ALLEMAAL WONDEREN

Het is een

wonder! ONVERKLAARBARE ERVARINGEN IN HET CATHARIJNECONVENT

Een huilend Madonnabeeld, een miraculeuze redding of zelfs een opstanding uit de dood. Of je nu wel of niet in wonderen gelooft, fascinerend zijn ze zeker. In de tentoonstelling van het Catharijneconvent laten kunstenaars hun licht erover schijnen.

Tekst Sarah-Mie Luyckx

Je kunt je afvragen waarom de tentoonstelling er in het ruim veertigjarige bestaan van het Catharijneconvent niet eerder is gekomen, zegt conservator Marije de Nood. ‘Het is een prachtig onderwerp voor ons museum. Wonderen liggen aan de basis van wereldreligies. Die zijn vaak ontstaan met de wonderbaarlijke geboortes van nieuwe religieuze leiders. En gingen vervolgens gepaard met hun wonderbaarlijke daden.’

Ze hebben flink uitgepakt in het Utrechtse museum voor christelijke kunst. ‘Wonderen zijn een groots en meeslepend onderwerp, en dat is de tentoonstelling ook geworden. Ze is liefst zes maanden te zien, en beslaat de hele bovenverdieping van ons kloostergebouw. Zodat we alle kunstwerken optimaal de ruimte kunnen geven.’

Dat zijn er rond de negentig, waaronder het enorme schilderij De opwekking van Lazarus van Rembrandt-leerling Carel Fabritius. En het indrukwekkende werk van Jan Sluijters dat de aankondigingsaffiche siert: De profeet Elisa wekt de zoon van de Sunamitische vrouw tot leven. ‘Al eeuwenlang laten kunstenaars zich inspireren door wat er zich tussen hemel en aarde afspeelt,’ zegt persvoorlichter Rosa van der Wielen. ‘Dat vergt ontzettend veel van hun verbeeldingskracht. Ze schilderden en tekenden die wonderen zonder ze zelf gezien te hebben.’ ‘

Expo

GESTRAND IN HET ZAND Ook omvat Allemaal wonderen cultuurhistorische voorwerpen, zoals het Mirakelboek met middeleeuwse wonderverhalen uit Amersfoort. En ogenschijnlijk doodgewone objecten, waaronder een moersleutel om autobanden mee te verwisselen. De Nood: ‘Die sleutel is afkomstig van de Nederlandse econoom Peter Mulder die in 1973 met vijf collega’s in de Saoedie- Arabische woestijn was voor een landontwikkelingsproject. Daar kregen zij ver van de bewoonde wereld een lekke band en bleken ze – hoewel ze van tevoren hun gereedschapskist uitvoerig hadden gecheckt – geen passende moersleutel bij zich te hebben. Mulder trok zich terug op een heuveltje om zich te bezinnen, en zag plotseling iets glinsteren in het zand. Het was een Britse moersleutel, die bleek te passen.

Het verhaal werd bekend dankzij het KRO-televisieprogramma Wonderen bestaan. Religiewetenschapper Anne-Marie Korte van de Universiteit Utrecht deed daarvoor onderzoek naar de persoonlijke ervaringen van zo’n 2500 mensen die hun wonderlijke verhalen instuurden. Korte werkte ook mee aan de tentoonstelling van het Catharijneconvent. ‘Wonderen zijn geen ver-van-mijnbed-show,’ zegt ze. ‘Mensen getuigen er tot op de dag van vandaag van. Zo zijn er verschillende websites waarop mensen hun onverklaarbare ervaringen plaatsen.’

MET OPEN BLIK Allemaal wonderen mocht daarom geen afstandelijke, statische tentoonstelling worden ‘met alle wonderen van Jezus op een rijtje’. Aan de hand van het menselijk bestaan: dood, leven en geboorte (‘in omgekeerde volgorde om het spannender te maken’) worden bezoekers door de tentoonstelling geleid. Miraculeuze geboorten, reddingen, tekens, genezingen en opwekkingen uit de dood passeren de revue. Naast kunst en bijzondere – cultuurhistorische – objecten zijn er ook videoportretten van mensen die getuigen van het wonder dat ze meemaakten. ‘Die waren niet zo makkelijk te vinden,’ aldus de tentoonstellingsmakers. ‘Mensen voelen zich heel kwetsbaar als ze hun wonderen delen. Ze willen graag geloofd worden.’

Dat lang niet iedereen dat zal doen, behoeft geen betoog. ‘Toch hopen we dat bezoekers met een open blik komen kijken,’ zegt Korte. ‘Het gaat ons vooral om de betekenis die we aan wonderen geven. Ze kunnen zo’n enorme impact hebben. Mensen vertellen bijvoorbeeld dat ze daarna nooit meer bang zijn geweest.’ De Nood: ‘Of hun leven is er door gered, zoals in het geval van Peter Mulder en zijn collega’s in de woestijn. Ik vind: wat anderen er ook over denken, voor déze mensen is het een wonder.’

NAAKTE MOEDERS In de tentoonstelling zien we een foto van de bekende performancekunstenaar Marina Abramovic, waarop zij boven een keukentafel zweeft. Het beeld is gelinkt aan het vroeg 20steeeuwse schilderij van George Baltus, waarin Christina de Wonderbare boven haar woonplaats Sint Truiden zweeft. Levitatie is een onderwerp van alle tijden, willen de tentoonstellingsmakers daarmee zeggen. Of je er nu wel of niet in gelooft.

Er worden meer oude schilderijen gecombineerd met hedendaagse kunstwerken. Zoals het Middelrijns Altaar: een topstuk van rond 1410 uit de vaste collectie van het

Met de klok mee: Marina Abramović, The Kitchen, Levitation of Saint Theresa, 2009, LIMA, Amsterdam / Agnieszka Kurant, Air Rights 1, 2014, Tanya Bonakdar Gallery, New York / Rembrandt van Rijn, De opwekking van Lazarus, ca. 1630, Rijksmuseum

Catharijneconvent dat bestaat uit tien fijn beschilderde panelen die de levenscyclus van Christus verbeelden. Ernaast plaatsten de tentoonstellingsmakers een serie levensgrote portretten uit 1994 van net bevallen naakte moeders met hun baby’s, gefotografeerd door Rineke Dijkstra. De Nood: ‘Door die combinatie willen we bezoekers aan het denken zetten over het leven; het feit dat wij hier op aarde zijn. Wat je ook een wonder zou kunnen noemen.’ De tijdgeest heeft Allemaal wonderen in elk geval mee. Korte: ‘Er is een nieuwe belangstelling voor wonderen en wonderverhalen. Medio vorige eeuw bereikte de tegenstelling tussen wetenschap en geloof haar hoogtepunt. Onverklaarbare gebeurtenissen werden per definitie sceptisch bekeken. Dat is veranderd: het vertrouwen in de rationaliteit is tegenwoordig minder groot. Mensen komen daardoor dichter bij hun eigen ervaringen te staan. Dankzij die nieuwe openheid is er nu meer ruimte voor de waarde van wonderen.’

Allemaal wonderen, t/m 23 augustus, Museum Catharijneconvent catharijneconvent.nl