Omslag-Europa 09-07-2012 16:48 Pagina 1
—Ik voel mij meer muzikant dan dichter: ik luister naar de muziek van het leven, om er vervolgens over te schrijven. De rustgevende cadans van een trein is de volmaakte omgeving voor mij: ik kan tot in het diepste van mijn ziel reiken en me concentreren op dat wat er werkelijk toe doet… —De essentie (en de schoonheid) van het leven ligt verborgen in de spontane ontmoetingen die je elke dag opnieuw kunt hebben. Het leven is één lange reis met veel ontmoetingen, en de laatste is die met de dood. Reizen is een geconcentreerde vorm van leven, en bij de vele ontmoetingen hoort veelvuldig afscheid nemen. Afscheid en ontmoeting, dood en leven, ze zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.
Afscheid van Europa
Hugo de Vroom treedt met deze poëziebundel in de voetsporen van schrijvers en dichters die reisden door Europa. Op het ritme van de trein – zijn manier van reizen – belicht hij in fraaie en weemoedig stemmende verzen de gebeurtenissen die hem ertoe brachten Europa voorlopig (?) vaarwel te zeggen.
Hugo de vroom
Afscheid van Europa
Hugo de vroom
Afscheid van Europa
Een reisverslag in dichtvorm dat leest als een roman.
I S B N 978-90-389-2171-6
9
789038 921716
ELMAR
poËzie
Opmaak-Europa 09-07-2012 16:45 Pagina 5
INHOUD
Afscheid van Europa 7 Proloog 9 Eerste ontmoeting met Europa, zomer 1986 12 Tweede ontmoeting, zomer 1987 16 Derde ontmoeting, zomer 1988 18 Vierde ontmoeting, zomer 1989 20 Vijfde en laatste ontmoeting, zomer 1990 28 Beyond the borders, 1991 38 Een reis door het verleden, 1992 43 De gespannen verhouding tussen liefde en vriendschap, 1993 47 Schilders, dichters en denkers, 1993 51 Noord-Spanje, mei 1994 54 Vriendschap, 1994 58 Wereldreis, 1995-1996 61 Winter 1996-1997 66 Dresden-Jekaterinburg, een poĂŤtisch reisverslag, 1997 69 Het Duitse Florence aan de Elbe, 1998 83 Een klein land in Europa, 1999 87 Een reis door Polen, 2000 89 Eenzaamheid is een westers exportproduct, 2000 93 De dood is liefdesarm leven, 2000 95 Een oude liefde in een nieuw millennium, 2001 97
5
Opmaak-Europa 09-07-2012 16:45 Pagina 6
Afscheid van Europa
Oorlog in Europa 101 Herfst in Bulgarije, 2001 102 Terugreis langs de Donau, 2001 106 Duitsland, 2002 108 Nederland, 2003 111 Spanje, 2004 114 De dromer, 2004 117 TsjechiĂŤ, augustus 2004 120 Spanje, oktober 2004 123 Cuatro amigas (Maya, Cecilia, Maria del Mar y Ruth) 126 Tres poemas para Itziar GonzĂĄlez Rubio 128 Tussen Bilbao en Delft, op weg naar 2005 131 Natuur en techniek in het nieuwe millennium 133 Het centrum van Pythagoras, 2005 135 Natura artis magistra 156 Twintig jaar 159 Epiloog 165 Nawoord 167
6
Opmaak-Europa 09-07-2012 16:45 Pagina 9
PROLOOG
Sottopassaggio, maart 2005 Sottopassaggio! Hij was de gelukkige vinder van het Italiaanse woord, in de trein van Ventimiglia naar Nice bleef het lang hangen in zijn hoofd. Sottopassaggio is licht en groot. De pasgeborene die ontvangen wordt na de lange reis door de donkere moederschoot. Sottopassaggio‌ Als laatste woord op de lippen van een stervende zou het welhaast zeker leiden tot een zachte dood. Sottopassaggio heeft hij gezegd. Een betere wereld is wat hij vermoedt aan de andere kant van de tunnel. Sottopassaggio is de echo die hij heeft gehoord. Sottopassaggio en de aarde wordt doorboord. Een grenzeloos (zelf)vertrouwen wacht hem op, aan het uiteinde van dit briljante woord.
9
Opmaak-Europa 09-07-2012 16:45 Pagina 10
Afscheid van Europa
Lumière du soleil De trein, nuchter, had de Italiaanse regenwolken van zich afgeschud; de Franse zon liet zich zien, schuchter en bedeesd. Hij mijmerde over de verloren mystiek van Ventimiglia en herdacht zijn eerste zomervakantie waarin hij, bij volle bewustzijn, gelukkig was geweest. Een verlegen zonnestraal was de treincoupÊ binnengeslopen. Bij het station stapte hij uit en daalde af naar het strand. De trein, nog glinsterend van de regen, had hem naar deze baai gebracht. Villefranche-sur-Mer gaf hem haar zegen. Niet veel later zat hij in gedachten verzonken op een zwarte rots in het zand. De wolken speelden met de zon, dansende masten op het zeewater. Zijn ziel, gladgestreken was de nostalgische vouw. Hij luisterde naar de golven, terwijl zijn ogen rust vonden op de scheidslijn tussen vloeiend hemelwit en zacht wiegend waterblauw.
10
Opmaak-Europa 09-07-2012 16:45 Pagina 11
Afscheid van Europa
Zijn hand, hij speelde met kiezelsteentjes en fijn zand. De golven lieten achter een gorgelend residu van geluk op het verlaten strand. De maan is de stuurvrouw van de wereldzeeën en de golven volgen haar gedwee; ze brengen steentjes samen, op zijn hand ziet hij er twee. Twee witte, bijna perfect ronde steentjes: ‘Dit is zij en dit ben ik’, dat had hij al snel uitgedacht. Twee steentjes, door een mensenhand uitverkoren, waren door het toeval bijeengebracht. Twee steentjes in zijn hand, ze hadden een eeuwigheid gewacht. Zóveel kiezelsteentjes op dit strand, zoveel zoekende mensen op aarde. Wij leven en wachten op de beslissende golf in ons leven. De golf die twee mensen samenbrengt – ook al is het maar voor even – heeft toch eeuwigdurende waarde.
11
Opmaak-Europa 09-07-2012 16:45 Pagina 12
EERSTE ONTMOETING MET EUROPA, ZOMER 1986
‘Bestijg de trein nooit zonder uw valies met dromen, dan vindt ge in elke stad behoorlijk onderkomen.’ JAN VAN NIJLEN
***
Milano Centrale, 17 augustus 1986 Mediolanum, de stad is een kruispunt, midden in Lombardije de sporen van Romeinen. Het station is eind- en vertrekpunt; Milano Centrale liet zich door de stad omheinen. Piazza Duomo en het gonzende verkeer als bijen om de bijenkorf: auto’s en scooters rondom het plein, keer op keer. Hij versnelt zijn pas. De tijd is altijd sneller dan de mens en de dag in Milaan heeft haast. De avond valt, het station ontfermt zich over de reiziger; de tijd vertraagt zijn pas.
12
Opmaak-Europa 09-07-2012 16:45 Pagina 13
Afscheid van Europa
De uren liggen te rusten tussen dit moment en de nachttrein. Zijn rugzak is getuige geweest van vele ontmoetingen en verre kusten. Zijn ogen dwalen door de immense ruimte: de stationshal is het bioscoopscherm van de geest. Hij spoelt de film terug naar de momenten van gelukzaligheid; gelukkig zijn want gelukkig geweest. Al reizende sloegen zijn zintuigen een brug: de reiziger en zijn ziel zijn weer verenigd, nu rest hem slechts de weg terug.
13
Opmaak-Europa 09-07-2012 16:45 Pagina 14
Afscheid van Europa
De film in zijn hoofd De film in zijn hoofd spoelt terug naar het geluksbegin dat – hoe kan het ook anders? – op het station begon. De eerste avond in Arles en de eerste ontmoeting: twee vrouwen met reis- en levenservaring; hij nog aan het prille begin en klein, samen wachtend op de nachttrein. Daar in Vila Major wachtte hem het paradijs op aarde. Verder ging de reis, naar de witte duiven van het Parque Maria Luisa in Sevilla waar zijn jonge hart bedaarde. Een jeugdherberg in Malaga, een treinstop in Bobadilla, een camping buiten Granada. Ze vormden slechts de achtergrond voor vele ontmoetingen, zoals die ene gedenkwaardige op het strand aan de Levant. Waar Pablo toenadering zocht met gebruik van de Spaanse taal, en wat zijn jongere zusje Yolanda vond met behulp van de lichaamstaal en haar rode mond. Verder gaat de film in zijn hoofd, presto! Hij stopt heel even bij het Parc Güell in Barcelona, om daarna verder te gaan, van Ventimiglia naar Genua met de Diretto. 14
Opmaak-Europa 09-07-2012 16:45 Pagina 15
Afscheid van Europa
Een koningskoppel: de trein en de zee. De zee geeft de trein een majestueuze ontvangst terwijl hij langs het water scheert. De rivier is slechts een minnares die de grootsheid van de Middellandse zee ontbeert. Bevrijd van alle eenzaamheid is de donkere coupé. Hij was alleen, op het maanlicht na, een witte steen. De kleine coupé werd een hemelsbrede baai van schuimend zeewater tussen de rotsen om hem heen. Er loopt een zwerver door zijn beeld, al zijn bezittingen in een lelijke plastic tas. De film stokt en hij is terug op het station. Hij kijkt: de man heeft een slepende pas en zijn bestaan is vergeeld. Terwijl hij behaaglijk achterover leunt voelt hij de luxe van de reiziger, zonder eelt; een nieuwe rugzak en vertrouwen in het leven is waarop hij steunt. Hij heeft gedronken van de vrijheid en zijn hart gegeven aan vele vrouwen, zijn leven is één groot feest. Hij denkt: ‘Ik heb alles en de zwerver heeft niks, ik ben nog jong en fris… en de zwerver is alles al geweest.’
15
Opmaak-Europa 09-07-2012 16:45 Pagina 16
TWEEDE ONTMOETING, ZOMER 1987
Puerta del Sol Er is een trein vanmiddag uit Paris Austerlitz vertrokken. Een jong Duits meisje, van levensvreugde vol, heeft resoluut een streep door gisteren getrokken en zit vandaag al in de trein genaamd de Puerta del Sol. Frankrijk door, op weg naar de zon van morgen. Maar eerst zijn daar nog de PyreneeĂŤn, de nacht en het grensstation dat op haar wacht. Pau-Bayonne-Hendaye-Irun Het zijn de laatste stations van een andere trein, een andere reiziger, een andere stemming. Irun is Spaans, maar het is slechts schijn: hij is nu in Baskenland en tegelijk in niemandsland. Eenzame, nachtelijke uren in een station, temidden van een verbouwing; de tunnel onder het spoor is als een mijnschacht. Het koninklijke Madrid is de uiteindelijke bestemming van de Puerta del Sol waarop hij nu al uren wacht.
16
Opmaak-Europa 09-07-2012 16:45 Pagina 17
Afscheid van Europa
Voetstappen laten een spoor na op het stoffige perron, de Zonnepoort wacht op hem, aan de andere kant van het station. Zijn melancholie ontmoet haar vitaliteit en kracht: september ontmoet augustus in deze laatzomernacht. Het Duitse meisje komt uit het hoge noorden en ze is verliefd op een stad in het warme zuiden. Hij deelt haar liefde voor deze stad, zo bekent hij, terwijl hij naast haar staat in het nauwe gangpad. Het is 3 uur ’s nachts en hij luistert naar Nico & the Velvet Underground, zij staat naast hem en rookt een sigaret. In het gesprek op het gangpad leren zij elkaar kennen; het begon met de gedeelde bewondering voor de Spaanse fier. Miranda de Ebro, Burgos en dan Valladolid: de trein kent de namen al en groet hen op een vluchtige manier. Het wederzijds vertrouwen is gegroeid en al groot als zij haar moede hoofd legt op zijn schoot. Hij staart uit het raam van de in duisternis gehulde coupÊ; zijn gedachten zijn los van het stoffelijk lichaam en dwalen door een sprankelende, oneindige sterrenzee.
17