Murat uraz turk mitolojisi

MURATURAZ J. d ^

MUMT URAJZ

il

. TURK.

F

Mrrolotrsl YARATI,I$

g

a

ll

TORK

Mirolotisi

EFSANESi

erlceieri 1', nrz biiyiik tarln kara han vardl.Ka.ahan' rn knrysrndasudan baqkabAgcy ,"o!.iu,Kara hrn ilk insarulanam. ama bu insan hitatrvg1fii;di Sulariizerindcuqlrlra batladr,SonraKarahan rrnun.yalam.sr iiin ldlarjn rjibinden bir yrldrz grkardr,insanayrldrzJanhir l.ug ropraka_lmasrru Dunu.su),'ul aizcmlescrpmesinibildirdi, Insan y dr-zdanbr ar1.lgrcprak aldr, bir aruqragizlice Ken(ulgn aldt bunu aaztnasakladr. .. K3ra haru3 -emri-ile insan toprab sulu-n ijzerinc serpd. Bu toprak btiyrtyer& iia oidu. :19rI rTaftan insarun aEzrndaki toprak ta biiyiiyerek. aS_za srfmamaya bagladr. Alzr parsalanacakb.Kara han bunu sezdi . Ona ttiktir dedi- O da tiikiirdii, bundan da daflar meydana gelor. . Karahan.bu adayabir gamdikti.Bu gararndokuz dahvardr.... t

o/$/(tEt/ADw41(t/,tp

/ tisnrauo,q/,|t////'f

TiiRK MiTolo.risi MURAT URAZ

D8Strwlt ADArt YAYIITILABI

dinx MiTOLOJISI MURAT URAZ

Birinci Baskr IkinciBaskr

:Haziran1992 :Subat1994 :Diigiinen Adam Baskr : Kapak Diizeni ;DiigiinenAdam GenelDqgrtrm :QafdaqPazarlama Cafaloflu Yokugu,BakrqOfsetlqhanl No:6-8 Zemin Kat CaAaloElu/ IST. Tel: 51233 69-51196 15 Fax: 512 33 69

D0gOrwNADAu YAYTNL/IRI

iQiNDEKiLER 1. Bttltim YARADTLT$.......................,..................15 K a i n a h nY a r a d r h E r . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. .5. . . . . . . . . . . .

2. Biiliim Gi.ineg Ay veYrldrzlar............................2 7 Giineg.....................................................27 A y . . . . . . ........ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 0 YrIdr21ar..................................................32 Yedilklimi ldareEdenYr1dr21ar...........34 G,itkgiiriil tii sti $imEekYrldrnm............36 3. Biilim Tannlar TanngalarTann Aileleri........37 Tanr VarhlrnaIlk InamqIar................39 llk Tiirk TannlanmnTiireyi$i.............40 TannlannKarakterve Gdrevleri.........41 lllik Tann1an.......................................42 KiitdliikTannlarl..................................43 TannlannOturduklanYerler....,....,.....44

Cisimli CisirnsizTannlar......................45 .....46 TotomikTannlar.......................,.....

Animist ve Natiirist Tannlar................47 4?

ZoomortfTannlar....................,,...........

Antropomort'fannIar.....,....,..,.,....,.......47 Tann Aileleri Tannlann Insanlarla11gi1eri..................................48 Tann1a9trn1an1ar..........................,.......49 Tannlar.....................................,,...........50 Tanngalar.................,,............................74 'lhnn AileIeri..........................................83 4. Biiliim Cbk ve Yeraltr Alemi Gdklerin Katlarr vc GriklerdeBulunanlar .............,,,..-....87 G o k l c r d c nl n e n 1 e r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 8 YcraltrAleminin Aynldrlr Katlar..........93 YeraltrAleminde11ulunanIar...............,94 Yeraltr Alcmine Gidenler ve Dtinebilenler...............-......................95 liyamet Cennet Stt Giilii Cehennem..............................................96 I ( r y a m e vt e D e c c a l . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 6 C e n n e tv e C e h e n n e m . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 9 Cennetlerve Siit G61n.........................100 Cehennem1er........................................103 Ilir CehennemTasviri.............,...........105

6. Bit'liim """""" "108 Ruh1ar....................'..""""" perilerMelekler........................""""'110 kOtii R,r6""........................................115 bider $eytanlarZebaniler..........."'116 Cadr1ar.................................................116 6. Biiliim I n s a n . . . . . . . . . . . . . .' . . '..,. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . " " ' 1 2 4 124 InsamnYaradrhqr...............'......""""" lnsandanTtiremiglnsanlar........'-"" 128 Ttrfan Tirfandan Sonra Yeryi.iziinde Ikinci Tiireyi9.....................................'132 7. Bitliim ..........."" 142 HayvanKiiltti.................... . . . . . . , K a n a t s r 2 1 a r . . . . . . . . . . . . . .... . . . . . " " "1 4 3 Kanat11ar............................................155 8. Bitliim ................ " 165 BegKutsalUnsur........

A t e 9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ' . . . . .".". ". .1.6. .5.

Demir...................................................168 T o p r a k . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ' . .r.7. .0. . . . . . . . . " "

s;..................................................'.....180

83 Ab-lHayat............................,...............f ve Yapdrrmak..................184 Yagmur l(ar SudanQrkanInsanve Yaratrklar.......193 0. BdIOn 197 Din...............................................,........

TiirklerdeDin......................................198 Tbtemi2im............................................203 Fetiei2m...............................................205 $aman'Iar.............................................206 5 Anmi2m,...,.................................,.........2f 6 Natiiri2m........................................,.....2f Manihai2m...........................................21?

Ma2dai2m.............................................218 8udi2m......................--.........................220 Taoizm...-.....................,.,,.,...................221 Lamai2m....,.....,............-....,..............,.,223 lO, Biiliim

rL Bdliim Tabular......-..........................................263 12. Bitliim Hanlar Hakanlar Kahramanlar....,,,..263 13. BiUiim DestanlarMasallarHikayeler............273

I

l

It

ta .-

I ;

ONsOz 'l':rrihi cski biiyiik milletlcrde mitolojik materyaller qok boldur'.

ZenFin ve geniF bir tarihi olan Tiirklerin mitolojileri dr:bu bakrmdanbuyuk degertaErr. (lccen ynzyrllann iqindc; qok hareketli btiyuk savasiar', yabancr l(r.iltiirler ve yabancr dinler-lc te_ maslar sonucu olarak tiirk mjtolojisinebir takrm so kulnalar olmuqtur.llu sokulmalannizle , biiyiik Tnrk kollannr gdz on[nde tutarak denilebilir ki; Qinliler, Ilintliler ve lranlr'larla temaslarda bulunan C<ik tul klerde !e Uygur larda, bir dc giineyedoglu inmekle Araplalla kar'5rlaganSumer'lerdegdriilmektcdir. Altryhlaf, Yakutlar, halta K)r$zlar yukardrkilerle kryaslanrlsadaha katrksrzkalabilmiglerdit.llcr nc de olsa bu temaslar; kadrosu zengin, materyalleri qoh, tanlrlalr kaliteli 01erl'Inrk mitolojisinin milli gehresiili de{iEtiremcmigtir.

Buna kar';rLh ise civar milletlerin Tiirhlerden aldrF larrrrlarD, nritolojik konularrn epeyce bir yekiin tui tugu cla gelqck halindedir.

Srlmcr"k:r'in kr.iltuf bakrmlndan var'isleri saylan baika X{czopotamyah'lannmitolojiled; Siimer mit i ' l ' i r . l l r D ,k r - m e n d e f , i 5 t i r i l ek| r g e l i ) m i l m a r z c r r " r r ' ijdstel.iyor.

YARADILI$ KAINATIN YARADILI$I

(cosmogonie)

Tiirk Kozmogonisinde, diinya denilen alemin ti.ileyigiiizerindedahaetraflr durulmaktadr. Gdklerve gokler alemi iginde gilDeg,ay, lrldrzlar grb itannsal kurdretlerin de yaradrl4lanna qeAitli olaylar gdsterilmekte,ayn aerlardaobakrlmaltadrr.

Bu biiyiik dlemlerin yaradrhglan tizerindeki bir Siimer efsanesinebakrhnca;(Ap-su) denilentath su ile (Tiamet)adrndatuzlu suyu temsil edendiSibir devden gdkler ile yeller meydana geldi$, bundan sonm gdk tannsr Anu, hava tannsr Enlil, deniz tannsr Ea. (Enki) nin yarattrldrF, bu iig tannmn da giinesi, ayr, yrldrzlanyartattrF gdrtiliir'.

Bir efsaneyegdre de; Xara Han (Kayr.aHan) sulan, diinyay!,insam yarattrktan sonraon yedi kat gatgiiyaralmrslrr.

AsL Siimerlerdengelen (Entma Elis) destamnda gtjrtildiigiineve Keldanhlann bir agrklamasrnagiire, briyiik tann Marduk, Tiamati tutturdu. Vticudunu ikiye biilerek bil pargasrmyukan attt, bundan giikler, bir. par'gasruida agagya attr, bundan da yerler meydana geldi.

Genel olarak, Ttirklerin

yaradrhg efsanele4, ya-

- 15-

bancrlann kozmogonileri gdriilmektedir.

ile

de

kan$trnlm4

BIRKAQ YARADTLI$ EFSANES| A$a&daki efsdneye gdrc sudan bagka dtinya iizeriDde bil Sey gdze CarpmazkeDbriyiik-tann I{ara Han (inceinsanr yaratmt$tll.

Efsane I Onceleri yalnrz biiyiik tann Kar.a IIan vardrr. Kara Han\n kaqrsrnda sudan bagka bir gey yoktur. Kara Han ilk insant yaaattl, ama bu insarr trilcci ve hAindi.

Sular rizerinde ugmaya baqladr.Sonra I{ar.a Han onun yagamastiein sulann dibinden bir lrldrz grkardr, insana yldrzdarrbil avuq toprak almasrnr,hunu su),Dnrizerine serpmesini bildirdi. insan yrldrzdan bir. avug toprak aldr. Bir avug da gizlice kendisi igin ayrrdr, agzrnaiakladr Kara Hanin emr.i ile insan topra$ suyun rizerine serpti. Bu toprak biiyiiyerek ada oldu. Obiir tar.aftan insanrn agzrndaki toprak da biiyumeye, agzrna srgmamayalrasladr.Agzr pargalanacakrr.Kal'a Han bunu sezdi.onc rTrikur'lidedi. O dc riiklrrdLi Rundan da daglarmcydanageldi.

Kara Han bu adaya bir gam dikti. Bu qamrn dokuz daL vardr.

Bundan sonra Kal.a Han bunlan kcndi haline b r r a k t r .Y u k a r d ao n y e d ik a r A t i g xy a r r l l r . O n y e d i n c i katla kcndisi. onal{lncl ka a oglu Ulgen ol,urdu.yer a l t r n d ay c r t l r h e l e m d ed e c j b u r o g l uE r l i k i o r u r u .

-16-

dei yine briyirk tcnrr ile suler $u Allay efsAnesinde biqka her Seyden cincebir '"thi.. nrira.n da "udan bevaz kuAu kusu glirrilur' Kugunun gagasl rle sulann clirndrr irkardrFr toprak sulann iizt rjne serplldl karalal meydanagcldi: Efsene I ll

dnceleri yalrrrzbiiyuk tann ile bir de su vardr' Tant'r suya bir beiaz hugu kugu giinderdi,bir agrzdolusutoprlk getilmesini ir;ytedi. fugu kuQu suva daldr, dibe

'i7rrlnc (rklnca indi olada'1 I',prak aldl Kugu suyun t o o r a g ru f l c d i .L i u n l c rt o zh a l i n d ps u l s r a( i u i l u B u [ o z lar buyi-ryelekyayrldr.Topraklcr me]dana ccldr Ru too l a k l a r i u z b i l i l a n h a l i n d ei d i T a n r r I ' u d e f a i k i n c i Lir kuAu k,rsu gnndprdi O da tlpra$ gagaladr'Ilundan d a d a A l a r ,y u i s e k l i k v . d e r i n l i k l e ru l d u B u d r a z i iizerin;e bir"bitki voktu. Bu hal qeytanrn hoFuDa git' n e d i .$ c y l a nd a b a t a h l r k l a r l ao r m a r rvr s r a t t r ' A.etiaJd ef"anedede, latlr vc tuzlu sr'rhcr tarafi tuoti-ltsttt, Tath su (Ap:su)adrnt almrE,Tuzlu su da Ti'"-rt. .on"" , r'kck bli dev olcn 'Kin[o' lL e\lendi Bur,dansotrr'altrfemelervc mucadeltler devcmctti' Efsano: lll Tiamat, acLrrdaki devin Kingo adlnda ikinci kocasr vardr. Onlaldan haiasrz hesapsrzif|itler, cinler tiiredi' lvrhk sr.veI Ap-ru ranrrlarr da (ofaldik(' il.'ml{ ri c c r i s l e ( l iT. i r m a L , I nd ' e m id c d a r a l d r K p r ' d im t r l k u r r t r t t n ca r cn l m a l iL z ' l i T i a m a A p _ L u g i d i l l et u k c r r m e m e s i C k a l k t r ' K o c a s r n rk u m a n t lr n r ' ' r p ; r r " t k Lu.l" "rr "uuap"

Ar''ha-rile biirirn frirleri ona vardi Ap-suiannlanndan Keldan llar Dal'e yenilerck kaqtrlar' sok ;;;;;l;;^ / E m l n a o c n rlen b l i s )d e s l a n r t a r a f i n d a nl e I 1 i p L e n e r c k bc5 bijltin tnn''lcr E3 nrn oglu Maduk'u. .i"i"""?"".", RtzgirJorr'vrldzlar gibi kuv' frrrrnalan. d;" :;;i;;. as\er cdindi Sonra bir de cg "fl"r,.l"ilt. " i i " r i " i - l " tt"*",.' ai.i"" o a$n iCine dulirrdi'i' yalaladr' Birt.rnlannlar huzuru.ldavdludunu rklyc aylr3raKolr gdkler' bblrtnd de vtt ." firlaltr ki bundan y . . " l e r ) 3 r ' a d r l dvre b u c l p m i"'-al:rr' " " n u " n i t " t t ' . b u n d a nd a (1) bovlece --'Su meydana geldi dJkozmik alemdenbnceAp 'u ile Tja' "l.un"o" rrlor,.., M u..u denilenhuviyetsizvc acaip bir Ludret ttt"ai e""ann biri diEi, biri de erhek iki briviik vrlan dogdu. B.r lelanlann evienmesiyte gdkler, yerler meydana geldi.

Efsane : V DrigdD sofrasuda toplanrldrb zaman (Yu dadlob DeIo) adr verilen bi| duada gciyledenilmektcdir: (Dlinya nasrl yaratrldr? - D6rt tarafta ddd gdk siitunu yaratlldri l B i n n c i o l a r c k R e n d u l k , s u l u n ul a r e l r l d r .T k i n c o alak (Nrjdulk) suturlu yaratlldr. Ugiincii olarak (Cun Cdlk) siitunu yaratrLnca, ddrdiincri olarak (Ddndulk) stitunu yaratlldr.

Bu elsAnelcrin birincisindc ilk valhk olarah sulalda soDrainsan, ikiDcisinde kufu kusu, iiQtinciisundede su iilemini temsil edcDAp-su ile Tiamat'dan sonr.adevler', i{iitler cinler. gdluliir- Ddrdiincride sula|dan bah' sedilmez, beqinci elsAne ise yalnrz drinyar,rn yaradrhqr 96sterilmektedir.

Yakrn do{udan gelen bir efsdnedede yine su temel yed almaktadrr. Bu efs6nenin tablosunda qunlar gcjdiliir:

Efsane : lV Kozmik alemden once Mummu meydana geldi Onadrnda bir erkek ve iakhamlr adrnda ao"-Au-i.[ft*" u ' ; i , t i - v i i " " p e v d d .o l d u . B u 5 r l a r r l c r d a nA n g h a r gt . J r r , d r i i ; r k i l ' K i s h a ra d r n d a Lvi t r m c v d l n a l d ; , . y 3 r a d l l ) l r loylpdlr: B u d i s !U y g u ll.a r dg d r t d i r n y a r r r n p"rne "d 1'l' B . . , ' , , , " r ' 1. " . ' 1 <A a . n " | U n r 6 : ( r .rY" rr r io' ) n - ' ue I ' u " , n v r , , r n' . r o . . > ' n o .b I d r r "r1 "n

rii- a'', ,;"ili.,

:']"r1n:L-ro" ,.i,.,nr r" n.,.lr-,".1'rr''1" rrrniD('7 H r l i l " r i n . e r i " ) , r r d l r ' F , _ ' " ' 4 J 4 _ L : ' 1d i ) '1.,-rrr.'r'\.rLrn' rgi ik'nJr r"\" n ^ L'r _d3' goklFr "'nP gelnntLlr' nevdana ayakl^nndan da )erl.r

-1 8 -

DIJNYA, OKiJZ, TAS, BALIK, SU \.E IIAVA Dnnya briydk ve k1r'mrzrbir 6krizlin tek boynuzu iizefinde dur'ur- O boynuz yorulunca dkriz diinyayl obiir' boyNrzunaatarken drinya salsrhr ve buna (Zelzele: Yer safsrntrsr)denir.

Ilu okiiz bir tagrn uzerinde, taq bir bahgrn suhnda, bahk suda,srrda havadadrr.

Bu dkr.ize:GAv-r Zemin, Sevr,i Airmer ve Behmut. gibi adlar vel.ilmcktedir. tsu lesitli ya|adrhq efsdneleri krsaca yukanya ahndrktan sonla da; Abdulkadir inanin ($amanizrn) adrndaki kitabrnrr, yaradrLg bahsinde W. Radlc,ftan

,19-

aldrts, yerin yaradilsr .ha klondali bir Altay efsanesi aqaFya aYnenkonulEtaktad-lr: (Evvelce ancak su vardr. Yer. gdk ay ve giineg voklu.

Tann (Kuday ;le bir rKiii) vardr' Bunlar kara kaz 5ekJincgirip su irzerindcuguyorlardr'Tann hig bi1 5ey m i-iyoid". Kisi nizger qrkarrpsuyu dalgalndrrdr duqr.in ve'tannmn yiizi.ine su serpti. Bu kiqi kendisinin tanndln biiyuk oldugunu sandr ve suyun iqine dahverdi- Su iginde bo$ulacak oidu; (Tann, bana va.drmet! ) diye ba$rmrya bcqladr.Tann;(Yukan grkl) dedi. O da sudan crkrverdi. Tann Sdyle buyurdu: S a A l a mb i r t a : o l s u n l ' S u y u n d i b i n d o nb i r t a l q t k t t .

Tann ile kisi lasrn iizcrinc oturdular'.Tann. ki$iyp: {Suyadal. oradantoprak qrkarl,dedi.Kisi suyadaldr ve : (Ben kel]dim icin de loprak elayrm' diyc dbqiindu.Iki eline toprak al&. Bir elindeki topra$, kendi bagrna iq gr,rmekdtrquncesiyle agzrn3soktu.Tanndan gizJiceyer kiEinin agzrndagizledi$ Dcminki istiloldu. taratmak roprak da I'uyumcyebaqlndr.NefestrkanrphuguJacak. olecekoldu. Tanrrdan kalmaya baqladr.fakat nereye baksa tannja yamnda buldu. BoAulmak iizere iken: (Tann, gerqek tann bana yardrm et!) diye yalvardr' tann ona: (Ne yaptrn, agzlna toprak saklayal'rm diye mi drisrindrin?Bu toprag ne igin gizledin?) diye sordu.

Kigi cevap verdi: (Yer yalatayrm diye bu topragr aAzrmda gizlemiqtim). Tanu ona: (At agzrndan o topra$) dedi. I{iEi toprafi atrvcrdi. Ilu topraktan kiigiik kriguk tepeler meydana geldi. bundan sonra tanrl gdyle dedi: (Sen gunahh oldun, bana katir lenahk dtiqtindiin.

Sana itaat eden haikrr drisiiDdiikleri dahi fena 01acaktrr. Bana ittat eden halkrn dtiEiinceleli an, temiz olacaktrr'.Oniar gines gdrccekler, aydrnhk gorecekler'.

Ilen gerEekKulbustan adrnr almrslmdlr. Seain adrn ise erlik osul. giinahkannr benden gizliyenler senin halkrn

-20-

olsun. Grinahkarrnl seaden gtzleyenler senin hallun olsunl) dedi.

Dalsrz, bu&ksrz bir agag bitmisti. Bu agacr tann gdrdii ve: (Dallan olmryan agaca bakmak hoq bir $ey de$l. Buna da dokuz tane dal bitsin!) dedi. Afagta dokuz dal bitti. Tann yine Eoylededi: Bu suada Erlik bir kalabahgn gn.riltiisrinii iqitti ve: (Bu giiriiltri nedir) diye sordu. tann: (Sen de bir hakansrn, ben de bir hakanrm. Bu gur'r.iltuyi yapan kalabahk benim ulusumdur) dedi. Erlik bu kavmin ken' dine verilmesini istedi. Tann ona: (IIaylr, sana vermiyecegim.Sen kendine bak!) derdi.Erlik : (Dur, bakahm, Tannnrn Su ulusunu bir gajrelrr.r)dedi ve kalabahga doFu yiididii. Bir yere geldi. tsurada insanlar, yabani ha].vanlar, kugJar ve baqka bilqok canh yaratlklar giirdii ve: (Tann bunlarr nasrl yaratmls? Bunlar ne ile besleniyorlar?) diye dnqiindti. Burada bulunan insanlar bir a[acrn meyvesi ile besleniyorlardr.

ASacrn bir tarafindaki meyveyi yiyorlar, diger ta" rafindaki mejrvelerden a$zlanna almryorlardr. Ellik bunun sebebini sordu. Insaniar ona cevap verdiler: (Tann bize bu ditlt daln me,.vcsiDiyemeAi yasak etti. gnneqin dogdug-u yanda bulunan beE dahn meyvelednden yemegi buyuldu. Yr)an ile kdpegc bu agacrn ddrt dalandan yemek isteyenleri briakma diye emretti.

Bundan sonra tann gijEegrirtl. Bei dalln melweleri bizim agrmrzoldu).

Erlik, Kormds bunlan duyduktan sonra Tairungey denilenbir kigiyi buldu ve onai (Tann yalan sdylemiE, siz bu ddrt daLn mel.velerini de yilinizl) dedi. Bekgi yrlan uyuyordu. Erlik onun adzrna girdi ve : {Bu agaca grkl) dedi. Yrlan agaca crktr, vasak meyveden yedi. tdningey ile kansr Eje beraber geziyoriardr. Erlik on' lara: (Bu meyvelerdenyiyiniz) dcdi. 'ftiriingey istemedi.

fakal kansi yedi. Me)'vc Aok tatl)yd. Meyveyi ahp kocasrnrn 3gzrna siirdu. O anda her ikisinin tiiyleri dcikiiliiverdi. Utandrlar, agaglann altrna saklandrlar. derksen tarn geldi. Britiin ulus tanndan gizlendi.

Tann haylordr: (Td.iingey, Tcirtingey!Eje, Eje? Neredesiniz?)Onlar: (Atiag altlndayrz, sana varamalrz.) dediler. Yrlan, kdpek, T6riingey, Eje kabahati hep birbirine attrlar. Tanrr yrlana dedi: ($imdi sen Kdrmds ($eytan) oldun KiEiler sana drigman olsun, vursun, 6ldiirsiin.) Bundan soDra Eje'ye: (Yasak meyveyi yedin.

Kdrmds'i.insdziine uydun. Bundan bciyle sen gebe olacaksrD, qocuk doguracaksln, dogum sancrlan gekeceksil) Tortngey'e Satylededi: (KdrD'iis'iin aqmr yodin, beni dinlcmedin, qeytanrn sdziine kandtn, onun s0ziine kananlal onun tilkesinde yaQryacaklar.Benim nulumdan mahrum olacaklar, karanhk diinyada buIunacaklardrr. $eytan bana dugman oldu. Sen de ona dii$mar olacaksur. Beni dinlemig olsaydrn, benim gibi oluldun. $imdi senin dokuz o!'ul, dokuz lozrn olsun, llundan sonra ben kigi yaratmryacagm. Kiqileri sen dogulacaksrn).Tann, qeytana (Adamlanmr ne icin al, dattrn?) dedi. Scytan: (Ben istedim, sen vermedin. Ben de husrzca alnraya karar verdim. Ben alacatsrn: Atla kaqalsa diiEiirerek alacagrm Rakr igip sarhoq olursa dbgriEtrirecegim,suya girse, agacaetksa yine alacaErm) cledi. Tann goyle dedi. (Uq kat yedn altrnda, ay ve glinegi olmryan karanLk bir diinya vardrr. Ben seni or'ayaatlyorum. ) Insanlara da Q6ylededi : (Bundan sonr'a size ]:emek vermiyecefim. Kendinizi kendi giicliniizle kazanarak besleyin.

Sizinle konrgmayacaFm. Size Mayterc'yi giindercce$m) dedi.

Maytcre geldi. Insanjara bir 9ok qeyler aigTetti.Ar.aLla yaptr. At olarak ot ktiklerini, rsrrgarl ve sair.eot]arr tavin etti.

-22-

E r ' l ; k .M u y t e r e ' y yr 'a l v a r d r : - ' E m y a 1 l e l a .s c n b e n i m i c i n I t n n v a L a s \ . r r M i i s a a d e( t s i n d e b e n l a n r ' l n r i l y a n ' n c q , k . y ' - i . f l , , r t o r e .E r l i k i n k a b u l e d i l m e siil i n Tanlrva altmlSJDIyrLlvardr. 'l'anrl qeytanaqirr')c dedir (Bal1adr.ismanolmazsan, insanlar-alcnahk cin)czsr'r)rnrma gcll) $e]'tangiiklere : (Beni tak_ Taur'rnrnyatrrlraqrlitr.i:rnn)'a,secdee<ierel< dis et, miisrtadecl d! l)clr kcndin igin gctkiu yapaJ,m) dedi. TanD n)risea{lcctti. l!11ik gdkler yaptr. Eriik'in arcnr:si giilile|c 1r'rlc.rip,q6li kalabaLk oldu. Tannnrn oz ki.\isi I'larA(lriil.c ii;vlc diifiindri; lBizim oz ki5i)erimiz lcr. \'i,zLindL,l3ir-l!k, l')r'likirt kiElleti griklclde.Bu gok {onabir'5e.r'l) I'langdaSiIe,talrlrl'a dalrlrp, IIIIili e kaISrsavai agtr.

Erlik kar,srgeldi. ale;le vulup ltrrngdaEilcI kaqrdr.

Mangda6ilctanr-rhuzurunr gc)di.'l'lrnn :(Ncreden geliyolsun?) diye soldu- 11:rngdaiirc:(Drlikin avensi yr.iksek gdl(lerde, bizim hiqileinriz dc ycrde bulu:ruyollar'.Bu gok fcna bir'ye1'.))orrltr-likin avencsini yere indilnrek igin savastrD.l'akat litcrim tctmcdi, indircmedim.)dcdi. Tanlr (lJcnticnba.skaliimsc ona dayanamaz. lilflikin gLici ser)(l(xrfazlirdrr'.Irakat biI za' man gelecckki sana: (Var'l dileccfinr. l$tc o zamun senin gucurr Erlikir g'ucundcniisliin .)lllc3khr) dedi.

Bunun ijzedneI{angdaqi)c frrhatrirhat yettl. llir gnn Maugdagirefi't lc (lr.isnrrdir{Trtnnmrl var diyecegigiin yakla$tr). bu gr.in Tann, tr{angdaqirc l'e dodi: iE! Nlangda,sile, gdhlcrden Maksadrna var i stir'(xrolisiD. lfllik eri$eccksin, ondaDgok grigliiholacrlisrrt,I:l(ir)imgiciim, takdisim (Alkrgrm)sarra yr'1sin.))lalrgdaSilesevindi, bil kahkaha ath. (Tufcfinr Iok. vayrn, okum yok, kalgrm (cidam) )()k, yataflnrllr -ro1i...irncak talrtr bilefim, kolum var'. Nasti bcn lJr'lil<i,kdrsrlarayrmT)

I tl

tl tl

,I

iI il[

II

if, ii; i

\

dcdi. Tann ona kargr verdi. Margdagire kargrye ahp trlik'in gt;Uerine flktr. Erlik i yendj, kagrd. Gt klerini krnp parga patga etli. Erlik'in giiklerinin pargalan yere ditkuldn. O zamana kadar yer yiizii diiDdiiz idi: Bu pargalardan, da{lar, kayalar hasrl oldu. giizel tanrrnrn grizel yarattrgr diimdiiz yer b6yleceegri biiyrii oldu. Erlikin biitrin avenesi yere d.tkiildii. Kimi suya diittii, bogr.rJdu. kimi agaca,kimi taqa farptr dldii. Kioi hayvanlara carotr iildri $imdi Dilik tanndan yer istedi: (Benim gdklerimi krrdrn. $imdi benim bannacak yerim yok) dedi. Tanrr onu yerin altrna, karanhk diinyasrna siirdii. Uzeine kat kat kilitler koydu: ( Uzerinde sdnmez ates olsun.

Aunel ve ay r$tglgdrmiyesinitekrar ediyorum:iyi olursan yamma ahnm, fena olursan daha derinlere siilelim,l) dedi-Erlik: (Ben,6lmii$ adamlann canlanm alacagrm.) dedi. tann: (Ben o lan sana vermiyece$m.

Kcndin yarat!) dedi. Erlik eline qekig, kdriik, ijrs aldr.

Uir vurdu, kurbaSa grktr: bir vurdu, lrlan qrktr; hir vur" du, ala qktr, bir lrrrdu, domuz qrktr, bir .v'urdu,albrs (fena ruh grktr, bir vurdu, gulmus (fena ruh) Crktr; bir vu.du. deveclktr. l'ann Celdi.trirlir'in korrik, qekigve ijrsiinii ahp ateQe attr. Kdriik bir kadu, qekig te bir erkek oldu. Tann bu kadrnr yakalayrp, yiizrine trikiirdii. Kadro bir ku9 olup ugtu Bu kug cti yenmez,tiiyri yelek olmaz (Kurday) denjlen kustur. Tann erke!i yakalalep yiiziine triklirdii. o da bir kuq oldu. Bu da (Yalban) denilen xusrur.

Rdtun hunlardansonratann halka hita_ben : _(Ben size mal verdim, ag verdim, yerin iizerinde, iyi giizel vc an sular verdim. Size yardrm ettim. Siz de iyilik yaprnrz. Bel gdklerimc ddneceg,im.Qabuk gelmiyecegim.)dedi.

-24-

Sonra yardroo ruhlanna hitaben: ($al - yime, sen rakr igip aLirru kaybedenleri, k<irpe gocuklan, Iosrak yavrulannr inek buzaflrlanm koru, iyi sakla. iyilik yapmrt olan dliilcrin canlannr yanrna al kendi kendini itldiirenlcri almal zenginlerin mahna gdz dikenleri, hrrsrzlan baskalanna diigmanhk edenleri de alma benim ipio ve hakam iein savaian dliileri al, benim yamma getir! insanlar, sizc yardrm etsin, sizden fena ruhlan uzaklaStudrm. fena ruhlar (Kormiis'ler inyemek yaklaqrrsa versinler. onla|a sanlara Kijrmos'lerin aElannr yemeyiniz, yerseniz onlaldan olursunuz. Benim adrmr sdylerseniz, himayemde bulunacaksrmz. $imdi bcn uzakioStyorum. Fakat tekrar gelece$m. Beni unutmayrnrz, beui gelmez sanmayrmz$imdi uzak)ara gidiyol.um. Tekrar gcldifim zaman sizin iyilik ve fenahklannrzllr hesablnl g6rece$m$imdilik benim yelimde Yapkara, Mangdagire ve $alyime kahyorlar. Onlar size yardrm edeceklerdir-.

Yapkala, sen iyi bak! Erlik scnin elinden dlmuglerin canrm palmak isterse MangdaSire'ye soyle, o kuvvetlidir. $al-yime, sen iyi bak: albrs, $ulmus yerin altrndan grkmasrnlar.grkarlarsa derhd Maytere'yi ver!

O kuwetlidir, onlarr kovsun. Podo - sijnklr ayt ve girnegi beklesin. MangdaEire'ye soyle, yeri ve gokleri muhafaza etsin! Maytere iyilcrden kittiileri uzaklagtrrsrn. MangdaEire, sen fena ruhlarla savag! sana grig gelirse benim adrmr qaFr! lnsanlara iyi qeyleri, iyi iqleri 6Fet. oltayla baLk avlamak, sincap (tiyin) vurmak, halwan beslemeksanatlannl dgret.

Bunlarr sityledikten sonra tann uzaklattr. MangdaEire olta yapt! bahk avladr. Tnfek, icat etti, sincap

-25-

rrrrdu. Tanrrmn buyurdu$u gibi inealrlara bir gok geyler dgretti, Mangdaqire bir giin qityle dedi; (Bugiia beni riizgdr uguracak ve giitiirecektir) RiizgAr geldi, Mangdagire'yi ahp gdtiirdii.

Yapkara insanlara 6iiyle dedi : (Mangdagire'yi tann yamla aldr. , Onu bulamryacaksrnrz.Beu tannnrn elgisiyim.Taun nerede durdursa orada kalacagm. Siz ijArendiklerinizi uuutrnalnmz. Tannmn yargrsrbudur) dedi. lnsanlan kendi hallerine brralop o da gitti.

II GiiNE$, AY VE YILDIZT.AR I

ciiNE$

YaradrLs bgbsrndesecen -gdlderbir Siimer efsatresinegdre; 'itamat'tan ve yerler meydana gelSu ile sonra, giik tannsr Anu, hava tannsr Enlil ve de-

tanns) Ea (Enki) yaradrlmrgbunlar da giineqi,a1r Snldulan yaratroqtrr.

Gi.ines;kozmik Alemin yaradrhgrndandnce var olFaydr Altayh'lann Kara Hani dahi bu gtikleri -vaonun srcakhtsndan fay' Iien onun lir6, asaydreli koynunda kaludr.

Bunun igindir ki gtineq efsanelerin dahi var[yacaAr kadar derinliklerden her geye rflFm tutrlita, tairdrgrhayr ve 9er vasrflan el,rafindakikdklii ya-r'ttrlr geleneklerle tanr ar tistii bir tann er almrgbulunmaktadr.

-26-

-27-

Onda biitiin tanrrsd kudretler topland$ sibi, bir takrm ruhlar da toplanmrq buluntraktadrr. Tiirkler biiytik vasrflarla tarnlagtrrdrfi giineqi geqitli' adlarla anarlardl: Siimer'ler; Dingir, Utu, Ra, Babbar, Nin - Urag, Mcsarru adrnr vermig, Arap)ar da Siimer'lerden alarak samas demillcrdir. IIitit'lerin Ardrs Eldmh'lantr Nan ilunte dcdiklcri biiyr.ik tann da giine$'tir. Ilom adrndaki tann ise grineEin vasrflanndan birini ta$ryordu.

Yukanda adr gegen Nin - Uraq, tanrr Enlil'in oflu iken, briyirtulmug ve g0ne9 tann olmugtur ki, ilk ba' harrn rhk havasrn da bu tann lemsil ederdi.

GiineE; Altuyh'larca Giinine adryla hayat veren bir tannga dahi tanlnmrgtrrTirrk hakanlan bile giineqin ogullan idi. Kendilerine kuvvet kaynagl olan giineq babalan idi. Mete'nin oglu iqin de : (Yer ve giiklen dogmuq, G{inegleay taraflndan biiyiik hakanr ) dememur edilmig llun]ann nilmektedir. kurucusu olalr Qicumin, Ceauli siililisilin diismanlarrndan kagarken bir rrmatsn kenarlna gel_ miq, gegemeyince rrmaga: (Ben giine! in oglul'um) demiq,britrin bahklar, kurba{alar ona kdprii olmuQtu IIak ve adadlet yollalm da giineq tann gdstâ&#x201A;Źrirdi.

Ur k|ah Urengur'a hak ve ad6leti o tamtmrt, Hsm' urabi ye dc iinlii kanuDJanm O bildirmiqti.

Yakut'lrra da kahramallarrn adlannr o gtinderirdi Ivogollar ona tapar, Sumer'ler onun ilk dogdugu zamanlarda ibiAdetlerini yaparlardr. $aman'lar ise qok

.28-

br.ivuLli,LrldrEtbu kudreri t,jrcrlcrinde heytccan)a:rnrd,ndaki elLiseleritre dnvullartna ;;i"', ;;;t-.l gun"si tuJ.Jtt".i,, scnbolirolar;k resmed'rlerdi' Hun lar da gecclcli aya, sabahlan giineqe dirner' secde edelcli.

Tnrl(lerdengoklan evlerinin, qa<hlannrn kaprlanm gijneEjndogdugu larafa yaparlardr' r g u z u no g l u( G d n t i u r " s e d o l n r : r kd a k u l l a n r l r r ' ' lO I l r n , g u i r c r t e nl , ' ; k a b i r '; r ' 1 d e g i l d i A v T u v u n u , nk t z t GLin,r" Ulu T,'vunun l:L uldLl'rla dirir do orJ efs'anevdtdrr.

GuDcs Hititlerde de br.iyrjkkudretleri tai)yan bir tann vc'biitnn tannlann hakimi idi O hcr sabah denizderr yiikselir, ijq Qift gozii vrrdrr, canh cansrz her gbrc s c t i s ' l : u . ,i s l o r i d i r z e n l t i .L L I L I v r r r $ r c a h r r l t goklor Srlcminde ver iJii"-",tnt Sabrhlnen d',galak yrizundc hikim olduh gibi, ak:;arnvakti de ufuktan in..n".n, ycr a'itr-al:mindc hiikiim ve iradesini iitt"" uri.iit".at. iine Ilititle|ce Ainna ile anrlan Giinei ianrreasrda dcvlctinkulucusu idi

-29-

hf:'X,To'u':u'*' 1i::;ll"il,[:';:l ixiiliilatY:tl

Il ,''"Ilx"r1\'lill',"":H"':'x-.1':x5''i'';","$*:' (l) yaprhr' yorunrlar .'grr:jr,'i.r"tt i" uAursuz ve AYrn tutulmasr g6r(': $amdn isl lcre

Giineqin

I ( o r u I u h l : r r '! u r r c t t e

II AY

_ Yaladrhgr giineg gibi, uzak ve yakrn dogu Tiirklerince efsaneleFtirilenay; gahrslandrnlmrg,guneg vc yrldrzlar gibi o da tanrrhstrnlrrah gOkteki sara5ana oturtulmustu. 'liirk'lerin ay tannsl ve tanncalan heD merhametli ser.r m lid i ll er.

Stimer'ier; En - Zu yahut Nan - Nar admr verdikleri ay tanrryr Cok sevcrlerdi.n llayll larrn da tAyatar slna k)r$rlrktrr.Araplar. Tur.klerinay tannslna Sin, Kel. danlrlal Zrn, Hrtir lcr KirSku,Selardisderler. yuruy{,n za.OksuzLz hikdyosrnrlcrle: ay galrlrr<ta valll bjr krza acrycrak,gahya:ro kra al, gellr drvr,emir vermig, gah da hemen bu <jksrizkrzr alarak go{e, ayn

-30-

'\

r l e- n ' u c i r d " L c i l e r l e r "

ill;xlliJ;l llll:'l:;'"i.llili; li;ll\l Lllt liittt Jl 'ou - t l n m u ' ' r ' l c b u r u n l a r I("rr l i l ' 1 , ,i i , a , " "''a'

ir.l**i;mrl'i 1145r;:i*11pi t u t u l d u ,g t n e . st u t u l d L (t 1 3h r r n L r n , r e r

i.l,,i:l'Jn1o"': :l,\*jrle-'f",,\5,X!;yi;;i"',:$;:i:1 '*:il ilin vaparlar' surultn ku'ta.mak ;tr ;';tl;

bagu'u-lar' de kdYlcrde,hatta bazr -zaman llundan kaima olarati sirndi tenckclotr:vu|urlar', scbillclde aY tutulduAu 6aArnIlar,lufek atall.rr' ,1,'\)i. il{li

!e rilnn'r ^) d'ril'n

bif i\1'lri

r'rhroP) els'nesr

- . r . ,J \ ' r : ' r , , ne ' " 8n d p ) , , i ] , ' 1, 1 ,r..,. t . ' - . u . . . h, , - ! . , I n "

iii;:lr i l."i],.t.t;:,:,ir,ri i;*,j,, i;;;;,,i),t1,;:r, g...

1,,'rud.n

daFrr'

ctr:'lrnrlJKr oorr

3l -

\

k',vmak icin tanntar tarafrndanatrlanoklardrr' yorumYr)drzlarrrriyada gijrirlmeside mutlulukia b-il5 trk habasr salrlan Kaquli bir f"",.. r'-",f"t"el; g, cr. gnlddgir rliryada: kardeEi KuLil bdgrunden- uq bir sLrrcsonrabu )rldlzlar batlyor' Son' i'ld'ti,hrnvor, "rri.

kaphvor'Daba rygrdrinyayr ij.ai'""ti* C)kryor. da Datryor' bunlar yedi son13kendi dc lrldrz Clkarlyor' Uvkaplvor, durryav o d" i"liri""i ul.

9ika.tp l t\uD yorumlan]yor' r'uya andlltlan sonra "ia,rbu .lle i"

YILDIZI,AR Yrldrzlann yaradrhplan da gok kerc giine$le apn yaradrh$l efsaneled arasrnda gegnektedrr.

Mitolojide ve Folklorda geniq yâ&#x201A;Źr alan yrldrzlar da kozmik tannlar arasrnda sa!1lar. Ozellikle Siimer mitolojisinde (Yedi gezegenyrldrz) dan gogu birer tanndrr.

Ziihre yrldrzrnr Astarte, Zuhdl yldrzrnr Nebu, Mirrih yr)drzrm Mergdl, Miigteri yrldrzrm Adar adryla tann tanrmlglardlr. Yine Si.imer'lereg6re bir krsrm tannlar da yrldrzlarda oturur.

Yakut'larca da Zuhdl yrldrzr Arzutilek adrnda bir tanndu.

Yabancr mitolojilerde (Katip - ii1 - efldk adryle gegen Utarit yrldrzr Tiirklerce de goklerin kdtibidir.

Samanist TUtkler arasrnda epeyce 1'ridrzefsdneleri vardu. $aman davullalrnda bu efsaneleri ifAde eden pldrz resimleri bulunmaktadrr.

Oguz Hane\n o!lu yldrz I{an, yrldrzlar Sleminin bir senbohidr.ir.

Gikte ugan t$ihap) adrndaki yldrzlar da, gel.tanr

Kaculr'mden yetiSenleriDde dunyay ellet.lnealacaklan gore; ."'n t rt-tl'vot F,rlklora kalan kanaatlere ""ri,, ;;;-;;';;,'" !o[t" ui' v'td'" !adrr' cbkr'e vi]diz

ll..[.n li11; ivinc biri6i ;jdir ve ]rldrzl duq{utder' insanlann talihi, devleilerin, milletlerin mu' kadderatr. her hangi bil istekte hayrh ve haFrsrz anlalrlacaF.k-anartr .o"rq. viia'rr""^ ha."rpkctterindcn getirdi- Bir yrldrzlar bilgisirni Niicum: ,,rtrrrlatilm-i c'esii felden barka bir iey olmryan /-lr-u .d Drlglyre Y r l lzn3mei u A . e s a n l a t ar M i i n c c c c m ra d l v e r j l d i u i i " i ^ t i r . i t " pt " b a k r m d a no n e mt a s t m a k t a d r r ' DoAuda,ozellikleiran Arap. l'rail ve Hinl kulttjrii 'YPdi gezegen ; i r l '(i a r a s r n d a y c r a l a n i i e ; i r , ' , ,'i"f.h.a.ki bir takrm inanrqlar Trirkler a')fl' i ",j arasrnda da yer almaktadrr' lleft Perker, lleft Ecram. Heft Rpnk Jlcft Bd'tu

Soha gibi ndlar g, ii ait".]

Sovvarat'r Sevvare.

S"l -'v""i-e"r"cen "'i yid'zlair Tirrk edebiyarrnda: l"t't"" a,.iir. f""." li"tit-nt"tanntamlamahalindekibr'rad;Marifetnamer ebi bir rakrmdin fel' il':':i;;;:kr;, f"t;"" a"vut, bulunan kitaplarda bunlann ""ii a c r k l a n m a s rsnaah i f e l eary n l m a k t a d l r '

Bu acrklasalara g6re diinya bu yedi gezegen]rldrl'lr ortasrnda bulunmaktadrr.

Diinvanm etrafinda ise (Semevat-i seb'a),tleft Cem) denilen yedi klt gbk, gciklerinhor birinde yedi gezesendenbin bulunmaktadlr' Bunlardan birinci gdkte ay, ikinci gitkte Utarit, ircdncir sokLe Zi.ihrc, dordiincd gbkLe Cirnet be$inci sdkteMiirih, altrncreokt.'Miriter;,yedincigdkteZuhfll 6ulunmaktadrr.

Bu yldrzlann diinyada olatrlar, bitenler iizerinde etkileri vardrr. insanlarrn talihi onlara bafhdu. Haftamn her bir griniinde diinyamn illerini bu yrldrzlardan biri idiAreeder.

YEDi iKLiMi iDARE EDEN YILDIZI,AR Dog-ubilgilerine gdre; idaresi gatklerdengelen diinya, yedi iklime aynlmtgtlr. Tork ge!'resinede gegenve mitolojik hava iginde verilen bu bilgilerde ycdiye aprlart iklimlerin her birini bir yrldrz idare eder. Bu iklimlclle bunlan idare eden yrldrzlann tablosunu $dyle tertiplemek mtimkrindtir: Birinci iklim : Hint diyan, idare eden : Zuhal. Rengi siyah. Yedinci grikte. ikinci iklim : Qin diyan. Idare eden: Mngteri. Kah' verengi. Altrncr g6kte.

Uqiincii iklim : Tiirk diyan. ida|e eden: Mirdh.

Icrrnrzr. Beginci giikte.

Ddrdiincti iklim : Horasan diyan. idare eden :

-34-

Giineg,San. DcjrdLincrigdkte. ^ BeEinci iklim : Mavera iin nehir diyan. idare eden: Ziihre, Ye,sil.Ugiincri g6kte. . , . n l { r n c ri k l i m : R u m d i y a n . i d a r ee d e n :U r a r i t .M a v i . rkrnclgok{e YedinciikJim : Bulgar diyan: jdare eden: Ay. Beyaz.

-.

Drnncl gokrc , Bu^yedi iklime farsiar. (Heft iklim), Araplar (Ekaalim-i Seba) derler.

Bu.ikhmlerin drgrnda kdan yerlere de (Karaahklar ,. oryan) oenlr.

Yedi iklimj idare cden yrldrzlar gijklerde bulunur.

Dunrann oeqronemtldrr.gune$ve ay ile yedi olur Br.r yegil ZePei ,ytldlJdal Ay.rn bulundugu gdk. oercettcndrr..Utant in bulundugugok san yakuilandrr. zunrenln trutundug.ugdk. Klzrl yakutt3ndrr. Zuhalln bulundugugok.Ak gumij$tendf.

cOK GiJRtT-fiisu, $irr$eK yfi-orn rn Goklerde gegenbu tabii olaylar da kutsal sayrlrrdr.

AJtayh'laragdre lnldtnm ve gimgekUlgenin emrinde otclugugltl, Jntdtnmaynca tann da sa5ahrdr.yr)drnm hem korkutur, hem de sevilir ve kutlamrdr. Grik gr+f.ty"y; tann - arabasrnr koqturdugu zaman te_ Rerreklenn Crkardrgrsesler oldu!u gibi. Simiek te tannnln geytanlara attrg oklardl. _ Urenha, Kazan- Krrgrz kadrnlan ilk baharda ilk Srm$ekgaktrgr ve gok gUrledigi zaman gadrr gevresinde sut.ayran,lomrz dolu kaplan dola$trnpsacr tiireni ya_ parlar. Mrisliiman Trirklerden Bagkuit kadrnlan ise 9im$ek Cakarken.sirt, ayran gibi beyaz igkileri onerek sa&anar, lnanqlanna gore sdt ve ayrana yrldrnm quqerml$.. Uryank)ilar yrldlnmdan korkmazlar.

Srm$ekeahp gok.gorlerken babnp gaFnrlardr. Uygurlar yrtornmrndttmesini begerirler.Gtk sdrledikce bagrnp qaE[nrlar. gbge dogru ok atarlar... Bii yrt sonia giiz mevsiminde,atlann iyi beslendigisrrada yridrnm ouSen. yere_ loplanrrtar. bir koyun kesip oraya gdmerler... Kadrn $aman il6hiler okur. AtL erl.ekler bu yâ&#x201A;Źnn._gevresindebir kag defa d<inerler....) $amanizm: Abdillkadir inan.

III -

TANR]I.AR, TANRIQIALAR, TANRI (Theogonie)

[?*ff ]"b:.,x",, ;.,:is" ffi+i:,ffrn$#1':':;

olan geleit

*d{ l1?}}r"'fil*i..?i?f :#*ii!fi:}"1}ro:::*:: ;Ji'i,l;,T.,:ldilrn:ii,l .fl,iLl

yet u" tuttugu6ir:g;,ic Bunlar.dan bir.kie:

r se epeyce

j:j 1' 1!t1rrvra. d,";;;;liliix ff il:ili;r"qi, bir kas,

;r"ir+:*, :Sii:i iTllr"llf l*,.d Pa tankii bu ar.adaiii , i.irii:ili

u'"' '',','r"nlil.ipc n,e c.revie' ,^yrc ii;11,."'""" "

i,l;l*.1:;:'il;;1,T,;',1;,1;r:::,";:'. uFu rnsi,,,r, ",,, J::."r"^ ;-l';i';ilil"l:'jl l"*,ml:;ll;*:";ll*"iil';il,ii;' ;l:,-1:'l it;[il,f v.**_r<,i"",i ;:J"11

U*,,1;;;lli:;;;;;,..ii,ti,i,r; H;: ii,,r.;;i:" ii:""i":: , 'yiiilsew,bn. rLcnrdr , . t , r i halde, otdusu "r -rdr n

ofnutj

-36-

-

lena]rktar

Yine Keldanh'lar, Siimer efsanelednde[ de gogunun iizerindei5leyerekbenimscftiEleraLr. Keldan mirolojisi, Stimer mitoiojisinin biraz daha degigik gehreterle gâ&#x201A;Źli$mis ieklinden lra5ka bir manzara gostermryor.

Bdbil Kahinleri bile Tdrk Samanlannrn karakler ve gdrevlerine vAris olmuqlardrr. Zaten Keldanh'larla baqka Mezopotamyahlar da, Siimer mitolojisinin atmosferinderidr5an pek grkamamrglardtr.

Yunan tannlan iginde de Tiirk tannlanmn izleri bulundugLr ileri siiriilmekle beraber, Pushan, Varuna, grva adrnr almrq olan Rudra, daia bir kag tann da Hint mitolojisinde yer.almrq birer Tiirk annsrdr. (1) Yine llirt'lilerin Uma'sr, Tiirklerin Umay adrndaki Tanngasrnrn r.oliindedir. Siimer'lerin Ap-Su koDusundaki kutsal inanplan Hint'lilerin Veda'lannda (l) Appas ile ve ayni inanglar gergevesi iginde sdriilmektedir.

( l ) H i n l l i l e r i n d i n k i t n b r o l a n V e d a l a n n , M . O . 1 0 0 01 2 0 0 y r l l a n lrssrnda yayrnlandrFnr diycnler oldugu gibi, daha itnceden t!rtiplendidini sijyleyenlerde v{rd)r.

Veda lar dift krshdrr: l-.Rig veda: Din riirleri. 2 Soma Veda: Bitkilerden rrknnlin luyun. tnnn.'m sunula.&tr zatrrn ^kun.n rlehiler 3 Arhara Yedd: Eski Lannl.rla BrRhmdya arL pirr^].r. 4Yajiir Veda: Kahramanhk $iirlen ile kurban sunma usulleri.

.38-

TANRI VARLIGINA iLK iNANISI,AR ilk insanlar; giiclerine, biiyiiklerine akrllanmn ulapamadrg varhkiarla olaylar riniinde hayret, ko.ku duyarak bunlan tann tamdrF - Baqta Max Miiller olarak - ileri siiriilmiis ise de. Durkhei bunu kabul etmemiE, tabiat varh$ ve kuwetleri iie insanlar her vak. it karqr karsrya bulunduklarrndan, bunlara ahgrlacagt; bu sebeple de tann konusunun, kutsal inanglann gitgide gevqiyece{i, bu bakrmdan Max Mriller'in ve onun kanaatlanna katrlanlann ileri siirdiikleri yorumun dogru olamryacagrnrsdyleyerck, ilk Talln anlayrgr ile inaglanm totemle bagladlglnroltaya koymugtur.

Bu kabul edilecek olursa; giineqin, ayrn ve benzerlerinin, tabii olaylann tannlar mevkiine grkmalan, grksalar dahi 9ok gegmedeninmeleri lazrm gelirdi. Halbuki bu tabiat varhklanrun tannh$na inananlar, 6ar$rlnayaD, gevFemeyen inanglara baglanmlq kalmrqtrr diye cevap verenler vatdrr'.

Tanrr varh6na ilk inamgrn sebepleri etrafindaki bu gibi mntalaalar konu drpr brralolarak, Tiirk

.39-

tannlanmn tiireyiE ve gogahqlanna bak aca]<olursa, kesin bir hiikme baglamamak qartr ile, biiyiik vasrflar l,asryanilkel tannlann yoktan beJirdi$ giirtiliir. Sonra da bir takrm hayvanlar, bitkilerle, gc;k, giines, ay, futtnalar, gitkgnriiltiileri, dizgarlar, lrldrzlar, lrldnmlar, agaglar, daglar, denizler, biiyiik nehirlerdeD bi. takrmr dogrudan dogruya tann, bir takrmr da totem tanrnmrg, bunlarda bir ruh, tannsal bir kudret bulundufuna inantimrgtrr.

Bilaz daha gtiyle aqrklanabilir.

iLK TiiRK TANBTLARTNTN TiiREYisi Tiirk tarihinin derinliklerinde yaprlan inceiemeler, aragtrrmalarla tannlann durumu grin gegtikge daha aydrnlanmakta, gdrâ&#x201A;Źvleri ile gehreleri daha iyi beyenileri lilmekte, bilinenlere Eimdiye kadar katrlmaktadrrTtilk kollanl da tannlann tiireyi;i geiitli olaylar ve tablolar iginde gosterilmiglir'.

Altay Tiir.k'lel.inegtjre Kozmik Slem tiiremeden iince tek tann Kara Han ile bir de ucsuzbucaksl bir su alemi vrrdrr. hara tlan tek kudret hal'nde idi. Bunun Ulgen'le Ellik ve Mergen adrnda iig oglu oldu. Bunlar da bircf biiyiik tann idi.

Siimer''leregdre de tannlann tiireyiqi Qdyledir: Onceleri ancak Ap-su (Tath su) ile (Tuzlu su)yu temsil eden le dev olarak cisimlendirilen Tiamat vardr. Apsu erke Tiamat diiii idi. Bunlar birbirine karrgtr. Mummu denilen acaip bir yaratrk ortaya Qlktl. bundan sonra

-40-

da Ldklmu ile L6khamu meydana geldi. Bunlar biiyiik birer yrlandr.

Yine Ap-su ile'liamat'tan gdk (Anqhar) ile yer (Kishar) triredi. Sonra da gdk tannsr Anu, Hava tannsr Enlil ve Deniz tanrrsr Ea (Enki) oldu. Bu Ug tann da giinegi, ayt, gezegerl)^ldrzlan yarattr. Bundan sonra kozmik varhklar da birer tann ola.ak tamnmaya baqladr.

TANRILARIN KARAKTER \rE GOREVLERi Tiir* tanrrlan genel olarak iyilik yapmaktan hoglamllar- Mert ve dogrudurlar. iyilik yapmalr, bereket, bolluk da$lmayr ve adeletli olma5n ana gdlevlerinden bilirler. Tanrrgalann da fogu $efkatli, mcrhanetli, comcrttirler. Kdti.iliik tanrllannm sayrsr gok degildir. Arrcak bunlalrn eli alturda kdtii luhlar, zebdnilcr, cinler, Eeytanlar bulunuyordu ki fenahklar' burrlar vasrtasrile yaprhldr.

Tiilk tannlau grilevleri bakrmrndan goyle topIanabilir: ilkel yalatrcr gok tannlan, iyilik yapan koruyucu tannlar, kiitriliik ve yel.altl tannlan, frrtrna, gijk giiniltusn, qimgek,r'rldrnm, yafmur', savag,addlet, hastahk ve cjliim tannlan, giizellik tanngalan, cehennem tann ve taDngalarr, kahr'aman tannlar-, kozmik varhl<larla tcmsil edilen tannlar, JTayvanlann,bitkilctin, gobanlann,tannlan, beleket, bolluk, mevsim taulrlan, denzi, su, dof, orman, nehir', demir', madden, ateg tannlal.l, bdlgeler-inkol'uyucu tanrilal-l.

Zeus gibi gapkrn, Diyonizos ve Bakr.is gibi sarhos

sarap tannlanrrr.

Tiirk

tannlan

kadirosundc bu_

edemezdi i"-iHr"tJ. Tii"[ tutakteri miisaade Sunu da belirLmekgcrekirki;. Keltlerin Ogmiosl' Yul"ililinut"urtL^.n Bravasrgibi 9;ir tannlarr' kadar qimdive i-it:iu-" ipott." " gibi miizik tannsr bilinenTtirk iannlan arasrndagoriilemedr' Fenikeli'leriniqmun, lskandioaraah'lannEgra' Yul.ttopivos'u gibi trp tannlanmn gdrevledni; """if-uttn K;-':Gaba ad'ndakitannqaile cskirdrk i;iitl"J.: tannlannda)lRudla grjrUrlerdiRudranrn bin qe9ltka' aa iia", uutd'. Bunlirla sevdiklerinebin !'rl iimiir verirdi.

iYiLiK TANBII,ARI Altavh lalrn ilk br.ivijktannsr Kara Han, bir iyilik eseriolarak her SeyiyaralmrEtr.Ogiu Ulgen, iyilikJapma],r severdi.Dunyaynziindcki insanlan kolmbs-lerin bile ogullannr iqin konimal< "rftna"tt giirevlenditmigti.

S,iimer'leriDAnu su, Enlil'i, Ea (Enki) sr de bu tiP

gefkatin bir senbolii idi. Yine Altayh'lann iline'si de bdyledir. Ayzrt ise gi.izellifin senboliidiir. Ancak Siimer'lerin Istar\ bir bakrmdan Yunan'Llann Afrodit'ine benzer.

Ilitit'lerde, Siimer'lerde her brilgenin, her gehrin, hatta her insanrn koruyucu tannlan vardrr. Bunlar b<ilgelerindekiinsanlan kdtiilik tannlanmn, fena ruhlarrn musallat ettikleri hastahklardan, felaketlerden korurlar, Iyilik tannlan ile kdtiiiiliik tannlan arasrnda insanlan korumak igin miicadele eksik olmazdr. Qok defa iyiler iistiin gelerek insanlan bunlardan kurtanr. Ama k6tiiluk tannlan durmazlar, irsat buldukca hemen insanlara musallat olmaktan gccikmez ise de iyilik tannlan yetiqerek, gelecekfelAketleri rinLerlerdi.

KOTiiLiJ]( TANRTLARI

Yunan mitoloiisindeki en biiyiik tann Zeiis; kurnaz, kevif ehli bi| tann idi. Kadrnlan kandrmak igin getitli kr[klala gircr. lrilelcr yapardr' Kansr Hera gibi lilret bir tanrrcidau cekinmuscdaha gok ileri gideldi Ttirk'ierin tanulan ise bciyle degildir'. Tanngalarrn da coAu mclhametli olmakla beraber girzeJdirler" Gr,pin"altrnc, kal'nda oturan Altaylr'lann gdnanasr

Altayh lann kdtriliik tannlannrn baqrnda Erlik Han gclir. Yerin altlDda oturan bu tann, kardeqi Ulgen'e benzemez.Emrinde bulunan ikirrci derocedekikotiilkri tanrrlan ve ruhlarr ilc iqi giicu insanlara fenahk et. mektir. Ogullan oDun gibi de$ldir. Onlar ye! yiizundeki insanlala iyilik yapar', babalannrn idaresindekifena ruhlardan ilsaulan kolullar'.

Flltrna tannsr Ner'galile kansr cahcnnemtanrigasr Ercskigal,Siimer'le.inbelli bagh kotriltik tanrllandrr.

Tar'gaunemeadu,dal<i Slimer tanrrsr da ylan gibi zehirli ve kbtiidiir. Qok da yalan soyier.

-42-

-43-

tannlardandrr.Ancak Enlik bir ara insanlara krzmlq, T\-rfanryapmrqsada, sonra pigman olmu;, insanlarla

Tiirklerden Hintli'lere gegmig olan Rudra bir deteceyekadan hain ise de iyi taraflan da goktur.

Siimer'lerin Nin-Giqzida'sryerin altrnad bulunmakla berabef k6tii sa}'rlmaz.Yine Siirner'ledn Adat'r yrldrnm ve frrtrna tannsl idi. Altay Tiirk lerinin gitklerde ya$ayan Yalpagan'r yedi baiL bir k6tiilik tannsrdlr.

Yagmur tanr-rsl olan Agada siyah deniz canavan lohg11ldadu.

Eti'lerin de Manyos adrnda bir cehennem tannsr vardrr.

TANRII,ARIN OTURDIJ'KI,ARI YERLER

Bir in3nrEa gijre d9 Yer vilzirnde (Yer-su)adr verilen bir bdlgeYi onyeall tcnn vardlr ld bunlann her biri idare ederdi.

CiSiMLi \B CiSiMSiZ TANRII,AR ilkel biiviik tannlann bazllan c.isimsizdir.Yalmz adlarr vardrr; goriinmezler' Biiyiik kudretlere sahiptirler' Tabiatraki bLivuk varliklardan lann lanrnanlarrn coAukendi adlari ve cisimleriylebilrnir' Baqkaadlarla iu"nlan temsil eden bir takrm tannlar ise vasrflanna yok!6re ad ahr. Bunlann yalmz ruhlan var, cisimleri

tur.

Tannlann bir lrrsmr giikte, yldrzlarda, bir krsmr da yer altrnda, denizlerde, yahut yiiksek daglann baQrnda otururlar.

AltayL'lann Yakut'lann ve . Siimer'lerin, Gijkti.irk'lerin briyiik tannlan da gdkledn en yiiksek yer'lerindeoturul.

Siimer'lelin biiyiik taprnahlan da Tannlann saraFdrr. Tanrllar bu taprnaklarda istcdikled zaman aileleri ile de otur.urlar'. Ancak tannla n buralara gelmesi igin (Sedr) agacr yakrhr. Qtnkri Tannlar bunun korkusundan hoElarlu.

Srimer'lelde herkesin bir koruyllcu tannsr vardlr ki, bu tann iDsanrn bedenindebulunurdu. Ama o insa bir' giinah igle|se tann onu blralor, gider, yelini cinlere ve, Iir. EAeI o insan grinahlaDndan tovbe ederse tann geri d6ner, yine insanrn bedeninegelir.

Tanrrlardan cisimlendirilmig olanlann bir kagr qunlardrr: ULGEN, Erlik Har ve iilgen ile Erlik Han\n krzlar, oEullan itrsan Sekhndedir' Yakut'lann guzellik i?rl.r"as' Avr,t. Eldmlrlann tannfcsr En$utinak g{zel (I$la-r) blrer' kadrirdrr. Sumer'lerin r.'in'li. Nane adrndaki tanngalan da gir sa(L, kabank goSiislii birer kadrn olarak cisimlendirilmiElerdir.

Siimer ve Hitit tannlanmn gogu sakalh birer in' sandrr. Bunlardan bazrlanntn basrnda bir ktilah, bazrlanmn da tannhklannr gdsteren iki yahut dijrt boynuzlu taq bulunur.

Yaton dofu Tiirk tannlan da savaqe birer insan haIinde gdsterilmiltir.

Bazr bitkiler de tann tamnmakla beraber, tuzlu suyu temsil eden ve bir adr da (Ummi Khudur) olan

-45-

Tiamat disi. ikinci kocasrKingo erksk birer dev olara.k, Lakhmu ve Lakhanou admdalci tamr ayannda salnlan iki kudretli varhk da birer biiyiik yrlan olarak cisimlendirilmigtir.

Siimer'lerin Enli'i; Bof,a, Nergal'i; Arslao, A gada'sr; deniz caravan halindedir. hayvan olarak cisimlendirilen Insan yuhut tannlardan ddrt gijzlli, ddrt kulakh olanlar vardrr.

Bunlann g6zleri drirt kat daha gok gitdir, kulaklan d6lt kat daha fazla igitir.

Yan insan yan hayvan olan tannlardan da; Sijrder'lerin Ningirsu'su; kartal kanath insan, Da.rak'r ise Kegi ayakh insan geklindedir.

Altayh'larrn Suyla admdaki ruhlanmn da gdzleri at gdziine kartal gagah, eqek kulal]). yJan sag)rdrr. cisim $u hale gore tUrk tannlan qekil bakrmmdanaqagrdagdsterildigigibi genelbir tasnife

de tAbi tutulabili..

TOTOMiKTANRILAR Hayvanlann, bitkilerin insanda yarttrgt gegitli et' kilerden dolan inamslarla taan tamnmalandlr. insanlar cetle-rininde bunlardan geldi$ne inanrrlardr-

-46-

ANiMiST \'E NATIJRiST TANRILAR Gclk,Gnneg,Ay, Yrldrzlar, fiItrnalar, giik giiriilttileri, 5nldrnmlar, agaglar, daglar, taqlar', denizler, sular, biiyiik nehirler ve tabiattaki bagka bir takrm varhklarda hatta ha,'vanlarda birer ruhun bulundufuna, bun]arrn kudret sdhibi olduklara inamlrr ve tanll tanrllrdr.

ZOOMORF TANRILAR Arslan, at, kuri,yrlan, bofa ve gilon gibi bir takrm hayvanlarrn geklindc olan, yahut bunlann organllllndan kompozisyon yaprlarak cisimlendirilen tannlardrr.

ANTROPOMORF TANRII,AR Bu tanl.llar, bir istihale neticesi ve zamanla insan geklini almrr degildirlcr. Yukarrda da denildi$ gibi d a l a i l k e l l 3 n n l a r e r a s r n d ab i l e : A l t a y ) r ' l a n nU . Jgeni trlik'i Hitit'lerde, insan krhgnda gosterilmiitir.

Eti'lerde, krsmen Stimer'lerde bu tip tannlar daha goktur.

-47-

TAN'RII,ASTIITANLAR

TANRIAiLELERI, t4l'grr.anIN INSANI"ARLA ILGILERI:

Tannlar kategorisine girmesi ger.ekenve temsili ola r a l 5 a h r . l a n d r n l m roSl a n b u . i p t l n n l a r g e n c lo l a r a k losrmlandrnlabiJir: EoyJe a) Kozmik varhktan birinin adrnr tasryarak nattir-ist tannlar arasrna girebilen Ofuz un ofuilan. b) Taoist'lcrin kutsal tamdrklan botlugu dort y6ic a5nrarak, her ydniin idare vermekle tanrt tanrdrklan d6rt hayvan.

Antropomorf tasavvur edilen tannlaln insanlarla miinasebetleri dala gok gddiliiyor.

Sumer tanrrlanmn bir lasmr kjlgelerinin idaresi ilc yalondan koruyucu gtirevlendirilmig, insanlann olmu9rur.

Bu tip tannlar, insanlara, bitkilere bereket, bolluk verir, insanlarr, daha gok sanatr olanlan korur, adalct iElerine bakar. insanlar da onun emrinde bulunur, onIara ho$ gijninmek igin dualar eder, kurban keser, ama insanlar giinah iqlerse tannlar da hrgrmlanm esirgemezler.

c) Goktrirk'lerce renklel.le, IIan etikcti ile tannlaEtrnlalak Trirk btilgelerini iddre edenler.

Bir de; Hanlar, krallar, kahramanlardan da tannlaQtrnlanlar vardu ki, lairdr& dzellikler ve kudretler, zaman gcQtikgeinsan hayalinden materyel vc ku\.'vel alarak biiyritijlmii$, nihayet bunlar da tannhfa grkanlmrltlr-

Yakln doguda, 6zellikle Siimer'lerde; tannlann yala1.r$ tarzr ve ihtiyaglan da insanlannki gibi ayarlanmrqtrr. Onlar da insaniar gibi yer, iger, gahqrr,on_ Iann da evleri, 6ilelen, qocuklan bulunur; Atlan, arabalarr, hayvanlan, siiriileri, hizmetgileri olurdu.

Ama bu tannlar insanlara gijninmezler. Bazr olagan iistri hallerde birden gtjniniir, nasihat eder, tenbihte bulunur, gekilirdiBu tannlarla insanlar arasrnda esash aynhk qurada idi: lnsanlar 6liir, acizder. Tanrrlar ise dlmez, kudretlidir.

-48-

-49-

I{

$imdi de; Binlere varan tannlann belli baqhlarr -le, tannqalann, Tann ailelerinin, tann ayannda olanlar,n aqaFda losaca takrmrnrn kimlikleri da bir agrklanmaktadlr i

TANRII,AR Adad - (Siim) Yrldrno, qimEek,kasrrga, frrtrnalar tannsr. Biiyrik tufan srrasrndaortalgr inletmil, her ta_ lafi kar-anhk etmiqtir. Ilu tann beleket, bollukta getilirdi. Asur ve Babil'liler bu tannya Adad Eti ler Iskur, Sumcr'ler bir de Ramman deller, iki ath arabasr ve boynuzlu tacl ile tasvir oiunur.

Adakutay - (Al) Altayh'Larrn biiyiik tannsr Ulgene bu ad velilmiqtir.

Adar - (Srim) Biiyuk tanfllardan biridir. Bu tannya Asurlar Ninip demiqlerdir.

-50-

Adar--.(Slim) Biiyiik rannlardan biridir. tsu tannya ^ Asurlar Ninip demismerdil Agag Han (Al) Han adr ile vasrflandrnlarak tannlaghnlan agaq Han, topragt ve agaqlarr temsil eoer.Korur. toprak. Su. aga(. ilret, demir kulsal mad_ qererdendIr_ agada_ - (Siim) Yagnur tannsl. Bu tann deniz can_ avan geklindedir. Elinde yrlarl tutmaktadir.

Agilim - (Siim) Kumanbi efshnesinde adr gegen tannlardarl biriAiyanar - (Al) On planda gelen taDnlardandrr. Bu tannyr sonralan Hint liler de kabul etmi$lerdir.

- rGbktu, BLiyuk lannnrn: Ak Han, ltzrl -- e lIH a n . S a n ( K a r a rt l a n . y e p i l I I a n a d r n d a d o n o g l u vardrr. llunlar renklerle, Hanlrklarla vasrflandrrlmrS. lann.sajnlml$trr. TuIk yurdunun dort yc;ndebulunan ootgetennrbuntar.idarp edcf Bu bdlgclcryefps ln dria o!lu olan: Qi$l tXeqr. Koyun,, berscir rkaplan. par.sr.

TUniik.{Domuzt.Amlak r Horozmaarrnari ; ko1,un i l i . i t i J i ,k u 9 i l i v e d o m u zi l i a d l a n n rr"tina."t a 5 r r .B u . lalardr oturan Tijrk lerin Ongunu da bu adlenn ifade etl rgi ha)'vanlardr r Yrlda bjr defa bu bolgeleri rddrc . e o e i )r l a n l a ra d r n r b u h a y v a n l a r d a knu r b a n l a rk e s e r l ars ol3n (it ili). Ak IIanrn 9 l ' : O l + n l . l ( a p - l a nB r o a r e s r . n dt d p l . H e r \ . J, s o n b a h a n nb c q r n d aA k I l r r n adrna bir kopek yavt.usu keserler. Samanist Tiirklerin r e n k a t l r n rl a $ r y a nv, u r r ] a n n l r e m s i lv e i d 5 r e e d e nb u ddrl. hat)rnakarqrlrk.Taoizim gevresinpgiren T!rk l, I de,dortjonu doft h vanrn Lemsilve idd;e ettigini ka_ bul etmislerdir , Y a k . A l r a ) T u r k l e r i n i nb u y u k l r n I r - r ,r,M.Joyqrl -'Biiri.,n Ulgenine Yakur'lar. Iru adr vermi5lerdi. k--

drctleri ken<jisindetoplayan pek sAkin bir tanndrr. Hig bir geyekangmaz.

Alasbatrr - (Yak) ASrllann ve kiimeslerin tannsrdrr.

Alda - (Krr) Tannlara verilen adlardan biridir' Altav Han - (Yak) Yer-su'lar arasrnda ileri gelen ve tann iyannda bulunal ruhlardan biri. Daflann bagrndaoturur.

Amal - (El) Tannlarrndan biri.

Aman - (El) Tannlardan biri.

Ammezzaddu - (Siim, Hrt) Kumarbi elsanesind( adr gegeDtanrllardan biri.

Ammun - (Snm) Gnneg tanndf. Bu kelimer,in Siirner'ce aniafir da giinestir. Ammun, Tiirklerde,' Hint'iilere geetigi giineF tanrr sa]'llm$hr. Buna Atum denildigigibi. sonralan Ra adr da verilmigtir.

Ammurrki - (Sr.im.tlit.) Kumarbi efs6nesindegegen tannlar.dan bid. .

Ancazin - (Al)Yrldrnmlann tannsrdrr, Andarkan - (Yak) AteS tannsrdrr. Bu ad ile bir de bitkileri koruyan tannga vardrrAnk '(Sum) Sulann, bereketin tannsrdrr. Eti'lerde bu kelime (Atl anlamlndadrf.

Anghar' - lsum) Ilk biiyiik yaratrcr tannlardalldrrOblir tanrrlal bu biiyiik tanndan yetismiglerdir. Anu, gdk tann demcli olan bu tannmn biiyiik ogludur.

Lakhmu Ye Lakhamu adrndaki iki biiyiik yriandan trircmrQLIr. KeldanL lalrn tertipledigi bir yaradrhg efs6nesine gore; llarduk, Tiamat,i tutturmuq, vucudunu ikiye

-52-

bijlerek bir pargasrnryukan atmrs, bundan An$har adr ile gdkler, bir pargasrm da aQagryaatarak bundan da !<isharadryle yerler meydana gelmigtrr.

Anu - (Siim) Gdklerin hakimi olan tanndrr- Onun emrindeki tannlar kadrosu gok geniEtir. gdgiin cn yiiksek ycri olan (Anosmas) ta bir sara)'r vardrr'. Bu sarayrn kaprsrnda sonradan tannlasan Dumuzi ile gizida adrndaki tann bekgi olarak bulunur'. Bunun Enlil adrnda bir oglu vardrr. (Tannlan biiyiik tulanda kork.tuklan zamai Anu\run bulundufu goge l(iiqmrllar, Anosmas'taki sarayrnln etrafrnda bulunan duvarlarrn iizâ&#x201A;Źr'indekitpekler gibi biizrilerek yatmrilar.dll.

Bir efs6neyegiire de Anu'yu, Aruru adrndaki btyuk yaratmr$trr. tannqa Anu boynuzlu lacla qekillendifilmiqtir.

Aaunnaki'ler - (Siim) Biiynk tann Anu'nun oglu Dn lil'in ydnetiminde bulunan ikinci derccedetannlar.drr.

B u n l a r y e r ' 1 u z u n d es .u l . a r d al a 5 a r ' .E r , l id , n e l d r " l a r r emri yeli e gctir'irlcr'.Tnsanla|rnmukaddel.etrrlL il. gilenirler. Bir bakrmdan Anunnaki'ler yer alt tanlrjan sayrl1rlar.

- Arah (Yak) Yeralh alemindesuglu insanlann cezala|rm teltip eden taDn ayar.rndaki hdkirnler hey, etinden biIi. - (Ur) GijDclstanr-rsrd . Bu tann l)ir taralian _ Aidiii da tartrrqaolalak kabul edilir'.

Ardjs - (Hit) Gnnet le tcmsil edilenbir tanD Arkiu ' (El) On plendagelentannlardan biriArsimela - (Ur) ikinci der.cce tannlar.dan'drr..

(Sum. Ilit) I{umalbi efsinesindcki Arunas tannlaqandenizinadr.

Bof,a baglt olarak temsil edenler de vardrr.) Sanat ansillopedisi.

Bungak tlutuh. - (Yak) Ak To1'undeniJengoklerdeki 9n btiyiik tannya giden yolu bekliyen iki tanlrdan bi|i.

Obiirii de Buzul Toyun dur.

Buzul Toyun - (Bk: Ilumgak Hutun) CrEt (Civi) - (Gciktii.) $amanist Goktr.irkler hcr boy igin ayn bir tann kabul etmiqlcrdir. Bu tanrrlala genel olarak bu ad verilmistir.

Gdlpdn Ata - (Krr) Koyunlann koruyucusudur'.

Tatu'l ayanDda tanrllmaktadrr.

-(Og) Oguz IIanrn oflu, I{ozmik Dag Han varhklaldan birinin adrnr taslyaD Dag Han: nattrist tantllar kategodsinde yer almrqtlr'. Bu hanrD idA|esindebuluDaD Tiirh'leriD ongunu (1.19kuS) tur.

Taoistleljn ddrt yoDii taDn sayl]an di;rt hayvana ver'' oeleri ile bunlar alasrnd:ryaklDhk golirlnrr:ktodir' Dar.ak '(Snml Ked ayakh bir tan|rdr. Beleketid, ormanlann tanr.rsl s:tyrLr. Teke anlamrndadrr Hur'ri'lerin filtrna, hava ve bitki, tannsrdrr'.Ilil adr da $anda$trr. (Bk: TeEup)I Iitit ler-cieTalkrrr dt:r'lr'r' Dattas I{ulr-i lerin nltrna, hava ve lritki, lannsrdrr.

Bir adr da $andaq'trr.(l3k: Tequp) Hititlcr dc Trr'lirn derler'.

Demil Han - (Yak). Yer-sular arasrndailcn gelen ve tann ayarnda bulunan luhlar-dan biri. Dag baqlannda otururdu.

(Og) Oguz Hanrn oglu l{ozmik Deniz Han valhklardanbiriniD adrnrtaFryanDcniz. llan. N:rturist t a n : r l a I k a r e g o r i s i r r d cy e r : , n r ; r ' ' BJ l,3rr1 l d a r e s i n d eb u l u n a nT r " i r k l e n nO , l g u - u t 1 ' a kr L , r - . '

Aqkesapa - (Hit) Adrna epeycerastlanan tanlnd[g tannlardaidrr..

- (Siim, Hit.) Kumarbi efsiAnesindeki Astabi tarrnlardan biri.

Avata - (Al)Cdgun altrncrkatrndaoturan bu biiyuk re.,n, Altaylr'larcaay ile tcmsrledilir' Sdtrer'lerinrEn Zu) suna karErhktrr' (OE) OAuz Han\n oglu Kozmik Ay l{an valhklaldan bi|inin adrnr tagryan Ay han natiirist tannlal kategorisindc yer almrqtrr. Bu hanrn idire el|ih bolgeleldeki Tirrklerin ongunu kartal idi Teoi-t lcrio dofl ydnu tann sa)'rlanddl, hayvana vermele|i ile bunlar arasrnda bir yalonll< gciriilmektedirBabbar' - (SrjLm)Ciineq ve adalet tannsrdrr. Bir adr da (Utu)dur. Arap'lar bu tannya $amag derler. Baal denilen tann da budur. Ur krrah Urengiir'e adalet kanunlannl o ogetti. Hammurabi'ye i.inlii kanunlanm o yazdrldr. Bunun Kittu ve Me$arru a&nda iki oglu vardrr'.

Balala - (El) tannlanndan biri.

Baranbatri ' (Yak) Evlcri koruyan bir tamrdrr.

8el (Baal) - (Siim) En briyiik gijrnestanrrdrr' Crvar millctler farklt stil'meniElelle bunu biiyiik tann kabul etmislerdir. Siimer'lerce bir adr da Babbar'drr. Tann' Enlil;in de bi| adr (Bel) dir. Bel, Anshar ile Kishardan tnremiglerdir.

Baal, (igtar'rn kocasr,tabiatrn kudretlerini ve giinâ&#x201A;Źsi temsil cden bir giin tann sayrlrrdr. Onun adrna dikilen putlar iizednde bir giines tekerle$ yaprlmrqtrr.

Fenikelileice yaprlmri heykelinin baqrnda kudlet timsali ola|ak iki kog boynuzlu tac bulunmaktadrr'

-54-

L.

dur. Taoistlerin datrt ydnti tann sat'rlan d6rt hayvana yakrnhk arasrnda bir vcrmeleri ile bunlann gijrtilmcktedir.

Devi (Kali) - (Siim) Eski Tiirk talnlardandrr. Sonr.alan bu tam'ryr Hint'liler de kabul etmiglerdir.

Dingir - (Et) Tamrya verilen ad.

Ila (Enki, Ank). - (Snm) Bu tannya Srimer'ler; Enki, Ar:nnlar da Ea demislerdir. Sonratan BAbilli'lerin dc biiyiik tanrrlanndan olmugtur. Denizlerin, Sulann, Frrtrnalann, altrnln, giimiiEiin, biitiin madenlerin, laqlalrn, bitkilerin, hattA Akhn, Mantr{rn da tarnsrdlr' 'Iannca Nina bunun krzrdrr. BAbil Mitolojisirlde biiyirk yeri olaD Marduk tal Ea l1rnogludur.

Aqipu'lar denilen papaslar bunun komyuculugu rltrnda iE g.r|ul.lcr.Bu tanrl sonralan yerall,r5leminrn vo dr.hasonradcnizlerintannsr oldu.

Ila, dogrudan dogtuya kendisine baq vuranla da, ,jelLcck,Cjnbilgilcr verir, ruyalarr yorumlar.Tnsanlara a.iitli san arlaii ogrcten,krEllara al{ll ve zeka veren odur.

Siimer'lere grire Ea, yarr balk, yan kegi geklindedir.

Hem suda hem karada yatad{l igin bu qekilde diiSunulmustiir. ilk insam da Ea yaratmr$tlr. Qamurdan yaptrF bir cisme can vererek, insam meydana getirmiE ve bu sebeple de tufan srrasrnda insanlan yok olmaktan kultafmrEtrr.

Itllil (Enlil) - (Siim).(Bk: Ilnlil) I.lnki(Ea) - (Srim).(Bk: Ea) ttnlii (Ellil) - (Siim) - Btiytik tannlardandrr. Hava, sava$ tanrrsr olan Enlil; Yagmur, frrtrna, bora ve sulann-da tanrrsrdrr. Daglarda oturur, kasugalar iginde

-56-

yiirtr. Onceleri yer' yiizii tannsl iken yavaE yavaq lnu'nun yerini aldr, en brlyiik tanrr oldu.

Emlif in kutsal bil kazmasrvardr. O, bu kazma ile yeri ve gd!ir bi|birinden ayrrmritf. i n s a n l a r ak r z m r r s. ' , n r ' 1 b i r r r r n r Er lr .

Enlil insanlalrr mukaddt-'r'ahmtayin eder. is" tediklerine ku'alh k verir'.

Stimer'lelirTtaptrlilan heykcllcrdeEnlil, gril sakalh ve boynuzlutaClalasvil olunuldu. Yanrnda da tenastl tanrrgasrolan Nin-l il bulunrnahtadrr. lerin Ofan:na AlSr.imer']eiin Ijnlil i. gclklLjr'h tayl'lann Ulgenirrr,. Yakut lrrrn da, U)u Toyun'una kargrhktrr. Enlili: Zu. Asakhu, EnmeEarru adrndaki tann ayannda ug bul Lik dev dldiil'miistur. Sonra oSlununyaldrmr i lc canlanmrqlrr'.

EnmeEar|u - lStim). Biiyiik bir devdir'.Ama aynl zamanda ciliim tanlrsrdu Bunun Zu, Asakhu adandaiki arkada$rva.drr. Ilnunra Elis destanrndauqunundeadr gegen.Enlil i a|kaclaSlar-r ilc bir olarak cildiirmuitn.

En-Urta(In- l,'r'trr ' rSum). SavaEtaDnlar'rndandrr.

Bu tannmn l-rfrf la adr Nin- Gilsu'dur'.Ilnlilin tuSanlala krzarak laplrgr blrl Lrk tufa bu tanl-] idere etmiqtir.

En-Zu (Nan-nl|t rSiuDrIluynk tannlardandrr.Ay ile temsil edilrr'.Sumer'lelin bLLtanrrsr, AllayLlann (Ayata)srna kar';,rlrJilrr.

Alap lar bu tannya (Sin), Ilitit'lel de (Kaqkut adrnr lcrmi;lcldir. Ur bijlgesindcoturur.du.

En-zu (Zamrrnr takdir_eden, cilqen,krrallaun senelerini, aylal.rnrvr. gunle|ini hrgkrnkiar, gozyaElau rqindegcqilten ) l)if tanndu.

vardrr, (bk Erlik han'D ogutlan, Erlik Hanin k]zlan).

Erlik Hanin bulundufu ycr altr alemi dokuz tabakaya aynlmrghr. Bu tabakalann her birinde fena ruhlan temsil eden birel tann vardu ki, onlar daErlik'jn idAresindediller. lnsanlar, Erlik'in gazabrndan korkallar. Korunmak igin kurban kcserler. Bu kurbanlann iginde en makbul qlanr da koyu renkli attrr.

Kurbanlarrn derileri <iyle yrizi.ilecektir ki, hayr.anrn baEr ve ayaklan kesilmeden derisi tulum halinde grkanlabilsin. Erlik'in kur.bandanolan payr bir.qatrl ile baglanarak burban yedne dikilir, geri kalan clleri de orada bulunanlar yer.

Kurban kesilirken bir damlc kan etrafa srgramryacak.hig bir kemifi dc krnlmayacaktrr.

Kulban kesroe tdreni Qemanizm inancr ve gel, enekleri iginde yaprlrr.

Erlik bir de qdyleanlatrlrr: Kara Han, yer. yiiziinde insanlar gogalmaga baglaFnca, ilk yarattrF insan kendisinden sorirakileri bagtan gkarmaya ve onlara fenahk etmeye gahgryordu.

Kara Han buna krzdr, onu yer altrna gondererek achnr (Erlik Han) koydu.

Gibili (Girsu) - (Sijm) Ateg vc adalet tannsrdr.. Sonra diger tanrrlar: dogru ile yanL$1a].rrt etmek kudretini bu tannya vermiglcrdir. Bunun iizcr.ine Gibili in, sahlannyaphklanlr. verdiklerikararlan inc.ler..gcrekirsebozardr.Bir adr da CiIsu idiGIRSU (Gibili) - (siim) (Bt(: Gibili) Gizida - (Siim) Biiyrik tann Anu'nun kap:srnda DuDuzi ile Gizida admdaki bu tann bekqilikle gor.evlidir..

Cola - (Srim) Kok tann biiyiik Aiqhari-n habercisi ve elqisi olan bir tanndtr. Anqhar'rn ona griveni goktur..

'lannqa Nane bir bakrmdan bunun krztdrr' Ce_ hennem tanlrcasr (IJrcgkifal) da lozkardeqidir. Enzu nun bir adr da Nan-Nar'drr' Eldenay - (AI'I'annlann insanlara yaptrklan iy ilikleri haber ve|cn tann.

Erlik Han -(Al) I(ara l{a}1'rn ofludur. Yerin altrnda yagar' Orada liara bir giinci yaratmrl, onun kara r$1Al ile yer altlnr aydrnlatmrEtrr.Erlik Hanrn yer altrndll damr demirden, oca& balgrktan yaprlmrq bir sarayr val.drr'. Bunun kaprsnda giimiioten bir tahtr bu lunmaktadrr'. Erlikin krhcr yeqil demirden, kalkanr yassr demilden yaprlmrqtlr. EBerlenmiQ dokuz bogd onun emrindc bulunmahtadlr.

Bir tasvirdc Erlik korkunq bir ihtiyardrr: (Gozleri vtr kaqlan k<imu| gibi kara, gatal sakah dizlerine kadar' uzamr!, yabrn domuzunun aa diglerine benziyenbryrts kulaklan ijzcrine yerleqmig, genesi tokmaga, boy nuzlan agag koklerine benzer. Saglan kapkara vc ktv 'crktrr.)

Rir $aman duasrnda:(Bindiri kara ktiheylan, d6Fegr kala kunduz derisinden, beline kuqak yetigmez. Gor kapalr bir kanq, kal.a bryrk, kara sakalr. Kovasr kiisr g6gsunden, kadehi kurumug kafa taslndan krhcr yeqil dernilden l<ijlek kemikleri yassr demirden, dizgini karr ipekten, karnqrsrkara yrlan..) denilmektedir.Biitun ferTa ruhlar, K6rmds'ler, karaozot'lar,Ot ker'l c r o D u t , ri d e r e s i n d e d i r . B e 9 o f l u , i k i k r z r

59-

-46-

\

Oijk Ejderha - Taozime g6re boEluk ddrt vitne avrrlmrstrr'.

Bu dcjrt yciniin idaresi tannla$trulan bircr halwana ve|ilmiqrir'.Doguydndndniderc.i 'io bu hayvandrydr'o bolsj Lu havvarrnrldrnr taErrdr'Ru r:jdelhi-rfrrtrnalar yapar,yjl('rnulllr ysgdrr'u,insrnl,'r'' h.rste.rkgdndelir' l J u n u nb r i d i i S m a n vr a r d r rk j n u e L , l l v j n u D u i d d d c edenkrzrl kaplan'drr.

Natiirist *llnlar.dan olan Ofuz un ogullan ile, bunlann idiresindcki Tiilk'lelin Ongunununda birer hayvar oluEu l:aktnDndan taoist'lcrin laksimi ve id'ar.eciler;ialasrnda bil.er yaktuLk gorii)mcktedir'.

- (oE) oEuz Hanru oglu. Kozmik Gok IIan varhklardaD bidnin adrm taqryan Cok Han Natiidst tantrlar kategorisindeyer alml$trl. Bu ]Ianrn iddle yerle|deki Tii|k'lerir, ongunu Sunguldur' ettifi Taoist'lerin dort vdrrii d6rt tan|r sayrlai lralwana vermeleriile bunlann araslndabir yakrnhk vardrrCoktanrr , (goktti) Eo biiviik tanndrf Yakut'lann (Ulu Toyun) una, Altay Tiirk'lerinin de Ulgen'ine k l l r 5 r l r k r r r[ '1. u l a n n g o k t ea l t r n b i r t a h t u z e r ; n d eo t urur lri gucu mikefatlar d3$tinaktrr Gr'anlclelata - Bu tann eski tiirk tannlanndandrr. yer almrgtrr.

SonralarrIIint mitoltrjisinde Gud - (Et) Gud, Eti dilinci boga demeklir. Ilti'lerin bu ad ilc 1,anntanrdrklankutsalbogalanvardu'. (iudalu {Sum) Onde gelen Tiirk tanr-rlanndandrr' Gudea - (Siim)En biiyiik tann anlamrndadrL GnD llan {Og) OSuz Hanrn c,(lu. I(ozmik varLklaltlan birinin ad 11taqryanGun IIaD Natiirist lanr.r]ar- I(ategodsinde yct almrgtrr'. bu hanrn idAre ettiAi yerlerdcki Tiirk'ierin ongrrl1u $ahindir.

'I'aoistlerin ddr'l yonii ddr't tanlr sayrlan hayvana velnreleri ile bunlann arasrndabir yakrnhk vardrr.

-60-

Haldi - (Ur) Kahredici qer tannlanndan biridir.

Halkr - (Siim) Bitkilerin tannlanndandrr.

Hamanni - (Hur ) iin planda gelen tannlardandrr.

Haniq - (Siim) Frrbna tanrlsrnrl idar.esiadegahian bir kiiguk tanndrr.

Hapantalliyas - (Hit) Koruyucu tannlardan biri.

Harzig - (I{it) Koruyucu tanrllardandrr.

Ha5ameh - (Hit) Vcba tannsrdrr. Aynr zamanda srlrrlan korumakJa da gdrevlidir.

Hagenil - {Hit) Tanrrlardan biri.

Huban - (El7 lln biiyiik tanrrlardan.

Hurbi {El) Tannlardan bid.

Hutran - (Ei) Bir tanrr HDtuini - (Ur) ikinci derccedeta!1nlardardrr.

Igigi'ler - (Silm) BLryiik tann Anu'nun idiresinde bulunan bir krsrm tanrrlardrr'.Bunlar Anu tarafindan 'verilecek emilleli yeline getirmekle golevlidirler.

Siimer'lere bu tannlara da cinem verirler. Yrldrzlar bunlan temsil eder.KeldanL'larda bunlan almrqlardlr. ilu - Siim) Bu soztann adrna bir igarettir.Bununla tann dcmek istenilir'.

In- Urta - (Snm){Bk: Itn-Urta) ir ,(gilktii? Gdktr.irklcr bu ad ile bir yer tannsr kabul etmi$lerdir.

Ira - (Siim) Savaslalr, hastaLklan insanlara musallat edenbir $er tan|rsrdrr. iragal - (Siim)(Bk: Ncrgal).

(Snm, Hit.) Kumarbi olsdncsindcadr irgin'alar gegenikinci derâ&#x201A;Źcedetanl.rlardr:Iskur - (Et) Frrtrna tanIsl. Bu tannya Clamhlar, Asur ve Babilli'lel Adat, Hulri'ler TF)$UP, Hurri ler Dattag der'ler.

Ismekarah {Ak) Tannlardan biri. itoga - (Mog) Daha ziyade mogollann tanrdrF, bazr

Ttirk boyian arasrnda da yer alan briyiik bir tann.

Kabrides - (El) Biiyiik tannlardandu. Bu tann yeti$ti.me, briyiitme tannsrdrr.

Kali (Devi) - (Bk: Devi).

Kambarata - (Krr) Atlann koruyucusudur. Tann ayannda lamnmrEtrf.

- (Snn), Iyilik sever tannlardaldrr. . Kamrugapa yardrmcrdrr.

Insanlara Kara kaplurnbafa - Taoizme gore boqluk dtjrl ydne aynlmrqtr. Bu ddrt ydnrinr.iiddresi Tannhqtrnlan birer ha1'vanaverilmigtir'. Kuzey yon\iniin idaresi de bu hayvandadrr'.O bc;lgcbu halwamn adrna taqrrKarsa (El) Tannlardan biri.

Kdqku - (Hil,) Siimer'lerin En-zu, Arap'iann Sin adrm vcrdiklcri ay tanndlr.

Kayadan ' (Yak) Buynk tannlardan biri.

Kayra (Kara) Han - (Al) Tanrrlann ceddi. Kozmik alem yaratrlmadan once her talaf su idi. Tam olarak da yamz bu han vardr, nihayet yalnrzhktan usandr. Ne yapaca&nr! rle yaratacahm dri$iindii. Gitriinaezlerden bir. ses ona onunde ne varsa tutmasrm sdyledi. O vakit sularrn arasrndan (al{ ine) gdriindii. iste Kara Han on, dan aldr{r ilham ile biitiin varhklan yarattr. Kara Han yarattrgr yeDi tam ortaslnda dokuz elli bir gam agacr. her dah altrnda bir adam yaratmrqtr. Igte bu adamlar sonra tiireyen. insanlann atalandrr. Samanlara grire Kara Ilan'rn, Ulgen, Krzagan. Mergen adrnda iig oglu vardrr. Qok karrqrk olan $aman dualannda; bu krzagan ile Mergen; Ulgenin emrinde bulunan iyi ruhlar diye ge9ef(Sum, Hit) Kumarbi efsriaesinde adr Ka-ZaI geggenkahraman tannlardan biri.

Kergiday - AltayL'lar Ulgen'e bu adr da vermiglerdi.

Kuhumban - (El) En biiyrik tannlardandrr. Tannga

-62-

kriSna'mn kocasldrr.

I{:ndal<arbu - (El7 Tannlarrlan bin.

Ku'samas - (El) Bir tanrt.

Krzrl Kaplan - Taoizm'e gcire bogluk ddrt y6ne aynlmrEtrr. Bu ddrt yoniin idiresi tannhqtrnLaD birer hayvana verilmiqtir. Batr ydnilniin idAresi de bu hay vandadrr. O bolge bunun adrnr ta$rr.

Natiifist tannlardan olan O[uz'un ofullarr ile bun' larrn id6risjndekiTiirk'1clin Onfununun da birer hay' van oluqu bakrmrndan Taoist lcr'il taksimi vc id:ilecilerj alasrnda bil yalnnLk vardrr'. ' Taoiznr'e gri|e bo'sluk d6rt yiine Krzrl kur; ayr'rlmrEt . Bu ddrt y6nr.inideresi tanrrlaQtlnlan birer hayvana verilmi$lir. Ilatl y.jniiniin idAresi dc bu hav vandaydr. O brjlge bunun adrnl ta$n'dr.

Natirr-ist tannlardan olan Oguz'un ogullan ile ve da birer haybunlan idalesindekiTLilklerin Ongunun ', ra m: r' r i h a k r m r n o a r r T a o r . r vur ,lu5u g u r y . ' u n e \ t " di l < r n l . k b i , l :r p r . l e ra i r,r.rnda " 'Bnytk gelir'. llofollarca da anlamrna tann Kuday gdkte kat otulur' bir ad.

Uquncti verilmiS baEtannya Kumarbi - (Sum) En bul'Lik gok tannlanndandu T e r ' , ob u u r . g l u d J l R L .l ( L r " n r l l 'ei f - i r ' ,s i K r r " r r k: L u v .l c n ' 1 1 r r . 3 a n r r . . d r r L6gamal - (El, Et) qok tanrnmls tanrllerdan biri olan Ea'mn o{ludur'.

Lema - (Snm,Hit) Kumalbi eflAnesindc gcqen gok tanr'llanndandlr. Kumarbi bu lannS'r gok kn'ah vaDmrstrr, l,ilgal Nalada ' (Snm) Bnyuk tannlardandrr' Bu tanriJnsonnlan Babilliler dc tammrqttr' Lugal - (El) Bazr Tiitk boylannca da bu ad ycr almlqtrr. Krral, Ilukumdar ve tanr-l aniamlanm tasrmaktadrr'.

Lueal Banda - (Sdm) Sonradan Babilli'lerce de tamnirrs bir tanndrr. Grlgamrg'rnda koruyucusu idi.

Lugai Kurkura - (Siio) Asrl makamr dallar oldufu iqin Enlil'e (Ulke Hant anlamna olarak bu iinvan da verilmistir.

Mafin Silkilak - (Yak)Atlan koruyanbir tann Malahay (Yak). Yeraltr alemindesuglu insanlann cezalanm tertip eden tann ayainda hdkimler heyetindenbiri.

Manyos - (El) Cehennemtannsl Mergen (Al) Biiyiik . tannla.dan biri. Bir bakrma gai.eKara Han\n oglu,Ulgenin kardeqidir.

(Si.im) Kumarbi efsdnesindeadr gegen Minki tannlaldandrr.

Mucera - (Al)Yoksullan koruyantann. l\{ummu - (Siim) ilk varhk olan ve Tiamat adrnr tagryan tuzlu sularla, Ap-su deniled tatL sulardan Mummu meydanageldi.Tannlann da goguyine bundan turemi$tir. Siimer'lerinbu inanqlan sonradanBabilli'lere de geqmigtir.

Mut - (Siia) Saadet bereket, u6'ur tannsrrun vasrllanndanbiridir.

Nabu - (El) Kahramantannlardan biri. Siimer'lerin de ya4 ve bilgi tannsrdr.

Nahhunt - (El) GiineQ,rqrkve adelettannsr.

Nalaini'(Ur) Ikinci derecede Tanrrlardandrr.

NaI-nar (En-zu) -(El, Stim)(Bk: En-zu) Napirtu (-Napir) lEl) Tannlardanbiri.

Napsa 1EL) Tannlardanbiri.

Naruti - (El) Biiyiik tannlardan bin.

Nergal (Irregal). - (Siim) Cehenneminve kara4hklar aleminin tannsrdrr. Cehennem taDncasr Eregkigal\n kocasrdrr.BUyUk tufanda gok hiddetlenmjqve (Utanapigtim)ingemisininserenleriniko-

-64-

anp atmlshr. Nergal'rnbulunduFuyer yedi kat duarla cevriimistir. Her duvann kaprstnda zebiniler ekcilik ctmektedir.Yine buradabulunan(Edimnu)lar Iianath clbiselergiyer,9amur,toz ve toprakyerler.

Nerik - (Et) Frrtrna tannlanndandrr.

Nin-sirsu- (Siim)Lagag\nbir semtiolanGirsunun rnsrd-rr.BiI efsaneyegdre Enliljn ilk evlddrolan Nin-Uras) tan bagka de$ldir' Savaggrbir tanndrr. (attal karathdrr. SaE elinde (Ur-sar) dedlen aslan

asll bir topuz tasrr',uiun sakallrdrr'Bagrndaboynuz)u r9 valdrr'.i layr'anlartalafirtdanqekilenarabaslile yer' zi.inde dolagrr. Dtsmanlanm topuzu ile dldiiliir.

Lrrsrnrnadr (Bo) drr. (Bk:Bo).

Buna Lisas-ta Nin-sirsudenildigigibi, ElSmlr'lar In-guginaki ki91" tZibbal. Dilpat gehrinde(Urair Ierdi.

Nin-eiszida - (Sdm) Yeraltr tanrrsrdrr.Karanhhlar mind]e'otuldugu halde, her geyegrinei gibi hayat ve

thk verir- Suyun ve saghgrn, yrlanlann da .srdrr.insanlarla tannlar arasrndakimiinasebeti

zcirn vbnell,mek i.izcre, zaman zaman yer yiiziine .ar'.O vakit kendisinebir tidet ha arkadaEhkeder' Ninip - (Siim) Gezegenpldrzlar tannsr, Asur'lar da tanny olalak bdyi.iktanlmlglardrr.

Nin kalak - (EI) Tannlardar biri NiD-ma)'ki -tAk) Tamnmr$ tal nlaldaodtr.

Nin'U[aQ '(Siim) Ellil'in oflu. Sonra giineg taDnsr ruglur. iik baharn giineli ile bu tann temsil edilir. in-Ulas. babasr Enlilrin cesedini ellerinde tutan devrin iizeline yiiriiyerek, onlara perigan etmil, b6ylece asrnrn iniikamlnl almrS, devleri arabaslna zin-

kultarrnrEve yenidenhayata rlemis,Enlilin cesedini BunaNin'gilsu denildi$ gibi bir adt da avuQmustur. in- Ulta'drr.

-65-

Nudimmu - (Ste) Biiynk Tann Anu'nun o{ludur.

(Entma Elis) destamndabunun i9in: (Tann Anu, Nudimmu'yukendi tasviri ile dogurdu)denilmektedir.

Oba - (Al) $aman'lar,tannlara genelolarak bu adt verrniglerdi.Bir koyun koruyucu ruhunun veya bir tannmn bulunduguyerede obadenir.

Odine - (AI) $amanistlere gdre insanlann saadetini, rahathg r koruyan ates tannsl. Bu tann aileleri de korur_ Olan - (G<iktii) En briyiik tannya verilen ad. Bu tannyr yerin tam ortasrna dikilmiq briyrik bi! qam agao da temsil eder. Qiinkii Ogan orada bulunurdu.

Yrkut'lar bu biyfk tannya UIu Toyun, Altayh lar Ulgen . adrnr verniglerdir.

Siimer'lerin Eniifi ayannoaorr, Okto Han - (Yak.) Yer-su'lar arasrnda ileri selen ve tann ayanndabulunanr-uhlardcnbjri. Dag baqindaoturur, Ongol - (Bk: TengereKaan: Orangay - (Yak.) Biiydk ve yaratrcr tannlardan biri.

- (C{tktn.) En biiyiik tann. Biitiin Oze Gtik varLklann yaratrcrsrve hekimi.

Ozen Han - En bliyiik tann olan Han Tengere'nin baska bir adr.

Panintmri - (El) Tanrrlardan biri.

Papsukkal - (Siim-) Yllarllann tannsrdrr. Evleri ve insanlan kritii ruhlardan korur.

Piva - (Hit) Tannlardan biri.

(Siim) Rahathk, bereket tannsrdrr.

Pushan Qobanlan ve hay'vanlan korur. Bu Tiirk tanrrsr sonradan Hint'lilere gegmiqtir.

Ramlnan - (Siim) Adat rn baska bir adrdrr.

Rudra Eski bir Trirk tannsrdrr. Sonradarr Hint'liler bu tann5nalarak (Qiva) arLm vermiglerdir.

-66-

gbrevi flu tannntn; Trirklcrdc !e sonradanHint lilerde jdir' ivilik eder, -gtizeldir' kuvvetl i,ii.t"t- i"t."t-" d-avardrr' taraflan vahqi, hiin ]goa 'yere iner, kendisinekaril bulunanlarla Beraberinde gelenleri oklanyle dldirrirr. Ona uyanlara ne5e' rai-ritrt '"ri'. Hekimligi de bildifi iqin bin fesit kadar Rudra frrirnalann.dagla'n ve ormanlann iil;;";';. da tanrlsrdrL' *i;bi; - tYa ki Yeraltr aleminde suclu insanlann uden tann cyannda hekimle) heyerlip cezalarln; etinden biri.

---Srti rXrtur Hun (Cdktir'' Biiydk tannnln Al( Han' drirt of,lu frr]liiun. S-, ix".ar Han, Yelil Han adrnda uliJti. gu.t"t renklerle ve hanhkJr vasrflandrnlmtq' i"rr.r .^u,l-tsr't. Turk yurdunun dbrt ydndebulunan ir'l"lar ia6r'e-ederlerYafes in ddrt oglu Qigil $fg"f"ii'; (Keii. Kovun,, Barscar'Kaplan ve Birs) Tirnirk lDoit ."Ji, erniuL , H"t"t) adlanndan aLrralaklKoyun ili' oturan iU- X,rs il;. Domuzili adlannr laErrdr'Buralalda bnsunu da bu adlann iftrde etl;gi havili;ki;;; vtl,i bir dcfa kendilerini iddre eden han "."i".arr. t" tt.yt".tu.dan kurban keser)er'Ongunu doi"irr" i" otaniotrnutitir;Sarr Hanro idilcsi idi Her Irl krsrn ortasrnda San l{an adrna bir domuz yavrusu kurbah ederlerdr S a m a n l s tT i r r k l c r j n r e n k a d r n r t r ' c r y i t n. J u r t l 3 r l n l temsil ve iddre ederr[-rudort hanrn3 kur\rlrk llorTm cevresinegrren Turkler de ddrt ydnu dorl hawanrn idare ettiai;i kabul etmiqlerdir' " S;t;; tsumi Sumer kadrosunda ver 4?l qu tannnrn adr, Keldanlrlann biiyLiktanrlsr Marduk a da ikinci bir ad oiarak verilmiqtir.

Saspunc. - rEt r Frrt)natann lan nda')drr' tanrrlardandrr' i.Uir,l - tUtt iLinci derecede

Selardis - (Hit) Tanr ardan biri.

Sin - Stimer'lerin ay tannsrna Arap'lar bu adr verdiler. Bu tann insanlann tartr ve iilgii iglerini de kontrol ederdi.

Sotlol - (Bak:tengereKaan) Suivesi -(Al) Su tannsr<hr.

Sulikatte . (Et) Tamarmara nehrinin tannsr.

AAactanbir aslan iizerinde durmaktadrr' Sa[ elinde giimiisbil krhg,sol elindebir insan kalasrvardrr' gelir.

Suma -{Srim)Tann anlamrna . (Yak) Biiyiik tann Ulu Toyun'unbir S-ustuganah _ a(llcllr.

Samas - (Siim) Siimer'leringrinegtannsr Babbar'a Alaplar'bu adr vermislerdi..{Bk: Barbar).Xanatlr gijnegbunu[ senboltidiir. $andag- (Bk:Dattas) Sapak- (El)Tannlanndanbiri.

Saia - (Siim)Ummabdlgesininye$illik tanns'drr. $a|r'umma - (Hur) Btiyiik tannlardandr. $imege - (Hur) Giinegtann. $ullat - (Siim) Frrtrnalann tannsrahr.Bu taon Babilli'lercede tamlmr$hr. $umukan - (Siim) Babilli'lerin de kabul ettikleri bu tann Siimer siiriilerinin ve gocuklanntannsrdf.

Takiti - (Snm, Hit.) Kumarbi efsdnesindegegen tanl'rlarda!dlf.

Tarila - (Yak.) Yeraltr aleninde suglu insanlann tertip eden tann ayannda hikimler heyndenbiri.

Telepinu - (Hit.) Giiroeq tanngasr Annna'mn udur. Bolluk ve bitki tannsrdu- I{l$rn yer alttna gice; bitkilel kurur. bereketkalmaz. Ilkbahar olunca grkar, bitkiler hayat bulur, bereket altar, her yenroen hayat baqlar. oagrar.Telepinu ren bir bakrmdanda le :niden nayal iik frlhna tannsrmn ogludur.

Temti - (El) Tannlardanbiri.

Tengere Kaan - (Uy) Altayh'lann Ulgen'idir. bulunur. Britiin talnlar onun emrindedir. tenKaan'rniki yardrmosrvardu. SagrndaOngol,soda Soholadrndakitannlar bulunurdu.

(Yerebatan kahller gdge; Tengeri derler. Yine bu

biiyiik bir dag, bnynk bir agaggibi gdzle ne

u giiliinen her geyeTengeri derler. Bu yiizden bu gibi rc yitBiintifler (Secde de[ler): Yine bunlar bilgin selele Tengerigen deller) : (Divan-r Lrlgat iit TUfk iimesi.)Cilt: lll).

TE$UP - (Hit) Bnyiik bil. tanndrr. firtrnatannsr da Alu. Hepat\n kocasrdrr. Urartu'lar bu tannya

upa, Etiler: iskur. El6mhlar; Adar, Sumer'ler;

rllan derler. Tegup'un babasr Kumarbi dir. TeEup; urricedir. Tegup, bir elirrde rgrk, dbiiriinde balta, bekrhg olarak tasvir edilir.

Talay han - (Yak.)Yer-su':ararasrndaileri gelenve tann Ayanndabulunan rirhlardanbiri. dag bailannda otululou.

Taqgagit- (Al) Talih ve kadertannsr.

Tarhan - (Snm) Ekin ve ziraat tannsrdlr. Biiyiik tanrrlardandf.

Tarhunza - Li.ivi'lerin tannlanndandrr. Tequp'un yerini almrS,firtrna tannsr olmugtur

. Toyer - (Yak) Ycraltr aleminde suglu insaDlar'ln cez' Elannr teltip eden tann ayannda hekioler heyetinden

-68-

-69-

Tinia - (Etr) En biiyiik tannlardandrr Tiliyas - (Ur) Kahrediciqer tannlanndan biri.

Tirs - (Ei) Tanrrlaldanbiri.

Tor - I{uzeyTiirkierinin yrlahnmtannsrdrr.

bir.

- (At) Daglarru sahibi, dap halinde tamnmrg , . Tuiyesi Drrtann.

Turani - (Ur) Ikinci derecetannlardaa biri.

Turko - (Siim) F\rtEa tanr ardandrr.

Turmug - (Etr) Ku&etli tannlardan biridir.

Turun - (Al) Kahraoar bir tgindtr. Diinya]'r )'rkmakta olan Andalamug adh korkung canavan bu tann dldiirmiigtiir.

Uduran (Huduraa) - (EI) Tannlardanbiri Ugus(T\rgus)- (Al) Samandualanndaadr gegenbir tanndrr. Bir iaamga g6re de ilk tann sayrlan Kara Han bundan tiiremigtir.

Ulu Toyun . (Yak) Eu biiyiik talrrtdr.r. Her qâ&#x201A;Źye hakimdir. Biitiin yaratrklann kaderi onul1elindedii.bu biiyrik tannya Siimer'ler Enlil, Gitktiirk'ler Ogan, A.ltayh'lar da lllgen adrm vermiqlerdir.Miicadelecidir.

Insanl:rra kederi de, neqiyi de o verir. Iferkes ondan korkar ve gerrinden emin olabilmek igin kurbanlar keserler En makbul kurban da bagr kara .,'ealrunda beyaz;rlct.zbulunandanalarve taylari.rr.

Upurkupak " (EI) Taonlardanbiri.

Ura$ - (SiiE) Bir adr da Ea - Urta olan Nin - gir, su'ya;Siioer'ler Bilpat qehrindobu adrvernigterdir.

Utu - (Siim) Giineg tannsr. Addlet ta.nfrsrda sayrlrr.

Yine Siimerlerce bir adr Babbar'drr. Arap'lar ise $amag derler.

Ulgen - (Al) Kara Han'rn ogludur. Her geyi yaratan, bi.itrinigi iilik olar biiyiik tarndrr. Bunun ddrt oglu(Bk: Ulgenin Ogullan),Dokuzveyaiki krzrvardrr.

(Bk: Ulgenin Iizlalt).

Uleen gdklerin Kara Han'dan sonm en yiiLscfinde ay, GiineE,ve yrldrzlar'dandaha iist katta kansr ile oturur. Ulgen'itr burada altrn bir tahtr bulurLrr..Sa-

-70-

a kaprsr da alhndandrr. Oaun bulundugu kata i.lmek igin dokuz engel vatdt. Aocak erkek 'lar beginci engele kadar varabfir, ondatr gegemezler.Bundan sonral<i katta ofullalL ctDaha sonraki kat'larda Suylapln ollu San Han, Siit gdlii ile tannlann insanlara gdnderecefi bulunmaktadrr.

), YAkut'lar(Ulu Toyun), AltayJr'larbazaa da Gergiday)demitlerdir. $amal dualannda Ulgen'eAkayaz,Ayazkanadlan verilmektedir. Ulgen gdklerin de tannsrthr. (Ebe yaratmrq, insanlann,

hayvanlann kaglannr,

ini ve gdbeginiyoktan var etmit, insanlar igin ar, qioenler, srcak yuvalar yaratmrgtu.) dulan iddre eder. Ctjk giiriiltiisiinii

ve yrldrnmlan

Pgr.

Ulgen igin (Ustiigii) adr verilen kurban ttirenleri p rrdr. (Panlfr) denilen kurbamn en makbulii de

at veya iig yagrndaki lssraktrr.

Kur:bant{tre[leri; iig, altr, dokuz veya oniki y da bir, bahar,yaz ve sonbaiar mevsimlerindeyaprlu.

Kurban kirenlerini $amaD'lai id6re eder. pok inrlana toplandg bu tiiienlerde $aman'lar Ulgan'in :na n6il olmak igin dualar eder. Avlann gegmesive koyunlann siitlerinin bol ve otlann i olmasr, cocuklann iyi yetiqtirilmesi ve rn-

lann rahatretmesiistenilirdi.

At kurban edilirken iin tarfi eski ateqte,arka tarafr ise yeni ategte kaynatrhr. Eski ategte kay'natrlm4 et, giinegedogrugevrilerekyine bu ateqtizerindekurban

-77-

yakrnak titrcni yaprh. $eyet duman gdklere dogru gkarsa kurbalr Ulgen'in kabul ettigi!€ biiknedilirek 6teki etlerte ziyafet verilirdi. Etin en iyi tarafi $ama't'a aynhr. Yeni ategt€ pi$irilEig et yendikten aonra kurbamn artrklan ile bu kurban igin kullantlDl$ biitiin 6letleryakrhrdr.

Yalpagan - (Al) Gilklerdeyagayanyedi baghbir ger f. o, o, gok defa ayl yemig ise de b0yiik Tann tannsrdt. geri almrghr. Bazan yrldrzlan da yer ve Ulgen gen pargalarrm yere tiikiiriir.

Yarri - (Hit) Savagve vebatannsr.iyi insanlanvebadan korur, savaglanna yardlm eder. Veba hastalg,r oldugu zaman ona yalvanhr. Kurbanlar kesilir. Eger bu yaprlmazsamusallat edecefi veba hastahF inBanlan siidip grjttiriir, Yeqil Han - (Giikti.i) BUyiik tanmn Ak Han, Krzrl Han, San (Kara) Han ve Yegil Han adnda ddrt oglu ve varahr.

Bunlar renklerle hanl*larla vasrflandrnlm4,tann sa)'rlmrqtr.Tiirk yurdunun di;rt yiinde bulunan batlgelerinibu hanlar idat€ eder. Bu bdlgeler Yafesin ditrt oglu olan; Qisil (Keqi, koyun) Barscar(Kablan, Bars), Tiiniik (Domuz),Amlak (Horoz) Adlanndan ahnarak; Koyun ili it ili, Ku! ili, Domuz ili adlanm tasrr. Buralardaoturan Tiirklerin Ongunu da bu adlann if6de etti$ hayvanlardrr.Yrlda bir defa kendiielini idare eden han adrna bu hayvandaa kurban keserler.Ongunu kegi olan (Koyun ili), Yegil Han rn idaresindeidi. Her yl ilk bahannbaqrndaYegil Han adrndabir koyunyavrusukurban ederlerdi. $amanistlereGdktiirk'lerin renk adrnr tagryan ve yultlanm temsil ve id6re edenbu diirt hamnakargrhk, Taoizmpevresinegi|en Ttrk'ler de diirt ydnii d6ft hayvamrrtemsil ve idddeettigini kabuletmiglerdir.

-72-

- (OS) O$uz Han'rn oglu -Kozmik -li"i"i" Yrldrz Han afrm tagryan - yl&z Han; NaliiLrist .ittf..a"^

il'-l;;;ffi;d" -ao.t

B' Hamn Yei almretrr'(Tavsanol) idi' i Ttirk'lirinoDgu

"jia"'iJ,i""nvdnii dit'l tann sayrlanhayvanaveriii-ati""r

-iiiiiu" ru"t"" i.u"tnda-bir valonhk vard]L ^^--^. (siim) Kil gehrininfrtrna tannsr' "I"'li-vtu ^*Il" ;;f; M"r.p.i;v^ dan'gelmigtir'^Zapp9n1 En da adr Bir olamkia tan'n'-'5[rr' ;;'i;;;; ffi ;l;;"i{i;- ;;Jva bu ad verilir' Hurri'ceath ;tabi)dir.

Z;;'ij;;;"^ ; i;;i.; --d.i i.

'(Hit) Biiviik filtrna l'ann€r'Hititlerde qoktur. dir tane biivirk firtrna tanrsr titunt"" onun ogullarrdrr zaluinisa

opalan,.risa)adrnda kansr vardrr'-

.

Zit-iit""" - lHit) KoruyucuLannlardandrr' Z.i':i5rrll; Kuslattnu! firtrnalanntannsrsavlm$ devdir.

-73-

u TANRIqAI,AR Allar - (siia.) (Bk: Erâ&#x201A;Ź$kigal).

- (Yak)Tanngalardanbaalanna bu ad ver... Auugrt lrct.

Ana Maygl - (Al. yak) Koruyucu tanngalar<Iaudrr.

A.ltayh'lar bulu ana) diye tamrlar.

Anatu ' (Siim) Btiyiik tann Anuhun kansr olan bir talnga.

Andarka! - (Yak) Bitkileri koruyar tanngadr. Bu adr taqlyanbir de ategtannsr vardrr.

AntuE - (Siim)Ietar'rnObUradr.

Anunni - (Ak Iiu tannga sonralan lgtar'rn adrm alm$tr. Agada{ehrinia korulmcusudur.

Arinna - (Hit) Giireg tanng4 Bu tanngar:rn asrl adrmn ne olduf,u bilinmiyor. Aacak tapmag.mn bulundufu Arinna qehrinin adr bu tanrrgaya sonmdan ad olmuqtur. Biiyiik frrhoa tann6rmD kansrdrr. Adnna biitiin i$eri diizenler, hrallan tain onun bag rahibi sayrlrr. Her iginde ona heeap verirdi. U9 gift gttzii varolr.

Aruna - (Hit) Deniztenngasrihr.

- (Snrd) nk btyiik tanngaladandrr. Bir Aruru

-7+

saDeye g6re bu tannga biiYti& tann Anu yu yatmrlhr. Soaradan Keldanh'lar da bu tanngayr glard.tr.

Astarte - (Bk: lltar) Avzrt - (Yak) Yakut Tiirklerinin Ayzrt adrndabir rnca., uatdt" ki bu tannsa Yunanh'lann Afrodit'i i giizellik tanngasdrr. Ancak onun gibi fuhgu de$I, usu temsil eder.

Btu kadrn dogulaca$ vakit Ayzrt; tarla, qigek ve is perilerini alarak lohusaarn yanrtra kogar. Bu 6r ite tig giln ii9 gecelohusarunbagrndakalarak hizmet eder. Siit gdlii'nden getirdigi damlaF gun aBzrna damlatrr ki bu damla gocugun_ruhu ur. cocuk dogduktan ve siit daElasr ile kutland&tan Ayzrt'ta perilerini alu, gider.

Ayzrt ancak namusunumuhafazaetmiq kadrnlann ahgna gider.

Na-mussuzkadrnlara, ne kadar yalvalsalar, ne kahurban kesseleryine gitmez.

Ayzrt igin yatru ve krgrn ttirenler yaprlardr.

Ayzrt bir de gtiyleanlatrhyor : (Apsrt : yaratlq, berâ&#x201A;Źket ve refah saflaytcr digi ruhzilmresine denir. Bunlardan kimi insan ya\rrulanm kadrnlan, kimi de hayvan yavrulanm ve digi haykorurlar. Ayrslt'lar, daFnrk halde bulunan at unsurlanm toplaFp birleqtirir ve (Kut) yaparla!Lut denilen nesneyi ana karmndski gocugu iifler.

I cocuga can veritler. gebe kadrnlar daima bu n himayesi altrnda bulunurlar. KuFu kuglan t'lann timsali saFldrgr igin bu kuglara dokulDaz. Yekut'lann inamglanna gtjre Aysrt'lar

-75-

gokl,en, gumiig.triyh.i -rete ve kuyrukl.annr -beyaz krsrak suletinde inerler kanat gibi kullaorrlar. lnsanlan l(oruyan AJnsrHar yaz gtinlerinde giileQin dogduAu yerde, hayvaDtan koruyan Aylsrtlar da kr$ giinl;rin;e gunesrDdogougu yerde, bulunurlar. yakut lozlan Aylsrl aOlna { l ang_ara : put) yaplp karyolalannrn allrnoa Saklarlar. ltslr kadrllar goCuk vermesi icin Aytsrta clua ederler. Gebe kadrnlar dogu-a gtinlerj yakJrgtrgrzaman odalannl ve evlerinin qevresini cok te_ mrz tut maya .galrqrriar.KorDgu qocuklanna ue h'ay.uan Javtutanna karSr,,fefkat gdsterirler ve onlarr doy_ u]urlar.. Ayzrt geldikge j_ -h-erkes gijler yiizli.i, qen matrchr'.,\jamar1izm: Abdiilkadir inatr Baalat . _.- Araplann Baalat adtm verdikleri bu tanngay.'aF,laml:'lar Belit derler, Siimer,lerin de Nin_ rll tdtr. l\rn-trt aynca tenagril tanncasldlr.

BO, - tSiimj AJlu'nun btyiik lozr ve Nin-girsu,nun ,kal.rstcur.

Uerekel,,bolluk dagrtlr. Bo, ayni zaman da sagrK tannga-stdu. Hastalan iyi eder, tannlann in_ sanlaroa agtlklzrnyaralan saiar. yedi ikiz lozr vardrr.

Bo ya;.Haburabi zamanrndatNin_karak),Kasit,ler zamanlDoada {Gula)denjrdi.

(SiiE) TaDr.rgalardandrr.

Damkina Ea'nrn

Dat Himay - (Hit) Tanncalardanbrri.

Ere$kigaltA-llat) - (Siim)yeraltr alemiile cehennem Karanhklar :illl!.r:1.

-ve yeraltr aleminin biiyuk ranrrsr Nergal-in kansrdrr.

Dumuzj,nin yUziinien olmuS, Dumuziyi cehennemdehaFF lll*.,1. T*rp sermr9tt. ljunun bir adrda (Allah)ttr.

Gatiimtug (Siim) On pilenda gelen -76-

ngalardan&r,

hizBetetmis 3:i: -8ii"tlft, ."-arbi'nin osluna rncalardandrr. k"1'd",llk-1"-d^"-:t:,1 albncr t'l'"", - iorrGbgirn

x,:: ;l:1,$";1fl :j%l,",,'#l;ttT:"J*Jff t verenbir tannqasaYrlrr' (Siim,

Hur)

Biiyiik

tlepat (Hebe) r kansrdrr' nf;laldandlr' Flrtlnatannsr leiupur ,..

Biiviik tann ifin"s; ' t,tll Eski tanrlgalardandrr" -

r"r almiqbulunmaktadrr'

gl"it'ua*irta"

(Siim) Bu Tiirk tannqasr Bibilli'lerce

imina

da tannqasl i'1il"i;""lttir**i tenasiilvebereket

,rlani$tar'rncib0radr, - {El) Tanr.rlannilrsan seklinde l"] ilrri^"f. bir

i""ol"'ae goktarrrnmre- ^t"11::"'d, iii^uiau-c"lsaFhr' ta"nqasr ile

lliitli"iJr" iliiil,

vi.

eosiin

b" pe,1**,t,1',*11..11:ff' iG;-;- t"s"-1 s6billi lercedetanrnmrqttt

'tirlilti, ""r"trniq,i. i"lll:' llll ^T::i:'*I.*llit: teiur-,su-, Nu"", i"""iuvuiii"''ua'" Araplar.ve'miqti

"};s,I,,;+r" *lilli"-llii,:x'.il$" im;":;"p1 u:ti,*"{:'ii',. iilHll",t*lltin::' r,'i':{ "glii:r 3:Jt; iff!:l",iil':fi i,., :';,,ruiT'\"x: "r'ilil*i"" kizr' Ereqi'igal'inkrz kardeqiidi Bazan il:;l';;;

ilaJ

,;;6;

dali lanrnmrqtlr'Srimer kah'amanr

-'17-

de $augka derler.

Keldanir'lara ait bir tabletiD 1yanskripsiyonu gdylc aqrKlanEaktadrr : (Bu Eemlekette dof,aa her bir kadrn, iimriirde bir , Kereotsun, l.gta.rlntaplDa€hnagiderek orada bir zaman oluracak, yaDancrblr erkekle bir kere olsun gdrirsecek./ Narmuslu.kaonlar taplnagrn igine kadar girerek btarz oa rbadet etmekre haya ederlerdi.

Qiinkd orado toplanan kadrnlar sedinn irzerine dizilip otururlar, bunlardan.herhangisinierkek begenirseonu gcitdnidu begenld'gni anlatmak icin de kadrnrndizi uitune Al. ry{r, -uumuSveyabatrr para konulurdu.Bu para kutsi,l olclugu r9rn kadrn teklifi red edemezdi. Ama bundan sonra o kadns hazineler verilse kirnseyle gOriilmezdi" (1) iginde sekiz kc;geli],rldrz bu tanngarun senm_ , ,Ddire boir.idur. _ {lqtar kendisine gocuk, goban, efendi de denen lbmmuz un aD-asl,jahut kansr. yaiut sevgilisidir.

I emmu-zbaa efsrineleregrire bir yabaa doauzi. baska b€zr elsanelere gdre de lltqrin kendisi tara6nda.

iner-.Igta-r aEtayrp srztark.Gidip 9lllTryt ",",h.""r"Te onu (karanlrKlar evlnde.

bir kere igine giriliDce kimsenrn gen geloedrgi evde) araoak ister. onu c. nennemebrrakrrlar.

(lrSilmer'lenn htsir iteyaku annAyzrr, ik rlnnrstar.drl Errze hawrsrk, veihrirasrAyzr!ises&eli& ," :Tea;j:r{r "";;;;;; hermirerinmihroji$ndF fl"li,:k:Tllllf "1.*k iehen suzall.Lv. a${ rannCalan

bulunmaktadrr.

B u n l . ' n nr a n d e . i r n l uo l a r a t y u n a n h t a n n A f r ^ d i I , R o m . t )l i f l n v e n u s u ,^ r ' s f l r t a n n l i e m i r a n i s i , I s k a n d i n A v y r tl s, n n g p l j n n a . s i Almlnlnn n.Fcmya e ih Liljrhi. Hinrh lerin madrnae gorutursc d, Dun/ann roq! remrz atk 'te bayagrkedrDhk ihrisstsnnr bir arada

-78-

Fakat vedi katrnrn her birinden geqerken urudec€Bdylece la.tnin tli pu.gu.'n'vermekzorundadrr' grnl karfrsrna eplah gelir' i;;"i..'"D ;;;;;;mahpusken Igtar iirralicekendisinhapsedipalrkoyar lsteK arzu' yiizdnde toDrak kurur, krsrrlagrr.Yer yok olo-"iit. Uit soy kalmaz lnsanlarlahayvanlar cetannlar kalmaktankorkan Ku'rbansrz -iu.tfu" geqerler'.iqtah teqebbiise "'i"llrta". nezdinde i"inui"-tfi lt*f.tft. ve dirilenTemmuzda vanrndaoldugu haldeyer ylzirne dbner'Daia sonrakrhazrmetlnlere dqif e;r" gJ.i r""t" r".rnuz'un yansraqk.tanniS"ln"t iansr

tannCas,lla ait olacaklrr) dlnler Lannl "ehennem Tiryakioglu

Samih ; -riali

rsr*ilt'kuk iglcrincbakanbir lanrrgadrr'

*turf*t1';i;i^*9,?ilf i3TliikrorarieesidirHastarara verir. sifa --K;;i;

- (Hit) Anadolu bolgesinin gok iin almrg biivdk hnnc.srdrr. Crvar milletlerdende bu tannqa],1 tanrvan. .- -li;;;" kabul edenlervardrr - (El) BLiviik tanrr Khumban\n kalrsrdrr' qok savgr gitsterdigi bil tanrreadrr' Hintsfa-liia.," li'lerde de bu ad ile bi! tanu valdl Kiri sa - (El) Ana tanrrgadu Btiyuk tann Hubanrn kalrsrdrr.

- {I{it) Hitit'lilelin baEkcr,diolan Hattuqag\n t;;r koruyucu ianngasrdl! iliit ' tsiit"l Fakirle! tantrqasrdu. Babilli'lere giire b,., tu"rte^ sonralarr korkunq bir yabani hayvan olmustur.

'-iall - Gri ikinci derecedesaytlan bir tanriqa'hr' Kumarbi nin ofluna hizmet etmiqtir' Maliya - (Hit), Tanngalardan biridir' Mezulla - Biiviik frrtrna tannst il€, gtine$ tann9a

-79-

Ar'innalnrnkrzrdrr.

Mitita a- (Siio) Iqtar\n bagkabir adr.

(Yak) Biiyiik Nalboyay yaratlct tanngalardandrr.

Nane - (Bk: Iqtar) Nina - (Srim) Nrin-gir.su'nunyanrnda bulunur. Nina kuyalar, suyollan tanngasrdrr, Ea'nrn krzrdrr. naya yaprlan miir?caatlan cevaplatldrn, onun sdzciiliigtiDii yapal'dr. Ri.iyalan yorumlar, gelece!.eait haberleri velirdi. bu sebeplekendisine (Talih arasr) denildigi gibi {Kutsal Dag anasr) adr da verilirdi. Nisabamn krz kardegidir'. Bir havuz ortasrnda bahk gekiinde cisimlendirilmiqtir.

- (Sriml psg tanngasrdrr. Bunun igin . N.r.n'Hgfag (Daf kendisine Hatunu) da denirdi. Tahtr yiiksek kayalar iizerinde bulunur. Tannlanl anasr sa1,rlar.dt.

Enlil'in kansr ile akraba idi. Tannga kutsal siit ile gtrcuklan, plensleri emzirirdi. Ifiq bcilgesinin de tannQasrdrr'.Bir adr da Nin- Mah'tu.

Nin-I(arakter - (Siim) (Bk: Bo) Nin-lil (Belit) - (Srim) Tenasril tanngasrdu. Buna Araplar Baalat der.lerdi.

Nnr- Mah - (Siim) (llk: Nin- Harsag) Nin- sun - (Siim) Sr.imer.kahramam G grmrg\n anasr olan tanrrga.YabAri inek geklindedir.

- (Siim) Ber.eket, bolluk tanngasrdrr.

-,.Nisaba Nina'nur krz kar.deqidir. Umma bcilgesinin de tanlrgasrdrr. Sazlan o yetiqtirirdi. Nisaba, agag dallaundan bir ]'rhn r.izednde oturur, saglan saz k a m r l l a r r r r d aonm u z l a nL t z e r i n dLef u l g a l ar r . .E l i r J , d , su kryr)aya bir vazoLulunur. Si,ner.ler.cgoie bugoi.r tarlalalana bereket ve bolluk veren NisabaUrr. Ugirrl" yrldrzlanda o bilir ve bi1dir.ir.di.

Sidud - (Siim) Bu tanrrga Babilli'lerc de ge9mi$tir. ,80-

'e[er eden Bunun gorevi; her giin dogudcn bet ya bair nokiasrna geidigi zaman yorgun b-ir Ii.inus, -halde "Ion bulunut. Siduri. $ineac bir i(ki sunar.gUneqin gider,eftesi gdn .eferine(lkar. yorg!nlugu (Bk: En Zu) Sin Suvaliyatta - (Hit) Fn'trna tannsrlm yakrnlannda bir - tannga.

Talgri -ve Nene - (Snm) Bu tanr'rqa yrlan gibi zehirli, kdtiidiir. Qok da yalan s6yler, ona hig soguk 'Eiivenilmez. fi.rnat t A l , j l k b L i v L k\ 3 r l ' k n l 1 r ,u i f l a i , r r q a d r i /llk: I(oz" K i n q o a d r n d a k id e v b u n u n i k i r r c rL o r : - d r I r .u n c m n u k h u d u ' d a d c l h m i k " a l e r r r iync r a d r l r E r B yetilmesini de bu lanrlga saglar. lerdi. Bitkilerin (Eter) tanrrqast Giizellik I\ran Tlscut - (Stim) Ormanlanl], agaglanDtanngasrdrr.

Umay - (Al, Yak) Qocuklan, havlan yavlular-rm koruyan bir bnyiik tanngadrr.

Ummu khudur - (Al) (nk: Tiamat) Vurusemu - Eski Hititlerin BiivLik tannqasrdr' Zintuhis - (Hit) Tanngalaldan biridir' Briytk filtrna t a n n s ri l e .l ] L i n etsa n r r C aA I i r ' r r a ' "r ' I o I u i i u d u r . ' l r r r r d a rLri r r ' P a k l i ' A l r a u r d k i a r r U g e ni r o g r - a (Al) Ellih Hanln o9lu olan Pav Matltr'rl krzlan Pav Mattrt\n dokuz krzr vardl]'.$amarrdualannda bu krzjann saclat't kara inlana benzetilmektcdir' Ama kijtii luhlu-deAildirler. Bunlar da babalan gibi ivilik sever',il1salrlan kotii luhlaldan korumaya eahEu ve evlerin kaorcrlrtrrmvapar'[aldr.

-.

Piltaosut'ihi Kumar'b. .,..'.ir'o! lal rr olafak $ahrslan'dinlar denizir krzrdtr' Deniz bu krzrm kuma|bive vcfmek istivordu.

Pu;t'a -(AI) Bnyrik tann Ulgen'in ogullanr,dan liri a c 0 3 lr n u g l u n r i u r rf o c u k a r _ - S a | r ' u - r E l r T a r l r ' r qH da Salmanisve Allanzannistir.

,81-

Satrlay - (Yak) Alban Boray'rn hadrr. Kittiiliikler yapmakla omakla vaktiai vaktiai gegirir, eecirir. insanlan intihar ettirir. Bi' efs-eneyegtire de iki hzr olmuqtur. Dokuzunun ayrr yoktur. .\ncaK Ancak lKlslnul ikisinin varort vardt Kl ki birinin r ayn adr adr yoK[ur. adr (Erke Soldon) (Ifiqtey .Qrcyana, ana) oourunul iibiiriiniin adr a(u ([rKe Doldon,qur, dur.

Ulgen'in dokuz kra yeraltr diinyasrnda bulunurdu.

III

Bunlann belli bagh gtirevleri yoktur. Ancak Uirenlef srrasmda bunlar $amanlara bazr *yler iigretirler.

Bagka vakitlerini giiliip sitylebek ve eglenmekle gegirirler. $amanlann dualannda bu lozlann da adr G6klerin en yiikse6inde oturan LIlgen'in, krzlan b<iylecekendi dlemlerindeve hallerindenmemnun olarak yer altrnda yaqarlarken,yediollu da gtiklerde yagardr.Xrzlar fettan ve hiylekAr, ama ogullan iyilikseverler. Bu lozlar $amanlan avlayabilmektoo pek hoglalrrlar.

Ulgenin olullan - Biiyiik Tann Ulgen'in; Puura Kaan. Burga Kaan, Er Kaaa,Yag Kaan. Pakti Kaan, Karakug, Kar'git adrntLa yedi ollu vardrr. Bunlar gi;klerde yagarlar. Ulgen'in ogullan o kadar sevilt ki, her boy bunlardan birini kendilerinia koruyucusu bir luh olarak kabul ederler. Altay fiirklerince bu yedi evudrn deged goktur. Onlar igin de kirenler yaprlar, kulballar kesilir. Bunlardan birinin sevgisini kayigin babalan Ulgen'e tiirealer yaprlrr, dualir b-etmem-ek okunurou, Ullikummi {Hit) Biiyiik tann Kumarbi'ninoglu.

Uygul " (Yat) Ulu Tolun'ui btiyiik oglu.

Yebis - (Al) Tann tamnankutsal Abu Kaan daglmn iki k-rzrvardr.Onlarabu ad verilmistir Zippalama - (Hit) Biiyiik flrtrna tannsr Tequp'un oglu.

Zippalanuisa - (Hit) Frrtroa tannsr Zaz Hazuna'mn kansl (Zalunisa)

.82-

TANRI AiLELERi

AlbanBaray - (Yak)Karasurem'inogludur.

Antu - (Siim)Gnzellik tanngasrIgtafln anasr.

Attis - (Hit) ADadolunun biiyuk tanngasr Kibele nin veya sevgilisi.

Bau - (Stim)Savagtannsr Nin- girsu'ounkansr.

- (Al) Biiytik tann Ulgen'in Buura Kaan ndanbiri, Erkaan

- (Al) Biiyiik

Erke Soldon

tann Ulgen'in otr.illanndan

(Al)

Biyiik

tann

Ulgen'in

ndan biri.

Erlik Hanln lozlan - (Al) Erlik Hanin krz evlat kapek belli detildir. Bu krzlar yeraltr alemindebuuklan gibi, yeryiiziinde de $aman'larca tertip editiirenlefde bulunu|lar. Belli bagh gdrevleri yotur. ^r tabiathdrllar. igleri giigleri eglencedir. yer altl aleminde butar ycr rlerden sonra 9aurau $aman'la| yollar: bazan bu yanroa grderken, Erlih Han'rn yerlere dii$er.

O zaman bunlar' hnn bulunduklan

Eger Saman'larbunan'lafl kandrrma{agahqrrlar'. kanacak olursa, o zaman Erlik hiddetlenir. an'lan ttldiiriir. $aman'lannanlattrklannagdrebu

-83-

lozlar pek de yiizlerine balolacak kadar ahmlr de$ldirler.

Erlik Hanin ogullar.r - (Al) Erlik Han; Pay Mattrr, Karag, Kercy, Kaan, Temir Kaan, Kdltik adrndaki ogullannl ye. yiiztinde buluoan kittii ruhlardan insanlau korumak igin g6ndâ&#x201A;Źrni$tir.Bunlar babalanmn verdi$ eair tutar, insanlara saldrran kdtii ruhlan yakahyarak cehennemdeki kazana ata ar. Erlik'in ogullarrkittii ruhlann insanlarafenahk etmemesiigin gok dikkat ederlerdi. Olii evlerinin kaprlan ainiinde dolagrllar.Insanlar da onlan giisteldikleri bu yardrm ve ilgiye kalqrhk saygr gijsterillerdi. Ellik Hanin o&llan babalan igin yaprlan kurban tiirenlerinde hazrr buluoullar, tdrcni idare eden $aman'larrn yer altl diinyasrna inerek Erlik Han ile grjrtiqmelerine itnciiliik ederlerdi.

Yeryiiznndeki g<irevlerindenayn olarak Erlik'in ogullan yeraltl Alemindeki gtilleri, rrmaklan ve denizleri idal.eeder.

Hatepinu - (Hit) Hatepinu,bollukve berekettannsr Telepinu'nunkansrdrr. tmat (Hit) GiineFtanngaArinna'm'toglu.

Karalruq - (Al) Biiynk tanD Ulgen'ir olullanndan biri.

Kara Sulem - (Yak)Ulu Toyun'unkiicnk kardeg.

I{ara T<jsler lAl) Erlik I{an\n iyilik yapan olullarrna $amanlar bu adr vermiglerdir.Bunlar insadan kiitri luhlardan korur, buna kargrhk insanlar da onlarakulban keser,tiir.enleryapaa.

KarEit - (Al) Ulgen'in ol'ullanndanbiridir. Bunun adrna kara bezlerden put yaprhr. Bu put dokuz qe tlidir. Evi[ igindekaprnh sol tarafina kooulan bir' srnk iizerineasrhr.

(Al) Yeraltr tannsr Erlik Hanin Kiltey ana -84-

biri.

Kitti - (Siim) G[neg tannsrmn iki oglundan biridir. ii de Meqarm'dur.

- (Al) Yeralh tannsr Erlik Han'rn Kdldk biri.

Levaniss(Hit) tsiiyiik filtrna tannemu krz kardegi Megarru - (Siim) giinegtannsr'mnogullanndanbiri. ii de Kitti'dir'.

Naih - (Hit) Biiyiik frrtrna tannsr Tegup'unollu.

Nin- Gal - (Siim) Ay tanugasrEn-Zu'nunkansr.

Nin-ki - (Snm)Biiyiik tann Ea (Enki nin kalrsr.

Pakti - (AI) Biiyiik tann Ulgen'inogullaDndanbiri.

Pay Mattrr'rn kulan - (Al) Erlik Han'ro oglu oian Mattlr''rn dokuz krzr vardrr'. Saoan dualannda bu

n saclan kara ylana benzetilmektedir.Ama ruhlu degildirler. Bunlar da babalan gibi iyilik , insanlan kiitii ruhlardan korumayafal\rr ve ev-

kaprerLgm yapallaldr.

Pirtapsuluhi - Kumarbi efs6nesinde tann olalak

slandrnlan denizin krzrdu'. Deniz bu krzrm kurrbiyevemek istiyofdu.

Puum - (Al) Biiyiik taDn Ulgen'inoguilanndanbiri.

Sanu - (Et) Tannqa Hepatin oglu, onun qocuklafi Sarmanis ve Allanzanois'tir.

Satrlay - (Yak) Alban Boray\n lqzrdrr. Kcjtiiltikler' imakla vaktini gegirir', insanlan inlihar ettit'ir'. Bir

ye g6rede Surun Toyun'unkrzldrr.

Sifa - {Hit) DeniztanncasrAruna'nrnanasr.

Sulun Toyun

- (Yak) Biiyiik tann Ulu Toyun un

krzlan - (Al) Biiyiik tau.r Ulgen'in dokuz vardu', Baska efsdneyegcirede iki klzr olmugtur. ayn ayn adr yoktur. Ancakikisinin valdrr'

ulgeD l

-85-

L.i birinin adr (Kiitey ana) ijbtiriiniin adr (Erke Soldon) dur.

Ulgen'in dokuz krzr yeraltr dtinyasrnda bulunurdr..

Bunlan belli baglr grirevleri yoktur. Ancak t{ireDler suasmda bunlar $amanlara bazr qeyler iigietirler.

Bagka vakitlerini giiliip sdylemek ve eflenmekle gegirirler. $amanlann dualannda krzlann da adr geger.

Gjklerin en yiikseginde oturan Ulgen'in, Iozlan bciylecekendi alemlelinde ve hallerinden memnun ol, arak yer altrnda yaqarlarken, yedi oglu da gdklerde yaSardr. I{rzlar fettan ve hiylekdr, ama ogullan iyilikseverler. Bu krzlar $amanlan avlayabilnekten pek nogramr'rar.

Ulgenin ogullan - Biiyiik Tann Ulgenin; Puura Kaan, Burga Kaan, Er Kaan, Yag Kaan. Pahti Kaan, KaraluE, Kargit adrnda yedi oflu vardrr. Bunlar griklerde yagarlar. Ulgen'in oguilan o_kadar sevilir ki, her boy bunlardan birini kendileriniu koruvucusu bir ruh olarak kabul ederler. Altay Tiirklerince bu yedi evJridrndegeri qoktur. Onlar igin de t"tirenleryapilar. kuibanlar kpsilir. Bunlardan birinin sevgisini kaybetmemekigin.babalan Ulgen'e nasrl tiirenler yaprlar, kurbanlar kesilirse, onlar igin de aym Ujrenler yaprlrr, kulbanlar kesilirse, onlar igin de aynl kirealer yaprlrr, dualar okunu)-du.

Ullikummi - (Hit) BLiyijI tann Kumarbi'nin o[lu.

UygLrl - (Yal) Uiu Toyun'un btyiik oglu.

1A1l Tann tanrnan kutsal Abu Kaan Yelbis da{rmn iki krzr vardr. Onlara bu ad verilmigtir. , _Zippalama (IIit) Biiynk firtrna tannsr Te$up'un oglu.

(Hit) FutrDa Lannln Zaz Zippalanuisa(Zalurisa) Ilazuna'mn kansr.

-86-

rv G6K ve YERALTI AIEMi GOKLERiN KATI,ARI vE GOKLERDE B U L LINANI.AR

cyrllmiS ikemelgahl.rI.r: kallarc Tannsal qdklerdedi..Baqkabir dcyimlegc'kler:buvuk tanrrlarla iyi ruhlann. perilerin vc mpl'klerin kdinaLqaprndabir halindedir. aDartrmanl _ Cennetler, m\i$hur (Sr.it g.jlii) ve Kara Han'rn yarattlgr (Sune da$) da, algen in katrndaki cenDetlerin birinde bulunmaktadrr.

C u n t ' y ,a ] , n l d r z l a I e r l ' i n i r u I i s t ( a n n l a r i s e y e r ' lerini almr$,'gdiler e)emire, dr.inyayargrk da6tlr'lar' .

Taoistlerin dort yonii idale eden tann ayanndakr ddrt iemsilcisi ile, GijktLir.k'ledn boqlugun dcirt y d n i i n d eb u l u n a n ,T u r k l h l g e l e r i n ik o r r t y a r rt e n k v e Lanlkla vasr0andrnlanrarrrrlarr da boEluk aleminc dtinyayarqrkdagrtrrlar.

Go-ist lerin dlon yonri rdile eden tann aJai.rnd3ki dijrt temsilcisi ile, Gokttifk ledn boglugun d6rt ydniinde bulunan, Trirk bolgelerini koruyar, renk ve hanhkia vasrflandrnlan tannlarl da boqiuk dleminin birer kutsal kahramalrdrr'lar'.

Biiyrlk tannlardan katlsn ile yefleri belli olanlara

-87-

gelince; Gdk tannsl A-ou, Sdoer'terin Anosaae de_ dikleri gijkleritr yiiksek yerindeki sarayrndadrr. , Altayh'lann biiyiik tannsr Kara ban ile Ulgen de $amar'larca onyedi kat kabul edilen gOklerin ti-stkat_ laDnda oturur. Gitktiirk'lerin, Y6kut'lann, Akkat,lann ve Elamh'lann bnyiik tannlan da bu kadarda yerlegmiglerdir. _YAkut'larrn Kayadan'r dokuzuncu, Altayh'lann y€dinci tatta, Ayatasr altrncr katta, 9tjnanasl ]aKyr_lartn UrangayI d6rdiinci.i,Kuday ile tannqa Ayzrt ticiiDcii katta otururlar.

Siimer'lerinbir krsrm tannlan da yrldrzlardaoturma5n bulmu-glard:r.

Tonguz'larag<irede,yedinci _uygurr KaLgonte Liuneg,altmo katta ay buluumaktadrr.

de: tann giizel bir lixt olad (Rin ta Riod garh n ye!€ indirnig ve insanla! buudan tilremiftil.

Gtikten nur ve rgrk iginde inenler de vardrr : Oguz'unkansr gitkt€n nur iqindeindigi gibi, bir san Oguzun gadrnnayrne nurlu bur tqrk igindegi}en Ja sitkt€n inmistir. Hulin da$nrn iistiindeki nui inerek aiac gebe kalmtg, beq gocuk uqtur.

Bugu Tekin'in odasrnagiiktennur igindebir tannca inmig ve tannsal dgiitler vermiqtir.

Kutsal (Yetim Taqr) da SPkten inen bir nurdan gelmiStir.

Tiilk kahrarnanr (Alp Er Tonga) nrn, lranh]ann

am olan (Zini Gav) dldiirmesi iizerine, gdkten (Al-

Yanrk) denilen rgrk Ttirk kahramamnn iizerine tlr.

cdIrr.nRDEN blEhfLER G9\l:.1 langi semtinden geldikleri, nasrl ... rureolklen agrklanamry€rn, yere inmiF insanlar ve ya_ Iatrklar vardrr. Eski Tiirk Han,lanndan da bazrlan gdkten yere inmiq, dldiikten sonrayine geldikleriyere ddnmiislerdir.Buolann iginde, grinegtengelenlei de vardrr. Sienpi'lerde ilk hiikiioet Lur.n ftan-ge_ Huvang) da babasroldufu halde, annesi bir giin gittk glr'rerken goge bakmq, bu suada gdkten agzha bir dolu tenesi diigmirl, kadln bundangebekalmigrrki bu hiikiimdar.rnda ilk hayat maddesibiiylecegrikteninmiq DUlUnmaktaclrr.

Citkteninmiq yaratrklan ieindedn safta at gelir- At, manist Tarkler ve Mogollalca gdkten inmig, ekut larcagiinel alemindengelmiqtir.

Mazdaist Tiirklerin taprnaklanndaki bakrndanAt gtikten inmi$tir, Kahraman Grlgamrg, Tannqa lgtar'rn sevgisine ilt etmeyince, tannga d{kelenmig ve Grlgamlq'r iirmek igin bir bogs giindermesini babasr Aau'dan

is. O da lozrnr krrroryarak gatktlr\ bir boga is ise de Grlgamrgile arkadagrEnkidu, bu iildiirmiigtiir.

' Kalen agacrdahi. UlgentarafindanTanngaUmay'a :$ikten gitrderilmigtir.

Insamn yarad rgr haklondaki bir Budist efsanesiDe

-88-

-89-

r€k gdklete Fkar, dolagrr,diinerdi.

Yunan talrdan; iasanlan giiklere grkardak, yahut brrakarat oneuzhayat verbekte citEdertve davranarglardrr. Burlara olmiyerek geng kalihsan ettikleri gibi, yalnrz iiliimsiiz hayat ver-

GOI(I,ERE QIKMAK iSIEYENLE&

soNslz

IIArA*f ARZUI"ARI lnsanlar aragrnda gtiklere gkmak; tannlara yakrn olmak, sonsuz hayata erigmek arzueuodaa ileri gel.oektedir.

Siiroe. tannlan sonsuz hayatr kendilerine ayrrdrklanndan Dumuzi adrndaki bal*Cldan baqka bu maksatla gdkl€re grkanlar olmaD4trr. Siimer'lerden etana da Giineq tann $ama9in karta.hna binerek giiklere grknak istemiqs€ de, yiikseklere baql ddnerek yere diilmiig, dlBiiltiir.

Akkatlann Ziyutsudu, Siimer'lerin Uta-aapistiE adrm, verdikleri insan, T[fandan kurtulduklan sonra, Talnlann emti ile yalnrz onsuz hayat verilerek diinya yi.iziiLndekibir adaya gihderilmi$tir.

Siimer kahramanr Grlgamrg da, arkadagr EnLidu'nun ailiilaiinden sonra, qok korkmug, sonsuz hayata eri$ebiloek igin btiyiik zahmetlere katlanarak, Uta- napiqtim'in kaldg daya kadar gitrnig ise de nihayat, EahruEiyetle d6nEiittiir. (Bk: Crlgsmrg) Ay\n sevdigi iikstiz hz ise ay'rn eEri ve ya.rdr-rorile gttklere qlkm$hr.

Altayhlann, Yikut'lana tiirenleri arr.rsrnda Yula Suyla, Karluk, adrndaki ruhlarla $amanlar; giiklere g*arlar, 9ok durmadan geri ddnerler.

Teptengeri denilen Mogol Kehini de bir boz ata bi-

-90-

eri de olurdu.Ama ineanlarkendilerinegengkalma edigi iqin git gide ihtiyarhyor, kudret ve kuvkaloayrnca iiyle bir hdle geliyorlardr ki artrk onlar igin tahammiiledilmezbir yiik oluyordu.

Tiirk tannlan ise bu ig iizerinde titiz davranarak,

sonsuz hayatr kolay kolay vemedikleri gibi, qrkaiak oturmalannt da uygun bulmuyollardr. iklerc '$imdi, gdklerc gkan veya gkmak isteyenlerden bir

agi agagdaaqklanacaktrr: , bUMUzi.- si" Sii-er bahkgsr iken igtar onu sevdi. yiizden gttgeaLnarak tannlagtrnldr. Dumuzi, YumitolojisiddekiAdonis gibi kendi giizelliginehaybir genqti DumuzutannlastrktansonraHintli'lerin Vasanta'st, t lerin Dagde'si gibi ftevsinlerin, bugdaylann, arpa bi <ilerin ve gobanlann tannsr oldu. Hen senenin ba.hanada kendini gdsterir, buldaylar bigildikten

ra sonbahardayerin altrna da inerdi.

Bu iniglerin birinde cehennemtanneasl Ereqkigal $ Duouzi'ye 6qrk oldu, yeraltrnda ahkoydu. Bualan

lgtar Qileden gktr. Tannhk iqlerini

Dunuzi yi bulmal icin yeraltrna, ceindi.

Cehememin srcriklanndangok bunaldrktan sonra, 4kigal'in yamna vardr. lki rakip krz kardeg olan birbirine catbla!. Nihayet Eregkigal,kardegi aCrda cehennemehaDsetti. \tar cehennemde srcaktan bunaldrkga ve Dumuzi

yeralttndabulunduEuEiiddetfe, diinyadakibitkilet

-91-

sararnaya, kurumaya baqladr.Tannlar bunun seb. ebini anladrklan zardan tel4a diigtiiler. Hemen Ereqkigal'e baq vurdular. Ereqkigal'in, galtn; Istar'a IStar'ahrncr goklu. Nihayet tannlann rsran karotgmdaDumuzi'vi. lstar'a t€slimden bagka q6re olmadrgm anladr.

Islemiyerekbazrqartlarlaserbestbrraktr. . Eregkiga-I, Dumuzi'yi 9ok severdi.Eger Dumuzi iste$e, Eregkigel cehennemegitxoiq bii insam tekar diinyayr gitnderirdi.

Dumuzi biiyiik tann Anu'nun (Anosmas)taki sarayrmn kaprsmdabekgilikte etrriqti.

Dumuzi'ninsenbolukoyunidi.

ADAPAT.- Kig tiilgesinin efstnelegtirilmiq kahramamdrl.. Adapat, birgiin de4izde balik avla;keo bir fid rna qrktr,kayrgrnrdevirdi.Adapat,bunaCokl(lzarak kaygrnl cleviren,kuzey riizgannln ka-oatlarrnrlqrdr.

Briyijk tann Anu, Adaprt\n bu haleketi a)rnca da miikafatlandrrara maksadryla onu rjliimsiizler arasrna almal<istedi. Bunun igin de ona ekmek ile su verdi.

Ama Adapat'n koruyucu Ea(Erki); daha tince, yebemesini l,embihetmiiti. Adapat, Eamn bu tenbihini hattrladr. Anunun verdiklerini yemedi,igmedi. Eger bunlln yeseve igseydi.hem kendisi,hem de biittin insanlal dhimsuzlerarasrnagirmis olacaktr. .ETANA.- Insanlarlahalvarlann bir aradayagsdrts eski zamanlardagobanlaraloralhk etmigtir. .Etana gu sebeplegbke Fkmak istemi5tir. Bir giin, gebe olan kansrnr dofurabilmesi igin, dogumu ko. laylaqtrran(hayatotu)nuaramaktaidi. O erradagiineg tann $amagin kartahna rastladr.Ona ma-ksadam anl lath. Kartahn; aradlgl ancak gdkte bulacaFnr stiylemesiiizerine, Etena buna inandr. Kartal onu srrhna aldr. Orada bulunanlana hayret ve telAglan arasrnda havalandrlar. Once Etena'yr tann Anu nun

-92-

lundugugdgeFkardr. Aroa oradadurmadrlar'Kartal u Aauhun Ilzr Istar'rn bulundufu kata gdtiirDxekisda uygr.rnbuldu. O kadar viikseldiler ki li. Etan. 'mn baqr dtinerek kattahn srdrndan yere diiqtii,

UTA- NAPI$TIM.- (Bk: Tufan).

TEPTENGERi.{BkrKahinler).

YEBALTI,iI.EMiNJN

AYRILDIGI KIITI,AR

iYakrn dogu milletlerinden gelen ve Tiirk'ler la ye!.legen mitolojik bilgilele gilre, yer gile arasr besyuz yrlhk yoldur Buara hava ile dolBu mil,olojik bilgilere gbre yeI'altr yedi tabak3drr: Birinci tabakanrn adi Demkd'drr'Qok fena kokulu vedir'.OIada bulunanlar Ber'scmdenir.Onlara hem ip, hem azap var'. lkinci tabakanrn adr Celde'dir. cehennemlikler icin her tiirlii azap hazrrdrr' Orbilbilini yerler. Uqiincii )r€ Tams denir. Bunlar bifbilini ilere €nrn adr Ar.ka'drr-Orada katrr bijytikliigiinde ak-

)r vardrr ki kuyruklan krsrak kuyluBu kadardrr. bi|inin kuyru$u tigyrizbogumludurki bunlann iqi rehirler'E doiudur. Orada bulunanlar Kubs

r. Tooiak ver. sebnemicerler' Dbrddnciil'$akanln Halba d'r'. Orida dagial gibi ejderhalar Jardir. an zehillidir. Efel her birinin zehri okuslarabile kalrssa,deniz hayvanlannrnhepsibliir' ara Celham dcri;r. Gbzleri,svaklan yoktur' lkj ka-

r var.du', ugarlar. Beiinci tabakanrn adr 'drr'.

Oradakilere Mahttat denir. Hesapsrzdercokturlar, birbirini yerler. Orada itvle biiviik var.drl'ki bu taqlar giiDah sahiplerininayagma

-93-

baflanarak cehennemebrralorhrlar. Alhuo tabakamn adr Secin'dir. Cehennemliklerin ginah defteri buradadrr.Onlara da Kutata denir. Kug geklindedirler. Elleri adam eli, kuyruklan inek kulafr, ayallan da ko3, un ayalr gibidir. Melekler gibi yemez, igoezler, uyumazlar, aralannda kadrnhk ve erkeklik yoktur.

Igleri giigleri Tannya ibadettir. Yedinci tabakamo adr Acbadr.Orada bulunanlara da Ciisum derler. Krsa bovlu, hebegi siyahhr. Elleri, ayaklan vahqi hayvan pengelerigibidir. Ye'ciigve Me'ciig'ubunlann hel6k etmesi ihtimali vardrr. Seytan' da orada bir taht iizeri4de oturur. Maiyeti etrafina dizilir, her biri yer yiiziinde insanla.a yaptrklan fenalklan ve hiyleleri anlatlrlar.

YERJ,LTI ALEMiNDE

BULT'NANI,AR

Altayh'lara gtire dokuz kat olan yeralh yahut karanl*lar aleminde oturanlarE bagtndakdtiiltik tannsr Erlik gelir. (Bk: Erlik) Erlik'in emrinde bulunan ikinci derecedeki tannlarla kittii ruhlar, zebdniler de orada bulunur. Cehennemlerde oradadrr.(Bk: Cehennem) Kijrmds'ler, Aza'lar da Erlik'in emrini yerine getiren kiitii ruhlardr.

AIEMJNE GiDENLER VE . YERALTI DONEBiLENLER lrrsanlardan yeraltl alemine gittikten sonra Tilrh mitolojisinde pek gozegarpmaz- Aniebilenler _Strorer''lerden Drlmrtzivardrr ki o da talnlagfiktan 'a gitmigtir. Bir de $aman'lar Tdrenlerdensonra ve dcinellerdi.

Yeral[ alemin; en gok kdtil ruhlar, giinahJ<ar.inruhlar. zebAniler' oiar.., L"denl.tden' aynlan iggal eder.

(Sin) adrm verdikleri ruh da insln,bedAltay'lann " ^y-tfatttu" sonra yeraltrna gider, Erlik'in bulunurEq adrndaki ruh da insandan almhnca yine o eleme

Siimer'lerin biiyiik Tannlanndan da yeraltrnda oturar belli bagh firhna ve cehemem tannsr Nergal ile kansr Eregkigal vardrr.

Erlik ile Nergalin yeralhnda xouhteqembirer saraF bulullmaktadrr.

-94-

-95-

t6iz olacak. gtire hyemet oitolojisine dogu Yakrn erinden biride Deccal'rnirkmasrdrr. Bunua tek ii vdrdrr. Meydana grlonca tannb! iddiasrn& bu' aktu. Bir eseRinUzeridedolaSacak,bu egefin her tiiytt bir ses gkaracak, bu sesi igitenlerin gofu uyda batrl yola gitmig olacaklardrr. Ama nihayet Mehgrkacak ve Deccal'rn $am'da yakahyarak

KrYAMEr,cc;gwfr f,rnc{rrg KIYAMET }'E DECCAI I

olanher_qeyin altiistolduFu,diinya ,.,5jI-1T:,,var bozuldugu, Kozmik 6temin sarsrldr!, IlLizeltn'n y!1^_ii.n1q;gi kor.kuns.olaylann her larafrintetiifi, kr-arin

ii;iliil:"irllYt

JAT

perisaD haregerdi giie

Kryamet alanetleri : $amanlcra gor.;Icyame!kopacaF _.yer baktr olacal(,insanlar birbirini zamang<ikdemir, b

Deccalbir de tiiyle anlatrr : Qok iri bir adamdrr. Ba5r ttan yukar:r grkar, derin deniz onun topugtunakagelir, Bir eqefi vardrr. O da kendi gibi iridir. n giilgesinde bir ki$i yiirii!. Kim Deccal'm bakarsa bagtan a.gagaFlanlar, akrepler ile ejhalara bakar gibi gitriit. giiyle de tasvir edilir: I(]al renkli, hvrrok iri viicutlu kahn boyunlu, tek gozliidiir. Tek gozii almmn ortasrnda bir iiziin tAnesi gibidir Almnda r ) yazrhdt. Yahut bagka bir yerden anhq ihp gitziiniin biri yeqil cama benzer.Oteki gdziinii! yede yrrtro kuglann trrna$ gibi bir trrnak vadrr.

Deccal'riildiirecek olan Mehti de gtiyle anlatrr: Srcak 6erinlik igin (Serdap)denilen yere girondan sonra daha gttriinmemigtir. I{ryamet yaktekrar ortaya gkacahtrr. O zaman$am'daDecyakahyarak itldiirecegi efsirleler arasra& yer

babas,nr r.a,'m,yacar ;d;;;'il,jili?r""Ej#,y'

pargasr bir kiifrik kap igindeki yemekten "rflj daha -96-

-97-

dtayhlar

hyarnett r6yle anlatrrlar:

igindeyanacat<, bu hale ta'lnlar ilgisi2 ."*u Kancat$ insardâ&#x201A;ŹnD fe4rad-rnakulatlanm uk"y;"""J,, "^,I::1"" oenrzkorkun9dalgalarla gallalanaca&, sularkantra-k ugutrutu seater getecek, dagli :ff:--r,* "]lT& ffra$, . sokle, parlalanacak, denjzlerin briirti dipleri cnriinecek,denizrndibimdeki (do_ :ij::]flT tql aot_ yerdeukopara-kayntacak, yT ::_"fTur t* ,:i dokuzeandrlgkacak.

Her sandrktaokoyu ::: deoirden atlara binnig dokuz :T T*F, adan (llrâ&#x201A;Źcak, atlantr ayaklsn&rhC,tuym_klan kamagibiJi ke8er,biger.Canllara rasttasa dldiirti, i\.::ey:-ra:-tt-asa. rggr yok olaca! yerler :-T "",+:"th cattryara-k oi"c"r., eular kuruyaca-k,at nyrda i"_"t:. T"t:kl* fi u^:l1, oiT. hayacs&, yircek, reecek, her qey :: bityleceiDsaDlaryaratrklann hayau sona Jff*l"**,

-98-

CENNET VE CEIIENNEM II StFo .-ttt dewirlerindeki inamglara giLe, rayalr rle, yeraltr hayatr arasrnda fark yoktur.. viicutt.n u9ar, yeralh Alemine gider, yeryiian or?ca devam ederJlere gdre; ineanlar dtiueyada ettikteri iy. kargrbgnr ve hatalanun da cezalaru yine da giiriirler. Her geyin dtnyada oldugu, sonsuz da rnsanlara verilmedi$ igitr, Siimer,leranca.k )rlDh uzrrn- olhasr, mhat gegebilmesiigia dua ederler. Bununla berablr, inean oliince ruhunun, yeraltr AleEinde cezagiirecegitreveya edecegine dair inanglar da -aa.*a" vit her iki Alem aragmda aynhldar btiytimeye baqladr. yeryiizii aleminde edenlerin, yeraltuda cezalanm gekecekleri -99-

inanglan kuwetleumiq bunun sonu olarak ktitiiler iqin (cehennen) ile, iyiler, yahut giinahlanmn ezalanu gekmil olanlar igin de (Cennet) diye iki ayn Alem daha ttiremigtir.

Bazr mitolojilerde; ahirei eleDinde cennete ve cehenneme giden bir kiiprii, yahut her ikisi arasrndabir gegit bulunur. Giinahr oloayanlar kdprtiden gegerek cennete, olanlar da kiipriiden diigerek cehennemegiderler. Maz<Iaiet'leregitre (cinvat) kitprileii byledir.

Dante'nin (Divin komedi) sindeki (Il Purgatorie) de cennetlecehennhek arasrodabir gegittir.

CENNETLERYE SUT G6LU Cennetler

si-rr GOLU Bu giile {Ak gdl) de derler' lnanlala ilk ruh ve ilk vat Ia (Stit gbiiihden altnan damla ile verjlir'

YAkut'lann Tanngalanndan (Avzrt) bir Cocuk tacaf,rzamantarla, 9i9ekve yemiSperilerini alarak iusai,n var,,nagidet (Siit gitlii)ndenaldrg bir dam' siiti.ieocugunagzrnadamlatrt. Bu damla grcufa ve' ruh olur.

Altavh larda bu giirevi biiviik tann Ulgen'in ,Lrrrl"rrndanolan tYaykl yapar. (Yayrkt da gocuk rcats zaman Ulger'in emriyle bu giile gider, bir alizrnadarulairr' la ilrr. O da (Ayzrt)grbi gocu6'un Yine Altayh'lara gtire; giinahl olan bir kimse, ce'

Altayh'larla Ydkut'lara grire Cennetler Gtiklerin iigiincU katrndadrr. Temiz eglenceler, zevk ve safa namrna ne varsa hepsi orada&r. Giitrahslz, bahtiyar insanlar orada rahathk igindedir. Melekler, periler ise Cennelleri siigleyenzarif varhklardrr.

Budist Uygur'lara gitre (Tusita) adrndaki Ceo' netlerde, diinyada dDrtinii feragatla gegitmig insanlar yer alacakirr.

Bununla beraber cennetler Ti.irkleri câ&#x201A;Źhenneoler geiitli azkadar megguletmemiqtir.Cehennemlerdeki aplar tizerindeki daha gok durmuglardrr.

-100-

de yanarak azap gdrdiikten, cezaarnr.-ta_ amladrktan solrra(Yayuci) taraflndan allnrr, iigiincti gitge gdtiiri.iliif. Diinyadaki giizel gdller, lAni in' nasrl zevk ve eglence yel'leri oluyor'sa,cezasrnl

sonraakrabalan ile birlikte hyan suqlu,l--,undan gezerler,bu.gdliir ken' sandallarla g.i,ita" "itt" ve eglenirler' oynar ki sedefkumsallalda

Bazr halvaDlat'da diinya iizefirc (Siit gdlii)nden gel-

Altayh'lara giile (Pura) adr verilen iig boynuzlu kegiler de (Siit gdlii) nden grkar'

- 101-

tt"ltJ.f;*ut

sdre de bu (siit sdlii) Kaf da$mu

ararken,yoluburayadiistu.Bu Il?l,.gl1i:,l3T r,rgr ull.d"r,-"au'ue_

1X 91+Ill

*::*-tT.I::$.

ul-i[n-il,"",ii.";;;

CEHENNEMLER 'IIr

atlann bulindugunugdrdii.uean

r"l1+ isredi, amatrr".ia,.-o" ,#.i'il lll19"" s"llo d<iktri,igenatlai sariq-

ora,.,.Hrar bun_

,r-:\

jtr ,ciruni^trittu.ug-*,ni"i diyekanatlannr l.1jan Iqrdr.. Bunlan gif

tiiredi.

egtirdi've crns atlar bunlardan

CEHENNEM TANRII,ARI, MANGISTOCIRIUS, TAPANA, KARA TAMU, TEPIEN KARATE$, AVIQI KAZIRGAN, NAT, UPANAT KA. , RAKSAS'LAR,EGE'LER...

CEHENNEM

LERi,

Giinahsrz insanlar cennetlere gidece$ gibi, giinahr da veralhndaki cehennemlerin azap kuyu' kalai'ak kayntyan katran kazanlannda yanar, cezalannr gekecekleldir'.

Siinerli'lere gtire de yeraltrnda cehennem tarlnlan

virdrr. NergAlile kansr Eregkigalbuni;;i;;it. rn baqtagelenlerindendir.

Diinyada suq igleyenlerin ceza strelerinj ve rillerjo, hangi cehennemde ne kadar yanacaklannt

b]r de hdkimler heveti vardir ki bu hev' "*iu"tirun ; Sadtruy, etah. Toyer. Malahay ve Tarlle tegkil TLirklelinin i)ranqlanna gdre Samanist Altav'(Mangistocirius I adrndadrr' Bu v-iik cehennem

- 103-

-702-

,

hennemi (Matman Xar.a)adrnda bir ruh id6re eder. Bir baqka cehennemdaha vardrr ki bunun da adr (Tiinken Kara Tamu) dur. Bunu da (Matman Karaca) id6re eder.

BiI de: tTcptenKarateq)adrndabir cehennemvai.d.r. ki bunu da (Kercy Hanriddre ederdi.

Yine $amanistlerc gdreddnyadakbtUhikyapmrs:n sar)rannazcp fekmek iizerc atrlacaklancehennemero o l a d ak a y n r y c nk a t l a n k a z a n l a n n c , K a z r r g adner n i r .

B u d i s t . U y g u r ' l a r r r r ' A v ai gdirrn rv c r d i k l e rci e h e n r , p r , oe Doviedrr aliayh'lann J<citiiliiktannsr Erlik Han ise, dofan bir Qocugun gunahlannr yazdjrmak iqin bc;r kormn" gcinderirIlul uk tann Ulgen dc buna karsrlk yavucr'vr gdr)delir.O. fo(ugun sagrnda,Kdrmbs te solundadi.

Dur).larfocuk buy1jyupdc riJirnceyekadar yanLnda,, ayirlmtz. (Jlunce Kci).mcis onun ruhunu kapar, yerin alt) a gdtijl'erek{Kazir.gan/a itar. tKazrrganrdaki kazrnlal.dâ&#x201A;Ź katr.anlarlaLirliktn kaynar. Kbrmbs, ErliL ,1anrn nuzulunda,gijturddgrjruhun giinahlannri"p ,r cd(r'seo luh kazanlar'dakahr. Yayuqide beralrr oriy:r gcrmrsul.u da Du r.uhunsfvaplafinrsayar,Eger scvap giir)ahtancoksa ruh uladan kunulur. Gunahifazla i-e delecesrnegoi.eyanar..Sonr.ayukan dolru qrkmayn D a $ l a [U . r u h u n i ] C d n . uk a t g o k t e b u l u n a na k r a b r : . qcfaal cderek Yeyugry. srkrgrrnrlar. yay,ugi ruhu r gunahr kadal yanmlsrrrrbekL.r.gdnkr.iruhun bagrLattan kazanrndadrr. Gunahr kadar yamnca bagt drEan ()kar'.O vrk r Yayugi |uhun lepesjndekisa(ltn tuiup o n u k a z s n d a nC r k c n rv e r . u h ui r ( u n c ikt a l g d g eg o t u , L f Oradaki ahlabalarr ile buluetur-ur.Sirt lOlunae t.. vaKrt geQrr.lf.

-104-

BIR CEIIENNEM TASViRI

3l;"; iilii'"T:l''.,li' t"11"1".1r ""l?"ii',1*iii-illl,l'T

i[i,t*l;,,,''..'..' ur;11ffi

ffiilftffi*i#$nte tlxlmrul'' trqd:',',n,,h:",,'#"J,*

Fiilii'1]r,,::'t*;':i{'#Jii"ffi ",iiru #iit'l#; :r*i:rr'ilI Iffltiii ::'$i

ill--'itr*mi'tru:li',1f ilxtr mit$-n*ll'iq;;''1lus:l il,llir;il fi;u:'t:ul:',l #:ililflll'.:,;, -1 0 5 -

DASA BiR CEIIENNEM TASViRi

gok alevler parlam{ gibi yahnlanp durur. Cehenirem Ege'leri l<rzarhlrory demirli kamgrlar vur:up, o agaqn iizerine gkmala4Dr emrederler.

O cehennem Ege'lerinden korkup zorla orays grkarlar. Bi.itiin viicutlan kaErih Vigin gibi hemen yanar. Ne zamanher hangi biri aga!rya...inecekolsa, deoirli ve zehirli giglerile viicutlanna vururlar...)

BiR BA$KA CEHENNEM

TASVIRI

(Herhangi bir kimse canh itldiirmektei, geri kalmazsa,dogmca(Tapana)cehennemindehagr olur. O cehennemdeiilciisiiz derecedeqok kiillil su ile dolu biiytik kazanlar'var. Bir diiziye kaynar. Cehennem, Ege'leri sayrsrz,gok zavall an o kazanlara atrp kaynahrlar. Eti hatta sinirleri, damarlan ne varsreksiksiz kavrulup piger. Sivri kancalan ile drgan grkmak tizere olan baglan aqagryadogru sarlotrhp indirirler. O kazandandrqan gr-kmrg olan bag kapkam olup (Tapana) aalh ceheonemedolarak s ohp dururlar. Orada toplanmrqolanlannbu kadar acrazaplanvardrr. Bundan baqkaailgiisiiz,sayrsrziqkenceleride var... Burada toplanmrqzavalhlan ate$li gukura atlp iki deEirli Si$le yere gakrnakiizere vururlar. Bir qiq ayatrna vurulur, bir gig bagrna vurulur. Ondan baqka.,. doksan lozartrlmrg ategli, demirli qiqlerlebiitiin viicutlanna vumrlar. O azabadayanamryarakalollanm yitirirler...

-106-

'.l",k}: l;fl #ll*f il,.$rilfirtfr,lf"ff

N#*****t***;':m parcalar: R' (fiirlii cehennemler iizerine Uygur'ca Rahrnetli)

-107-

ve. ?i!?v'""rT\$ffi cocu'a '* lffiL*Ji ;*csgrglf lf,tlu[A:*1"*']:T$:ii "

';;"i,f u:-:ffi f I'i"*;S'*t: u"*r'' i'i"'T,il;'u*',r

i;:"t*x'*l11;;ulii-r'i.

*i"g::p*ffT!,lh{Tj#*:

v Ruhlan Perilen Melekler, Cinler, $eytarlar, Zeb6niler, Cadrlar RUHIAR $amanislere gtire ruhlar belli baShikiye aynhyor.

Biri 1Es) ruhlar; bunlar insanlar, yaratrftlar ve bitkilerle beraber buluaan, onlara eq olan ruhlardrr. obiirti de; bunlardan ayn ve baqkabir canh veya bitki il beraberbulunmayan(Tek) ruhlardrr. Bu gibi.ruh' lafin coEu tannlann emrinde bulunur' Iyilik tannlannin emrinde olanlan insanlan iyilik, kijtiiliik tanhlannm emrinde olanlar ise kitnliik yaparlar, bu ruhlar bagh balna daglara, sulara, topraklara' sahipbulunurlar. agaglara....

Bir de insamn kendi ruhu vardr. Buna gtjre Saman'larinsanlan biri beden,biri de ruh olarak iki varhk halinde kabul ederler.Ana bu ruhlar (86) ruhlardan baqkadrr. Burlar ce$netteki (Siit gatlii) niin birer damlasrdrr.O damlalar doBacakinsantn ruh-

-108-

t,:"t" l*;[#li $;:qrffi tfi ti",,,#"iHht"l*{*"1**;*-fi"}

:'li|;,.r-r*'r0"5"1*iT',g;Hi'$:";1"i.

LT,.

,*,""rqi"$+*,t;*t'l*::*'**"r"

H: ii"::'.i":'#;;'.x,t'ili:'11jffi

''ff##*w*1 ffiF**Fil.'l 8fifii,;1;;"'u"*''. ?ll"l'ili"i"""t"a

geiirirler' se'u bereket

Bio ku'

l}ill,,*'m=**:11""3$":?'*iTl;i:'ni

lanmn da komyuculand:r. Her birinin Ailesi de câ&#x201A;Źrdr" bulundullan yerleria de Balibid;. ,-,,Y.9-:-.-tg l

lrnarlaair, eulan;t, daglar," .a li""i V !a-r.,]t'larca 5u nunadrdrr. ^ Yakut'larla__Altayh'lara g6re Ruhlarla gaman lar,.K6.hin'lertemasedirler. ln";61.

araksmda bunlar vaalta olur.

Iyrlik.,yap-anlar, ruhlar dualarla, ziyAfetlerler _.

Kdtiiliik y"pu.rtt*au" f,alFrlar. :.::-,:E T"g9 ryr'l+ilT9k igiu yine

de

kurbanJ", L"i _"n"

sltrrrrer, biiyi.iler de yap rr.

PERN,E& MELEXI,TR Mitolojilereg6re, perilerle melekle bulunduklan yener;goruerale'i ile atiayau"eriair ff Perilerleyerel(rer pelekler kat nat g<iklerde, gof,lerde, manevr manevi A.lemdera.

L _.. :iuErr:

nar Drr nalde, yahut Atilra-h8Einsanlarla c"o""tt""i. cennetlerde yagarlar.

il1 ;li#:TH:"l

â&#x201A;Źmelri.ihtivar birMemr t'"Y,batl&ndan

de rakamlara Perilerin, Meleklerin, iiotirleri *""'odu ti,l-""Ie" friiiia"ut kad"t u"uod*' urlar. '#i"'ri""a"nti"l""'.(senne-zam-^arva.ratrl*l"tititt:

ui-""t ti"" diirt Yi.iz.bin bir-vrl&z Yaratrhr'Ben. isti;. Bu hale gtjre .ldrz varatrldr. ) cevabrnl fn'tq-riilyir se"eaenberiYaq

if;il';d;"+^re-i!

H'."''ii'"t""Jl',,i,'":t}ff f; I1ST'":".:1':ffi 'ii::r.'::fl:':'*;1ff ffi i;;;-Gb. fi., klttliStt5

:-yjPm$:-$hf,:ru#*"""r

i"*l;r"t*jj:}"'""'l*laJl'J'#,1?i"''11: fri"ki'ur,elu.,''t.c9p"I"111l*:'-,h,,1{Sff *":: iliil?iiitl' i"?'ii a"*ti"'t'" Bukorkuvla

ilrl#*:h*'"1.!U*-;1'ti*t;*

rler temiz tutulur' "iJ;;;;;;;; eorinde da!' tarla' qicekve Yemiq iler i vardrr'

'ii'"" r"-. ". a"a"e"tpeTl"I^9t: jil;i:'#;";';r'd#in'*,,#i jifl,T,.igbr"d#rff.,_:il! ';liirills#""iiiJhtk:$d;tirhnda"idareedilen if iilil!-sr*lm-,$ritn{ *i"-Yif:":i?i.: fi ts$tiH ji"sT ili:t'.ia#-'i,ffi i:,' : T"Tj: ii'd:i"s"i.Hf $: url T.pkap' :ll'[if,,jE-qii:{: s"iay;;;"&

iler de vardrr' T::lhl;a***'n*1";h*:i ', jt.$ f l\rrlireri col< seqen(Peri peri.hikdvelerinde }i$:r,#ii'flj;:*f i{fr HJ:r"r",}*'J**fl i tT"'i#'it-t."u 'qsd:*[i.*ffiF::t&Ert:trBiTr*:*]l:; ringrligi .sefmittor.Her co; fi;.';,ffi disahr) da biiyiik rol sahrDrorr'!. Bu siln$rllAi

xardrrmak i8temitler;

o:i:li'''$r t]'*:ili:'"i'i*r:;*:i:,ii'li:dif;fit:stt :F"ff i fd,l!:i---ii&ffi'ii.1ri':'#f[ .a:F-.1*ri#ftF"tr{t*ff mrnqfu fi ; iJ;*Iiilti'.i'""rlii",;il:lXJff lri:ifnt..{i 1"j,"#.",t,"0*lg" : gTd{t';ij*s "i..#i ri:lft""*];-t:fii.lx

i

madan sdylermiq

-110-

,il{iiit*"mllu"u:fi,::'!:ti"?1;::

eri l3':l"illT:llili'ffi;iisan'r iilll,:l r'ilfi:i.?lH k"H#TJl'I"flx"u':T;r: ta MArut qq...r, $:*t'e a"ffIiitiJiiJi""l'""e"l-leiki Mel"kti' -111-

I(arhk- (Al) Ulgen\n -ttit"tti emrindedir. ^Sulya'mo, arygprlrrke $amanla beriiuil"n

io""r r*"t"a"

iYi BUHI,ARVE PERh.ERDEN BiR TAI{IMININ KISA K TLIKLERI . Akanteg-(Al) Et bir ruhtur. lasan dldiiktenson_ ra, bu ruh ta diinyadakiesininyanlna,yeraltrnagider.

Akgura.lQar) - Kuzey Tilrkleri iyi ruhJara bu adr vermrsterdrr_ (Ku) $amaolarla beraberbulunan egbir ruh, Arvaktur.

Qaptr Han - Aygr yeleli iyi bir ruhtur.

Do.okti - (Al,Yak) Topraklann ruhudur. tett Biiytrk ve eq ruhlardan bagka, Altay ^..Plri-. r urKlenDceDuadt tatryan bir takr-okiiCrikruhlardrr.

(Al) Tiirenlerde $a.Eaat heyecana getiren ,Elegem, ruh (A,YakJHer $amantn bu ad ile ayn birer ,Emegetruhu dahavardrr.Bu ruh $amani korur. inanlarda. hayvanlardabulunan e5 ,q$- lAl,_Yak) runrar(ur, (lJk: Kuhlai).

Garan- (Al, Yak) Sulaun da bu ad9 ile ruhlan

vaiadf.

Hazzi (Hit) DaSperileri. iyekil, (Yak) iye, Eye;Ana. Kil, KilA: Halwandrr.

(Ijekil) Ikisi birietince {Ana hayvan)olur ki bu; torem saJnt.rahayvana denilmiStir.$amanlarla da beratâ&#x201A;Źr.bulunur. Koruyucu bir rutrtui. KrrgrztannrAr. vak) dedikleriruh da bunayakrndrr.

-t72-

gidrhn tepesindekiduman

.liL+a6 kartrk LavhL igin i.in su semerler. serperler. delikten, (Al) bulunan eq bir ruhat'da insanla Yalmz Kui

l,anassu-(Ak) lyilik cinlerebu ad verilir' Maytere-(Yak) lnsanlan idAreedenivi bir ruhtur' Nammi- (Hit) Dag Periteri Orman ruhlan, (Al) Bunlara gok onem verilir' iyi r. Avc an korurlar'.

Pihampar- Quvaqlarca bdyle adlandrrdrlal bit luh ilr insanlara ivi O, insanlara aahiptir. o' kudretlere iahiptir.

'-a'ii*tkl'cesitii ;'i"tirJi t"'a""tt"re

. $ri"it t^"u da olaEianirstij kuwetlerj verir' f,.ur"ili"" vahsi hayvinlardan ko.ur' Aylann' J-i,"","t"-" i ha''vanlann aL ha[lmiair. Ama kbtii ruhlar da

irii'iaar""i

alt,nda bulunur. Kurtlann da

r. Biitiin kurtlar onunideresindedir.

Sabitu- (Siim) Destan kahramam Grlgamrg'la [u*ln Drr pen Krzr. i r ' ssanlan art'dtt a r a l r r u d l r jnr A l ) tBiiyirk u i g e n , rtarafindan l a n r l Ulgen. i u y u k Tan'r Suyta-((Al) iEi ile gitevleri idj. Gjzle'i at goziinebenzer' gbklere qrkar, yeraltr dlemine^iner

gia""ud vutl"* kadii g<;ttirtrr.Suyla. igin ancakrakr serailir' kesilimez,

Suyla ay ve giineg krrprntrlanndan yar'adllmlEtlr' vlaln bir edrcvi de insanlan -gijz alllnda Du' veF haber veF Ulsen e hal,er iaii."""t ni;'.ai-lsiide$Siklikleri decisiklikleri Ulgen rrarak, giiidirgii

ii. to""fit"ta"'t sonia Samangcikleleve yera)trna t Suv't", $aman'a fiicum ;decek kdtii ruhlan "n

Sur - Yikutlara giire, genel-olarak insanlarla be)ef bulunan ruhlara verilen ad

-113-

Tdz, T<ts {Al) Ulgen'in en yalon elqisidir. Kurban kireni yaprhnca $aoan; Suyla, Karhk. Yuta ve yavrk'l; goklere Ulgenln bu_zuruaa giderken, gelenleri ]{ar$tramakrqln Utgen; UrukgJn gdnderir. UnrkCi buqlan goklerin beqinci katmdaki dairede karsrtar. iiamanin getirdigi l<urbam abr, Ulgen'in iltrn kaprsmdan )Qengrrerek kurban sunar. gelenlerede b;r kaz venr. Unleu bu kaza binerek geri ddnerler.

Urukgr gdklerde bulunur, yere inmez.

'Al) Ulgenin olullan gibi Yayrk_tainsanlara . .Yâ&#x201A;Źyrkryilrk etmek,.onlankorumaklag6-revlidir.

Ulgenin oglu oeglse de, yajnk onun viicuduodan aynlml$ bir parya ve Ulgen'rnemirlerinevasrtaolan bir'ruhtu;. Ule"o i; emirlerini yerine- getirmek itj ile gdrevlj daha 6a9ka runrar varsaoa Ia}1k hepslndeniistiindiir.

IJqiinrli kat gtikte bir {Siit gdli.iJva-rdrr ki, bu edl sirtledolu olduguiqin tAk Gtl) de denilmigtir. yayrki bu gdle _Bir .Cocukdogacagl zaman Ulgen. gonoenr'., YaJakt bu gocuga getirir. bdylece qocugun runu ventmls oluf_ Altaylr'larca !9-\ g.y'lat ve sevilen yayk igin yaprllr: Ilkbaharda koJ.unlarrnve losral<lann titrenler enler yaprhn sa&lan ilk siitii bulerjrla karstrnlrr ve bir leoa yaprlarak tYajnk a. a sact sacr sa-.arlar) sararlar) {i) ti) . Bu tdrene {yaJ,rk ryar-ik KarorrmaiOen mektedtr(l) Anadolu koylerinde (yavrk) denilen rahtadan yaprlmr: kucuk varil bigimindebi; kaD vardrr ki. kac iki bagrndakiiple bir yerdeasrlrr:lcine stil konuturve on"; ile ri geri devamlrolarak sallar ve galkarlar.BdylecesijtLin ) adr.biryere toplanrr,sonrabunun iqindenfrkaflhr. yal rk denilen ruhun sirtle ve sut gitlii ile ilgi',,iolduguna gdre, h;lk crasrnda bu kaba vedten adrn ondan gelmesi ihtimali hat'ra gelebilir.

-174-

Bu tiiren yaprlarken oraya gagrnlmrl olan $aman dualar eder, YaFkt ga$nr ve onunla birlikte tdrende kesilen kurbam Ulgen'e giitiiriir. T<jrenler srrasrnda Saman\n gdldere Skanlmasr iqinde de yine Yalrk giirevlidir.Efer Yayk yardrm etmezse$aman da fu;kleregrkamaz.Bu t{ireneAltayl'lar {Ustiigir) derler.

(Yayrk igin beyaz kumaqtan put yaprhr' Bu puta beyazqerittenbag,kulaL, el, ayak ve ku1'ruktakrlrr.

Ayaidannakrrmrzrserit dikilir. Bu putlar yirmi otuz kidar olur. Hepsi beyaz kr)dan drijlen bir ipe sralanarak, e}1n arka tarafindaki iki Kayn agacrmn arasma gerilir. $aman dualannda Ya,'rk 96yletasvir edilir: (Krz bulut srrmahdu. Dizgini Ebekuqa$drr' Kamgrs bozalev,g<iktenhaber ahr. .)

K6TORI,'HI,AR (Bu diinyada fenahk yapan insanlalrn ruhu vilcuitan aynhnca yeraltl alemine gider. Orada Erlik Han'm uqa$ olur. Biiliin inanlara fenahk etmege ve akrabalanndan birin ErlikAlemine gekmege9ahElr..)

Altayh'lar bu r-uhlann (muayyen bir miiddet yer yiiziind; dolaqtrgrnainandrklanndan dolalr bu mtiddet

' zarfrndakorku iqindeyaEarlar.Eger bu mtiddefiginde baglanna bir feldket geli$e bir yere gctqetmegemecbur olurlar ve ruhlardan kurtulmaga gal4lrlar.. )

- rlo-

(AltayL'lafln tasawurlanna gttr€, kattii nrhlar biittin yer )rUz|jnedagrlmrgtF...Kitti ruhlar inzibata Dekteriayet elmezler.-Aralannda kavga, ihtilAf ve savaelar orur. ttuntar Coka9 gijzlti-veoburdurlar.Dipdiri insanr r:qma crDtyu!3flal. brn hastalarursaAlt€yh'lar {Kdtri rtuD yemektectrr).

Bin dliirse (Kittii ruh yemil) derler. vucutraxrner yzfa kotii ruhlann lslrmaglylaolur.) . l{,oj.u ryhlar_g- aJnlan dlii ca[lanmn arasrnda reil( at vardtr. Kabilelen ve alaylan olur. Diinyadaki rorunlar.rDrn obalan etrafinda dalagrrlar.Qok aq gdziri olduklan igin obalarada akrn ederler.Su,;lu" oifilui rekarve sokulgandrrlar.Kaprdangiremezlerse Lir delik Dulurevegrrerlerve yemekigin insanlarasaldrnrla

CINLE& SEYTAM,AR, ZEBANILER. CADII,AN, . fiirk mitolojisinde cinlerle, Seyt&lara cokca rastlan)r..Ancak sonralan muhit ve din de$qtirme etkiler aiunca oziIrkte Seytan igin feqitli efsaneler, hikAyeler . AltayL lar.a gdre.$eytanlar, ntne ve fesat grkarmak, Insanlan qaErrtmak, kandrrmak igin Erlik-Han ta_ ralrndan gdr€vli idjler-. Cinler de jok defa yine bu Lannnrn yar.drmolan olmakla beraber, diinyadi da insa,nla{r 9arparlar, hasta ederler,a}riret 6lemiode ise zeDanrrotunde bulunurlar -feylanlar grize gdrdnmezler. Ama insan ve hal.van -boySekline de.girdikleri olur. O zaman baSlannda nuzlan bulunui. Bunlar gok defa birtirinden avn

-1 1 6 ,

. Yanlanna yaklagrlmaz, atelten Ya' lardrr. e.altr al"-ittdu kcitiilirklerin tannsr olan Erlik de tannsrd:r' ciinahr olan insanlara .;-h;t;;-;it

"""ii."i--iqi" vardrr.

geytarlarr zebdnileri'kdti

"i"t""i,

ay Tiirklerince Ayna'lar yahut Aza larrn emrinde bir kadro ile Cinler, se]'tanlar bulunur' <'lerin Tajest, TokulEa adrndaki.buyiik cin' ;;k;. ( Eii*;'" ' ad,ndaki hortlaklalr ve {Qor)

'nlii

cinleri de var.drr.

g€9 kahraman {Cest€ni Beyi io hikayesrnde hatsrz de ili""", in"- eti yiyerek kan emen cinler

Cinle.ile qeyranlatnvastflarr.tirreyiglerihakkrnda rKrsr rralan Ttirk mitolojisindeyer alao etsanelerden ri) de gdyleanlatllmaktadrrl

iann ilk'ttncedevleriyarattr. Orlara (Cau)derler\i

meskeni havada idi Yedi o;;n ;;;';;;; yrl bu cihana -;;1"; hikim oldular' Ondan sonla tann yanttr ki, Eevtan oDlardandrr" r) i;

ve.lbrani dilinde (Azazil),arap n (Heris) "a,-Sti"yu"i tir. evlendi. Kannca, ii imcek, gekilge, kus

'fi;;i;;U, savrsizevlatlarroldu..Bullar . yazrlarda' ormanlarda' vol "kriIalda., vi r6rnelerde'

J"uiut", tuv

"r"ta^.

rda,su vol' lhanla

bulunurlar. buiunduruld uiunduruldrl. OnCinleri, melekleri tann giikte '1'3nr1 Gai

edilmesini emlelti

gbkte olan me-

Biri lahmetimden' i"ai ti, ilfi"t tt"tt "vledim bnce Melekl-er bakrD:' a" ?"""L-t.a-. lkisine"de ,i#-;;kit[t,

ttttlii tu' tu azaplar go.duler'

ffi ?1t":$*y*ifi F.hr,H?!,trr; ffpff iq,"*1,-,:",""1tril"ffii#s.yt j$*1rtr-#_ffi?""l:1

iHil.iilii{;

izerinden bir kedi atlarsa iilemin ruhu cadr

""I"f H:f ; i"4"$lii{{i,,1i$}rHniiffi

veya iilen hortlar.

n lozlan da vardrr. Ama bunlar arralann din_ ler. istedikleri zamangrkar,gezerler.Analan on' uymayamecburkalu. :r cadr krzr sevdi$ ile kagmek isterse anasmrn sinde iki kuyu vardrr. Bu kuyulann birinde bal, de kan buiunur. Cadr krzr baldan, sevdi6i de zaman her loyafete girer, her yere $' n

' mt"r*ffrtrgn**giffiHl'i* i,-r"lu, g*:l3,1T;:llilil J*;lx"lffiI:rfi adlyr yok edebilmek igin onun balqesinden bir gril umak lAzrmdr.Ama o bahceninbekqisiaslan, ya' kaplana benzer bir kedidir. igte bu bekgi kediden

,#ffijtr:il$*#,iffiTl-ffi frrsit bulunmasrgerekirki bu da pek giigtiir.

KOTU RuHr,AR,ciNLER,

CADII"AR

SEYTANI,ARDAN BiR TiAKftrbm{ KiMLi Ia-ERi

Abasi'ler-(Yak)Kittii bir talom ruhlardrr.

Acuman- Kdtii ruhlardan biri. Yahut k6tnl0k

mr*ffi*ffim;u-x*

Ada 0ke- (A1)Olmnqbabalannruhudur. Bunlar ErHanln idAresindebulunurlar.

Aldao, (Al) olen bir adamrn,daha dncedlmiis akralarrndanbirinin ruhu bu adr taqrr. Aldao, Srine Iuh ile cjlii evinin etrafrnda dolagrr. $aman

-118-

ut Kam temiz ve kutsal tamndrgrndanAldaq ta'

dan kir.lelrnemek igin 6lii evine grmez, kalanna bile bir hafta dlii evinden eQyaverilmez ve i ahnmaz. oliimden lork giiE sonra, dlii evinde bir

-119-

tdren yaplhr, yemekleryenir. Tdrenettnce$amangelir Ardrg .agao ile tlitsii yapara-k Alda.l; a"d;;; gajl rdr. Aldacr'la.ra dliim ruhlan da denir. Almrg-{Al) Erlik Hanin emrindebuluDankdtii ruhlardan biri-

Altan Sabaray- tyakr Qrbar denilen yarayr insanlarda yapan ruh, _- Arsan Dolay- (yak) Kdtn ruhlann koruyucudur.

Kara neme'ler bunun emr.ialtrndadrr.

Aynalar tAzalar) -.rAl)Yerin altrnda yasayanve Er,, nK nan In emnnale bulunao kcitii ruhlardrr. Bunlar: qeytanlarr insanlan rizerine yollryarak ;d";;:i;i ezryetler verdinr. Insanlar bu eziyetlerden ancak kur_ Dan sunm a kta.kudulalilirler. En Eakbul olan da kara renKlr halvaDdan verilen kurbandrr. Bunlar cok vemek ---'' yer ve doymazlardLBunlann bir adr da yekti;' Bourmaf-ahay" (yak) Oliim hastahklanm insanlara musallat eden ruh,. Clgr Crh'lar bir takrm cinlerdir. (lki bt liik birDrnyle Carpi$trglzamanr bu iki ktlttgiin vitriyetlerinde o(uran clnter. kendr vileyetlerinin halkrnr kollamak tqrn qarprErrlar.Cinlerden herlangi taraf yenerse, onlai qau.yana clktlgr vilayet hall<_rmt da yener. Gecelevin Du^onterden he. iangisi kagarsa onlann bulundugu vrl'ayetrn hakaurrda kaqar. Trirk askeri geceleyin cinrenn! arUkrarl*oktan korunmak igin gadrnna sak_ ranrflar. lru. llirk ler araslnda vaygrndlr.) Divan_r Lisat-iit TiI.k. Cilrtll. rCâ&#x201A;Źr) rAl) Saman inanrglanna gdre insan be, Cor oenrDrn.orgtnda,. nma yine insanla beraber bulunan Koru runlar vardrr ki onlara bu ad verilmigtir. yine \jamanlam,gore Qor: (Cint demektir. $imdi bile An_ adolu nun bazr yerlerinde teor vurdu: Cin camtl ve

rtalandr)derler.

c::i:":tliJl;i:.

-,n'tiS". ^'.dyll:l-i.1. il"'"*',"u scr EurKu' ndoksan koyun derisinden grnahkarrann sittisiverde

;ffl"ll:*;;l'lak)

,unanbtiYrikbir ruh

(siimr.Hortlakd"qit,^:*u .::, va.rhklann fen, trklardrr. AqiPu'lar bu kolu efsun vaplllll. .,,ii"l"'ar" mi"'"rn^*istevenlere ' uorrrrrurd, ;;;;'i".

gc'revli kbtii bir EdeleI_ (Uy) CehenDemdezebanr cliktrl Bk: Cehennem)

denildigr erbi'kdt ruhuna Ail.liu;) i,iili;;eninad venlll-' rlara ve cadrlara da bu

ii"tto-i"i

- *.'*t

tiirk'leri kdtii ruhlarabu adrve-

emrindekikbtu i.uru n"ro"l"r' {Yak)A)sanDolayin rlar. bulurrankbtu ruhlardano'l F"p ,,.. -...* ,.,,,-

"i:;#;:',;i,i; ; "" 9_' i:il:,ilkur'Ku' *",y":""?$:;'r'"it un altmlE koyun derisindâ&#x201A;Źn

kul6hr vatdrr.' *'il;;;;.i;;'', isinden i,1.,1':J Ai.%k,Kbttrliik'"",1'",!'-1ll i]il

l;. r* I * *;';;'-tr;:r a;J**,;$X'ru 'ffinHf J"tIi]:tI,^ ;'I0",J,{l''; .'gil ":. '' xo*-"'i" ' iite-'i.id"t" "t,"et'.ti' tii..iri,"i, " ''i:'?';: -.'

"r<n"-u" cehenTTd"^.gflT: f"t afiret aleminde' f<oiJ

""'l:i;'lil';"J

0"1;,1X: ;i !;";11y1 ;;fH insanran

r'rar, ri"i"o%H"Yi' ilill l'l?""'?l?;' ""ilil "; iildiirmeye gahErrlardr'

-121-

Erlik Hanrn ogullarr babalan gibi deg.ildir. lyitik yapma5n severler, insanlan fena kOrnds,ieril .

jl iilH""ii"ilt'*iii'if :"J#r"*"t#'-'"t""*"r""i' Bunlar,

Kdrrdijslerdenbirini yaka.layacak oluras hem,en. cehennemde kaynamakia

;;;..k-i";#J*"fril',iH*ttX?,Tfl "d,"d"rd i , -

Kdrmos'lerin birbiri ile de geginenrezler, aralannda

(Al) Yeraltr dleminde Erlik Han'rn embir tahm azap verici ktttii ruhlar. 'lar, (Al) Bir talom zeb6nilerdir. Giinah insanlan cehennendeki kazanlara atar ve azaplar gekiirirler.

- (Al) Insanlarlahaywanlardabulunan ruhtur.

Siine istedigi zaman insandan aynlarak gezer, , g6riinmez. Ancal< $aman'larla, bazr kutsal insanlar,bazanda kopeklergdrtiltirler.Siine,yi o insanlara,Kbspek9ii derler.Eger bu adambagka herhangi bir adam Siineyi gddjrse ine alamettir. Siin, insan tildiikten sonra yera[r , orada kendisini Erlik Han\n beerdenYula karqrlar.

Etriisk cinlerindendir.

;:;1i,:i1'1,u.1fr T""E"*,,t.ni"i"r*a'i"i..*i'.?"i"7 leri,,biitiin hastahklan, dliiEoleribunr^-AJtay ,.Tnrkinsanlann r.aroaD brt)rdi. viicudund"oti" y"rJ*ili

i"'"lfi :il':,!j":1i*:"jxlxilgi**iffx1illrfr ,.r,:.{l; ogullaninsanlanbualardarr korumaya

.dijr,j ".,'*ro

igirt.kanh,kansrzkurballar -^.].t11\/,iry1 Kdrmbs.ler

-.{U_tr, Kartal iiil,'i;,!Xx'"'"ulHl*okutlj*,'l*^.t,t'*su*";, .'kugla Dlr Clndrr. lnsanlara

eav fsnatrtan. #i# ":41"'' "'pua.',lrpiti]s unu, sitteD viprroa'5ii-6rfi.-*.Ti*liffi::.ffi

o'U."u iizeriaekonulaaarpavebuEday 6H"rr[XlJ:" Kanh kurbanlar.ise,Iusra-k,kegi ve koyundur. ,. kesilmez,bogulur. Ha11a_n ag"rDl,Ama bu.. ::-IYPT nunu rrkaJ4pddrt ayagnr ddrt taraG get".ti, Su [r._

ii., Billiltii jiJ:iJ::ff $Iff llaupiqi"i "'#il, ^_^rluncdloriime- {.yak}. Bir takltu kdtr.i ruilann

anasr(|rr. tDsanlar bundan korunoak igin kurban ke_

-r22-

gagah, Eqek kulakh. yrlan azap verir.

(Et) Fenalk yapan bir tahm cinlerdir.

- Cesteni bey hik6yesinde gegen briyiik bir oa, Budist Uygur'lara gijrâ&#x201A;Ź kittiiliik ve 6liim verruhtur. Yeralb elemi4de bulunur-

(Bk: Aynalar).

- (Al) insamn ve haj,vamn beratrerindebulunan :. Yula istedif zaman insandan ve hawandan ,,. gezer. Yula. rnsanlara r0yalarda gbrunirr.

'lann kurban ttirenlerindebuluour. S-aman'la ! 86klere, yer altrnaseyabateder,Yurlada Erlik emrindebulunan ruhlardandrr.

-123-

*' r"-":+H*Fi#i**T*"fu111 \rI iNsAN h.ISANtr\r RADILISI lnsamn yaradrhgr iizerinde Tiirk boylan arasrada qe$itliefsanelervar&r, Bu efsAnelerdeu bir kagr: 1- Altayh'lara g6re;atnceyalanzKara Han ile sular vardr. Bu briyiik tann tek baqrnacam srkrldgr igin bir i[san yarattr. Bu insamn kanatlan vardr, eulann r.izerinde uguyordu. lnsan buna kanaat etmedi, yiikseklerdeucmak istâ&#x201A;Źdi. Kara Han onun roaksadrnt anladrg iqin ugmakkadretini aldr. Kanatlan ige yara' madr, suya batroaga bagladr.Bunun i.izerine Kara Han'ayalvardr,o da acrdr,her hassayryenidenonaverdi. ama ucmak kudretini vermedi. O halde bu insan igin kara ldzrmdr. Kara Han gene diiq ndn Yrldrzlardanbir avug toprak sulann iizerine serptirdi.

Biivlecekaralar oldu-

-124-

Irt*,*'*il ft't*!t**:lf"* "-"***:iT"jtd':"Blt#&il:*ll'*,'r 'fellg$l1f

,'-1:"i"'p s+llnf:tr.tf ',H'J:,'.'^?i+rT:i'"Tl'":1"ii"C*llr

lâ&#x201A;Źul*'m$"l.Itih*ft ;F.*r'r"1.?rlfu

r$ilfr[,l;-'J*fi #iihl,"$:t&ll-qr'*^";l^'"tl;:"'lil"'#'":: ""m'm:lqffi i :'X li":*l*t"'"* "lg;i[

iflintlil;jliii'-*'r:+i:"."'

F;l 'i;'"1 t [3]o1 ,,:#['::il""6l"' """'1';H'3i?f -t25-

6- Bir Siimer efsanesindede; tannlar kendilerine zaet edecekvarhklann olmasru diiiiindiilet Bu ille 'yr gairevleadirdiler.

Bunun

g:rfili"#n

dedi.cesetler canrandr.

"?Hl:cakhr) Igle yer yljztinde insanJar byle

19te insan, haydlini ulaqtrrabildifi

ilkiDsan vanar, ,Jif;'#Hfi'lfl"$flles'lec.oreie;

ip yaratrklarortay a getirmiQtir.

Kara Han'rn yarattr$ ilk insana kanat tak dgr,

de;ruzlusutantemsileden *^u: 1T 4l9y gf"aresinde

t#"#i:rft #tr,,.Tit""iiffi ii:Tk# f#?,f ,.9",*:":""":ii* j,l1x3* Br# i""*iff ili:lFlfi *:*j: l;,lnr"r,:*:r-u:";!"1"-;it"rT.fi i,,"f,iliaii iffi ,""r"lilifl u"o_:':l:::tt,f XIb",:I:I,:_*"'S:-"ll_,',_CqtS'""

Korkut hikiyelerinde geqenrTepegiiz)e tepesine bir goz.Cengiz'inceddi olan Batagihandansrra

vetiserieviatlanarasrndaDuma_ Sohor'unalm orra ht gaz konulmug,sudan grkao ilk.insan ann'in viiiudu insan,-baEr ve srrtr bal* olarak te.ildigi gib, it baqh, srgrr avakh, vansr akrep in-

Bdylece insallar Eeydana geldi.

?:ldTa"

i'ffiff"l.:[:;J}"dfi ,:: f{'ff-""a""" Ui"Luar" g"fA.tit

' einl"yi:* #ifl :#? #"'f,{ :ff uar rd"it"c"x ;s:q.1" " "-itu {udr;;"'";: Eje'dir.

1nda

tiiretilmiqtir.

Biivdk isler vapan bir l,akrm insanlar hakJcrnda;me,.r" ko.ku uyindrrmak. yahut kudrctli gosiermek le viic;tlan gok biiyiitiilen de olurdu: Sakar fiirk'leri kahramanlannda Alp-Er- Tonga, merkant kalesinde otururken ayaklannr Zerefqan inde I'rkardr.

Siimer kahramam Grlgamrg'rnda boyu on Betre idi' Yalon do!-u milletlerinin mitolojilerinden gelen bir dnede de-Deccal 9ok iri ve uzun bir adamdf Baqr

***Tg*lflir'#kttf xt+T*}:'#*Htrj bu,'

b,rtutiardan drgan gikar, derin denizler topug"unaka' dar gelirdi.

er efsdneleri IH ltIf iffi z. vardrrk ,l:'a;::::'*t,*"':.,"":: aben ;;;i;;';;i,;i'x'Jl#'.T"f parea i;;.f,',iii,'"Jg:,""-"^:**i radrn orau. aunr;;r;i;]. ,;#i..uiiili,ili1li,l

Oulir_Qln

etsirnde

de insanlann tiireyi$i bunlara

cok

-t27 -

i*i,*fltilfl,$fh,$;""']i*;'$il{irl:f,r#d -726-

kadar qegitli

rle kendini yafttrktan sonra dahi, cismini rroAl ve rahat qekilde brrakmamrg, gitgide ba$ka yatrklann uzuvlanndan da katarak insanla kangrk

tiiredi.

4ma rrle Al

Ea gamurdanbir insan Yaptr,ona

Yine ya-krndoFumitoldisi ile gelen(Uc Bin UDL) da uqi -g.Ge* Obi ti,l denizdera[r, iu-larak Lrzartlr, yerdi. Nuh tufad ,aea&nda Eu onun ancakdizlerinekadargkabilmiqti. ..Bll]al l'a]nl1T.'rrkMitolojisindedegl, her miletin mrroloJrslnde bol botgdrmekmiiEkiindiir. var ki, sosyalbrinyeninana geleneklerine, . $u derj6 rlall$.talna. baglanrnak zorunda bulunan insanlar Clzortten bu -g:bi gesitli tablolann hududunu aqamaztar. Gatrdriklerinin drgrna hayall-.ini kaydrrmagayaradrhgJ<anualanizin vernoezdiAncai

g .tsdg b."y"ki$ k! !q, rE*rtuuardan drgan gk3r,_baLF

Xli$il,i?!, ""

materyealnaklayeii. siirdiiklerinden

iNseNoeN fiinuuEMi$ h.[sANr"AR de,iDsandrntiirenemigiDsantar

," TIk,TiP.l"ji"p9e gonltuektet[r ki, bunlar da tann ve tann'calardan.

Da$ka canh- yarattklardan, yahut tabiatta'mevcui Da9kavarhklardan meydanagelmiqlerdir.Ama bun. ramangoFununyine bir taraafi insaldrr.

Bu inan4lara iirnek olarak alnan o dogum {iiyledir: 1- Kurt geklinegirmig tanndan, 2- Tanngadan, 3- Tann tamnanbir dapdan, 4- Kurttan ve geyiktâ&#x201A;Źn, 5-Kdpekten 6- Aga9tan, 7- Testiden,

-r28-

Dolu tanesinden, $dpnklerden, Detrizden, lann birincisinde: Baba kurt' ana lnsan' iilJ, S;U" insan, ana tannga' Ugitnciisiinde: Babain-il"t.lit a"g. Oo.diinciisiinii birinde q:a ge''r|' ""1, "t" it i-""i"ina" baba kurt', i;; Altrncrsrnda 'i"l-"a"i-g"ba insan, ana kitpâ&#x201A;Źk

r'* no,,u"i ug"e1;$tltil9":I-*-" i-o'r.i"-' 6a6adolutanesi,anain-

!i"'L"tl.'S"ti"i"a"inde: Baba kiipiikler' ana lnsan Dokuzuncusunda: grkmasrdrr' iie-aog*aunaog-va denizden gayri olarat burada gerek 3"," :9 gi1"I de Tiirk mii""utiuia" ot""turrn hemen-hepsi unsurlardu' ndekutsal tanrnmrg bunlar aqa$da agrklanacaktrr:

tiiremi9trr.

1 Tallngadan dogan gocuk: Babasr irrsan olan Siimer kahramam G gamrgln

kansr lrtT-s"n-aa.a" ut tanngadrr.GrlgamrEin

tannca ishan'dtr.

S. Tann iaunan dagdandofan gocuklar: 'Altayh'lann kutsal tamdr$ (Abu kaan) dagmri da isj adrndaiki krzrvardrr.

4. Kurttan do$angocuklar:

-129-

Tukyu destamnda;bir savaq eonundatukyu'lard, kalabilen,elleri ve ayaklan kesilmigoldu!'u halde1.i batak$a brral:rlan on yagrndaki bir erkek gocufu, bi; disi kurt gdrmiig,besliyerekbLiytitmiig,nihayer kuri gebekalarakon jocuI delikanholanbu sakal,locuktan dogurmug, bunlardan biri 6ile olan (Assena) y, almrstlr.

Cengiz'inceddide erkek bir bozkurt ile disi bir bev. az geyik idi. Onlar denizigegtiler.Onan nehri kaynqpt ile burkan dag,rcivanna yerleqtiler.Batacihanadrnd; bir ol-ullan oldu.

Cengiz-.bu Batacihan'dan yetiqen ofullanr on. yeorncrsl(ur.

5- Kiipekten tiireyenler: Bir efsAneyegdre;Tatarlar bir prensin bir krmrzr kdpekile olan miinasebetinden tiiiemislerdir: 6- AgagtandoEangocuklar: Karakurom daglanndangrkan(T\rfla) ve (Selenka) rrmaldanmn birlegtigi kumlangoadrndabir yer vardr.

Burdada iki agagbulunuyordu.Bunlardan biri fist*, obiirii de ka]'rn agaq idi. Bu agaglaf dag kadar biiyiidtile.. BuDlardatr musikiye benzeyen sesler grkmaya bagladr. O agaglann iizerine her gecenur in' iyordu. Ciiniin birinde bir kapr agrldr.Kapmrn iginde Qaduabenzeyenbeg ev vardr. Bunlann iginde birer gocuk bulunuyordu. Agrzlanndaki bgru ile srit iqiyorlardr. Insanlar bu hali gdriince qagrrdr. Bn biiyngtnden baglamakiizere beggocugaâ&#x201A;Źu adlan verdiler: SungurTekin, kutur Tekin, Tukak Tekin, or Tekin ve Bufu Tekin. Uygurlar bu gocuklanntann ta' rafindan grinderildi$ne inandrlar, en kiigiigirnu kendilerinebaqsegtiler.

7- Testiden do$angocuklar

-130-

*i$ha:f; fri*"{rtfu f,l,iJf*{f*.

l{"i:l'ru:u$lh$l"i.t""n:*#"'#i rlerdenbirisidir' Dolu tanesinden olan-gocuKl

*lii}?}:ffi ffi l"'#llti:'lT{t'"f,

i,}iili;N:*L'*"t"4##*j friffi f,u"iuo-Si-u"""gaogt"q

goluklar: Kiipiiklerden olan

;"iL'; ;il'+ :ffi tl".::l"b'i,lii,"l* I #S;Hllffiqex4:*,*,ytlLfi

!"j*t'i?"T$i:iitr"*il4,l:-'*lr"lri#'H ii#'';;iit kop.u19':-'-"1.: BfT:;'Jt# na seldi Bu lerden gebe :H"';}ff t^*:*:$'"r,X; -'ii' da bir m'a;t,' B.rnlar ,i. ^X"e'a"" Pi."Sagan fff;li'si'flTit'" Han b''lardan "it"'ii ":lT:1' iffi f"*T*"""u:;l

ninbi*' q"Ftln:]::::"::*l; *e buefsanesi

ffi i;* il;:;r* ';::1f **;'t"lxt3:t ql1il.'HH1HHl'i ffidi|F;i fJfi l"#l\,"",i$ :H: tr' auc' ffif"t"il?'-l#]i#.':Tb-;uil" :i*ill [' t'4"' "-.'.:li: aog""a"t"t' ir"iJt o"augau "",tBasrakiirrezi rnsan: grkan 0- Denizden

lt";T::::i : lU, ri'oiun'ouo"".'

sulanndanCrkaniDsandr. Bunun ba$ ve slrtr bahkur Giindiizleri karaya grkar. Al(gatoa kadar yemedep igmedenkaradaki cahil insanlara bilgi vermeye gahq1. alr5amoluncayioe denizegirer, geceyisulann a.ltrna6 gegiri!.

TUT'AN TUFANDAN SONBA,YERWZi}NDE iKiNCi TUREYI9 Tufan eGenesi Tiirklerde, iizellikle Stimer'lerde geniQyer alarQtrr.

Tufan hakloudaki bir SiiBer efseDesisdyledir: Iasadar, tarr ara isyan ediyor, enirlerini dinlemiy. or, kurbam kesmiyorlardr. Insanlan yok etmege, bu. nun igin de tufan yapeaya karar verdiler. Tannlann iqinde Ea insanlan severdi. Bu sebeple,u5rumaktaolan Uta-Napistimln (l) kulagna bu karan ulagtrrmak igin, onq! iginde kal&gr kamlstan yaprlmq bir kuliibeye dolruryavaggasdyleniyor,tufan olacahDr anlatryor. 'dtaNapitti; sonsuzhayat srrnm aramayagrkmrg bulunan Grlgamrg'a (Bk: Grtgam$) Tanrr Ea'mn sitylediklerini, gegeotufan ola''rnt liiyle anlatryor: 0) Efsaneye stre (9uruppak) b{lgsinin hekimi otan (Ubar' Tuudun) un ogl,rdur.Asrl adr (Zi)'ud.udu)dur.Ut{- Nspii!i'n A}ahsdr. Papes(Bero*' bunu (Ksi.utrus) a fevirmi$r. ur' $anapi de, Ub- Nspiltim in kayrk9fldrr.

-t32-

(Ey kamrgtaugit,eykamrstanev' eyduvar' Ev l<arrrgtanev, dinle:Ey duvar,anla: Ev $trruppak'tnadaor, Ubar Tudun'unollu Evi rk, bir gemi YaP Serveti terket, haYatrkazan.

Miilkten nefret et, hayat! kurtar' Biitiin hayat tohu-6lannrgemiyegetir' Yapacagrngeminin Btiiiiir hayat iohuolanm gpmiye getir' Yapacatsngeminin biitiin biiydldiikleri dlgiilii olacaktrr' Uzunlufu ve geniqligiaym olacaktrr' Sonraonu sularaindir, Anladrrnve efendim,Ea'Yadedim: Evet efendim, emrettiklerini Hiirmetle karqrladrmOnlan yapacaglm Fakat, qehre,halka ve ihtiyarlara oe diyecefim?

Ea agzrru agb ve konuqtu Ve kullanna, banadedi: Seney insan,onlara96ylediyeceksrn: Tann Enlil barrakarqr fena fikir besliyor" oturmam Bu viizdenartrk Qehrinizde yiiziimii artlk Enlil'in topm$na Ve iundan sonra cevirmiyecefim.

Tannm Ea ile ya$amakrizeresulann igineinecegim' Fakat,o sizin iizerinizeselvetyagdrracaktrr' Bir siirii kul, bir Yrtsnbahk, .....Bol bir iiriin'

-133-

Lttuflarl .-(B-atruaza inecek)dolu yagacaktu.

(Dara.k sokiiDce).-.

*rrr.krntErF veokunamarbrstu). fflf,t ll",lf getirdi Vocu&..karasalqz Kuwetti (Ada.o)...lazrE olam getirdi ,râ&#x201A;Ź^qrno glindeonua $ekliniyapth.

u,rlfj"u "0""

duvarlann viiJlfi"i

10 Gar,

(120

Ve ddqeEesi(?) yine l0 Gar genistl.

ynun,ysromu SekJi_ni verdimveg;zdim.(?)

I)iona"."r,, ut uurnustti bir dolu yagdrracak'

(,nu altr kat iirttiim ...YediyebttldnmIg krorm dokuza b<ildtimOrta-smabir direk yerlegtirdiD.

tedarik etti@veiejrdebritiiniezrm

t"lT.$if"",ii,Hs

Tekne (?) tizerine altr sar kara sahz ddktiim.

Krs@rtzerine irgsar zifi ddktiim. _rg Yiik tagryanlar rig sar,"g c"ii;t*".

s""a-l"Guil i"Ei,l"ii#?, Q_ahgkan halk igin";; "*r,.0,. srg,i* t*ti;.

Her giin koyunlar keitiq.

Arpa-auyunun, susarngarabtnr, yag ve garabr frarl(a nehir suyu gibi iqirdie.

d"lffH-l"g

kutusu agtrm.ellerimi merhem

:]ili:ftff":d"" Geaiyi

t'seoinin vapEas'Ibitmisti

yapanlar

yukan

- 134-

ve

Urdtiler. lki siihsam idi (ii9te iki) Benim olan biittin Eeyleriona (gemiye)yilklettim' Benim olan bntiin hayat tohumlanm ona y0kletiim' Biitiin ailemi ve akrabamrgemi iginealdrm Ovasiirirlerjni.krr hayvanlanm,biitiin sanatadamigeriyealdrm. (diyTann $amag,bana bir zamankararlaqhrmrqtr

aFaAr

O zaman gemiYegir ve kaPrm kaPa' Gisterilen zaman Yaklagtr' ...Gitnderin,akEamiistii dolu yapdrrdr Yaklasan boramn manzafasrnl seyrettim Buna Lakaral<dehqetlibir kolkuya kaplldrm Gemive qirdim ve kaPrmr kaPadrm' ( Geminindanencisi,geminicPuzur, Enlil'e ) emanet ona Buyiik evi (gemiyi) buiiin iiindekilerle

Sabahtilk rqrgrnda.

Giiklerdenkara bir bulut grktr' Ounuicerisilde Tann Adai gitriiliiyordu' N^brl rr. Sar.rlh (Marduk)dndengidiyorlardl' Nida edici olarak tepe ve ovalar iizerinde vtriivorlardr. ' lrragal (Nergal)gemininkazâ&#x201A;Źrm krdr' En-Urta (inurta), ilerdeki kastgalr indirdi' rgrklarullparlal'tllat' Annuartaki'ler Panrtrlanyleyeri aydrnlaitrlar' Adattn kasrrgasrgdklerisiipiirdii'

-135-

Her rgrk panlher karanhla d6.ndii. .......Yersaaki....-bitmiqti.

Biitnn giin (Sagan*lar i!tdi)...

Siiratle yiik8eldi... S, daglara yeiitti.

(Sum) Halka bir savaggrgibi biicum etti.

Kardeg kardeli giirmiiyordu, lnsan gdklerde tanmmryordu.

Tannlar kasrrgadaniirkmiiglerdi.

Onlar Anu'nu gtig'iinegekildiler.

Tannlar kdpeL gibi duvann dibine biiziilmiillerdi.

Tannta lltar doguran bir kadn gibi baprnyordu.

Tannlann solucusu tath bir sesle g6yle feryat ve ligan ediyordu: Ogiin gamura ditneydi.

Zira ben, tannlar heyetine fenahk teklif ettim Tannlar heyetinebetr nasrl feualk teklif ettin?

- Halkrmrnyok edilmesiigin ben nas savaf tâ&#x201A;Źklif ettim?

Halkrmrbenmi yarttrm?

Ki onlan ufak balLlar gibi denize atabileydim.

Tannlar Annunaki'ler onlarla beraber fiSan ediyorou.

Tannlar yere kapandrlar ve oturup aflad ar.

Agularl srmsrkrkapanDr$t!.

Sekizgiin ve gece.

Fqrlrnq.ltltyl $iddetiyle deva.mdtri ve kasrrga

memleketl

bltrr.!r

Yedincigrin kasrrga,bora ve yagigdurdu.

Ki bir ordu gibi niicadeletemigti.

Deniz sakinlegti, yrkrcr riizgdr dindi, kasrrga kesildi.

-136-

baktrm' seslerkesilmisti' Giindiiz oluncq drqanya ve insanl& camura diinmultu' Etittin Yer diifldiiz olrlugtu'

iJ"lJt

"ot

'" tqrkviiziimecarptr'

H*,*'*$l*lTl****l;"f'"*at'""

'"3""iili'll:T;ilji?,i't,,t vo.a" . iizerine.oturdu' a"c'mn l-l

il.i liJ'i il"i" a"n g"tt"r "ttu ve.lold.rldatmadr' Nisirdagsemivituttu' iiii'iJ.iii"' ir'*i gunde'

Nisirdaarge'ivitut' t'llllT"#'' otu"'cti giinde tu. i{rm datmadr' Nisirdansemivitut' siinde ilLllf#''.*i"uu'cir

IGmrldatmadr'

tu ve krmrldatmadr' giindeNisir dats gemiyi tuttu BeEincigiind-e,altrncr ve krmrldatEadr'

;"'*LHTXffi imvesarwardim'

i'i""""*"u' :iTl*,""if; f fi;l:tHll:ff krrlangrqgrkardrmve sahveror,m Bir

*',u' i'uii'l*","" ''"ff ;:?ffi f*l?i""::'*T

';"0," ffi-:"''lJ,3!:{J":":F-fl*l}".;,.u"i,;,'il,T,'

!;4"' *,"r#TllX5xaHT"p3"Ha?ir"1i?'t -137-

Kablan yedigeryedigerkoydum. altrna kamrglar, selvi ve mersin agao (?)

-.--91]u."

ylgchm.

Tanr.rlarkokuyu aldrlar.

Tannlar tath kokuyu duydular. sineklergibi Lurbanrsunanrnbagrnarop,--T-.hr, /an(olar.

Tanrrlann hanrmr.yaklagmca ..Ke1digryu9uiizerine Allu'nun verdifi gok krymetli rEi.icevherleriDi yukan kaldrrdr(ve deorr:

olaotanntar,boynumdaki gok

..^,lI !:19.t ."1*:ut, yaKut mucevherleri asla unutmadlgrm gibi, Bu gilnleri daima dtigt_inecekve otrlan asle un_ utmlyacaarm, Tannlar. Adat'a gelsin.

Fakat Adat'a, Enlil geleisin.

Cunkd driqiinmedi ve kasrrga5ngrkardr.

Ve hallomr yok etrnek igin, onun iizerine sabverdi.

Enlil yaklaqruca Gemiyi gatrdii, o zaman Enlil suratrDr astr.

Tanrrlara, igigi ye kargr otuelendi (ve dedi).

Hayatrnr kudarabilen birisi mi var?

O, s-a! kalmyacakt:r. Umumi harabiyette hig bi!. in_ san sag kaloryacaktrr, O zaman En-Urta agzrru agtr ve konu$tu.

Ve savaqq Enlil'e dedi: Ey tannlar.prensi,ey sava$g: nen nasrl h19dii$r.in[oeden bir kasrrgagrkarabildin, Giinahker olanrn giinahr kendi ba5rnainsin. ?enbihe aylon hareket edenin kabahatr kendi -138-

rnsrn, -'nuf.ui aslna *".rtu."t

ve (ber Fey) yok olmasrn Ta"din iiitti ot"o (ue itteu" lekelenmesin)'

Kasrrga grkarmaktansa Aslan sibi insanhg'reksilteydi' ekXu.tt*-" gtf.u*."f.tansa kurt gibigelipinsanhfi teydi.

Kasrrge frkmaktansa (bitirevdi) BiI krihk qkrp memleketi Kaslrga crkmaktans iIIa r l.. ve billdhit qrlsp memleketitbitireydi)'

]reyanet Ba[a geiinci,ben biiyiik tannlann srrnm iiru- Hu"i"'" (... ) bir riiva giistefdim o tannmn m bu sureile duYdu.

Simdi onun hakkrnda arbk bir karar venn' iunun iizerine tann Enlil bir gemiye girdi' elimden tutiu ve beni dniine getirdi' gdktiirdii' Kar't-t da Orrii,ttegetirdi ve yantmda diz ' bizi kutla<h eirr'tl..nr-u dokrindu, aramrzda durdu'

(vededi): llta- naorstimbundanevvelsrrfbrl insangibi' n"l.i ii"jai' Uta, napi$timve kansrbizle'tannlar

aPzlndaoturttular.

Ylkrn tark Tarihi: $ GdnaltaY anlatrrlar: Tulan hakkrnda Altayh'Iar da lu efsaneyi

-139-

ffi

jitr+jr$iflr"* jir,*u**..?#ftrJhy"r Yedi giin zelzeleoldu, Yedi giin daglar atet piiskiirdii.

Yedi giin yagmuryagdr, Yedi giin firtrna oldu ve dolu yag&.

Yedi giin kar yagdr.

ffimffiffi

f###F{#$#tr1tr ^"i#Tffi"' ;'""':"""11,i::"'*r J:ii:"",uX|' i";Yil. **lr"i:,

gSr'Lig1' "Jt'J.[l$:';:5

ffifl{1iltut*,TJ'"i',*,i$id#,"'*.{l'tlil *q'gf$,p$ng*:"l -140-

-141-

'.:i,fJ"ff!1'!$'x'fr$i :"Si""li,ur:ilxt"f kanath r'a"atl'bogalar' ar, ;i#e[:'ffi;ffi'f ar gibi.

Srgrlt Ar..Bosa, ffi oisir** : Kurt t:l't,Ii!: u" xuntun oi-*'1^i r.i,, A;; i :d";"' ;(.;;k,.

11't Yrlan'lar' ettu'iu..xurnk'lar niGt,

i'eli^ir-rl^i

:dl#ffi;il;,

!'ll

Akbab,a' : KanaL.Alp KarakuE' li..'gun'horo's"ngu''

iia'ga,

, Buudayrk, Kaz' Kau. Xe.ei". tug, ul Gbklubulgan'

K aknus

: t{uma' vlr<n oocuoni'l CELENLER EjderhalarSemender'Behmut'

IIAT'VANKtJLTU Hayvan,kriltii. ilkcl dinlerle bagLyor. Bu kdlrirn zaElanra genr$llyelrkadrosuna kanatsrz ve kanatL cesidi na]'vantar $rdrgr gibi, kitabi olan geligmiq dinlerde dahi bir tal m kutsal baJrvanlann kuwitti izleri bu_ ru4uyor. ha5ruanlardan-kimini tannlar gdkFn _^_uj -\uPul. gonderdr, krrni cetrnetten,yahut sudan 9rkh, ki;ini de roprak yerf Uzuneverdi. de haj'van kriltii geregince:insan soylarrnrn hay.._-B.ir vanoan.gettEr,aaa ve baba sa5altqr,rann tarafrndir gondenlrtl,onlarda b;rer kutsal ruhun bulunusu Totemrzmln.sonradaanjmizmin temelinikurmugoldu.

Bunlardan baqka bir tahm halruanlannda kahraman; kurtancr ve.besleici oluqlan ha].van kiiltlinLln ana zladdelerindebulunmaktadu.

bu bavvanlarkanatsrzlar ve . T!rk mirolojisindeki kanatlllar bcjliimlerine ayrrlaral burada ele ahnacakhr. Bununla berabei mitik inamglann ya'

-742-

KANATSIZLAR :

iir t'^rye"!1ll ugurllr i<ulit,"x"Ll ':;ld'p;]":'"; ve ";,1'"'; -l"j:: lli vol sj-ui'.kurtancr' i "ra'c' cesaretli vr mcr' *u Eelkath vard ,"'i"i]rl?i'tti-l"r

,'ieu"i va.attkola.aktanmmrsbr' ,^

i ;;;;';;".,

t"",1:"# dansrkan,riirk'rereJ:li*'e;'ijc i n et'nde'disi adama' i;el.b"i

'""r".r"ande "fill'h:;;;i ":i; iiJ"u voLsdste'ici .Y" kYIIT: il, birinin r'annva

Haxanlannda.n :". iii;;";-;;i;;," r'dd ['.h"'a: 'an' kurr,Qeklin^de, ;:i'i;*dA (Assena) baba go'" Cengize l,it "f.an"5" "!.-ui. olmullur' de ana esinde

adrnda kurilann Dlr o" Quvaglaragdre Bihambar kumdarlan varolr maM ( E r k a mA i d a r , m a s a l ) n d at a n r r n r nk u y r u k s u z k u r d u n d a nb a h s e d i l m e k t e d r r ' r(i)k Ltorur' ^tr Kurt, renJderine gbre: Bozkurt' Kuri, diYe anrllrdr' .rt. Xrz -il;t

il";d";

tovlunDda ve efsanelerde;Biirii' -143-

Bdrte, Bitrcii, Assens, Sina, Cina, Cine, Cino, Yagkal gibi adlan geger.

Kurt, (Dede liorkut) hikAyelerinde de gok geger.Bir yerinde (Kurt Yiirii Etibarektir) denilDektâ&#x201A;Źdir.

Kugz dualannda (Alt! a$zh kurt) i6biri vardu.

Kurt, uAturlu,hayrrh bir hayvan oldugu gibi, gifa verici hassalanmn da buluduf,u iizerindeki qrnanmalaraaadoludada hdlAdevameder: Tiirk folklonrnda; Al basmamak igin lohusalanl yastrEr altrna bii parca kurt derisi konur, Bir insan kurdun biibre$ni ve yilegini yer6e, o insa! aemesi qigen koyunun oemesine dokunsa hemen iyilegir.

Qocugu yaqaaayan kadrnlar bir kurt derisini ortasrndan deler, gocu6'uoradan geqirirse o gocuk yaqar, uzun iidrti olur. 9ok uyuyanlar cebeindekurt gitzii bulundurdugu miiddehe az uyur. Kurdun aqrg delinir de kiigiik bir Qocu6'unbegigine a8ilusa o Qocuktrazar olItraz.

Cesaretli olEak igin de Kurt'tan g6ylefaydalamhr: Bir adan Kurdun yiiregini kebap eder de yerse o adam cesur olur. Kurduu her haagi bir iqaretini insan tizerinde taErsa heybetli gitriiDi.ir.

Bir taralian da Kurt'ta! korkulur ve: (Kurt tiiyii Azrail tiiyiidiir) derler.

Kurdu dldtireek de iyi sayrlmaz.lslAmhk tesiriyle yerlegen bir itrarusa giirâ&#x201A;Ź: (Kurt Hazreti A.li'nin kitpegidir. Onu dldiiren zarar giiriir.)

Kurdun ttldiirdiigii hayvan pis sayrlmaz, eti yenir'.

Qiinl<ii Kurt bir hayvam iiDce bogazlar, ondan sonra yer.

Bu gibi inanglara sayg gtisterildig igindir ki Kurt oilll sembol olara-k ta kabul edilmig; Armalara, par-

-144-

alara, bayraklara konuldugtur' --lC, kiiltii olan, desianlard-a-gok yer t"*"rli ei. "o $aman'ltg kabul PdenlurR lerre tdtan bir hayvandlr. iloloff."tn iti-tqtnu gdreat gitkteninmiqtir' giire kahramanlann Atlan giine$ iak,rt'luo 6lemin&n gelmiqtir.

Sazr TiiiL lovlattna giire de (Apsatt a&nda atlann bir tannsr vardrr.

Bir de kanath ve ktirekli atlar vardrr ki' heo ucan altrndakirSutciilii)nde h;;;;il;.;xura"9n' bu

arqllsn 1!l1l t"iu'i."it"a'.. Hrzrrolirmecary iSiit C<ilti) ne giirEii5, tutaEaml9!

iliJ*i

ilf;;

nrnayel.rrruL. ihayet

iaraP

edip,bit.qiftinitutmug'lKa' -uu"-tai' t"nru. saihoq

iip;,;,

c:irtteqtli*ls,at neslibitvle

tiiremrs. gider' ffrzrirn Xr" u"vu SozAl,rkanathdrr,Uqargibi gu efsine lda- irr"rrrqlu., arasrnda yerleqen bir de --fint. vardrr: Aa"^ puvgambericennettenOkarara'kdtinya

bu *',i-'ili ii"-J.,il"li'"1kanatl bL Atabindirdi:Adem kork' d<;nmesinden -r.'rdr. cennete ffi;fi i;;il;ugarak sonra Atrn ka' Bunhdan ii*i.1l"li1i""'ii tr;-iii"anndaki kuwet bacaklanna indr' grkarken ditrt gdzuvardr' Ka' l" "ttn ""nnetten igin dirnyada kalmak zorunda oulunan natlan lonldrts

il;;;;:

di;"d""

o k;dar agladrki' sozlerininikisi

oukiii oldu. Bunlal Eimdiki gozlenntn uzennoe bos

i;t;;;Jt. d6'-."' ti^t" gclincekurudular'verleri c"tu', bu kuruvangiizlerin il;;'i"A;i*il;;;'ina"t'i yeridir. ora' En krvmetlicinsatlarigin sudanqrkanbir aygrr

d. Hii'"ffi"bt"

cinsatlar bunG'akti qiftlegmig' -745-

lardan triremigtir ki bu atlar denizleri de yiizerek ge9erlerdr_ Sudangrkan aygrrlar igir gdylede bir efsanedaha vardrt: Bunlar sudangrkar,lne suyagirerler.IGrk tanedir, bijyiiludiirler. Bulunduklan sudan yahut denizden grkarakprnar suyu igmek istedikleri srrada,bir adam birini yakalar, iistiine binerse;aygrr buna qok sevinir, adaml riizgar siir'ati ile istedi!-i yere gtitiiriir. Artrk aygrronunlaberaberkalrr, emri altrndabulunur.

Ilir efsaneye gdre de cins atlar tannlarla eidelhalaldantdrerdi.

Yuen-Chih'leregdre ise bir magaradatannlann arr bulunmaktadtr. Bazr l.osraklar oraya gider. gebe kahrlar. Cins atlar bunlardandogar.

Turkistan bdlgesindeMazdaist'leretaprnaklannda gokten inmiq, bahrdan bir at bulunuyordu. Bu at yalrya kadar topraga gdmiilii idi. Haziran aFnda nehirden bir altro at grkar, bu g6kten inmig atla qiftleqirdi.

Mogol k6hinlerinden (Teptâ&#x201A;Źngeri,; tannlarla konugmakigin gairiinmezlerden gelenbir boz ata bi" nâ&#x201A;Źr'ekg6klcreg rtrErm,dolagtrktansonrageri geldigiAi soylerdr.

Btyiik $amanlar da gdklere 9*rEak ata binerlerdi.

Altay Tiirkleri, gaman'lann bindikleri bu ata (Pura) yabut {Argamak) derlerdi.

At, gdrtinmezler aleminden haber getiren, gelecek fenahklan sezen. dostu, dugmanr tanryan bir yar'atrktrr. O. kahramanlann yardrmosr, sildh arkadagrdrr. C,erekirse konuqur, sahibiae nasihat eder.

-146-

Bii Mogolinamqna gitrede At, ugarakizerindeki kahgdtiiriir. geri getirir. rarnanrcehenneme Eskiden beri Tiirk'ler arasrnda siihletli ci!ts atlar' iCin,itldiikten sonramezaryaprlrrdr.

Kurban igiu kutsal saylan ve (Yak) denilen Tibet okiizti kolay bulunamadrlrndan,yerine At kurban editirdi. At kurbadan biiyiik tannlara gegitli tiirenlerle yaprlrrdr. Btyiik tann Ulgen adrna, Ugurlu saFlan BeyazAt kurban edilildi.

At kurbanlan tannlar iQinoldugu gibi, Hakanlarve Kahramanlar adrna da olurdu- Bunlardan bid dldugn zaman,en cok sevdigiat1da berabergatmiiliirdii.

Bazr boylar at1 kurban ettikten sonra, kanmr kurutur, saklar, yahut kurban kime aitse atr yakarak Liiliinii onunlagiimerlerdi. bir tahm boylardaok atrlarak at kurban edilirdi Bir loslm Tiirkler ise kurban icin atr iildrirmezler, mz buyruguDu keserler, bu buyrugu dlenin mezan iizerine asarlar.

6lmez Atlar da val.drr. Bunlar (Ab-r Hayat) igtikleri dlmezler alasrna katrimrslardrr' Hlzlrln atl ile

u'nun krr atr bunlardaDdrr. Krr At Kdroglu dldtiktensonragoklereu9multur.

; Destanlara gir'miq olan cins aLlardan; Manaln, Ak rKula'srveya Ak Bozu, Bay Beylek'in Deniz Kulu ve Boz Avgrn, Orhon Kilabplerinde gegen Tadrgingor' iqbarayamator,Kedimlik. Bayrrkan. BaEko Alp Salci

ve Azman;sayrh,az yetismisatlardalldu irn kazanmllatlarabiSavasanrecekkahramanlar, Derlerdi.S;vaslafdansonrakahramanlargibi onlara da (Unvantverilr"di.

Ttirk folklorunda; atlar letklerine gore, ugurlu, -747-

ugu$uz saFludr. En ugurlu ve rnakbul olan da b€yaz attrl. Cins atla.r t€rliyecekleri za.oaDviicutlanndaD ter yerine kan qkar.

Tiirkler, kahramada ah bir tutadar: (At OliiBii ve Er dldmii olmasrn) derlerdi. Atm ve Itiu sadakati gok oldulu igin (Insan arkadagrnaihanet edebilir, aoa it ile at ihanet elmez derler).(Kuq kanadrile, er atr ile) yani kuga kanat oe kadar ldzrmsaEre de at o kadar lAnmdrr.

Kuyrugu uzun ve diizg0o atlar da gok makbiildiir.

Derler ki, (atr kuJrmklu olaarn sttzii bu)rruklu olur) ve (Ata kuyruk, Yigit€ hyrk yalogrr.)

Dede Korkut hiMyelerinde Befen (Oruz Koca) adrndaki kahraman da dviiliirken (At a$zh) diye amrmlstu, At bir evin dniinde bagl eve dogru ba$amrsa nefesi ile o eve bereket ve ugur verir. At nefesi bazr hastalrklan da geqirir.

Bir ada-Drsabahleyin giineg do6oada$, kf ata binerek bir deredenyedi defe gegerseo adaEa arhk biiyt tesir edemiz.Kuru at kafasr biiyiiciiler tarafrndan sihir yapmakigin kullamludr.

Bir evde at olursa o eve cin ve geyta! girmez. Nazardan korunmak igin de bir tarafa at ka.faerasarlardr.

At kafasrsuyaatrlrsa yagmuryagar.

Ama bir de tu valdrr ki; Ahn gitzii J'aganrsa;ya sahibinin, yahut yakrnlanndanbirinin iileceginedelalet eder.

Atrn kudretini ve iyi taraflanm belirtmekiqin biraz da hikeyeieregdzatmak gerekir: Efsanele$tirilmit atlar araslnda sonralan bir de (Kamertay) tiiremiltir. Bu atrn giil suyu iger ve bAdemyer.

-148-

.a riizgar gibi gabukgider,sevdigiada.argdzka' agrncfa [adar istedi$ yereuta5ttnr..Gtik ve Ye-

aiinini" biittin katlanm gok krsa bir zamanda trnr.

Kamertay biiynlii bir elmadano hale gelmigtir:Bir d lozr bii elminrn igini evladrohoayanhiiktimdann rsrna, kabuklan da hiikiimdann atlna verlligtir' kabuklan yiyen at de$gmigve Kamertayolmugtur' lrat etkisi ile yerleqmighikayelerde,iizellildeiki at ki'bunlidan biri $irin'in atr Giilgiio' ha sitriiliir -de Hiisrev-iPerviz'inatl $ebdiz'dir.

Sirin in au Girlgiin, krrmra renkte oldugu igin bu r'almrgtrr.Gtilgtn ile $ebdiz\nbir krsraktan.oldugu adv)Jnir. Bir-anlatrqa gdre dei bir tairn iizerinde bir r iesmi varmrg. O krsrak bazan gider, o Ayglnn re-

ine siirtiiniirmlit. Bu sebepleiki defagebekalmrg' Burhan-r Kaati'de bu at icin gityleyazrhdrr:(Bu at inen atlardan ditrt kanl 'dksek idi Hiisrev'e onu r divanndan eetirtuisl;rdi Husrev yemek yedigi att, yemeaigin-a"noniLyedirirdi Bu at dldiigiinde' hazrrlananbir veregdmdiiler'Reiii,"L"r"" "lu;o, i bir tala naksettiler.Ne vakit ki Husrevo atrn rebaks; ihtiytri elindeolmayarakallardr'

BOGA.SIGI& KOYUN,rSQi: Bopa. kurban olarak kesildi$ gibi, Srimer'ler ve lmii'larca da tann tanrnmrE,Gdklilrk lerin ongunu ustur. OIuz Destanlnda' Oguz'un ayaklan, kuvniimsa[;laD Okiizebenzetiloistir.

-149-

(AL Bofa) fiirk

'esil Hanin idl'resindekibovun ongunu keqi idi . Keqi efsdnelerinde de Celsreklecur' rvausu Hitit efsAnelerindegegmektedir.yq.

M-rsrrtr,tann eptsi giti, erife;

:iryl"l-.r.-S.g1gpi".i, ae,ruuoi, nrtttlenn (Hurri) Or".firT,OI*. ".

-ve

($erri) adrnda kutsai

son iki firtrna rannsr Tequp,un

kahraman. GtlgamrginarkadagrEnkidu dq ,--Sumer ooynuzlu. kuyruklu bir boga geklinde tasvir edilmisrir uugan1lg.tn; kendjsln€ meyil gdsterin iitari i..

Kinlenenbu tan.,ca,babrii enu,va ::,i::-".1.y':,"r: ederek.Crlgamrq Eikayer r otdLirmek',i!*" e;Li;"d.i

Doga gdrdermesini ist€miq. Anu nihayet nihaver bof,a'yr bo!a:,, gdndermi$se la arkadaqr bo{a1r b, _de _ _Grlgamig dldtiriiyor 0rquruyorlar, yiiregini giineg tannsrna sunuyorlar. ^ FoCa;yqsaIF g-dsterenKugrzlann bir de (Xaan rrogai elsanesrvardrr. koyun da gok ^ llgtT y" _kurban edilen haSrvanlar arasrndadrr.. tJununla berab€r ko5runu totem kabul eoenter oe ctmustur T\irkistandan gelerek ilk defa kuzey Chi,leri yerlesen bir efsaneyegiire: {Koyuniar yerden :I.lsmda orrermr$... ^yerc koyun kemi$ ekilecekolursa kuzular !r{arml} |-'u kuzulann gdbeginiyerden koovasricin. urkulurmesrtdzrmdrr.tbagka kabilelerdeki edruo iok $a$rran .kadlnlar . elierini qrrpmrqlar, koyunla"

il:iiilj*:J

bundan doJalr anrk sudan koy.

, ,$amanlargogcarkmakiqin bindikleriata rpura)dr.qbr ijq boynuzlukefilerede bu ad veriliror :il(lln Dunrar gol

i ijut U) ndenclkarlar Cttkrurk'lerin briytrk tuDnsrnrn don renk ije dofl , ooy,u, temsrl eden dbrt oglundan; Ye$il Han a . llkbaiann bagrndabir koyun yavrusu kurban edilirdi.

-150-

adrnd.akeqilerekoruyanbir iiia*-etrr "l''f-"ra" i" i"'a'. ili"vt't"'a giire.T\.rrair 9l^"."qr1 ilk :l

a"*i" U"y",iA", g6i yeleli bir kegi haber vertir (l) '

I,/eri vald)r' YaAYI: Aynrn da Tiirk m,toloJrsrnoe

lcnrrlar' Ayr,orman i.r lf" "att'oytitu.a,.yr ongun

rabu sal'riarak. adr ;; i"-.itiiai' Avrvabcnoguz'un sdgsi'r a"i,*rnda Og", i,r r{' ormandak ; ogu' iiiih-?il,'ft {^"1I iqllg:Il gcvikten olarak agacayemllk Li. agaca icifibir vcmlrkolal'aK,geFKwrr avlamak ipin in ?"-riti (oktiz krz) "":" "I c.k-teki6evazayrda lyrvt L"Et"*rstt ;;;;; iit..l.

sinde geqmektedir' CbYII<, guFr, Maral. Guva Maral adlannt taqtyan ;-ik nit"ttigl] ;n""t;Ci,fedakdrhg morhAmetiile sc-

oli bir yaratrk olarak gortiltir' (Bineper)masahndalri-sevik te. nq.avakl9f -9^g-t^:: olarak

Itii",r'ri|i.."..

v"ral-amakiqin'.ilk vemlik

veraMosor orarak tr;if;"1"ff"iff';ltull;"''"' rlarda gitriiliir. da (Ergenekon)a giriqte btu digi gevik yol giisterio

uqtur.

Cengizin armasrda bir geyik idi' g'rGeyik. Totem kabul edilen hayvanlar arasrna

, (s"Lu* Aidar) masahndatanlrmn beyaz bnvE sindenbahsedilir.

'.'"'J,'nt',Tl'1$:":tq; f i::i.;li}::lt'ili:,Ti"ili"iil'fl: Parak btiyutmiittur.

Kara lGrgz'lara gtir€ develeri koruyan (Ay8utr ata) adrnda bir evliya vardr.

KOPEK : Barak adr verilen tiiyleri gok ve uzuq kdpe$ de Stiaerler kutsal tamr. Bu Kiipek 9ok kogar, avr iyi saklar. $aman'lar da Barak'a binerek gtiklere gkardr.

Itrgz'lar bir soy Kiipek'e de bu adr verrnigler. Ak Baba ihtiyarlayrnca yapt$ iki yutnurtamn bu kiipek grkardr.

Oguz destamnda (It Barak) diye eski bir kabile adr geger ki Oguz bunlan yenmigti. Bunlan Totemleri de yine kugtan tiircyen bir kitpekti.

Kugz efsdnelerirde (Srrttan) a&udaki kitpek k€ndi cinsinin htkiiddan olan azgrn hayvandt. Bagka bir Krrgrz efsdnesinde de gitrtileD (Kumayrk) adrndaki kitpek t€ Cok]'rrbo idi. Elinden big bir yabanl hayvan kurtulamazdr. Yine bir e&Aaeye gttre l(rrgzlar bir hrorzr kiipek ile bir Tatar prensindentile6igti. lnsanlarda ve hayvanlarda bulunat (Siine) adrndaki Rub da kimselere giiriinmezdi. Ancak $aman'larla baa oanevi kudreti olan yiiksek insanlara, bazan da kdpekleregttriinitdti.

Biiyiik tann Ulgen canorz olarak yarathts ilk insanlan kdtiiliik tannsr, kardegiErlikin qerrindenkorumak igin bir kiipegi bekgi koydugtu. Erlik bu k6pegi kanaLrmrg, cansrzinsanlann yanlra girebilmigti(l)

iki kiifuk k€rdeq TILKI : (Av Mdkd) hikAvesindeki

.' H;i';d;'"cil;; .dlmikdzerev.ken .lf *ll""Lll

ll""urltiT'ieii'ri'i-".ne''ia5lnlm'str'Bu'ada

ki kurtancr olarak gefer'

dll -'n1..'ll-d1,1 A;k;;;;i;;" hivJktannsrn'n Hanbov-Ynu:r San ao"t ?l1"i"'ij"'r'ia'"r san Hana brr "Elundan l'9'n baqLnda nu,'lui i''i#;"'i;i

ederlerdi t o-uJvuu"u"u ""l*::l^f:tlT' lovru'au"Ak Kallan;,batr'

ii#i" ede'' iaare ;:l-""'i#iie;i;;;aga;5og" uovta"n' tasvr'"qlt5ll: aslanla ilil";" ; tannea

..^-* vanm cinsinden' ts(an r.tirt'te ti ;ii;i ',rrJniugunaa ;;;;;-; havvan' bir -. i,i'-lY*i::

,*f "" h",ISlii'J".",.iliii "rg,T:t:*Hf#ff ulel-r:rns,antl Jnun eti saranr' uyuyan

H'iiiiu...'til;i;i';;

iTra't denirmektedir'

biri ^d:'^-H"il"" iiirr"l*'-r'et'""r"rdan avak\ iie ::lii aJ' lHi?'J tii,if;il;i" "e'len 'kler.ort.

xoJut ru".",ErlikHanrnt:'1'1,11:Tll1"^[lP';': ;:'.H'fiTldT'iiisl,-{; *' -tll].'jr,::i: (Abtu'lll -birllff ::X'A[il irr. $amanlaragbre n^-,-,., koruvucu :t'if fi'# "l.J,ft'-uu"ii"aun takrm ruhlardandrr.

*il'lx':Ti; :;f$:il'","J:' ?r iltlttl"ff * xl *: iitili""n""'"*i"'a"f

"'-.I:"?i:kd""i,Tio;,","0"

(l) Danienin Dvin komedisin&ld cehenn€minkaDr3rn& bu' lunan K€rb€rus,Alman miiolojigindekic€hennend€bulunanCafln gibi, ysralhnda kitp€klere Tilrk mitoloji€inderastlanmamaktadrr.l

.t52-

ru YILANI,AR : Yrlanlar eskr

l"i""; -'"#"'tH:-'f'l r*mxlT"*itV:;Jl yetigtirmez.

Sonralan giiney ve batlya gelen Tiirk'lerce,muhit defiqtirmenin etkisi altrnda plana geoigyer verildi.

Yrlan haklundave Tiir.klerdengegerekKeldan'hlar arasrndayerlegenilk efsaneqdyledir: Kozmik dlemle beraber, Lakhmu ve LAkhamu adrndabiri difi biri erkek iki biiyiik yrlan yaratrlmrstrr.

Siimcr'ler ve Elam'hlar igin yap an kazrlarda bulunmughcykellerdcboynuzluy anlar, Kutsai agacrko. ruyan yllan. kapr bekgilili yapan iri ve boynuzlu yrlanlar g6mimektedir ki, bunlardan Snlanlann koruyuculukla da gdrevli oldupu anlaqrlmaktadrr Siimer'leceyrlanlann tannsr olan (Nin-Giszida)ile {Papsukal} da koruyuculuklag<irevli dirler.

Eti'lerilr (Edimmu)hikayesindede biiyiik ve obur bir v,lan

da.haLiodir

illuankag adrndaki plan da Eti ve Hitit efsdneleri arasrndaycr almrgtrr.tBk: llluankal).

Volga Tiirk'lerince de yrlan u!'urlu bir hayvandrr.

Siimer' kahraman Gtlgamrg sonsuz hayata eriqcbilmek igin, denizin dibinden Fkardrg hayat otunu bir-yrlana kaptrrmrgtrt.

Hitit elsenelerindebir kag baqh planlar vardrr. (Enuma-Elis) destanrndakorkung Salanlargegmektedir.

Yrlanlar igin Ttirkler arasna gelerek yerleqen cfsdnelerden biri igin Taberi'nin birinci cildinde giiyle denilmektedir : Bir' yrlai yaratrlmrq, bu yrlamn bagrinciden, viicudu krzrl altrndar,, gdzleri yakuttandrr, ona gdklerin en yriksek tabakasr olan biiyiik ve kutsal yere yedi defa sanlmasr emredildi, o da sanldr.

Bu FIan o kadar uzunmuq ki orayr yedi dela do, landrg halde yansr h6la gdgiin en iist katrndan yere - 1D4-

asrh durmakiadrr' Bu yrlamn dtirt baql her her a^:l"al vti" lit yizii, her vdzdndebin ag-a' 6i" a;ii, uy.t"u .eksenbir de boynuzuvarmrq' "a" ve kedi -cibi hayvanlar slcak liilgeler Fil, .u"-,rn itolojilerindegegmektedir'

KANATLI IIAWANLAR -a. : Eski Tiirk'lerce totem olan kartal' KARTAL tf"f.u"t idi Atillanrn soyunun ula$trgl .iu.r alin bagrndataq verdr Ama Etana'!'r goklere $artra$in kartah clkarmrqtr. yere diige-rek dbnmirg. baqr ksekleDde Etananln gdklere roiigtiir. Qiinku Sirmerlere gore olirmliilet Nin-girsu da Aslan baqh ve Kartal kanat'h idi , . . rqrn Teleoinunun da kaybolr-rqundaonu aramax kar.bi. kartai g<;ndermigti iki iig tash il;;;;"i

ndesijn'lmektedir' iiiiif hevke)leri 'J#i.i kartaldr'kartal bir "'i"""t baEh asla; i"-i aga9 sellllntu E"-fr;"*-t akut lara giire giineSrnde semooluour' de deBiqtirir' - Kanatlanm X.rtut il"u"i-t";

bir

ilkbahargelir' pisa tr"t.r e;.. tt i grrparsa gelGlut tu.aun bir taklmr analannrnkartaldanano

ine inanrrlar, ona saygr gdslererek adlna :i;; E;;; bir kimse'valan ola.rak and iserse

gelir. Kadrnlar gocuk yapaf"tat ^lti"it "tt"t k igin kartalaYalvanrlardr'

kuq ta;htiyarladrgrzaman yaptrS AKBABA denilen IItbar;kl grkardr' .OSuzun Ui;"a"" ."i"*^

uii'lgil-"ut""u"

akbabagelmigti' da yemege

-155-

Tann Ulgen,insanviicudunuyarattlktan sonra.on. can vermek igin Kg"g Hq'" bir kuzgun CrtnderDigtiKozmogonibahsindebtiyiik tann Kara Hin da. beJr, bir Kuguya tek varhk olan sulara gijDderdi,a6z dolufr su getiro€sini sttyledi Kugu suya daldr, gkrnca gagaslnabula$anqahuru sulann iizerinenfledi. Bundar karalar -meydaaageldi. Bu efsdneyegrire ilk kanaLir hayvanl1ugukuquotuyor. .!.ufa1!an sonra Uta-Napiqtim sulann gekilip CektlmedlFnlanlamakigin dncebir giivercin,sonrabir krrianglf, daha sonra da ka-rgasalvermigtir (Bk: Turan) Tuma ve giivercindenbagka karga da haberci postaq olarak taornrrdr.BuE-uTekin'in habertiteri de

uq Kargaydl (l)

Yaradrhg destamnda da qdyle denilEektedir: Kuz_ gun agzrnda can oldu!,u halde bir gam ormamndan gegerkenyerde bir leg_gdrdii.Dayanamadr.Agzrnr agtr, nerDen can Cam agagtannrn iiEtiiae dii$tii, o giinden Den 9amlar yazrn ve loqm yapr"aklanar ditkmez oldu. . . Ongunu horoz olaD boy da, yaan batrnda krzrl Han a brr hohorozyavrusu kurban ederdi. ...Db{ Fyq. aynlan bogluktan giineydeki boyrn iddresine krzrlkus bak_oaktaidi_ Sungur, o{uz boylan arastnda totem kabul edilmiqtir. Oguzun oglu Deniz Han boyunun ongunu d6 gaKrrku$udut.

-Oprl,.ud' verilen kutsal kuq ise devlet kugu gibi usunu rdl (ll.Tdrklerd" hab€rci olarak gijrn)en karsa glbr. Aman Mi. , Loloiisinin en buJiik lanns Odin in omuzlannda llusin ve Munin adrnda iki karsa vardr ki. Bunlar likri ve hafrzar iemsil edcr. lerdi.

-156-

I{rrgrz efs6nelerinde denilen kug, Buridayik gegmekiedir.

Altay'hlann Abdiilkadir Itran rn bahsetti$ irzere destanlannoa (kttgiitey), SagaY'lan-n(Atrn Pirkan) Eul (Kaan Gerede)adrnda biiyi.ik ve kahraman brr t"tf;tn*, Anka on rirrkler ve Mogollarr arasrndaki

t"*"?ifiliil

o e-" u" kuEvrticr bir.kuqtuPenqeleri

ltl"* r:mi'*:x":l^HJ;"": .,"-,.:# l*lx'" "",n;ixrl'gil#'&"1*t"'*'txl;"lHllXl; ''tTll'-:t' r ) nasahnda nen rKardeqle ;:-J"-^aa sbvle lardan ancak biri Yaqarot'

kue iilln'r kadrn " l*'il4ff",""Tfr:t'rl"f gitetek ko"asrnr kunarmaya 9angmrgr'tr' sekline

#91'8i1"';ni ,^""i*"li'nlu"*llulr,:'J,llf hawanlarih.

H":fJ l'"'5:'""h f;T*'i:";* n|;:m, -,.dii:t nus,Anka dndebulunmaKtaorr'

iJl"r:"""'-".'il:ru""l".'ix. i:ff -,*YT,tt'l::.:it"ft iqinden vavruqkar' l€t.'a'' inerken i.i;;;;il'v"." !"li:.i""J"'id'"i*61 iilnl:i:11,":tt,:T'*i'f '#;it" buvuksedir' veredekonar' ;;;;';;;("'den

r",i"':"; ."ltffti,,l,1'1.:'j,"x?'::",,:'ii'xioi,ff

l; ##'-tttil*l+$Tfif*,:, -ffill*1**l'ni+,,t""'*;"''.*;H; trt#lTfirl

bulup ta bilerekdldiirenkimee krrk giin

Efsdneli bir tarih rivayetine gdre de; Fatimi halifelerinin hayvanlar bahgesinde bir Anka kugu varmrg.

Iran kahramam Riisten'in babasr, Zal!, brraloldrgr dalda bir Anka kugu biiyiitmtiqtii.

Bir efseneye gore de; bu kuq bir zaman gogalmrq, ovarrndaki hayvanlar kapar, kagar:nrq. Necit, Hicaz taraflanndaki halk Ankalann bu halinden bizar olarak, Muhammet peygamberin Mekke'den Medine ye hicretinden biraz iince, Res'lilerin peygaoberi olan Hanzala Ibn-i Saffan yahut Halit lbn-i Sinan'a Eikdyet etmiqler. O da, tannya dua etmis, bu dua tizerine Ankanrn nesli bu drinyanrn yiizinden kaikmrqtrr.

Anka iki ba$h kuq olarakta gdsterilir. Bir bagr kug, bir bagr da insan bagr gibidir, insan gibi konuqur.

Anka'mn rjli.imii yaklagtrCi vakit, giineq onun yuvasrnr yakar. O da tekrar bir yuva yapar. igine girer, bir daha grkmaz,ora da atliir, kalr. Kemikleri iqinde bir solucan bulunur, ondan yeniden bir Anka kugu tiirer.

DEVLER: fiirk mitolojisinde olduBu gibi, hemen britun milletlerin mitolojilerindegdrdlen devler, Sekil ve vricut baklm dan qok defa insan uzuvlanndarl alrnarak biiyritrilmug, qt-'killendirilmig,korkung yaratrklardrr. VUvutlarr qok biiynktrir. OlaAan iistii kuvvet talrrlar. Tannlarla savagrr. Kahramanlara musallat olur. ama sonunda 6ldr.iriili-irler.

Bunlar icabrnda bir da& yerinden kaldrnp tibtir dagrn iistiine kor, tannlarla savagmak iizere gtiklere doglu trrmanrrlar. Yahut biiyiik bii agaer bir gJkmede kdkleriyle yerinden kopararak insanlar.n i.izerineatarlaa, Devlerin birden yiize kadar gtizleri, ikiden fazla elleri, ayaklan, baglan vardrr.

fr*il*+****fg-+:+fl#{*i:r*

*;*"{,# ii;,H';;i,;*-,t:{l*l'ruffi

;yIln*[h,[#"ir,h,l?:..J9.tiilr,:::rii:: "r"T"I:tr,*rJ'i5lt":1: ;'rfr ::j"*1,1,''""#ffi ,r#"lIilf,':*,'ffi":ili:[hT;T#",,TH!T#

,T#;1"il;:lHx,lardaetlllnsi'ev'"a''*,f.*"lir: -158_

-159-

. Devler, en gok do$uda Hint Eitolojisiude, Batr<lada kuz€y Avrupa mitilojisinde gdriilit. Bulunla b€raber bagla milletlerde hit€ perilerle, a5k hikAyeleri ile suslii buluna! Yuna! Mitolojisinde de epeyce yer ahrlar'. ^.. Ttirklerde dev olaylannrn en kuwetlilerindel biri DuEer MrroloJlsrnde Sitylegiirtiliir: Stimer'ieri!

Asakhu, Enmegamj ve Zu adrnda iic . bujru* devr vardrr. Bunlardan Agakhu hastahklar vel rir, karanhklan temsil eder, bir tann ayanndadrr. enmegarruise bir taraftan devdir,bir taraft; da dlii; lannsrcrr. l'u devter iinlii tann Enlil,i dldiirmiiqlerse de aonrabu tann canlanmlstr_ (EnumaElis) destamndada bu iig devinadr geger.

KAinatrn,Jaratrlqrsrraslnda(Kingo)adrndako.kurrg _-ve kuqneUlblr devtiireEistir. gege! (Upelluri) adrndakidev . Ky:gti efsAnesinde rs€gok lte yen srrhDdatutardt. dev, Kumarbi'niaDiyorit tarrndanyaprlmrgolan - -,Bu ogrunu_sag oouzu iizerinde biiyiittii, az sutann-tcrndenuzayarakbo).ugdklerekadar"aman& ula$h. adrndaki dev de krrgz efsAnelerinde yer -,]tli!klk) aunaktaclrl.

Iran efslaelerine gore; Hiikiixddar ve kahramanlarla savasan korkung devlerin maceralan. yakrn doguTiirkieri arasrnda da yayrlmrg bulunmaktadrr.

Sefit:,AkDev)ile (Erjenk)bunlann dn plenda ,-,(Div-i gelentenndendrf. ,Ak Dev'in-bulunduguyerdebilyii ve sihir yaDmakta CoKusta devlervardrr. Bu dev lran kahramaruhtistem rle gavagdrl,aihayetRiist€mbu devidldiirmiistiir.

-160-

Eni ve bovu Ak Dev;Boncukgiizlii, arslan tiiyliidiir' ' yiizi.iniikaplayacakkadar buyuKlur'.

d"TJi*

i"'iJ"

Riistembununla luroanda;rdrr'

r5,sonra dldiirmirgtur' sa-vagm

iki ki' b'rnun ;,l'ru;iilil;;;rDev'anasr) vardrr r' B-:^lil: ::: '#;i";;,-;;il ."-""i bulunmaktadr lriJe'ritvu-t sol omuzun'rnt'zerinde li-

rastlard" :*.llllflt :: a]llb'i".v.ra-ui"kimse. dev anasr onu Yok eder'

ez. memeleriniemmezse alrr.ivi muameleedef'kltut. , . tjilt'"i"t"". "", auii vardrrki ouada(Riizsa'devi)

ot.i"'l'i'ii"' r.

ie de ona silah Bu dev gbzlerepek giirijnmez'Cdlilj-..-^uqar'

-lgait^" a"n^ cabukhavalarda

bozularak trlslmlan bozmakla atrtt.itec"gi gibi; devteri de trlsrmlanm

"), Cadrlarla

Ejderhalar

iirmek miimkundiir'

bu d"-.919:Tl:tT:J,,lt;l: ' nur**-i"t denilen Bunun trlslmr da qok uzak-

lsrmrir bozmak16zlmdrr' bulmak pk'gtr(tiir' ,.au l"fun.n bir adadrr'Bu adayr gi'*'rcinbr.rrunan

ff;"l"i':;iii;;

;;;i"J,, i4na,,.uq

sonrabkirl)" !"f::'L'lt1:1 '".Jt"il Onceada'"oiJu'ur*uit i'"-f."rr'.. i'se't)rstm bo' :;*iii"n' oloJll'-'^1"",.

I'i lil:J,li - d":,d" icin,Ruzs,r Fuldugu ";fr;iii;ilf ersanelerde "r.^n.lprde : QokmirhaldgalArla

#iilt":i$.tir::; ;:uflI"dilr ::lii'i;:'t1""**

iTr*tiilff*f ffdtll,F$f;l{{'1, lii:T Ddrt ayi'"ii,a:r:. p""c"u. kanatlrolanlan.davardrr' akir hayvangibileri de gorijlmekteorr'

-16r-

(GitkEi<lerha) e<len tannsall:,'

o"**Jff;1J."*il

. Eti'lerin de lEnkiduydu) adroda, boynuztu, yarr Doga, yarr insan gekJindeeJoerhalan vardrr. Mnggzida yer yiizr.ine grkttgr zamsn ona bir ejderha arkadaqhk etmiqtir.

{Cat6au6)adhda yedi '^lPlf:C ,Aida-r)!'asalnda oagl Drr eJderhanln geqer. adr

bSt' Ejderhadeoek ola ,,^F{i Yakutta-rbtiyiiklerin" iinuu.ol"r.k l,r[B";i:iljl'*t.

F:lH*" da gok yer alaa Ejderhalann saraylan --_ y:^g P, saraylarrngogu kturulann dibindecitr.... rnsan elr.yerler..

Bu da qdyleolur: bir uyku zamam Bu eibi Eiderhatannkrrk gdnliik

g*ril;,Y'";llfl i,ll*:. ii. "iifi;;'"t's' r "lkil atthr'varoh u ;;'G" ii il i iii 'l l;"'J "Tiiiii.' ijliir' grder' e o zaoan o ejderha

it"iil

'ledir:

u,;;i"t*,

ad'n' tuq'vu"bir efsdnede

arasrnda,,bani5,b:"fh;1 bulutlar r'ili vu,"ii',a"

:t#l'*jli54p*=*"9,1; ilI'"TJf,

[ti'"il-x'fAilt:i:'l1r*r':'r*gl?i,F],{: '"$:il*rff* 51u!l*,,:?lTfi **]ll['li*ki':,m*'+"'-"*i!l*l* "l'[Ys::ff Genp lozlan t.agrn"tar. Su- tay_

bulhtcedetesahnelerinden biri g<iyte teftifhrdiit",. bir vurusra ejderhanrn altr balrru ,^^9:"g.O.ul,"grT

x?ser,,nrn kahr. Bunu! iizeriae EjderhagAyle baArnr: {Egei kahraman.isen bi! da}a SuvJi'fJ-ruilrrr i. daha vurursa; "r".1 iaglan te[ii ::r]rj -o1.f eski CeLr. halihi abr."iderbanrir Onun i9U ni'aerfrayine Iflne rnrr daha !.ur).diyebagrnr. Buru biten kalramao da: tuen anamdanbirdefadogdun) der ve vurmaz.

,""11",:ff#"tiitxiiliffi *'"-ff ifJ"iiT# hig yenit-oeyeai vardrr ki, bunlann .,-P.],9ilhil*9* (CoDpalak)adDrdaolanrdrr. biri de :l|i1ur.tld"n, Bu_

da ;,"rl,fu"iT"llTliin.r"rXlan r srelannr bozarak -162-

nJ;t":tft ii:t+:i::{";+}:'*lE n:,$il vasar ftil'e;r ut Ej?"'t'-';'anas-r i#i i"\""J".:ff giige neve dcgerse'ona dolanrp

' "Ti'i.tr.tg",'v"ta" ag"na* E5derhar,',, t*3"j:1^'Il-"Tltllftft:;; rurizm '""?H;llii: "uHffi iiJ--n"aoc""Akkac

9eker...

Yolu. SaYr?.

sEMENDER:Yar<rnd:q'l-r,Dill:tleilt""ft "-:]ilr:it; ,?,,,r^Lii.iiL bir kiiciikbir r'itkiden Hlliffl' !i'ii 'f"r'"i g1*, i:iliill'a""i,1'. lii4:: bulunan *.",::*"*,*t; veateEte fttinatu"'au l,lJJ''l),""aii. (semenderj vanlardan biri de j"t"'*ftan' 1t

-163-

yanmayan bir kugtur. Atelten 9*hgt suada tutularaL ttiyiinden yaptrklan kumatlar ategte yanmaz. Bir .ivayeLegiire de ategteD gkrDca itliir.)

Nizami El oiinci'den g<iylenaklediliyor: (Karada ve suda yagayan, bir siiylentiye giire ondai ates sitndiiriicii bir madde gktrg iqin atâ&#x201A;ŹSteyanmayan bir haj'vandrr.) Rumiada (Salamandra)derler.

Yine yabancrlardan bir efsdne hayvam daha gclmigtir ki, O da drinyal boynuzlan iizerinde tutan ijkiiz'diir. Buna Farsgada Tamlama bir tabirle (GAv-i Zemin) derler. Bu itkiiz diinyayl bir boynuzu iizerinde tutar. O bo]'nuz yorulunca dbirri.ine atar, iste bu sarsrntrdan Zelzele olur. Okr.izbir tag iizerinde, taq ta bahgm srtmdadr. BaLk denizde, deniz de havadadrr.

Bu dkiize Sevr-i Ahmer, Behmut gibi adlar da verilmistir.

VIII BE$ KUTSAL UNSUR ATE$, DEMi& TOPRAK SU' AGAQ

AfE9 I vardlr ki onlar Samanistlere grtrcbeskutsal unsur bequneurbeq Bu ;u' agactr' d",:ru:d;;;;rak,

"'tilljil"l'"i1i?r

deatesin va' biiyiikrsnn rJlgen

""'iii?iTl^ **t t""Tl-'o{:!u:i:t:d'ilu *"u"$,. ne *'il%i"fflfi'o,if"\ffie"::?"suirtairriu"eri

il#l; ig"'";r*ki*l\"ll"l.5i:l."'T*f -ttro-

-164-

iilrendiler.

Altay Samanlannm:

o":|ifi*ntiuiffi*

g<irede atee kulssldlr' Saman'lar gibi Manihaiet'lere deardrcile

veren Ata,oulgen)siizleri de

g"i?'ffi-*"tiii t'r ileiirtâ&#x201A;Źtler'sabahlevin dolagtrnrlardr' t" daltodalarda i,'.-riil '"'6r."1-'f?" an""p"iiti", Ul*" ,ann saylan dedelerinve biiviik

l:lli#,t't:,:':':' ,".-r*nil,i{,tl* :"" ,,^'trt'*l'l;*y,^l,P"l*:'il*"FHi.1"'l"iii': :ti"*$Jlgiitp#'xt#"i:i"Tyllt"""*ili; l'al"l"'n::al";""illl1;i5i * mlt"-i :i"'^"lfl Jilf [1HH'1"""t":J""":i,3:_go'"."r"ui;ii -.YAkutlara

r..ll*k

J\i*

g6re insanlara ategi Ulu Toyuo ver_ hakanlannrn belirh girnleri vard:r

ki:

Jlli"nliiiii :ffi .ll:li**:l;1"ii"''i'"'1i1"'i' "";l:t'#Hli*Tl;"t*lulii."o'

savgr veinanrsran

j:lL,,*::1'** #"ift":li if:,"" _Tt,o;,JJ},

bbylecetannnln *"rE""il *''"vlg' entir, yuzunesirrer'

*T;:il'ifi

daha ane l"'*" birers lil:11'"i'"11fi

u^Tlrlrun insanlara qalarak *l,itoii.indezedsten.ateEi

*,'#tl""-l'f$""'JfJt,"ll;::i":,:lii.y""-"ilJi gi*""'ffi ' :[t'i".'ii:F$H :tX#6jr4;ii ,'[,t"i,"u,,T"f i :il:l'"::"x-{iqJ,i:1J"tJiT*f,tif, 'g'i::ff '"Lij'i,fl"1,.ffi1 yatrrtrnaz. kirretmem"l rii,, '1'"'l''oT; ii"y, fll*ff li'1,' :,sakalrna , lere gdregrineli t I I'mil'"l' rine Mazdaist 4""" .a,na. li. rrrllit basarakyuvarkendi gelirken v-it, "ri"i-t" "'1"::llr x":,fi'T':' ilii :il'.lLi. lil ll Iiltt"l-r' fl:,,I:;xiqu,ti'i"!:1;:#5:"i",;"1''_:t"Tjt,:?"x #ill :I""jiL q*9, bartrktan6onra,aagla.,,i tep.terinJi ;llrm",u t:'g l'[';'ffi$'i'i,1:gtriili jiirf'"rn"f. koitular, Nudayin yoluIru..DeBile .ut ''il;;; ;n'"l"J,iiffi i."J"":1;;.;.'1ff ".at Ililf,:of "S ""ii gi';Tii'1,'"".'i{ir'"'i"""''iF' lrrHerinae,Itrgrzlardabunauzun g;**x{h",'#:i zaman ^..-fofl.f i:li' riayet eortmrqtir. Ateg efer bilinme.

Hi:; l, lllr iml"":.?",',1*ll';i "ffi l,r: I :f i]'J,# tre;::ruii taqrn i:lllr",lr:l -"-*;$"{*r,?el go* taqtaateqvardrr) Nihavet orenrn eunde kr$rn dokuz, iazrn c

vasrvamazlar.Onun iCln ateq ou

i6ri" a"O-Ct;t"

-166-

-167-

faydalanarak, buulann birbirine kuwe lplt*&l e garpnaslndan Flan l<rv clalarla atâ&#x201A;Źei bdn;i;;J;: rnganlann araErnayayd ai.

Bazr$amanis'lerise Ulgen,ede Kuday derler.

adrnd4i Ersenekondestannda da Bortacine

',R,Hxil"'-",r';,*{"6::"'i$n$s'ili*g &iiJ"lJlfr il :ti:n#t'"H'i$itr$:fl"'ili;"'f '"oa-u.

DEMIR

u olaylar,btiytiksavaqlarve briyrikinsanlar ^.^BiiyUkkonu deEranlara oldugu, efsenelerdc

'?v'fl'"ll; "*1fl iiifiiif,!if;,'" o" rurq,,bos "'*1",f;"1'i",*ii;itffi kutsal unsu"oun 0,"o,u,*,,1?

deo'

igin' her dan-grloldrtr Ergenekon a"t"^naa'I\irk-hakanlan rarx yapar; tdren t"-""a"

"{*i: ;,"';3"-l*'iii"xr'Hll*li"'ii'l?l'i1'll: :ilil""; *rj"*ti

"''il'il,:Tff:;"": tliJ.i'i:T'#T$abov,ann

Iri[ffi'l:ltlll t"*i*.t;:6i*::"'llt&i,Tr{ qâ&#x201A;Źrrer' (Siiziinde dur' ve (Bu gtik girsin. k)zrl qrK6rnJ

lT'T]if"j mi:t"[tu,,,:ur-xH"#."'rii"ff 3*, fltu1" fffilfil?: t"lf;'if$'i; siineqinve vavlannravrn\Eendigi] fl#t s :r,iftx''?:ix*

ruigrz tar dcmirdenyapuklan en rotikeromel silahlanj r"n",,"

llff.fl:

Eeydanagerirdikleri eserleriile Jri

jr,:!efq.tng sdr.e TopatKaanadmdaki mitik

nuxumoardemiri kegfetmigtir. ",,"B,.t:Ii AItqv Ttrk'lerinin y".rit, t-rr",

oran Erlik !

Hanrn erraJnnrn,damr, dem;"J"n.iaug"'giil,, lohcr yegil demirden,kalkanrda yassi;;;"-;"1di: S1gqr'lar,de-mini kursalsayar,sanar -E:Hj:l *:eahiderini, buarldad;;j;"tr;;;;T,ff ; iXlil,ffij inanirlardr.

tanns ut"]illlt"liiuTfff;la siire;dedirilegaman b,"1ff'#i:"Hi]""nca

ii:f,ni:l i"ili':"lo'll dllill'J",:'}jli T$ii"llf yer almqtlr' aestanlarda i."tu" 'l.u.r i,i.r "l'tu" Tnrk-.hakantntn oturduEu "fra.t"t"rlnde, J"l' i:a"rhalarla dolu olandemirdaglar) arliiii , ,i" anlatrlmaktadrr diye 'S"hn.rrt"d", iran kahramam Zal' oglu RUstetD'e

:;ltfl*Ylii"iili: L',:"k*tr::l;;'i""t'.i:'f tanrtbgl, Yazrlmaktadr'

dademircilerin (rreps)adrnda -r68-

-169-

TOPRAK

m (DAG,MAdARA,TAs KiiLTU) Be9kutsal unsurunun en verimlisi topraktrr.

,u*tilfloriillllo"ot

toprakve kara tabakasrnrn

tann,\a1a Han (Kayra Han); sulan _-.Bijyiik varattrktaD sonla, bir kug.u kuqu gir"A".A. D.nLJ ;.i;" uu trutt,,uenrztn oorncen gagasiylegaD0uralarak grklr. ^-ar-a flan In. eoriyle suiann uzenne serpti, karalar .gagasrndaki'gamurlan biiyle oeydana geldi.

r"il:frffft

Haninopluulgende;ilk i.sanlanto-

Tann ayannda sajnlan (Agac I topraehve agagantemsiteden,u.-""" o,; ui*l"r?t'i.

Grrgaarsin eamurdan

""*Hff3i.lllifi;,lji;,ff: ..^J:p."4q altrndakidlemintannsrotan Ertik Han,

ocagrnr vebaItr'triTffJ:""#ili:.?i *" orao Krrgrz lann bir efsdnesinegtire, Trirkjerin ilk babasr ..v6 anasl da topraktan goyle turemistir.

-170-

KaradaAda bir loagarava setlerin FEdrts toprak bi' rikintisiDt siine{ tann srca}]ft' sonra da can verrul' iti tuti""t olan (Ulu Avata) bilvle tii'rcmiqhr' ii"[i";" Bundanlork yrl sonrada tekrar o Eagaradabrnlrenaâ&#x201A;Źr flE|nrna guneQ tann yine srcakllk ve can veneceR anast olan (Ulu Avana) tiiremiqtir' Bun' t,i[i"ti"-itt lar vtiz virmiser yrl yaqamrElar,iildiikten soDra onliiviik babave analannru tiiredigi bu iiia'""lJ,idi* Lir altrn'taht' iizerine de {Ulu Avata) nrn ;;;;"y" kovmullar, her .5nltir defa toplanarak "itr?ilt""vt"ti"i tbrenyapmlllar,kurbankesmiElerdlr' Olente; vat .nla., suya atlanlar, kurtlara' kullara oldugu' gibi' ilk insan topraktan t""ii^---"a.ii". gid-ilecekverin de vine toprak ola' son i,l,]iiats'.d;, qokolmuEtur' edenler kabul iahnr -TooraA'n iistii, besleyicibir ana' altr da baEkabir nuv"'ilii*ni t"p"uvan, trzellikleeehennemleriilkesini de iqindebuluduranbir alemdrr' Toorak altr dlemi hakl<rndakiqegitli inanrElarladtr ki <jlenlerleberaber,ya kurban olarak, yahut 6lenearhizmet eimek iizere insanlar ve havvanlar i;i;;Li "" da canholarak gomtilmiiltiir.

Ates, deniz, su ve agag gibi kutsal unsurlann of*uiau berabei, bu unsurlan toprak ya tr".fuli vahut yetistirnekteve iizerinde ii"d" i"."att*"tta, tTopr'akhem bitirir, hem yitiki o-tt"" i}.,-1[t^o.

JJ,'i"p."t 1"" q"yi hem vetittirir' var eder' hem de yok eder).

Butun varatrklsr topraFn iizerindeve igindebeslen' diEl eibi, 3ular uc iqindeki hayvanlarda ine topraFn s'i t"h'uo''u'' kuslar ne kadar ;;?;il;;dt.l;; qrn' ucsalardahi nihayet topragalner' virkseklerde ienir, beslenirler.

TtrkistandSa gulerck tuzey Chi,leria araernda

; royuir"iaaniitr,Gllt# f :tTgtP.T^:f'_!"9tg_gr"e LEEGd;ffi'"il;;

$*::.$F.l:P?i:s"a"i" I."y',". r" t"i.,r,i''6i#'il :::*",*3p^!fl"i.

Oradankoparak p-lg1 tutitiri"t"l.i

\1CJl+" lezrEdrr. """L"t O ,amanlagta,, kopa,, ::t$*:I*p-lT:ri $rbest kalrrlar. tannlannrn. ddktridtigii berekedi yagmurlar, _,_Gdk, glheq tannmD wrdi_gi ercakhli, rgrk ile her g"i top.uti

i::li:[T,"fffil"di:i:*"' rer""fill,ltl$l.b

v;atr.kJan vaqatma

rtirkler;G<ise (Ata),ropraga da

DAGI.A& II{AGARALA& TA$LIR yrikl k. ifede eden daglar; tann tanrners. *..P ko_ ruyucugii(eviniyapetq, tannlara. ta

ijlt'r$ff 'tT',]f; ff*"*lrg;:t".*LJffi

r**#g#[+u,$:rum [$tf*li:;rH'Hlruiit';ilrurt#r

**$*iq+i*dtritrH+il" ixgjx*3.r!.;tri'"1"""#li1l"uti"u,'"'"o*'-

;ffi;'hi:l+,'ii+Hl#Jiti,1":

ig:T ; dtiklm ir;ur,lik*li*; t'"i1,ru1;ffif,.f,S; ilioiu rnEantar u,'n,^i*. ::T"all'ig;i"1x'xl*l ddlflardabannmrstrr oun, u, ar;zlerdende bir loemrnrnmezan, ibadet .,,_p1$yâ&#x201A;Źrler etu_kren birtakrm daglann tepelerindeair.CtitL butunan fff*t:f \ffXl5i*li; ',,- bovrarrn,n ran-ntara ulagabilmek

, . igin, onlara aog"u'uqtJ iltayemerle,oturdu ki, bunlar deri" bl"1nan,j iej_ ecanu daBlann yuksek tepelerindeki ugurumladir "e --*' gokrerâ&#x201A;ŹdogfulrgEak itzerek;dihrini brralarlardr. t"k q kurbanlar da! baglanndakesildigi gibi, .,,-:lI ouyuttavaglar da 1okzamandallarda yaprrmrgtrr. rurKler de dagrara kukal dDeDtveroiqlerdir. ._ Altaytl tara.gdrtdiinyantnyaradrhgrndan son.a itk insan, aSzlndakttopragr tuktiriince br"da! dagd ;;;;;;

-772-

,s$*t*p$n*

derrer.

Buo}'mak, gdapaman bu da HH*l!"::*:*ll*:zdaa) ayi*llil',n.-,, ffi fu""i;l

uauamz derler). $"I*?jJXmftJ;,iHlGarrn

herJnlrannvakurban *".iff;I"ftl ffg# Hua'lano

Tiirk taryapdrq kahramatrlar n savaqlarda iin i qercflendiroektedu , -r-j-:- !."RrtactrE

iftrit[*lii*r,"x;"T[*;;':;;:"#fi :

j*d#,t# **;rlrq*q*-;s,rr F"i!ir..r!,itn,*'j,r"$1f; i*[rlt'i"$-t"$,lii "31,*,I: f;#**:.iilfff

:r,Hitri;,Ti"To,'*,.1,i}i U*i"l{d:{"?'ffi C"ngl,bu a"gduqokh"yi;;ji

da qok kutsaldr.

,;tl:Tl iuiufilli,-i'lJ*,. ' l:oF-y*"i,"1. "i -k;;;"ilil"ili;;l. inan'r, .q;i:;ilil";fl il;"" :i:l ;t"":i*a"',:lt -::l1bi ohtar isin ofg,y^d,.1 m.soylanikoruyuc,,su rab,r f,:r,i li:, i," l* ioi"ii,i'ifJi'#i:H .lt;yi,.r f tt tan4s1i1". *,*T*Ir"

nl+iri*u*++uurl u *$1#[t#N'e*rd,;?i"'r.ffi

uilnir#ffi l,Hil:|5'-*T:i::l i*irlh::"'[*j'ff jil{i H':$ffiH$ii'{f#:fr1'fi*i'-rl"':"st'" "T,:{f':i-iffi#:t*t:*q:ilni: -."' bhrt*,lxtft

*f 'H;f ,*hgl?iiil'ilhx1'B'"'i#i+;''f$ l-,'ifi :-i$1i-:,*rdi*1{'i.-ffi-fr

n#,l;:nfl illsi{rfi "H#i*fr#T*"#i

u"fil"-n.*.n

-774-

;aardrsbir da!r)da siimerlerintann

-r75-

da!'drr.

.,ruxtmt#*r,*i*1 fxill{,: :! ,,fiiloaatann;

ellerini ve alaklanm keserek ba.

magarayagtitiirmiiqtii. .- -Bufu-Tekioin odasrna-bir gece gcjkten bir krz

ff;$:ff ,'^'-1;;;T*'il{Ffl "*:-l"l'l Hanr ir, T:*'ti" Hil"":-*H::rurum ,#

"",l3i;L r.".r" ;H';'ffi;i"Tl'.:?;:r", "ra,c;ln""; ..Sdmer [annlanndan Enlilln

ilJl," fiSH'oi;,*",il: iitii# bil'd;#"il;,iJ' H,ilir'lerin rHazzr) dedikleri Artakya.daki (Kel daAr efsdnesinde ba". e"cr"t N";.oid-;dl.; fli,,lt :i1"bi Dn lerceInsangeklindebir tgnn idij.

g) da j]lrtrisn 1[hn"h"il'.ih ff5 ".':Xfo' -^.9ttqr.tl,sonsuz hayatsrrnnrbulmakigin qokmin_ i,i, ,T'iJ:I**T"91'"t#i;f "t in"unr"''r"

Bagka biilge)erleilgisi yoktur.-Altavh'lar her da& bir r,rhun te.-silcisi eaiar, onlara kurbanlar keser, dualar ederdi. yeri bnvtktiir. Ozellikle Mafaralarrn da efsiAnelerde dualaredilerek oralarda yeri kabul edilir, olarak b6det kurban kesilirdi Stimer'lerin Hitit'terin, Ttirklerin, Budis ve biiyiiktiir' sdslii yaptlklan taprnaklar rnagaralarda n iqilidemezarlarda bulunmaktadrr' Ma-Earalarr Savaslardayenilenlerin hazin' korkulu maceralan srrasrndi srArnirklarrmaAaralarda,eziyetli, iiziintiilu giinler geeer,boyleceefsanelerede konu olurdu.

Kafdao- Tnrk. islAm, Yakrn Dogu Mitolojisinde senis ve-r tutan ve hiilya aleminde bnyiituldiikce Si.iyiilirienbu dagrn adr var, kendi voktur' Diinyaya bir destek gdsterilen. gdklere mavi rengr veren bu heyulalar anasr daf hakkrndaki efsinelerden bazrlan sunlardlr: (Yer viiziini.in mAmur olan diirtte biri ve harap olan krsrmlan Bahr-i Muhit ortasrnda karpuz gibi durumuq Yaratrklanmn kalabilmesine elveriqli de$lrniq' Tann vetmis alu bin alu viiz vetmig uC dag yatatrp bunlarla arzr verinde durdurmak istemiq. Yine arz sirkonete erigmemig.Nihayet bir melek, l,annnrnemri ile cennet a".elerinden bir ldcivert cevher grkanp yerin elrafrna bastrrmq. Bundan Kaf da$ peyda olmug.

Kaf dats Zebercet rengilde imiQ. Giiziim al<r karasrm nasrl sarmrqsaKaf Dag.rda aazrdyle sar'mt$"' Kaf DaF'mn y0ksekli$ beq yiiz fersah imig

r"ill,"iti"'l,i$H""rt;'*i".'il'-t*"uta-Napietim'in insantara illik eder.Kdtr.iruhlardan ,.^_?:C Tlhl xoru,r' yol,gcisterir.

Amasaygrsrzlrk edenler"a" ".r" "l_

,U,iilf iLi:1,1".Td;-# l'iHftr?:nHffi : -176-

-777-

, , Pu 9uF-oa-lhndacinler bulunur, Ejderhalarda oereKrer râ&#x201A;Źuafinctan orayagdtiiriiliirdii...)

Taberi'deKafDag giiyle arlat mattadtr: kh1,.bL,,cihanrgepeqevre kuqarmLgrrr. ^,If lo^?{9:d,

sarsrntr Baska bir halk inanona gdre de' biiyle.bir sllhddisesi arzr taqrmaktan yorulan okuzun kinmesinden ileri gelmektedir' I Meqhur Arlka Kugu bu da$n iizerinde oturur' oradan her tarafa hiikmeder' TASLAR : Genel olarak denilebilir ki' insanlar bagJanm4 ,.riu.I a.'mntt.ul ve kuisal inanrllarla Kuvslnrrlr taslardan sifa beklenmig,bir takrmlannln t'ann de *ed"t ,tm,.timu9,Natijristlerce ""ii"aJ"i I r ' tanrnmrtl aK Dokuzotsuzdeslanrnda:Bugu l'ekine riiyaslnda tYeEim tarafrndan frstrk sekJindeki ..i.iit T'.'ilrir"t taq,) verilmiitir' bir tartr' Coc destanrndakiiKullu kayar da ugurlu kandrraraK Cinlil;rin bu tarr Turk hakanrnt feldketleresebepolmuqtu Jji"trr"i"'i ,C.c, g,bi biivuk doAltavlr'lann kryame(lasvirinde:denizin dibinde bLivuk f.rr' r"i"ifi hir karatap vard'r'. Denizlenn zaman gorundugij dipleri .rttu,it,tr.tu surlan aynlrp yennoen i,-r k.,rkunq lal dd gorunerek dokuz aynlacaktlr. yagmurlar' yaYagmur taqr (Yada taEr); yafdrrdrlr ve .rtrk6.u u" bitkilere hayat verrnigtir"(Bk:YaEimur kar yagdrrmak) gocuK Folklorda aldlgr yere gdre bazr taqlar qocuk kadrn Bir yapar' a"^.i".. U.t'L"-aa krsrr|k tair krrdrnr' iginden aJrr' un haii,"."'.". i."^.["i. cenzle Lanqtrnr' ver' Anrk bir daha coeul I;? ;;il;. t a l r ) d e n i l e n - t a q l ad ' , t : : Y 1 l l;;;.ur''Zumrut zank o i a v d , , e m a s rs a g l a n m r l o l u r ' D " g u r m a k t a m e t c e k e - nk a d r n . b u t a l l s a g o y l u g u n a

:::il:_tr.,i:"Lxi1fi.:?l.i#ti$",l"#"i,ffi 1'":

T"f, s.?iiltr ;tH :{#:il.:rtiq:i,.*!t;,::il4 "i

*3.;;l3"'fU,:::',,:f "J"U,tl*i':l !ili::T;ix mdmkun degildir.Orada hi9 ay ve gtn yokrur.

Bu l..i

Gf das'-a'i"avdl ; ai r"'lflJ""-T" illit';tce'

0,,!Tii-01*;'Ji?,]l1l,f.TX]l?l,tJ-.u"',-u.'"r'" __ Baqka bir kanaate gdre; (Dtnvanr

okyanui Jl,i,:f: ;:ffi:f; l]^lt-';:1. :h'' yahur veyakrsmenzifiri q:!:I:orC,., lama-c0en t.rinf,Ua.ia

I strurstzbir su i#;::,1;" Tf"i:j,':..krrnsrnsormedjsi

**"'Tl'i:"$;.tX*;;*asrlKarDa&'drndavan&s1 }anaatine gcire de arz kendi kendine

jHlil?1{;,,?-; ftlitx';j:,lLl'li* :**," J "uff ,..Bazrlarrrrn

gegnr. hlf bir yarattk oradayaqamazdr...

-,"#if,lrB#i :i,l11!i;;, f xen : eii:i;:4l,

yeraltr.dalJan ve damartanite baglrdrr.r""ii

iji ui',n *' u."illt?,',li*" fr,ll,l,l' :::ff,,T,1 ;:ff:;l -178-

-r19-

koma.hemen dogurur. Buhara taraflannda (Harezm raqrj demten bu la$ vardr. Bu, sihirli bir tash. Kum naslarglna, mide zaJnflrgua ve idrar l,utukluAuna uafrrr. tru tag suya atrhr ve suyu igilirse,hastaivilesir. ' da yrnetaqlatedaviedilir.

Vrqekhastatrgr Ancak ta$lar icinde korkungve tehlikeli olanlar da varorr-

STJI,AR IV

SU, DENiZ, NEHiR, COL Ki'LTii suJrukuwet-ve bereket kaynalr kabut et,., J\i*kl grbt, nKren

kahredtcjve koruyucutann da sayarlardt.

Sx, eski ve ku|^salbir varlktr. Altay mirolojisine __-gore:.her Seyyaratrlmazdanonceyalnrz tTalayr denilen buyiik su vardr. Bir de Kara Han bulunuyordu.

Bazr Tdrk boylan suyu Tann tantrlar. yunan,lllann ^ rosetoonuna benzer.Ajtaylt lann da sulann tannsr ol_ arakrbu,tyesrlbulunuyordu.Stimer'lerinbLiytk tannst ,o9,1u,.1n ve Iiflrnatann tannsr olduliu gibi, Lil,rl Nln-gtgztda ctasulann tannsr idi_ Enlil'in iddresindekiAnunnakiler yerin sttnde , ve aRlnqaktsutardayagayanikinci derecedetanrllardrr.

Sonra,Ea {_Enki de, Enlil gibi sulann ve hrtrnalann [annst.otctu..tjanrn idaresinde(Hanig) adrnda ikjnci derecedeblr kiiglk su tannsr daha vardtr.

-180-

(Bk: T0fan)' Bu tanr antr emirler! ile t0fanlar olur dtli menkibâ&#x201A;Źler tiirerdl Nina da kuyulann' su yollannrntalnsrdrr'

k"p-g-p''nunonalhkard"t'^::f' H L.u'tt"" Bu eocukta

;;;"-iJ;

;il#;'';fi;i;';ii"i.

sulara bdkmederdl'

Emurlara, "iir."[."". bir ruhu varthr ki bu da Gaa" ""r.t" r'drr. yii. ult .'au bir triivnk tath su denizi 'q"ql:. q:bir

e-p'-"u v"..inaltrndasenie

;:i;i fi;:il;;

ver

plar. Yer yiizti isebultun ii.z:nlde:urtlll. ,_* ..^-.r." lan vardrr eri*r' lann bir.detYer-6u)

i"i.l"i"lt, beineanlarla , ili"i".Ui. i.f"* -hlardrr' Yer'sular sahipieri ve^g'ilierin ;ffi#' d;i;;;;"kta.n dilbaqka sahibidir' da .Bualar f,i ii6i, a-.clLl;gti'"tensu perileri gibidir' il" iiit"ri:i3ita" {Deni; Han) da tannsal ;;;;;-;i'iilni"" ta; ifadeetmektâ&#x201A;Źdir

vol ayer (Bk At) senieefsanelere

ffi;;-;.;; tnrstlr. l'Srluf.'

i"ii"

bir

",rtu.o

geldi$ gibi' tath ve ivi ""tt""nemden g"ldigineinanrlrrdr'

se:119^S1-q" qrkardr{r .f.'+"a- '" akarken i"f"." ""tt"tGt un: Yunus altrrida #Tffi;i";;;iii"dt iJra-i't'

"tt'Li Sol cennetin rrmaklan akar AJlah deyu deyu'

DediAisib. go* mubareksalrlan-kuyular ve prnarlar r"fti.l 'f t, t.. f" ir.tu bakrmrndan,9ifa -vere:-*"1,t-""Y::;

ifiiJ ffiil;;;

ina"'l'r uarl'lrbaL'm'ndan

badlamltrdr.

da su i"?r auf". ve kurbanlarsuyaatrhr' buolar ile tannlara ulagmrqolurdu' -181-

Nebirlere .f,uD nennnlngelince;Altay Tiirkleri, hanlannrn KhakaynaFnda oturdullanna inamrlar

r",il"fs:i,*,.iri.

keserek, kendilerine iyilik et.

*doffi;loffiBKffi*B'ffi*

Krpqaklar iritiq rrEaFnr tann taruDrglardrr.yenisej liler de Tom ve Kem rrmaklannt kutsat'salariar.

de Eti,lere si,resulikaue

"u,liTiilfilJ?llJ,,.i Kumarbi efsiinesinde de Dicle ., e ntr tanrr olarak gecer,

nehri {Aranzah) adr

efsanelerde yer almrsbir dede. ",,ll;i?;ls:lli,'"1"e Karanlrklara gcimuhi

Kaf DaEirnrnetrafi da kim_ senm.kryrsrnr gdrmedigi bir denizli gerrilmigrir, GolJer,iginde ,, .efs6nelerde en gok yer almrg olan rls'g) gdldLir/l) -d-e Milli desranlanmrzagc;ie,Ttirklir her *nra bu_scildn kenannagekoi5,ora_ :Til_q:lTllfr" oa, yerleimrller, o t'rvar Trirk kah ramanlinna 'uzun

sahlreotmuqtur.

Bu gotdnerrafr...unl.i,.tfuii

Ilt]ir yuksek tepelerleqevrilmj$dr. yerrer.

Sulan da

stcaktrr.

selen ABJ HAYAT - Yalon dogumilletlerinden

a"ii.i"'ii'ii, eg"Hlyit*11i'^*:TlJ:j"fr:l

k;"itr***113*";ii1"i; ii'#tt.{ffi

[t#d"ns+:r*#:ffi$id ;:ruili,i"*:i?tr":,:i; 1St*$4:1;, :r".u"*:

$l+fltgr"t,:l', frnd;*{fl

x'n"t* aabukrrrsar

"T:;?J[l,fi]'ii.'#illi{* anavurduolanIsrgsrjltiher

,', ?.il""ilTrf,X,ff*lerin

baqrnda.butunan tVolkanikr gtilterede ,^ Y.rl$f.Clll" (-uok-gotii) derlerdi.Bgiqr kutsal saytrr,"et, Gve !a o,l.ul. gajte, atrtrrd.

Sonratan bu haJrvantann i:illT Kag ran yapttmrS olanlanatrlmayabaqlandt.

;i;,.

ile llvas . epevceol{:1"';^',"1:Yl::

'"illi*ill"-i'"i':'*',fi'',i:1'3.':l:*i:'"0:'A':.,ii.il i1''r;q'r'rl:*:l:' il11: iH:1"#1"'#F llHrzrr illerini suda "? * ,;;;*"",.*,ml l;gi**ll*in-nlel':' aa'B*r.'i:":'rfl :: ;iiJ:' J'iv^.a1 i:iii i,Hl,T I f,l:l bj'"*}*i:1i fii" #ffi i"'iiiffi":";;d' 1"{T. 3?"T ;"."'lIiJ'l'J:;d;i"idi;;'9;1".n:1"1:":'j::l:: i;,lir,ii:",i.';lii,;"a";"'v11*,"}i"'";1'11

'*F*,lf lllS$f l'lrft'f xriiitl*i:f,*,1*:[l*l

il#:i,J#$;t";'iein

-ra2-

bir sesgeldi. goninmezlerden -183-

Bu,ses.iizerine Ziilkameyn e bu suyu bulaoadrklanm soyle(|lter.

Olmezler-arasrna katrlan Hrzrr ile llyas ise, bundan sorra senede bir defa, sabaha yalun'bir giil fida;i arunOa. yahut hrr dcnizin kenarrnda buluqurlar. e gine (Hrdrrellez) denilmiEtir. ,. Ab-r.Halara: Ab-r Ha1,van,Ab_rHrzrr. Ab.r Cavid6ni Ab-r Zindegani, Ab-r Cevani. Ab-i lskeoder ve Ab_i ljeKa glor rsl4ler verilmistif. . Tasavvuft.aise Ab-r Hayat. aEk qegmesidir.Bundan rcerek. haklkr atkl tadabilenler, maddi dlemirr ustundekrebedivarLga kavusurlar. . Ab-) Hayat. AJmanlann Mirmir'i ve H;ntlilerin Amnrasl grDt sonsuz hayat veren iqkilerdendir. Ancak

#Jix;T^

her birinin uzerindekiefsaneterbaEka

Yunan. mitolojisinde de Noktai, rgenlere sonsuz , nayat,venr.Zeiis sevdigiJuventusadrndakiperi lczrnt krzarak bir geEme haline gerirmigri. O :-ulllr{itklmler yrkamrsa qeqmeoe gengleEir.

YAGMUB vE KAR YAdDIRMAK (

DATA$I)

Mitolojide yer alan bir yada Tagr vardrr.

Ama.yagmuryagdrmak igin yaprla;rtdrenler:nana maoctesrnr dualar te$kil eder.

B u m a k s a t l a . h a l ky a k r r l a r a . t e p e l e r ey. a s u k e _ narlarrnagtdcr.bazande ibddetyerlerindetoplanrr.BLt srrada kurbanlar kesilir. Suya kuru at kaftsl ve tag -184-

bhr, dualar ed.ilirkenLollar yukafi ve ileri uzat a-rak qlar da vere dogruqevrilmiqolur' ft* ii"t"-n*.v", "t Duan vapanrn bu halde durarr elleri iizerine dua *.i"""" iti aottit,i., Uu sula-r onun parmaklan ucun-

dan yereakar, damlardr.

Yag-rlr ue kar yafdrrmakta. (Yada Tagr) denilen bahsedilir rtt Ltiuiik -lii u" "tkisinden Tnrklerded bagka geqitli efsa[eler, Bu taq iizerinde

Oigo -itt"tt"rinin bazrlannda da goriiliir: (Sen}-i Araplar bu tasa (Hacer Ul Matar), Fan"lar be' ohnakJa Y"d;iJ;;";.

Qagatavlar ise ke)ime farsqa lar uaoa' raber (Yesim taEr) Yiilutlar Sata' Altaylr Krocaklar CaY demiilerdir. i,enel olarak halk bu taqa: Yada tair, Cida taqr' Yagmur taEr ve Kaq adlannr ver6ekl'edlrlet"' Qunus, ' Nutr oewamber tufandan 6onra gemisinden gl<rnca Vat"s adndaki opllanndan her birini rf^r"l'Si.i.'* gdndemciEtir. Yefes'i Tirrk \ilkesine lir-'ril"v"

yJ*

il^a"'."i,a""-0"*

bu iada ta.qrn'vermig,o da ollu

irirke brrakmrstrr'Ama sonra Oguz Han bu talr eloe (Ak X"ig"" tarallannda bu tagrn beyazrna "Giqiir. tas), Karaslna da lKar.a taQ)derler' Altavh'lar ve Y6l<utlann, yagmur ve kar yaBdrr:mak da dualar okuyarak bu taqt na."ti""au of"n $t-anlan

kullan lardr.

G,ijc destatlrnda Dokuzofuz'lardan (BuEu Tekin)e rtivasinda Ak sakalh bir ihtiyar tarafindan bu taq venlmrstrr.

Yada tasr okunarak suya konursa yagftu! yagdrnr' .ttt" u"t".in" asrltrsasenn ruzgAr estirir' Yangrna i""a,i.iit. Bu taq kar ve doht da yagdnr' Kdtd "rrir*'"

-185-

havayr_iyi eder. Bir kabrn iqine kar yahut su konaral bu tag brraktllnca ne niyet edilirse o olur.

Divan-r Ltgut Ut Tiirk'iin ll. cildinde de gu kayr ar vardrr: - . ( B j l r i j r l U K a m l r k t r ' . . )r K e h i n t i k r i r rb e l l i , YAT : o3rrl taEtartarYada ta$r ile) yaprllr. BoylelikJeyagmur ve kar yagclntrr, nizgdr estiriJir.Bu, TtirkJerarasrnda tamnmrq bir geydir. Beo bunu ya!-ma iilkesinde gozu.mle _gdrdu m. Orada bir yangtn olmugtu. Mevsim y a z r d r . t l u s u r e l l ek a r y a g d r n l d L v e U l u T a n n n r ni z _ nryle yangrn sitndriniidii. ) Y A g I N . : , g i m 1 e k r r. K i m i n y a n r n d aK a 5 b u l u n u r s a o n a l r m S e kd o k u n m a zd e m e k l j r . .K a i l e k e s i z s, a f b i r beyaz-ta-!tlr. Ytiziiklere konur ve yriziig.iin saiibine gimFek dokunmaz, grinkri yaradrLqr biiyledir. Bu bir oezesanlrp ta ate$eaulacak olursa, ne trz yanar, ne cle taE... tsu srnanmtstrr.Bir adam susadrS zaman bunu agzrna alsa susuzluA'ugiderir).

Dokror.SriheylUnverin, Bazr kaynaklardanaJarak, su.raq hakkrndaki hikayeler irzerindeyazdrgrbir ma_ katedenSu parqalaraiaArvaalrodr: (Ebiilberekdt Ni,aburi ue nasLrTisi ue h,nkim Tifagi ue Mansuri De sair itimat olunur dlimlerin o tagin a,coip htkdylerini te.Borip riuoyerlerini nohtedip h'en d,tlpri i.timat enikl?ri br qoh himselerden iFittik!.erindpn dc)gru I uguna i nonnt $ lard Ir. -O tosd Ti.irkl?r Ypdd td$r demi$lerdir. Mijtcoddir sl/illan ue garip- hossdlon gbri.ilmi)â&#x201A;Ź bir lafttr. Bo2tsl rop-foRrengtnd? bpyaz upagtr olup. iq htsmtnda htrmtzr nokla bulu.nur ue bdzr lehcslz beJaz up kimi koJu hrrmrzr kon.rengit up hir|isi dc nuht;li[ ,/prh.ttlafmr$ renRtprdeo{urntuF.Lhnlb?tukal : (Bvn hazinr i sultan zamanlndn mezhir uauflarla meusuf bir qok neuilerini

-186-

ebrdiim), demi$tir. Madeninde &tht ihtilAf olup bazr btvuhtzr ol t.tsl madenldir. Hota ue TomEidg ui[ay erinde oiur dzrkr' Andn dahi baasr'ntn bulunut demi6. Amma ehseriJet Qin ih' haitndn limlerinde ue lramn dngu taraflannd'd bir cins brdeh olur. Kanatlo,rl hLztl, ctissesibiiliiktiir. And Fars di' lind.e Suhrap darler ki Angt dedi{imiz hugun ismidir.

Bu kus bohor eiinlerind? sulo stg olan gbllPrde lut)a vapar.'Yaz piiilerinde o mohollin sulan qekilmehlebu 'hisun lurol,nt ihi Zira haap ol tofl bulurlar. Ne ha' rlar toolarlarsa hilhii ulnrlarL hazinesine teslim eder' Iermis".O ku$ Mtstr diyarr.nda da olup Semmur derlar.

Ti,vii'ile E?milzre ziynet ioparlar. Ammo, o lofln ah' bitnezl.ermis. Cumhur'u Tiirhon mi)lteliklcrdir ""itni hi, her nerede bi ya{mur taâ&#x201A;ŹL kullamlLrca kar oe yopmur. her ne isterle;seo yerd? ue o lere lohtn olan yellerde mutlaka esPrlerizuhur edip istedikleri har ue vaPmur vaqor. Cumhur'u Tiirhdndan bir cemaat o ioirn hoisaTorna uoht olmahln o mertPbemohdrPlleri vordta hi isterlzrse yaztn qiine| Eset burcunda iken yagnur op han lagmak, |oh giddetli yel esmek gibi a<liip rso,lpri o taslrrtn 6mAli ilP zuhura gelirirler. Bir d.ericedeki koso,balarue hdylerdenbirinin bir taraflna har w ya'tuur fagdrnr, diger tarafinda gi)ne$ mey' d,anda ie iauada Litif olur. BazLla lagmur iQin bsgha har ue dolu hauanln degi$nesi ue riizgdr ue toz icin bapka bagkataglar vard'tr dcmiglerclir "Ama rivayet edenlerin eogunagijre bu bir nevidir hi Scng i yedo ic sengi yo! derler. Ancdh o gdrip ?s?rlerin zuh"uri bu sanatd. uahtl olanladn eogalmosiJle olurYani bir yerde onlardan bir kaq gahr'stoplanttsa b-iri har, biri yagrnur, biri dolu yogmaenT gayrot edip ku' J*l xrhtbi -,lan cnnob't Hok lutuf Dc htrentindenher birirLin Sar-u gayretine 86re de tesirlerini halh eder'

-187-

Ammt biri bulunursahar uelagtnur ve sairgorip eserlerdzn hangisini d,iliyorsa ancak ot.u yapar dzmighr.

Bazt tllema o atdip eserbr bazt, o,zdim vu efsun vasdasiylz ki onlart Tiirhlerden birtaife bilirler. Onlara Yat Hizbi dcnir Deta$lann aztmetiohunmadanbir tesiri olno.z,dprbr. Bir cemadtdahi mezhir tasn tesiri Ttirhistan diyarnd, mahsustur. Diger uild,yetlerdetesiri gAriilmez. Amma muhahhak ki Tdst onlan KlctnlryorohtBu Hassalt taS ele gegsehangi uildl,itto olursa olsun kar Deydgmurd.d.n istetuenne iseo ldgar.

Ancah lagd.tmastu bilir bir pahsa nuhtachr.) dentiStir. Ldkin usul ue erhAnnl beyan etmemiftir.

Bazrldn n miicprretbir habtn ftine har ueXasu ile o taglardanbirini kolarlar ueyijhsehbir yerebrahtrlar.

Ne niret ue LstehediLir ise o meldanagelii Efsuna tes azAimemuhtaQbtr tag degildir, Deyu ri,ayet ettihleri mukaddetue, d,oludan korunmak icin naklolulan BUzurhMirk bahsind.ehi hihayeyeuyguidur, TilaSine. rhum riudyeti zerine ddhi o ta1larln, kullarulmasnL bilen gahtslaranuhtat oldugusabittir. Zira o Alim hdhitn nahlettigi Fq-leri itimat etigi insanlard,anddinn sahih oldugunuteusikile riu|yet eder.Oncegeqnigsultanld n meshurlanndan Sultan Mehmet Han-L Ha, rezni ordugdhmd.abh nr-i Tirhi o tafl ne heyflyet ile huLlandtgt ue acaip olan ese einin ne suretlemeJ. dana CthltgntFilndl sohibi Ti[d$ir? Fbyleanlotmtytr: O nomh huhiimddr ydz giinlerinde sayLezasherlese ferc ehm6tlr. Bir sahrada, heruantn hararetin gid.detind.enDetozun goklugunda,nzengin, fahir, piyd.de Desiiuari ne kadar insdn ua6a hepsirztlrapCehmbtl O Sultdn-t zi$anyagnur taAW muhafdzdedenadamlnd fermdn elledi ki, bu ihtiyar us|l ue erhAmna rtjetLeo ttt$ hullanstnAllah'm emri\Leyagmuryagarukhaaala i'tidal gelsin. Tagtn muhaftzt,hLh m.dannln femanr

-188-

d t)el ettLBenim dahi onlarln nr'i T tht'fi 'bende uzerineo "'iaiEriii

bulunup lapttg'Lu bersber, itiiiiii "-iJiiitlii. o'uin" birQad'rAindzbafl let''-Bi.bss

rlllttrrr:i-':wx,*f#, ,f#:!t";iii;i!'##:f!r.##t ti ; ; t,; ; nstn ietne!'^ l !!,,"rf#, #,itr:'r:," "o;i;L' liii'\ifi"[",i-,;'*a,Lpsiirttii' ni\il ",,!:;i::,':;tr"0

:!;,,*:-'t'i':x: i; ! r : t i: ::ii : i &4 !i;j;;ii t*t$in|#[;i;,:;,4;=P"r::!:::i:'i, ";;r;to,ga"ahtu :^"s#:J2iLXi'iiff ny,ili."'tifr

iirt*r*i:tmix::,W;:n jt;r:i,#'";:^::xoi::::i':;:;":i::;;) Y:*i;l':: *"!:;#:"';::#f ,if 'J,i,X^,;""st)nlerihau(tsavet

-iqi : ^'; X;" n W ::'#ei"iH:'tl; " " ii!k';{4!;tn';;t;!{frfi{,;h",

:i :::fiii ^ i':'!,#'i ""#i,:i; i,! n"" :::::tr,,:;:::" i':" u;::l:fj:t;:,");;I:f:;*Jt:'":,::';,'^,x';l; -189-

;"Fnfx n t :*i#*xi Wf i {A:rr'"t ii,i,1t,,';xffi;frT"tf ,::;i#:;:*^,*"qinsemiine

lzhetten stlr ltir DeYagmur d,iner.Fahtt gittiqi yerdp dz lagmur lagmrf ue hend,isi hbtii bir insan muamebsi gdrereh Maueraiinnchir'den ue Homsan'dnn tard' edil' mi\, Eig bir yerde halmamtg,M*tra iltba etm4. GittEi memlpketinuquru ilp bu hal hendindenzAil olmuf. Bi' w.Earatututduhi dskerin raz sonftt giinlii, vatan muhabbeti imandandl.r, soeu,rL'f:;f:u:t"!rt:rgr;i;. gitmek istemf. L6,hino gard. $iincesiyleSemerkand,b yeniden zuhurundan korharah vazgeqm$. ip halinin gariphalinin Adam o leniden zuhurundan harharak Ad.am uzun bir zaran sonra vatanlna uozgegmiS. ddnmus akrabastylabulusmui ue hendisindeo garip amna adt taia nisbetle(Hoftz hAl artth zuhur etrLemi+, Yeda)halmtg.

Bb cemaatdahi, evuelcezihrolondulu lilere, o ta1 udsttasrylazuharageLeneserlermutldh sula hoxmakla olmaz, taâ&#x201A;ŹLnkullnntlmastnt bilen sihirbazlar buLmah ktir, demi.flerdir. ,",!##L;::"1:i!:"et,:,;:f"!::.,eudt,ha,"totan Eere Buna inananlardan bazrlan halwanl ta5lardan bahkta ve iasan mesanesindepeydd olan taqlar vasrtasrylede bu iqi bilenler, kar, yagmur ve dolu yafdrrmak ve iiddetli riizga. hasrl etmek gibi garip hddiseler zuhura getirilir, demiglerdir. Ama Nasir Trlsi'nin tercihi iizere o taqlann galrisiyle zuhura geldresi, Muhammed bin Zekeriya Ebubekir Rdzinin akabehikAyesinemuvafiktu.

O biiyiik ve sdziine inan rr elim Kitab-nl Havas nam eserinde der ki]. T rhistan'da ihi memleket arasLnda bir ahabe (geQit) vardr. bu derbend.fun geemehistcycnlerbindikleri ue lrh y kLettiklerihay' ianlann nal Dc lrrnahlart.o tehliheliloLun ta1lurtna carpmasn.Eger halvanlann tlrnagr o tdta dokunursa ueyahatwnt slk|'siirmetend.oLaytbir taf zedzlenirse hemen haua karar,r etrafta bulutlar peyda olur tte

.rt',#J#i!#"tr#'{i,p,,tt:ry:{#ttr#{i rW::r:Fii-r#t;"';:i:l:':i.i13:;:til:,#::"';!,t!: ,,.;;:f :1,fr::!:;":,,:,.i#Y:Y":i":::';"::x"*r

r*r,lmyt;Xrffiiii i1:'; :::#i::,'" :"i!"f ,'::i,l'i:';,':' :I:, {W

,ii:,wt"Viii :,;{f",*. "*:;: ::t:,i: :

;i{"fi*nirrii'r*lw-W

r*xl'r*iirrtiitf:#!:i,#'#iii{:!i -190-

-191-

lagmur lr,o!ld,r.Meosim htg ise logmur tufdn gibi dfuardan $iddztli lagar, lollar kdpanlr. MezhLr gegenlerbu taglardan aldrdk Tiirhistan pehirlerine ve sd,ir yerlere gdtiirtirler. Bir yerde h&r u.t lagmur yatdrrmah istenirsesu ile dolu bir haba bu tasltrd.an birini holup liihsek bir Jere furahtlar. lstedikLeriycrine gelir. Masir TAsi Tensuhndnme'de d.iter miiellifler Ahabe hihdyesindeMuhammedBin hendi eserlerind,e Zekeriya'yamahsus degil, Tlrkisldn dilonnda bijyle gegilmesigiig bogazlarCokturue orad.angeqenlerinbu hqli gord kleri meShurdur. Hdfta o muhdtdr.th, gegitlerdengegerhen ba&rmah,liiksek seslehonulmak, bir yy ythomah,abdestbozmakue biraz siyah renkli peyleribih suta hoymahcd.izdegiLdir.Eter bunlardan biri lap tsa yaz iseyagmur, h6 ise kar )tagar, firhn.r Qrkar,demi$lerdir.

EbiilberehAtNigdbartmezkArhalleri yazLldtgtiizere bildirdihten sonra, bu garip fEtler sijzlerine inatullr kintselercemeghurve 1ohmi)teuatirdir ue himsebunu inhdr edip aksini iddid,ehtrc ti$tir. Ancak iistad EbuRelhan BirAni'nin, bu hikdyclerlealaya ahp, benint nazan.mdabu cins ii, Jdni tabiala hiihnetn.h insanlarln ue ta$larln lapabiLec?giiFLcrdend,eEildir.Bu riodletler hikAye kabilind.endit',dentig olmast galiba hend.isine sb.lpfine inanrlan biLginLerinbize kadar ge.

Lenriuayetlerininuarnadtgtndand.olayLdr.D $iine.ek olursak Ebu-Reyhanhahh ise de hadLselerigbzleriyle EiirenLerinuerdikleriho,berlerqoklahtn uekat'iyenuesueseye hacetloktur, demi$lerdi.

Hikmet (ftzik) bilenlerdenEbijl Abbds Tifa$t ire uuhuuna inandlgl Ezhar.iil elhdr adh.ese nde maltnr oldugu zere, inawlr insanlardan riaayetleriri naklettihten sonrd Yitsuf surpsindcnseqligi bir dfetle d.e' meh istiycrdu ki: (Semalard.aue lerde nice hahihatLer _1q9_

uard]r hi lanlArlndon CeCgr?l-dz o hahihatlcrden r. Bu ilin hahihnttni Allah bilir ve o nf,tii)i"i'",iiart lzr geyehodird.ir).

SUDAN 9IKAN h'ISAN VE

RITTII{I'AR

geqitli ve Bes kutsal unsurdanbiri olan-8u; iginde iizerine diinya gbi, ttuv"tt banndrrdr$rolmuqtur: "ui"tl !o"na"rdigii"sa" ueyaratrklarda "" lfti"t l"1 ."u"tnau-dayayglnefsaneyegd!â&#x201A;Ź;Yansr in'

r' nT*- kPIl^:4 iul"i',' tl" Jff 'Lli'" to*"i" basr'eurtr

"^" :li;;;;

Bunun

..B-alktrn t.udar bl;iiiil;' i.ii".vl'-et'"","te".'" .

-vem-eden 9ah$rl, i"i-"a"n v"wilrtiia"ki insanlarabilgi veroege 9alrsr' h1"-

i.i;l;;drr:

iri"J.

altrnda vi." denizegirer' geceyisulann

t"illl,un

bir Kumarbi'ninflllikummi adrnda r.". -O"t' gttk i'izerine' ve tavsivesi babasrmn .erili.'us;. deviosagomuzu

tutao Upâ&#x201A;Źlluri ---r."'a"fut 'B'.r adrtrdakiiir t,r"-at-J" i)"i." eocuk Dvorit tsqrodan diti'";i'ae'denizin o''"'" J"iliiiiir"i"i.tEiiii; 'fi;;;';" suiann igindenvlkafl .dogru biiviimege ;; viiL""t"tit gdklerekadaruzandr' #;iil "^."na^ efsdnesi).

Kumarbi tBli: '";;G;i[ uttut iqin de' sudan gkan bir u" "i"t avclr efs66esivardrr: -'iu-.i"ao"v" gtit a" bir rroatsnsulaniqindenkoyun *uil;-il;," sular valmz Kara Han ileTiadat varadrhgrnda. da sular f;iit i.,lar; vi.-s,.'ldrta' tuzlu "ari; 'ifu"a" Bunlarberaberoldular'Lekhuntr if i"it"ti i" i'iil'i." "iii""t'a; iki biivuk v an tiiredi' -193-

agaclar etrafrnda yine diiDerler'

AGAQLA& ORMAN'I"AR

v

l,ll!"*o,i"ijfu ,:::" i: "'#;51::,ffn:'*i,",1i:j"

i,-il,iru/"I'J Uln:.:i_;il: ",:"u*1:.

Altay turkleri ka5an agaqlanna taparlardr. agaci baEkaagaqlardan daia kuLsal tannmrqttr. Ka1.rn Adrna KurDanlar da keserlerdi

-i?'#;\:l"ttrlca

(rursut) admda biraaas veor-

..^_il..tll"r,k hasralaniyi etmek ifin gayrerederken yanrannda aga('lda bulundururlardr. .aJ4n $aman o a v u r u n O ad a k a y t n a q a c t n t nr e s i m l e r i vardt.

$-amanlara gd.e ka,.rn agaq; bi.iyriK rann utgen ta_ rahndan.

;#'"i#

Tann[a u."y

i8r.i"l iiiiff"Hi:lfr" 5:l'""

gc;nderiJdisi ilindini

-Abakan,Turlleri. de dorr kursal kayrn .

-Bu agacrnrn )anrnda, djni rcjrenlerini yaparlardr. rirenler-

I:l]lTi{,,1,-"",

b i r ' r e p e l e - -q r k r t r r .k o k l e r i

I,r,.""lJ,ii"y,o

asaqran Loren l^,:l1"iT.a93 ,I"r+"nkesildikien 'sonra yeri-ne dikilir, Kurban o.ada bu.

n ",;ni"' *'iJr,"iX""X.[], ll::ll:; fr l'g*'n' yakarak ale$ kurban.erlerini k,r;,i;i,;

r"u"rr"""a"""' i,'q,l;;"i.:#;; lT"5:1,",.::il"ll "";;U;l " koyarlar, batj na r,oplanarak "fj;;;"JT;;;: r;;I";di .794-

tiiretr soDaererqr'

,*'"il#; I#li:s#-iq'i':trr"?:'HJf htii;

altuD ki'kii ,n""ru" gijre de ka''ltr agacrmn uldui Ttrrklerdekutsaldr' tn,.r"rt'uu ""drqagaglanda

nn$si+-a#**E,,*

n-*:lltl*ti-*Tifl?+iii:i-*

sff{r*:*l$,s[{*1#*r:*;'r'n.lcrt ll'if;:-#;;:si:JI" ex"Lf; -s**,n *'""i" g6rdii, bunu aldr'

'rll,t",f;^i; aâ&#x201A;Źac 0"n.,,,nsri,nde _de -iki"

lTl,i,i"'lt^l*,ll ;;fr,'st"kie" fl "l;"",.' :.Lil'ff -t

^JHr lfi q :ili;'";;,..r0"*# ',.#,'iil

yennt iclerinden birini babalannrn

ffti,};*J'tf,:#l-' :iif'ffi i:l;li*I.ff -195-

milletlerin agaf kiiltiinde gtjriilen huroa. _^_B€gka ,9,yi l:.d*oe. y" dd agaglan,sonralan dini gelenekiJ el,kisiile fiirkler arasrndada az gokyer alnrg"trr. tii-"' Agaglann toplu bulundugu ormanlar tizerinde de , efsanelervardr ki, rOttkenive rKadrganrormailJn o_unoanorr. Utiigen ormanr ile dagnrn Ttirh

de.adrgegmektedir.

O.t

unitia"l",ina" f tFl:d1$" qe ua lurk tenn burada yerlestikleri yazrhdrr.

Tiirkler ouraoan aynLmanrn feleket olacalhna inanrlardt. , vrnD rer oe b]lnu bildrkleri igin Tiirkleri bu ormandan

x TiiRKLERDE DIN

Ottrgenormanrndagegen Carrgmrqrrr.

1T:m. _if3 9"* maceralar, sava9lar etra6ndakahramanhk hikaleleri

iiese' ff;:1"#T$:f:lilrormarra',orhunrrma!-r ersaaelerinde ormanlan *#"lit"ll ifli.iil'drhs dgli .q6zterinde (anamrz6tugen) diyorsada .bu g.:.lt_crz otiigen sdzii ile (yer) kast edildi!-i ileri siirrliir.

,.i:';::rl,*;1,:-anran

dariirklerid irk kutsarva-

Hitit lerin {Ezen-in-pi)denilenmeyvebayramlan or_ _manclayapihr,.Tannnrn heykeli taptnaktan alnaral

Tiirklerin tek tannh bir dini kabul edincevekadar tasrdrklan dinlerden: TotemizE, Animizm ve Natiirizn eibi ku"rrcnrat olnayan ilkel dinler; ha,'van ve bitfilere verilen kutsal iinem, bir de insan ruhunun biildk va rhkl ara, biiyiik olaylara, -gttsterdikleri saygr ve'hayranl'k sebebi ile ortak bir inanq halinde Ttirklerin de ic 6lemleriode dogmu$tur. boylan arasrnda tutunan Yiiz I'rllarca Tiirk Samanizm ise, Animizm ve Natirrizmin esaslanna dayanarak geligmig. bir din olmaktan ziyade bir me' zhep manzarasrgdstermiqtir.

Budizm Manahaizm, Taoizm ve Lan-6izm gibi kitabl ve kuruculan olan dinler ve mezheplere gelince bunlar da; tiirlu sebep ve olaylarla yabancr milletlerden kay' arak zaman zaman Tdrkler araslnda yaFlmrEhr' Alcak gunu belirtm.k gerekir ki, bir talam yabancr bunl-ar iizerinde eski Tiirk ditrl"r vinlttken inanclannrn ve Qamanizmin etkilerini firmek te mi.imkiindr.ir!

Hililef:H:ui"x;, ::'J;jif i!,if^'"fl?"ili#J:' A€-€€,rlann buydkoluFununkudrer ifadeetmekt€kirotu Turk _ ,rll mnor^r'srnd6 de,sdruturs de, tskandinavmitolojis,"a"Uioi i.i:i,i - g:ll nokrasrnila,dalm da 1," sd e;n en-yuk*k rabaka"i* uraian H'rdrasit adndaki agar OUt c.l ,,t"ta.grti,,i"'fiil-.ill oroJrsrnde rasdanmsdra,sibr, hrnitrtdn A.hvirhe dedrkteri ce nennemde bLrtunsnat€t sga.r$biler de sorulmedi

-196-

-797-

^,^|:11k {ozoo,eonisindekaralardan i,Dceyalmz su arepr vardr ve diinyayr kaplaergtl.

net olarak budutaraarndaki yaylma sahalannr baAlamak lanrhrroak, yerlegoe qagtanm- uuihlere kaliD'kanrl-rqr

,''h:'*Eli:::l?iiritii'"r'i *trfl#Hi#'ffi"fftr#'i,i'f;

Eski Tiirklerinin atagegdsterdikleri -^-O_rta,Asy_a derin s^ayg. da, Zerdust tarafindan tir",if_ fr,fu"a";r-.i" râ&#x201A;Źo^elrndc yer aletF bulun-oakladrr. te ^ _l-_Y_f s<ire,tiirkterin tagrdrklarldinler; Totemizm.

ii;;* belirhekeirodilik

naktadrr. kadan denilebilir genelbir bakrgla.Su e*"t U,.r"uau ve

lar' Yeku ar ki ,'"'fr.f.r"" o"-"uikle AltaiL Natil'r-istve gllar Animist' di'*1il"" lrr tt.' uzun

SamanisIkalmlSlarou' *v"it"a yirz yrldan sonraise bazryerlerde$amanlrk zavlflamls,yerini Budizn-everurqtrr' *;;;;i; iinceleri $amanist iken eonra Budist enerjisini felce ot-,l-si-u1,^ta bu din de askerlik dtrgmiigttr' g"t g"gmedenitibardan i,rtJJG'rci" baAlanmtq' C.ttiu"Uu" de M. vdzvlda Budizm'e iloparatorlugun etmig' girJ"'ii"r" da bu dini kabul

jikf tj1f;: l"-_,:*:-}1dj|!::il:f,$|r*l:,jT,, rorlythej?tdinterdegok t_ita", l-e:3:r.

Oual;"t Ji_

l,AT#""H:ti#lf"rprqan, bir6;ri'.zrtiki kuwer

;r3.**!iti*"r#i:*1ffi "ffrHHIrH

::"t*:ffi*:,r"{:.tm l: il:i*fr lyd,im

l(arqn[$.teesil edengeytanbulunr

*n'frft['.:r*fl ,*p#rT l1*;nt*

etnigtir' Jdf.il".in"l"aut u" uaghlkdevam ve onun dini daha qok qehirliler ile halan Ancak bu "dpi"tJ"" dreroda Bunlann iabi etmiqti *,Inii] kalanlarSamanistidiler' '-Budizm'i kal4onotiu. ise $amanistiken sonralan da Lovu

Kubilav r"i'^"1'"iirr""iribengizetildtesinden

nll';#nl*fti$",fi*iliiili:,-*#

Budist idi. bir ---S,.rdi"., orBuharaya da yal'rlmrq iken' Isl6mhk adan bu dinin izitri silmigiir' --iesitl olmug' dinleri ta{rvan en gok Uygur'lar bunlann dinler gegitli oncleiJJ-ba-a"istiken sonralan Uvsur'lar ve.bunlardanvetigmiq H;;;";"v'l;$t,' deka'

r:ii{il[*Jd:r-{inu:,'jL*"1a,*tn,"}i::lr

f9ll.a!!cgl.ar, bir de ein, Hint i

;;,'il,;uti:: ii;,if1",fl.01"#i;fi;"ji"i;;n;.lar dbet voluile Lamaizm'i l*r;a*ru;*: ile geleoManil',ir'i*ri,-l"LaL fiirkistan kanah ,ff ve ?62de-deUvgurbiikiimdan ".ffilillil't:ix1ff:lf :#iT{:ll""ilfr iri'^i".T'[f"i-"".1s almtqbr'rx' ii,i61;;;' M;idtzm'i resmidinolarak -r98-

-199-

yuzylda, $amanist olan l&rgrzlar, uygurlara hakjm oururua geqince, Manihaizmi de Tiirkistanin ar_ &ala-nnadogauuzaklaqtrrdrlar. Bu srralarda Budizm q. uyg!rtar- arasrnda yayllmrstlr. Hatta Uyg!r,iaI arasrndaNestunlik fe bir zamanyer alml$tr.

Sumer'ler ise, iinceleri Altayh lar ve yrikut'lar gibi ,nayvan ve bltkjlerden bir takrmlannr ToGm tanrmrglardrr.kiArslan, Boga ve kartal gil_rit o1,u.niul. rumerlenn ltk I otem leri ara$nda goriilmcktedirler. .Sonralan Animizm'e ve Naturizm'e her geyin birer r u h t a r r d r F n a ,k u z m i k v a r l r k l a r r n k. u w e r l e n n brrer tann olduklanna inanmlslardlr _. Siimer'ler dltimii normal bir son olarak kabul eder.

Brr adam irlunce bedcni yeraltrna, ruhu da kug gjbi yukan ale4lere ucar_ iqte bcjyleceyeraltr elemi fanilerin, gdkler alemi de tanntann ve .ruhlann bulundugu lerlerdi. Tannlar orumu yaratrklan vermig, rilumsirzlugude kendilerine aylrml$tardtr.

Onlara g6re her qey diinyadadrr. Giinahlann da cez a s r d r i n y u d a (. e k i l i f . i y i h k l , . r i n d e n r u k d f a r ry i n e ounyada gdrullr. Bunun igtndir ki Sumerlcr ancak omurtennln uzun olmasrnl ister, Eu iki glnluk ounJadarahat yaEryabLlmeleri iqin rannlara du; eder, kurban kesrrlerdi . SUmer'lerbu din anlayr$lanile Hitil ler uzerindede etkr gastermiilordi.Hirir'ler bir zaman llurri dinini de kabul etmislerdir. . Elamh lar ise dnceleriSirmer'lcrgibi Totemizm,An_ tmrzm, lirturrzm ve $amanizm kanallanndan geqtrkten sonra, geqitli yabanq dinleri de kabul

-200-

eimiltir. girin""y" kadar Oguz iilkelerinde de i"ia-ltt t#halde di Bun'nla berabersonrah $";;;i;;";;; kuwetli kultirrd karqrsrnda lJrnff*a.

'S".i"tl'gt" bile lslAmhgrn dini geleneklerarasrnda irld "'lineiremig, tutunmugkalmrqtrr. dal<idinVll. vdzvrldanil,ibarenbiittrn mezopotamya kalmrslar karqrva tsl6mhkla karqr 1".; ;i;ye;;;;1"" ba$lamrqtl'' -u,cadeleler u" iiynurtut.i' kavgalan Orta Asyada dahi bu hareketler ve din kendini gdstermrllrr. cildinde, Divan-r Lilgat-iit Tiirk tâ&#x201A;Źrciimesinin bitinci dldiiriildiigii miisltman olmaYan bir Uygur'un nasrl sovle anlatllmaltadlr' (Onun iiini bitird.im Arkadaqrnrda kaqrrdrm Oliim igti ) ag'usunuiqirdim yiizrinir buruqturarak

Son olarak gunu da belirtmek gerekirki; Totemiztrt' ll^,i-at,n ve $amanizm gibi Trirklerin ilk l.i-ir*] her yiinri ile mitik karakter Ji.f"" ve ""'rn.rtt"pt"ri. hatde,b'r aradakabulettiklerikLrruculaJ.r eb.ia,tdrAi mi' dinlerbir vbntiile ilk balusta iiirrl..i"fr" yabancr tolojik gdriinmezler. ve R,, d;nt".d"n Mazdaizm,Manihaizm'Budizm buvirk olarak telkjn etmek istedisri T;i;^l;';;;;i

;fi;;

ko!"I:, cahqmrv".*k ;ldk eon,ittutirt<'. i:ki^tl:' ii]1"{.

kalma.t'.vi :: o},",."yi u,.ir-"r cahiL "li' 4 kurtulmak 4;n varlsa--ilttra^t ;';: i;i'i;pi;;; * gi-bi kiaat PI:TIthl*i k'.ma. ;;;;:';;i;; il;i:,;-;;;"r;*, ff";;;ri;;i";-'il' salnlmaaal.

Ama oktir v'qaveauvmtvabilir' ilsili ile mitoloji ae otia "e -201-

Yalmz gu var ki, bu doktirinleri ortaya koyanlar; ancak yaptrklan yukardal<i tavsiyeler€ riayetle; kutsal ha}ikatlere ulagan yoldan yii-tiinUlDriig olacagmr, g6riinmezler Alemindekileri tammanln, onlara yaklagmamn bagka gdresi olmadrTrm belirtoek isterler ki, i$te o zaman diinya iqlerinden ve yolundan aynlmrq, oitlojinin hududu igine ayak basrlmrqolur.

Zerdiigt; (Zent Avesta) da, Mani; (Ert€ni Mani) de Tao; (Taote-king) de Buda da Nirvana igin yaptrgr igaretlerde; oasihatle.i ile ilahileri ile hep bu Alemlere giden yollara yolcu hazrrlamal<isterler. $indi kiigiik birer ijrnek alarak bu gdriinmezler 6lemindekilere bakrlacak olursa manzaralar daha iyi aydrnlanabilir: Mazdaistlerce; Briynk Tann Ahora Mazda'nrn giin€qte oturuqu, Hiirmiiz ile Ahrioan gibi iyilik ve kiitiiliik tannlannm garprsmalannm Buda'ya musallat olugu, Manihaist'lere gdre; nurun iyili$, karanl4rn kdtiilngii temsili ile bunlann mticadelesi, qe''tanrn karanhklardan dofuqu, Taoist'lerde ise; bogluk rileminin kutsal tanrnarak, asrl faziletin keinattaki intizamda oluqu, bu bakrolardan bogluk aleloinin biitiin yaratrklardan iyi bulunuqu gibi din kuruculanna tannsal kudretleria verdigi ilhamlardan dogan mitolojik tablolar bol bol gcizegarpar.

Bu htliimde kuruculan ve kitaplan olan yabano dinlerden bahsediligin sebebi de; Tiirkler bu dinleri taqroakla, bunlano mitolojik havasr igine de girdiklerini siistermektedir,

-202-

TOTEMiA\{ Tbt€m' Ongun

gn*.H$##r

**ogu#elltPmn

i*ffi'}"t"*t**t :il.,"{]#'ffi ""i#;l'.l.lrx""';.;:*""'IJ": -203-

;Till""bt"

iibiirii ile evlenemezdi. onsun

igin bu qarr

iffi:'*"f,J.Tx frYT*jj iffi H*fifi111.ff

L:x,"j;#l:Hl :,tllift;i";l-T "l"",f,li,ji jiJi ;th*'::"r'd.*r lil# l}l*,"*,l,,i:ru*, :;:j;

rETi$izM

i.3*^i?ltl"H".T$,'-i,s o",li';' [h]jil:,]il* l#Ti,TJff i;ltlli:,ja,opyekin "i!it .lllill'lx*,'' uuro"irur ffii:Lx" '";:;;;;; l"*:ilail, her birinin

x?ifflt#hffiim"*{:r*,*r#: jr,

;^ ve'leqe"B'r maddelerden yaprlrdr'Insan lir'#a"*"it".ar. siivii a^lti bunlarla

#.1":1"'ffi :1,1*t;**ix'J: :l: "fr"l"':t:l: ";;;;G birini' . vahut.bir kacrnrrnsan iffi;l

g.,;3rhig*t*1u;g,r*ri*l1l

ria'F.r"l' b'i13,'^{';$}f;nn lr1.*'a"'i^q,i il;.

eti yenirmez, onaok "",Y1"?ltrTlllil.lavvanlann

* ;;'' :T i:-I"H:il";:Lli'ill'.3uiil;;';;;;; baqa kureun.dbkmeler'domuz v'rst ;;,'l;"";;;i.;";,

"ilfl*;il"i;Hl'*fl fi:; $ffi "*i'L "'",i:'ix'ii -isva;:baqlanrlan [*.^' JJ r"t"."ga

i *i,{frfr f"*},ru{rf TmIfr "fiffi

baqkabir geYde$ldir' Sonralar'r

JdPurus5_

p"ii"'i"'iL'i

-_Y_-

li:]l-p-"1ij:"::

It :i,.,igll3l';"*illi i'ilii'..?iii"l'i'iii"'?;f "i;j1ttt*11tt1Lg'll"5J: oruvordu :ti:li"ff:'i';';i,"i"iiif -'e"ld"r""t"t'rq

-204_

-205-

SAMAN'I,AR $amanh{r kabul edenleregenelolarak $amanyahut $amanistdenilirsede, as $arnanhFrninanglanmyayan ve $amanizni tensil eded kioselere ($anan) adr verilir. $amansiizii gincedir,istekleri yenebilenkimsedir.

Yakut'lara gdrebu texdsilci$aman'larbir kartal yumurtasrndangkar, yahut $amanrn rllhu kutsal bir agagtandogar,Saman'rnana karmndaki vicuduna geIir, girer.

Yine YAkut'lara gtire $aman ile demirci bir kaynaktan gelmiqtir.Buryat'laragdrede, bir kartaln Buryat kansr ile miioasebetinden dogar. Kadrn bu miinasebettensonra ruhlan gdrtia, konuEur, $aman sayrlrrdr.

Tonguz'larda $aman! geytanmyaidlor ile diinyaya geloig kabul ederler.

Bir efsdneyegrire de Erlik Han deriden bir datr:l yaparak ilk $amal)llk tdreniniyapdrstrr. $amanlar toplum arasrndabiiyiik kudretesahiptirl. er. Insanlann sosyal hayatl, hattd devletin mukadderatr iizerinde hekim bulunur, hakanlar bile etkileri altrndakahrlar.

-206-

ffi+l'ffi*'r#tr*#* ,l$SS:i#ffi #$iliffi'"r:T: ffi

't**g*:p:rffi

$Nnr***tff

tf-n$ff;+ dffi:l*pm

la{tCev.urala-k__geldigini bildirir.lgtebundan !-Tutlna sonra rn ruhu

iyi Kbrmds'ler araslna geger.

Daloan gonra onuo resmi hazrrlanrr, $aman,dldiiktâ&#x201A;Źn eve qâ&#x201A;Ź8]nran.Dagka bir $aman bu resme garap seroer.

.*"" :,".,1,,1il.

sonrada bu resim.evin en iyi yerine

OIen $amanin hayali Altayh lan her yerde, evde. . oagtaroa omrantarda, niyada takip eder. Bu hava.

Damanrn-otumtnden riq beg veya yedi senesonra bile gorurur., Ial(ut tarla _Altayh'lar Samanrn sesini ve l(onugtugunu igitir. $aman onlardan kur.ban ioter. t-lnun Du,arzusu -yapllamazsakorkutur. Ilastalrklur

isindekurbanrar kes,"t:1",:i;"ii::i::$ilk"orunmak ..-Altaylr'lann erkek ve kadrn $amanlan Manyak, Ydkut lann da Kumu dedjkleri gerirli. piisk"uliu Cingrrakh,rizerindebir rakrrobteberiiaiql, Onirkaoali. oeyazkoJ'un. yahut yabari geyik derisindenyapilmrs elotseJngtyerter. Bunlann bazl yerjerine va$ai derisi par(alart konur. gaman bu elbiseyikendirriidare eden normosun emJl dzennegiyer. Bu elbiseuzerinde tann IarallnoaJl . \jamanln korunmasl iqin laktlmrs qrngrraldar,Ulgenin ba5rnada puhu tuyii k"";;-k;k:

ul!r"d1. iki srradikitmigyirmiy.di raneyrtan l1-Tl Da5r.Lrenlzsalyangozu

kabuguve dere di:i vardtr.Kuklalann yukan srrasrnayine tanrr tarafindan ve_ , ookuz ok.lte yay konulurdu. Manyakrn arka Ilrmr$ xrsminoagunet lte alan semboldolarak iki loka buruftlrdu. utr kaq-ta ufak toka vardlr ki bu tokalar ylrorztantemstl ederdi.

Bunlardan ba.gkadaha bir krsrm takanaklar, kese, p""!""i ve i(anal.trrnag-l 9bi seyler Vanyak.rn 3ll uzerlne asrtrrdrkr bunlardan her birinin birer iiddesi

-208-

vd#Jeot tu'',',.osutrT: :Iy;",!fi51',it'3ll: *$L'n *J,tl1<':fi

ffr;""*'' 31ffi ttH[ilt'"t"'11'ff$', ar"i[iil"i-'li"iatt

""ff"",iau.' ru'n

bulunanen kutsal ellerinde ses

tan']ara $aman.,bu,nunla

lfi#im*n:!!l'"x"":."!i",il:h':H? iB1"l]i"\:'.bilil1;*i1fl,'l,ni"'n"'H;''birrorovnar' rtade eoer' 6esi her leyi

I Tjff lili:l';"ft,.,T'i,-"f lli'*;:yln ,,i",;" t"lf;lo]uliJ.'1"",.,eri ilevapar'bunparmats qahadet

lannher biri bir qeyttemsrl eoer'

$AMANiZM inanqlanve ortaYakoydufu dok-

$amanizm,tasrdrs dg orn kadar tesirli trinlere gore; bir din salrlmazsa

olmuiru, hayatroda-brivLik l"-lttr.' 'Olirid" viizyllarca TiirkJerin zamanbununcr' uzun Altavlr'lart.i.'-t-"a''. habercileri

i.iii'#tiirii". ;ff!;;"l;;

$"mantannlan'onlann idaresini c;'ekirsetoplumuve devlet

bile afttst eder. korkutucu Surn"t tro gdre:itk insanlarkendilerini bulunduguna ruhlann ivilit *;'' k;;d'r;;" "di';

-209.\

lnsanlâ&#x201A;Źrdliip ta diinyadanayntdrktai son_ ::i]Ifldr ru,lrlan,geri^kalan insanlar arasnda iot"qr", :4. "rl-;l

.trl[ tri#"'r'.',:: ffi.#zre :;:l*-rn ":'"ii!#. naruhran ill#Iu1";jifil,i';:L'""#jil' il." ", $AMANDUAI,ARI i.if :f,1" ff :*'f; ll t;Lf n:rl*?j3,:"[ "3: ,.,ftfffix'lxff?iii,l?ilJ,ll,nu,,x*1!:1"?H::0" ileri ii* Jiri",l"rt""rrr' Kiitti ruhlardankorktuklan vAdedilir' Saman dualannda t""" t".t".tq trii-L,it,

,

Yrne $aman lara gore insanrn biri

kendinde,dbiird

;;;: ll,"ilft iflx?Tif,iiT ii,frliilit;fl'^:.dil,h -"'il,iliL'L')i,,iilHif# ;if *'lT*':i#: j r.'ili ;; f,li,1; lli.ll'.1' ifJ;"?:11 [: s*;ni ;:";.

Gokler On yedi, yeraltr dokuz tal

^

:ffiliuffi m!:-rln {"ll"ilr ii'#t:i',-"1,

gok qeylere tcoas edrLir' Lbiattatti uarltttlara' rublara

siiniltrr, kurbanlar -ile e^a biittio bunlar gapragrkve kanqrk bir ifede devameder,gider.

Bazr yerlerindeki tabirler de birer iqarct ve ideogram halindedir.

Altayh'lann bir $aoan duasr: tcii""" aof."-c"lik dag,ay dolaFmaz ahln dag

tlii',i,il"1'rilr

"ioti"r m;kaddes birviik

ve atalanmrz {sana) ibadet -gi" "*'o.tGt i'uiin.-- A,i]-Ll"ti.iz (tedefao]<{olsun) Takdis eder mi .-uii"i"t*tl Ellerle tutulan hah ve ardr ke;::d;;;*;;a;tr silmivenbisse(Klemetverent (tann-)'.giittiigfillnz Besikcanrnr(yavrulan) yatatan Yurda. ahatiye refah versin Ev U"t"f"i 'rtrilai"i tiiiili" """1 dag,kara kava! Mukaddesbtivuk Ailt*t it'iitti-r ven"" biriksin' bir ;;;:";i;;;1-i""i.

illlliliil'f#"f5:?:T,"".f,5::il"t"";flj*

i:I:"1" -llil: ::u: *:+lit'"':;:j.,,i".trH,:,

yeraitIna

gOktero .gonderilirdi. Girnahsrzl-ann "ui]unu r erjnahLiandayeralr Ina

e"ti,""i"i

i,?:Hl ltjiil

frHlJe ve câ&#x201A;Źnnerlere hAkjm olan iyilik tannsr .,, r,rlgen.tle yeraltrna ve cehennenlere koruluk tannsr Erlik arastnda devamtl hakim olan btr

mricadele

vardl

.210-

hiikmiinii

(lehlmlze) halledeceK mr: Bereket ve refah

biiv'+,1]i'"Ti.-ii i""-,1'"tak.. engelt 4" \onYlYqr (kahiikirm ven ir":. Ju".*i t-lirU*ek bdvtik Altayin verilecek rarlar --xoo-" Yeri)! ut ttesilmemek,devametflek) igin hisse (krglD;t)veren, ylpranmamakicin karar veren a^ babil".fri-" tJut'"iciryan tsen),atalanmrz' bnviik -271-

I

alanmrz zaoanlnda ttann olarak)yii_kselmiEsin, yer vq oenlzyaradllclrglzaman atalanmlz ve analarlmrz{seni tann diyr)J.ukan kaldrrmrglar.Sonra hisse(losmeu-vi yargr { hijkdrnI ya-aatrrrsrn, kopanlan baglayosrn.

Y r p r a n a n l a n s a g l a m l a $ t r n o \ l na , k baElllarblrmerhametrnrbcrekelin)erigrr mi? Mukadeddesbti5.LI A r r t y d a ns | s r i t h a m ) a l l ps e sv e r e n( A l t a y | nd a C l a n v l l konusan scn)l Gdbeklileriyaradan, kipr;klile.:esui.t veren, glittrigrimriz siiriilere bereket veren (sensin).

Girnvg dolaqamaz rkadar eonigr qel;k dagrm,--ay o o r a s a m a / . a l r rdna A r m y. e r e d a y a n r pt s e c d ee d i p )s r rayrndgtreblltr mlylm f . Ela.gozlt.rlog-brcbilirmiyim? Aya benzerkulakJarll rSrLe^brrrI mrylmj Alirn yargr tiyi h kitm) versen n6 o l u r ?A k / m u h a r e k y, u r e ky r p r a n d ra, z h a l k y o r u l u d r - , ezildr.^l\lukaddes Alrsyrm:'Rcfahve bereketverser nc olur.'Udbrklenmizekir kondurmasarr.

Kirpiklerimize yag.ddrlrrmespn ne olur? Altrn yaril gdnd.fsen ne.olur? Kr.silmeyecek krsmet bigip verscn ne,orurab:enlrAe,sagjrAabereketrersen ne olur? lmdi gelecek ylla horek.t vers{.n ne olur? GumirE olmu5 y a r g r s r n r , g r k a rn.eau l u r ?B u y u kA j t a y r o |r. s a r a )b a E ol. bun /s{cdeediy,rrumj: AIlrn yar$slnr vere dursun: iJer zamanrDadetedlvoruz Tannmrzr btrakmayrz Ayll. girnetli Ayaz hakan, CaputJartasa:tcllfiil mubtrck bozlur! yapral.Jr mu_ Darekkayin aAacl!

Alevlerin llakan Ayaz'a ulagmrg, dunramn karaya ve denrzeyayrlml!. sabah qrkan gnneqtenrgrk aJmiq.

3 k E a mq r k a na y d a nl E r ka l m r g y. o i g a ) r r a n r k a v u s t u r a n , A l c v l ia r c E i m i ns ^ h i b ir r u hj : d u m a n d a ni t l e n m i Sr a ) ocak, srcak yanan gliglri alev! Ayaz hakanrn pargasr, ayrn ve glinegin payl, altln yargl sen sor. alevli aiese

krsmet ver! ulaqtrr! Halka'lardr arkasr kesilnoiyen ala Her zamanala durâ&#x201A;Źun:yldlnm tannslndanses rtesin Alevli ;;Jet vetiqtiripdursunl dr;;;;l;lk" ulurul Aynlmazcan taratmtS rruhur!

Al alevin Jalini Alevli ategsaligtrl yoldun9uq*ut ruha biqim rermiq hibi Ak Yayrkl gdktelannl BununigrnYalvannm.

Bav Uig"rl u"vi"t aynlmrq.olan,irq basamaklr d i r r imiz v e k c d r m X . . i t C , t - ; r u l u s l a vr a r a d r l d r k l a r r valv' rnlvir"" i"t,jlg' zam;n {atam, Ulgenir.dile. (hizlcr) {Bunlarrn)ana -kalan torunlan ya"r#toi"ta'i. iinu'." il"a" bulunuyoruz Kara ve denizlerin iatrldtgrzamandan, (bu din) Ve vedibabadanberi tuttupumuzdindir anam)z Atamrztcakmaktaiiyle)yalmrEalevl;ateS' gbk tparlak hakana (k;;l;";i;y6 sdnlnrtls'taqocak', duman buz Qakmak t,lz,rn" duEruisu."tle y'ukselen dunva}a butun atei;m' srcak'alevli iJ vf" v"ii,g,. ve aydan yargl islesin' d.,ijsru"r! Ak Yavrktan Altay giine$tenbereketYetiqsin, AlevliarSe ulaqsrnl

di:,qvcr" vut"tihakar,Qaptr 4"\3', *q,\"|lry^T gorecek

riv"'i't. Juegrizt ile. i^11:"iil" :b"\iC,"I ::, {('aptr Ilakan) ii'"L;'tri;; ,?ia""itit"'i'bu malmdan {kur' Bu malrmr

ilurbanedivorum' ii"#t "l"""it. iI^ i" v"[ti Captttlakin alacdrikabuledecek) "#. olursa, Bu kadchim lalqr) diissiin! bunu almryrcak' ,gcrcfi Ltlil$Srn vok divccekolursa,baq aiaF dutsbn: KurDanr

h"r,'lad9' nesnelcrd(ha)'vam)kur"ai"i'n!'e,' iu-ft"-cut ft^"td^yrp versin!Burunlu

i"*". il-'i#"j.:r. ""

'i

-273-

ban ediyorwo, yakah (elbise) den hazrrlayp vefiyorum.

Vergi veraeye mecbur olan kiqinin srkrntr ve acr gtirmemesi ign (veriyomm). Mahma mal katrlsrn, niifusuma niifue katllsrD, diyoru6. Baiyle verecek mr acaba?Ak sakalh atam kapan tuzak yapmr$,ay avlarken azlk ve pay (k$met) vermis.

Beslenecekgocuk caDlnt yaratmrg, qofalacak olan sunilenn canlnr yaratmrg mukaddes Altay yer-su)rum.

Lleve yeleli geniq Altay! Bin kulalh yer-suyumi Mu. kaddes Altay, Qaptr Hakan, bunlan somyorum (dileyorum)!,Ay ve giineqirotolanr $ulmuslar. bulut gbziir DUSTa rtaken!

. iyl."yS!' bey kigi! Bulut tay Bugra: Mukaddesvo nepsrbr.brnnemiisalr (olan)irqYelbislOlen adam(bu_ lunan)eve girmeyen,ayaz semayaqekil veren,ue boy. nuzlu kara kaya Altayr.o: Siit-Cdl iin kara bugrasr: AgaraDgdkte,1ldrz.

Ak atamdan d<ikiilmektedi. Ala sahin tam dniimde bagrrsrn, boz kartal iki onuzunda bagrsrn, boz kartal iki omuzumda seslensin! Yezim (d-aeindan)uzanan Quluk rkadr Enege ve Kadrl btiydklLi ku(uklii iki hemsire(kamlar-)lAlag (dagr)ile Kemdrk(dagrnarday_ anmr5lar. Ebedi griklerin kenarlannda krslannr gegirmigler Amcam kam Sanrzak a {mavi ayazr jdr vc. rilmii, tannL (ildhi kam) denilmig, ata Burkan denuml9, Abu-Kaan tdagrna)dayanmrg,altrn g<ildeykanmrE amcam banglzakl (dagrna)basm,S.Sumer dagna yaslanmrg,ak ,.Yrzim tilbiirek . {qaput) yelpaze edinmiq, ak yalagasr kr.ildhrndakikuS.tdyleri) drikirlmdq,ay ue girnege"drra elmrS,benrmmubanekday'rmliergey(SemenekTl DolaStr$n bu yurt ralat olsun! Hig bir zaman fena

-214-

iyi olsun! (ruh)lanYakla$trrma, dua ";;; ;"r mn,',.,n"ibad"t edcrektka.olavarak) diye kendi obama dbneyim ,;;;i;*i "rd;.' *Koliu.,.t, ulu"tnda tutacaSmrz(Kucaklayacagrrorz)

l$.::*:l:;h'"J,liiX,''',""11""1^1",I""'T.i3 :siii:"ili ;lli'l l:, ;iH rt,i:;: lii:l;"*"": ne olur vcrsen iiupi"', aoia"i^" saFmaberekell;.sirt ":x i:1.: tln,l:ix ;:t'1,| *1":11'iL'Yi*l Jiiu:l rabbrt? t#r"""t-r.tt" l"gr* uzunolsaneoluriya #'r;: +I,%.Yl;lT'\??iit[ -.:r,lli n,**:i1 ;'' 61h?J; #;3il;.'tr :x-"1,1':,f';rlf'lt''*"*::

:"3"''".""*'$ll:':iHslx lmit*igtii,xi';;:ff biskrnlar vaprvorl' t"rilize . iirrl^r ir.o""oi Ceviren: Abd\ilkadir Inan: $aoanrzm'

AN|Miau olduklanna Animizm; biitiin varhklann ruh sahibi

--m"*llS*;lH:u:::# *,$::;*llll ": i,i"J"r.'i"ti.uaa"t"tegdr;belinilmek,.dir' f"-d,"''{; fifflX*i"i;fiT' ''l'Xl:;,T"'o$:'::,X".1 ';,0;''l#Iffi lr"ili"lnl';i",*l'ii)ff 1.,:",?"';: inanlsadaYanmakta(brlar'

.275-

. _Ozellikle,Altayh'lann yr4&ut.lann

L',;s,f :,rTkrtlffr*T:.x#l#,li"F# aa'g'"' askJavan Animizimt;;L;; il|55t"

YT\BANCIDiNLER MANiIIAiA\4

NATiiRiZM Naturizm, Ciineg, Ay veyrldrz gibi Kozmik vafukian, Riizgar Frrtrna... gibi tabii olaylan -ve gahlstandrrmak. onlann zek6 ve duygulannrn br.r_ runduguna,ku&el sahibi olduklanna inanmak, tann tammakhr.

Bu inan$a gbre daglan, taglan, af,aglan, ve sulan , oa lannlaStlrmak Natirrizmin ana rnaddeleri iginde bu_ lunmaktadrr IJ'r ve kdtii hergey bunlardan bekierur, onlann her geyi-yapabilmek kudretinde olduklanna inamhrdr ki bunlann basrndagrine$gelmektedir.

Cerek. Animizm, gerek Natiirizm insanlar geliqne ve oigunlagma Caglanna dog.ru giderken, birerkuisal yonetrclolmuSlardrr.Bunlarrn ana hatlannda birbirine yakrnhk gddlmektedir.. Bu dinlerin kuruculan yoktur.

H:"Tf#ll :i,lJS,ITf i,.s:"?"*"'"'f"f otau"ut'uqtu"' ii#ii""X-au" gebe nardan utnu* *u-ru, Yiq ftr',ff*F dotmuqtur' iiu *oi"iia* tonani) Mani, "? rann ig"ni*l* tr"t*":#;."I,:'iS

*mflt-*#,fgt'l;*r'rttlr'Hs karanhk ta Tann']'r- ve iyiligi' Nur gdle Mani'ye

eder' q"yl.;;';" k6tiilitc" temsil

**

.r*t

;l***t'[Jt

o" dekdtilriik

"il]ln'

birer da nur ile temsil edilen ruhlan ecdadrn Hattd,

tanndll'

."-**ntx.t:,rs:r*iTl*i#iliilffi gahlmrqirr'

-217'

yanarak ii. Giineg bathktâ&#x201A;Ź-o soDra ila <Iaplaru te-

gidilirken Portatif kaPlarda' iilde

MAZDAlz,]|tr M.O. Vll. Yiiz nlda dogdugutahmin edilenbu dinin kurucusu(Zerdiigt)Ormiye'lidir.

Zerdtigtdofar dogmazTanfi ona diinyayrisldh etmesini emretmigtir.Daha gocukiken cinlerle.devlerle savaqmrgtrr.Otuz yaqrnageldigi zanao (Buhu Banrl) adrndabir noelekonu biiyiik tann (Ahuramazda)mn yanna g,ijtiirmiiq,o da Zerdiigt'e:(Dtnyanrn en olgun yaratrg kimdir?) demiq.Zerdii9t de: (Kalbi temiz olan insandrr) deyince, tanr.r kendi eli ile ona (Avesta) adrndakidin kitabrm verani$tir.Bu kitap (Zint) dili ile yazrlmr$trr.Bunun igin (Zint-Avesta)denilmistir. Bu kitap yirmi bir bolr.imve 200 sahifedir.Sonraian Araplar tarafindan yok edilmil, ancak beg (Gata=ilahi) kal6lEtlr.

Zerdii$tdininin esaslanbu kitaptaduz erdiiqt atesi ve glineqi ttn planda ele aldr. eiinkti biiyiik tann giineqteotururdu. AteS ve Nur da giine$tengelmigti.

Bunun igin ateginsiindiiriilmesineCokdikkat edilirdi.

Ategtaprnaklardaevlerdesdndiirtilmedenyanar,se' -218-

ateq yaka ardr.

Mazdaist'lere g6re ategtensonra su da kutsaldrr' Bu dinde esas; hayrr ve iyiliktir' lnsanlann * iyilik t"u". oi-""tm telkin etrdektâ&#x201A;Źdir' Zeldi4t dinine gbre insanlann .iyileri cennete'

(llllii-I"'i'a" ceh"""".e gider' Bdviik qfl . ivilik Birisi goodermigtir' i-a"r Lai""lt" lU tani iiiti'-"'-iiti'.""),

dbiifu kiitiiiiik ve karanhklar

(Ahrimaa) du. iki Aluramazda insan geklindeve sakaltrdrr'Ama yr' ti" a" kuynigu vardrr' (Ahuramazda) (HuLrdtiz) ile (Ahriman) ""at, iltiliril."

"tit"tLal". nrhDalarda.i4 ruhlannlatii ii"J"f" f,hl"a"ai".

(Ahri'

ileri gelmektedir'lnsanlan il;;;;.-d(Hiirndz) delekleriyle korunaya in s"oii.d"n,

(Aburamazda)bir zaoan (Abriroan)I hapsetniqise kanqtrrmr-5' io, b;r yolunubularak kaqroQ,her tarai

.iva-.

in' c"f-tq, hei taraf ruhlarladolmuq'

rizerine hastahkldl musallat etEr9lrr' gdrevlii Ahnman\n edrinde; kdti.iliik yapEakla devler korkung Yatus adrnda Jir", l""""",Elnlas'

ardu.

olumti kotri rublar yapar, bununiqin de iiliiye kim

losm99Il1tY,ll dof.-**"u pi" s"r"t'r'Ole;inevinde kirve topragr.

Ateii 't*u' .lli--iut ff;i;; .i; Ancax letmemeklcin de, <ilulerya-krlmazve g6miiloez ytiksek bir yere brrakrlu, hayvanlar yer'

-2t9-

tizere kuerar ," oTffj#ii:g,Tf_Xlit#:@ormak

din ehafa yay arak bnyijLkbir Litle meydana

(Fradh6.khist), zerdiiet,riD en T::,rj""l:r:l_"r

"ll :f1,""9:,.P,1-ol"'," :"1p";;ffi' r'r*i"'"it, elli nt kadar bir zamao dinini yaldaya i:l;iitl*:_:l\,arr"L-i""it-,,1'ii,'il"lillji,;l U.6.a8O ghndu sek8en yagrndattlmiigttir. 'ya j1l*L.l:,r."",,aiffi i.i""",riliiliT,if, (Sakyamoni)de derler. ] (Khimbikan) iein il*"1r,:f, ya* r""1;;l;;il;;"":;:;,iil": (Brahma) dinini yetersiz ve zararh bulmug, Zerdrigt,bir anlahsagrireyrldrnar *""ilf isabeu '',j:;|,;"f; Buda, ya,raEeyinrztrrap kaynas olmatan-baqkaD.:l-9:v9. llla::.,1.#'il""iL*T,',.'f tarafrndan felaketlerden tizerindi durmug, rztrraplardan, 6ldiiriilmnqtiir. ,r-l-anrn da ancak giqici olan diinya iqlerindenel

ekle, ddnya varhgna iltifat etmemekle, zevklerd-

BVDIZ0/I C"!"-a) adindabirisi tarafrndan -..,,j]9-1."n1 ku_ Hintliler bu adamrqoksevaillea, Ij.,u,$:r. icin (Buda) LtsII adrnrvenb;gterdir ti,i^"r'n_ :Ti1:1:l ...,.. emrnentuyerine getirennurlu kimse,demekt ir.---

biriniaosrudur. on ?:*,,fl*^lllllr3.JgT"g,,, il-*l"";

ea kagrruoakla, arzulannr dldiirmekle, dofru oloakla UEktin olacagrmileri siirlo0qtiir.

Insanlar biiyle hareket ederse, hi9 bir hayata

krymazsa, kimaeye fenahk etaez, mahn: almaz, yalan Iemer"e, o zaman-kutsal ve saadeti teEsil eden,

uu Lo"* Aleoi olan (Nirvana) ya ulagabilir' "iikot (Nirvana) ancak btitiin arzulan yok edebilenler igiodir' Budietlere gitre, dlen insamn cesedi pistir. Bunun icindir ki dleni va vahqi hayvanlara verirler, nelre alarlar, yahut yakarlardr.Buda iildiikten sonra cesedi vak aral kiiileri vedi mealekete dalirlrlmrgur' i\irkler. Budizm'i Hint ve Qin Budizoinden farkh olalak kabul etoislerdir.

Lf"*",?*:::.:*lys[ 6,;il"d:T";l u1;i:i.ii"X'::: i*"i. ff:T:I._r?

Il!,Id., ",r; ""-ui" u,:."i*Ii" i.^o111iiu',"i1"i3,

ilX1:ih",5:5:j:*t ii;,llll,i: X,:X*, ;:,:"*t ," + "1:;6h*;,1"!lf .c"#;iil; ;ff [':HXl: fll*3:,-q":"1::F? v-"uJ"t;;il; ilfil"lHl: ::1,::*{ re"unaui

apklamrgtrr.

zamanlarda. herkestarafrndanhakaret -^311-r:^ llk za@angegtikfe gororu9 lsede, deger ve dnem karanmr..

-220-

TAOizVI Din olmaktan ziyade mezhep halinde olan ve Ttiik'lerden bir hsnrDr da gevresire ala! Taoizo'in ku-

-221-

I

l!,j'"'f#1]i:',.,,*i]t";u.1;*-J1i1: i;:';1f '^ffi j1"1;;cdil; H,i:f, l'[:iT'i,[r,,'"thi::,j;

acatsDrileri siirer.

Taoizmin dayandr!'resaelardanbiri de gudur: , Kutsal tamoan boqluk 6lemi ddrt ydne .aynlmDlu'

ile teasil edilmektedir'Doguda ddfi;;; '":'a*fr"" ,*vi; ciirJya" ual kuq.,b.ahdaak ka!t": :",\:;

:1.",1;E*:1.:ilfi itr ilia?"il' i<*J;O'-baEa *=t;,tryg6Tu1'[{'.fl

yardrmcrsryoktur. Biitiin kudret yaratrosrl _ll-unun b.u

Bu ditrt bulunnaktadu

y6u bu hayvanlann atLm alrr'

i::l'i"fr"',Ttr;,"H,i",;lhlT:1".;;ytil;il: halleresitre bu l-lt'vanlSl u.gui,lll":^:*i:: Qegitli "e#;;;;l;s" ida;,ettikleri Biitrin faziletler o kud.etin kurduTu intizamda tolnsalltqnn da bu fazilet.yolunu - takip

etmelerigere"uii.iri u. a u"y^ *""-, I::,.,..C^TIu, .baglidrr."r"r' varl:klann -!lq,o ,kanunlanna ".uaau,iar otan her â&#x201A;Źey

caahdrr,ruh. sa}ibia;.. nOl, raberolan ruh vardrr. ,ubr"#"lt"

elttbulunan I:.1:: g: inyer lerde ytinlennoeKr "'fii.

Kendi idAreederler' riiruirt""

ytr u"nt."tit adrnakurbankeserler'

bir de oDunlabe-

I,AMANiZM

gdre; insan yere, yer grige ve gdk te Taoya

kadar^Animizm'e kayan bu Eezhepte .-^lll_d"".,":""tara-fina {Sber),maddetanafi"a da iK-ffj :oslnrn.ruh bUrtn Kozmik eleo ve onun Usrijndeki :"r.l.l-u

yayrlmrs' LamaizE fibet tarallannda kurulmuq' idamqlanna f iriff"fr"" ut G-r da bunun gitrii$ ve katrlmrElardu.

-L;a) Tibetteki dir ve diinyA igleri Lamaizm'in baqrnda

;X"dr1'"t"^:::i'ir:"*l.iyiordugugibi,insan,n,uhud"s"il;;'iD;v

hveka. ,,-"J"i*:T::fi? TJj1o,"Jj:o, de,Ru

gdrmeterini, il,i#.?,1*i,X1' l,^*I.::)",nos, bdrror {rmalannr tavsiye""rt"r. eder. lyilerle kdtdleri de

alrarak. kdti.ilerin .urutulup odadan Ufl"*i.1"""i un-utulmanl? iQrn biiyiik cezaolacagnr,bundar .onlar.

Daskabrr ahiret dlemi ile orada Uugt. Lrufu"r" of-

D1:1, bulunur'

B"l;

-11-^i'Bu gudamn ruhunu.taElflaktadrr' iii"'i"'f."""*,"." gocugu bir yeni dogan l"t.y t ana olacak oitii"", ""rt" ge9er.

Lamaizo; Budizm'in etkisi altnda *"Jt-:!: *:

da".aq'Ti taraflan ilh:.:d;-r-lh ,ti"-l-T ".i."-*uiir-"',iu ""#;-, l"tti uat' d?s-iriili! iftlii'i F"1! de iHi'J*.'ii-diin-"*

ve lvitit ieu'"tit ikisinde

esastrr,

-223-

a1'nldrktansonra batka bir alemeFi' Ruh beden<len o".a"'o ruhu taqryan insaola.buluqarak Jii"i"n.

rahut ruhun ;;il&; -e"i"Uil"""gtne, iui v"q"-Ltug'nu'defa diinvava

ikinci 'ri.t]1" itldiiktensonra insanlann in" in--ttllat. Hatte 'i";;; in-

da riirk boYrannda

'et; ;'i;iJ;.;-;;;

;ltmlannca

r#'r"ta]".

x

TORENLER 1- Oldler,Olu [drenleri,yog.lar,Kurbanlar.

2-Bayramtdrenler.i, Avlar,Sblenler.

3-K6hinler,Taprnal<lar, igkiler.

6r,innn, O*r,iirOruTr_JRi,yodr,A&

da ecdadrn ruhu

dolaqrr' l"ui" 1""1,*ft" a" f."ndilerinigdstermeden iirlnrn 4i"ai' ki; bir- kimse.itldqk*l- -::l*.,L: derecesine gdre

irinde; dlenin ;i;;^'' h;;"t le"' 'm olacak tlvasr' i;;" i"piiit; ';; "'; vanlan"d^ dostlan da beraber ;;' l;t;"

-Oi.oi"" miiliirdii.

g"n"tot".ut topraga.siim-iiliirdii-,,Ait 9lYf-l

etkisi

lerin ;i virdi Mazdaist liJ-'rL,'i"t"'lates dottliiye 'lutunuo bazr boylar: odi.tllmast"r btiylik giinah sayarlardr ;;;;;;;;;

ol elan topekrere.Y"diT*'*:..-91:

Li'oirrJ"i ill; 1i!tu" at'"' kor' biivtik

kovuklanna sokardr.

Altayh'lara g-<jre(insamn itliimiine iki gey sebep , olur'. Biri rlik IIan rn ac gdzltiirigii, Oburir a"l.-6rfii iri rlrgenrn ter.aber verdikleri dldm hiikmri.

Bu hrjkmu re ,urgen Erlrk Han, memleketlerininsrntrda bulunan deniten. yerde verirler. Ertik,in af :T,:1 .j"ll,.

Sozrurugu yrjziinden. gelen blrim normal deg-iJdir.Eri lrk e kurban vermekle bu vakiLsiz ailtmden kurtulmak mumkundur. Ancak bu rki tanltnln beraber verdiklen nuKumle gelen cilirmdenkurtulmak imkaasrzdrr).

biivriklerden.!iti. 9ll,t* onu vakar' li"i-"t'fiiiiil [i'"cr" kanltrrarak bir.kdetik!i"3.Y1f ar 1t1': da

kaF i"il"""i""i*r."'"dri""ar, dua'vazrh rralorlardr. ii'""tf""t""u

au .""ann

iisiiine (Bark) denilen Tiirb-e

girif,i,' rql;ii"-i'r;"-rt-*"tmtonulur' duvarlanna: i savaglann resimleri Yaplllrdl'

ar koqusuda yaprludr'Olenesaygr Ceodzetor.eninde

o--l!"iri,

r:;;;il "u"rii, M";;

tize;indebinicisi, ,:]t1i.:",:' dikerler' direkler iizerine

tra9tahna,da inek, dkiiz. koyunbaglantakarlardr.

ldiE#HHittn;iii f,'"ffi :$ir#ffi

'nk}*x'j"*rt"rj:* i*i'T,*,{"trhffi

-..-tnu.,bfo adam cjldriktensonra cesr

a;4ryk*::*{';::x,li.i.,l',:ifi ,""F*i

(Edimdtir'so.iitaiigii zaman,ver viiziitrdedolagan

jr,'*, rli,l#":#uli',':*,*;;5Y" ;L1" ffi ttk-;""''ff ;-"p-; !""t"i'[ ciareriniaeri

jllJ":",-IT,rkderecesinp g.{'":i,i,i',,1*i""""ti:i'" "iiii""-a-,i-ai-i'"eiaLi-te;a.31L$ry-ry133i51

.qHlilTf,*ft Hi{Eff*lT*;,fi'"n?#

Ama ilifii f,iir,lii"iil' he. tti.lii cefan .ceLerlerdi dit:'i?g.,-P^"k^',1 akrbete bu :',iil;"i-i;;;-[;p"i olenlereait

*,'ffiJ,Hhl1r|'f,,; ,-,'il,*tt'"Tfiffi}ifr Hlnu:, rnr*ulllf : ii:ri!:ii-"Fii*:l; ffi;i"#"iil-;""1""t *rJritiir.tl

u".

"auliqalerinde,-vakit ver altrmn rahatlk gider' orada di-a'

jm'rt H_ ilTifr*i"""ill #iF T.:i"liT:lq *- r#,Ti ;""1,," iiil'

vamna ;;.-b"b;,'i;dtrn -di";i? tur""- "t'"tutut' t.""+1d:1l-* vehediveleriverler' -:i[i^:i#.""d;;";;;-"-d"]tan

in' ruhunbulundugu Hr,ifi"i. deineanlaberaber avnldrktan ruhun.insanda bu. hali Siiner'lerinkine ben"#"i"',ii.i""q;!tlt* 6lemirndeki iori.u v""utt,

.*,:,,""1:T::

m*1',*#f

"J,T; i,ffil; :mjfi*t#';,:,1?;'i1.",,*iff ,r*:T:l'"fr ;"lt?"m,',n:, ;l'**",H;ni'x _228-

zedektedi!.

-'-rf-iili:r""a"

iilenlerin yalulnaor Adeti de vardr' llk-ig yakarlar' Bu ota"^utL.-ail". tittiniini<emikleriniayrnr' on.kup Ii[I" o.t kr.ipq*up' on kiip bira cinsinden-igki' yag iene i" l*f." icti ditke;ler.Kalan kemikleri a]lr iskeole bir bezlere 6ararlar' i"iiil*"a"" stt "nr,

rizerinebrrakrrlar_iskemlenintizerinebir masakon.r I lllllu_r,ryel'ne.ef3ek parqalan brrakrlrr, orada lq:

a"

rai. nu ;rada <;ltintinii.

Lr,tl-?{i".", ,ziyafet.verili mrruen rskemleden allntr, masanrn uzerine

brrakrL,

Pr,"gu yemi5.olurdu. Sonra bu kemitde, l11,ol Kuprenn tglne konur.,yakrirrd:. .

Altayh'lar da birisi blece$ zaman yamnda Samar

hllf*il,

onunruhunugbkJere ya6utyen"'uii,"a

ttniine kor, kendileri de aglayamk gadrnn etrafinl atla

u"ai'i"fu ,io"""t""ai Bu siraia ytzlerini gizerler,akan birbirine kanqtrdt' Lanlarlag<izya$lan Bdyiik tttreDlerdeyalun a-krabasrolenler saglanm t.r;;i;;1";.i;aHurivle viiderini vrrtar, kanatulardr' iine baskabir tiirende;iiliiniin akrabasrngiicii giin tnoi."arak oltintin serefrneziyafettertip ederlerdi'Bu ziyafeteoguzlar{Basan)derlerdi' Zivhteier- sonraki giinlerdemezarltktatoplanlrlar' f".vat e'lmekle rztrraplamr . ifddeye "prui.[,ciLsrrlardr. Y edinci giitr de yine toplamlalaKonceKl ;ivafeti tekrar ederlerdi. tuTdrene onem verEek igiD para ile aglalc-ar (Srgno) ki bunlara tulur, o"la. aa aglar,ditviiiirl;rdi a"riiti. Oi""io vitug; ise vakrlarakvok edilirdi' ga[rrmatijreni vardr' {Bu tdrenler.iyi --G"til"Lrine Bir de ruhlan ralo ve gar1tp serpmekle f.ot-.orf"tl" okunur' Bu lore eroe dualar serpilirken baslar, ii Lo".os'lerle gizli konugur,^kendilerinin sllllr* ne istâ&#x201A;Źdiklerili itgrcnir' \iaman lar oa r uhlann ve diAel onlann isteklerinin hafif bir sesleorada buluralrara sdylerdi.)

i:ii'"""i.,J:nl ::tihf,::I **i'6ffi :iil;,h jl: :X,","t,yiii''j*,1' i"+iililq*"*'"+,itiifr j, ; llHii,,"" iX?ff ol",li;"" :lfJfl :: : f Xffi * mezler, bir hafla dhi evinden drqan eqya verilm"eu, rqeriye ahnmazdl. Oliimdcn lar* gr.in soura evde te-

YOGI,AR Birinin.dhilhri iizerine yaprlan matem kirpnidir. ^, wruiernakk)ndage$jUim6tem tbrenler.iyaplllrdt.

Altaylr'larla Yiikur'lann yoglannda , $amaa.lar da tor.enini tenipler, dualar eder, sagola" l^-r.liLr.l 1r,,".]

-Olu soylel. or?da' butunanlan aglatlr, co$tururdu.

Crkanerren kotii ruhlardan temizlemekigin {ArcuI deagaonr yakarak tntsii y;parlardi Ll i)l,u: ,1.9,s r\r rgizlar. rruna{Alasta) dcrlerdi - .,Bir yog tijreninegdrc;blen adam bir gadra konulur, arle ve akr.abalanat yahut inek kurban ederek cadrlr

-228-

KURBANI,AR Canh hawanlan keserek,bogarak,yahut suya at' arak verilen kurbanlardanbaqka' bir de emekle elde iaiG".'a"g". Gstv"n cans'zlardanverilen kurbanlar ;il;;i C;;i' 1";a; ;lan ; kanl k'rbanlar, cansrzlardan olan da: kansrzkurbanlar,ada_klardr' Kansrz kurbanlara Sagr da denilir' Arpa' buBday'

-229-

siit, yag,- qarap ve lanlz gibi qeyler Saq olacalltu

arasrndadrr ki, buntarda yiveriiii y"I;t yaggrbisuluolanlartairenlerle "a.lii,;;6. ate$eserp lrct.

qsxf"il""J*lL"lT o"iT"*". i*;' Hf#:

:Jff ::f:*i:.":J":ffi#,,5:ilruJ*?i1fi lii"o*,*;; gelince; ee!ftli ve krilfedi

,o"f,lli"

"llililt"ra Eski.Tiirk'leree

en makbul kurban haywanr(yak) de. ., nilen Tibet ijkiizti idi. Bu 6kdzrinad_,na 1-516r) da denir.

Iarrh kuJ.ruguat kuyruguDabenzer.Anc-akbu dkiizu

:l-9.9"9,11':k ryo gldieull,l. bununyenneoaskabir gl"aiu"ai.n,,"""iii,ai"fi'itl, fl.i:lfL_lt-1,_{1fr Ti.irk'lerinin en bryrikkurbanrat til;ni;#il#i"i

sonra, derisi; baqr. ayaklan ile qrkanlarak bir srnk uzenne hr, gtn dogusuna ger,rilerek mezann .talo. uzenne drktlrrd.iki bunu mezan korumak igin yapar_ iildii: .Kazak'lar cenaze tiirâ&#x201A;Źni srrasrnda atr dldrirmezler, yahrz kuymgunu keserlerdi.Bundan sonra o at kullanlmazdr. Oliiyti sayg ile anmak iqrn bir at kuyrugunu mezanniizerineasmakkefi idin ) S o n . y u r e t t)i a l d r n d n c e k iz n m o n t A r d aT l i r l l e r . e sinn ,kore -", aeny.ter, grnirn. birinde snn alcn tars6ndan a l r n a n serbâ&#x201A;Źsl --v-e el'ne orar,Irma, btr ert kagtdr verilirdi ki buna ds (hrkneme, dp. $ineni, Rriit Prla igin yardrgr kasjdelennrn b,nndeki: Drr ruKnamedrrInsana seniDkanunuD

Ama rrrkreoran bukerine $nra :llT"dlli*i"5iI_1l1anm,rh.

I8l9 Viyanak;ngyosikarariyteesir ti(oreLikarrtrnrmrstrr.

-230-

mu*iffi'tn****lg *f:liq'*r"""llrjru"gtrtxtiTl: fi*t.fr idare eden$amaa aynlrror' -

).i',"i:""'-xrjrug't1"1".":l#?-''tr"*r

#''*h{Tsr":H ;:f*$-t*H:'l'iiiri*fi qeylenn

Kauu

Eq*v

bulunanlara a allrqr'

BiRAT KURBANI TORENi DAITA sonra'(bir ls.man once kurban edilecekatr )'rkar' tahnit sonra okudulitan ilShiler t":*':f, ;L#;"e;"* temsileder'

:ii#tlil;'foi""";Ji edt''i"'"aosr""c-uF

Kazahitaben: (Ak ayazrn.ak bulutun irstiinden iistiinden dt l"^"'rn ooutta"n,gdkbulutun Gitk tann'Ya dogru gitl) Bu, kurbanlk hayKaz da ona giiYa cevap venr. avlama tiirenidir. EPeYce va n gdriinroeyen-canrnr cJilakalaatr' qa*an'a sonta haYvanm "gr;qbit""

-23r-

binek vazifesinin gdren

kaz da urtusu,tems dir;):';iil;',;"",:Tis"#:i,!Yti

olan boy;ilkuz) idi. Bunun igin de, Oogunu kegi so.nbahann f"iit"tln.idare edeobov;

.i'i il+ta" ,ill,i'*t"",Ti:"il*""*T:fl;l*"r: ;Allilii."Hi;F iin"l"y-"1*:hltg' i#'"T; L":;it'_:.:j,if saadel ruhunu) ekDoeye kar'st,rm;kh;. B;-9k^;g,.ii"; gunu domuz olan boy da,krqrn,Da+n(

e"UlllT:Jrt^l ",lil*",'l'.",r',,n ettikrerinden' rtH:1;#n-r.ffi ",i* l?:|!::it"i:iri,f ff ?i:l ,J*"-'*lli:*1,13ff :1ff d+ii'ii :rj!:iiilqrft1ii:H5*::l :'* t'&i1if"Tt*I'li:: Ur.rttt."

narnlnalse batlyakarg)ybneitilir. _^.:.u,.?"rl,reti,.kemiklerilqnlmadanaynhr ve (ka_

"atttu

aa t t"lan kesilirdi .

t'tfliloif.l',;l'io.k dagda ) a&ndaki D-ag srirtiiti.isri ; fi#.:r:,:*,,t,ff ",*Jj;' h.'* :1,,"'.:-f iiil"i:L:] l};'i5ffIiH $i iAlUm\:T'f"";,ff j::"?"i:;li'^?;l,lHq",""j",l"i,il

l'ifT"".?.,,i'if"'1fi1';,",, okiiz,inek,.Kovun'Keqi'Domuz'.l.opek ,Tlil:iT"1,f"""l'i:l;,'r:ml.|;#l',n'XlSil:i; yeU' kuglan kurban ettikleri gibi' .ilii-""t"tli"f " aetannlara sunulurdu' iiiir'J.aJlG'a"^ Kurban kesilirken de kurban:n .

Ianm ettafa slgramamaslna ve !:l: ;:*l:?**l:s1fl",1ilix'ix',iliili.lu* xrnhamasna gokdikkat kanrndan bir damhig bir keoigin

edilirdi cansrz burun var.lrkiannbrrerruhu oldugu _"9r,"1],*

,i j,].":*i::r'i""*eruvrr'rarf, fl',",j,"l."ir',iT"l;n?ji ,^-Tl.!t "t'tun" Ongunu dkLiz oldugundanbtyrik

-':r"i*XlJi;lj;l;

kur' iizero ka.rqrramak siinahlannr

Lg"li"**ffi:'*'"1"ii: *lll"fll"'"fff, lruii*i biitiin organlanha' domuzun iii.Ll.ai o^rt" sonra iilli',i' lt'i

karlhk olarakcinlereikram ""g.'ir"nna

l,il'ftiT,i#"*"*j )',3:i"{:i!::ii}i:i:i,:::iif tuixfi ff ;#i*ffi:"sl: r",,ii'"iJ,i."r,',i,H"ii!il';i lli{:,+1i ir,n'l1il '*'":ll":i;1';:#il1; i'.lry tgi.TT:i':l1i;" uaut"r'"'n. r,ai"." rin,t*'m"r.'i ""*" ", "nr. lii'.i:i":;l,'"ii,*ra{l,l'll bn' canav.r oir li:il{#i,:ii1:tF1: cok lll **Ti,""#il'li'l*"'llo' :$l*$Xl lilll"f *:; ffruJ4J!;f iu"I'.lt" I,fn* -232_ edilirdi

-..--*,*,

uu.o-u.u

da kurban â&#x201A;Źder' fok bnemlerir' insanlan

-233-

- Klrban igleri bu kadarla kalmaz. Cesitli sebeo vo olaylarla, tannlar, hanlar ve kahramintar iqin iur. banlar kesilirdi Bu arada kurt kurban edilmezdi. . $unu -eklemek gerekir ki; gok eskiden ve kutsal rla.{u!ta.rla. .bagl)yan kurban iglerinde, Hint toir_ oroJlsrnoekrrtk klrban veren Vivasvat gibi fiirklerde oe ersanedeyer atrmg b6yle bir kimse gtjnilemjyor. {l) (l\rk Dili ve Edebiyatr., dergisinin Jl/ ArahUt946 gun!e l.-2 saylslnda P. Mau,hias Hermanns tarafindan yazrlarak, .Almancadan Tiirkgeye Saadettin Bulug un tercume ettigi agaFdaki yazrda: Uygur,lann kur'ban rorenr tte etralh olarak gatriilmektedir (Bir dile kurban sunmak isl,erse- ki bu, her hanei ,.

Drr zaEranctaotabilir, Eltqdr'ii qagrff, Eltg<it,kurban o'i_ 9urutoug veya burulmamrq bir erkek koyun, ya.

3r9I htf nut yavrulamamrq bir koyun seger.Bunun igin alla kolll al..-a\ yasaktrr. Segilen ha5ruan hususi bir qehlde didiiruliir. SatJle ki, Eltqitt, ewelA yiirek bo$lugunu agar ve kalbin atar damannr stkrnca hiyuan oernar olur. Kesrlea yere tahtadan bir gubuk ili5tirilir orqan altqramasr igin dikilir. Koyun oldup 1i.x1?n glor, Drr kazanda kaynat.rlarak haglanrr. yiinti kazrnir..

DoEra,-gkanhp pargalanlr. Once Boynu ile basr.

Sk9lgerlen.ve bel kaburgasr aynhr. yliregin bu bulunmasr.gerekir. Bundan sonra gijg-!s. sr|.t, ,Dolumde but; ve rif kaburga di{er bir brili.imolarak alr.rlir. {D vislssach Yâ&#x201A;Źmaod'nda bir ogtu vard,. Bu da itk blen rn snorr. !ru. dt0terin Lanns saylrr. yananrn koruF.ulusu gitrevindedort sozlu,buyukburuntuiki k0pekbutunmaktsdrr.

-234-

.?"tri3lTiaEf*:'irF$'i'r*S"X'"iS

ltu*;1f"ru*#"ruxn*::r['"]"n

bt'sT:isBiS"#H'*"q ,,Sn':'Y"lt;'f

Itir+l+$tt-ilf*'lde'ur **,."""*'*tgiti;.ry';,;1q"4'-9

ffi$lllq,jlll-F-**l*

ffisffiffi -235-

frektrfr*ffiffi

;lj"t#.H;ff*il;i*"3*i"::::^:";

k Han Tenra SPgeuu ugurlanlr' 'r' lu sr.rretlegdk Telre irmezi caizdegrlorr' .. .. .^ ^,^" -"L'lrr. Ve

-Yli;Ji turr1xfrx":rtr$*?T;"f

$di**l;:t,ii?:}:.kil'r$r; F{ifi

{rJtf:r*r'l"l#ti:#i:l;*r*rt;

Sfiis:r"'**i;r*::si;ii{tdJ*t:

j,'Ht*g:{,;l 3}Tiffii:{,"!: $,,a{iif #i!Jtx"#{:*" ?liJ h,r' +ii*T'i[*

i:fli-i{r',-'*'i{'"l{t**ii+g;+t

ft* *lll':*l*ffg;1{ll":*Tfr:}'

nrur$ffi gi]i:', IJ;:'ti;;;ilitan

rd"av'oku'' .ukipeder.{Bu)

;;"i''

- P.: :l sll;"::''*,1,,:\i'lroi"'foii,5'i'0"",1 '"'Jff Jll;il;ii'."1d'i.133rdrg.f

tiixi ::*t"l;*:-:*lil'x\,il

-236_

lq

BAYRAM TORENLERi yaprldrgrgibi. ge$ill, .Bayram kirenleri tannlar odrna seDeDlenede EertrDlenudrSalgn hastahi<lann, Iothklarll sona ermesinde biiyiik zelzelelerni gegmesinde ba5,ram yaprhr. buni lann tekrarlaqmamasr icin dualar edilirdi.

Savaglardan zaferle grkma sonunda, (Srâ&#x201A;Źrr) denilen avlann baganh bitmesinde, yrlbagtlannda, me1rvemcvsimlerinde, halkr ilgilendiren biiyrik bnynlerin bozulmasrndan sonra bayramlar yaprhrdt.

Seving ve rahathk iginde gegenbu bayramlann po, gramlan din gelenekleri ve inanrglan iqinde tertiplenirdi.(l)

I

AVI-AR Avlann en biiyiigi.i (SrSr) avr idi. (Sr!rr), yahut (Yak) adrndaki kutsal yaban dkiiziiniin alr iqin bid baElamazdan6nce, biride bagariyle sona eriEinde tdren YaP rrdr.

Ava baglamak iqin briyiik hazrrhklar olur, progranlar tertiplenir, tcirendehalk hazrr bulunurdu. Bir giin dnce de avrn baganh gegmesi igin $amanlar larafindan dualar edilirdi. (l) Balramlarda terbiyenin drsrm rrkrlmrzdr. Yunanh lann Di)onizos lerefine yaphklan Bakkhalia balramlan gibi hi( birj ar;k safrk degldir.

-238-

ry-'E.gf ssiffi#$*ffi

lqir+eml'*:*:lrt*1ililYi*"""

ffiffiffi oaq

meklerpigirilir, siislii sofralarkurulurdu.

Br,rtdrenlerdeher kesin neseli

r.1'le'".,p{"^ji,lll:3r:Elts;: :rinsijne'si

old qrkanevde. s"tit\ l-1."1l1';i"l"r o,,f,ndao

#rk""**;l*l'"1#Ulqffiiii +:l*,i:*:iJl.:iii"'ilf ft;fadg*l,f ;ffiJfi i{ ql: \*-::o;*lii,"iJ fi''?il:tri "i';1"fi ;f i, ;;LH.T#I "g :;ilxxi{?Hil :tl'T:":lf"llffi:f ;:il'"ivu uu"u"t"'o'Eu'a'n

k#ild#rH":il:l6l#:#3in

sesre :":.i"#ilii.i:TJi1ii"iil'il;il daviiksek

lii:,"Jxl,#:f ,::l"-ilT,:: *l'::,,ili,"*..l+ff "f ;:Tl':'.'6fl:ii,l'^i:,',T,'H,"TH MEVSiM ;il:nJidilj ,ifii"'ii""iiJ"tto]<urlar.

bahar.da

Ayzrt,dualardagdyleanlatrhr:

omuz,".lfoT'l*'*,i.X,ff1f"'",*. lLXf*t' qrprak

bayramlanndan BA*iAML,ARI- Mevsim bavramr

avvesiineq

igin de son baharda bayKOtii ruhlardan korunmat< nlar yaplllrdr'

, .,,..

:l;r6ndiren

biiyiik

ui SURpU- Biryi.iciilenni, ^nl,i..T." i]"i'"'*Lt "raut' o"fJillY-.fftli"tii'il?u''iu:p*'r-"uuv""'u"au"ui

$jifi1{ii,,i;t#i"fl"H{'I;lir#.;slx,,r

*U';":'edi# iu';;s*;;;,sAr+Nf rafrl"#,dfli*$hiliii ili"t;g,r",*il"", 3::TT;:ijj:i,?li:"t:i,;jtllT""'JilaT,i{llii1, -*ilifi n*l:*q$ril*';.::: ,;u""I,tHBr ll'fr iifH,iqffTllH'i'Yti}L,f, UZ-UT,BAYRAMI _( Ruhlarbayramr).

-240-

biivi'Ik 6tg"::nii*[*: llitifi ",'"'nda o"ffli:#tfl"tH" anlar''r:' qijvle Hanbu$ijlen'i -24r-

90.000bagkoyun kesilmigti.Denilmektedir. $olen'deki davetlilerin oluracaklan yerler. viveceklerietler iincedenkararlagtrnlrrdr.Bu'tertip dalia qokOguz'lann$cilenlerinde olurdu. . Yenileceket pargalanna(So6ik) denirdi. Bunlar hayvanln__muayyeDyerlerinden abnrr, her boya aynJrrdr.Hakan ile kansr igin de slrt eti demekolin

(lrca, avnlrrdr-

_ Saman'lar.yahutkam'lar $itlen'lerdeHakandaave kansrndansonraen iyi yeri alrrlatdr.

KAHiNLER - Kdhinleri dzellikle Siime!'ler ar.asrnda etkileri, deferli _goktur. Onlan herkes sever, sayardt. Lirallar dahi onlara inamr, hatti onlardan korkar-dr.

Kahinler. gbrri$iir, tannlarla gelecekten, gdrunmezler dleminden baber verirdi. Ufurluyu, ug'ursuzubilir, kurban tbrenlerindebulunur,vaFmur yagdrnr, hastalan iyi etmeye Cahsr, duila;nda tanniar.tarafindan kabul{ine ugraglr cehennemegitmig ruhlardan istediklerini de kurtarmak igin - yerin altrna cehenneoe gider o ruhu kurtanrdr.

Adam oldiiren kimse, sugunr.r inker ederse ona krnnrzr ve zehirli bir su igirir. O kjmse bu zehirli suyu igtikten sonra kaatii ise dliir, degilse kusar, r;himdin Kurtulurdu.

Altaylr'lann Yekut larrn $amanlan ve kamlanna kargrlrk .Sriimerlerin kdhinleri. papazlan l.ukardaki Ce$rflrr$rerle gajrevli otdugu gibi bir losm Tiirk'lerin (Yaterr dedikleri insanlar da aEallr ],ukan bu gdrevleri yaparlar, gegitli faliar agarlar. sihirler tertip edirlerdi.

Genel olarak denilebilir ki, kdhinler daha gok ge-

-242-

ffi#;5;iffi|1TIl:;HHTI#lx'd"'"

pj"ft'tjlt;i'i,ff i:ttrtJp"tfhg $n'"*,r**i*ttt'* ::'J:H1""

'-n*ffi*lt$:'itq":*irr t'"lsi*;ix: miaffi $*xr#ufit

hrTlXX'ilt..",'

dagdrevliidi' papa-sltkla coBu

#ffi

iii:l:iitt+$*fqfrl'#t

onuniqin bir takrmDanala-r qrkanr.

bastalan iyi r. Yine dualar, biiyiiler yaparal< (MaEEas) derlero' Bunlara Siimer'ler

i#firolitilJiH,.,T, i::"fix,H,;t #fi,d,i.lm ':{{ tlx ii"#,''lli F;?;1;*'-#-:Tllli,}1il+l1 *'{"l',t""t ,,-"";l "- ilfi:i f:lifr iai u*ii"o bi. qutgriuttdahavardrr' lt;j"#,: ;Xfilffi *f :: "i ij'ilF,i"*xl t Kehinlik gdrevinde.. l-r'lar-tSii-jqtt-Gi".d"f,ulunur,giiriinmezlerden ld"nul l-1 ,"il,'"iiie,

verir, olaylardanmdnagrkanr'

b^azr r-ii-u-i"s* KAhin.Bazu,Tanrr.Enkive tCirki.bunlar almrgtrr iai["rii".t!, cevaplar

uu""t,utBko?T#frn{HiN \.7

ffii*6',. ^,^l!i"il*_

(Sum)BaE kahjn.

BLiyiikrdrenlerijdere

m'u],f," if,il,l';"^'i[ll"",l,l'T:.,;ij';l^ ; vup,r"n

j;l*il';ii:4il', flui#,xlit: 6l; r::l# l$","' "f ;;#'i":YJil$ : I;

a;li;:i \** t_m rcyc nrer1;e k;;;;e'iliilr, oufiluot"o"-

l "::i: j[i].

iji,."#'X', i ",r,,"ut

(Et) Tann anasrdenilenbir

J:l

9e9itkadDl

rindebulunmaktadrr' L-iGiia"

kanst an;t-eir--ra- {Snm) Kadrn papas Tann

f-isilrc ). Biiyiik tann Nin'girsu'vaait taprna5n oapasr idl.

Bunt"i-isr"", Ruyalanvoruolavanpapaslardrr'

iBaru]arl srnrfindanidi' grrrr-rSu.l. Suqpupasaverilenbagkabir ad' lcitkce-(MoE).(Bk. Tebtengeri) -is;;,. En birvtik lann deme^ktir'Bu ad ;;il verilmi$ti iJri-"; u"fii p^prt ttahna 'Hal-(Et). KAhinlerinadt'

;in:a"ll"-isoor"pa*ad11bir.:rll:r-(l::1.",:Il*

*,{Jff## *:ili?H"ii".":r flT,": ii" "r'.la""-i"airi'i-ian nlar. tarafrndar verilen lt,',t",:th;,:,:i: $t'l*lj.[,:" "xT":; * i:i::'x Bunlar ,if"ti'-o*tf"t, yorumlardabulunurlardr'

,,.-1:ll:,u,;._,,Akr Birinci srnrf papas,ar.dr.

CLinahkrir

;'l:.'Jf,L .liUi;" ;H'".:,# TilX;,trft *Tjl; -244-

n.#?'#"hi.-

tnn''

"rrhna

tannsrntn enrindeburunql TAPINAKI"AR

(Siim) ,*_M1|.ly : ate$e.Biiyriculer.Burlar btiyi.ileriboz&alr lg:, f"r","duatara atarak yakarladr. Bu srrada ofi uoukran da tMaklu) denirdr.

tr##;l'"ilJr,$f i:1",1'ti+?I$!,ltl?l *,,"T; :::H$f iilni::il$$qr.""J,:'":,,'-:ii*fl #J",":TillT'";#,{#rq:#:lr;il siinahl<arrandualar;;;"u1,:"l",ii#jlrvret*ek, gorevrefl hastalan iyi etmek, siinal

'J#*1"*:,;.*f,:*srardrBunrar ,..|,1:-.::'ii:i,f, {SLim) $amanlar arasrndakadrnlardan ^,-.-t-O.lrn

:il:#::.,';J:"'""

dafrttcrla*u.a' u uu"i"'ui 6i] Enu adrverilenbaspapasla'n em-

"*::fiT;otTl"l - (Mo!). t-,,I"lf'qSfr

Qok iintu bir biiyiicir,selecegi

i-r korku'ncve kasvetli idi'

I9'I"TT- *-il; ;i;;;--so*' t"prnaklar,

'*"'"-"m:"1':l*i"*r-f,:f .*-l: 'Tis#''5,11',11 l"**#JisrHfi

i idareederdi.

sularda' ,ll;r"."Jc"!onr"to", dagbaElannda' ve yetaltrnda otururlaru'

r-- r^a.d+ 6.t-

;i#li+:+!:tr:*:*x":i#".il*it;-r:*",i,,il;'[ ryr;gx*119t'**g;; j,:::i# $fi:ii?'-,ffi

s.Tii;s"ritlTt?i::Ti'*i#t;f,iiili: l;'ru""*il*n* y:tTs"lt:, i"*. :*f ity: ,}:b!;: gHH'{ 1X" f i}iff ;iiil3ill"':,i,1,;:?.!;ri,i-sunurm'ktizerekur. f.?t", : i', #tr *, olarak "ffibir qadrnniginebrr.aitrrm,iise#ael,f!UIrntmrs *"#Yl l*:;?*;;$t"f,i:,11,",{"?l""oj"' *i,1u,"i!d1.,""i1j,:#J',0**J,::u",81il,'itj nlar, baika hediyeler ronurou

gaorrruacasrndan_grkarakkaJ1pjara kalrimlgttr.

nndan $la bi"t"r,. yo,"^',:T,ff ; llJLi.^u"r11ii,l.ucu Yat- Eski Tiirlerce briyiicliye verilen ad.

Fr,,ht'n

tio'}.*'."trt*n.:""ill"-lT::*11:'I:lY:\3:konifitli'ii,fiiri#;;p'nas'n enivi verine ulurdu. r fiirkistandaki bili di.

(Da yiin-si) de onlil taprnaLlardan

tepeleri de taPrnak Altay'hlar, Oba adrfl verdikleri

-246-

-247-

olarak kullamrlardr.

(Kutsalv .^,Sirmertaptnaklannda

iCKiLER

$H{4i.;'i,.,,4;}?t*#$k'*+;*rl

,,?lt"t li,*tl]#* nf;;Xi1i_*Sil",T',:fi

o""lii; u'"',1:. l:ii;.,j,';liil: tl,ftmnl,i:jj:, "ffii+i:{.iri"

Tiilenlerde, Bayramlarda:

lamrzr'"q"f"."1 :-'5,11l.{flSl arasrnila

;t';::,'-i',:"":[ lJi'ffi'T.tii'o,ir "**iil iili ali- ru ;cki sblenlerde' "'t,"]ff]i1^,,"",.a' 'de

ve dili

dahoqkaretlan'rdr'

ia'lii

"iit"'i^'"iica tulumlardu' lerde bi.iyijk

' lsmrz buluu"',t11o.1,.. *, ,"-

i :,:iHJ""ilil"''fi: F;i+'I -*:::l::*'0"";; j:;; i*?t3ii'i"iHftjli;;i''de,her ver"de ;"tT#""*'i*lltun,,,",i: "ivaret

j,r n''," ""., ",0'"" "C"' ]l:, ::1',i::"."tr.:iL,lif;l) ;f * r*Tr il?31;,'"",,'iil':;xi":i*,:*l"l::5:l"i',3'" r#, ;Efr ,,# dtr1i1g;f '";;T;i*i.il1,::ui,",""i"*.",:";:liJ;,1,X',iii ,*ffi umlardan vardr'

i;o"ob;k"vd kestirdigisibi

zrrlatm$tr.

;;;;;'"

stimer taprnakia'rrdeg<irevri insanlarrla no,.?,il"tot"

(90) hal'lrzda krmlz

enbiiviiktannsrAkl:f:'i:15:i$l isreiesirmesini

:,:*'T:'Hl "i;tilJ i"1"" 'il:;il iJ.i""i"ii"i

t'J';

rl "q':9::**l",':lt: JI

fur:i*J"{rui':aj;}"ffi "Y1'*'r#

*':'i#{i #;il:,;,11*'$n'$:;fu lardr.

iqin Yaptlklan larl SuJla adrndaku-'-ruh Altayh scraerrerdi yiiJi;;"',i."#",:;;l

Buniara bir

jbidete

seteJrter katrhnca tap,Dakrartdrâ&#x201A;ŹDzam;ii;;"j"';"Juff 9:j:::: jitjl

i;,fil

-248-

nrzrakr

tazegarap'atTadan iyi kitrnbs'ler igin de tdrenierale yaprlm$ igki sunulurou' olduf,tr gubu, Alkrmrz tulumlannrn adr

-249-

lL

titl

tayh'lann arpa. kavrulmugun ve su 'Ie il! yaptrklan -tslatrlorq bir iekiyede bu ad verjlmigti.

Saba'ya konulan maddelerdenbir gegit ralo da grkanirrdrki bunada (Aratd)denirdi.

Tiirkler.arasrrlda ijziimdenicki yaprldrggibi, 61. padanyaprjnrq,bira lrrvamrnda(Sydra)denilenbir i96 ce vardr_ - Kavrulmugarpa unu ve siit ile srvr halinde yaprlal igkiye(potka)derlerdi.

Tibet'e crvar olan Tiirkler de bugdaydanbir eesit garapyaparlardrki buna (Siicik)denirdi.

Divan- Lugat iit Tiirk'iin birinci cildinde Ugut (Bugdayigkisi) denilenbir igkidenbahsedilnektedir] . Yunan mitolojisindeDiyonizos,Roma mitolojisinde de Bakiis gibi igki tannlan varsa da, Tiirk tinnian arasrndaigki tannsr gtiriilememiqtir.

Ama gu var ki Tiirk tanrrlan, din konusun<la yaprlantcirenlerde; kurbanlarpiSirjlirkengrkankokulardan hoqlandrkJan gibi, igilen ickilerdende zevk

altrlardr

Bir efsaneyegdre de (CeDgiz'in sarayrnda 64 biiyrik siitun uzerinde duran ve bir agacrn altrnda br.rluna ddrl aslan heylellnin agtzrndankrmrz. af,aglanndallanndaki planlardan da garap akardr.)

Batr Tiirk'leri arasrnda (Anadolu ve Rumeli'de) bir agk igkisi daha vardr ki bunun adr (BAde)dir. Folklorda da bdyijk yen olan bu bdde bilindigi gibi su halindebrr icki.degildir. Kursal bir iqkidir. Bunu ancak pirler, asrk $airlere, daha qok rirya alemjnde verir

-250-

badeiki turliidiir'

- Er dolusubade' 2- Pir dolusubAde'

hlt';:- il:'"i:tiffi$ frtflfi::#s;

;i.ilr*il1'l"rm";"-;;lHr:1"-:l:

ill{:""fr1l}#tH:{ iixi*fipJh:*l;ffi -,,r".'-.1^

ooP Tolan, bir sevgili-arayatr:

"airlik ilil;*'.

Td;""ii: -Ti^lX :'."ll*l'iiff :''fii

il#?""'irl"l'!ii+?.{:ffi:S: t*:'ft l#i'fi'Frrin*;:fil':::f+.*"*t

$tfiffift"##*!#'*;gPg+f ffi:Hlt"Jr;i'T'fi1ilt"T{il.ti1ks*1. ;"#,td,i*:':llli:ll',tll""i lfflill:'i""':;ifr li'**h't?itl6***"'xfri lll,lhf L ui,' "d' bir alkrna)'lill-''i',li'"i'-"

lAa',

*lfi*tu*t**it*liL'l -25 L-

i::#*;EffiTsr ;tHi" iffillii:5,r',ii iii:iderk orduguna r,".i.""ar"i'i,1| :fflliJ:';ij"affji

j'il,Xnl o,i:'""ii:'5,'i,:'i:,i:x:T;"5:ili^""" ,fl.:",]fl *1""t'ft*;f ir,:'jjill i"$:'-'iT,,'"""",:if

i,li:#lii:,l##',:.i,"ii:g:;'#jl1i.1'**g'i,r''u

lx TABT'I"AB,

,.,F:l*1:{?ilH:T}ll'#,;Hii"jll

ffi'traq$ff 's*ffi$ngqght-ii**"'i -252-

-253-

bir altrn z destarunda,Irlol Ata bir gece.riiyasrnda bi-

SAYII,AR

i Jiuci*-,ii"t

duygulara, sosyal bi.inyedetiireyen bir talora _-,Kutsal geteneklere, bunlann etkisiyle bi. g., tori.-u-oi acarp gdsterme yahut sevdiime gibl.yar"-t zarurettere day,

<izerrikre rorrr

zifavettertip

i.\i[a'Jilliid;;nra

r$:li;'Jlij "si"#F'#Tff :#"1":&t,qT:,ii"f

aqrktayabitmekkolay bir il defildir.

*ormiiqtiir olii.titre-nlerilden edilirdi'

DORT (Ditrt) ydnii., tertrsx Giik Tiirklerin ve Taoist'lerin gu'";tu''o

""ri,H'::"iXal""l;H;ffii$;,'t i aiil^'t"-"t"i u"'"J' Li"?JiH:i:":Y::iil:na"""'

i:i-Tffj,:'n;;";t,-"."$ft

;"i''"fii.fi **''

bu kadar azla da kalmaz.

^^fl4,q bu miktarlar Cegitliinanrslar seDejryte gok da aqrlabllir: (Taberir Tarihinde bir. biiyLii<ylandan

gt15l"i

:qF,,n'lll-ull1l3

SHi"ti,"'""iif,""9:l"lPtl*"**i"*,ifiil'il il;" iil;"-["*n"ti"' ff'iJn .qiri'i""t-1iy1 1tTTli'tr1:ti^f; B\ratrann e't-'qt' :ii#fili:ii

idort) gorii vardt. j:l;$'xri]l$;r*r:ii ;:;HiJlrli,iTl 1"":*:*9".1:::q"t;;+;;i;T'.Jer:1",,"#'iJl"'i: seobin deboynuzu-v"iar. behsedilirk_

a""u'rffiiiut

BES

Kiigiik saldaia gelince:

UQ Gaokerenaad,nda(iie) ay-

ruglaveSelenga^rrm"$"1-1::*:!'*tf;l:il: de

adrnd-aLiyerde; bir fistrk bir

'.f""""q:ff -,iJe''"'f 'k;":::, i,lli"Tl;i..,1:r,::e""sr,;;;;i#;;"*r;i1ik,"!:;l :"ffi::%;ift ,ijc,,!1'.r'd,l: ff*--** l"' rsti tgc;r u " ilil# .'^1^-qI^*]' tt"-?, a" y I:::i*:::::.*-rr::da

-0"i"^'.,i, r''l'i i*; r""i iff; ?,i.T.,.:,1 T" _-o-?:'r,ie, " "p, 0",."'""o#iX :j],?,0"*, ^--Rt]9",,

olullanndanDag Ha;i;

;ihffIffi,fffkiifi:i],r:tl'Hiji,,y;" gubuklardanbirisinde *i,:*: (nc) oavi gerit vardrrki bu gul,if. Sor-l Han.a aittir.

-254-

.kayJ Eur,lano kurban

$[l*xit:*x;*L:***';n'.Ti:]Ii;": bulunmaktadrr' grngrrak Iundaibeg)

-255-

YEDi 'I\-rfan hakkrnda Altaylr'lann bir efsdnesinegiire, tu. lan.olacaâ&#x201A;Ź1nr rtk otarak demir boynuzlu,gok yeleli bjr xeqr ryeorl gun yeryUziinde dolaqu ve Sdylededi: {yedi) gun zelzeleoldu..(yedj)gtn yer ateq piiskiirdii. {yedi/ glin,yagmur yagdr. (Y1di)-giin frnrni oldu. dolu yagdr. {Yedr)glin kar yagdr. Tlfanrn baglangcrndadaiyidiT azrzKaroe9varcllkl bunlar gemi yapmlglardl. $aman lann davulunda altr. {yedi), dokuz grngrak ve ol( vardrr.

Bi. inamga gdre de giikler ve yerler (yedi) ser kattrr.

Altayll-lar-a g6re olii bir evden grktrktan sonra, Al_ , dacl denilen kbtii ruhlar evde bulunurlar. Bunun icin c'in drganya eqya veritmez, iqeriye alrnnil;.

JJ,ed.1l ( Yeqr, glin sonra_evtemizlenir, $a-@an'larbundarl son_ ra eve grrerler. ytne birinin iiliimiinden {yedi) giiD son_ ra iilii evinde bir ziyafet verilir.

(Yedi) baSLejde.halar da efs6nelerdegok geger...

'lann eivdikleri (Manyak) adrndâ&#x201A;Źki hrrkanln

iiii'i,'J

blifi;$;d'Jii".

- Dlig{aF y-aratanKara Han,diinyanrntam merke_

zlnetdokuz)dalhqamagacrdikmisti.

Altayhlara gdreineanmiskeletirde;bag,bel, diz, to_ puk, ayak bileg, omuz,dirsek, avugv; el'Lilegroj;;k uzeretdokuz)el{ vardrr_ davulunda tann Ulgenin {dokuz) , $aman-lann iDlr anlatrqtada tic)resei vardlr.

Krzlnrn

-256-

$.iu,"'tu"ugiirever

tabakadt. nda gitriildiigii iizere (dokuz) oPuzlardan

acatrr.,.

KIRK En Cokkullanrlan sayr budut:

;;,1;i;;;-'"'d;r DOKIJZ

ii":":1qkl,i] t"t"i'a. let olmak altr

i5"""lJ;;.;;;

r" oolarvenilme-z-v3:]i*t""I bozulursadliirler' By clli et.

tq -"$.:'-,a' l-,,15li9l {kr'k}tane "^ti""'it"ii'riilft ffili;";il;;;^";;;'na gidiiir'uzerinden datildr' i.i"Jif't.

ejderha

"","'"ut*alivahhrsa

yer ahr ve Tiirk destanlannda (klrk) sal'rsr 9ok

kenanna giderck sudan ge1rckalmrglardr.

Oguzun verdigi sulende.diktirdi{i srrrklann ir,,ru t k r r k t k u l a qu z u n l u 4 u n dird i .

":';.,'i}tl'-l["]l "'ir"':Iiofi: "J, "#iiJ:,.:lli,"J, ..Jl1,l'; :;ftnlilill,iii,ifi:lflt1;t :]l,ll.: lill,fl;: lf,[li;,',, ";",,*'il;:l; :1,::i. lt;^.;,;:il, ruyrs'rrun u\ '' --ioynuzlrr UuLLrr iizenneorr'

RUYAI,IR h e r a r r a| r , . r d ; r r rs,,r. , , r , . .k, , r r t a r . r n .. , i , r, ' r i rfli,tl 'r,, 1 u ij "d1u:! - L I.iI -....,yr*'..

A , 1 r e J r n r r r . ,hpr r i . r r , 1 , , t r r d F t , I U n . d r " , r . . l , rk ; r l n r ; r m . l ,. r n l c r

I,'::l' lli:l:ifil il {rfiii Ii;),)';)-l' ,""'l\ll; :i'' i',;''t,;,,.n", liJllJ

1":;.,J"i^0,.,?l*'"ili'l:

uAuz 'i'l';l B..llH'"''"""r"''"r ' BrLL . i';Tli':" i"ll: Han). " l,i,'" J"."'l'l,i':,-":'"liil1l;,,ff

I.l\T91".illli',1' a n n - r t l r r d J rK j h j r r l , , r r nb r r r a , l ed a L u " u t ..it,n.i

,,. . ' " 1 1 uU. r, r l a r , i c n nj l r . n i _ r , . U f, . r j . , , , . , , i , t , , , " . r i . f ,",t. , 1 ,

-orr.r' "r'rrr,:,r r, i";:;T]iii,i,r:'i,lt'ji;,':i """'"

#' *l'**.li,T;T']':':i'h i,n,'.',il . jli::,.11

ji*[:ilmllxii.' nt, iiaIti,;rli:" hllli:j:i i,iuzor.i ncrc g,,:m.i e,.tesi g,r,, i, l lll, ilijiiiliii; i

*rr;,[ii;*jq,i;i1i i ;ir E;j;;lf

Sumt'r.le r.cebu igie {rirevli hikinL

':"r,1:i,[,]i:1,.,ii ..,rill;'j.t lt, :\

*l"iI'i,'',rli1:': l';i ;;l; l;l:::i,i;jr ;:;'lli:;i''" i,",;,, 1l i ;l i,:1.\1,,i.":: jr.1; :lr't,': rr..'n r . / [ r r ki:l,j" r h r l t r 1 1 . r . , m . ,_7- r n l , . , ] !rrc t r . ".;;iI'' ll'l':' l iil'l ;l;,:i l,l :i," l.l;;,,i':;,;, .-1j;",1'li -2t8-

Krll

u( )ttc z ',' Iiul il l''Er'ln'len hirl'iti artlrnca

I'"r:"'r#:lti*+*, ilril:".'.',''uo'tll*;:iitii,i*l;li'i,i:l' *iil[i,,,i* lt::';,;' l; 'll'rr;ili:i :1tlr; tririrl;iiiftil*riii ,'259-

Ttimene bu riiyalar.r giiyle yorumluyor:

il

till

i"i1i,':':1r:31:F::';.1'ix!:$fiil?i*"?l*iT:l

rarlh aekrzrncldunyayt aJacak, Bunrrn euldr,u" l^'

'nf;:;'lli ffijql:llH*tilxl*::-*,"ili:"Iilt,fl

;lixiilffi li"fi"fi :x]ni'::#,"F*f,#:f h:l

Efsdneleregegmiqnurlu ve rgrkh olaylar epeyc'edir' Bunlardanbir kagragagrdaslralanErqtrr'

PAONUN RlrynSI: cdktiirkler,i ,k!rtarara_k islikldllerine Qin esaretinden .

kavuqluran r Liyao- yuen.

destanrnda;rCdkten mavi bir rirk diigtii Bu Oluz "g,inegten, aydan daha Tarlaktr" .B" tllFt $. < yrldra gibi

*', osrunun dosumu r'utr""au qdrl,l:irri: *::l;;,i. ,Bu

tt^ ili tt, ot"t"yotau. .. daqrndakutup ayanbir igareivardrr.)Oguzbunusevdi,sldr'

niyada Pao bir glin tannmn kendisine bir erkek

:li3:ffiffiIJXf,iij,,;H",'f ; I",Xl, ri"*x ::: kesilen

Bir sabah Oguz'un wrduna giin rqr$na benzerbir i d.ai. rql.a" boz tuvlii. hoz veleli.erkekbir l*urt

ver'"vakla"'ik bi' s""

#ff';lr"r:l';i:*"n

uiJri. f.'."

nun njyasrnrpek ugurlu sa5ayor.

-_Iop1"ut"r ,Pao karrsr da aynr U.i,s, uJ"rn ::::"1 ,1u$"- tutmuE S"kii;j", soriiyor.Bu yar.ar rk etindekjpcril]ll"--9,l S:v veriyor.

Bir ogtu otacagr nr orjjdetiyor. i.l:::y]. I:ot"u

l:fIi,[*:";::;T : 111't :tTt.:i'l'""ii 3il'":"t

NUR, ve I$IK

tarafindan giinderilenbu kurt Oguza

gdsterici oldu, ordusunun oniine diigtii'

I

Hakanlar ailesinilen olan ve kocasr iilen Alanguva, bi.gec"- gadtn.tda u)l.lrken, nurlu bir gdlge -\alild:,bi1

.J^'. g,'tai Alanguvartrndili tutuldu Ha'eketten Bu adambir kaqdefageldi' r."t-* ilrr'urau bu'i,rnd,,.

Alaneuva bundan gebekaldr'

(Yaruk: iiTilT::hi"il";""!lif,t"l*:T,ulT,il:"i;i:l: iran efsinelerinin gdrUlenAltunyaruk ta kahramani Efrasyap (Alp-Er-Tonga)ta-

11ay)yazrtr,trulundugu gonildyor. Bunun Lizerinekenoislne Du ad venlivor

-260-

,.,t, ni"t rrfi.rdan Arap kahramanr Zinigav dldiiLriiltince'lraDr -261-

ffiffi

;:flLiiti1r!:

ieinEfrasyap.rn iizer;q.

#fJ"#r"I:*:r,u:3iT[:""-T, T",T,i,:i

,istrfiffififrffiffi XII

IIANI,AR' TIAKANT,AR, KAIIRAMAT\.I,AR

'{tnh*tt:"i,j:,;;ffi **frtf i;fl

IIANI,AR,IIAKANI"AR:

Hanlann,

lkT;;;,

Hakanlann, . . Xaanl-1y --'-gott^te gdgiln oslu ol-

;"tdlllerine,

sfi;

lanna inanrltrdr. giineqle aY taCdkte, dogan bu Hanlar, Hakanlar, sonra da glkai rr, 6ldiikt€n findan ' tahta nlaEtln llrdr.

o',i",1ifJoi"i$i.il".""ff"t"ti"p;t

Hanhk yuksek nrr146 d6 (Han)

-262-

stlriilmekt€dir.

-263-

Birgak Han rl oAlu Iirgrz Han da oldtrkten sonrq .tannlalmrl, - -Tatanlann koruyucusu olougtq.$aTanjst Tiirkler de hanlann kurial tanrr, tl(ut tjnij

inamlrrdl' e bunlann da tarnlaltrtsna arasrnda anaar Taonqa olan' i"'""0*o'"i"r-.t-

Stime.'lere gpre, kralhk edkter

tu$.,.[:"lji; rannrann. li- ;kt' I l^":-i"-lTf @_renlenndebagkanlrk""ki eder,"r"tannJaita- insanl6l

vaslta olur..insanlannhastalklardan, rarasmda IReremenkorunmasrigin tannlarla g<irugtrratr. teiq l.â&#x201A;Źnntar. insa-nlara hiddettendi!-i zaman Qtint icldket

';:HinJij itfi;iixf};fiilil,il J:"i":l.iTfi .,

HyJgl ve krallar akln ve zekdnrn da birer tem_

*'ffiriil

siimer'lerceonlara bu kudreri tann enirt

I(NIRAMANI.AR Kahramanlar kadrosundu:vasarr

efsdnereqti,irmiq t,iil.l,ilLf tfl fl ::T:1,.c-.ecrikce havranllk vestivend"ndogmus lTillfll Hi:$flsr dafrlm,gTrirk boytannryeniden .^_P_".:-T14." ""fSk,

#****r**'l'***tl+ *fi**ff'm**m**

iil'"X'"Ti:fJH:liiiJl*^i,,',il,l^"u'."cakbiqrabu.

Bun,uniCindir.ki.egikolay bulunamayaeak kadar .-.

Duyukblr degâ&#x201A;Źrolankahramanlara, isterhanlarve ha_

Xili'ii,'"'i;,'lLl,".n1}rri"i:1,1''"};#lil'-",,j;i; -264-

-zoo-

olanlar ca vardlr,

At kabradanln

kc

T:lTi,,:ili1j"", icabrndantl"iffi ?Loli Lurtanosr, ?j"oli'j"; kahramanManas\ at dr$ zin'

r#:ff',,::'idii i*mp t*1,il ;$a

bopar adtndaki at lan tek baqrnakurtormrgtt

iit*J#*1'i*':'ffi1'',-i*il,i,,:,,*i# tf$Jtroffffi tf H"ilff Xl,";f fit:"fi ',,{:iTntri

#"!l u" *'- di, k'11-**:-,.;'u;f:,,"'h' ;f $jiq-Hi'#ilii;tr-]:i:':i".]:J"fi ;;;q"ir 9:,ltlTJ59.1*Y"l: lil'' "'* li'il?ffi g g:'::5':"PAHi"T';fr*il: ,l'X'.'ii ",l'j"JliJ;,1 llii'u"".f,"ii"r""Jiveralannavua"l"'dand'r'

*,I#f

'f#; i:i# uilff a ":,5ff

*n;s'-'

tKaanj*q,,--,. lp Karakug) ,. Altayllarin

ftrk ve s'ngurriirk il'i'#il""il'i#'ir; qok dEiilmeKleorr'

#{#il"i.t",f ff;it**;trul;""';'"*:l*l ., efsdnelerinde

""ffi;;,; hir milletlnEitolojisindebnviik ver biiviik.giisterilenbalar ar "t' i'.ir"it"ri.iUetlerin

,,*iilfip:?il:"?._:,;.JIffi j#:,1ii5,1,.''lun.."r..r'.u"''*r"'"kli:]-1",1k."i';rt*"m\.f; ,i:f,

li:i# ;.T;,nl';i; *l ntr l: ri fill]]f:xff

r'P;:x il[#tigidl#*4;l*r:#: de-kahramantar eoktur.ryi

H*jT;"ll*tnde e';; :;ffi ;f iil ;T:';'*f iL*' il:'ili "".':',,

da rastlan'r: iras,nda gtil,inq olanlanna

t"'lini;i;;*''**'i :i:i'iilii :,'i'::*$T""'l'ii"""" o"f

,ll*"ffJ;ql'iiil'""""1,n,"-,o"ill'iitl: ta-

ot" destan -:x'iISTl :il."'1"l'"1:' "iiJ'X',"? gdruleortrrbloiannda gok net ve guzel

iiii;i",,:il1r::":F*a;;ii",i,',lh,Tii:THlJf;

Tiirkkadrnlan desra;j;;;;lrl .ii r?lllI

havvanlara a' f't i'"g",.'""irt",bafhhk ,*H,Tfi:^

#.;rff"*'; ".**rnl11*,+-i5i:i:#ffi l:ilolT';:',l:,T"X"lff"ilff !,illj;"r'-o"i''oiau'te savagorg' sonunda dldiirmulleror'

.261-

l;:*S""J"',iiJt*"iiigi+fl,fu ,[l

qiflitml{i:i-it;$;lf+l'T;"{ 'Tgffif^ffitr BIR TIMIMI Alalgat-Srimeilerin mitik krallanndan Atalin. Siipcer,lerinrnitik krallarrndan biri. biri.

Hfr'":.q.;'t":,"*$ltr1;P"fii -eovt" lll"io".lln,'l"'*ii'ilj" "aitaie'

r*ts'n"-q,g{k+#i"*

ffi$E.;g,iffi

fi+}""i:li{ii1;;jf.;,i$ffi-f,.$lt#ffi

nu*s*.,*t"rs,ltlru *^i1i1l",1,,:,1"i,l,,ff*:H""^:il::lancranA,p.

:1yi*# I ",l#Hlu..lr,';*;ffi -268-

n$1*111$:ffi';:*r".,*t!?r:'u^, Dumrul- Dede Korkut hikAyelerindegegenbir . AzrAil'e meydanokuyan Deli Dusrul, niyine Azrriil'in <iniindeboyun egdi. beli Dtindar- Milik bir Tiirk kahramanr.Oguzboy' 'lndun."g kolakumandaediyordu.KryanSelguk'un

,,:;liilJ:dii ih ft ffi ::j:fj,'.1",

Kara Han In babasr'Dip Dip Bakuy-Oguzun dedesi, nce l{an drr. babasr un kuy Gali Tekin- (Bk: Gijgdestam.)

Grlgamrg-(Bak:Grlgamrqdestam) , Kapang-PonBk: Dokuzoguz) Kam Han - Oguz'unbabasr.Bunun Gtir Han, Giiz

il:; ,*,'ll$,-ffi;:'.j;,i,iffi pa$a rsccc,,-i ",llg ll,{li!'l"';1'#,'*i':n*

, ve Or Han adrnda iig kardeqi vardr.

Kar'taga Mergen- Apak')ann dzerine destan ku' Kahramanhk olaylannda qok -rr. t'ir kahriamanr.' verilen at: bu destanda bdyiik rol oynar. Kartaga n atlannrn yardrmr ile savaglannda baqan ed"t!.it. Son"nda Ay Mcikti'niin krz kardeqi, Altun Ilan ur krzr Altun AulEa talip olur, evlenir, mes ut olur-

ffihtf,l*Titffi!:"TIi'l'

lar'.

Knyiik-Dip Bakoy'dansonra gelmig mitik bir Tnrk Hani.

-270-

Lupal Banda- TannlaqtrnlmrE Sumer K|.allanndan biri. LuEal llaDda-tannlartamhndan firtllta tannsr ve bir dev oian Zu ya kalEl aqrlansavaia katllmlgtr' Manas- (Bk: l{anas destasr) Mete- Efsanelere biidinmiig iinlii Tiirk Hakam Bir tahmine gbre Oguz.

Oliuz Kaan- (Bk: Oguz destam Semetcy-Destan kahramam Manasin oBlu' Tarr-$e-Huang.-Sienpilefi ;lk defa toplayarak hiikumet kurmustur. Babasr Mo[-o-Heo adlnda bllr

.27r-

Slht

tt.u"' dogumuhaklonda sdyle bir efse\

oDa rek yurdu harp ettirEedigi igin Oguz ) dedi.

yutun Tekin-(Bk Git)

*iru*tn{ifu il,*3r-**l*iu'*

_;;q3;.:*r;n*,f#*:it''*r;i-:t*#,,, xIIr

:,,,f't*ti iffi ,-gilipd:-:""+**u*;fi .6;Jl"'*",",m*$i,ilrti#, *{rfs,"d',ff

Destanlar, Masallar, HikdYeler

ru**"u*ffmr*'.m*-lgg"*:,+;***-i+mi!r$$*sf daftnlktlr. *iir"i""a"^

olbir krsmrnrnkonulanklrru birer dzel kalmrqtrr' arastndasrkrgmrq i^tiiiJ"" ""r,lfeleri kalabjlen roetinleri bo' ""it agzrnda ise halk ;;i;;;;" olanmtgttr. ''i".-t'on ve mitolojikun' e"f"n"kl";nin belirli izlerini qrkanlmakta de bir met'inlerle lusrmlalda ilgilendiren "uiu";'U,.ii"pr^nufilen destanlan iit.i l"Ur"'r"i.a" giirmek miimkiindiir.

."x"raY:q{l;s.lmunlT',},fi lTl,-,*ri,; -272-

-273-

::f.,:.*xi"*#d:x,i_T',::l1Ti::i"f;.,?"lt Bu Destandau

:il"T,:"j:,j ffi:i"+n:?#,,h,1#,tr"x",j""""",tf, BiRiNci

LEVHA

Yukarda gdkler daha adsrzken,

ll*tjlxrij,H*:*Tt"t:.'i#fl.,,;ff",j; X, t:

Agagdayere heniiz ad verilmemigken, k varlrk ve hepsininbabagrolan Ab-Su, epsinin alasr olan Mummi, Tiamat,

s{+Nfi*f#*m*'ffi

tiin sulanm tek bir kiimedebirleqtirdiler. bir gdlgeli set yaprlmamrq, hiq bir bataktrk unmamrgtr.

Tannlaldan hi9 birisi heniiztiirememigken, Heniiz adlar verilmem\ken, kaderler daha tayin

;#i*hfu;hl."#,ti;,:,,,,:r,*ffi f rgken,

Tannlar, Ab-suile Tiamat'rnsinesinden$khlar.

Tann Lakhmu ve TanngaLakhamutiirediler ve ad-

EN('MA ELis

,'u*i',""',T;f ununin tf i:?,ifj;:ftIrfi Ab-s

brivriklrraaran, au,i,)lll lfll, jj'^il-1'at ejderhalan. ak*pinsanlar iledert't,it""^lil'""l;;;i,i"'-'-'

-274-

konuldu.

Onlar viicuka biiyiir ve boylan uzamrken, An$har ve Kishir tiirediler ve onlan geCtiler.

Gtnler ya5nldrlar,5nllar uzadrlar.

Babalanna egit olan opllan tann Anu (yarahldr).

Tann Anqhar biiyiik ogullan Anu'yu tam kendi tas-

yaptr.

Tann Anu ise Nudimmuyu kendi tasvirile dofurduBabasrmyarahn Anghar'dandahagokkuwetli idi.

Anlalrg kabiliyeti, zekave biiynk kuvvetleriqoktu.

BabasrnryaratanAnghar'dandahagokkuwetli idi, Kendi kardegleri olan tarrnlar arasmda rakibi bu-

lunnuyordu.

Tann_lararkadaSL$ kurulmustu Onlar Tiamatin rahatrm bozdular.

Tannsal evlerinigindegtnjltri grkararak, rlamal ln rahattnraltUstettiler_ Ab-suonlann gtiriiltiisiinii dindireeiyordu.

Tiamat ise se6glkarrntyordu, Fakat onlann yaphklan hosunagrtEtyordu.

L, zaman,biiyiik tannlann ceddiolan Ab-su , - Pugr.at ve evin kdhyasrolar Muenu,yu gagraral dedr: gerimi (Kaibioi) gentendiren ^ J.-'EI_Mu.-u, kara ci xanyam, " Gel Tiamat,agidelio..)

Cittiler ve Tiamatin kargrsrndaoturdular.

_#i$:ffll""

olan raDntarhaktqndaberaber

Ab.su sijze baghyarak, Kutsal Tiamat a konuyu actr ve (dedi): (Unlann hareketibenim iqin irzUcLi oldlugtur.

UUndiiz t"ala-tetrniyorum, geceuyuyamryorum. un lan yok edecek.harekellerine son verecegtm.

tekrar verine seisin, o zarnan raiar

"d.T#;:jto Tiamatbunuduyunca, Olkelendive kocasrnrnyriziinebaftrdr, Biiyrik-hiddetlebagrrdrve kendinJengegti.

Duygulannadokunulmustu: Xendiyarattrklanmrakendi eJimizleyok mu ^,rNe? eoece[Iz.

-276-

tinliyelin, fakat iyi niyetle hareket u, cevapvererek Ab-eu'yafrkir verdi' (?) idi ve urontu'nun verdi$ fikir diiqmanca aleyhindeidi. , bu ezici hareketleri yok et. zaman, gergek olarak, gtindiiz rahai edecek ve uyuyabileceksin.) bunu duyunca yiizii giildii.

di gocutdan olan tsnnlara karqr tertip olunan tan dolayrMummu'nunboynunasanldr' iaedizlerineoturdu ve onu iiptri. te tertip ettikleri tey, biiviik oliullan olan tekra andr. ar burouduyunca hiddetlendiler. seslerini kestiler, sessizceoturdular' kabiliyeti

ile tamnmrq, alolh ve canh olan

yapanryaca$nt (?) leyr bilen Ea, onlann trirqey

geyinbir tasvirini yaptr ve ona karqr gtkardr' un igin kutsal bir efsunicat etti. udu ve onu (tasYiri) suyun izerine koydu' aagarada yatmrg olaJrAb-su iizerine uyku serpsuretle)Ab-gu'yuyatrrdl ve uyku onun iizerine Mummu'nuninsani ktsml akrntr(?)igindekesildi' Ea, onun (Muldmu'nun keroik ba$lanm giizdii'

-277-

Bagrnagiydigini }'lrttr.

Iirgrnr sdndr.irdri, kaderinisehletc Ab-auyu yendi ve onu irldiiLrdti. aevirdi. u, ruummuyu bhgladrve kafasrnr ezdi.

biiyiiten dadt,onu dehqetledoldurdu' a-uUtt"ailtti, gti"tuti aevlerle parhyordu'

:iffiff"ffilffff;,ti**," ;.'fi i:xtlx

Ea, ou$manJanm yendikten

ve dldi.irdiikten,

kurduktan sonra, ;liffLYfi :1":,l;lrzaferinj Ab_"o diye isidlendirdi. Kukal yederi tesbit "ttionu Orada g<ilgelikiigkrinii yaph.

zayaratan babasr Lakbmu (Ea), ona baktrgr

roisif fiT*"X".:*X1?tlr ta'nbtinvesinr" eecirdi' Jlltlo"o *r. m, ",tr vehepsiniliraz (ok ustaca oi[rt"ri iiEtu.

unt"Ettro.tdr' Cunkir

kabil olanlayrqrna uymuyor, gdzle kavlamak edzleri, diirt kulal<lan vardr' ir aqtrg zaman alevler gkardr' oluklutt dti* k"t igititdi gitriirdii' a"*""ae her gevi ddrt kat i"i". a" "yntonun endaor tannlar srasrnda en

F*ffss#*lffisr ;;;;il;

(Ea ve Daminkina), th,H:XT;,""""o,\ilsrLakhamu Bir ttasvirryeri.olankaderler taprnaFnda,

o"nll,J"l^u

bilsin' tannlannApkallusu olan

Ab-su-igindeAsur {Marduk) doI.du. unu doguran,babasrLdkhmur Eat iai. unun anastLa}.hamu rDamkinatidr.

(Jnutanrtlannmemesinden emzirdi.

f."r]0"1'

o,.u geger'onu herke6teniistiin "un""o

KirDinoglu{?)kiminoglu{?}idi'

rann

'3]i Ciin"itin."'n,"oer"9"."tT".fll":l givm\ (?) tannlann 6, p"]f*

s"^ ve qerâ&#x201A;Źfi

kutsal

Ona kendi panltrlanm giydirdiler' ....Onu ditrt riizgetlardogurdu'

il #ti""l"

t""*tlisi olanv amtutarlardr' -279-

I

........fiamat,rtegvikede..

Tia.matteivik edildi ve gecegiindtizgider gelirdi. .....unun olkesrrualevlendirdiler.

Iqlerinden fenaplinlar terljpederlerdi.

Unlar,kardesjerTiamota dediler. {Onlar.kocanAb_su yu oldurdiiklerizaman SenonunyantndanyiiniEiyerek, oturup ag.ladln.

Birkagsatrreksik.Bu eksiksatrr

k ran niann,nh" ;:f fl;f,::iI"T:]:i R:,1,:.g-"",s, ""

sihhr getsiz ve savagtahi9 yenilmeyen gelinmezdi' t'rn emirleri gokqiddetliidi' karqr

m'::"":"*'1,:*H:I:iiilll;,"',0'',""

lJ:io.,ollill,ii,";"i:I;j i,r.i :i*f',,"'fr devrâ&#x201A;Źrvaratmava ve tannrara ;:."r::.J{n:i""*:ffi: "'"?tf

3j|ti}'*tfikil

ettilerveriamat'avardrm ef

o:t hiddetti.idiJer.cece siindLizhi9 dur_ _ ^9:1"1 madan lenallk du$unLirlerdi.

Hiddetlebapr.arakbir sava$aqtrlar.

bir savas aqtrlar' DdsmanJrk ses,"Jtr:;t;1.;1.'il'u gekliniverenUmmu-Khudur, (Tiamat,rn O,.til,.tif" ooilurttii"tun

sildhrmevdana getirdiler.Iri yrlanlar

Ki, digleri sivri ve merhametsizdir. vicLrtlar"tnt kan yerinezchirle doldurdu. ,unlann norl<un9dev yrlanlannrdehqetle doldurdu.

olaraksirsledi, onlantannsalbir *r",JiXTo,ll''"n Oyleki onlarabakankorku ve dehgete kaprlrrdr.

-280-

Lu.*iiro"'*"-t".n

kumandasrm'toplumun

Agzlanmzr agmz, ategtann$ siilrsiir!.

Zaferdemuzafferolan, kuwetlisini titresin.)

Yakrn $ark Tarihi: $emsettin Giinaltav

kuz (?) sayrlt yrl A-trugttkte kral idi Dokuzuncu (9j), e-n,r, Xunarbi'ye karqi eavag-agtr. Kunarbi (gelen)t?) Anu'yakargrsava5agh Ku' bun yerine -sdzlerirte artlk mukavemetedemedi Anu, i'nin inin elindenkendini o1'rrdrve kagtr' Anu kug

KUMARBi Bu destan;Eti tabletleri tizerineyaprlanincelemeler sonunOa, rlt-g-ciiterb,xkttaralindanyazrlanve(Scdal qevrilen(Kumarbiefsanesil laranndantrir.kqeye 1\lPr, ao|l krtaptan,baa yerlertamam,bazryerlerde <izetol. araKalrnmrstrr-

GoKTEKI KRALLIK Bir zamanAIalu giikte kral idi- Alalu tahtrnaotumr ve tanrrtal.|n. birincisi olan kuwetli Anu, onun dnLinde qyqklanna egilir ve malrapalan igmek igin :,u,j:r, eltne ventdl. ,Dokuz sayrh yl Atalu g<iktekral idi. Dokuzuncu A"r, Alalu ya karqr sava$ actr. AJaJu'5ru yendi ve {tl93 Araru onur onunden kagh. Anu onu agaEirya karanhk topraga (Siirdii). (Alalu) ataFya, karanli( bprafa eitn. la.hla da.Anu oturdu.Anu tabtrnda oturur vI k"uvveur,Kumarbl,ona yiyecek {? veya: igecek) verir, onun ayaRrarlnaegrirrve matrapalan iqmekigin verirdi. lBu.ndan .sonra Anu ile Kumatbi arasrndaki miicadele bal[yor).

-282-

erkeklifimi yuttun, ..Icine bir tohum koydum ve ilkin seni agrr bir nva gebebrral<trmve ir.fiincriolarak seni aglr tann (?t -imizuh iebe btrakttm.Uq korkuoqtannlr tohum """"1n iqin" koydum. Geleceksin' sonunda rnn kayalanna..baqrnlvuracaksrn' sdziinii bitirince gtigeuqtu ve saklandr. marbi bdyle iic tannya gebe kalacaFnl i$itince 'tli.l;;;, y"* tulitirtiyoi. Yer. bundan.gebe kahvor

Gn.t'aoguvo..tBiu tanrrlar her halde firtrna nir ile AranzahdenilenEtilercede tann bnrnan ie n"ttti ue i"ne bi. tann olan TaqmiEudur')

rnsl iistih geliyor'.

(Yine krnk pargalar devam ediyor, nihayet

-283-

Ku-

bir erkek qocu{"uafzrndanAiu.h ::.1^b',1'*1,,9:+" 9Oyreoetrrllyof): . Tannlarln babasr (Kumarbi), erkek olarak h._. dtnyaya getirdi... Bpni biiytttri. yedi defa benj-il. ra'll'k' *'p.rag9 sonderdi ve topraF tQektimt. Fq , yeqr dera mnr gdge karsr sonderdi ve yedi defa gogf, (Qektim).Fakat yedi defa daglara rr6aktara gonder.ri ve yedi defa da{lan ve rrmaklan,g"tti-f. f--u,p""i beni doEurduBana Natan'n akhnr verdiler... Bende var. ,,

#aXnjl.

*un**u,rJrg ve al<.tr, Anunun erkektigi

.(Yine konularr baglanamryan krnk table erden son_ ra ): , Kumarbjnin oglu olan Ullikummi nin destanr Daslamaktadtr,

ULLiKUMMi __..lund"l sonra Kumarbi destanriqinde yer alan bu Ullikummi dcstanrgoyledevametmektedir: Kumarbi,.frrtrna-tannsrna kargr kdtdliik tasarlar, t^rna kar9l gelecekbjr evldt yaratmaya karar verir. Buj lundugu $ehirde yola qlkar. Bundan sonra ise Ku_ marbrntn elqisi olan Impaiuri aldrgi eroir uzerine de_ Kumarbinin tannlar babasr oldugunu 11.:. C,dsl. soylryerek bazlSeyleranlatrr.

Deniz gu cevabr verir: Git bu sdzlerimi Kumarbi,nin dniinde tekrarla. Neden evime hiddetle geldi Cu y.'19.1."yi hir sarsrnlr kaptadr ve uEaklanm korkrr_r. rratbukr Kumarbi igin yakrlmak uzere Sedia agacl

-284-

ffiu*u**#ff d.lr*E*;t-*:*;'mr

.,,F*hl#$"rt*'}#f,uj***** ?: i?ll'"d;'? 'l{t*jiw:r#ti"'.x;$rilf,

il]$,lf;-it'Ul:"['#*+ilt"i:ti x -illil$Jjtml-"ru'aTi#lP -285-

qekilsin.

Irgina.lar, kuoarbi'nin bu uzun stizleri iizeriDe

;:"d{i: u"Tj;'ff *."i1;,1*_ *lj "::'l""li"l:."8i:' Enlilin. (Siimer Tannsr)dizlerinekoydular...Enlil

sdrdd c;'s';'iiJ';" B:iiT,1r1f$I;nrrocsusu

r.x'i:fi'"Ymt; J;mff :l,iil*flJ:ll,

rEa cok iiziiLniigtii ) grkrlan firtroa tannsr Gliinls t-tt"toro bu hAlinden

,lltl;"ilI*;t

kiittibir"-*ll3I",t* memuru. getirdi9: de vemekler

tr;:ili"ffi;;i;hi"meais!

::;;"

H;;i'

lcki aug:tu" kiitii icki verdi de

n?)

(Buradan sonraki tabletler de krnktrr') krzkardeqi-iqtar da oradaydr' nttu." i"i"tttt

dedi.(Bucocuk gbyle kindir?)

Onu .^ -!ntll,lr+im,a.]ag rn' bijydrtuler. nuyrt tairntaraan i<im ini ::f.qil'. ontrince'cocugu upelluri'ninsagom' ','l:tt"iili*:t

crktrlar' ;llerinden.tuttular' 'jrli'riiilti?i. s;it'; o"uau' giitil"'. ;;^i;; !"k^+:l -&X.':*: Frrtrna

baqladr.Ciinde bir arqrn boy attr. o,-C5,uk purLime*e gan uzadr.Bagrnavurulantuq.g,,rl";ii; :\:,,?o1bl"

dr"timinhti*f$:f"'{i,'i.""5r",}"uiii

j"Ji1i"J"I"l"* ff":'# ril$l" fi I lffi J,T U,l;: yanagryordu. "ff Boyu gdklenekadar uzamrgtr'

firtrna tanr'lsrile savasmakiizere ""rrul"#trtiXol|. asasrva

sdkten o.3?::ir J?';',f.1;i.:&tannsr

bakt'I'

i.iA";'kJ";';;;qtan

varatrgtsdrddler'

(Kumarbi, ogluna firtha tannsr ve onun eoriade il" *vaimasrm emretrniqti) ir"lti"i*ii" der;;;;;;; ;;; vere oturdu Gitzlerindenvaqlar r gibi aktr. lltar'a 9u siizlensdyledr:

Kim tek,ili- 1"" ul -u"iaelede tekrar gtirecek?

(...) f,fh"'ii*"ji-orr viicudunun "Jff*i'"';ii, denize srkrrveetinialnrna tuttu.ona

nrt"T:l li:i"r .

(Tabletin bufidan sonraki krsrolarr harap

3'"i,'i*"#f,.i#:a

okunabilensr;zlerbirbirin'e

Ciinegtannst, firtrna tannslna qek ,""""" emrrndekr tannlardan otanTaroo,uu.rl lJu konu$ma srraslDdagiineq tadnsl yanlanna "llt'il geldi.

.286-

-287-

bir zamanigin brra-kmayamecburoldulrnu baflraral haber v€nr.

- Bu-haberi alan Hepat az kalsrn korkusundanda4raE.i5u, nt"trna ta"nii,i, *r-1,^dl!:Tklt .Bu sriada rra oa yardtm rstemestnt tavsrye ediyor,..

. . Ea, ilk olarak durumu Enli e haber veriyor. (Nihayet bir karar verereh.)

Taq omuzundatutan Upelluri'y;;: dryor. Urada giiktereuzayan bu ta$l gbrijyor.{ftd,j;a tannsrnl kurtarma)ndii$irnuyor).Ve Enlil in gokleyerl oln Orrlndenajnran kazmaslnt allyor ve bu tasl, avaklannln -altrndan vurarak Upr.llurinin omuzundjn ayrnyor. fJir de bdyu yapryor..Bolle firtrna tannsrn. deh$etler iqinde brrakan TaErn kudretini krnyor. rJundansonratja. t atmrgu ile tannlan habergbnderir.

I asrn zarar vermeyecekbir hale geri.ildigini v; frrtjna tannsrnin l a$layenidensavasmcstnr bildirir....

Nihayet Frrtrna tannsr korkung Tagr yener ve . hAkimiyeti eline alrr.

KAAN KER"EDE. ERTO$TOK VE ALP KARAKU$ . Altayh'lann KdAiitey destanmln bi.iyiik bir epizodu olan Kaan Kerede'nin iizeti srivledir: (Kaan Kerede destamn iahramant Kara a r Kuz, gun; Kara Batrr'dr. Kaan Kerede biiyrik ve kahraman bir kuqtur. Bu kahramanrn kalrn Labasr Kara Arlr Han )n at sirriisunden alacalL taylannr galrp gdtrirm^ir$tirr.

Xara Batrr bu taylan geri alma_k'igin Kaan Cerede ile savapmaya gidiyor. At gidiyor, yrl groryor, Nrhayet Allay dagla_nntnen briyilk noktaslna Crloyor.Burasr gdk ile yerin birleqtigi noitadrr. iste bu-

-288-

Laltn gii6iig bir kavak agaclnln tepesinde cok ' giiriiyor' Kerede'nli yuvasrru ve iki- yavrusunu (Beni

;-;-;i; it-utf, li"

bugiin h4{lr" h'gJ<'raaglava'at yiv""et) divor' lkinci vavru ise-{Ben ) diverek "ja"l a.ttii"ti" gt; valavacasm

"-"i."a'^".uvor. " ra Battr, bun-;;;";.ile savagmaYagelen na Kaan Kerede fu;;;

Y";uyu

vemek iizer€ denizden

geri veriyor. taKar^-B.t,", yurduna d<inerkenyolda rakipleri vercllayat Ab-r ona nJ" ofaiiiiiiliyo., f.an Kerede rek diriltiyor ).

(Kartag-a S^pav la.tr, (altun Birkan) ve K€q'lann rlglu Mereinl destanlan ile bu Kaan Ker€de destanrnrn gdrulmektedir. tarahan ---i-*tiu"" {Erbitiik) d€stanrnrnbir epizotu olan (alD Karaku$) un da dzeti gliylecur' -'x"tt^^.n -x"r (Erttstiik bir seferinden yurduna

o"O ^a gelivor' Tepesigiiklere ulaqmrg ao"iiiil" tizetind" tAIp Ktrakuq) un yuiri*[-fi. ct"* "C""ntniki vauru aglrvor'Ciinkii.birejB; viuada ;;i;;;;;J. iqin . igica. qlkmaktadrr' ;;";";il-verner'il;^ r:.i;.ti.rt<.'eiderlttldiinivor. Bu ejder, Alp- Karakugun N""uni voketmege9h9rr' her vrl vav' iiii.i.-'i"iig.

-289-

p'4g,tr$3;:tj#6*1i],iffi1'"#;{ri ,,,##j,[x"#iilf nl#:d,.lifff"i*i"x,H TUKTU (ASSENA)

Kurt) mn ,,#jJ$il$J:iiL:il1?"iTi;:.i',"T,'" '.^.}kr,i't.lt

ata.lan.einti.lerin (Si_hayi) dedikleri

"HT..,,"'; ;X:-,",n l$,:.r"#.,li,T,l"ilJ.t"l

Iultn,t ".Ik"|., cocuk ve dnlerine gelenteri trlictln

p_,j :"IdiHT::ii ',J a*x-,r# hirilri ",* qff

Bir Cin tarihgisi de bunu 96yleanlatrr: adrndakihanlannrnon {So kavminin(Kapang'po)

*:,*'nfff ifl{ry,tf l{#"",1i:}T'J]il ii1.:tfiifr !irli:iritlT;';1!i'ml1:",:,[r jill';tis".ru i *e i J ::Tmr['Tf#ilj il3l}fl ona orr parga et getirdi. Kurt her e

l,""li,'ii$ l";:-J_H[L.:?;:#^J"T",:J',;,tff

gttt+,;,,'u# pi$,*$ttlr#ffi }!tJ,},'# #::::[i;ii:f{.i:i'#*"itril?: ^__l5l..nt_ dldiiren hiikuDdar bir sure sonra bu :.::fl^"_ ::g,k+glFnr. haber atdr. eocugudldiirEek

'Xura"uf"ri^

Tll

9?"r+l yanrndabir kurt gdrdu,iagrrdr.AdaE

jlH,"l,"H l:l..ll' 1",,1 :"*b"l#t"l': f: "';Tff -290-

olan {No' dtirdtincti'hepsindenkiigiigii *":-t:l

touli,i"""i-'u"u""torn vani kapang-polu.o

"fl##:;l f ...Y"":'ilH;:ilr;"fi :'j#;,'ifi -291'-

gl#T-::*"ll

donacak bir hfrde.buldu.Ateeyq.

r<Eual(,buntan rsrttr. Erzak tedarik ederektarrrf"rii, doyurdu,..ijliioden kurt€rdr. Buular (No-to*il;;;

llloii"".lu*

kendilerine reisyaparah (T*Ktt"l;t,il

on kadrnla.evlendi, Bunlardan dogan -^_|T-_K^,,

aibs ini!n ;ffltff ll'il:il,flJffiji*,1$*ff"":nar 6ldiikten sonra ofulhn iclerinden .-N,o-Tou-LuSe biyerine segmekUzercbir agacrnalhnda ll1_o-Tu,:"m:

el' cgk.slcraygbiteni babatannrn yqi

lgaca l"lT^1i-_il rrne gelrrmeJ4 kararla$trrdrlar. En krigLikleri olan (As-

sen€)hepsinden goksrgradrgndarov liaigiyf; (A-Hiyen-ge) adrverildi. ";ciijl,

verilen dokuzolu.l'lad-antiilreyenlerKumlango'adr

at'd3.bir+s :1q1' Ii'fiir--ls*iliiulin 'X;,ii.l*.':";"ff 'trh1$i$,*,F.*,-?!ffi -Bir uu tde oturdular. Burada tluuD. aquru!

dil:ilff-;;

c;

idi.

gece. bu agaelann

;,d cu" s*tik"aga-oi'.

3,qqg ^a11 ^b,iY# uir "*;'s-J"ra' tar-nda tu?' ffi ffi ;;; "d;;;'d;"da bul'naa gtioii'qemzikler

':i ;:;il;;;

"ililil gon;ndti i'd;;cocuk

ilil

j,l":lli: dosmadan .b!,'sTt-a-l.

Ii!'i"tfr '"t'"T*ii"""'lsttAgaclaid;Dmiiziksesleri t1L1e li,-.IJ".O*aaa Dokuzoguzdan I"lJ!'k kI'I"

-u"ut'"''" r",llrilda.;1,m,"+:i;:;y,"..i.YHsordular'Halkon'

llJ=i;l;;-;;;"

j:'o* iiiffi ffi y.-;;b,'i"q*'dup!P C1?: ,i-uiilll'"i"",lii'"j-IJl""bo""ktu"buagaclan

diveon' ve.Iabamrz) .'"t L.,iirJ". r3i"giuanamrz evlatlan dileselerek o ;; "gaglarda "fi"fif; bulundular' [nnaa lavutt a"aaa - BuguTekin'ihakan Nihavetblr eunhalktoPla+arak'

, DOKUZOdUZ.ONU"TGUR (Af,agtan dogaa gocuklar) DokuzoAuzlann ceddi olan bir hakr var..,.,tiunjar

tHff;"j nl';

ancak rannjarah"ffi." bulundunnak q{" ift Uil haa", ya;i"ai; :gt1".dul Dlrtuienin jqine

koydurdu ve yilvararak ta-nny"gagrra.

r"th.{:-":H}:1.9".i:'"P*l ^ riiiitii"r.u"n"s" 1un iig kargasl ini. obalanrun saFsrnr brhyorcu brrl

' .dt'ti ii* y"J" a"p ribni haberverirdi' utt gece rtivasrnda;. bevadar. grvoiq' i"ilr-t"i.it-

rii'aJr9v."-ri.*at't""*::P'*l1iu1""""5i.f taqr (Y"si4 rasl) denilen",:,1 ;il'i-;";;;"ld liiirr.Yi"" u""" eltriide tuttukgadiirt bucaga

olacaklardu') dedi'

fi.-,*,xybjfl5_g:'fl: ridt"t,:iiiT#i[ un ulgur evladroldu.Bunlar zamanlaqog"la-,Li"-- ""

-292-

Bugu Tekin ve Gdk Kra: gu-* f"mn bir gec€otaFndau,'umaktaiken' bird€n igerive gokten gelen giizel bir n* #i.ii*]" "e,ia,$n, "293-

u"a' Ja"l""#\};1,fi:i: ;1ff#iiI Hhsffi.t,{f"$ i1j,fiT:lg1';g-T 99,r"f 5:1-1.:**1:.*tl':-",a,-"r..s,""q"k4;,r";;iiiil rekjn. neyeusradrsur Hl*"S:**::^y:g*-Tufu .i"klq;F+'i;

uyandrramad.. [imidinit e"e."ti"n[i"ae"'ai;;i;; l::"t

,r:::

kr_z3rne geldi..Bugu -i<,, Tekin "u kendisiniyin,.

lll ;10": -:-.:tgitti. _g6 go-.i andrramadan ".Ji.

"#,,]. "" il;'

olun"u,.Bugu Tekin lozr tekrar gelecegni ,.,^l1b:1,

u,i.'?i "dfi ''li:,il","ijlff l Ti: ;ijil' L'"'" i,i:4ilHtfi br rsvuardrr Herhatao ;:il;lJ,lff,i:T l?#rr JffiffT,F; *n* : **l if *":lf;';ffi#:,"+"1

*i"" n, ,"ne geld Amabu deraBu!.uTel.-n ^-.Yi:T!, onu..kar$rladt._sayg] gdsrerdi.

Bu krz vezirin taluin

co8 tomnlanndan(YuBuPuTekinden oruz nesil sonlL, de(Tang)siilelesi

r',ii!il,ii lJii c,,ltr'o zatoanQin btfrfli"., korktuklanicinhiikiimdarlan' T\irk'lerden

;#Siu"-ft rff*l*tii*tf,ffi tri li:"H.'+,-l{"i#"ffiq'i}}i ffi;?'"il""'i:'#|fi

; ;['#-fl"?"1"ffJ:"]::l *lTru:ffi ff if I ,,o,#,',tft "T,H# ilii*:lri{*ll*s'rrtrs'f;:lYsrrtr# j;i ,i"{li:il$fl &0"i",ff ,;[]'t -'ilil *ilfl r"^' bir dinin gizli rariltarrnr anJatmala roilli duvg'lan ;;;; iinutere trluet verpn i;j';L:. sifnderoek isterseoiz, blzce maxorue

gegecekhediye-de

seniz makbule ge9er)'

" *"tljXiilu"o*u "'

otagaselir' BuguTekin'i(AhDaa)

Bu ha.l gok gece devam etti. Bu!'u Tekin yem dinin esasalanntve srrlanrn dgrâ&#x201A;Źndi.

bu gdriigmelerinsonu idi. IGz v6da !,u C919,art't< ederken lGjkte.-yerclgy" rL*'fr"p.ii, dgrendiniz.

Ben v^""a"" ii;ri""# 8,'"yl_T ddrt l1-,I^t:rf :t*:c,I

*^tr${+q*W:lll**;#irht n*:ffi :*:::'flil*fiJ:*hl.:Y #11 fi,#**'''is (Kolavdrr) dedi. Qin el(tsr '<ayanm

r.-"#:"nn:i:u-*lHi\"i:*tril"triliiff ti;fr":$ili:'ff Irer "rTX1"1U,-' euirer' vasxoa o':\lu:;'fn|'l:*Hl3:fiXiS'; o.;#;;;;l *,#'l'f .|'.f""ll'i "t". io T* iH'l'irl# ff ""i'io -295-

!ij",*,r:'l:ol:l:1.1C..*,"a,n-"1,;Jia;'""iiilir""plil

Sizedg'rertigjmt jii"it*i ir". i?"f"rya5anr dedi. oluttca Bugu Tekin kardeqlenrugafrrdr. Her 91bah ,.Drnnl blr orduya tdyin ederekUuntan a6rt licgrn fi_ -294_

pil.hrkan .oldu.Tiirk yurdu daiiiui! ::,l=PSr bs reKeum kaybetti, yegillikler sarardr, rrEarlar.rrr .t-l,_"* :uyu cekildi, grrgiinrcngi degi;ii. S"tt" k."ji:-

kattiar' ;t#t"*T"fi$1,':ff"* o erile

',*l,l* :",:"":ff ilif,itri{,,.":,f,-.9,:T|"fi fff;'ui$il-t',u: ,#ffiff$ ^SY;*f E"$:H+:*nln**\li'r*"r e*"I,'Tn ii:$lr_,]"'c,i!5ry'-,illif i"'ffi t?,Ht5;r"'H"nil1i*Hl'.1i"" Buna Earat:- vt El,araYiiLriidi er'

devam-ediyordu. Aitadrtar lci ,,,,,(_9T11,,"""t"1, lu

[T,', iii:l* J#t",rr ;Jil; "",,ili* "+!]."::il"J

*"l["x?*"*x;:;; [la;#'fl#t :" fl;rl}ft l;;*''3fl $:ili.{'#:ifiFsr.drihTr;ltr "*{#'d1f'l'1"'"IJH1';,*.,,F# i#Hi:h,ffi1'rtuTif",::T,"":: :t.-,l*l#d"slr*thg"g"g*P: Hi; r^t#ffitifl.,m.ii$$"*t::;Hi"llff ERGENEKON

s^qktUrler,

Tatar'larla.yaptrklan savagta yenrlmi$ler.

ogurrannd; Id;';; ft:# ff fiihffillll rrhanin

g.tin sonra bir gece atlanna bindiler. ^^:.fla$tan,on V-orun,gocuklannr alarak kaqtriar.Savagtandnceordu yere I:l"9"\lTt ^geldiler.Burada deve,ar, dkriz ve koy_ unran kalmlgtl.Onlan aldllar Biri, itbiiriine dedi: kalsak bir giin oiur dii$manlanmrzbizi ,.._,B1i19" bu. lur. taqka bir. boya.gitsek her yanrmrz aug_"ni".L dolu. t;n iyisi dagliu,rn sias1nia, kimselirin volu -296-

o' ;Jtr":it'J ir*. !ir'f fiS"' """-t-' ryl"i1.^:'#:$;; r",ii=ii-.'iqr""i"a"' Illi,""r.lol

e1aii.r 1:11" A"T.I ?uf;i"jolfri"i"a";t*t" "0"*u bulufuz, uE"''

'N,*$s*'smru -297-

bir€ oF giin Oguz tannya ibadet ediyordu Birden rk karardr:

:sn'"$m*+ftt**Hl**lrflq*_ 'riH,H:*#,+iT:T &'ili-"t

Burresine elinekurt Ufu Ui.i"i; ::: Japtrar.

-"r, Tarar'lartasauasa"a.k' yendil;- ;e;;"iii. iH:::

oGTzKAAN (OEuz ,rurEra, dogdugu zarban yiizii m. gozti ve sag, kaglan s.vahau' aga ateg cibi

u* **

d"lt diiqtii Bu Erk griL.netF"l

Iiiti-e" ii;F" L.t"""ia't"t. b*H-u1*Y-*

t'ni'*t?fl

*b;;*";;';:,.;;;uu' o$fti'*""ilii"O

u'q'na" sitti sevdi'8ld' otdu BuDlara; Bundaniic qacugu

d,i", lyllttar, "ai"tru verihler' -"*d^l'J"" colijn9I' u'" +' avasiuiqti Uzaktsn!i1loz gtinlo' bir dibinde valntz t*t-rfr'^ riit'lg"i ?" ag^oi

i[1i,*'tr{"-#'#.'.HF#:f#" : ffi$,#g'*fi$";;*"d*l{g,g*ruffi ''g:{riil.fg$i,ffi+ff g?,ld_:ltrt"ti,ri..iia*i.i'"",i"?'t,"Tii",^J.fl iH.

"t#Tt:"*

avdaiker babasrKaraHan'aoglunun

l,ff-ffiffi

rg.ffil*x-s,*:t--ar .'?Htrq*"*rrugg flilurfr haber YollaYarak babasmu xarannr

(Babamsskertoplavarakbeni ttldiiroev'e

ill;#;i;:

mffiffiffi

'ri"i" tutugt:;ofli""ti savasa ir?. askerleri Fctji"',. "'rat bara geldi Bu ar6-trk iarafi

tistiin

oguz biitiin Tsl?iJ*i-l;riit." s" ii'ttinliii( iizerine sonra yaptr'$iiletrden -ilir"i.'urr"- a"*t ederek-gdlen ki: emretti'ded€ (Ben bulunanlara. tili"i"'""-i" "."a" ) sonradiirt tarafaenirler verer€l( frlt'iiao tustttto. hediveler diled'ive:(Banauvanlara' fi.iiil"iiil-li^"t ) uif*"Ct., uvoava'olandi4dan bileceEin r.liJ'i""f

-298-

-299-

9:*;-T

dininika.lrdcrmiyerek. t",q halk Oguz,un

(it Barak) dedi Yiiriidiiler' de {Size yol g6sterecegim) ordusu ile karE altrlu" -. ^ , ,L^-,,,r., .'.,!r.hl

ilr}ii{ll"l;ta;l.;*.ury;*i"t";;* hfli#l*ll?lsl1Hru{*tr,":n ii*ili:lx-ln?,,;r*;,"".i.:.1:1":'"%""illyi r:f"HilirHx{#iiFlsiii'rtHryfi"'

ni'P#i:rilixl.,**j-,*i* flHr#rJ*f#*iri*'r?llf *s:*"x'*

"a i:tl 8tr,f J1il,:i$,?1,ii."Hl'*l*t**.ll,l at na bindi. r(rk g.un sonra rB,zrt;j;"n*iiiil"J"fjip

wg!z ordusunu hazirladl. Sancaftnt

g;Fj:$,a,j"J.?'#6ji!il-+}i;m+jlls

'"iffi$ffi,f

,sr$**sx*l;;lu'is

ft$1r"j,'!1t"!E6iit$iT:{"}}t,l"i,,,:x*1":Titl

"#j"t#F,';,H, F1$]:,![r,{?F.:h}",Hf hi $dlif::;iT.H,:,#ii*:fri{:*,fi,r:fi ""i"HliT:'i ;'"',,.;?,:i: Bttrf,:Xyi;"1fu ;i;

O('u2,,ordusuile ldil'i gecti.Orada

p"#l.i :,: *1,';.".,f,1,:lii,i :i""l*fl suJrundan ri,":d\' il oraoa r'r', ga *ii u3];il;;i"}1',,:tffi $^e191 I

^u##i-rfiT e"r iJTll,Tk"ji Itf*l- f": ontardan "*a, u,"", ol{ugundan. "!?'i,["f; o}"irLi" a",rg-*,, *r\""tt

E,!$i'ii"#;1;lllif,: f; :ll_*T,' : ry1" l,*T.."1:-:lqr-,ri"r-a"-,-*iilii"l",fr u.:*,1,d iii,i i;,#Tll#

Jr*Ji'ioil',1iil (orduileyiiriiyerck-r.ia;tif ,;,,13,1,:*:I,!.:: l:"ju, r.'lii.'i,lil"?

J""til].iT -300-

*t#+*s**"'**llt+ -301-

I

ll:""fl?.

* {gakr!r) oemlekeflehne siuiler. Bir .^r.

$H",.1jL;r'*:"?"f":J,#"H-:^*ffi di #dfli,ffi:*Tl.rm$ 's,$",'Ei!?*iff ,r#r,,;'1,ri}:"ri5lilli{,ffj*, #l imhF$ft :b"f#fff llilifl[ff :1]i"'lji:?i.ilt

ff5'if1y#'" r:

l$"s1}itr"{Hdtrt qr*t+*:stm.*;-e** j,,,,# Tr,? ;:r,,#:il' ii :?*I::j,#j#'*T tr#il

*:;r* r#fl*,,ff iri*ilr,il

*l

IIAI(AN$U

l*,{*:pgffifu,'l-:g**t*s ii*d*;{Jf i';n,q*..:*,}}";:[i Wuu-srm _302-

-303-

giirtinDeden giteigti. $u endige etnoiyordu. Onrn e!-muqren blr hawzu vardr. Sefere gloldg:nda birlikli taqrr.trr, iqine su doldurulurdu. S."i" t*i-,-oia"tf"i yiizdi.iruh.i,rdii. Kendisine: (Ne bulrrursunuz, savasa girelimmi?tdenildi$ zaman ceuap e16.uL,rSr'Urf.]I oroeklenebatonrz. nasrl suya dalyorlart dermig.

Bunun u-zenneoraclabujunan $u nur savagigiD haarlanoadtgr zannrna dt$mii$ler. ZrilkameJm Hogant suyunu gecind. oraqakr gozcuter.hemen$u'ya haber ulagtrrdrlar.

H'alan davultan Caldrra,?k doFuya dogru yiiridd :,1,,n"T.r natK gitmek lOn.hazlrlrkgormedenhakanlann]n boyle iimitsizlige dr-rgtii.Bir rirkiintri, Lir ,s1]aAi! flrnt:sin!:n kanqlkltk oldu. Bioek bulabilenlerhaj,,vanlannstrtlna atlayarak.Hakatun arkasrndrnkogtu. Sabah olrr;;;;; yen duz blr ova ha.linialdr.

fa1az, Ispicap,Batasafunve bunungibi

_---! 11\raa y:fler yaprlmamritr,.Onlann hepsisonradanyaprldr.br-

idi. Hakanordusuyla sitrikrensonra, 1lillr,l'.s"Fb: gocuktariyte yirmi c9,yk iki kiqi kalmrgtr.

Bunlar :11:,,

gecele)nn hayvanlannrbulamamrstr-

iki kiqi yayan gkilip gitmek, yahur orada ,Karmar ,Bu,r:"i uzerekonu$urlarken iki kiqi eka geldi.Bunlar srr anna y-riklemi$ler,yanlernna qolalr :-qllllr"qocuLr-anru., atturglardr.Ordunun izine diigerek giqryoflaror.y-orutmu$lar, terleEiglerdi.Bu yir(ni iki ki;i. y_enl,gere r knr k i g i i l e k o n u E t u l a ri,k i l e r d e d i l e ri i : ,,1"lnr.n:yn denilen adam bir yolcudur, bir yerde yirmi ikiter ontara{Kal a9t deiiler. lriA. T0"k?a:t ) y r d e m e k t i r .S o n r a d a nb u n l a r a ( H a l a c )

-304-

deniloigiir.

*ct'',-Yi+l:yi;"*1\ ;il;*J;; gerpbuoran (riirkManend) Ldara: nJe' fr 5ft"tffi ffi .ii'iff (Tiirk deT"*"." iE

e benzer)

. -,- ztilkarnevnar'

i", Qine kadar girmistir'

;Jil"'i"!;i"$;.?l*::l*;".l|I^i,",'lLl;H:

\=tlt""

flqtirfr.}i#:#lt+triJg $u *"* d"Hakan E';jiiJs"iii'i;"" lff"tl"rY'fl"l$i'l' Ilerteqr' a kadar Batasagun seldi *'il";d;;;;' vererek$u adrndaki.sehriraqtlp,

ffi l,"J'".l;l""J?iof n:l-:;:*,iJryi' :*:'*:; zulEadriur' {Divan-r L0gat it Tirrk terciiroesi:

I .,?T#A'3fl lili]u**:::*tll,::"il"TJ.'l','-ff nI * rdrkHaka "'T:iil*i,ll'Fli i lil1.li"'.il'''

h;,fi*ffiff*ffif q;'51i131 m,i"*t1"."-4i:', m ;"'.x* ""t"urt

[.a"t

birine Liti zt'[tameynln askerlerinden

"gli,Jil;i.*"1'";:'*t il: :i"';J-Ii:: ;,1 ff#f*ili' -305-

l

L

tuDlah gdri.incebirbirlerini tBu ne?)demisler.(Alr,,^ kan) ce-vabr, verilmig_Orada bulunan biiyiik bir da;; nerrleEDuadr verEuqler.)

GILGAMI9 . -.Biiyiik Siimerdestammn kahnmam Grlgaarg, Uruk iilkesinin krahydr. Anasr tannqa Nin-srrrl:du.."K"n-d] _ vucuounun ugte lhsl tann, iigtc biri insan etinde idj. ldaresindeki insanlan qok gahgtrrmrq,onlara aAlr ver_ grler koJrmu$tu. y^*tr'lq. bundan gok bune,dr. urrgamr$I onJlyecek, kendrlerini onun elinden iur_ taracak birini yaratma.lanm tannlardan yalvardrlar. ^,Tannlar,.bu.i6tegi kabul ite tannga Aruru yi,. uuga&rg a Dlr raklp yaratEashl emrâ&#x201A;Źttiler. .Aruru tannlan! dediklerini yapoak iqin, yaratacalr rafirDrnnasrl otacaglruepeycedtigiindii. Sonra bir oar& famur atdr, tann En Urta'ya ' benzeyenbir erkek iapir. lsmini de tEnkidu) kovduErrkidu ormanlarda ya.$ar, hayvanlarla diiser kal, kardr. lttr-gtin onu bir avcl giirdu, korktu, D<inerekba. basrna anlaltr. Babastnro tavsiyesi iizerine, Enkiduyu kendine.baglayacakbir kadrn ormana gtinderdiler. E"n_ xldu kadrtu gdrdii, yakjaEtl. Kadrn onu kandrrarah hayvanlardan aIrdr, qehre getirdi.

Enkidu iince Uruk kahramam Grlgamrg ile kavge etti..Nihayet Grlgamrqiisrdn gelai. Bu-ndan'sonradoii oldular. . .Giiniin birinde (Sedir) ormarunda bulunan (Khum_ baba) adtndaki dev ile sava_qmakdzere ikisi birlikte yoâ&#x201A;Ź gKtr. UrmaDa gelince Khuobaba'nrn bekCisine

-306-

tlad ar, iildiirdiile.

Bundan hemen aonra Enkidu

'i?r-"i.li. o" lu g"" komahalindevattr' lvilegmeve bu isteginden vazgeqiroeve ciki;-'it ii.l". k9rt11t9,blr aralannda .i,ii,i,i.r.ui"G'i"a. Devle.

kestiler' nrnbasrnr -l.iiiL"qi;,. N-ih"y"iKhumbaba gi, Uus.t iizerine tannfa lgtar' GrlgamtE'a ta^qtk ;;; bJt"-re iltifai. etmedi Bundan Iqtar "ld;: IiilJi"t'dl.s"u,i' Anu'vaqikavetedepk Gtlq1l1t

ru""',"r.itf ffi ;t1;;f hl'HF"T.".rs*; iJ,t"x'i""1:Ti",l?Jl'[i$#uflLili3;;;vi-"pu-"a -''So"au"

;; ;];ffi;ki*fi "orrru

Enkidu bir niya gbrdii Bu riryada

;i;mrne, Gr'igam4\naffina karar

veldiler.

'--EiLjdu

urroauo sonra tekrar hastalandr' 9ok gecmedenijldir.

"-b,in".o, Enkidu'nun oliimiinden 9ok ao duydu' uzurou' Kendilininde bir gun oleceginiduqijnerekfoK idn zaman bir az ruhunun nun .,.-i^rl.rta.aan Enirdu

i!*,i)""" i,r..*i.i ;;.'E;;;;;;;

istediTannlarbunukabulettil-

ruh'nun veryuziinecrkmasrnaizin ver-

iii"i.'E'rc^;'i ;a;

cehenne.i . inveraliralemini, qok

sarsrldr' i^r,iu.tn fiaini"otau. Aidrgr cevaplardan glrmeye Oliimden kunulmaya,. blmezler arasrna geqtikfe grktr' Ciin c6rI-bulmak uzere memleketinden i<orkusuve iztirabr arttYordu' Bu arada, Tufandan kurtulan ve dlmezler arasrna strnnr katilan Ut.-nap,gttm'i hatrrladr' Ondan tilmerun yola irzere i"r",ii. onun kaldrgr yeri bulmak li."n-"r. gtn tt"v.o kavuqmak arzusu, kederlerini llir."So".tt EectikcearttrnYordu.

'-'sir'gii" rNl"E"l dugroa geldi Bu dagrn giril taraim

-307-

a\r:p inâ&#x201A;Źaular bektiyordu.Grlgamrg bunlan gdnin(â&#x201A;Ź gokkorktu.,Buakrepiusanlardin brn r(anslna:(Bu ib. sanm vricudutannlar etindeovsorlelgtrr., a"A..i*,J, iigre ikisi tann ve ti-gteorn rnsan.)cevabrnr ll;Jr""rr

,llT;',"'s jrij,;3i: i.';f :lliiil"ijq&iifi*'fi curugun qok tehlikeli oldugunu.

#*,'tl"i''ll",,"iilii ;:*';:t*"";U",o;.l.ii;'"f; Grlgamrg.yrlmadr, karallktara daldr. ,-r-1I, ,T,"9_r]:.r"n sonra aydrnhkUlr yeregetai..Oraaa g;r-;i ;Yl "rulbaigesi grirdii, Bu Dlrmeyva bahce o.trunangune{ tannsrnamakladrnl r;;;"tt-: er'.^ sarfet-ernss;'; "tyfui ;:j; sdyieilil;

"T';"ffvhude tannga Siduri nin kalesine gitli, _"_yl,,g,*^r!; goruqlu. sidur-i ona, bu tel69h ve p.riS*IJri" onu,rla i?]ll "o"lu: CrtgEnr$ta,titilrDa"ri to'.[irg.r";l;i "".,-

ettiBudera,Ur'l 1"" israr HL-Jil,l' :i ma :11 !I) v;revat uv'--"""ut'iqin:l::' i*"*' ;i: i:lii ilfl.

J'j ft

ki duramadr vath' ima Grlga-tg o kadar yorgun idi nen uJfuou

a ittr-'""n*,irn'i" kansr,Cr,lgamrq "tt:,\T1"],1)ll

b''y:'Tili;ll;';'";;'-r''.:'r;:*'*ilii#':SU11'i fl,i,;,'"#:J;**{u* i,s:'ih"iltiiliT'-iiF:f kend;sine *' bir' voi ;i::E;' :,.;'l?:l:TJ;""11i'il' I,jl',1,T1",^Iilir,.'u'"**"0 5:r, iinrindebir denizinbulundugunu. _ .!j$yi,.. Q'tegr-,'1 ";

U: ;l Ti:l"J,Tily$'Ji'6'if ."$p"Un,T+f-

l: ;:ltil}iiii1{,r'#,:,ltoilX'#*l*"',:i,""-."::fl zkaranGI|*' l *' *l 1?I'^'1".11i,:llt; Qaresi Sfr:

naptgtrmrn sandalcrsr Ur_ganapi yi oradabrf trlu"*,, OJ

soyleol riyi. memleketine donmeslnr !

,Tffi"t;l$J""f."mesini' egerbu olaa'sagJ'i

vola crkmazdan bnce, Uta-n-aprqum,or sonsuz havata otu bulupta alrrsa'

Siduri'denaynldr, sanda]crnbutdu. ,^,9tItf;T", San_ oaro, urlgamrl a mal<sadrnr sordu, o da -lrit," Iil_ balrasrnralarak ormandansrnklar l1_:. Ytlcanigl aesmesrnr saiytedi.

Grlgamrq.dedikleriniyaph. Sandala ornerekbrr bugukay gittiler. Nitrayet Uta.-napiqiii_l i

ereceEinisdyledi'

-308-

iliiii ttltta"gt""'

,"::ii#*'"tl;,:ff3:rtxx'J?##"""'l'?;f iltj5'*lj*fl'iil,ill'ilfrf bir ;rer,erkeo

-309-

gdliin g.eldiler.C gamrgyrkanmakiqin o gble _kenan.-F grr{r. ts|u $rada btr )nlan bu otun kokusunualarak geldi buldu,;edi ve kagtr.-Yan genglegmil,eonsuzhay;ta erm)qtr.Grlgamlgise duyduguiiziinttiden CokDerisan. iimitsiz bir halde Uruk'a geldj. oliimden liurtulmamn qdresi olmryacafinr artrk anlalrca, kendini kadere

Uruk ahalisi gittikge eksildi"') sotiiDden ' GrlgamrgDestam: Qeviiâ&#x201A;Źn Muzaffer Ramazanoglu'

Drraktr-

MANAS

DestanhakkrndakitabletlerinbirincisindeC ga.er$ qiiyleanlatrlmaktadrr: . ..{Onr.rngtirmedigihi9 bir geyyoktur. Diinyanrabiitiin bilgeliklerini bilip torunlarrnabrrakan bir idaodrr.

Srrlan gtirrip perdesiniyrrtan bu adamdrr. T\rfandan rjnceolanrn haberinigetirdi. Uzun yoldangelip yorgun diigtri snma gijknedi.brlrin gekrikterinibii airitagirna

Eazdr. _ Ulu tann Grlgamrgi en aiikemrnel gekle soktu.

Biitun l,annlar ona en iyi erdemleri verEei. icln bi, b;riyie yang ettiler. CiiDeS tannsr ona, Erdemio en ytksegini, yer altlndaki tatlr 6u okyanusunun lanfisl Ea, bilgeligi ba6$ladr. Biiyiik tannlar Grlgamrg,a9u orcudeyarattrtar: , .Boyunun uzunlugu onbir endaze,giigsi.iniingenigligi dokuz kang....adrmtannrngeni9ligi...idi. Sakahyanak_ lannclan agag'r uzam4tl. Ctizel brFklan vardr.

Bagrndaki saglar gliErahtr. Viicudu her balamdan dlqtilii idi. Onda ugte ikisi rannhk, iiqtp biri iqsanlk vardrr._C<ivdesipek iri idi. Biitrio iilkeleri dolaqtrktan -azaasonra Uruk gehrine vardr. Uruk caddelerinde etiDden kafasrm djk tutuyordu. Caddelerde vaba!.i bi-r boga gibi bdgurdii. Egsizdi. Sild-bJankalluktr.'lnsanlara dirlik veroemek iqin eli durmazdr. Dirliksizlig

-310-

Manas. krrgrz kahramanlanndandrr' Uzerini ku-

*r.ii1-i"t""'iLat"ta

eiile!24f!.yisradrr'Manas'rn Yalop Han ev-

Han, anasi da Qurisidir' ;;;;iY;k; i.ndikten on dbrt sene sonra Manas dog'muqtur' Manas'rnavncu kath idi Bu isaret ;;';-d"il ;;; onin ileride emsalsizkahraman olacagrnadelalet idi' iiir-""i--"'"ro"a" iken konuqmaya-baqladr'Doguou iizerinecivardangelenelgiler,onun brr karraman ora;E-rqlardr. Az zamao igiode cok ser' iici"i"l'l;"" boyu beqmetreye kadar uzao' Dildi, ' or, tasrna gelinceok atmayr.sil6h kullanEa)n' ata o; besindetam bir kahraoan oldu' bi;;;;l;'fri b-ir".i"l"i-t" dzerinesaldrrarakperiqanetti Atlann al' zrrhroaok iqlemiyordu erisemivor, -oglunun atrlganlrldannr' kah' Hal, i"f.to go"uti"", ott" korurDaL' onunla ar' Bakay adrnda birisini ona ""-i-nt][t"."i liaasitt "t-"t-,i,ere,

,,i:',l::;S:n:r"flbl: l"'#i$Xrn*;',"',T't'"f 'S[#;;i;

l'tanasin iil oesini' sonra di' ;;'6;'"a, sonaerer' rilEesinigiistererek krlv' MaDas'msavaqtrtsdogoanlan arasrnda.en

vetlisi Gitk9e idi. Bununla olan miceralan destandan epeyoeyer luiar.

-311-

,"r1tl*iH:

BiiyiiL.tannlar, kticiik tannlar Telepinu'yuaramaya ttii". Gti"eg tann, ka.rtah aincii gdnderdi ve lGit ,"t au$att, dereleri,yamaqlan^arattrr')dedi Kargitti. ielepinu'y" butamadt. C'eri.ditndii Ciines

(Koniicey Hanlnyosu)daaynbir epi_

J)estanda _ ,savag hengEmeleri suasrtrda macerajan, eglenceler, dtiAiinler-

a$k

dedi' bulamadlm') iin.r-va,tx"a.itti tinnl Telepinu'vu 'tH;'";,",H*j"li$ir#i1fi gllll*iffi :l,"Sl1 Frrtrnatannsr,Gtitt"g bagtanngaya:(Ne yapahm?Aghkt-arr tutt.tgu"t' frrtrna tannsrna: (Ne itlecegiz.) dâ&#x201A;Źdi. yap, Telepinu'yu aramaya kendin git ) dedi' jjf :?]f, *#ffiT tx#:Ifi,j,T_", i ;T_ Sxir ieiers-en Frrtrna tannsr, Telepinuyu aramaya gitti Onun srrasrnda og.tuSeEereyile ar-

_ri**.lan xaoagl tsryolay rn 9ok hizmetleri ".,Y:.r1"-ji,

olnusl,ur.

TEI,EPINU .,^

(*T:l_".pi"". bri,ytik_fi rtrna tannsrnh ogtudur. Bolluk

sehrindekievinin-kaprsrnr9ald1.Fakat o evdedefildi' kaor acrlmadr.Kendi evineddnerket'ahtrnaotutdu' Tao.rga,kartalt bir daha gdnderdi.Ona: (Git Telepinuyu La!) dedi. Frrtrnatannsr, tannqaya:{Buyirk ianniar, Ktictik tannlar onu aradrlar, fakat buirnadrflr. Bu kartd mr onu bulacal? Bunun gitzii keskin ise onlatrngdzleride keskindir.)dedi' lCit. yiicedaglanam' Tanncayinekartahgbnderdi: taralt dedi. Kartal ucttl, yirce daglan araqtrrdr' bu' laoiadr.$u haberigetirdi:(Ben onu bulamlyorum.)

Tannga bu defa An'yr gitnderdi:{Git, Telepinu'yu senaral Bulursanonun ellerini' ayaklannrsok! Onu al getir. Mum al, onu )'rka,temizleve banagetir') dedi' Frrtroa tannsr, Tanngayadedi ki: (Biiyiik tannlar, kiigiik tannlar onu a.radrlar,bulamadrlar' Bu an mr I onu bulacak?) ; Tannga,firtma tannsrnadedi ki: (Senany buak O fi. gidip onu bulacak.)

An oradan u9tu- Aiamaya baqladr' Her tarafi aotastr.l.matia.t, laynaklan aragtrrdr' Sonunda Tele-

;:",1'Xi.HJl"+*r"Ti['JX*Jyq'r.;;.t"'i*".ii.il koyunrar bog'rdri.

Ar',d"J";;;*;fi1..i.1ft11"f;

zt sunu, Inek danaslntbrraktr -

*,J,1',ld?,"riil"""H:l,:"*H_ :1#:'"&:t,11"^,x,f

;x,lurit; i,,lj$":'i';l?i.,";ltri$tll:in:u":T

51t##1,J.h*+xl"fn"i*l*e*riil'"rr Bunun_iizerine firttna tannsl. l

g:;u:r*{im,#i#itf; ,,:g,fi "I:fITJiJ; -312-

-313-

Il

bul.d.'].

Telgpinqaceleevinegeldi.e 33-Y.t:lllfilk:.') *1""" ata-q geldi, alrllara ko1!n,a-hrlaia8rB; l:fLl

::ff;Sffi"jfi*'u,

koyunkuzusunu veiuek&_

nrUANKA$ .. .Eti_veHitit efeinelerindeuola-nfiluanka{ efstnegi M.O.1500 de tertiplenmiStir: ncaer. Arinna ile firtrna tannsrnu, Me_ ,Ciineg_tan zulle ve Zjntuhi adrnda torunlan ,u"dr". hava tanngast Inurag bunlanu gocuklandrr.Gii;llik r-u llb+*el. adradaki biiyiik y a.D ile hrtrna t{-onsr arasrnda Kiskil_ussa gehriode korkung miicedebler olroug,sonruda ffrtrna tarrnsr kaybetmighr. lnurag seyilen, saJnlanbir tannga idi. C<rktâ&#x201A;Ź . altr krr atrn Gekti6iarabasiylegezerdi. l.nurag;Hatu-saggehrine geldi. Oradan Zig_ ^_^Y:: *lgfhrine gegti..

Orada HupagiyaStHupl6"!) ::1:t3

;3lji. .-,

t* sencsiirdii. o""nt"

",ui"n"d. ioei

In urag, ,llluankaq'i ttldilerek firtua tâ&#x201A;Źnnsrnm in_

Gence bu arrusu.uu

anlath,on+"k.lJqdi. ll**lyardrn dan istedi,CengdeInuragkerdisini eevdig'taf-

otra yardrB edecegini sdyledi. Nihayet iki taraf kargrhkh teklifleri kabul ettiler.

Hupaqiya.q\ntertibi ile tann lnura4 (lnar) bir zivaGt h'aaiiadr. Illuankdgi bu ziyafetegagtrdrlar'Buna sevinenilluankag gocuklanntda alarak ziyafetegeldi' illuankaEile gocullan o kadar yedilerki dcindirklerizana" Cot< *iSti.leti igin yuvalanmn bulundugudelikten stpnad,tat.'Yan igerde yan drqarda kaldrlar' Bunu go?tt Hupaqiyag, illuankaq ile gocuklanru kuyruklanndan bir birine bagladr' Oraya lnuraq ta gelmiqti. llluankag, kurtar masr icin ona cok yalvardr. lnurag aldrrmadr' Gdk tannsl Y.tttanuqL da oraya galrrdr. Yantanul ta geldi,.elina"tl l-it ile yrlanlan <ildiirdtt.i o,ltag ta biryiik ba' basrnrnintjlonrnl almrqoldu.

Bu efsaneninbaqkasekli: (Yrlan llluankag bir giin firtrna tannsrm yener' Onun kalbini, gozierini qrkararak alrr, gider' Frrtrna tannsr bunlan geri alma garelerini diigiiniir' Asiu-rlr" ftrt ile eilenir. Ondanbir oglu olur. Bu gocuk biiytiyiince,yrlanrnkrzrnrahr. Frrhna tann6rogluna9u emri verir: Kanmn el,rne gittigin za.roan,onlardan benim kal' bimi ve gozlerimiiste. Frrtrna tannsrmn oglu JAlamn evine gidlnce babasrmn kalbini ve gdzlerini allr Oglan bunlan babasrnagotiiri.ir.

Frrtma tannsr yiiregini ve g6zlerini yerlerine kor' Vtcudii eski aekli;i af i almaz garprgmaktizere denize dogru gider. Savaita yrlam yener'

-314_ .JID-

Bu srada kayrnpederi, yrlama yamnda bulunal oglu,,giiklereba-basrmn yanrnagkar. Ve: (Banada kry, oetu olraAlna) dtye yslva.rrr. FrrtrDa tanner da Jalanla be.aberoglunudldi.inir.

Bu iki kahradi.nbanadalgaile serabrgetirin)dedi' gok gahqtrlar'..ne i*"-v"f aiiiiti Aradrlar,laradrlar, geqirdi Y-iizFllar " ele f,i,J i^i*"t ,'"" de karga eerabr Tovunis' ulu gelmedi il.tl. sii i";tr bu iki aimagan alamadrt' hanrmr *""medi,diimeq iJiii"" "iru"iu" Tiirk Tarihi,RizaNur.

ULUTOYTJN Ulu Toyun, Ay Toyu'nun krzr Gr e -.

Drrgunuru toyun.anasrseceneou"d;el ao'k ol-us Tgru,nun gdgiine Bara onun krzr Ciines,i ,-.je1, rste. Ne kadar gok aFrl*-ek. istersehig k"bul""1"g8.", gdgegktr. Ay Toyun'unotaFnagifti ..^.ix:lt,hup"n ve:,(uglum,loaDla sevmiq,onu oEluea verii misiniz)

AVCI BINEGER 1- Beyler(in) beyi Gezdok'unoflu Bineger KardeqinUmar (Senin)it hastah&namiipteladrr' Ona yarayacakAk Maral'rnsiittidiir, Onu tutabilecek daYmn itidir' 5- Bineger vardr dayrsrnait dileyerek, Onlar,onu oradamisafrrgibi gormiiyorlar' Davrsrndan{Ey, it dileyenit olsun, Benimdiismammda Binegergibi mahvolsun)' l0- O, oradanclktr. C.eyiklerinya9adr$daglara' Birdenbireqrktr'Lq ayaklrMaraldniine' {T!pkr) bijile rastla$rn tamdrm, benim vedi dusmantma, Kovalasarakonlar gktrlar yiiksege bastr.karanlrkoldu' Oravacrkrncadr.rman 15. it< Maral g<tzoniindenkavboldu' Zaten(dahada ) bakrpBinegeronu gtirmiiltii' C.ercek(bir) Geyikolmadlsm farketmiEti' Onunboynuzlan,cigerisis yapan9i9gibi, Ayaklan; eEefinminderini diken biz gibi'

$:$;f,iJ?i;,",l,""';if ll*S.,-6:,'H"l'i,li:*;;, bu haben.oglunagetirdi.

Ulu Toyun istenilen ., .yl"n -tistrinde,'yetcddrikini koiay.grirdti. ::1. l]lir'.t] .yer rarrnda ne^kadar.cin191, periler. ruhlar varsa hepsini oave!ettr-( iimtesigeldiler.Ulu toyun dedi ki: fEyiail_ ramanlar.!Jfinizde benia-istedigimiki geunneyr krm irzerine alacak?Bu iki ar6agani b;; arma-'ganr bJ_

biriautei-; Gir"ffi;fflliff5ilbi"t'fJ;*r Bunun

teklifi kabut edecekkimse srkmadr. ,,,S*:|:d:l,!: , LeKlrnnr. tekrar etti. yine cevapviren ol",", ",{".1 yqrincu bir kurr ite ti, tlga L iii T_a1. uzenenne .tekliinde Fakat kurt aalgayr tutabllmekiglii .atdrtar.

-serabr y-zln,ba:aklar isriyordu. lGrga is-e gcirebilmek gozlerc ihtiyaQ gtisrerdi. Utu -Toyun is: l?^1,.1.:lkl' re(Ukrcntuonlara verdi. ve tHaydi kahranranlanm,gi_

w :.

20- Yiiz ifadesi diiglinde oynayacal Ioz gibi, jfrneger dryor: (Sen Eej,tanmrsln, cin lbisin?

Sen Maral isen, brrak beni altunla liifegimi ataJno,' D,eveifin gerektir, menenden iki defa fekeyimi) Maral cevap olarah iqte bu stjzleri s6vledi: 25- t Ey Bineger,seninaradrg-rn Maral ben deFilim, rJendurarak,sanaaltunla tufeginia lrman1, rrevaturdeJnprnememdenqektirmem, tren Aspalr'nlnaksaj{Fatma Iuzrym. filcaâ&#x201A;Źdenm, ddnupdt. an rk gerisingeriye). de (daha da, Bineger onu brralmadan ^..L-, I'r," sur-rnekte devam ettiOnun arkasrndanyriksekkayalaragrktr.

I ekrar ldaia dal Ceyik arkasrna pvrilip sdyledi: (Gelme.Binegerarkamdan, kendim d<jnerim,r +tmor cturmazsan sana bedduaederim).

35- Bincgersijyledi:!yabdni ddqmangozune, r apaDrrdrg)nl yapmaktangeri kalma, Den otntememseninsdyledigjnsdzii).

Sonra Ak-Maral br;ylecesoylemeyebagladr: 'sen Cocukluktanberi I biz;m etimize doymadta.

40- Biz.garipleri daAdaya$amayabrrak4adrm, ermdrdrnje.bjraz bedduaedeyim: benrn a$agttarafn derin olsun,uqurum olsun,

dik:lJ,il,.rrrn

ipin. urganrnyetisemiyecegi kadar

Iki tarafin sergegegmiyecekkadar dar olsun.

Bunun ifinde seniDya$ayacagrngtnter gok ol^.,_45sun, Senin etine ka.ga, kuzgun doyma6m.

-318-

$imdi sen bizi brraksan bile yaratan Allah seni rahat brrakmasn).

O saattedagrdumanbastr,sis bastr, Bu Gelk giizriniindenkayboldu.

50- Yukan tarafr ipin, urgamn yetigemiyeceliidag oldu, Aqa& tarafi derin oldu, ugurumoldu, Iki yan taraff derin oldu, ugurumoldu, On beggiin o kaya kolrrgundayaqadr, Biitiin etlerini bitinceyekadar kesipyedi.

55- Bu (Korkung)olayakdyler kalkrndr,ahali geldi.

Kardeqi UEar bunun kaya kovuBunda(oldugunu) fark etti.

Uzatsalarda ip, urgan ona yetmiyo. (du) tlnrar onun yanrndanaynlmryor(du) O, Bineger'e:(kardegimin!) deyipyalvanyor(du) 60- Binegerise durduguyerdenklmrldamryor(du)

Umar onalne de b6ylecesc,yleyipbaktr: rSeninmezsen. sanayapacagmisoyliyejam) Biiyiik krzrmben do!uda satanm, Kiigiik krznl da gotiiriip batrdasatanm.

65- Gitziimiin iiniinde kalrn ile yatanm.

Binegerdiyor:(O sdzlerdenhalrr yok, Kendingdrriyorsun(ki) buradaninmeyemeddryok, Babugen de, cammdan (da) sevgili dostum olan kadrn,

-319-

T Ona varsal obana gabuk erigirdin, 70- Beri gelse bana bir med6r ederdi.)

Dostuna altr haberci gitmiqti.

(Kadrn) igitince yoluna soguk yolluk hazrrladr, Sevgilisinia 6lecefi yerde camm vermeye and igti, Yeti$ip Bineger'e, o, ktyle deyip gagEdr: 75- (Rezil olmuqsun beyler (in) beyi sevgilim, Seni arzuluyorum, hoplayrp qrkryoryiiregim, Sana geldim, iki budunu at edrp, Kollar.lmr onlan siiren kamgr edip, Ustiime yal'rlmtg srrma sagmr yarnqredip, 80- cdzlerir gdz yaglan ile (damla edip) dolup, (Altrnh ttifefini ucundan tutup buaksan a!

Ustiindeki benim diktigim ipek gdmlegni, Qdztp alarak g6zlerine sarsan a!

(Kendin) sevgilim, benim ak pamuk gibi c6gsnmii.

85- Agrp duruyorum gimdi bana gerr.il de atlasana!)

Bunu iqitince Bineger krmrldandr, canlandr, (Altrnh) tiife$ni ucundan tutup brraltr, Citdlegini de iki giizrine sar.dr, Sonra kendisi kaya (mn) kovufundan auadr,

K r r l l i - t r " g i n " k o s k i r h n r l q c rsi a p l r m r q l r ' ifutacay Halk Edcbiyatrnda: ]\vcr Bineger Yazan : SaadctCagata)'

AI-ANGOVA (A-lan-hoa)

90- Buradan zorlukla grktr ise de, . Yukardan diistii, B6rege konmug yumak (peynir) crbi Dostu bu i$i g<iriipdurmugtu.

Bortecine soyundajr l,rlLr)elili\lioo$lu yrldrz IIanrn ihi iocugu olmu;, bunlal krrn'lisinden once blmtis Bnliik oglu (llubun) ridrnrla bir erl<ck ihjncisi dt: (Alan{o\a) adrodr l)ir krz Lrralinr!s ibilgulay)' bLrnlarr e'lrrrrii'mig han YIlc|z (Bâ&#x201A;Źkcitall adrnda iki clkek grxukla|r olmu:; Qttk gelmcde.n Alartgovalrri korr:l5rriLnLiii,dul kalnlrg, kert_ disini flan iar istemii ise de f iirmamli Alengova rru gebe kaLqr: Alaneova bir Jlecesaravrnda yatarken, seher vakt'i uyanrD;acaclan i,du:'a ttutl.t bir golgenin indiAini, bLr g r ; r g n , ni , h n 1 . ' , \ L i l l u . . c h , i f o T l u l , f s n j r r n r n! l ' r r f n l Lr4' clr ulardrrrrak iq'n io'ilu. Yar''nde 'o'ri f,ayk mak istedi, fakat dili tutuldugundan bil'tiirlii sesi crkmadr. Kalkmaya gaLEtr.elinin atal,lntn kuvvell ki:silnriq oldugunda'i krInrida'ran,ad' AkL verinde oldugu iqin her qeyi gciriilor',biliyordu

.320-

-327-

t Adam yava$ yavag yataga girdi. Sonra yine bacad. , (Bunu sdylesem 9lktl, grttl. ,Alangova:_ qtye orant bt,tenrglzli tuttu. Adam kimie inanm.r beg altr gecedeh. gelroeyeba$ladl.Alangovailk gecedengebe-kalm,., ,9..

Fl uy gcgnce i5 anlaqrldr.Kardeqlt,rigebelig:iin sebebinisordular.O da ne olmuqsaanlatir ve: tBaia ."

nisori :"":T,:'iii'#i:# iillf; T[J" ut^rkad

ikioelumu gunca.,rrmi. hrilhill,li"T"li: .ing,.m,: cex halr,asta caiz gormem.

g::rti'lt"H:?

Btl rgin,Yz:r,rade konuquyorsunuz?

*'':"if'yll,,::*T,'"^,T*l i:i;l;'-i#' ji,,rF l',, lT lft *:U*: I"nill"Jl",.::i:T5 "'li'' i.''.-'+"i'ii";tYl 1,1:1" llliiiiil' Y"1,o,11", 1.. i:,:T il','li:i;:,ii#',:;*' ;gf;l1ll*:I i :i:1iHl Bir rrda''andr. onrl)'^il f,.T:;lij,l,j1;,1ilii;i;i*.J"c" itldii ) liiisontu da 'll."coua

Bir kag gece evimin rolr, erratincta saklanrrsanlztdnn beni malf,rlp U,.akmrr.

inandr. uekieievin f,:J,:lit":o'u"" ",,1f;5:""4?1, kacgrin sonragdktensehe, vakti

. .Bir nurlu bir scvin rnolgrnr.

Alangovanrn bacasrndaniCerigirdigini,bir"zr_ flkrrgror gdrddler. BbyteceAlangova,nrn ii.l :9rlrsozunun dogrulufunu inandrlar.

"aloX1".i3lll'fi} /A]angwa run, ,

kalsr(Mogollann gizlitarihi)

-kocasrDubuo Merg5_ndajr bes qocugu

i.rq llf^,jll,^'^ ?,1-"l Y".oendldrikrcnionraAlangova erKeK Cocuk daha dop'urdu_

iU:HJji"[.; ,,i'fx6Y:16lT,,i'"""'[ifu-,

dedikoduyabaqladlar.Alangovabu ded_ Eupnetencller, rKoouranouydu,ogullannl CagrraralSbylededi:tSiz bu u{ qocul{ anantzdanSilpheederek dedikodu _ha](ktnda yapttnrz.llakLsrnrz,ama her qocu'khakkrnda bir adari evrn , \ aolnnr bacaslndanslzan rErkJagirerek kamtmr oKquyor,onun nuru vucudumageqiyordu.

Crkarken degunel rveya)aJ4nnurlan Uzerinden. sarr bir kopekeibi surunercK glkryordu. Siz nasrl dirsunoelen

.322-

GEI'IK AVI ifade Geyik

J".iHi:T;:#lTi ;::i";i:\tif "d,l;l;'#:, avr hikaYesi$oyledir: ogrencjsine monin',

,iii?"".'ii. ie'"t "r'in'r'oiaugunuanlarmasrvla -':T']l1l:

o,o,]lul""lJ;''l,l' """iuiu' o"t/rll"'"'

bu olddrme gunahr do daretm..ninden

l"l J:xlI;:i^ :#';i*l*I",i',Hil%;.":;i';':

Gevbireok u"uuu e't"'^k "'-fl:i'il::li:,:i:li,r"'' gevrgâ&#x201A;Ź betvirz ^''r"t Ba;kc bir ormandadaha irf.li

;** 5r*mi; il: ,611T" a1;lril ll1fi.,",rffi o"* l:*,;fl-lilli,t'iJ;'i;;i;; i;:.ffi'I"iif "i.' bu i',,t#i'rl'.16.l'. n"rkuiuisindefrrp'nanserikler L:[l':tnl :ll "illg;;:-*,fillii",i.l3ll'llil -323-

geyiklerin krah (Budha), onlara yardrmda bulunmal<, icap edcrse kendini fedA etmek istedi. Klal Dartipala'mn yamna giderek ondan beg yiiz marahn hayatrm ba!-rglamasrnrrica ctti. Nasihat ederek, iyilik etmege tcsvik etli. Caohtar.l oldurmenilr ne kadar giinah oldugunu anlatmaya gaLQtr. Fakat Dantipala bunlann hiq birini dinlemedi. C'ozleri kanla dolup hiddetlenerek keskin krhcrnr gekti. Kutsal geyi$n boyrunu kesip, bagrnr yere f)rlattrg srrada, sag eli bilcfinden kopararak krhcrvla berabcr yore diiqtri. Llanripala lelyada ba$]adr,yaptrArkdtriltiAepi$mdrroldu.

Anra i9 iiten geqmiSte. Yer yarrldr, Avigi cehcnnemindcn alevler grkararak Dantipala'nln biitiin vticudunu sardr, cehenneme giitiirdu, A\.ici'den grkaD l..rrlkung alevler oDu sardrkti{n sonra yiikseldi, giige ,layandr. Kolkung bir yankr duyuldu. Yaâ&#x201A;Źtz yer deprcndi. Ddrt tarafi ateQ aldr. Bnynk daglar lnkrlala,h oirbidnin iizerine geldi. Dantipala da bu alevler iqinde kaldr. Umidi kesiJdi,dayanamadr,kendisindengegti.

Viicudri yanrp kavruldu. Avici cehcnnemenin fcytam aAzrDragrp Dalltip]a t1 yuttu).

ETI HiKAYELERi Kumarbi EfsAnesinden: Appu Appu, (Fena insanlann iSledilleri kcjtiiliiklori anlatacagrnaihtimal verilen bir dn sozdensonra,hikdye: I)oniz kryrsrlda Luliu memleketinde,$udul gehrinde,

.324-

iliil'ill l#'.,111-Til'ii:l;?lL Llti,:l'i:i-:",1"1

;iifir''qar.{{ilil$"i.::'.'Ayui}" o 'u'i -'aukransonra ::i?;';, li,i:;;;;,i'c,"', ti':

il^llfr""r""ilJvrtrrava-sdcr,Alf """:"t",11'lil;'lill,i

";''il *if?'"' ii*r1?r, ;piiif;lp{;1i,{-: ;:: lui: ?"r:f !'i,ff^".Hr i;;[riliillui:lt:'

ffilx; ll,l'ruii;:;n i,]ilft,j:i'''t''ilii'fu*ll $'';lf :rt: ,*lt"t'"":*l;*';l,t"1}"j:Il%*'llf t'ti1i,l'n goksrsr' rKdtur ur".tn"malrlaksimederler'

j'J-t.*"i,i.,J,xil[*ll *t"iln':i"uJl] "l':i fi"*l:l' t"'* ,-ff :ii'g;t*ll'H;,i::ili31l"i 'q"v;"J'"Y'll;l;v",t'*.l'''"'"hiff i!{1.1fl "T"{[i

"i;i"; ;;;;; ifi*g1i"l;; ilil,!-j,j:,;[',.fr -325'

'

,

Bahkgrnm biri, Cocugubuluyor, sevinerek, onu Amna gehrindeki evine giitiiriiyor. Hemgehrilerinin Adet olan hediyelerini getirmeleri iqin kansrna bir doSum uydurmasrnr siiyliiyor. Bu yaFhyor, arzu edilen netice elde ediliyor.

(Bir tahmine gore); Cocukbahkgr dilesinin yamnda briyiiyor, bir takul maceralardan sonra babasr (iyi) ye, kardesi (Kdtri) ile olan mricrAdelesinde yardrm ediyor.

KESSi (Keg$i,evlendikten sonra ava gitmiyen, kurban kes6eyen bir avcrdrr.. Annesinin te$viki iizerine tekrar avlanmak igin dafa gidiyor. Ug ay dolaqryor. Fakat tannlar ona krzdrklan igin avlannmasrna engel oluyorlar, hig bir gey avlayamryor.

Bu arada Kegqihig te iyi olmayan riiyalar gdriiyor..

Avdan d<inenKeEgi;Av srrasrnda olanlan, gdrdiigii riiyalan annesine anlatryor. Bu niyalan yorumlayan kendisinin, yalonda iileceSini sdyiriyor. Annesi de riiyalan oglunun yoraral ona tastik ediyor..

Bundan souaki memesl,lr.,

tabletleri

ti ti GURPAIIANZAII

jrrK"i5lr:' ::; #*1ftitr{-*:::l.iir} *#yJf."::l, :::sfl l+i,.-w+lo.+r?:"n, iiJ:i'Il3';ln''ill; Iii-':'ilt*it;Hs:;h::""f

Lll:'1.fud$'-'i;;*.;:r**t1*l*" Iifrh :Thi l,l:"ir*?i'"liil.,.lr"lr-"';1"

$iim-:,ir',--#nil'refrI ;;;;;;"

.,[,ii*d;*'x.1**li"n:;r";'^:r;r HEDAMIIU

okunmasl heniiz bit-

Ji'i'?'lJ";l"i{':'"*: ."#i:ilTr'.?l:1,'"'J,Jf vl;; .326-

ill;5x[ilf i"*'nl'-''-:l "*']:i*lr '327'

T

IEtar arasrndaki macer.alar rizedne kumlmug bir hikdye halindedir..A-ralanndabazrkonugmalaro[uyor.. !!ur ydan arhk yiyemez bir hale gelmigtir....

(Hikiyenil sonubilinemiyor).

IT BASLI ULUS T.T.K.belleteni. 1949 Ocak. SaF 49 da A. lnan; bu {lt baliL ulus) un nerelerdesdylenildifini,kimlerin nr zarnan bundan bahsettiAini yazryorsa da efsdnenin metnini aerklamamaktadlr.

Yazr gdyledir: (Kuzey ve dogu Tiirklerinin folklorunda (it basl. srgrr-ayaklr)bir ulus bulunduguhakluada 9ok yaypn bir eGrne vardrr. Bagkurrlarda ve Sibirya TrirkJirinie bu efsdneyi bilmeyen yoktur. Xtll cii. Yiizlrlda da bu efs6rncninqok yaygrn oldugu anlaSrlmakiad'r. l24j] ylrnda Papir lnnocent 14. tarafindan MoAolistaua gonderilen PIano Kaprini, Mogol seferierindenbahsederken, Mokavme rastladrkiannr igittigini Kaydetmektedir. C.A.l.Malein terciiftcsi. peteisb. f9ll, S.253 P..Karpini bu efsSneyikrpqakbozLrlannda yahut {BaEkurririlkesindeigitmiq oisa gerekir. Ebrilgazi Han savaq iqin toplanan Oz6ek kalabahgrnr talvir ederken lt Baglr,srgr alaldrdan baika ne varsa hepsl orada diyor. iDemaisonbasrmr,S.2?9;Riza Nur Terc.

Sah.294). Oguz destanrnda Hikdye edilen it Barai IIan menkibesi de bu 'lt Bagh Ulus" hakkrndal<i efsaneninyanklsl olsa gerektir.

Bu efsaaede,destan veya mitoloji motifi olarak eski Yunan Edebiyatrnda da gcirtlmektedir. M.O. lV. Yiizyhn sonlannda yagamrg olan gramerci ve destan

-328-

( A l ) n l l o n+ r 'f'lc s r r i r i R u d , , s l uS i n m i y b i r d o s t u n r n d a \rrinr i.uo.' i,rJ"^t."ntn y rnsr K'ipek ol':n grrip bir ula4 ku\\'ctr; omuzlilrnda ccneierj c;rJ ;,';i;* ;rnd i l i r d . r r f i n i l ' r i n B a ; L a i"p"f e'f,i ho'.lerl..rr' lamazlar.' bi tsu lil bdsh ullrs) efsenesi i Qin kaynlklan -da 'l'han- Gtmin rl",* ia'i._Jaie .i hiii(rimdarLarrnd3n b"t'tci llrn'fu vani mrl'dr 5u6 irL'rLla "i'r'"-'."-,ilr...i"a, ilii,fti'g'"," bir adrrn d"niz<lestf-r td'r'l 'n Slllr'l' " .lt"""t'.".,11,","..rv1e biratlaya du$mdt , , ' ' , ( i r , n l ' r i i . i n eh " z " v e n a d : r r l l a r o r " n t ' "i *' f"r,* . rJr ' r f ' ' " , , i i n " l a n r l m , q l i l k ' k l ' r r i r r ' a r ts u r c t t t t ' i t k k;tulr idr' Sesl ri kopek h:tv.i.rf.i" rl,.rrr". f.',tn, lamasrnabcnziYordu. r ok r t t B a s l rU l u - r h r r k k r n d r kLi u e f ' d r t n i n k a J n a FC Rorloslo Yuzvrlda lV [l O gcrektir. olsa ".liirgl;;.a, iimmrv tarafrndanvaz)lancf ine ile M S IV YiiTyrldr 5"" 612'rnd:rki naklcdilen i;;;ii;dan v;ii;;'";-' "1- vuzyltla.bu 7'1l lJ"'f .rri.' 'r<'aikr"il cekmekr"dir' pq,i l,nzkrrlarrnd:iilit'niq olrrn PlatrnI\'rr I'kit "i.i""ri o l n l u i , n , i , " " , t ' L k a v r l c l m r r t r rB' u e t s a ' r e n i r r ;fsanesi olmasr mumi(Lindr.ir).

6wsuzrrtz su alKrErnsoqtrkbir gliniinde Oksirzhir Tlrk luzr' sofutrn .uv-a--eidiy-otVtiiudu yen crplak' ayaklan yarl) ha]dldir' bir g,)zleri iis[,n: '-siina"ku*t a(, hlt b"k."q u". Binl'n bir Lastrsa kupar' Av l'u z^i"""g;kiJ; ."."y,n,iorr kasrrgiry' lutulmus ol'n Kendr acrdr' halint *,rlli fakir krra takmaktadrr' Krzrn

il'i;;'ili

kr olutlaka iivev anasrbu krza zulfim -329-

I

ediyor). .Okslir kt, o srrada bir qalLkran yiiniyordu. Ay, Calryaemrettr: ((J lozt al. yanrma gel). Ayn bu eorri rizerine gaL henren bir at oldu. Bir yandaa aya giden gitk yolu. aerldr, bir yandan da at haline gelen gah uzerinde krz oldugr halde yiikseliyoidu. Ay'a vardriar.

Krz elindeki bakracryla ayrn yamnda durdu.

Ay, bu otsriz krzr sevrnigti. igi iirpermeye baqladr.

I{alden hale giriyordu. Bundan sonra ay\n g6kte gekilden Eeklegiriqi de, bu halden hale giriqinin ve sev, gisinin bir neticesidir. ilk gecele.ay bir gdmd$ yay gibidir. Oksriz k,z buyuddkqeay da bilydmekredir.Bazr zamarlarda l,,u klz gokteki ayrn saraSnndanigeri girer, halt dokur. O zaman ay sevgilisini gcjrmedigi igin iizilliir, hilale dcjner.Bazan da Iozrn key.figelir, coqar,ne$elenir.O zaman a''rn da yiizii giiler, dolun halini ahr.

Ay'rn keyfini kaprran kuvvetli bir rakibi vardrr. O da gokte bululran beyaz aytdrr- Bu ayt da dkliz krzr sevmektedir. Bu sebeple Ay'r tutaraL bogmal<ister. Ama np de ol.a gucli yermez. Yirmi be5 girn ay bu Ayya u s l u n h u t u n u ro . n u e z e r .A J ny a l n l zu f g t n a J a L i c t u n irulunur. Ay bundan korkar, saklanrr, kim"elere gdriinmez. tsu mricadeb her ay bcjyledevam eder gider.

ATPAMi$ (Arp Amig) AlpamiS: Alp3msi . Alpamla. Bamsi Beyrek ve tsolrrk gibi TLlk bullan arasrndagegitli sbyleniglerle gegroekte,iizerine kurulall hikdye de biraz de$gik

-330-

;vAvetlerle anlatr.lmaktadrr' '"'i;, u r r t u ' , 9g u t i r e :A l p a m r lr B a t B d j l e k ' O g u z u n

dzdn,L,,ir decnk icin "*j'il:iT ''Bi;-g"; lJ l:il:,*:'fJ;,' 'Balcrk Han ' f,clivor' Av idi.

v-anrnaveziri

';;li:.:fi#l',\l;1.';11,::u i:';'';; Av Han digrrini

#'#f ill""i"t Lrrt"i"r""

El'nanrnbirisini ( o c u k l a no l u y o r ' N i l a " ' t " " " , i ' 1 v " . " r a t ebl r r e r k e k Adrna da iRaY BciYrek)ctlYorldr' Bay San,adrndaLi Fir anlalria g"re de: Bay Boru il" t s u n l u rR r r Kg u n A r o l m u ; l u i k i l L i ' k R " y i n i l rC o c u l ' l a n

ii-;T.ri": *i,:"$:iK3"J:""il :*ir:xi*:tll:

*,ii.,1,",,",= :tT ili:ii ib*i,:#iln:i:: eLmn,idrr ;:'"ueL Jlllii'i'Ji"'il' B#ilJii ll'"i'T;l N'havct ri i i ; i . r ' . - . ' " 1 " .r a i o k i a t i m I v r p r r r r t d r mecrl.rlar bailadl:

T;,ii"ri3l5'^'* - lltllu-ll'+r;:;:,1'",'^ifi..,,? )i; l,'J;r' ii.:n::,1 i'li :','l' i:1:ii L"l'-11:t:1, i"';''l -Xl;,*,L' lii'ill"illii, 3*l.i';il; :l'i l;l",i:"J i'ii 4:i ;riili ::Ltllt -ll*:"l,;;'J.i"'&^'""; ::l:l: ^1;l-t:ll;I*:TJ;"t' :lilF,,:I,:i"itl sovR u n d a n ' n n ' a r n e m . l ( k P r r nden t u ' c o

-"';';il".' ;13^|",1'T[ l^ii;li:" Hnl"liq$n

;;;;r;;i'i

-331-

srradave eglencelerdevamederken,alpamrgbir ozan kryafetine girerek Aypa!9in'i4 bulundugu gadrrayairla$tr. Elindeki sazr galarak gadrra dogiu qiirler sdylemeyeba6ladr.Bu srradagadrrdaBademcaadrnda bir kadrn valdr. bu biraz kekemeidi. O da Alpamrq'a qiirle cevapverdi. Alpamrqtekrar sdyledi.Sonundagelinin bulundufu gadrra ahndr. Orada ef,lenceler,oyunlar devamederken,bir kitqedeyaslar igindebulunan gelin Alpamrg'rtanrdr. Bundan sonra ikisi birbirine atrldl. Herkesgaqrrdr.Alpamrgta sevgilisinialarak babc"rnrnyanrnagitli, onunyerinegeqti.

CESTENi BEY Cesteni bey lAslanlann yiiriiyiisii ile yiiriiyiip) (Ugayan)gehrininalkasrndadurarak ileri geri dolaqtr.

Ondan sonra d6ft yol agana gelerek bu yollann arasrndansa1rsrzdenecekkadar 9ok cinler gdrdii. Bu cinier insan etini yiyip kamm igiyor, barsaklanm vticutlanoa dolandrnyorlardr.Yiizlerini korkung hale getirip pek kuvetli seslehaykrnyorlardr.Ellerinde de bayraklar vardr. Ateg gibi krzrl ve org:iilii saglannr o{ruzlanna brrakryorlar, kapkarara biiyiik daglara benzeyenviicutlannr kaldrnp zehirli yrlan g<ivdeleriyle yiiriiyorlardr.

Cestenibeybunlan giiriinceyiiregini pek tuttu, bir kaplan gibi hig korkup gekinmedenbu cinlerin arasr[a girdi. O zamancinler Cestenibeyi giiriip.. Etrafina toplanarak: (I{ey, kimsin sen?Nasrl oldu da kendi kendirrebizim iistli.lalth dal gibi diqlerimizelokma olmaya geldin.)dediler.

Cesteni bey bu sitzti itittigi halde ynregini pektutup hig korkmadan cinlere gdylededi:

-332-

(Hey cinler, gabuk sdyleyin bana,'benim gehrimdeki ionii., n*ti bldiirilyorsunuz Sizlere bu Ee.hrefirme

I*,:',.#"ui*rux"T'"t",'"';:';#:"1:,'i: ;ii i;; ; b,s''''.g"I'':n hun'"nfeldket huleri ;;i,'1 derildir "',"irdf,uf"tuttr.mul edilect'k itu.ii"n

' *';l ?:ff?Tf','il'[i, ..:r"lf lT*isrl:tIlar' lt: ili"'li'il,ilii *it' *it"v"'"t' vum'ukIcnrrr

'n "lii "!r:, llu-51",:,.lf ;.ffi flii;i{n*fi Bevi cestcni l;ili""iliii;;; iu io['"uuu.'."tt"'jnde'

mrzraklaJrp, vurnraya gahElyorlaror' *'"riiJi.irI nPbeklivor-unu7? t", r" <ivl'lrrler:r.Dahn pcrlal,.,'rP vtrc'dunu Cr;"i";;;; ;,t;;klivp ke'elim' r aitekidbnyaYagondererrm :--Sotl'r" itr".i"" Cesteni Bey var kuwetiyle, athy,ar+ qelip

vukan tuir"'iriiiJii, "r'ilie-pe'ina"li'acta"ndan k u l d r n p l ' a ' r r r rk e ' m " k i l l " ' p

iJi-t. ii'l'.'"t vukair luvvr I ini i,Iu,lr]r. ur"." iiut.t CesteniIlevitr sucunu kaltrlar' ,"""lfti"i gii"*f. riv"de.iylckulktular

TEPEGOZ iLE BASAT ugradr' Bir gun Oguz otururken. dirqmanhask'srna

"xlH.,r"tr*l"Ti ',x!i* # kliikl"ilqtt', madrlar. Yollanna delam ettllcr'. bir aslanalarak gotiirdii' besledr' gocugu ' yerlegti G"tlnlerdensonra Opuz gene gelip I'urduna

O srada Olrlz Han\n atlanna bakan goban bir haber getirerek dedi ki: {Ormanda bir Aslan kirkrijyor. Uzal_ ran gordum, salrnarak.yi.iruyiigii insaD gibi. Atlan yaKaraylpyaltrarak kantann) emiyor) dedi.

Qobanrnbu sdzr"i rizednc Umz da, Oguz Han,a: (I{anrm belki ga'gtriglimrizvakit yolda dtigenbenim oglumdur) dedi. . Beyler hemen atlanna bindile.. Aslanrn yatak ye_ rine gcldil"r Uruzun dedigi gibi bu. kendi"oglu idi.

Ogianl lutturdular. Uruz. oglanj ahp evine gc;tirrdLi rrcp sc\,1notler.

Zryate el" oldu. Ama oSIan yine dur_ madr.Aslanrnyata$na gitti. Bir daha tutup setirdiler. . Bunun .uzerine{Dr.JeKorkut) geldi ve: (Oglum sen rnqansrn.hawantaj-taddttp kalkma. gel iyi ata bin_ me)r dgren. jyi yigillerle beraber yaya. Biildk kardegininadr (Kayan Selguk)tur. Senin adn da (Bal s-at)olsun dedim. (Adrnr bei verdi. ya$rnl tann versin) dedim. gii_nyaylaya gitti. Uruz'un bir gobam vardr. , ,Oguziir Adrna ( Konur Koca San Qoban) derlerdi. (.Uzun plnar) diye un alan bir prnar vardr. O prnara p c n t e r k , t r , m u q t uA. n s r z t nk o y u n l a ru r k t r i . eoban da Lrrnu keqilerdenbilerek onlara krzdr.ilerleyincegcirdu ki,. peri krzlan kanat. kanata vermi$lei, uguy"orlar. 'lozlanirjan Qoban gepene!ini iizerlerine attr. peri binnr tuttu.

Zaman.gefli- Oguz yine yaylaya gitri. foban da prnara geldr. yrne koyuntar Urktiiler.

Qoban ilerledi, yerde bi,rylgrn gbrdd.-lJuj4$n gi[ikge biiFjdLi.qoban korktu. hrrakli, kafh. Urken koyr_rnlann pesinediiQrir. ]Tegero zaman Bayrndrr Han ile Beyleri gezmege , C {mrqrard).t u prnann yanrna geldikleri vakit garip brr ic54nyal(rgnr gdrduler.etra6nr aldrlar. iflerinde; bir yigit, aya$ ile bunu tekmeledi. Tekmeledilge y6n

biiyiidii. Uruz Koca da merak etti, altrndan inerek tekmeledi.

Fakat mahmuzu dokununca bu ytgn yrrtrldr, iqinden bir oflan grkt1. Bu oglanln giivdesi adam govdesi gibiydi. Ancak tepesinde bir gdzii vardr. Uruz bu oglaor alarak eteg_inesardt ve: (Ilanim bunu bana verin, Oglum Basat ile beraber besleyelim) dedi.

B a yr n d r rH a n d a : t S c n i no l s u n td e d i .

Uilz, Tepcgdz'iialdr. Evine gcjliirdii. Bir siit oine ge, tirdiler. Kadrn memesini Tepegdz'iin agzrna verdi.

O g l a nb i r e m d i ,s L i tn i n e n i no l a n c as i r t i r n i ar l d r .i k i n c e emi$inde kanrm aldr. Uqiincride de canrm aldr. Birkag siit nine getildiler. Ilepsini biiyleceoldiirdri.Baktriarki olmayacaksutie besleyelim)dediler G{inde bir kazan siit yetmezdi. Beslediler, briyiidri. Gezmeye, oAlan gocuklariyle olrnamaya, oynarken de bunlardan birisinin burnunu, iibririiniin kulaglnr yemeyebaqladr.

Nihayet hetkes onun yiiziinder Caresizkaldr. Uruz'a Sikeyet ettiler, agla$trlar- Uruz hcr ne kadar Tepegozii ddvdii ise de bu harekellerini dnleyemedi. Nihayet evinden kovdu.

Bunun iizerine Tepegijzin peri olan anasr gclerek oglunun parmagrna bir yriziik taktr ve: (O{lum sana ok batmasrn, viicudunu krhg kesmesin.) dedi.

Tepegitz, Oguz ilinden kagtr. Bir yiice dag vardr.

Orada yol kesti. Adam esir etti. Buyiik e$kiya oldu.

Uzerine bir kag adam giindeldile.. Oniar Tepegaize ok attrlar, batmadr. Krhg vurdular, kesmedi. Ilepsini yedt

-:134-

t

bitirali. Oguz ilinden bile adam yemeye baqladr.

Oguz'la! topland a.r, iizerine ytiriidiiler. Bunu gdren Tepegtiz.lozdr. B agacr yerinden kopanp atanak elli altmrs kiqiyi aildiirdn.

Nihayet Basat bu Tepegdz'iiniizerine gitti. Tep esindeki tek gttziine qiq saplayarak kdr etti. Bundan sonra da kafasrm kesti.

Biitiin Beyler sevingiqinde kald ar.

KISAI..TMAT,AR

soN

AE Akkat A1 Altayh EI Elam'l EU Etr. Etriisk oitk. o6ktii* HiL ttitit Hur Hurri Klr l0tgrz ot Oguz SiiE Siimer SaDan $am Tuk Tukyu

Urartu Ur Uyctrr ruy Yalut : Yah

-33&

-33?-

Mogollann gizli Tarihil : Qev.Dr. A}rloet Temir Sam'al (I(rslml) B. Lanrdsbergei.

KAYNAKI.AR

Yer yiiziindeL dialer tarihi : Omer Itiza DoArrul Dinler tarihi : eev. Sarih Tiryakiollu tarih-i Edyan:AhmetMithat Dinler Tarihi (Cilt: l) : A. hilmi OmerBuda Budizmintâ&#x201A;ŹriLi: Cev.Abidin jtil -,Tiirk Kozmogonisi,Tiirk Mitolojisi: Hilmi Ziya UIsen Tu"k Ef",arrul""i , Ht seyin Nam* Orkua Esatir : $emsettinSami Oguz Destam: qev, Dr. Ahmet ?emir QalgamrqDeetam:Qev.M. RarnazanoAlu. fiirk Tarihi: gemsettin Qin tarihi : Dr. wolfram Eberhrad

-338-

$amanizm:Abdiilkadir inan Iran Tarihi: $. Gnnaltay Tannlar, Mezarlar,Bilginler:W. CeranQev. Yalon $ark tarihi (Cilt: l.ll.lll.) : $emsettinGiina.ltay Tiirk Tarihi : Uldumi Tarih: A. Relik Milli TetebbularMecmualan Tiirkiyat mecmualan EtnoSrafyaDergileri Ttirk Tarihi, Arkeolojya ve Etnografya Dergisi $ehnameterciimesi Tiirk Dil ve EdebiyatDergisi Tarih Dergisi T.T.K. Biiltenleri Ulkii Dergileri Halk Bilgisi Haberleri DAriilfnnunEdebiyatFaltiltesi Mecmualan Dartlfnnur! ilahiyet Fakiiltesi Mecmualan Tiirk Ansiklopedisi Isldm AnsikJopedisi SanatArsiklopedisi: CelalEsat Arseven Eti dili Sdzliigii :Qev. Miinir B. Qelebi

-339-

I

Krgrz SddURii : gev. Abdullah Taymas Burhaa-r Kaati TiirkgiiliiBiin esaslan : Ziya Ciikalp Divan.r L0gatnt Tiirk : K64garh Mahmut fiirkler ve Medeniyet : Dr. lbrahim lGfesodu Kiigiik Ttirk Tetebbular : Awan Galanti Tiirk San'atr : Oktay Arelan Apa Tiirk Medeniyeti : $eosettin fiirk Halk blgisioe <lair tJaghrEalaf: $akir fnkii lstaabul Arkeoloji Miizeleri Rehberleri Fuat Kitprtilii Ara.Ea6'au Sibirya: Rodlaftan Terciime Folklor ve edebiyat:Pertav Naili Boratav Histoire des Religions: Deniz Saurat Histoire de LExtrome : ReneGlousset Histoirc de L'Antiquite orient Die Kunst Der Hethitdr : E. Alurgal, M. Hirmer

-340-