishterë e as musliman: Besa e shqiptarit, shqiptaria. Besa nuk mësohet sa dhe si duhet në shkollën shqipe, ashtu si kisha mëson të krishterin dhe xhamia muslimanin. Produkti i shkollës shqipe është ende i dobët. Nuk është e metë e brendshme e shkollës, e mësuesve, institucioneve arsimore. Në vjeshtën e 2007, (kur ishim duke mbrojtur shkollën të vetëm pa përkrahje, përveç atyre që na kishin besuar fëmijët në shkollë), më lindi ideja për konkretizimin e Fesë së shqiptarëve dhe të mos mbetej ajo në gjendjen e një metafore poetike, të spikatur tek Pashko Vasa, por që ishte thelbi i Rilindjes. 168

Çdo Fe (besë) ka Librin e vet të shentë, faltoren e vet, ritet e veta, profetin e vet. Iu kushtova idesë së “Besës së shqiptarit”. Kjo kohë përputhej me dëshpërimin, por edhe luftën tonë ndaj situatës kur duhet të mbronim ekzistencën e shkollës “Udha e shkronjave” që nuk ishte një mjet jetese familjare, të cilin ne do ta kishim gjetur gjithësesi edhe ndryshe, por ishte kuptimi i jetës sonë si mësues dhe njerëz me shpresa njerëzore dhe jo veç nevoja biologjike. S’më vjen keq për derët t’ënë se nga Zoti kshu qe thënë, po më vjen për Mëmëdhenë dhe për besën’ e për fenë, më vjen keq për njerëzinë që i dhatë arratinë. Naim Frashëri I drejtuam sytë nga Qielli (Feja), por jo me mendimin të rrinim duarkryq e të prisnim nga lart, kuptim që Marksi thotë “Feja është psherëtima e krijesës së shtypur”, por si mjet për të ndikuar edhe një herë nga lart poshtë (pra, me mjete fetare) në shoqërinë shqiptare ku ndodheshim. Feja do të jetë veç njëra kapje e problemit për përmirësimin e edukimit të shoqërisë, e cila kryen një punë të madhe me një pjesë gjithnjë e në rritje (jo të vogël) të popullsisë. Vetëm në vjeshtën e 2008 (kur shkolla s’pati më probleme me pushtetin, por pati me mungesat ekonomike që rridhnin ndjeshëm nga një vit më parë) e fillova punën me “Librin e shentë”(një nga detyrat e konkretizimit të fesë), i cili doli nga shtypi në 2009, me titullin “Besa, feja ime, e fëmijëve të mi dhe e bujarëve shqiptarë”. Puna e veçimit të pjesës këshilluese (formuese) nga poetët shqiptarë i ngjante pasurimit të mineralit, veçimit të floririt. Volumi i madh i vjershave përshkruese që kanë synime kënaqësie estetike u shmang për t’i lënë vendin vetëm vargut këshillues, formues ose me një përqëndrim të tillë mendimi që mund të ishte orientues për lexuesin. Libri Besa kishte 2000 citime Shkolla shqipe

Mbas fjalësh t’tua përherë shkova, E t’ndigjova: Shqyptarinë nuk e korita. Ndre Mjeda

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI nga poetët tanë. Pasi mblodha materialin këshillues, edukativ dhe gjithashtu mjaft të bukur (bëhet fjalë jo thjesht për moralizime, por për vepra arti letërsie të shëndetshme) e klasifikova në rubrika që kishin të bënin me qëndrimin ndaj krijuesit (Zotit, Perëndisë), lutjet, lavdërimet, ankimet, qëndrimin ndaj atdheut, kombit, jetës, shoqërisë, fëmijëve, dashurisë, vdekjes, martesës etj. Mbaroi (nisi) puna me përmbajtjen “Librin e shentë” (besa, feja), një punë e cila më orientoi krejt ndryshe në një fushë që unë tani them se e njoh krejt ndryshe nga çfarë na u mësua (s’na u mësua) nga shkollat. Libri “Besa” është i aftë ta mësojë shqipëtarisht fëmijën, të riun dhe të rriturin. Ka një kursim, bukuri, ndjeshmëri, thellësi e thjeshtësi dhe plotësi mendimi njëkohësisht në trashëgiminë e lënë nga poetët tanë, ku pjesën më të madhe e zënë poetët e rilindjes (fjalët e Naimit: “Gjuha jonë sa e mirë, sa e ëmbël, sa e gjerë, sa e lehtë, sa e lirë sa e bukur sa e vlerë”). Ata ndërtojnë bukur botën psikologjike të shqiptarit: i japin vullnetin, mençurinë, durimin, çeljen e trurit, dashurinë për jetën, humanizmin, bukurinë, urrejtjen për vesin dhe tiparet e liga të njeriut, me pak fjalë kënaqësinë e të qënurit njeri dhe për më tepër bujar shqiptar. Termi “bujar shqiptar”, plotësoi bukur (dhe nuk është e sajuar) nevojën tonë për të etiketuar besimtarët e fesë së shqiptarëve, ndjekësve të Besës. Pasi iu dha kjo rëndësi fjalës “bujar” dhe “besë”, justifikimi publik do të ishte fare i panevojshëm, sepse këto fjalë janë tepër të dashura dhe të kursyera për publikun. Puna për përzgjedhjen e fjalës së duhur, m’u “shpërblye” me gjetjen e këtij vargu të Frederik Reshpjes me të cilat u hap libri “Besa”:

“Çdo njeri e ka një fjalë ku e vë kryet”.

toi” dhe pati fjalën e duhur në titull, fjalën që argumentohet në të gjithë librin. Çdo fe ka edhe profetin e saj. Libri i shentë “Besa” nuk ishte hartuar si fjalë e histori e një profeti të vetëm, si janë Bibla dhe Kurani. Libri “Besa” ka citimet e mbi 70 poetëve shqiptarë. Çështjen e profetit, (duke vijuar padituria ime në këtë lëmë), e zgjidha në mënyrë statistikore. Kush ka patur më shumë këshilla (më shumë punë) në këtë libër me 2000 citime, ai mund të ishte edhe Profeti. Veç Naimi doli të kishte rreth 40% të librit dhe i dyti në radhë kishte rreth 6%. (Jam i bindur që cilido që do t’i hyjë të njëjtës punë, do të mbërrijë në po këto përfundime.) Naimi dilte kështu jo vetëm shumë i shkëputur në sasi, por ishte i vetmi që ishte në të gjitha rubrikat këshilluese të librit, pra nuk ishte i njëanshëm (po themi, psh. vetëm tek qëndrimi ndaj kombit e atdheut). Fati i mirë i kësaj pune (hartimi i librit “Besa”) qe ardhja në kohën e duhur e librit të hartuar nga botuesi i nderuar Mehmet Gëzhilli i cili kishte mbledhur vetë dhe botuar librin “100 poetë për Naimin” (Argeta), ashtu si erdhi edhe ribotimi i zgjeruar më vonë me 150 poetë, të cilin e kam shfrytëzuar për këtë libër që keni në dorë. Aty vura re, jo me zhgënjim, por me gëzim, se këtë zbulim të profetit që e kërkonte nevoja për strukturimin e fesë “me laps” (nxjerrje më vete të materialit këshillues, dhe statistikë), (në fakt duhet të mësohej në shkolla), poetët e kishin bërë shumë kohë më parë, pa “laps”. Ju i shihni citimet për Naimin mbi secilën faqe të këtij libri. Shkolla mëson pak prej tyre. Mëson Çajupin “Vdiq Naimi, vdiq Naimi, moj e mjera Shqipëri” (të krishterët thonë “Krishti u ngjall”), por nuk mësojnë analizën më të plotë dhe të thellë të Lasgush Poradecit në dy poezitë e gjata

Para se ta quaja “Besa” kisha në plan ta quaja “Fjala” dhe më parë KUBI (KUrani-BIbla), por libri “shpëUdha e shkronjave 169

fal

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI të tij kushtuar Naimit dhe në dy punime të tjera studimore.

Naimi ishte Profeti i fesë së shqiptarëve dhe këtë qartë, pa dyshime, e kishte shkruar Lasgushi në 1946, me rastin e përkujtimit të 100 vjetorit të lindjes së Naimit, në shkrimin e tij “Naim Frashëri dhe Shoqëria e Bukureshtit”:

Por për atë që ka përmbajtje, riti është një vetështytje psikologjike për më tej, një kujtesë më shumë dhe mekanizmi i trashëgimit kolektiv dhe individual.

“Ishte çështje fetare, punë feje, feja e Shqiptarit – ishte feja e shqiptarisë dhe për fenë flasin profetët, jo njerëzit. Për fenë e shqiptarëve do të fliste profeti i kombit shqiptar: Naim Frashëri. Ky do të bënte kthimin e shqiptarëve.” Këtë citim vendimtar, mbi Profetin, e gjeta kohë pasi e kisha botuar librin “Besa”, ku epitetet “profet” të poetëve adhurues mund t’i ngjanin dyshuesve vetëm si metafora. Ritet fetare Feja ka rite fetare. Mbi bazën e një njohje të riteve ekzistuese fetare të krishtera apo muslimane, (pa u thelluar shumë në to se mund të humbësh fillin) skicova (propozova) rite që lidhen me çastet më të rëndësishme të jetës: lindjes, martesës dhe vdekjes, dhe po ashtu rite nderimi, adhurimi, përkujtimi. Riti nuk është thelbi i punës së vërtetë fetare (që mendohet, dhe pranohet gjerësisht, të jetë pastrimi i shpirtit) pasi ai (riti) është forma e cila mund të mos ketë (shoqërohet me) përmbajtje (të mos përputhet me virtytin). Këtë pamje negative të mbivlerësimit të formës së ritit, që harron (anashkalon) përmbajtjen, Naimi e thekson në vargjet e tij:

“Me fjalë e me agjërime, Nuk e gjen dot Perëndinë, As me kreshm’ e me kungime si punojnë ata që s’dinë”

dhe

“Pas kësaj, o shokë, kurrë, Mos kërkoni Perëndinë,

170

Nëpër mur’ e nëpër gurë, Por shihni mirë njerinë.”

Përkujtimi i veprës së Frashëllinjve më 25 maj ditën e lindjes së Naimit (1846) është një rit që e kryej rregullisht prej pesë vjetësh në Frashër në Shtëpinë Muze, ose në Tiranë, në Varret Monumentale në kodrat e liqenit (vetëm ose bashkë me nxënësit). E kryejnë këtë rit edhe të tjerë, nga Shqipëria dhe Kosova, (një nga produktet e ritit vjetor, kryesisht të profesorëve, libri voluminoz “Konferenca Shkencore në Frashër”) thuajse çdo vit, njerëz që janë të ndërgjegjshëm për dallimin dhe rëndësinë e përmbajtjes dhe të formës(veçojmë prof.Albert Frashërin, që vjen çdo vit për 25 majin nga Italia). Forma është si ena që ruan përmbajtjen, si temperatura e ulët që nuk lë që lëngu të avullojë. Rit është edhe këndimi i himnit kombëtar, përsëritja e tij në libra, kujtesë e vazhdueshme e domosdoshme, për të cilën kujdesemi ta trashëgojmë sa të mundemi (harresa është fare e lehtë sepse brezat ndërrohen dhe veç popujt me një kulturë të madhe, me institucione trashëgimie të ngulitura mirë ia arrijnë të mos harrojnë dhe të humbin). Në ceremoninë e Olimpiadës XIII Kombëtare (1 shtator 2013) filluam (edhe ne) vlerësimin e figurave që kanë merita të spikatura lidhur me trashëgiminë dhe filluam me motrat Marie e Kostandina Gusho, vajzat e poetit Lasgush Poradeci. Nëse është përmbajtja (feja), ritet (lidhur me atë përmbajtje) janë gjëja që më pak kërkon energji shoqërore për t’i patur e ngulitur, sepse pasuria e jetës shqiptare me to (ritet) nxit vazhdimisht fantazinë. Ritet e skicuar në librin “Besa” janë disa nga këto. Fituesit e Olimpiadës X Kombëtare (2010) patën si dhuratë në Ceremoninë e çmimeve gurë nga Frashëri. Janë të vetmit që i kanë si dhuratë. Shkolla shqipe

Ja Qëllimi ynë, Ja, puna jonë e Shentëruar, Ja, Besa jonë! Sami Frashëri

FALTORJA - SHKOLLA SHQIPE Deri këtu (libri i shentë, profeti, ritet) nuk pata vështirësi serioze në arsyetim (forca bindëse ishte “puna në grup” e të gjithë poetëve shqiptarë), përveç punës (pak a shumë, relativisht) voluminoze. Produkti ishte mendim. Vështirësia qëndronte (dhe qëndron, e do të qëndrojë) në kalimin në praktikë; ishte institucioni “fetar” (bashkësia e organizuar) që do të zbatonte (ngrinte, ruante, zhvillonte) “Besën e bujarëve shqiptarë”. Sot kam mendimin që ky institucion është shkolla shqipe, por fillimisht iu kushtova Faltores Shqiptare, si një institucion i ri që kishte thuajse të njëjtat funksione dhe përafërsisht të njëjtin organizim me kishat e xhamitë, por sigurisht me tjetër synim, fe: shqiptarinë. Hartova dhe statutin e Faltores Shqiptare me shpjegime të imta, me dëshirën që të konkretizoja deri në imtësi, t’i jepja formën (guximin) e duhur fesë (nga gjendja e gaztë në të lëngët, nga gjendja e lëngët në atë të ngurtë). Shkollën shqipe nuk e mendoja fillimisht, pikërisht për të krijuar (patur) pavarësinë (ftohtësinë) e duhur nga varësia e shkollës prej shtetit. Të dy, shkolla shqipe dhe shteti shqiptar, duhen ndryshuar (askush nuk ka dyshim për këtë). Ndaj t’i besoje njërit prej tyre, do të thoshte korruptim i idesë. Duhej kohë reflektimi.

Faltorja e Bujarëve Shqiptarë mbeti formalisht në letër për pesë vjet (2009-2014). Nuk ishte dështim fakti që mbeti në letër, përkundrazi, nuk u korruptua ideja në praktikë, derisa gjeti udhën drejt thelbit: shkollës shqipe. Aty ajo nuk do të mund të dorëzohet dot. Nuk mundet të mos e shprehim kënaqësinë që kemi mundësinë, përmes Olimpiadës Kombëtare, t’i ndajmë mendimet, me një nga grupet më përfaqësues shqiptar, familjet shqiptare që kujdesen dhe janë të suksesshme në asimimin e fëmijëve të tyre, të cilëve ua kushtojmë, veçanërisht, këtë libër. Këto familje janë më të mundshmet për sukses që mundet t’u lënë trashëgim fëmijëve të tyre kujdestarinë për Naimin (pra Rilindjen, shqiptarinë, besën, bujarinë). Aq do të mjaftojë që ata ta gjejnë njëri-tjetrin kur të rriten dhe të bashkohen në vlera e virtyte e të ndërtojnë një shoqëri të thjeshtë, të drejtë, të sigurtë, të hapur, të fortë, të pakorruptuar, plot me besim në njëri-tjetrin. Artur Shkurti 25 maj 2014

Punën e tyre na e dorëzuan që ta bëjmë me një mënyrë tjetër, por jo kurrë me tjetër shpirt, por me atë shpirt si të tyren. Sevasti Qiriazi

Udha e shkronjave 171

U thotë: “Të silli mirë, të bëhi njerës në jetë, të mos mbetni n’errësirë, po të jini të vërtetë.

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI Të dashur prindër të nxënësve pjesëmarrës në Olimpiadën XIV Kombëtare, Në faqet që vijnë kemi listën e plotë me mbi 2300 nxënës, sot të moshave 5-15 vjeç, nga qytete e fshatra të Shqipërisë dhe Kosovës, të cilën jua ofrojmë ta përdorni si grup shoqëror. Është plotësisht e mundur, dhe besojmë me vlerë, që kjo listë “të mbahet mend përmendësh” (të ruhet) dhe të mësohet fëmija që gjatë gjithë jetës së tij, kur të bëhet madhor, të interesohet për fatin e secilit, si pjesë e vëmendjes së tij për shoqërinë, ashtu si edhe të tjerët do ta bëjnë për të. Duket si një detyrë shumë e madhe; por ia vlen mundimi. Përmes kësaj liste në shpirtrat e fëmijëve tuaj do të vërshojë vrullshëm burimi i pastër shpirtëror i Shqipërisë. Nuk mundemi të bëjmë gjë më të mirë, se sa t’u lëmë atyre të tërën, përkatësinë në një grup shoqëror “të selitur dhe me besën tonë të situr” (si thotë poeti Ali Asllani). Nuk do të ketë një listë të dytë të kësaj natyre. (Lista e dytë është lista e shqiptarëve, përkujdesja për të cilën nuk mund të bëhet në mënyrë abstrakte, pa një grup përfaqësues të përkryer i cili e veçon dhe e ruan veten për t’iu futur më mirë thelbit të punëve). Kjo listë është rastësore (kanë ardhur vetëm për olimpiadë), por jo edhe aq, nëse mendojmë që bëhet fjalë për nxënës shumë të mirë. Ata ju përkasin familjeve të mira, mësuesve dhe shkollave të mira. JU DO TA PËRDORNI KËTË LISTË VETËM NË RASTE MADHORE HUMANITARE (shëndet, rrezik të jetës, privim të lirisë) Forma e përdorimit të listës vetëm nga anëtarët e listës (100% e atyre që u regjistruan në Olimpiadë) Shtysa e parë: nevoja e thellë për të kontaktuar “të panjohurit”. Këtu dorëzohen të gjithë. Jo të gjithë jetojnë në fise (gjak) me mbështetje të madhe, përkundrazi shumica kanë një rreth familjar mjaft të ngushtë dhe shpesh të pamjaftueshëm për të përballuar dallgët e mëdha të jetës. Pikërisht këtë mungesë të parashikuar, mbulon kjo listë. Secili pranon të ndihmojë këdo brenda listës (jemi të detyruar ta quajmë të presupozuar fjalën e dhënë, besën e kësaj liste, pa kërkuar miratim paraprak prej secilit). Këtë secili do ta bënte jo për detyrim juridik, por për nevojën më të thellë që përmes kësaj veprimtarie të mundet të ndryshojë cilësinë e jetës shoqërore. Veprimi parë: Zgjidh 5 deri në 15 vetë nga qytete të ndryshme të Shqipërisë dhe Kosovës. Diskuto me ta (grupin e thirrur) nevojën tënde madhore për veprim humanitar. Bëji secilit të ditur se kush është grupi i thirrur për ndihmë. Këtu mbaron puna jote dhe fillon puna e grupit të thirrur për ndihmë. Grupi i thirrur në mënyrë rastësore ose me parapëlqim, diskuton, merr vendime dhe kryen veprime. Shembull: Vjeshtë - dimër (2013-2014). Sofia Hamzallari, 8 vjeç, nga Pogradeci, pjesëmarrëse në Olimpiadën XIII Kombëtare, e cila vuante nga sëmundje gjaku për të cilën i nevojitej transplant palce i kockës (mbi 60000 dollarë), iu drejtua shkollës “Udha e shkronjave” për ndihmë. “Udha e shkronjave” (grupi i thirrur) vuri në dispozicion njohjet e saj dhe bashkë edhe me të tjerë dhurues (të panjohur për të) realizoi një ndihmë të konsiderueshme dhe të gjithanshme. Sofia e realizoi transplantin e palcës në Itali. Sa fëmijë e prindër të tillë ka që nuk kanë ku të trokasin? Familja dhe fisi janë të pamjaftueshëm në nevoja të mëdha. Shteti ka treguar shumë herë pamjaftueshmëri. 2300 familje (lista e Olimpiadës XIV Kombëtare) nga Shqipëria dhe Kosova mjaftojnë, për çdo veprim humanitar. Duhet veç besim dhe trokitje. Grupi i thirrur e bën punën në mënyrën më dinjitoze për krenarinë e secilit. Familjes së Sofisë nuk iu desh të kërkonte shumë; ne dhe të tjerë kërkuan për të. Çdo veprim humanitar i organizuar sjell një pastrim të jashtëzakonshëm shpirtëror. Gjithkush është i lirë t’i përgjigjet ose jo një nevoje për ndihmë. Askush nuk mban shënim për të. UDHA E SHKRONJAVE, 25 MAJ 2014

Nat’ e ditë të këndoni çdo q’u duhetë ta dini, gjithë gjuhët t’i mësoni, po shqipenë mos e lini.

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

PARASHKOLLORËT 1.Adriel.Serjani.Tiranë 2.Aigin.Dusha.Tiranë 3.Ajora.Derhemi.Tiranë 4.Ajsi.Pengili.Tiranë 5.Ajsi.Sherifi.Tiranë 6.Alea.Bujari.Suharekë 7.Aleks.Ljarja.Tiranë 8.Aleksandër.Metallari.Tiranë 9.Algjert.Shaka.Tiranë 10.Alsida.Gjoka.Tiranë 11.Amelia.Zhuleku.Tiranë 12.Ami.Huta.Tiranë 13.Ami.Kristuli.Tiranë 14.Andrea.Naçi.Korçë 15.Andres.Harja.Tiranë 16.Angela.Ramku.Tiranë 17.Antea.Cakoni.Tiranë 18.Arjona.Mulliçi.Tiranë 19.Arla.Dyrmishi.Tiranë 20.Besart.Zilja.Tiranë 21.Biorn.Oshafi.Tiranë 22.Bjorn.Diçi.Tiranë 23.Briana.Xhiani.Tiranë 24.Bruno.Lilaj.Tiranë 25.Daniel.Rushaj.Tiranë 26.Dea.Disha.Tiranë 27.Dea.Zhupa.Tiranë 28.Deni.Xhafa.Tiranë 29.Derisa.Pjetërgjokaj.Tiranë 30.Desara.Çobo.Tiranë 31.Dijen.Plangaj.Shkoder 32.Drisel.Sora.Tiranë 33.Eduard.Baholli.Tiranë 34.Ejona.Myftiu.Tiranë 35.Elion.Zyberi.Tiranë 36.Eloisa.Sulaj.Tiranë 37.Ema.Bisholla.Tiranë 38.Ema.Dyrmishi.Tiranë

39.Emma.Hasanaj.Tiranë 40.Endi.Bushi.Tiranë 41.Enio.Bedulla.Tiranë 42.Enisa.Suka.Suharekë 43.Enrik.Bimbli.Pogradec 44.Era.Gjika.Tiranë 45.Era.Shamata.Tiranë 46.Erda.Qatani.Suharekë 47.Ergin.Hysa.Tiranë 48.Ergita.Teqja.Tiranë 49.Erik.Haxhimihali.Tiranë 50.Erli.Murati.Tiranë 51.Erlind.Keqaj.Tiranë 52.Ermonda.Perteshi.Suharekë 53.Erni.Bakiu.Tiranë 54.Erti.Shorri.Tiranë 55.Erv.Pashaj.Tiranë 56.Ervi.Shanaj.Tiranë 57.Esta.Kosturi.Tiranë 58.Etri.Bregu.Tiranë 59.Eva.Noga.Tiranë 60.Favian.Haka.Tiranë 61.Fiona.Ruçi.Tiranë 62.Frenki.Mahmutaj.Tiranë 63.Frenki.Shyti.Elbasan 64.Frenklin.Llubani.Tiranë 65.Frenklin.Muskaj.Tiranë 66.Frensis.Pipero.Tiranë 67.Frida.Kapxhiu.Tiranë 68.Gea.Shurdho.Tiranë 69.Gitmar.Lika.Tiranë 70.Greisi.Bilaj.Tiranë 71.Grejsi.Braca.Tiranë 72.Grejsi.Estrefi.Durres 73.Hajredin.Rrafshi.Suharekë 74.Haxhere.Rrafshi.Suharekë 75.Henri.Malasi.Tiranë 76.Hera.Shameti.Tiranë

Mirësit’ e Shqipërisë i mbani, mos i harroni. Mëmëdhen’ e kombin tuaj, shtëpinë e njerëzinë

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

PARASHKOLLORËT 77.Iris.Roçi.Tiranë 78.Irsa.Troksi.Tiranë 79.Isis.Mullaj.Tiranë 80.Izabela.Llakaj.Tiranë 81.Jason.Gjoka.Tiranë 82.Joana.Çobo.Fier 83.Jueda.Avdillari.Tiranë 84.Juna.Tabaku.Tiranë 85.Justin.Stafa.Tiranë 86.Kaltra.Meça.Tiranë 87.Katia.Starja.Tiranë 88.Keida.Milori.Tiranë 89.Keira.Engjëlli.Tiranë 90.Kejsi.Basholli.Tiranë 91.Kelvin.Manushi.Tiranë 92.Kenan.Kalemaj.Tiranë 93.Kiara.Qirjazi.Tiranë 94.Klajdi.Fjolla.Tiranë 95.Klejdi.Lapi.Tiranë 96.Klenti.Zoto.Tiranë 97.Kristi.Çela.Tiranë 98.Lea.Bilali.Tiranë 99.Leart.Xhafa.Tiranë 100.Lorela.Meta.Tiranë 101.Luis.Derhemi.Tiranë 102.Luis.Kola.Tiranë 103.Luis.Lekaj.Tiranë 104.Luis.Ruçi.Durres 105.Manuel.Shtishi.Tiranë 106.Marisa.Baxho.Tiranë 107.Martin.Lekgjika.Tiranë 108.Melina.Dudushi.Tiranë 109.Nearda.Qosja.Tiranë 110.Nejla.Kruqi.Shkoder 111.Nikol.Spahiu.Tiranë 112.Noel.Kripa.Tiranë 113.Noel.Zalla.Fushe Kruje 174

114.Noem.Shkoza.Tiranë 115.Orges.Olldashi.Tiranë 116.Parid.Bregasi.Tiranë 117.Parid.Hysi.Tiranë 118.Pashajla.Prifti.Fier 119.Patrik.Kusi.Tiranë 120.Patris.Vogli.Tiranë 121.Pavlo.Hasani.Tiranë 122.Pegi.Sulstarova.Tiranë 123.Rei.Ikonomi.Tiranë 124.Rei.Shima.Tiranë 125.Rijad.Suka.Suharekë 126.Rizart.Rexha.Tiranë 127.Rubin.Kita.Tiranë 128.Sara.Ruçi.Durres 129.Sara.Tafa.Tiranë 130.Sardi.Sakaj.Tiranë 131.Selena.Beqaraj.Tiranë 132.Serena.Mara.Tiranë 133.Simona.Sinanaj.Tiranë 134.Sindi.Cara.Tiranë 135.Sindi.Dalipi.Tiranë 136.Sofi.Sokoli.Tiranë 137.Spasian.Nasto.Korçë 138.Shkelqim.Rroga.Tiranë 139.Tania.Korca.Elbasan 140.Tea.Ziu.Tiranë 141.Tedi.Teferiçi.Durres 142.Teglisa.Maliqi.Tiranë 143.Tomas .Gjylapi.Vlore 144.Tomas .Tulo.Tiranë 145.Tringa.Graishta.Suharekë 146.Uneis.Merkuri.Tiranë 147.Vesa.Sala.Tiranë 148.Vesa.Skënduli.Tiranë 149.Vlera.Morina.Suharekë

Shkolla shqipe

dhe atje në vënt të huaj t’i doni, dhe miqësinë; shqipëtar’ e Shqipërinë kurrë të mos i harroni,

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

KLASA 1 - OLIMPIADA XIV KOMBËTARE 150.Abraham .Agolli.Korçë 151.Ajla.Miftarallari.Tiranë 152.Aksel.Jupe.Fier 153.Albert.Nikaj.Shkoder 154.Albina.Skopeci.Prrenjas 155.Albion.Doksani.Fier 156.Alesandro.Zoga.Berat 157.Alessia.Deliu.Elbasan 158.Alkeo.Zyfi.Bilisht 159.Amelja.Torra.Pogradec 160.Ami.Dizdari.Shkoder 161.Andi.Shaska.Vlore 162.Andi.Karriqi.Prrenjas 163.Andi.Shaska.Vlorë 164.Andi.Karriqi.Prrenjas 165.Andrea.Vaso.Tiranë 166.Anelia.Shehu.Elbasan 167.Anteo.Zyka.Tiranë 168.Anja.Blakstari.Tiranë 169.Arba.Çela.Tiranë 170.Arbion.Isufaj.Berat 171.Ard.Braha.Vushtri 172.Ariolina.Avdyli.Ferizaj 173.Aris.Bellovoda.Korçë 174.Aristid.Kraja.Shkoder 175.Arlind.Neziraj.Vlore 176.Arsid.Teli.Shkoder 177.Art.Sejdiu.Ferizaj 178.Artea.Ziu.Elbasan 179.Arten.Elmazi.Tiranë 180.Arvin.Syla.Pukë 181.Aurens.Hysaj.Fier 182.Biorn.Hyka.Tiranë 183.Bjorn.Feleqi.Fier 184.Bora.Hoxhallari.Pogradec 185.Bora.Rroji.Shkoder 186.Bora.Kuka.Tiranë 187.Boran.Hadri.Shkodër

188.Brajan.Fidani.Korçë 189.Brendon.Dervishaj.Gjakove 190.Brikeld.Prifti.Berat 191.Brisilda.Dauti.Tiranë 192.Daniel.Rushaj.Tiranë 193.Daniel.Goxharaj.Gjirokastër 194.Darla.Malkja.Peqin 195.David.Prifti.Elbasan 196.Dear.Sytari.Tiranë 197.Diellza.Kastrati.Tiranë 198.Dijen.Plangaj.Shkoder 199.Ditmar.Zekja.Shkodër 200.Donart.Maliqi.Ferizaj 201.Drino.Galiqi.Shkodër 202.Eden.Osja.Shkodër 203.Edi.Sadiku.Mitrovice 204.Edmir.Hoxha.Elbasan 205.Egla.Mani.Shkodër 206.Elirsa.Minili.Elbasan 207.Elsa.Arnauti.Fushë Kosovë 208.Ema.Uruçi.Tiranë 209.Emi.Shkurti.Vlore 210.Emily.Tershalla.Tiranë 211.Endri.Lleshi.Shkodër 212.Engo.Vuçaj.Shkodër 213.Engjëll.Hasani.Vushtri 214.Enkeleda.Xhambazi.Pogradec 215.Enos.Braçe.Prrenjas 216.Enos .Braçe.Prrenjas 217.Enrik.Dodaj.Gjakove 218.Ensar.Burrja.Shkoder 219.Erdis.Mustafaj.Fier 220.Ergi.Shabani.Elbasan 221.Ergi.Demiri.Vlorë 222.Ergi.Balliu.Elbasan 223.Erik.Velçani.Fier 224.Erin.Bejo.Vlorë 225.Ermir.Huti.Shkoder

Udha e shkronjave 175

kini dritë urtësinë çdo gjë me mënt ta gjykoni; të bëhi trima të urtë, të zottë të mbretëroni,

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

KLASA 1 - OLIMPIADA XIV KOMBËTARE 226.Ersa .Hebeja.Fier 227.Ersi.Peti.Tiranë 228.Erti.Muskaj.Fier 229.Ervin.Abdiaj.Elbasan 230.Eugen.Shkëmbi.Shkoder 231.Eugen.Fikaj.Shkoder 232.Fabjan.Minaj.Kuçovë 233.Fiorela.Fero.Fier 234.Fjona.Muço.Korçë 235.Flavio.Koçi.Elbasan 236.Flavion.Çapja.Elbasan 237.Franc.Fejzullari.Fier 238.Geart.Ferhati.Tiranë 239.Geraldo.Mollaj.Fier 240.Geri.Koroveshi.Vlorë 241.Geriola.Osmani.Korçë 242.Glauk.Zharri.Tiranë 243.Glendi.Brahimaj.Fier 244.Glerys.Bera.Tiranë 245.Gloria.Nasto.Pogradec 246.Gloria.Lazri.Shkoder 247.Greisi.Balukja.Elbasan 248.Henri.Mlika.Shkoder 249.Henri.Shaqiri.Shkoder 250.Idlir .Ngjelina.Tiranë 251.Idva.Kraja.Shkodër 252.Ilari.Xhoxha.Elbasan 253.Iman.Mustafa.Mitrovice 254.Indrit.Gega.Lushnje 255.Irsi.Mezini.Elbasan 256.Irsid.Hoti.Shkoder 257.Joan.Lice.Memaliaj 258.Joana.Zhupa.Elbasan 259.Joel.Hazizi.Pogradec 260.Joela.Shahini.Elbasan 261.Jon.Selimi.Vushtri 262.Jora.Shkullaku.Tiranë 263.Julian.Komani.Gjakovë 176

264.Jusra.Shamku.Tiranë 265.Kaltrina.Myzeqari.Fier 266.Kaltrina.Kola.Gjakove 267.Kejsi.Bojaxhiu.Fier 268.Kejsi.Kotepano.Tiranë 269.Kejvi.Bishja.Shkodër 270.Kesli.Dini.Shkoder 271.Kevi.Aliaj.Burrel 272.Kevin.Sinaj.Vlore 273.Kevin.Pashaj.Tiranë 274.Kevin.Sinaj.Vlorë 275.Kevin.Pashaj.Tiranë 276.Klaus.Pashaj.Tiranë 277.Klea.Agaj.Patos 278.Klejdi.Çepele.Elbasan 279.Kleo.Nasi.Korçë 280.Klesta.Kampula.Librazhd 281.Klidi.Vokshi.Shkoder 282.Klio.Filipu.Vlore 283.Kresti.Ballolli.Librazhd 284.Krisjan.Pjetri.Tiranë 285.Kristiana.Dyrmishi.Vlore 286.Kristo.Bandilli.Korçë 287.Laert.Vasili.Tiranë 288.Laert.Ballabani.Burrel 289.Lea.Lulaj.Shkoder 290.Leoden.Rrahishta.Shkoder 291.Leon.Seitlli.Pogradec 292.Linda.Pashaj.Fier 293.Livia.Avdullai.Fier 294.Makelian.Qallia.Fier 295.Mariana.Stefani.Korçë 296.Mario.Kashari.Vlore 297.Marjon.Zoga.Tiranë 298.Markelian.Qalliaj.Fier 299.Martina.Bilçari.Berat 300.Mateo.Leka.Tiranë 301.Matias.Abdiaj.Elbasan Shkolla shqipe

jo të marr’ e mendjeshkurtë, ndaj duhetë të mësoni, të bëhi shumë të ditur, fjalëbukur’ e të çquar,

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

KLASA 1 - OLIMPIADA XIV KOMBËTARE 302.Megi.Dikellari.Pogradec 303.Mersia.Kraja.Shkodër 304.Mikael.Kollarja.Tiranë 305.Mikea.Toma.Pogradec 306.Natalie.Cumpanasu.Tiranë 307.Nedisa.Biba.Elbasan 308.Noel.Mitro.Fier 309.Odri.Shanaj.Ballsh 310.Ohrid.Qeva.Pogradec 311.Olti.Deva.Gjakovë 312.Orest.Bregu.Bilisht 313.Orgest.Xhaçka.Bilisht 314.Raisa.Hoxha.Shkoder 315.Rajni.Zabeli.Elbasan 316.Rea.Dauti.Berat 317.Redi.Kuka.Burrel 318.Redian.Bilali.Shkoder 319.Renato.Ndou.Shkoder 320.Rige.Maxhuni.Vushtri 321.Rilind.Rexha.Vushtri 322.Ryan.Çuni.Tiranë 323.Sara.Frakulla.Vlore 324.Sara.Zani.Shkoder 325.Sead.Sakej.Shkoder

326.Sean.Mahlukati.Shkoder 327.Selma.Burrja.Shkoder 328.Semaldo.Kasemi.Shkodër 329.Semina.Begollari.Pogradec 330.Silas.Hofmann.Pogradec 331.Siloena.Torra.Pogradec 332.Sindi.Bejko.Korçë 333.Sindi.Ballabani.Burrel 334.Sonja.Koja.Tiranë 335.Suela.Selimi.Vushtri 336.Tergita.Çekrezi.Elbasan 337.Ujeza .Dibra.Shkodër 338.Vanesa.Çela.Lushnje 339.Vangjel.Qirici.Korçë 340.Vesa.Ibishi.Mitrovicë 341.Vikela.Shabanaj.Fier 342.Viola.Balliu.Pogradec 343.Vivian.Kadiu.Tiranë 344.Xhastin.Dedja.Tiranë 345.Xhearli.Shijaku.Tiranë 346.Xheldion.Bilali.Tiranë 347.Xhesa.Kurti.Burrel 348.Xhovana.Jahja.Shkoder

Udha e shkronjave 177

shpirtdashur’ e mendjendritur, të mir’ e të kupëtuar. Zoti e nderoj njerinë, i dha mënt që të gjykonjë,

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

KLASA 2 - OLIMPIADA XIV KOMBËTARE 349.Abela.Kodra.Shkodër 350.Adea.Mlika.Shkoder 351.Adi.Kurti.Elbasan 352.Adisa.Mikullovci.Vushtri 353.Agim.Gremi.Elbasan 354.Ajvi.Basha.Fier 355.Albino.Koxhaj.Berat 356.Albion.Qojle.Berat 357.Albion.Qojle.Berat 358.Albion.Xhepa.Tiranë 359.Aldion.Plaku.Ura Vajgurore 360.Aleksandra.Buzakaj.Fier 361.Alfred.Kokla.Lushnje 362.Alisa.Dyrmo.Berat 363.Alkmenda.Aliaj.Vlorë 364.Altea.Muço.Fier 365.Amela.Kalaci.Shkodër 366.Amelia.Sina.Elbasan 367.Amelia.Stefo.Tiranë 368.Amelia.Stefo.Tiranë 369.Ana.Gjata.Ura Vajgurore 370.Anat.Spahija.Gjakovë 371.Angel.Gypi.Tiranë 372.Angjelos.Fifo.Bilisht 373.Ani.Backa.Fier 374.Ania.Tafani.Elbasan 375.Anid.Misini.Mitrovice 376.Anis.Kazaferi.Tiranë 377.Anisa.Qyrani.Korce 378.Ansel.Sakaj.Vlorë 379.Antea.Gjokutaj.Tiranë 380.Antonela.Shqau.Shkodër 381.Anxhela.Mata.Berat 382.Anja.Madhi.Elbasan 383.Anja.Tafani.Elbasan 384.Arban.Gjyzari.Vlorë 385.Arbanë.Shabani.Prishtinë 386.Arben.Malellari.Pogradec 387.Arbenita.Haliti.Vushtri 178

388.Arbër.Dino.Fier 389.Arbi.Omari.Tiranë 390.Ardion.Toska.Kuçove 391.Arian.Deçani.Pejë 392.Aris.Gashi.Prishtinë 393.Arlind .Sadiku.Vlorë 394.Arlit.Bylyku.Elbasan 395.Armando.Sinani.Mamurras 396.Aron.Memaj.Shkoder 397.Arsa.Bushi.Burrel 398.Arseld.Muça.Shkodër 399.Art.Rudi.Gjakovë 400.Art.Tigani.Peje 401.Asim.Leçini.Tiranë 402.Aurora.Simoni.Lezhë 403.Belkisa.Nela.Tiranë 404.Belma.Elmazi.Tiranë 405.Benedeta.Gishto.Fier 406.Besart.Jakupllari.Pogradec 407.Bjeshka.Shabi.Peje 408.Bleard.Bardhoshi.Librazhd 409.Blendi.Kika.Prishtine 410.Bleor.Ivanja.Fushë Kosovë 411.Bora.Bica.Rrëshen 412.Brian.Alushi.Vlore 413.Brian.Alushi.Vlorë 414.Brian.Doçi.Elbasan 415.Brigen.Kola.Fier 416.Daniel .Memushaj.Vlore 417.Daniela.Rexhepi.Tiranë 418.Dariel.Hamzallari.Tiranë 419.Darsei.Feta.Prishtine 420.Dea.Hoxha.Korce 421.Dea.Hoxha.Prishtine 422.Dea.Merovci.Vushtri 423.Dea.Nazaraj.Berat 424.Dea.Pici.Pogradec 425.Dea.Spaho.Fier Shkolla shqipe

të punonjë mirësinë, të ligatë t’i mërgonjë; ruani nder’ e shëndenë, burrërin’ e trimërinë,

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

KLASA 2 - OLIMPIADA XIV KOMBËTARE 426.Dea.Talelli.Korce 427.Dea.Xhemalaj.Tiranë 428.Debora.Drini.Tiranë 429.Deini.Lamaj.Berat 430.Deivi.Hoxha.Pogradec 431.Dejan.Kraja.Shkoder 432.Dejvi.Hyka.Berat 433.Demetra.Stratobërdha.Korce 434.Denat.Citozi.Tiranë 435.Deni.Kelo.Pogradec 436.Deni.Luca.Tiranë 437.Denis.Alliaj.Fier 438.Denis.Brahimi.Gjakovë 439.Denisa.Çerçizi.Vlore 440.Desard.Mone.Fier 441.Diar.Gjonbalaj.Prishtine 442.Diard.Blenishti.Ferizaj 443.Diell.Beqiri.Prishtine 444.Diola.Aliu.Prishtine 445.Dionis.Cipa.Tiranë 446.Domenik.Prela.Shkodër 447.Dren.Sallahaj.Prishtinë 448.Drin.Berisha.Fushë Kosovë 449.Drin.Spahiu.Vushtri 450.Drita.Latifaj.Prishtine 451.Drita Marie.Dajlani.Kuçove 452.Eda.Vitia.Prishtine 453.Edion.Qerimi.Burrel 454.Edra.Shala.Peje 455.Egan.Shehu.Tiranë 456.Egli.Teta.Tiranë 457.Eimi.Bajrami.Vlorë 458.Ekias.Shamku.Tiranë 459.Elda.Toska.Berat 460.Elia.Torra.Korce 461.Elidjon.Qorri.Kuçove 462.Elin.Kamberaj.Vlore 463.Elira.Stavre.Korce

464.Elis.Lahi.Shkodër 465.Eliz.Liko.Tiranë 466.Elja.Gjonaj.Tiranë 467.Elon.Mahalla.Ferizaj 468.Elrida.Aliu.Kavajë 469.Emanuela.Telhallari.Elbasan 470.Emanuil.Zykollari.Pogradec 471.Emi.Murataj.Ballsh 472.Emi.Sula.Fier 473.Emilja.Fundo.Tiranë 474.Emilja.Fundo.Tiranë 475.Emin.Agolli.Tiranë 476.Emine.Meta.Elbasan 477.Emira.Ejupi.Prishtinë 478.Endi.Deva.Gjakovë 479.Endiz.Marku. 480.Endri.Gremi.Fier 481.Endri.Maskaj.Tiranë 482.Endrit.Emini.Mitrovicë 483.Enea.Agaçi.Fier 484.Enea.Kraja.Tiranë 485.Enea.Marku.Shkoder 486.Eneida.Bajraktaraj.Tiranë 487.Enes.Dervishi.Lushnje 488.Engjëll.Haziri.Ferizaj 489.Ennio.Meminaj.Tiranë 490.Enriko.Zmakaj.Pukë 491.Ensi.Hafizi.Shkoder 492.Enzo.Demiri.Prishtine 493.Era.Gaka.Prishtinë 494.Era.Kerçeli.Prishtine 495.Erda.Çaça.Shkoder 496.Erda.Metani.Korce 497.Erdeta.Dragusha.Prishtinë 498.Erdin.Mustafa.Mitrovice 499.Eres.Kapllanaj.Fier 500.Erik.Kërçiku.Tiranë 501.Erind.Vora.Durrës

Udha e shkronjave 179

kombin’ edhe mëmëdhenë, njerëzin’ e mirësinë. Shqipërija jush ka shpresë, edhe pret shumë të mira, po të mbani juve besë,

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

KLASA 2 - OLIMPIADA XIV KOMBËTARE 502.Erion.Hasa.Fier 503.Erion.Meqa.Prishtine 504.Ermira.Saqipi.Prishtine 505.Ernesto.Revani.Korce 506.Eroard.Dalipi.Prishtine 507.Eron.Goxhufi.Prishtine 508.Eros.Nallbani.Peje 509.Erti.Hysenaj.Peje 510.Erti.Muhja.Shkodër 511.Ervi.Biçaku.Librazhd 512.Erza.Shala.Mitrovice 513.Esla.Hyka.Elbasan 514.Ester.Dorti.Bilisht 515.Ester.Koço.Korce 516.Ester.Seferaj.Fier 517.Eugen.Nikshiqi.Shkodër 518.Fabia.Kajo.Berat 519.Fabjo.Xheko.Korce 520.Fajken.Kokoshi.Vlore 521.Fiona.Gjikolli.Pejë 522.Fiona.Gjoca.Tiranë 523.Fiona.Salla.Fushë Kosovë 524.Fizeta.Mameçi.Fier 525.Flori.Vrapi.Lushnje 526.Gabriela.Ahmeti.Korce 527.Gegë.Gagica.Prishtine 528.Gelva.Bosi.Prrenjas 529.Genta.Gara.Prishtinë 530.Genti.Zenelaj.Ballsh 531.Getoar.Arifaj.Shkodër 532.Glen .Vasili.Tiranë 533.Gloria.Pemaj.Shkoder 534.Greta.Salihu.Prishtinë 535.Gjin.Stublla.Gjakovë 536.Harallamb.Jani.Lushnje 537.Heidi.Pjetri.Librazhd 538.Hejli.Dedja.Burrel 539.Herbi.Luli.Tiranë 180

540.Hysen.Delibashi.Fier 541.Igli.Dervishaj.Pogradec 542.Igli.Kokona.Tiranë 543.Ildiana.Teneqexhi.Korçë 544.Ilina.Pashko.Korce 545.Ilira.Bano.Lushnje 546.Ilta.Bërdica.Shkodër 547.Imena.Resulaj.Fier 548.Irakli.Mitro.Berat 549.Iris.Sina.Burrel 550.Iris .Pango.Fier 551.Irnezuela.Keta.Tiranë 552.Isabel.Hysi.Tiranë 553.Isela.Rreshka.Librazhd 554.Isli.Ibrushi.Elbasan 555.Ismail.Kokla.Lushnje 556.Issidora.Bandula.Shkodër 557.Isuf.Gjura.Blloshmi 558.Jesmina.Llazani.Shkoder 559.Joan.Haxhiu.Tiranë 560.Joana.Poçari.Korce 561.Jon.Memushi.Tiranë 562.Jon.Shllaku.Gjakovë 563.Jon.Trakaniqi.Peje 564.Jona.Bajramaj.Prishtinë 565.Jumna.Demiri.Tiranë 566.Juna.Demaj.Vlorë 567.Juri.Lumanaj.Shkoder 568.Kaltra.Hudhra.Tiranë 569.Kaltrina.Seferi.Drenas 570.Kamelot.Spahija.Gjakovë 571.Kaon.Ahmeti.Prishtinë 572.Kea.Avxhi.Korçë 573.Keira.Laçej.Tiranë 574.Keisi.Merdanaj.Fier 575.Keisi.Turhani.Shkoder 576.Kejsi.Meleqi.Kuçove 577.Kelvin.Çala.Berat Shkolla shqipe

nuk’ e ha dot egërsira. Mësimet do t’u mësojnë ato punëra, q’u duhen atyre që mbretërojnë, e mbretrë të mirë quhen;

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

KLASA 2 - OLIMPIADA XIV KOMBËTARE 578.Kevin.Çomollari.Tiranë 579.Kevin.Gjini.Fier 580.Kevin.Petani.Fier 581.Kevin.Pjetri.Lushnje 582.Kiara.Olldashi.Tiranë 583.Klajdi.Gjata.Prrenjas 584.Klajdi.Isaku.Tiranë 585.Klarisa.Halili.Prrenjas 586.Klaudio.Shkalla.Shkodër 587.Klea.Licolli.Korce 588.Kleand.Qerimi.Burrel 589.Klei.Biçaku.Tiranë 590.Klement.Kurti.Burrel 591.Klendi.Gishto.Korçë 592.Klerian.Vojka.Berat 593.Klevis.Gjergjaj.Shkoder 594.Klindi.Mustafaraj.Tiranë 595.Kristal.Baftijari.Prishtinë 596.Kristian.Gjura.Librazhd 597.Kristiano.Elmazi.Vlore 598.Kristina.Xega.Korce 599.Labeat.Krasniqi.Prishtinë 600.Laert.Dollani.Berat 601.Lazaron.Ruvina.Pogradec 602.Lejton.Gjoka.Burrel 603.Leon.Axhemi.Gjakovë 604.Leon.Belegu.Prishtinë 605.Leonard.Koxha.Korçë 606.Lidio.Sinjari.Berat 607.Lindrit.Hajdari.Mitrovicë 608.Lion.Bunjaku.Gjakovë 609.Lirona.Blenishti.Ferizaj 610.Lis.Dushi.Gjakovë 611.Livia.Rali.Tiranë 612.Livia.Tafilaj.Vlore 613.Liza.Ramadani.Prishtine 614.Lorela.Nika.Shkoder 615.Lorena.Jashari.Fushë Kosovë

616.Lorenc.Gjika.Vlore 617.Lorik.Dylauka.Gjakovë 618.Loris.Gjoni.Lezhe 619.Luejda.Gjata.Lushnje 620.Luis.Balliu.Elbasan 621.Lulo.Lulo.Vlore 622.Luna.Luca.Tiranë 623.Mal.Maxhuni.Vushtri 624.Malt.Shala.Mitrovice 625.Malva.Jusufi.Pejë 626.Marena.Prifti.Lushnje 627.Maria.Poçi.Korce 628.Mariela .Gjeloshaj.Tiranë 629.Mariglen.Xheladini.Berat 630.Marilena.Cota.Korce 631.Marjana.Balili.Fier 632.Marlin.Beleri.Tiranë 633.Marsel.Doçi.Durrës 634.Marta.Tahiraj.Vlore 635.Martina.Shala.Gjakovë 636.Mateo.Simoni.Vlorë 637.Matia.Myrtollari.Korce 638.Matis.Dionizi.Shkodër 639.Megi.Braka.Fier 640.Megi.Salla.Kuçove 641.Melise.Latifi.Vushtri 642.Mensiu.Iliazi.Fier 643.Mihal.Mihallari.Korce 644.Muhamed.Goca.Ferizaj 645.Muhamet.Peci.Mitrovice 646.Narsid.Ahmetaj.Fier 647.Nart.Ajeti.Preshevë 648.Nevruz.Zaimi.Bilisht 649.Nikol.Kuçaj.Vlore 650.Nikola.Brigjaj.Shkoder 651.Nikola.Dora.Tiranë 652.Nikolas.Jaho.Korce 653.Noel.Beja.Durrës

Udha e shkronjave 181

u duhetë njerëzija, zotërija e të tjera, mirësija, trimërija, gjithë vetijat’ e vlera;

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

KLASA 2 - OLIMPIADA XIV KOMBËTARE 654.Noel.Karaj.Tiranë 655.Noel.Radaj.Tiranë 656.Noel.Sulejmani.Tiranë 657.Noel.Sharka.Tiranë 658.Noemi.Beqiri.Vlore 659.Odeta.Qoku.Prishtine 660.Okela.Haka.Elbasan 661.Oksana.Shpuza.Shkoder 662.Olga.Tanushi.Korçë 663.Olsi.Mbrozi.Pukë 664.Orges.Juniku.Gjakovë 665.Orges.Shabi.Peje 666.Orgesa.Vuçaj.Shkoder 667.Orion.Plloçi.Tiranë 668.Orla.Ismailaga.Tiranë 669.Orsa.Naka.Gjakovë 670.Ozea.Gjoni.Shkodër 671.Paola.Fishka.Ura Vajgurore 672.Paolo.Trungu.Korce 673.Petrina.Llazar.Korce 674.Piro.Vesho.Pogradec 675.Piter.Sinjari.Lushnje 676.Poema.Efendia.Gjakovë 677.Polikseni.Çuka.Berat 678.Pranvera.Jajaj.Fier 679.Qemal.Alibehaj.Fier 680.Qemal.Kokla.Lushnje 681.Rafail.Dhima.Fier 682.Raisa.Hafizi.Shkoder 683.Rashela.Kotherja.Elbasan 684.Rea.Brokaj.Vlorë 685.Rea.Prifti.Berat 686.Rei.Çela.Lushnje 687.Rei.Meli.Vlorë 688.Rejan.Toverlani.Podujevë 689.Renar.Murati.Prishtine 690.Renis.Stafasani.Burrel 691.Rexhion.Sakaj.Berat 182

692.Rilind.Ahmeti.Gjakovë 693.Rinesa.Hajdini.Fushë Kosovë 694.Rinesa.Ibishi.Vushtri 695.Rinor.Halili.Prishtinë 696.Rion.Ahmeti.Ferizaj 697.Rivers.Boriçi.Elbasan 698.Ruidon.Lamçe.Vlore 699.Rrona.Mallaki.Peje 700.Sara.Çaushi.Lushnje 701.Sara.Hoxhaj.Tiranë 702.Sara.Qafezezi.Korce 703.Sara.Tahiraj.Vlore 704.Sara.Tefik.Korce 705.Savio.Martini.Shkoder 706.Sead.Rroji.Shkoder 707.Sejvi.Shanaj.Fier 708.Selena.Mile.Tiranë 709.Semiramiz.Zavalina.Elbasan 710.Serxhio.Molla.Shkodër 711.Serxhio.Përkeqi.Rrëshen 712.Serxho.Molla.Shkoder 713.Sibora.Bukaçi.Burrel 714.Sibora.Dragusha.Prishtinë 715.Sibora.Nexha.Prrenjas 716.Sibora.Preçi.Elbasan 717.Sibora.Zaka.Lushnje 718.Silvia.Sina .Tiranë 719.Sindi.Hoti.Shkoder 720.Sirio.Dafa.Tiranë 721.Sofokli.Kaci.Fier 722.Sonja.Alushaj.Tiranë 723.Spiro.Frasheri.Korce 724.Stesi.Veizi.Pogradec 725.Suhejb.Ibrahimi.Fushë Kosovë 726.Shaqire.Baftijari.Prishtine 727.Tanja.Fazlli.Korce 728.Tea.Kamberaj.Vlore 729.Teo.Demiri.Korçë Shkolla shqipe

kombinë shumë ta doni, e si fëmijë ta kini, me të drejtë të gjykoni, e çdo punëzë ta dini;

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

KLASA 2 - OLIMPIADA XIV KOMBËTARE 730.Trumza.Shala.Gjakovë 731.Theodhora.Hali.Korce 732.Uarda.Gjyli.Elbasan 733.Uarda.Mançellari.Pogradec 734.Uendi.Truka.Burrel 735.Urim.Shala.Prishtinë 736.Valerio.Cubi.Shkoder 737.Valëza.Mripa.Prishtinë 738.Valza.Zherka.Gjakovë 739.Vangjel.Kurro.Korçë 740.Vasil.Beçka.Korce 741.Vesa.Basha.Prishtinë 742.Vesa.Blenishti.Ferizaj

743.Vesa.Maloku.Fier 744.Vesa.Nikqi.Peje 745.Viktoria.Kote.Tiranë 746.Vilma.Ahi.Shkodër 747.Viola.Tabaku.Korce 748.Visar.Meçaj.Fier 749.Wendy.Balukja.Elbasan 750.Xhanluka.Gaci.Shkoder 751.Xhesika.Stafasani.Burrel 752.Xhorxho.Koço.Tiranë 753.Ylli.Gërguri.Bardh i madh 754.Zgjim .Sejdiu.Sllatinë e madhe 755.Zhaklin.Kokalari.Tiranë

Udha e shkronjave 183

dhe në brengë të mësohi, dhe shpirtinë ta mundoni, e kurrë të mos rëndohi në doni të mbretëroni;

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

KLASA 3 - OLIMPIADA XIV KOMBËTARE 756.Adela.Rahmanaj.Fier 757.Adi.Haxhijaj.Fushe Kosove 758.Adiol.Kokja.Lushnje 759.Ageta.Gjergji.Shkodër 760.Agma.Shuli.Prrenjas 761.Agnesa.Jetishi.Gjakovë 762.Ahmel.Boshnjaku.Shkodër 763.Ajla.Ligataj.Shkodër 764.Ajla.Taka.Elbasan 765.Ajna.Stafa.Elbasan 766.Akil.Vyshka.Tiranë 767.Alba.Bardhi.Gjakove 768.Alba.Gashi.Fushe Kosove 769.Albi.Gjolla.Pogradec 770.Albi.Idrizi.Elbasan 771.Alend.Krasniqi.Gjakove 772.Alesia.Baushi.Elbasan 773.Alesio.Hoxha.Vlore 774.Alesja.Baushi.Elbasan 775.Alred.Zekja.Shkoder 776.Altea.Kaso.Bilisht 777.Altin.Ibishi.Mitrovice 778.Altina.Krapi.Prishtine 779.Amanda.Mujaj.Shkodër 780.Amarda.Braçe.Tiranë 781.Ambra.Haruni.Vlore 782.Ameljo.Spahiu.Prrenjas 783.Amër.Suma.Ferizaj 784.Amla.Trashani.Shkoder 785.Ana.Bamllari.Tiranë 786.Ana Mari.Sulçaj.Vlore 787.Ana Maria.Nanaj.Durrës 788.Ana Maria.Nikolli.Shkoder 789.Andrea.Gjuraj.Shkodër 790.Anera.Braushi.Kuçovë 791.Anesti.Grabocka.Korce 792.Angela.Argjir.Bilisht 793.Anis.Neziri.Ferizaj 184

794.Anisa.Musaja.Shkoder 795.Anita.Ferraj.Vlore 796.Anxhelo.Balilaj.Vlore 797.Anxhelo.Çekaj.Shkoder 798.Anja.Priftaj.Tiranë 799.Anjeza.Zeqiri.Fushe Kosove 800.Apolon.Zajaku.Prrenjas 801.Aqif.Lohja.Shkodër 802.Arber.Aliu.Mitrovice 803.Arber.Jonuzi.Mitrovice 804.Arber.Korreshi.Lushnje 805.Arber.Meta.Fier 806.Arbër.Korreshi.Lushnje 807.Arbër.Mezuraj.Vlorë 808.Arbër.Nelaj.Vlore 809.Arbi.Zenelaj.Vlore 810.Arbijosa.Hasani.Fushe Kosove 811.Ardenis.Hajdari.Gjakove 812.Ardi.Qose.Lushnje 813.Ardi.Saraçi.Lushnje 814.Ardit.Berisha.Fushe Kosove 815.Arel.Mlloja.Shkoder 816.Aria.Kola.Shkoder 817.Ariona.Braha.Ferizaj 818.Arla.Kodra.Durrës 819.Arlind.Hasimja.Tiranë 820.Arlind.Pashaj.Ballsh 821.Arlinda.Statovci.Fushe Kosove 822.Armando.Mëhilli.Shkodër 823.Armelind.Kalemaj.Fier 824.Art.Haxhiu.Mitrovice 825.Art.Kerraxhiu.Gjakove 826.Artin.Kameri.Gjakove 827.Artiol.Zaimi.Bilisht 828.Asllan.Toska.Kuçovë 829.Atika.Karaj.Elbasan 830.Aurel.Gjopalaj.Lezhë 831.Aurel.Ndosha.Shkodër Shkolla shqipe

kini njohë të qëruar, dhe ndjenja të larta shumë, zëmër edhe shpirt të çquar, mëndje pa lodhj’e e pa gjumë.

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

KLASA 3 - OLIMPIADA XIV KOMBËTARE 832.Aurela.Dulla.Fier 833.Aurela.Malaj.Mamurras 834.Aurelio.Kodra.Shkodër 835.Azbi.Islamaj.Vlore 836.Begatim.Berisha.Gjilan 837.Behxhet.Ujkani.Vushtri 838.Besara.Dardhanjori.Shkodër 839.Besart.Harapi.Shkoder 840.Bjorn.Çekiçi.Pogradec 841.Blend.Rexha.Ferizaj 842.Blendi.Berisha.Fushe Kosove 843.Blendi.Vranovci.Gjilan 844.Bleron.Baftiu.Ferizaj 845.Blerta.Saraçi.Lushnje 846.Blerton.Shaqiri.Vushtri 847.Bora.Alija.Prishtinë 848.Bora.Ferati.Fier 849.Boriana.Haka.Elbasan 850.Briana.Vathi.Tiranë 851.Brikel.Kolldani.Berat 852.Butrint.Konjusha.Fushe Kosove 853.Dalina.Canhasi.Gjakovë 854.Daniel.Cekodhima.Vlore 855.Daniel.Zeneli.Fier 856.Danja.Nanaj.Tiranë 857.Dardan.Gjonbalaj.Elbasan 858.Dardan.Selivrada.Bajram Curri 859.Darjon.Bari.Tiranë 860.Darla.Belba.Prrenjas 861.Darla.Shahu.Fier 862.David.Sharkaj.Durrës 863.Dea.Broka.Vlore 864.Dea.Çaushi.Prrenjas 865.Dea.Kanto.Tiranë 866.Dea.Karoshi.Tiranë 867.Dean.Muça.Tiranë 868.Dean.Muçaj.Tiranë 869.Dei.Kapri.Pogradec

870.Dejnira.Koza.Elbasan 871.Dejvi.Selmanaj.Vlore 872.Dejvit.Vishkulli.Elbasan 873.Deni.Bejo.Vlorë 874.Denian.Karasaliu.Pogradec 875.Denisa.Leshi.Kuçovë 876.Desara.Guri.Shkodër 877.Desara.Topi.Lushnje 878.Diar.Canhasi.Gjakovë 879.Diar.Dinarica.Ferizaj 880.Diell.Fazlliu.Prishtinë 881.Diella.Cingu.Gjakove 882.Diella.Doli.Gjakovë 883.Diola.Selami. 884.Dionisis.Koçi.Berat 885.Dior.Ivanja.Fushe Kosove 886.Donald.Islami.Tiranë 887.Dorian.Reçica.Ferizaj 888.Drini.Lloshi.Fier 889.Egli.Xhemollari.Pogradec 890.Eldi.Sela.Shkoder 891.Eleonora.Poro.Fier 892.Elio.Braho.Berat 893.Elios.Kamenica.Tiranë 894.Elis.Verbaj.Ballsh 895.Elisa.Vyshka.Tiranë 896.Eljesa.Xheladini.Ferizaj 897.Elma.Lika.Shkodër 898.Elona.Beqiri.Ferizaj 899.Elona.Lyta.Gjakovë 900.Elsa.Baftiu.Ferizaj 901.Eltion.Skënderaj.Tiranë 902.Eltion.Tmava.Fushe Kosove 903.Elvisa.Bozhani.Vlore 904.Ema.Çaushaj.Vlore 905.Emanuel.Çela.Berat 906.Emanuel.Kori.Vlorë 907.Emi.Balaj.Vlore

Udha e shkronjave 185

Perëndija njerin’ e parë e mori pej dore vetë, E zbriti mbi faqet të dheut, q’ish me lulez’e me fletë,

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

KLASA 3 - OLIMPIADA XIV KOMBËTARE 908.Emi.Maksuti.Elbasan 909.Emi.Reçi.Tiranë 910.Emili.Osmani.Fier 911.Emiliano.Ago.Korce 912.Emilio.Curraj.Shkodër 913.Emine.Handraj.Shkoder 914.Endi.Baroti.Durrës 915.Endi.Ipeku.Elbasan 916.Endi.Zotaj.Tiranë 917.Endri.Pasha.Burrel 918.Endrit.Mehani.Vushtri 919.Endrit.Plakolli.Vushtri 920.Enea.Toska.Fier 921.Eneid.Meta.Tiranë 922.Eni.Palushi.Tiranë 923.Eni.Sojeva.Ferizaj 924.Enid.Brija.Shkodër 925.Enis.Demolli.Fushe Kosove 926.Enis.Tanushi.Gjakove 927.Enkel.Ahmeti.Prishtine 928.Ensara.Sejko.Tiranë 929.Ensarah.Zoga.Shkoder 930.Enxhi.Lamçe.Tiranë 931.Era .Bello.Vlore 932.Eraldo.Qazollari.Pogradec 933.Erand.Bedriu.Ferizaj 934.Erblina.Jahiu.Fushe Kosove 935.Erdi.Kurti.Burrel 936.Erdona.Sokoli.Shkoder 937.Erges.Filopati.Rrëshen 938.Ergi.Durro.Shkoder 939.Ergyn.Biba.Shkoder 940.Ergys.Behluli.Ferizaj 941.Ergys.Sulejmani.Shkoder 942.Ergys .Feta.Peshkopi 943.Ergys .Sulejmani.Shkodër 944.Eri.Xhaferraj.Fier 945.Erida.Fetihu.Prishtine 186

946.Erion.Shala.Fushe Kosove 947.Erisa.Poliku.Shkoder 948.Eriseld.Dervishaj.Fier 949.Erla.Bishyti.Fier 950.Erla.Lushi.Tiranë 951.Erlind.Mustafaj.Fier 952.Erlinda.Dema.Fushe Kosove 953.Ermal.Ahmetaj.Tiranë 954.Ermal.Neziri.Shkoder 955.Ermal .Ahmetaj.Tiranë 956.Ermal .Avdiu.Tiranë 957.Ermir.Bali.Lushnje 958.Ernest.Proko.Korce 959.Erona.Berisha.Grabovc i ulet 960.Eros.Bano.Vlore 961.Ersa .Çapja.Elbasan 962.Ersi.Aliaj.Ballsh 963.Ersi.Gjyli.Shkoder 964.Ersi.Majko.Fier 965.Ersi.Zaganjori.Shkoder 966.Ersi.Zyka.Fier 967.Erzen.Beqiri.Mitrovice 968.Esi.Dikellari.Pogradec 969.Espira.Meçi.Vlorë 970.Esra.Ratkoceri.Prishtine 971.Ester.Muja.Shkoder 972.Ester.Tollozhina.Tiranë 973.Fabjon.Daja.Berat 974.Fatjon.Gega.Fier 975.Fatjon.Gjiza.Vlore 976.Felis.Zinxhiria.Vlorë 977.Fiolla.Rexhepi.Ferizaj 978.Fiona.Hoxhallari.Pogradec 979.Fiorela.Cekaj.Fier 980.Fjolla.Goqi.Pejë 981.Fjona.Yzeiraj.Fier 982.Fjori.Sejdo.Bilisht 983.Flavia.Azizaj.Durrës 984.Flavio.Gjyla.Elbasan

Shkolla shqipe

Më të drejtënë të themi, mbi faqet të dheut e ngriti, E bëri të zotthin’e dheut edhe kështu e porositi:

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

KLASA 3 - OLIMPIADA XIV KOMBËTARE 985.Flavio.Hasa.Tiranë 986.Flavio.Shytaj.Mamurras 987.Flavio.Toto.Pogradec 988.Flavio .Hasa.Tiranë 989.Florela.Surja.Peshkopi 990.Florian.Bardhi.Tiranë 991.Florian .Mbrakulli.Berat 992.Françeska.Gjishti.Vlorë 993.Frenk.Hidri.Elbasan 994.Frenkli.Skëndaj.Vlore 995.Gabriela.Balilaj.Vlore 996.Gerald.Pirko.Kucove 997.Gersi.Greca.Lushnje 998.Glendi.Mëhillaj.Fier 999.Greg.Dilo.Tiranë 1000.Greis.Xhemalaj.Fier 1001.Gresa.Bushati.Shkodër 1002.Gresa.Dema.Gjakove 1003.Greta.Gojnovci.Fushe Kosove 1004.Gjuliano.Turkaj.Shkoder 1005.Henri.Cungu.Elbasan 1006.Herbi.Nazeraj.Fier 1007.Horgito.Brahimaj.Ballsh 1008.Idlir.Bregu.Tiranë 1009.Idlir.Bregu.Tiranë 1010.Igan.Lleshi.Gjakove 1011.Ilda.Gjonaj.Shkoder 1012.Ilion.Elezi.Lushnje 1013.Iljada.Iljazi.Tiranë 1014.Imam.Lepuri.Lushnje 1015.Inva.Furriku.Pukë 1016.Ioanna.Koça.Korce 1017.Iris.Çaku.Shkoder 1018.Iris.Gurakuqi.Elbasan 1019.Iris.Malja.Vlore 1020.Isela.Sakej.Shkoder 1021.Jera.Kreka.Elbasan 1022.Jeton.Hoti.Tiranë

1023.Joana.Goga.Fier 1024.Joel.Lleshi.Tiranë 1025.Johan.Pasho.Korce 1026.Jola.Merkaj.Ballsh 1027.Jon.Goga.Ferizaj 1028.Jon.Haxhikadriaj.Prishtine 1029.Jon.Jashari.Prishtinë 1030.Jon.Kryeziu.Gjilan 1031.Jon.Tare.Sarandë 1032.Jonart .Meçe.Fier 1033.Jonila.Bala.Gjakovë 1034.Jorgo.Llaguri.Vlore 1035.Jorgjia.Andoni.Bilisht 1036.Jorkida.Merkaj.Berat 1037.Jozef.Shqau.Shkodër 1038.Juel.Deva.Tiranë 1039.Julia.Tafa.Berat 1040.Juna.Mënalla.Elbasan 1041.Jurgen.Pelanaj.Fier 1042.Juxhin.Idrizi.Fier 1043.Kamber.Meço.Korce 1044.Keida.Muriqi.Shkodër 1045.Keida.Murriqi.Shkoder 1046.Kejdi.Leka.Korce 1047.Kejsi.Lohja.Shkoder 1048.Kejsi.Merkaj.Fier 1049.Kejvi.Doko.Fier 1050.Kiara.Bucaj.Vlore 1051.Klarisa.Dajani.Shkoder 1052.Klea.Seiti.Korce 1053.Kleidi.Lajthia.Tiranë 1054.Klejdi.Beqiri.Durrës 1055.Klejsantea.Selami.Berat 1056.Klejton.Krakulli.Lushnje 1057.Klevi.Beqiraj.Fier 1058.Klevi.Hyka.Elbasan 1059.Klinsi.Zema.Berat 1060.Kliti.Muhametanji.Berat

Udha e shkronjave 187

Nga kjo baltë të kam bërë, rri këtu, në paç uratë, Mos u lodh e mos psho kurrë, po përpiqu dit’ e natë,

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

KLASA 3 - OLIMPIADA XIV KOMBËTARE 1061.Klodian.Geci.Mitrovicë 1062.Kristi.Kashari.Vlorë 1063.Kristi.Xhambazi.Pogradec 1064.Kristiana.Sako.Fier 1065.Kristina.Kokuri.Vlore 1066.Kurbin.Pruthi.Gjakovë 1067.Laert.Qeska.Tiranë 1068.Lea.Brovina.Gjakovë 1069.Leandra.Kraja.Shkoder 1070.Leart.Kraja.Shkoder 1071.Ledio.Dosti.Berat 1072.Ledjona.Karçanaj.Vlore 1073.Leonidha.Poçi.Tiranë 1074.Liburn.Dervishi.Elbasan 1075.Lidia.Cane.Fier 1076.Liza.Kusari.Gjakove 1077.Lorenc.Nazeraj.Vlore 1078.Lorik.Avdiaj.Fier 1079.Luis.Buçpapaj.Bajram Curri 1080.Lysien.Picari.Tiranë 1081.Manuel.Bënja.Kuçovë 1082.Marena.Mangeri.Pogradec 1083.Maria Anxhela .Bardhi.Tiranë 1084.Mariglena.Shametaj.Kuçovë 1085.Marina.Divjaka.Pogradec 1086.Marinela.Cepa.Korce 1087.Mariza.Anastasi.Tiranë 1088.Mariza.Ranxha.Elbasan 1089.Marjan.Pashaj.Tiranë 1090.Marli.Olldashi.Elbasan 1091.Marsela.Tahiraj.Fier 1092.Martin.Memo.Fier 1093.Martin.Mërtiri.Tiranë 1094.Marvina.Mansaku.Durrës 1095.Matea.Cepi.Shkodër 1096.Mateo.Isufi.Tiranë 1097.Mateo.Kasa.Elbasan 1098.Melina.Zanis.Vlore 188

1099.Melinda.Hajdinaj.Fier 1100.Melisa.Curraj.Shkodër 1101.Melisa.Doda.Elbasan 1102.Melisa.Hasani.Shkodër 1103.Melisa.Saliaj.Fier 1104.Mensur.Vokopola.Berat 1105.Metin.Hasanaj.Mitrovice 1106.Mihel.Angjeli.Pogradec 1107.Mischelle.Dani.Lushnje 1108.Nandito.Belba.Prrenjas 1109.Nei.Topulli.Korce 1110.Neidis.Haruni.Vlorë 1111.Nikol.Llakmani.Pogradec 1112.Nikola.Gegprifti.Pogradec 1113.Nil.Zeka.Gjakove 1114.Noel.Zani.Berat 1115.Noela.Bardhi.Korce 1116.Olsi.Selimi.Shkoder 1117.Olti.Krasniqi.Lipjan 1118.Orges.Boja.Mitrovice 1119.Orgesa.Duraku.Fushe Kosove 1120.Orgest.Lleshi.Gjakove 1121.Orgito.Shehu.Elbasan 1122.Orkido.Sopiku.Berat 1123.Raina.Stërmasi.Tiranë 1124.Rea.Bogdani.Prrenjas 1125.Redi.Halidini.Tiranë 1126.Redion.Sulaj.Fier 1127.Redon.Qorri.Kucove 1128.Regis.Lushi.Tiranë 1129.Regli.Kimça.Shkoder 1130.Reisa.Dani.Lushnje 1131.Renisa.Gjolla.Pogradec 1132.Ridlei.Lici.Tepelenë 1133.Rigers.Vatoci.Tiranë 1134.Rigon.Luzha.Gjakovë 1135.Rinor.Musa.Mitrovice 1136.Riona.Gashi.Prishtine Shkolla shqipe

Sheh si punon gjithësija, ashtu të punosh edhe ti, Të mos rrish kurrë pa punë, e të vësh duartë në gji.

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

KLASA 3 - OLIMPIADA XIV KOMBËTARE 1137.Roberto.Lisi.Shkodër 1138.Rona.Morina.Gjakove 1139.Rubens.Qosja.Berat 1140.Rustem.Brahimaj.Tiranë 1141.Ruzhdie.Delibashi.Fier 1142.Rrezart.Aliu.Pantine 1143.Sabian.Dulla.Fier 1144.Sabrina.Sinanaj.Vlore 1145.Saimir.Gurishta.Shkoder 1146.Samet.Mernica.Fier 1147.Samuel.Koçi.Elbasan 1148.Sara.Veliu.Vlore 1149.Sebastian.Dionizi.Shkodër 1150.Sejvi.Balla.Elbasan 1151.Selma.Lilaj.Fier 1152.Selma.Rustemi.Fier 1153.Serafina.Selmani.Vlore 1154.Sibora.Cenolli.Bilisht 1155.Sibora.Pllumbaj.Shkoder 1156.Sidrit.Duli.Shkoder 1157.Silvia.Koliçi.Fier 1158.Smail.Toto.Pogradec 1159.Sofia.Naumi.Korce 1160.Sofia.Tomori.Durrës 1161.Sonja.Petro.Tiranë 1162.Sotiraq.Llakmani.Pogradec 1163.Sovran.Danaj.Vlore 1164.Suad.Sela.Shkoder 1165.Suada.Ismaili.Shkodër 1166.Tea.Pushi.Elbasan 1167.Tedi.Bala.Shkodër

1168.Telma.Vela.Tepelenë 1169.Tiber.Bejkova.Elbasan 1170.Tomas.Mici.Korce 1171.Themistokli.Koliçi.Fier 1172.Thomas.Dhima.Fier 1173.Thomas.Stratobërdha.Korçë 1174.Ueis.Rama.Berat 1175.Uendi.Zylaj.Shkoder 1176.Uranilsa.Zaka.Fier 1177.Valëza.Mehmeti.Vushtri 1178.Vanesa.Prifti.Tiranë 1179.Vanesa.Saliaj.Ballsh 1180.Vasjan.Pojani.Korce 1181.Vikensa.Grabocka.Korce 1182.Viola.Zeneli.Lushnje 1183.Vlera.Begolli.Prishtine 1184.Vlera.Deva.Gjakove 1185.Vlera.Gjinovci.Prishtine 1186.Vlera.Hyla.Gjakove 1187.Vlera.Kastrati.Fushë Kosovë 1188.Xhejni.Mirtaj.Fier 1189.Xhesika.Azizaj.Berat 1190.Xhoi.Spaho.Pogradec 1191.Xhulia.Çobaj.Fier 1192.Ylliona.Ismaili.Vushtri 1193.Yllka .Sadiku.Ferizaj 1194.Yllson.Dervishi.Shkodër 1195.Zani.Thaqi.Gjakovë 1196.Zejdi.Bushati.Shkoder 1197.Zoi.Zhidro.Korçë

Udha e shkronjave 189

Mos u bëj i lik e i keq, i paudh’ e i pabesë, I rrem, i ndyrë, i dëmshim, i rënduar e pa shpresë,

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

KLASA 4 - OLIMPIADA XIV KOMBËTARE 1198.Abdulhakim.Nela.Tiranë 1199.Abdulla.Bregu.Fier 1200.Abedin.Aliu.Vushtri 1201.Adea.Goqi.Pejë 1202.Adela.Gjiriti.Bilisht 1203.Adrian.Gashi.Prishtinë 1204.Adriana.Vani.Peshkopi 1205.Agnesa.Maxhuni.Mitrovicë 1206.Albiona.Malushaga.Pejë 1207.Alda.Muhaxhiri.Gjakove 1208.Aldi.Begaj.Fier 1209.Aldo.Tase.Tiranë 1210.Alesia.Elezi.Elbasan 1211.Alesja.Lelaj.Vlore 1212.Algert.Kashari.Elbasan 1213.Alisa.Hasa.Tiranë 1214.Alvisa.Krasniqi.Prishtinë 1215.Amadeo.Hoxha.Tiranë 1216.Amena.Vyshka.Tiranë 1217.Ana.Hasa.Durrës 1218.Ana.Kanaçi.Tiranë 1219.Anastasia.Ajkoviq.Shkodër 1220.Anda.Dujaka.Gjakove 1221.Andi.Berisha.Gjakove 1222.Andi.Halilaj.Fushë Kosovë 1223.Andi.Sylyku.Berat 1224.Andi .Idrizi.Shkoder 1225.Anduena.Zeqiri.Fushë Kosovë 1226.Ani .Malaj.Vlorë 1227.Antonio.Ndoci.Shkodër 1228.Anjeza.Çuli.Elbasan 1229.Arba.Golemi.Shkodër 1230.Arbër.Xheka.Lushnje 1231.Arbi.Allushi.Elbasan 1232.Ardit.Syla.Fushë Kosovë 1233.Ardona.Gjyrevci.Fushë Kosovë 1234.Argent.Bullatovci.Fushë Kosovë 1235.Argjend.Ahmeti.Mitrovice 190

1236.Argjend.Llapashtica.Mitrovice 1237.Arianit.Beqiri.Prishtine 1238.Arilda.Zhejani.Shkoder 1239.Arlina.Hysi.Berat 1240.Arlind.Berisha.Bardh i madh 1241.Arlind.Jakupllari.Pogradec 1242.Arlind.Kurti.Mitrovice 1243.Arlind.Llapashtica.Mitrovice 1244.Armand.Hysa.Elbasan 1245.Armand.Zogejani.Sllatine e Madhe 1246.Armela.Braka.Fier 1247.Arsa.Dudushi.Tiranë 1248.Arti.Mataj.Deçan 1249.Aulona.Morina.Mitrovice 1250.Axel.Hoxhaj.Tiranë 1251.Benet.Shuki.Ferizaj 1252.Benilda.Puçaj.Shkoder 1253.Besim.Pashaj.Elbasan 1254.Besnik.Dume.Poliçan 1255.Besnik.Hajdini.Vlorë 1256.Besnik.Murseli.Ferizaj 1257.Bjori.Merko.Elbasan 1258.Bjorn.Çaushaj.Tiranë 1259.Bledar.Xhafaj.Ballsh 1260.Bledi.Peci.Mitrovice 1261.Blendi.Gjoni.Prishtinë 1262.Blendi .Abiti.Mitrovice 1263.Bleona.Hasani.Mitrovicë 1264.Blerta.Budeci.Fushë Kosovë 1265.Blin.Ismajli.Ferizaj 1266.Brian.Nurja.Shkodër 1267.Briana.Musollari.Pogradec 1268.Bruklin.Doga.Lushnje 1269.Bruklin.Gugu.Elbasan 1270.Buna.Haraqija.Gjakove 1271.Daniel.Voko.Tiranë 1272.Daren.Minarolli.Tiranë 1273.Darlind.Prifti.Lushnje Shkolla shqipe

Mërgohu nga të këqijat, pej çdo fare ligësije, Pej nakari, pej lakmimi, pej vjedhje, pej marrëzije,

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

KLASA 4 - OLIMPIADA XIV KOMBËTARE 1274.David.Hoxholli.Tiranë 1275.Dea.Bejko.Tiranë 1276.Dea.Brahimaj.Vlore 1277.Dea.Kamolli.Pogradec 1278.Dea.Musa.Mitrovicë 1279.Dea.Pllana.Bardh i madh 1280.Dea.Puca.Tiranë 1281.Dea.Xhemollari.Pogradec 1282.Deiv.Drenova.Tiranë 1283.Dejna.Xhaferri.Shkoder 1284.Denis.Koxhadish.Mitrovice 1285.Desara.Bregasi.Korce 1286.Desara.Shkembi.Korce 1287.Dimeljo.Avdylaj.Tiranë 1288.Diola.Fejzaj.Gjakove 1289.Dion.Ahmeti.Mitrovice 1290.Dion.Dula.Gjakove 1291.Dion.Radoniqi.Gjakove 1292.Ditmar.Bushati.Shkoder 1293.Dorela.Mana.Elbasan 1294.Drin.Sejdiu.Prishtinë 1295.Dritan.Xhelilaj.Fier 1296.Dua.Abdullahu.Prishtinë 1297.Dhorothea.Alibehaj.Ura vajgurore 1298.Edison.Terziu.Ferizaj 1299.Edon.Mripa.Prishtinë 1300.Edri.Kopliku.Shkodër 1301.Egli.Biba.Pogradec 1302.Eglis.Mamica.Burrel 1303.Eklando.Barjami.Vlore 1304.Elberta.Maliqi.Lapardha (Berat) 1305.Elena.Gashi.Prishtine 1306.Elia.Xexo.Korce 1307.Elio.Bardho.Lushnje 1308.Elio.Nako.Korce 1309.Elisai.Muraçi.Librazhd 1310.Elma.Gerguri.Bardh i madh 1311.Elma.Kerraxhia.Gjakovë

1312.Elsa.Izeti.Ferizaj 1313.Elton.Hyseni.Mitrovice 1314.Elvi.Zekaj.Tiranë 1315.Elvin.Berisha.Sllatine e Madhe 1316.Elza.Sadiku.Mitrovice 1317.Emanuela.Revani.Bilisht 1318.Emiliano.Brahimaj.Tiranë 1319.Emir.Leçini.Tiranë 1320.Endi.Gjika.Fier 1321.Endi.Meçorapaj.Vlorë 1322.Endi.Spahiu.Elbasan 1323.Endri.Fazlliu.Mitrovice 1324.Endrit.Emini.Mitrovicë 1325.Enea.Naço.Fier 1326.Enerida.Topçiu.Pogradec 1327.Enes.Gapa.Tiranë 1328.Enes.Shehu.Elbasan 1329.Engin.Hafisllari.Pogradec 1330.Enisa.Beti.Elbasan 1331.Enri.Selamaj.Fier 1332.Ensar.Lajqi.Gjakove 1333.Epik.Xhepa.Gjakovë 1334.Era.Kastrati.Tiranë 1335.Erblin.Hetemi.Prishtine 1336.Erda.Akshia.Shkodër 1337.Erda.Akshija.Shkoder 1338.Erdis.Brahimi.Shkoder 1339.Ergi.Mira.Bilisht 1340.Erin.Myftiu.Tiranë 1341.Erina.Mulla.Pejë 1342.Erion.Jashanica.Fushë Kosovë 1343.Eris.Kerqeli.Prishtine 1344.Erisad.Gjekaj.Shkoder 1345.Eriseldo.Sejdiraj.Vlorë 1346.Erkida.Xhemaj.Fier 1347.Erlet.Mehaj.Pukë 1348.Erlind.Bali.Lushnje 1349.Ermal.Sadiku.Mitrovice

Udha e shkronjave 191

Mos vra, mos merr tek s’ke vënë, edhe ki nom dashurinë Bes’ e fe ki urtësinë, të drejtënë, mirësinë.

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

KLASA 4 - OLIMPIADA XIV KOMBËTARE 1350.Ermin.Lilaj.Fier 1351.Ermis.Mema.Berat 1352.Ernest.Pendavinji.Korce 1353.Erolina.Koci.Gjakove 1354.Eron.Potera.Prishtinë 1355.Erona.Feka.Mitrovice 1356.Erza.Begu.Fushë Kosovë 1357.Erzen.Çitaku.Mitrovice 1358.Espira.Meçi.Vo 1359.Ester .Caushi.Fier 1360.Etnik.Doda.Deçan 1361.Etrit.Hasolli.Bardh i madh 1362.Evis.Bakiu.Korce 1363.Evjol.Goga.Tiranë 1364.Fabian.Kala.Elbasan 1365.Fabio.Hykellari.Pogradec 1366.Fabiola.Agolli.Korçë 1367.Fatime.Kokla.Lushnje 1368.Feredun.Xhaferraj.Vlore 1369.Fiona.Binaku.Vushtri 1370.Fiona.Çela.Tiranë 1371.Fiona.Deneko.Vlore 1372.Fiona.Dragoti.Elbasan 1373.Fiona.Merko.Berat 1374.Fiorin.Malaj.Ballsh 1375.Fjolla.Dobruna.Gjakovë 1376.Fjorela.Avdiu.Fier 1377.Fjorela.Kola.Fier 1378.Flavia.Laze.Berat 1379.Flavio.Pashollari.Fier 1380.Florido.Keco.Bilisht 1381.Frenki.Dervishaj.Vlorë 1382.Frensi.Nezha.Prrenjas 1383.Gencird.Prifti.Lushnje 1384.Geraldina.Feçi.Elbasan 1385.Gerart.Lilo.Fier 1386.Gersi.Xhafa.Tiranë 1387.Greta.Gashi.Bardh i madh 192

1388.Grigor.Gjylameti.Korçë 1389.Hans.Behaj.Fier 1390.Harith.Gjikolli.Prishtine 1391.Hationa.Cenaj.Berat 1392.Haxhi.Aliqkaj.Deçan 1393.Hedije.Jazaj.Ballsh 1394.Helios.Liçi.Elbasan 1395.Henri.Feto.Tiranë 1396.Henri.Isai.Elbasan 1397.Holta.Ozuni.Librazhd 1398.Igli.Dino.Fier 1399.Ilia.Kumaraku.Lushnje 1400.Imam.Lepuri.Lushnje 1401.Ines.Salla.Fushë Kosovë 1402.Irdi.Zeneli.Tiranë 1403.Irisa.Çela.Tiranë 1404.Irsa.Hajro.Tiranë 1405.Irvi.Rrika.Krujë 1406.Isla.Zoga.Fier 1407.Isra.Demi.Shkoder 1408.Izmir.Ahmetaj.Pukë 1409.Jehona.Rexhepi.Mitrovice 1410.Joanis.Peqini.Lushnje 1411.Jola.Neço.Fier 1412.Jon.Matoshi.Gjakove 1413.Jon.Methoxha.Durrës 1414.Jona.Pano.Pogradec 1415.Jona.Tatzati.Elbasan 1416.Jona.Tatzati.Elbasan 1417.Joni.Kuçi.Elbasan 1418.Joni.Kuçi.Elbasan 1419.Jonila.Murtezi.Fushë Kosovë 1420.Jora .Demaj.Tiranë 1421.Jozef.Firza.Shkodër 1422.Judit.Leka.Fier 1423.Juerta.Pirraci.Tiranë 1424.Julian.Jaku.Shkodër 1425.Julio.Zenelaj.Ballsh Shkolla shqipe

Në bëfsh mirë, liksht s’gjen kurrë, po në bëfsh liksht, mos prit mirë, Ki dëshirë për të mirë, dhe në zëmërë mëshirë,

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

KLASA 4 - OLIMPIADA XIV KOMBËTARE 1426.Kadri.Hysa.Elbasan 1427.Kalo.Plaka.Fier 1428.Kaman.Sakollari.Poliçan 1429.Keisi .Doçi.Elbasan 1430.Kejsi.Llupi.Fier 1431.Kevi.Koro.Prrenjas 1432.Kevin.Cerova.Vlore 1433.Kevin.Himçi.Elbasan 1434.Kevin.Troka.Fier 1435.Klaos.Yzellari.Pogradec 1436.Klarisa.Velo.Vlore 1437.Klark.Kalus.Vlore 1438.Klea.Demaj.Fier 1439.Klea.Faqolli.Librazhd 1440.Klea.Zhuka.Divjakë 1441.Klejd.Zeqiri.Tiranë 1442.Klovis.Karoshi.Tiranë 1443.Kolos.Juniku.Gjakovë 1444.Krist.Meminaj.Vlorë 1445.Kristi.Abdiaj.Fier 1446.Kristi.Vata.Tiranë 1447.Kristina.Isallari.Korçë 1448.Kristina.Teta.Elbasan 1449.Latif.Tafçiu.Peshkopi 1450.Laura.Beqiri.Vlore 1451.Leart.Xhabija.Tiranë 1452.Ledia.Tusha.Shkoder 1453.Leona.Gjyrevci.Fushë Kosovë 1454.Leonard.Bimbashi.Mitrovicë 1455.Leonard.Dhami.Lushnje 1456.Leonard.Jahaj.Ballsh 1457.Leotrim.Morina.Gjakove 1458.Lind.Rexha.Gjakove 1459.Lindrit.Hajdari.Mitrovicë 1460.Lis.Tabaku.Gjakove 1461.Lum.Zherka.Gjakove 1462.Lyra.Purrini.Gjakove 1463.Lyra.Salihu.Prishtine

1464.Lysania.Qelemeni.Elbasan 1465.Manuela.Meminaj.Tiranë 1466.Maria.Qirjas.Korçë 1467.Mariano.Shabani.Tiranë 1468.Mariza.Halili.Elbasan 1469.Markelino.Çoba.Durrës 1470.Marlin.Nano.Tiranë 1471.Martina .Karalliu.Tiranë 1472.Massimo.Hamzaj.Vlore 1473.Mateo.Hoxha.Berat 1474.Mateo.Hoxhaj.Fier 1475.Mateo.Lamthi.Shkoder 1476.Matia.Çuçllari.Korce 1477.Medina.Smajli.Mitrovice 1478.Megan.Doku.Tiranë 1479.Megi.Bida.Fier 1480.Megi.Qalliu.Poliçan 1481.Megi.Sulstarova.Pogradec 1482.Melisa.Kllomollari.Pogradec 1483.Melvina.Baci.Tiranë 1484.Meri.Baholli.Tiranë 1485.Meri.Deci.Fier 1486.Mersin.Kasemi.Tiranë 1487.Michelle.Kopani.Tiranë 1488.Mikea.Ranxha.Elbasan 1489.Mimoza.Azemi.Mitrovicë 1490.Mirko.Dibra.Shkodër 1491.Nadja.Stojani.Librazhd 1492.Naxhion.Azizi.Fier 1493.Nderim.Bajraktari.Vushtri 1494.Negil.Fregjaj.Tiranë 1495.Niki.Gjata.Bilisht 1496.Nisa.Çavdarbasha.Prishtinë 1497.Olsa.Gojnovci.Fushë Kosovë 1498.Olta.Efendija.Prishtine 1499.Olta.Olloni.Gjakovë 1500.Olti.Kepuska.Gjakove 1501.Oltian.Milla.Gjakove

Udha e shkronjave 193

Ji i but’, i urt’, i vjyer, e mos u bëj kurrë makut, I egër’ e i mërzitur dh’i mahnitur e ladut,

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

KLASA 4 - OLIMPIADA XIV KOMBËTARE 1502.Oltion.Berisha.Prishtinë 1503.Onejda.Kanina.Bilisht 1504.Orelg.Gjoni.Ersekë 1505.Orges.Bahtiri.Prishtinë 1506.Orges.Sermaxhaj.Prishtinë 1507.Orges.Shpatina.Shkodër 1508.Orgesa.Nona.Lapardha 1509.Orgesta.Musaraj.Vlore 1510.Orgito.Mesiti.Ura Vajgurore 1511.Orgito.Seta.Tiranë 1512.Orgito .Mesiti.Ura Vajgurore 1513.Orion.Llukaj.Shkodër 1514.Orkida.Xhelaj.Fier 1515.Pashtrik.Ibra.Vushtri 1516.Patrik.Hitaj.Vlore 1517.Paula.Deromemaj.Vlore 1518.Pavllo.Lilo.Ersekë 1519.Petrit.Dragusha.Sllatine e Madhe 1520.Pranvera.Xhelilaj.Fier 1521.Rea.Levendi.Tiranë 1522.Rei.Bacaj.Vlorë 1523.Rei.Ikonomi.Fier 1524.Rei.Robja.Elbasan 1525.Rei.Seferaj.Fier 1526.Reimond.Kola.Shkoder 1527.Reina.Shella.Tiranë 1528.Rejan.Bardhi.Elbasan 1529.Resli.Zaganjori.Shkodër 1530.Rexhina.Kapllani.Vlore 1531.Rilind.Simnica.Bardh i madh 1532.Rineta.Bajrami.Ferizaj 1533.Rion.Tërnava.Fushë Kosovë 1534.Roi.Balliu.Elbasan 1535.Romina.Balashi.Tiranë 1536.Romina.Cura.Librazhd 1537.Rona.Qorri.Drenas 1538.Rosela.Osmani.Korçë 1539.Roxhi.Selaj.Mamurras 194

1540.Rumejsa.Hamza.Mitrovicë 1541.Rron.Halimi.Prishtinë 1542.Rron.Xharra.Prishtinë 1543.Rrona.Pajaziti.Ferizaj 1544.Sabedin.Prekazi.Mitrovicë 1545.Sahide.Mehmeti.Ferizaj 1546.Saimir.Kuqo.Pogradec 1547.Samanta.Garupi.Shkoder 1548.Samuel.Rrahishta.Shkoder 1549.Sara.Hidri.Tiranë 1550.Segina.Begolli.Bilisht 1551.Selma.Elmazi.Vlore 1552.Skerdi.Çoçka.Tepelenë 1553.Stefani.Kaci.Fier 1554.Stela.Muja.Shkodër 1555.Steven.Topi.Elbasan 1556.Stiven.Dibra.Shkodër 1557.Suhejl.Rreshka.Elbasan 1558.Suhejla.Peci.Mitrovice 1559.Sulo.Meçaj.Fier 1560.Shahe.Xhebexhiu.Lushnje 1561.Shend.Rudari.Prishtine 1562.Shkëmb.Haziri.Prishtinë 1563.Shon.Hida.Elbasan 1564.Shpresa.Ahmeti.Mitrovice 1565.Tatjana.Behari.Fier 1566.Tea.Bicja.Korce 1567.Toni.Guli.Shkoder 1568.Toska.Buqani.Prishtinë 1569.Tringa.Pasoma.Prishtine 1570.Uendi.Hoti.Shkodër 1571.Uesli.Shkurti.Tiranë 1572.Valdete.Ahmeti.Mitrovicë 1573.Valdi.Zherka.Gjakove 1574.Valesa.Morina.Vushtri 1575.Valmira.Nura.Mitrovicë 1576.Vanesa.Ferati.Tiranë 1577.Vasiliqi.Macolli.Pogradec Shkolla shqipe

Mos ju afro dhelpërisë, po së drejtësë ju nis pas; Në dëgjofsh fjalët e mija, do të jesh gjithnjë në gas.

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

KLASA 4 - OLIMPIADA XIV KOMBËTARE 1578.Vera.Biba.Tiranë 1579.Veronika.Nrecaj.Gjakovë 1580.Vesa.Surdulli.Vushtri 1581.Viola.Shano.Bilisht 1582.Xhevahire.Palluci.Burrel 1583.Xhoena.Çeku.Fier 1584.Xhoi.Ikonomi.Tiranë

1585.Ylldrit.Qallakaj.Deçan 1586.Ylli.Dumani.Fushë Kosovë 1587.Zajsar.Arapi.Tiranë 1588.Zeid.Muska.Berat 1589.Zekerija.Shehaj.Vlore

Udha e shkronjave 195

Nga gjithë ç’pat gjithësija, të kam dhënë dhe ty pjesë, Në u bëfsh si them, i mirë, emr’i math do të të mbesë.

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

KLASA 5 - OLIMPIADA XIV KOMBËTARE 1590.Adelajda.Petro.Lushnje 1591.Adora.Zylaj.Shkodër 1592.Agli.Çepele.Fier 1593.Ahmed.Agolli.Tiranë 1594.Albi.Braçe.Tiranë 1595.Albi.Hanoli.Elbasan 1596.Albina.Dervishaj.Fier 1597.Aldo.Marku.Lezhe 1598.Alesia.Cara.Tiranë 1599.Alesia.Medha.Shkodër 1600.Alit.Osmëni.Vlorë 1601.Altea.Gjyzari.Tiranë 1602.Altin.Abdullahu.Fushe Kosove 1603.Ambeta.Neziri.Shkodër 1604.Amela.Bekteshi.Shkodër 1605.Amena .Shpuza.Shkodër 1606.Anisa.Çepele.Fier 1607.Anisa.Frasheri.Bilisht 1608.Anteo.Zyka.Berat 1609.Anxhelin.Angjo.Pogradec 1610.Anxhelo.Ramadanaj.Fier 1611.Anjeza.Berisha.Gjakove 1612.Arba.Xhani.Tiranë 1613.Arber.Goxhaj.Vlore 1614.Arbër.Berisha.Ferizaj 1615.Arbi.Ngjelina.Tiranë 1616.Ardela.Ramaj.Tiranë 1617.Arden.Vishkurti.Tiranë 1618.Ardian.Muhaxheri.Ferizaj 1619.Ardian.Pjetri.Shkodër 1620.Argelio.Pishtari.Korce 1621.Ariel.Arrazi.Shkodër 1622.Ariel.Kabashi.Tiranë 1623.Arlind.Agastra.Tiranë 1624.Arlind.Shorri.Tiranë 1625.Armida.Lipa.Fier 1626.Art.Grantolli.Fushe Kosove 1627.Artenisa.Haxhani.Shkodër 196

1628.Artiola.Malushaga.Peje 1629.Arvis.Furriku.Pukë 1630.Atilda.Mbrozi.Pukë 1631.Aurora.Halili.Ferizaj 1632.Azra.Qunglla.Vushtri 1633.Bardh.Avdiu.Ferizaj 1634.Beneta.Deva.Gjakove 1635.Bledar.Muja.Peshkopi 1636.Blend.Pllana.Bardh i madh 1637.Bora.Lavdari.Korce 1638.Bora.Lleshi.Tiranë 1639.Brajan.Gjorga.Elbasan 1640.Bruklin.Keqaj.Shkodër 1641.Christian.Tasellari.Pogradec 1642.Daniel.Dodmasej.Shkoder 1643.Daniel.Gjoni.Vlore 1644.Daniel.Hasho.Tiranë 1645.Daniela.Bardhoshi.Librazhd 1646.Daniela.Simoni.Shkodër 1647.Daniele.Kovaçi.Fier 1648.Darien.Ballaci.Tiranë 1649.Dasara.Broka.Vlore 1650.Dea.Kryeziu.Prishtine 1651.Dejan.Porja.Kamëz 1652.Deni.Ballvora.Elbasan 1653.Deni.Tusha.Tiranë 1654.Denis.Sakollari.Durrës 1655.Desara.Guri.Shkodër 1656.Diana.Ujkani.Vushtri 1657.Dion.Abazi.Fushe Kosove 1658.Dion.Avdiu.Fushe Kosove 1659.Dita.Shala.Gjakovë 1660.Dorisa.Zeqa.Fushë Arrëz 1661.Dren.Morina.Gjakove 1662.Dren.Muharremi.Mitrovice 1663.Dhimiter.Goxhaj.Vlore 1664.Edita.Gërguri.Bardh i madh 1665.Egi.Çekiçi.Pogradec Shkolla shqipe

Të kam dhënë mënt, të mësosh, të vërtetën me të ta shohç, Dhe zëmër’ e vetëdijë, të mir’, e të drejtë të njohç,

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

KLASA 5 - OLIMPIADA XIV KOMBËTARE 1666.Eleni.Zeraj.Fier 1667.Elio.Kondi.Tiranë 1668.Elio.Mema.Librazhd 1669.Elion.Boriçi.Shkodër 1670.Elis.Karçini.Fier 1671.Elis.Mara.Fier 1672.Elisa.Gashi.Gjakove 1673.Elisona.Salla.Berat 1674.Elmedina.Hana.Tiranë 1675.Elti.Gjiriti.Bilisht 1676.Elvin.Qosja.Librazhd 1677.Emila.Çakalli.Fier 1678.Endri.Halilaj.Tiranë 1679.Engo.Vuçaj.Shkodër 1680.Engjëll.Sinaj.Fier 1681.Eni.Habili.Vlore 1682.Enion.Tola.Elbasan 1683.Enis.Zekiqi.Vushtri 1684.Enxhi.Dedja.Tiranë 1685.Enxhi.Duni.Prrenjas 1686.Eol.Nuha.Ferizaj 1687.Era.Bendaj.Berat 1688.Era.Cenolli.Bilisht 1689.Era.Dervishllari.Maliq 1690.Era.Hasanaj.Fier 1691.Erblina.Gashi.Prishtinë 1692.Erëza.Zharku.Bardh i madh 1693.Ergi.Spahiu.Prrenjas 1694.Erida.Seitllari.Pogradec 1695.Erika.Prillo.Fier 1696.Eriko.Agalliu.Fier 1697.Erin.Kërçiku.Tiranë 1698.Erin.Konesha.Karacelle - Kamenice 1699.Erin.Maloku.Vushtri 1700.Erinis.Veliaj.Pukë 1701.Eris.Shabi.Peje 1702.Erisa.Dikellari.Pogradec 1703.Erisa.Kopaci.Librazhd

1704.Erjus.Hoxhaj.Fier 1705.Erkand.Kastrati.Shkodër 1706.Ermir.Fejzullahu.Vushtri 1707.Eroll.Sadiku .Mitrovice 1708.Eron.Merovci.Vushtri 1709.Ersila.Lusha.Pukë 1710.Erson.Mani.Shkodër 1711.Ertjan.Arapi.Korçë 1712.Eslida.Latifaj.Pukë 1713.Etjen.Hashorva.Tiranë 1714.Etnik.Ballata.Gjakove 1715.Euglen.Sheshi.Fier 1716.Euklid.Karçini.Fier 1717.Fatdrit.Durra.Pukë 1718.Filip.Qarri.Vlore 1719.Fjolla.Bekteshi.Prishtine 1720.Fjolla.Lushta.Mitrovice 1721.Floraldo.Qerimi.Burrel 1722.Flori .Muçi.Pogradec 1723.Florian.Shkembi.Devoll 1724.Florian.Zenelaj.Vlore 1725.Frenc.Doko.Pogradec 1726.Frensi.Angjo.Pogradec 1727.Freon.Dallo.Elbasan 1728.Gabriel.Gera.Mamurras 1729.Gejsi.Birçaj.Fier 1730.Gent.Osmani.Mitrovice 1731.Genti.Berisha.Peje 1732.Geraldo.Bitri.Peshkopi 1733.Gilbert.Margilaj.Shkodër 1734.Gilman.Zejnuni.Shkodër 1735.Gledis.Hoxha.Kamëz 1736.Glei.Koçiu.Lushnje 1737.Gloria .Gjerazi.Fier 1738.Gloria .Muskaj.Fier 1739.Gresa.Brovina.Gjakove 1740.Grimelda.Prodani.Elbasan 1741.Gjyrkan.Balla.Elbasan

Udha e shkronjave 197

Do të të lë dhe nevojën, udhënë të të tregonjë, Të të ndihnjë më çdo punë, të të psonj’ e të të zgjonjë.

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

KLASA 5 - OLIMPIADA XIV KOMBËTARE 1742.Hajrie.Berisha.Bardh i madh 1743.Heidi.Qehajaj.Vlorë 1744.Henri.Olldashi.Tiranë 1745.Henri.Tabaku.Tiranë 1746.Hergi.Hymet.Korce 1747.Hysni.Binakaj.Deçan 1748.Ilga.Nasufi.Lushnje 1749.Ilirian.Nako.Fier 1750.Indja.Brahollari.Pogradec 1751.Ino.Kongoli.Elbasan 1752.Irdi.Tashi.Tiranë 1753.Irini.Kasemi.Fier 1754.Irini.Shuli.Pogradec 1755.Iris.Bandilli.Korçë 1756.Iris.Çepele.Fier 1757.Iris.Halili.Tiranë 1758.Iris.Sakej.Shkodër 1759.Iris.Tola.Tepelenë 1760.Irla.Zaimi.Bilisht 1761.Irva.Sula.Librazhd 1762.Jana.Shyti.Berat 1763.Joan.Qosja.Elbasan 1764.Joana.Bendaj.Berat 1765.Joana.Çaushllari.Poliçan 1766.Joana.Palushi.Pukë 1767.Joanis.Sejdinaj.Fier 1768.Joel.Kolina.Korçë 1769.Johana.Papa.Korçë 1770.Jon.Gashi.Fushe Kosove 1771.Jon.Morina.Kamenicë 1772.Jona.Tatzati.Elbasan 1773.Jorgensen.Xhymertaj.Fier 1774.Jorgo.Qosja.Elbasan 1775.Julind.Xhani.Tiranë 1776.Jurgen.Çobo.Fier 1777.Kaltra.Mezini.Tiranë 1778.Kejsi.Kordha.Vlorë 1779.Kejsi.Prifti.Tiranë 198

1780.Kejsi.Stani.Fier 1781.Klajdi.Neli.Tiranë 1782.Klara.Kampula.Librazhd 1783.Klaudia.Guzhda.Shkodër 1784.Klaudja.Habili.Vlorë 1785.Klaudja.Jaupaj.Vlore 1786.Klea.Gjoshi.Elbasan 1787.Klea.Kodheli.Korce 1788.Klea.Meço.Lushnje 1789.Klea.Mujaj.Shkodër 1790.Klea .Mujaj.Shkodër 1791.Kledion.Sefa.Lushnje 1792.Kleili.Çako.Vlore 1793.Klevi.Shehu.Berat 1794.Klevi.Xhafa.Vlore 1795.Klevis.Rucaj.Fier 1796.Korab.Gjikokaj.Decan 1797.Krisli.Kulari.Fier 1798.Kristi.Dhimitri.Korçë 1799.Kristi.Kalemi.Memaliaj 1800.Kristi.Kule.Fier 1801.Kristian.Angjo.Pogradec 1802.Kristiana.Emini.Korce 1803.Kristiana.Naçi.Fier 1804.Kristina.Dimo.Tiranë 1805.Lainus.Hyska.Tiranë 1806.Lediana.Caushi.Fier 1807.Lediano.Hajdini.Korce 1808.Ledjano.Hajdini.Korçë 1809.Leoniki.Tusha.Shkodër 1810.Leonit.Gashi.Fushe Kosove 1811.Lorenco.Mingla.Burrel 1812.Maltina.Haxhidema.Ferizaj 1813.Martin.Dedja.Elbasan 1814.Martin.Fejzaj.Fier 1815.Mateo.Jaupaj.Fier 1816.Medina.Islami.Fushe Kosove 1817.Megi.Bejko.Ersekë Shkolla shqipe

Gjithë të mirat që janë, këtu në dhet i kam mbluar, Po gjësendi në shesh s’nxjerr dot pa dirsur e pa munduar,

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

KLASA 5 - OLIMPIADA XIV KOMBËTARE 1818.Megi.Eski.Berat 1819.Megi.Gishto.Korce 1820.Megi.Zeqa.Fushë Arrëz 1821.Meglis.Brahusha.Shkodër 1822.Melisa.Osdautaj.Fushe Kosove 1823.Mergim.Gjonbalaj.Elbasan 1824.Merilin.Lera.Korce 1825.Meris.Fangaj.Shkodër 1826.Mesih.Baraku.Tiranë 1827.Michelle.Lena.Tiranë 1828.Nart.Tërnava.Fushe Kosove 1829.Orejd.Veshi.Vlore 1830.Paola.Bregova.Vlore 1831.Paola.Pema.Shkodër 1832.Paola.Pistulli.Shkodër 1833.Paulo.Gjoni.Lezhe 1834.Prijar.Dalipi.Prishtine 1835.Qazim.Dervishi.Prishtinë 1836.Qazime.Kalemaj.Fier 1837.Rajner.Kaja.Tiranë 1838.Rea.Avdiaj.Fier 1839.Rea.Shkëmbi.Bilisht 1840.Redion.Bajraktari.Poliçan 1841.Regi.Avdiaj.Fier 1842.Rei.Leskaj.Vlore 1843.Rei.Qosja.Elbasan 1844.Rejana.Miho.Gjirokastër 1845.Reni.Nanaj.Tiranë 1846.Rigela.Qato.Poliçan 1847.Rigon.Duli.Prishtine 1848.Rigon.Simnica.Bardh i madh 1849.Roel.Bejko.Tiranë 1850.Rozana.Leka.Tiranë 1851.Rubens.Alinj.Pogradec 1852.Sandokan.Breshani.Vlorë 1853.Sanie.Hysenaj.Tiranë 1854.Santiago.Hoxha.Berat 1855.Sara.Bedulla.Bilisht Udha e shkronjave

1856.Sara.Nini.Korçë 1857.Sara.Zahaj.Fier 1858.Sara.Zyka.Fier 1859.Sara .Behaj.Fier 1860.Selim.Qelemeni.Korce 1861.Selma.Lico.Ersekë 1862.Selma.Liço.Ersekë 1863.Serxhio.Pengu.Pogradec 1864.Sevi.Reçi.Shkodër 1865.Sidita.Teli.Shkodër 1866.Sindia.Lika.Fier 1867.Skerdilajd.Nazaraj.Berat 1868.Sotiraq.Lera.Korce 1869.Spiro.Poçi.Korce 1870.Suhejl.Berisha.Fushe Kosove 1871.Sumeja.Makolli.Fushe Kosove 1872.Tedi.Kokuri.Vlore 1873.Tergita.Begaj.Tiranë 1874.Treisi.Konomi.Tiranë 1875.Tuasir.Puka.Pukë 1876.Uejn.Çorbaxhi.Pogradec 1877.Valentin.Ujkani.Vushtri 1878.Vlera.Hasi.Gjakovë 1879.Vlera.Miftari.Prishtine 1880.Xhaferr.Hodo.Ersekë 1881.Xheljon.Braka.Fier 1882.Xhesika.Garupi.Shkodër 1883.Xhesika.Gega.Prrenjas 1884.Xhoen.Bora.Elbasan 1885.Xhorxhia.Prenga.Korçë 1886.Xhorxhina.Lala.Elbasan 1887.Xhuliana.Zeqiri.Tiranë 1888.Xhuljano.Kapri.Pogradec 1889.Yllëz.Baftiu.Ferizaj 1890.Ylli.Azemi.Ferizaj 1891.Ylli.Maloku.Vushtri 1892.Zana.Shabani.Vushtri 1893.Zejd.Demiri.Tiranë 1894.Zisi.Bega.Korce 199

I gjen të gjitha me kohë, po rrëmo thellë e më thellë, Çdo gjë duhet kërkoje, barku i tij do ta pjellë.

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

KLASA 6 - OLIMPIADA XIV KOMBËTARE 1895.Adea.Koçi.Burrel 1896.Adonisa.Misini.Viti 1897.Agon.Goqi.Pejë 1898.Ahmed.Pemaj.Tiranë 1899.Ahmet.Jupa.Rahovec 1900.Albi.Gjolena.Elbasan 1901.Albin.Demukaj.Deçan 1902.Aleksander.Zanis.Vlore 1903.Alisa.Malo.Korçë 1904.Alisa.Mezini.Leskovik 1905.Alsa.Skura.Burrel 1906.Altina.Morina.Fushe Kosove 1907.Allmedin.Shehu.Rahovec 1908.Andi.Dautaj.Deçan 1909.Andri.Ramlikaj.Burrel 1910.Angjeliki.Buzi.Fier 1911.Aniks.Dhamo.Fier 1912.Anxhelo.Gjergji.Shkoder 1913.Apostolis.Miti.Korçë 1914.Arberesha.Ejupi.Rahovec 1915.Arbi.Jaupaj.Tiranë 1916.Arbi.Tresa.Tiranë 1917.Arbri.Malaj.Fier 1918.Arian.Jetullahu.Vushtri 1919.Arjan.Marku.Durrës 1920.Arsel.Canameti.Burrel 1921.Arsesida.Belaj.Vlorë 1922.Artan.Mullabazi.Rahovec 1923.Artion.Alimuçi.Vlore 1924.Aulona.Bogujevci.Fushe Kosove 1925.Aurona.Kastrati.Pejë 1926.Baki.Ismailaj.Berat 1927.Bejana.Spaho.Poliçan 1928.Benilva.Zoga.Berat 1929.Bering.Tafa.Shkodër 1930.Besara.Zagora.Shkoder 1931.Bjorn.Rambi.Tiranë 1932.Bledi.Dervishi.Prishtine 200

1933.Blendi .Pasha.Burrel 1934.Blerona.Gavazi.Ferizaj (Pleshinë) 1935.Blerta.Sinani.Mamurras 1936.Dafina.Nuhiu.Gjilan 1937.Dafina.Orana.Ferizaj 1938.Daniel.Gila.Lezhë 1939.Dardan.Bugari.Rahovec 1940.Dario.Mulla.Bilisht 1941.Darlind.Prifti.Lushnje 1942.Darvin.Hyska.Korçë 1943.David.Barbullushi.Tiranë 1944.Dea.Gjika.Fier 1945.Deni.Bejleri.Tiranë 1946.Deniro.Salia.Tepelenë 1947.Denis.Ormënaj.Kuçovë 1948.Diamand.Lala.Burrel 1949.Diar.Neziri.Vushtri 1950.Diellza.Basha.Kamenicë 1951.Dijon.Leka.Elbasan 1952.Diora.Hoxha.Berat 1953.Drilon.Çela.Poliçan 1954.Dhimitraq.Nikolla.Përmet 1955.Edi.Ejupi.Fushe Kosove 1956.Edvaro.Buzi.Fier 1957.Egzon.Haxhimurati.Rahovec 1958.Ejbi.Balla.Tiranë 1959.Elen.Mullaj.Tiranë 1960.Eleni.Papagjini.Korçë 1961.Eliza.Zhinipotoku.Ferizaj 1962.Elmedin.Sokoli.Rahovec 1963.Elvira.Berisha.Fushe Kosove 1964.Emiliano.Çupi.Burrel 1965.Endi .Liçaj.Fier 1966.Endri.Shënplaku.Elbasan 1967.Enriketa.Hoxha. 1968.Enriko.Gjelaj.Shkoder 1969.Enton.Rushaj. 1970.Era .Vavla.Berat Shkolla shqipe

Sa gjërërazë të vlera do të gjesh ti këtu brenda, Edhe përsipërë soje, e sa do të t’i ket’ ënda!

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

KLASA 6 - OLIMPIADA XIV KOMBËTARE 1971.Erdrin.Aliaj.Fier 1972.Erdrin.Zhinipotoku.Ferizaj 1973.Ergi.Nushi.Lushnje 1974.Erion.Gavazi.Ferizaj 1975.Erjola.Avdiaj.Fier 1976.Erjon.Ravoli.Pogradec 1977.Eron.Akshia.Shkodër 1978.Esmeralda.Rripi.Berat 1979.Esra.Jupa.Rahovec 1980.Estela.Morina.Fier 1981.Ester.Xhetani.Mamurras 1982.Eugen.Struga.Pukë 1983.Everest.Nuzi.Burrel 1984.Evis.Bregu.Maliq 1985.Fatlum.Azemi.Vushtri 1986.Fjona.Lutaj.Tiranë 1987.Flavia.Tasellari.Pogradec 1988.Gabriel.Gjeçaj.Shkoder 1989.Gentian.Çela.Elbasan 1990.Glajger.Farrici.Burrel 1991.Greis.Deliu.Elbasan 1992.Hafsa.Leçini.Tiranë 1993.Haxhire.Frashëri.Poliçan 1994.Hermes.Gjinaj.Shkodër 1995.Iris.Brahimllari.Fier 1996.Isla.Selaj.Mamurras 1997.Izabela.Gropa.Fier 1998.Jeffry.Lipe.Lushnje 1999.Joana.Ngresi.Vlorë 2000.Jonel.Hamzallari.Tiranë 2001.Jonid.Bregasi.Fier 2002.Jorges.Mufali.Elbasan 2003.Jorgji.Caco.Korçë 2004.Jorina.Stavre.Korçë 2005.Joris.Pema.Vlorë 2006.Kadrush.Drenovci.Fushe Kosove 2007.Kejsi.Zajaku.Prrenjas 2008.Kejt.Haxhiraj.Vlorë

2009.Kevin.Halili.Elbasan 2010.Klajdi.Baro.Fier 2011.Klea.Kaçani.Korçë 2012.Klea.Spahiu.Tiranë 2013.Kleo.Mitri.Lushnje 2014.Kloena.Burazeri.Tiranë 2015.Kostandina.Spiro.Vlorë 2016.Kristi .Karaulli.Gjirokastër 2017.Kristi .Prenga.Rrëshen 2018.Kristian.Gjoni.Lezhe 2019.Kristina.Çako.Elbasan 2020.Kultard.Bici.Shkoder 2021.Laura.Alliaj.Fier 2022.Laura.Liçi.Ballsh 2023.Laurim.Haziri.Fushe Kosove 2024.Lora.Noçka.Fier 2025.Lorik.Ramosaj.Deçan 2026.Marius.Selaci.Fier 2027.Marko.Malia.Lushnje 2028.Marko.Strazimiri.Tiranë 2029.Marlind.Cahani.Tiranë 2030.Megan.Vila.Korçë 2031.Meggy.Pojani.Korçë 2032.Megi .Xhaka.TEPELENE 2033.Mirsad.Jusufi.Fushe Kosove 2034.Nikol.Kreshpaj.Tiranë 2035.Nilidion.Pepushaj.Shkoder 2036.Nina.Ahmetaj.Tiranë 2037.Noelia.Dervishaj.Vlorë 2038.Oleando.Toçi.Burrel 2039.Orest.Vasili.Tiranë 2040.Paola.Kera.Elbasan 2041.Paola.Muço.Korçë 2042.Railda.Mahmuti.Shkoder 2043.Reart.Tregaj.Fier 2044.Regi.Çallmori.Berat 2045.Rifat.Qerimi.Burrel 2046.Rigon.Dumani.Fushe Kosove

Udha e shkronjave 201

Me fuqit, që të kam dhënë, them që të vinjë një ditë Të marrç udhën e së mirës e të gjesh të madhe dritë,

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

KLASA 6 - OLIMPIADA XIV KOMBËTARE 2047.Rubin.Zijaj.Fier 2048.Ruvejda.Gjyrevci.Miradi e Poshtme 2049.Sabrina.Kryeziu.Tiranë 2050.Samanta.Preka.Shkoder 2051.Sara.Hani.Tiranë 2052.Sara.Kënuti.Elbasan 2053.Sara.Zahaj.Vlore 2054.Sebastjana.Miçi.Ersekë 2055.Serxhio.Gishto.Korçë 2056.Sindi.Tasellari.Pogradec 2057.Sonja.Milla.Shkodër

202

2058.Treisi.Pipa.Peqin 2059.Veli.Aliu.Ferizaj 2060.Veron.Hoxha.Rahovec 2061.Violeta.Driza.Tiranë 2062.Xhefri.Ylli.Korçë 2063.Xheni.Demcanaj.Gjakovë 2064.Xhevahire.Qorri.Berat 2065.Xhoert.Tusha.Poliçan 2066.Yllëza.Merovci.Vushtri 2067.Yllnora.Fetahu.Viti

Shkolla shqipe

Të març vesh dalengadale sa punëra, që kam bërë, Diell, hënë, yj, dhe, qiej e gjithësinë të tërë!

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

KLASA 7 - OLIMPIADA XIV KOMBËTARE 2068.Abdurrahman.Cakolli.Kamenicë 2069.Adelajda.Oruçi.Berat 2070.Adelio.Sinani.Tiranë 2071.Adriatik.Dervisholli.Fushe Kosove 2072.Agnesa.Demolli.Fushe Kosove 2073.Alba.Matoshi.Kamenicë 2074.Albin.Cekaj.Fier 2075.Alessia.Pasha.Kamëz 2076.Alma.Bajramaj.Prishtine 2077.Amanda.Salja.Shkoder 2078.Amareldo.Isufi.Shkoder 2079.Anderson.Dokollari.Pogradec 2080.Andi.Blakçori.Tiranë 2081.Anila.Berisha.Kamenicë 2082.Arbër.Cakolli.Kamenicë 2083.Arife.Miftari.Viti 2084.Arjana.Shehu.Tiranë 2085.Arlind.Deva.Tiranë 2086.Arlind.Isufi.Kamenicë 2087.Arlind.Nikqi.Peje 2088.Arselda.Syla.Ana e Malit 2089.Arsida.Basha.Bulqiza 2090.Artin.Heta.Drenas 2091.Asada.Sela.Shkoder 2092.Aurora.Saraçi.Mitrovicë 2093.Behar.Bunjaku.Vushtri 2094.Bledar.Ferhati.Tiranë 2095.Bleron.Dobraj.Deçan 2096.Dea.Gjoni.Vlore 2097.Dea.Spaho.Bilisht 2098.Denida.Blloshmi.Elbasan 2099.Diar.Begolli.Prishtine 2100.Diellza.Morina.Rahovec 2101.Diellza.Qyqalla.Fushe Kosove 2102.Ditmar.Hoti.Shkoder 2103.Djellza.Morina.Rahovec 2104.Dorina.Gjoni.Tiranë 2105.Dhimitra.Macolli.Pogradec

2106.Dhimosten.Billa.Vlore 2107.Edlisanta.Gjuta.Kamëz 2108.Edonis.Isufi.Kamenicë 2109.Elena.Bytyqi.Prishtine 2110.Elena.Kote.Tiranë 2111.Elio.Leka.Fier 2112.Elisona.Agalliu.Fier 2113.Eluard.Aliaj.Ballsh 2114.Emilio.Pashaj.Ballsh 2115.Endi.Cenolli.Tiranë 2116.Endrit.Berisha.Kamenicë 2117.Eni.Shtjefni.Tiranë 2118.Enis.Mustafaj.Berat 2119.Enola.Sllogu.Bilisht 2120.Ensind.Haruni.Vlore 2121.Era.Bilçari.Berat 2122.Era.Milo.Përmet 2123.Ereblina.Kryeziu.Gjakove 2124.Erik.Gapa.Tiranë 2125.Eriola.Hajro.Tiranë 2126.Erjon.Ferizi.Viti 2127.Esmeralda .Mata.Kamëz 2128.Ezamira.Simnica.Fushe Kosove 2129.Fabio.Hykaj.Fier 2130.Fatma.Laçi.Kamëz 2131.Fiorelo.Hasanbega.Tepelenë 2132.Florinë.Baftiu.Ferizaj 2133.Geldi.Lala.Tiranë 2134.Gesi.Reçi.Tiranë 2135.Gledis.Lulja.Lushnje 2136.Hava.Bylyku.Bilisht 2137.Henri.Sota.Vlorë 2138.Henri.Shehu.Tiranë 2139.Igli.Çelniku.Fier 2140.Igli.Isufaj.Ballsh 2141.Indri.Bibaja.Tiranë 2142.Ines.Bici.Tiranë 2143.Iris.Cara.Kamëz

Udha e shkronjave 203

Po që u bëre i urtë, mua më ke afër teje, Ndryshe, - qofsh i mallëkuar, edhe mërguarë meje!

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

KLASA 7 - OLIMPIADA XIV KOMBËTARE 2144.Izabela.Mera.Elbasan 2145.Jerina.Dyrmishaj.Vlorë 2146.Joel.Konomi.Berat 2147.Jonida.Elezaj.Tiranë 2148.Kendës.Qevani.Policani 2149.Klajdi.Shira.Kamëz 2150.Klea.Nona.Berat 2151.Kledisa.Kasemi.Shkoder 2152.Klejdi.Vrekaj.Përmet 2153.Klisela.Buzo.Elbasan 2154.Korsika.Hyka.Elbasan 2155.Krenare.Seferi.Drenas 2156.Krist.Ulqinaku.Tiranë 2157.Leidi.Caci.Thumanë 2158.Lidiona.Marovca.Kamenicë 2159.Loren.Ormënaj.Tiranë 2160.Luis.Gjuraj.Elbasan 2161.Luis.Xhemollari.Pogradec 2162.Majla.Musaraj.Fier 2163.Marikela.Gjiriti.Bilisht 2164.Mario.Fishka.Ura vajgurore 2165.Marjana.Syla.Tiranë 2166.Marjet.Biba.Kamëz 2167.Martin.Sula.Elbasan 2168.Mateo.Curraj.Shkodër 2169.Mattheo.Krongo.Fier 2170.Megan.Shomo.Tiranë 2171.Megi.Dibra.Shkoder 2172.Megi.Salillari.Korce 2173.Metush.Muhameti.Tiranë 2174.Nensi.Skoti.Bilisht

204

2175.Oliesa.Shyti.Bilisht 2176.Olta.Purrini.Gjakove 2177.Oltiana.Shira.Kamëz 2178.Orges.Belba.Librazhd 2179.Pegi.Shehu.Tiranë 2180.Piro.Gusho.Pogradec 2181.Ramazan.Shira.Kamëz 2182.Rebeka.Fidani.Korçë 2183.Rilind.Salihaj.Junik 2184.Rinor.Selmani.Viti 2185.Roi.Joka.Tiranë 2186.Rona.Karaça.Vushtri 2187.Ronald.Rapaj.Berat 2188.Rrezarte.Berisha.Bardh i madh 2189.Sandri.Mitraj.Vlore 2190.Sara.Dodani.Shkoder 2191.Sara.Kaja.Kamëz 2192.Sidorela.Toro.Fier 2193.Sintja.Çoku.Korce 2194.Skënder.Allushi.Elbasan 2195.Sofiana.Milo.Tiranë 2196.Sueda.Logja.Shkoder 2197.Trejsi.Sejdini.Elbasan 2198.Valbona.Marku.Lezhe 2199.Valmir.Haxhidema.Ferizaj 2200.Vera.Zhubi.Gjakove 2201.Xhenisa.Harlicaj.Shkodër 2202.Xhesi.Kutrolli.Bilisht 2203.Xhoana.Elmazi.Vlore 2204.Xhoni.Malkja.Peqin

Shkolla shqipe

Të parit tënë Perëndija këto fjalë vetëm i tha, I fali gjithë të mirat, i dha uratën dhe e la.

GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI

KLASA 8 - OLIMPIADA XIV KOMBËTARE 2205.Agjellos.Zoto.Tiranë 2206.Ajna.Gjyla.Lushnje 2207.Alan.Vangjeli.Elbasan 2208.Albi.Hyseni.Fier 2209.Aldin.Merovci.Vushtri 2210.Alesia.Deci.Fier 2211.Alessio.Pashollari.Fier 2212.Alma.Gashi.Ferizaj 2213.Altea.Kënuti.Elbasan 2214.Anisa.Bakiu.Korçë 2215.Anxhelo.Muskaj.Fier 2216.Arbër.Vokshi.Pejë 2217.Arield.Naska.Fier 2218.Arion.Bardho.Fier 2219.Armela.Ligori.Tiranë 2220.Art.Surdulli.VUSHTRI 2221.Artjona.Sejdo.Bilisht 2222.Biolin.Zyka.Fier 2223.Bleona.Mehmeti.Fushe Kosove 2224.Bleona.Miftari.Viti 2225.Bleonart.Selimi.Prishtine 2226.Blin.Kusari.Peje 2227.Boiken.Morina.Fier 2228.Çlirim.Fetahu.Viti 2229.Daniel.Elmazi.Vlore 2230.Daniel.Rushaj.Tiranë 2231.David.Xhaferraj.Vlore 2232.Defrim .Hajdari.Ferizaj 2233.Dorontina.Mustafa.Ferizaj 2234.Drilon.Rogova.Gjakovë 2235.Eda.Dervishi.Elbasan 2236.Egla.Biçaku.Librazhd 2237.Egla.Bregu.Maliq 2238.Elena.Prifti.Fier 2239.Eleni.Morava.Bilisht 2240.Elvi.Pepellashi.Tiranë 2241.Ereblin.Lahu.Prishtine 2242.Erjola.Hasa.Librazhd 2243.Erlin.Gjolla.Pogradec Udha e shkronjave

2244.Ermira.Tafa.Elbasan 2245.Erseka.Jakupi.Peje 2246.Ersida.Logja.Shkodër 2247.Ferik.Fataj.Leskovik 2248.Fjona.Tashi.Elbasan 2249.Fridrih.Shehaj.Fier 2250.Gentiana.Miftari.Viti 2251.Gerald.Xhebexhiu.Hysgjokaj 2252.Glendi.Xhelaj.Fier 2253.Ideal.Rafuna.Prishtinë 2254.Ildi.Balliu.Pogradec 2255.Irdi.Agastra.Tiranë 2256.Irvena.Bejkosala.Lushnje 2257.Isis.Serjani.Tiranë 2258.Jakup.Xhigolli.Bardh i madh 2259.Joana.Petushi.Lushnje 2260.Jorida.Kurti.Berat 2261.Kevin.Koka.Tiranë 2262.Kevin.Kurti.Tiranë 2263.Klajdi.Laze.Kucove 2264.Klevis .Shabani.Shkoder 2265.Kostandina.Buzi.Fier 2266.Krisneva.Zaimi.Bilisht 2267.Kristi.Baze.Lushnje 2268.Ledia.Ngresi.Fier 2269.Leonita.Bedriu.Ferizaj 2270.Lorenc.Bushi.Kavajë 2271.Marialena.Shena.Delvinë 2272.Marie.Shyti.Bilisht 2273.Marko.Hidri.Elbasan 2274.Megi.Cara.Mamurras 2275.Melisa.Ademi.Fushe Kosove 2276.Nensi.Shkurti.Tiranë 2277.Nita.Krasniqi.Prishtine 2278.Nita.Sulejmani.Gjilan 2279.Pamela.Bostani.Fier 2280.Paola.Xhelaj.Fier 2281.Pinellopi.Mico.Vlore

205

FALTORJA E BUJARËVE SHQIPTARË

KLASA 8 - OLIMPIADA XIV KOMBËTARE 2282.Qëndrim.Mustafa.Ferizaj 2283.Reajna.Doka.Lushnje 2284.Romelda.Blacëri.Pogradec 2285.Sabina.Noka.Tiranë 2286.Safet.Hoxha.Vlorë 2287.Samuel.Hoxha.Vlore 2288.Samuel.Ndone.Topoje 2289.Sara.Ceno.Bilisht 2290.Sara.Grembi.Fier 2291.Sara.Pjetrushaj.Fier

2292.Semi.Mullaj.Vlore 2293.Sidri.Rrapaj.Mallakastër 2294.Stela.Shehu.Bilisht 2295.Stiven.Veizi.Pogradec 2296.Tedi.Marubi.Shkodër 2297.Xhei.Alla.Pogradec 2298.Xhois.Shaholli.Bilisht 2299.Xhovana.Gjini.Tiranë 2300.Ylleza.Hoda.Kamenice

KLASA 9 - OLIMPIADA XIV KOMBËTARE 2301.Adela.Dokaj.Shkodër 2302.Alba .Lilamani.Lushnje 2303.Alessia.Kokla.Lushnjë 2304.Anastas.Ranxha.Elbasan 2305.Arlindo.Toro.Fier 2306.Aurela.Ferizi.Viti 2307.Besim.Sakaj.Berat 2308.Bjorn.Hoxha.Tiranë 2309.Desar.Mejdani.Berat 2310.Diellona.Fetahu.Viti 2311.Dominik.Sylari.Berat 2312.Doruntina.Myrtezaj.Fushë Kosovë 2313.Driada.Mezani.Vlorë 2314.Edona.Curraj.Shkodër 2315.Eldo.Galo.Tiranë 2316.Elena.Bardho.Pogradec 2317.Eleni.Gongo.Tiranë 2318.Enxhi.Nako.Korçë 2319.Erid.Çaku.Shkoder 2320.Ermelinda.Orllati.Fushë Kosovë 2321.Ervin.Vrenozi.Fier 2322.Fiona.Gjyla.Lushnje 2323.Florida.Xhemollari.Pogradec 206

2324.Greta.Lika.Lushnje 2325.Ina.Bregu.Maliq 2326.Ira.Mukaj.Lushnje 2327.Joana.Allushi.Elbasan 2328.Kei.Selami.Tepelenë 2329.Kevin.Isufaj.Shkoder 2330.Klerentina.Hoxha.Berat 2331.Kristi.Davidhi.Lushnje 2332.Kristian.Leci.Bushat 2333.Kristiela.Kola.Fier 2334.Megi.Dervishi.Tiranë 2335.Melos.Shtaloja.Gjakove 2336.Orelsi.Sejdo.Bilisht 2337.Qëndresa.Berisha.Pejë 2338.Rea.Dura.Tiranë 2339.Reinold.Keco.Tiranë 2340.Romina.Gega.Pogradec 2341.Sara.Torba.Tiranë 2342.Solena.Maçi.Peqin 2343.Stela.Jorgo.Fier 2344.Tonela.Çepele.Fier 2345.Valon.Rexhepi.Fushë Kosovë 2346.Xhiko.Kamberaj.Vlore Shkolla shqipe

“Tani të le urtësinë, dhe durimn’ e trimërinë, udhëzën e Perëndisë dhe shpëtimn’ e njerëzisë. pa të rrish në këmbët t’ime, me zemërë plot durime besënë dhe Perëndinë e të tërë njerëzinë mi qaftë tënde t’i lashë që t’i shikosh si i pashë.” Kshu tha dhe i dha uratë djalit t’urt’ e jetë gjatë; i tha ç’i kishin thënë, e i la ç’i patnë lënë; e puthi me mallëngjime, me zëmrë plot hidhërime. Naim Frashëri

207

OLIMPIADA XIV KOMBËTARE Shkollat pjesëmarrëse GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI 1-1 maj, Berat 2-1 maj, Tiranë 3-24 maj, Vlorë 4-1 qershori, Tiranë 6-100 vjetori i Pavarësisë, Vlorë 5-100 vjetori i Pavarësisë, Kamëz 7-11 janari, Tiranë 8-17 shkurti, Tiranë 9-18 tetori, Kuçovë 10-22 tetori, Berat 11-28 nentori, Viti 12-28 nëntori, Kuçovë 13-3 deshmoret - Kavaje, Kavajë 14-31 korriku, Burrel 15-4 deshmoret, Tiranë 16-4 deshmoret, Ratkoc, Rahovec 17-5 deshmoret e UCK, Ferizaj 18-5 shkurti, Ballsh 21-7 marsi, Tiranë 19-7 marsi, Tepelenë 20-7 marsi, Prishtinë 22-70 vjetori i pavarësisë, Poliçan 23-8 marsi, Pejë 24-9 vjecare, Bilisht 25-ABC Neki Lezha, Shkodër 26-Abdullah Krashnica, Kamenicë 27-Abdullah Shabani, Mitrovice 28-Adem Bedalli, Peqin 29-Adem Sheme, Sarandë 30-Adreni, Pejë 31-Agimi, Maliq 32-Ajet Xhindole, Berat 33-Alen, Fier 34-Ali Demi, Tiranë 35-Ali Demi, Tiranë 36-Ali Kelmendi, Vushtri 37-Ali Laçej, Shkodër 38-Allkaj, Lushnje 39-Anastas Cakalli - Elbasan 40-Andon Xoxe, Fier 41-Andrea Mbrice, Berat 42-Arianiti, Elbasan 43-Arsakeo, Tiranë 208

44-Asdreni, Peje 45-Asllan Thaqi, Kamenicë 46-At Gjon Karma, Shkoder 47-At Shtjefën Gjeçovi, Lezhë 48-At Zef Pllumi, Tiranë 49-Aulona, Vlorë 52-Avni Rustemi, Vlorë 50-Avni Rustemi, Tiranë 51-Avni Rustemi, Tepelenë 53-Azem Hajdari, Shkoder 54-Bahri Kuçi, Vushtri 56-Bajram Curri, Tiranë 55-Bajram Curri, Fushë Kosovë 57-Bajram Curri 1-Durrës 58-Banush Tarelli, Devoll 59-Bardhaj, Shkoder 60-Bardhyl Joka, Memaliaj 61-Bardhyl Popa, Elbasan 62-Bazat e shkencës, Fier 63-Bedrie Bebeziqi, Durrës 64-Besëlidhja, Ballsh 65-Besim Rexhepi, Ferizaj 67-Besnik Syla, Tiranë 66-Besnik Syla, Mamurras 68-Bilisht, Bilisht 69-Bota e dijes, Berat 70-Bota e diturisë, Fier 71-Branko Kadija, Shkodër 72-Bulgarec, Korçë 73-Celi drita, Lushnje 74-Cor Jesu, Shkodër 75-Çeli Drita, Lushnje 76-Dardania, Prishtinë 77-Daut Bogujevci, Fushë Kosovë 78-Dea 2001-Tiranë 79-Demir Godelli, Peqin 80-Demokracia, Korçë 81-Deshmoret e Lirise, Tiranë 82-Dërtliu, Fier 83-Dëshmorët e Baballoqit, Deçan 84-Dëshmorët e kombit, Kamenicë 86-Dëshmorët e lirisë, Tiranë 85-Dëshmorët e Lirisë, Ferizaj Shkolla shqipe

OLIMPIADA XIV KOMBËTARE Shkollat pjesëmarrëse GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI 87-Dëshmorët e Pojskës, Pogradec 88-Dëshmorët e Prishtinës, Shkodër 89-Dilaver Nezha - Qukes, Librazhd 92-Dituria, Tiranë 90-Dituria, Shkodër 91-Dituria, Lushnje 93-Don Bosko, Shkoder 94-Dora D’Istria, Tiranë 96-Drita e dijes, Vlorë 95-Drita e dijes, Berat 97-Dhimiter Mino - Bubullime, Lushnje 98-E kuqe, Tiranë 99-Edith Durham, Tiranë 100-Edmond Hoxhaj, Junik 101-Emin Duraku, Tiranë 103-Emin Duraku, Prishtinë 102-Emin Duraku, Gjakovë 104-Eqerem Çabej, Mitrovicë 105-Ernest Koliqi, Tiranë 106-Europa, Elbasan 107-Fadil Gurmani, Elbasan 109-Fan Noli, Vlorë 108-Fan Noli, Tiranë 110-Fazli Graicevsi, Mitrovicë 111-Fehmi Agani, Gjakovë 112-Fenix, Tiranë 113-Fier Shegan, Fier 114-Flatrat e dijes, Fier 115-Foto Puka, Lushnje 116-Fuat Babani, Bilisht 117-Ganimete Terbeshi, Ferizaj 118-Gaq Karakashi, Kuçovë 119-Genc Leka, Librazhd 120-Goja e arte - Roskovec, Fier 121-Green School, Elbasan 122-Gustav Mayer, Tiranë 123-Gjergj Kastriot Skenderbeu, Vushtri 124-Gjok Doci - Fratar, Fier 125-Gjok Shqiptari, Pogradec 126-Gjon Buzuku, Tiranë 127-Gjon Ndoci, Bushat 128-Gjon Serreqi, Ferizaj 129-Hafiz Ibrahim Dalliu, Tiranë

130-Halil Bajraktari, Drenas 131-Halit Ibishi, Ferizaj 132-Halit Uruçi-Belsh, Elbasan 133-Hasan Dardhanjori, Shkodër 134-Hasan Prishtina, Tiranë 135-Hasan Riza Pasha, Shkoder 136-Hasan Tahsin, Tiranë 137-Haxhi Sheh Shamia, Shkoder 138-Hysen Xheka - Karbunare, Lushnje 139-Ibrahim Kelmendi, Preshevë 140-Ilia Kici Dashi - Bestrove, Vlorë 141-Ilia Qiqi, Burrel 142-Iliria, Durrës 143-Imelda Lambertini, Elbasan 144-Internacional, Vlorë 145-Irfan Ngjeqari, Berat 146-Isa Boletini, Rahovec 147-Islam Ibi-Cerrave, Pogradec 148-Ismail Qemali, Prishtinë 149-Ismail Gjata, Bilisht 150-Ismail Klosi, Ballsh 151-Ismail Luma, Lipjan 153-Ismail Qemali, Vlorë 152-Ismail Qemali, Shkodër 154-Ismail Qemali, Korçë 155-Jakov Xoxa, Fier 156-Jani Bakalli, Fier 157-Jani Vreto, Ersekë 158-Jeronim De Rada, Tiranë 159-Jeta e re, Ferizaj 161-Katër dëshmorët, Tiranë 160-Katër dëshmorët, Rahovec 162-Këlmend Rizvanolli, Gjakovë 163-Koco Brisku - Lapardha, Berat 164-Koço Brisku, Berat 165-Kol Allkanjari, Lushnje 166-Kolë Koci, Pogradec 167-Koli Gusho, Pogradec 168-Koli Sako, Divjakë 169-Komogllave, Ferizaj 170-Konferenca e Bujanit, Bajram Curri 171-Konferenca e Pezës, Tiranë 172-Kongresi i Lushnjes, Tiranë

Udha e shkronjave 209

OLIMPIADA XIV KOMBËTARE Shkollat pjesëmarrëse GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI 173-Kongresi i Manastirit, Tiranë 174-Kosmac, Shkodër 175-Kosova, Tiranë 176-Kosova, Lezhë 177-Kozma Basho, Pogradec 178-Kristaq Rama, Tiranë 179-Kristaq Shtëmbari, Fier 180-Kushtrimi i Lirisë, Tiranë 181-Kushtrimi i Lirisë, Durrës 182-Kutalli, Berat 183-Laura Scoti, Fushë Kosovë 184-Lef Sallata, Vlorë 187-Lidhja e Prizrenit, Tiranë 185-Lidhja e Prizrenit, Pejë 186-Lidhja e Prizrenit, Deçan 188-Liri Kazazi, Lushnje 189-Lismir, Fushë Kosovë 190-Luigj Gurakuqi, Elbasan 191-Lush Kola - Barbullush, Shkodër 192-Llambi Goxhomani, Berat 193-Maria Ndihmëtare, Shkodër 194-Marie Kaçulini, Durrës 195-Mark Dashi, Fier 196-Martin Camaj, Shkodër 197-Mazllum Këpuska, Gjakove 198-Medrese, Tiranë 199-Mehmet Ali Vrioni, Berat 200-Mehmet Babamusta, Kavajë 201-Meleq Gosnishti, Përmet 202-Metronom, Tiranë 203-Mësonjëtorja e parë shqipe, Korçë 206-Migjeni, Mitrovice 204-Migjeni, Mamurras 205-Migjeni, Durrës 207-Migjeni , Pukë 209-Mihal Grameno, Tiranë 208-Mihal Grameno, Fushë Kosovë 210-Mileniumi i tretë, Prishtinë 211-Miqësia, Shkodër 212-Misto Mame, Tiranë 213-Mrekullia, Tiranë 214-Muharrem Veizi - Libonik, Korçë 215-Mustafa Bakija, Gjakovë 210

216-Mustafa Gjestila , Burrel 217-Mustafa Matohiti, Patos 218-Mustafw Venhari, Vushtri 219-Myrteza Sala, Korçë 220-Naim Babameto, Durrës 221-Naim Frasheri, Vushtri 222-Naim Frasheri, Fier 223-Naim Frasheri, Elbasan 227-Naim Frashëri, Vlorë 228-Naim Frashëri, Tiranë 225-Naim Frashëri, Fier 226-Naim Frashëri, Ferizaj 224-Naim Frashëri, Elbasan 229-Naum Veqilharxhi, Korçë 230-Ndre Mjeda, Shkodër 231-Nebi Sefa, Lushnje 232-Nehemia, Pogradec 233-Neim Babameto, Durrës 234-Nënë Tereza, Rrëshen 235-Nënshkruesi i Pavarësisë, Lushnje 236-Nobel, Tiranë 237-Nonda Bulka, Përmet 238-Novosel, Vlorë 239-Nr, 1-Vlorë 240-Nr, 1 - Kruje, Krujë 241-Nr, 2-Rrëshen 242-Numani, Fier 243-Omiros, Korçë 244-Onufri, Elbasan 245-Osman Myderizi, Tiranë 246-Pandeli Cale, Korçë 247-Papa Kristo Negovani, Ersekë 248-Parashkollor, Shkoder 249-Pavaresia, Prishtinë 250-Pellumbat e Paqes, Vlorë 251-Perlat Rexhepi - Vajze, Vlorë 252-Përparimi, Shkodër 253-Pilo Prifti - Novosele, Vlorë 254-Pinellopi Pirro, Fier 255-Pjeter Budi, Tiranë 256-Pjetër Arbnori, Fushë Arrëz 257-Protagonistët, Tiranë 258-Ptoleme Xhuvani, Pogradec Shkolla shqipe

OLIMPIADA XIV KOMBËTARE Shkollat pjesëmarrëse GJUHA SHQIPE - NAIM FRASHËRI 259-Qamil Guranjaku, Elbasan 260-Qazim Turdiu, Tiranë 261-Qybra Sokoli, Prrenjas 262-Ramazan Jarani, Tiranë 263-Ramiz Sadiku, Pejë 264-Rapi Mërtiri, Lushnje 265-Reald, Vlorë 266-Refat Keli, Poliçan 267-Rifat Zymeri - Kosmac, Shkoder 268-Rilindja, Pogradec 269-Ruzhdi Daca, Shkodër 270-Rrajc, Prrenjas 271-Rreze drite, Tiranë 272-Sabahudin Gabrani, Tiranë 273-Sadik Manko - Allkaj, Lushnje 274-Salo Halili, Shkodër 275-Seit Naideni, Peshkopi 276-Selim Alliu, Peshkopi 277-Selman Riza, Fushë Kosovë 278-Servete Maçi, Tiranë 279-Sevasti Qirjazi, Korçë 280-Skanderbeg, Shkoder 281-Skender Libohova, Lushnje 282-Skënder Çaçi, Tiranë 283-Skënder Libohova, Lushnje 284-Skënderbeg, Shkodër 285-Sotir Beçka - Bulgarec, Korçë 286-Sotir Capo, Fier 287-Sotir Gurra, Korçë 288-Starove, Berat 289-Stavri Themeli, Korçë 290-Sulë Harri, Elbasan 291-Shaban Idrizi, Mitrovicë 292-Shaqe Mazreku, Tiranë 293-Shfmu “Selami Hallaçi”, Gjilan 294-SHMU1-Vushtri 295-SHMU2-Vushtri 296-Tafil Rexhepi - Pirg, Korçë 297-Tefik Çanga, Ferizaj

298-Tefta Tashko Koco, Korçë 299-Teli Ndini, Vlorë 300-Teuta, Shkodër 301-Todi Koceli - Selenice, Vlorë 302-Turgut Ozal, Tiranë 303-Turgut Ozal, Durrës 304-Thanas Bodo - Kolonjë, Lushnje 305-Thimi Marko , Korçë 306-Thimi Mitko, Gjilan 307-Thimi Tani, Berat 308-Thumane, Krujë 309-Udha e shkronjave, Tiranë 310-Vaqarr, Tiranë 311-Vasil Shanto, Tiranë 312-Vatra e dijes, Tiranë 313-Velçan, Pogradec 314-Vellezerit Frasheri, Fushë Kosovë 315-Veterrik, Berat 316-Viktor Hygo, Tiranë 317-Vilson Blloshmi, Librazhd 318-Vinçens Prendushi, Durrës 319-Willson, Tiranë 320-Xhavit Ahmeti, Kamenicë 321-Xheladin Rekaliu, Podujevë 322-Xhelal Berberi, Delvinë 323-Xhemail Mustafa, Prishtinë 324-Xhevdet Doda, Bulqiza 325-Xhuzepe Grass, Gjirokastër 326-Xhyheri, Vlorë 327-Ylber, Tiranë 328-Yll Morina, Gjakovë 329-Ylli i mëngjesit, Berat 330-Zef Lush Marku, Gjakovë 331-Zejnel Saliu, Fushë Kosovë 332-Zekeria Rexha, Gjakovë 333-Zemra e Krishtit, Shkodër 334-Zenel Saliu, Fushë Kosovë 335-Zihni Toska, Berat 336-Zyber Sharka, Hysgjokaj

Udha e shkronjave 211

GJUHA SHQIPE Përgatitur nga Artur Shkurti Botues: UDHA E SHKRONJAVE Botuar, më 25 maj 2014 cel. 0692076068 - arturshkurti@gmail.com - www.udhaeshkronjave.edu.al

212

Shkolla shqipe