Omslag-Noorwegen
05-04-2006
10:40
Pagina 1
NOORWEGEN Noorwegen is het land van de zon in de nacht. Want ’s zomers wil het maar nauwelijks donker worden. Vooral boven de poolcirkel waan je je dan in sprookjesland. Maar lange dagen betekenen ook extra lang genieten van de bergnatuur, die van een bijzondere schoonheid is. In het westen zijn er de fjorden met hun scherpe pieken en gletsjers. Meer naar het oosten de mooie, brede dalen en uitgestrekte vlaktes, waar je dagenlang alleen kunt zijn. Noorwegen betekent ruimte, rust, natuur, afwisseling, ijs, meren en prachtige flora en fauna. De infrastructuur is uitstekend: het land wordt doorkruist door gemerkte paden. Aan die routes liggen honderden berghutten. In deze geheel vernieuwde en uitgebreide full colour gids wordt alle informatie voor de wandelaar geboden, maar ook is er volop aandacht voor fietsen, skiën en met kinderen de bergen in trekken.
Wandelgids Noorwegen
WANDELGIDS
WANDELGIDS
NOORWEGEN HET LAND VAN DE ZON IN DE NACHT
■ Verhalen
Gerard Dielessen is oud-journalist, voormalig hoofdredacteur van Nova en thans directeur NOS. In die functies heeft hij de hele wereld bereisd, maar zijn grote liefde blijft Noorwegen, een sirene die hem al dertig jaar weet te bekoren. Geheel en al bijgewerkte editie.
■ Berghutten ■ Trektochten Gerard Dielessen
■ Dagtrips ■ Andere hoogtepunten
ISBN 90-389-1707-4
9 789038 917078
www.uitgeverijelmar.nl
ELMAR
Gerard Dielessen
opmaak Noorwegen
05-04-2006
09:55
Pagina 5
Inhoud Inleiding
8
Noorse bergen: natuur van een bijzondere soort
8
Bergwandelen in Noorwegen
14
Algemene informatie Interview: Finn Hagen Ga nooit onvoorbereid de bergen in: zeven bergregels
14 19 22
Norefjell
25
Het gebied Wandelen in Norefjell: dicht bij Oslo Karakteristiek en informatie
25 26 28
Hardangervidda
29
Het gebied Haukeliseter–Kinsarvik: dwars door de vidda Karakteristiek en informatie Van nul naar duizend meter Overnachten op de Hardangervidda
29 33 42 43 45
Finse (Skarvheimen)
47
Het gebied Finse-zuid: de Hardangerjøkelen rond Karakteristiek en informatie Finse-noord: het Hallingskarvet Aurlandsdalen: in het spoor van Johannes Flintoe Karakteristiek en informatie Overnachten ten noorden van Finse Rallarvegen: fietsen door de sneeuw
47 50 55 56 57 63 64 64
Stølsheimen
69
Het gebied Stølsheimen: op weg naar Anders Øvrebö Karakteristiek en informatie Overnachten in Stølsheimen
69 70 77 78
Jotunheimen
79
Het gebied Fannaråken: daar moet je hebben geslapen Karakteristiek en informatie De Smørstabbreen: doorbijten en afzien
79 83 90 91
INHOUD
|
5
opmaak Noorwegen
05-04-2006
09:55
Pagina 6
Karakteristiek en informatie Gjende: in de voetsporen van Peer Gynt Karakteristiek en informatie Dwars door Jotunheimen: de Alpen van het noorden Karakteristiek en informatie Dagtochten in Jotunheimen Overnachten in Jotunheimen
Breheimen en Nordfjord Het gebied Skålatårnet: De eigenaardigste berghut ter wereld Karakteristiek en informatie Molden: uitzicht over de Sognefjord Karakteristiek en informatie Andere dagtochten door Breheimen Meerdaagse tocht door Breheimen Overnachten in Breheimen Nordfjord: hier heeft Noorwegen alles te bieden
Dovrefjell Het gebied Dovrefjell: muskusossen en weidse vergezichten Karakteristiek en informatie De oude koningsweg/pelgrimsweg Overnachten in Dovrefjell
Sunnmøre Het gebied Patchellhytta: een droom aan de voet van Slogen Karakteristiek en informatie Tafjordfjell: ploeteren over oneindige sneeuwvelden Karakteristiek en informatie Overnachten in Sunnmøre
Trollheimen Het gebied Het vierkant van Trollheimen Karakteristiek en informatie Overnachten in Trollheimen
Andere gebieden Tussen Oslo, Trondheim, Bergen en Kristiansand Het zuiden: Setesdal
6
|
INHOUD
94 94 98 99 110 111 113
115 115 119 124 124 125 126 128 130 130
136 136 138 142 143 144
146 146 147 151 151 156 157
159 159 160 168 169
170 170 170
opmaak Noorwegen
05-04-2006
09:55
Pagina 7
Folgefonn Rondane Femundsmarka
172 173 175
Kinderen in de bergen
177
‘Kijk ‘s papa, weer een waterval’ ‘Hei-ho, hei-ho en dalen doe je zo…’
177 180
Skiën in Noorwegen
187
Trekken door de sneeuw Suizen en zwoegen door de sneeuw van Breheimen, Jotunheimen en Fillefjell Karakteristiek en informatie
187 190 204
Het land van de nacht in de zon
205
Boeken en kaarten
214
Van Ibsen tot WF Hermans
214
Feiten, historie, woorden en adressen
217
Een ‘elv’ van bijna 600 km lang Adressen, Internet en www
217 220
Epiloog
221
INHOUD
|
7
opmaak Noorwegen
05-04-2006
09:11
Pagina 12
37 NOORSE BERGGEBIEDEN 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
N ▲
Setesdalheiene Ryfylkeheiene Austheiene Skrim Ringerike-Vassfaret Blefjell og Vegglifjell Norefjell og Eggedalsfjella Hardangervidda Skarvheimen (Finse-Fillefjell) Stølsheimen Folgefonna Etnefjellene Gausdal Vestfjell Jotunheimen Breheimen Sunnfjord - Alfotbreen - Nordfjord
Ÿ
33 35 36 34 32
30 29 27
26
16
25
24
22
21
23
19 15
14
18 17
13 9
10 11
8
1
|
5
4
2
12
7 6
12
3
OVERZICHTSKAART
20
28
31
opmaak Noorwegen
05-04-2006
37
14:51
17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37
Pagina 13
Hedmarksvidda Lillehammer - Rondane Rondane Femundsmarka Dovrefjell Romsdalen - Eikesdalen Sunnmørsfjellene Trollheimen Sylene Nord - Trøndelag Sør-Helgeland Nord-Helgeland Rana-Svartisen Saltfjellet-Svartisen Sulitjelmafjellene Narvikfjellene Hinnøya Vesterålen Vestvågøy - Austvågøy Troms Finnmark
LEGENDA Á Bediende toeristenhut Á Zelfbedieningshut
Stad Gemerkte wandelroute met de te lopen tijd zonder rustpauzes
Onbediende hut (privé-hutjes hebben een blauwe kleur)
Ongemerkte route
Noodonderkomen
Tolweg
Privé-hut
Spoorbaan
Hut zonder overnachtings-
Bootverbinding
mogelijkheden
Gletsjer
Weg
Meer
OVERZICHTSKAART
|
13
opmaak Noorwegen
05-04-2006
09:11
Pagina 14
Bergwandelen in Noorwegen Algemene informatie Wie in de Noorwegen wil gaan wandelen moet lid worden van de DNT (Den Norske Turistforening). De voordelen zijn groot. Maar daarover straks meer. De club bestaat al meer dan 125 jaar. In al die jaren heeft de vereniging een uitgebreid routenet ontwikkeld. Ook bezit de DNT, samen met de verschillende lokale verenigingen, meer dan 340 toeristenhutten die langs de routes door het hele land verspreid staan in 37 benoemde gebieden. De hutten liggen doorgaans op een dag lopen van elkaar. In dit boek beperk ik mij met name tot de gebieden in de vierhoek Oslo-Trondheim-Bergen-Kristiansand.
Routenet De DNT heeft meer dan 19.000 kilometer gemarkeerd door middel van rode T's op stenen hopen. Vaak hebben de keien waarop het merkteken is geschilderd dezelfde vorm. Dat hebben we te danken aan W.R. Thelwall, een Brits lid van de DNT, die het bestuur in 1871 het voorstel deed de bergroutes te voorzien van een speciaal stenen merkteken. In het DNT-jaarboek van 1871 staat: ‘I would suggest that the Club should adopt a peculiar and uniform mark of its own, say a cairn of 3 or 4 stones placed a little apart with one on the top so that the light can be seen through them.’ De eerste route die op deze manier werd gemerkt was klaar in 1874 en liep van Besseter over Velsefjell en de Besseggen naar Memurubu in Jotunheimen. Tegenwoordig wijzen duizenden van deze tekens bergliefhebbers de weg. Er is zelfs nog een verfijning aangebracht, want in 1880 besloot het DNT-bestuur op de bovenste steen een rode T te laten schilderen. De rode T is het symbool van de ‘Turistforening’ (de bergsportvereniging) en ‘Trygghet’ (veiligheid). Ook de later opgerichte lokale toeristenverenigingen bedienden zich van hetzelfde merkteken zodat alle paden in heel Noorwegen door een en het hetzelfde signaal worden gemarkeerd.
Berghutten Aan het einde van de vorige eeuw begon de DNT ook met de aanleg van eenvoudige berghutten, bedoeld om bergwandelaars ’s avonds en ’s nachts een goede rustplaats te bieden. Er ontstond door de jaren heen een bijzonder huttensysteem dat nergens anders ter wereld bestaat. Op dit moment zijn er zo’n 340 die in drie verschillende soorten kunnen worden onderverdeeld:
14
|
BERGWANDELEN IN NOORWEGEN
opmaak Noorwegen
05-04-2006
09:11
Pagina 15
• Bediende hutten. Deze bergpensions zijn alleen geopend in het seizoen en worden vaak beheerd door families die dat al generaties lang doen. • Zelfbedieningshutten met proviand. Dit zijn vaak de wat kleinere berghutten die zijn voorzien van een standaardslot. De sleutel is behalve bij de DNT in Oslo ook verkrijgbaar bij de plaatselijke VVV's of bij een nabijgelegen bediende hut. Bezoekers worden geacht het verschuldigde geld voor het eten en de overnachting bij vertrek in een enveloppe te stoppen die weer in een speciaal daarvoor bestemde kluis moet worden gedeponeerd. Tegenwoordig heeft het overigens de voorkeur dat wordt betaald met een creditcard. In dit geval wordt een eenmalige machtiging uitgeschreven met het te betalen bedrag dat aan het einde van het jaar, wanneer de kluis is leeggehaald, wordt afgeschreven. • Zelfbedieningshutten zonder proviand. Als boven, maar dan zonder voedsel. Behalve de hutten van de DNT en de lokale verenigingen zijn er ook nog veel privé-hutten, die vooral langs de doorgaande wegen zijn gesitueerd. Ze maken een wezenlijk onderdeel uit van het totale systeem omdat ze vaak aan belangrijke en populaire en doorgaande wandelroutes liggen.
DNT-voordelen De bijna 200.000 leden van de DNT hebben toegang tot alle berghutten in Noorwegen en krijgen bovendien een flinke korting op de overnachtingsprijzen. Ze hebben voorrang op niet-leden bij volle hutten. Met het bewijs van lidmaatschap kunnen ze op verschillende plaatsen de sleutel van standaardsloten op de zelfbedieningshutten krijgen. Na afloop van een tocht/vakantie moet de sleutel weer retour worden gezonden of worden teruggebracht. Ook zijn er veel privé-hutten die korting geven aan DNT-leden. Voorts krijgen leden zeven keer per jaar een kleurrijk DNT-magazine, Fjell og Vidde genaamd. Aan het einde van het jaar wordt het jaarboek toegezonden dat steeds een thema of bepaald gebied behandelt. Allebei wel in het Noors natuurlijk. Nieuwe leden krijgen ook het boekje Til fots i fjellet toegestuurd. Niet-Noren krijgen de vertaalde Engelse versie Norwegian mountians on foot In deze ‘bergbijbel’, staan alle gemarkeerde wandelingen in het hele land kort beschreven. En dat zijn er bijna negenhonderd, verdeeld over zesendertig gebieden, van het uiterste zuiden tot ver boven de Noordpoolcirkel. Op aanvraag hebben leden ook recht op overzichtskaartjes van de verschillende gebieden. Deze zijn handig bij het indelen van meerdaagse tochten. DNT’ers hebben bovendien toegang tot de speciale zomer- en wintertourprogramma’s. Tot slot krijgen leden korting op de bergsportartikelen die via de vereniging worden verkocht.
BERGWANDELEN IN NOORWEGEN
|
15
opmaak Noorwegen
05-04-2006
09:11
Pagina 16
Prijzen Noorwegen is een duur land. Dat zal niemand ontkennen. Een hele komkommer is moeilijk te koop. En voor een stukje betaal je al gauw een paar euro. Op alcohol en sigaretten zit een enorme accijnsheffing waardoor het nauwelijks is te betalen. Bergwandelaars hebben het wat de prijzen betreft zo slecht nog niet. Want eenmaal op pad kun je weinig geld uitgeven. En als lid van de DNT krijg je onderweg behoorlijke kortingen. Het hoofdlidmaatschap bedraagt per jaar nog geen zestig euro. Elk ander familielid betaalt vervolgens ietsje meer dan vijfentwintig euro en kinderen ongeveer tien euro. De prijs per persoon van een overnachting met ontbijt en diner in een van de bediende hutten varieert van veertig tot vijfenzestig euro. Dat prijsverschil heeft te maken met de grootte van de slaapkamers. Een tweepersoonskamer is veel duurder dan een bed in een slaapzaal. De overnachtingprijs in een zelfbedieningshut bedraagt zo’n twintig euro. De prijzen van het aanwezige proviand zijn ietsje duurder dan de gangbare winkelprijzen.
Uitrusting Regenkleding, een lichtgewicht rugzak, een gemakkelijk zittende lange broek, een windjack, een korte broek voor de warme dagen, een muts en handschoenen voor de koude dagen. Het ligt zo voor de hand, een goede uitrusting voor één- of meerdaagse bergwandeltochten biedt alleen maar voordelen. De tientallen buitensportzaken in Nederland en België kunnen deskundig adviseren. En zorg er vooral voor dat de rugzak niet te zwaar wordt bepakt. De DNT stuurt graag een paklijst waarop de noodzakelijke bagage staat vermeld. Deze lijst is ook in het Engels verkrijgbaar. Waak er in elk geval voor dat de rugzak niet meer weegt dan tien kilo.
Schoenen Goed schoeisel. Dat is eigenlijk het allerbelangrijkste materiaal voor een wandelaar. Zeker in de bergen. Er zijn verschillende mogelijkheden. Van gympen tot zware bergschoenen met een kunststof plaat in de zool. Degene die maar één dag de bergen in gaat kan volstaan met stevige sportschoenen. Maar dan moet het wel droog zijn. Bij vochtig of regenachtig weer zijn in dat geval laarzen aan te bevelen. Hoewel je de Noren zelf nog wel eens op sportschoenen of laarzen lange meerdaagse tochten ziet maken, raad ik dat toch af. Al na een paar uur lopen voel je elke steen door de zool prikken. En dat kan behoorlijk gaan irriteren. Zelf heb ik een aantal jaren op zware bergschoenen door de bergen gelopen. Dat beviel goed, maar de kans op blaren bij
16
|
BERGWANDELEN IN NOORWEGEN
opmaak Noorwegen
05-04-2006
09:11
Pagina 17
Finse station midden op de Hardangervidda. Alleen per trein, fiets of ski te bereiken.
het dragen van zware schoenen is bij de ĂŠĂŠn groter dan bij de ander. Voordeel: als de schoenen eenmaal goed zijn ingelopen, lopen ze heerlijk. Je voelt geen steen. En je kan er mee kletteren. Nadeel: snel blaren, zwaar en prijzig. De laatste jaren worden veel lichtgewicht bergsportschoenen verkocht. Ze hebben een professionele zool en het bovenwerk is superlicht. Uiteindelijk zijn deze schoenen mij het beste bevallen. Je hoeft ze niet of nauwelijks in te lopen, hebben het comfort van gymschoenen, kunnen tegen een natte ondergrond en zijn voor een redelijke prijs te koop en gaan, mits goed onderhouden, jaren mee. Vooral de schoenen met de speciale gore-tex (niet-waterdoorlatende) bovenlaag verdienen de voorkeur.
De beste tijd Het klimaat in Noorwegen verschilt niet veel met dat van Nederland. Het weer is er vaak stabieler. Perioden met mooi weer houden langer aan dan in West-Europa. Maar dat heeft ook zijn nadelen: als het eenmaal regent, wil het weleens een paar dagen duren voordat het droog wordt. Over het algemeen is augustus een mooie en rustige maand met de meeste zonne-uren. De drukste tijd in de bergen loopt traditioneel van half juli tot half augustus. De moeilijkste en rustigste periode
BERGWANDELEN IN NOORWEGEN
|
17
opmaak Noorwegen
05-04-2006
09:11
Pagina 18
is eind juni/begin juli. Dat komt omdat de sneeuw dan op veel plaatsen nog lang niet is gesmolten. Rivieren zijn overvol met smeltwater en daardoor moeilijk te nemen hindernissen. Begin september biedt het berglandschap prachtige herfstkleuren. Ook dan komen er, op enkele jagers na, niet veel mensen in de bergen.
Naar Noorwegen Er zijn verschillende manieren om naar Noorwegen te reizen. Vanuit Nederland rijden er doorgaande treinen naar Oslo. In het land zelf is het openbaar vervoer uitstekend georganiseerd. Er zijn maar weinig plaatsen die niet per trein of bus zijn te bereiken. Voor wie snel wil reizen gaan er dagelijks vanuit Amsterdam vliegtuigen naar Oslo, Bergen en Stavanger. Vliegen is in de afgelopen jaren betaalbaar geworden. Een retourtje Oslo kost ongeveer 400 euro. Prijsvechters bieden nog goedkopere tarieven aan. En dan is er natuurlijk de reis per eigen auto. Er zijn verschillende routes via Duitsland en Denemarken. De meest voor de hand liggende weg voert via Noord-Denemarken. Vanuit Frederikshavn en Hirtshals varen grote ferry’s op diverse plaatsen in ZuidNoorwegen waaronder Oslo, Kristiansand, Stavanger en Bergen. En sinds een paar jaar kunnen automobilisten helemaal naar Noorwegen rijden via de nieuwe tolbruggen over de Kleine en Grote Belt en de Sont Denemarken.
Rembesdalseter, een van de bijna driehonderd berghutten.
18
|
BERGWANDELEN IN NOORWEGEN