Precies mijn type

Just my type.indb | Sander Pinkse Boekproductie | 06-04-12 / 11:10 | Pag. 3

Simon Garfield

Precies mijn type Uit het Engels vertaald door Ernst de Boer en Ankie Klootwijk

Uitgeverij Podium Amsterdam

Just my type.indb | Sander Pinkse Boekproductie | 06-04-12 / 11:10 | Pag. 16

Uw type is hier niet gewenst

1

Ook al wist je niet hoe het heette, toch ben je Comic Sans vast wel­ eens tegengekomen. Het ziet eruit als een handschrift waar een elfjarige heel erg zijn best op heeft gedaan: vloeiende ronde let­ ters, niets onverwachts, het soort vorm dat je in lettersoep vindt, als magneet op de ijskast of in het dagboek van Adrian Mole. En als je ergens een woord ziet waarvan elke letter een andere kleur heeft, staat dat woord meestal in Comic Sans.

Comic Sans is een uit de hand gelopen lettertype. Het is eigen­ lijk bedacht voor een specifiek doel, door iemand met een gede­ gen achtergrond in de filosofie van de grafische kunsten en het is met goede bedoelingen op de wereld losgelaten. De maker ervan heeft nooit de intentie gehad walging of weerzin op te roepen, en het was zeker niet zijn bedoeling dat het — zoals is gebeurd — op de zijkant van een ambulance of op een grafsteen terecht zou

Just my type.indb | Sander Pinkse Boekproductie | 06-04-12 / 11:10 | Pag. 17

uw type is hier niet gewenst

komen. Het was grappig bedoeld. En vreemd genoeg is het nooit als drukletter ontworpen.

De schuldige — hoewel het niet de eerste keer is dat hij als zodanig is aangewezen, en hij alle kritiek met een goedmoedig schouderophalen afdoet — is Vincent Connare. In 1994 zat Con­ nare naar zijn computerscherm te staren en dacht hij dat hij de menselijke conditie kon verbeteren. Die gedachte staat aan het begin van de meeste lettertypen. In het geval van Connare wilde hij een probleem oplossen dat zijn werkgevers onnadenkend hadden veroorzaakt.

Connare werkte voor Microsoft. Hij was er niet lang nadat het bedrijf de dienst in de digitale wereld ging uitmaken komen wer­ ken, maar nog voordat het werd bestempeld als het ‘rijk van het kwaad’. Zijn functieomschrijving luidde niet ‘lettertypeontwer­ per’, want dat zou associaties oproepen met de oude wereld van ambachtelijke houtsnijkunst, maar ‘typografisch deskundige’.

Hij kwam van Agfa/Compugraphic, waar hij aan vele lettertypen had gewerkt, waarvan Microsofts rivaal Apple er een aantal in li­ centie had, en hij was oorspronkelijk opgeleid als fotograaf en kunstschilder.

Begin 1994 keek hij op een dag naar zijn computerscherm en zag iets raars. Hij probeerde een proefversie van Microsoft Bob uit, een softwarepakket dat speciaal ontworpen was om gebruiks­ vriendelijk te zijn. Het omvatte een programma voor financieel beheer en een tekstverwerker, en een tijdlang viel het onder de verantwoordelijkheid van Melinda French, die zou trouwen met Bill Gates.

Connare had in de gaten dat er één ding helemaal niet deugde aan Bob: het lettertype. De in toegankelijke taal gestelde en met aantrekkelijke illustraties gelardeerde aanwijzingen (die ove­ rigens waren bedoeld om mensen met computervrees over de

17

Just my type.indb | Sander Pinkse Boekproductie | 06-04-12 / 11:10 | Pag. 18

18

precies mijn type

streep te trekken) waren in Times New Roman gezet. Dat was le­ lijk, want de software zelf zag er warm en donzig uit en nam je bij de hand, terwijl Times New Roman traditioneel en afstandelijk overkwam. De keuze was nog onbegrijpelijker in combinatie met de kindvriendelijke illustraties, niet in de laatste plaats die van Bob zelf, een kwispelend, zachtaardig hondje.

Connare attendeerde de makers van Microsoft Bob erop dat hij gezien zijn ervaring met educatieve software en software voor kinderen wellicht de juiste man was om de vormgeving van hun nieuwste product onder handen te nemen. Waarschijnlijk hoef­ de hij niet eens uit te leggen waarom Times New Roman onge­ schikt was, want ten eerste zag je het overal, en ten tweede was het ontzettend saai. Times New Roman werd in het begin van de jaren dertig ontworpen door Stanley Morison, een briljante ty­ pograaf die zijn stempel heeft gedrukt op de moderne uitgevers­ wereld, toen hem gevraagd werd The Times in een nieuw jasje te steken. Dit werk leek in de verste verte niet op de tegenwoordige vernieuwing van kranten; tegenwoordig gaat het om facelifts die voornamelijk zijn bedoeld om de jeugdige uitstraling te vergro­ ten en om een dalende oplage op te krikken. Des­ tijds was het voornaamste doel: helderheid.

Morison beweerde: ‘Een drukletter die niet alleen vandaag wil bestaan maar ook een toekomst wil hebben, mag niet al te “afwij­ kend” en niet al te “jolig” zijn.’

Maar elk lettertype is het product van zijn tijd, en in het midden van de jaren negen­ tig, aan het begin van het digitale Microsoft Bob, een hond op zoek naar een ­lettertype

Just my type.indb | Sander Pinkse Boekproductie | 06-04-12 / 11:10 | Pag. 19

uw type is hier niet gewenst

tijdperk, ging Vincent Connare aan het werk om Morison in het ongelijk te stellen.

In veel opzichten bestond Comic Sans al voordat Connare het le足 gitimeerde door het een naam te geven. Het werd natuurlijk al in stripboeken gebruikt (het lettertype werd oorspronkelijk dan ook Comic Book genoemd). Een van de boeken die Connare bij Microsoft op zijn bureau had liggen, was Batman: The Dark Knight Returns, door Frank Miller, in samenwerking met Klaus Janson en Lynn Varley. Hierin zegt de superheld op leeftijd zijn rustige leventje vaarwel om de strijd aan te binden met verschrikkelij足 ke vijanden om alleen maar tot de ontdekking te komen dat hij minder populair is bij de autoriteiten van Gotham City dan ooit tevoren. Het boek werd een geweldige cross-overhit, en sloeg aan bij mensen die het tot dan toe g棚nant gevonden zouden hebben om gezien te worden met wat op dat moment een geaccepteer足 de kunstvorm begon te worden: het beeldverhaal. Samen met

Watchmen, een duistere inspiratiebron voor Comic Sans

19

Just my type.indb | Sander Pinkse Boekproductie | 06-04-12 / 11:10 | Pag. 20

20

precies mijn type

Watchmen van Alan Moore en Dave Gibbon, waardoor Connare ook beïnvloed was, markeerde het een nieuw tijdperk waarin comics zich als een volwaardige literatuur- en kunstvorm afficheer­ den.

Batman: The Dark Knight Returns verschilde niet zo heel veel van de oude DC Comics en Marvel Comics, hoewel de modernere uitgaven iets veel onheilspellenders hadden, omdat de persona­ ges erin werden verscheurd door innerlijke demonen. De waarde ervan voor de typograaf school in die welhaast sublieme versmel­ ting van tekst en beeld, waarin de ene component de andere niet verdrong en beide gelijktijdig konden worden verslonden. Het was alsof je naar een volmaakt ondertitelde film keek. Wanneer de Joker, die schijnbaar op sterven ligt, eruitgooit: ‘I’LL... SEE YOU...

IN HELL —’ schiet de lezer met ingehouden adem van tekstballon naar tekstballon. Dit is een volmaakte letter, dat wil zeggen opti­ maal geschikt voor dit medium. In een bijbel zou hij merkwaardig staan.

Daar streefde Connare ook naar, maar hij besefte dat de tekst in stripboeken niet altijd zo goed aansloot bij de afbeeldingen.

Mensen die jarenlang geen stripboek hadden ingekeken, zouden misschien eerder vertrouwd zijn met Roy Lichtensteins popart­ stijl, die zowel was geïnspireerd op de comics uit de jaren vijftig als op de poëzie van Phil Spectors platen. Uit Lichtensteins ge­ bruik van de woorden ‘whaam!’ en ‘aaarrrggghhh!!!’ sprak een primitief ironisch commentaar, en de geelharige jongeda­ mes die snikten: ‘Zo had het moeten beginnen! Maar het is hope­ loos!’ getuigden van een intelligent gevoel voor humor. Maar dit waren opdringerige letters, letters met een opmerkelijke bood­ schap.

Connare wist natuurlijk dat Lichtenstein noch Frank Miller drukletters gebruikte, maar letters die voor elke ballon met de

Just my type.indb | Sander Pinkse Boekproductie | 06-04-12 / 11:10 | Pag. 21

uw type is hier niet gewenst

hand waren ingetekend. Dat maakte een enorme flexibiliteit en verscheidenheid mogelijk — je kon een lettergreep accentueren door een grotere druk op de pen uit te oefenen, en er waren geen twee letters precies gelijk — maar al met al had Connares waarde­ ring voor hun vakmanschap het probleem van Microsoft Bob niet opgelost. De interface van deze nieuwe software had een nieuwe letter nodig die eruitzag alsof die door een creatieve en vriende­ lijke hand was gemaakt (een hand die jouw hand vasthield als je verderklikte). De door hem ontworpen letters zouden wel steeds gelijk zijn, maar zouden toch iets menselijks hebben.

Connare gebruikte de destijds gangbare tool voor het ontwer­ pen van drukletters op een computer, Macromedia Fontographer, en tekende elke letter keer op keer op een raster tot hij de stijl te pakken had waarnaar hij op zoek was. Hij maakte een letter­ type dat associaties opriep met een stompe kinderschaar: zach­ te, ronde letters zonder scherpe punten waar je aan kon blijven haken. Hij maakte zowel kapitalen als onderkast en drukte ze af om de afmetingen ervan te bestuderen als ze naast elkaar ston­ den. Zoals de meeste ontwerpers had hij zo zijn manieren om zijn ogen te ontspannen, zodat hij zich kon concentreren op het witte papier achter de letters, om zo de ruimte tussen de tekens, de ruimte tussen regels tekst en de ‘dikte’ van de letters te bepalen — hoe licht of vet ze moesten worden, hoeveel inkt ze per pagina gebruikten en hoeveel pixels ze op het scherm in beslag namen.

Vervolgens stuurde hij zijn geesteskind naar de mensen die aan Microsoft Bob werkten, en zij hadden slecht nieuws. Alles in het softwarepakket was afgestemd op de afmetingen van Times New Roman — niet alleen de keuze en de grootte van de letter, maar ook de grootte van de tekstballonnen die erin voorkwamen.

Comic Sans was iets groter dan Times New Roman, zodat het er niet zonder meer in paste.

21

Just my type.indb | Sander Pinkse Boekproductie | 06-04-12 / 11:10 | Pag. 22

22

precies mijn type

Comic Sans in al zijn kinderlijke glorie

Microsoft Bob werd volgens plan uitgebracht in het oorspron­ kelijke lettertype en het werd geen succes. Officieel schreef nie­ mand dat toe aan het ongeschikte lettertype. Maar niet lang daarna werd Connares lettertype toegepast in Microsoft Movie Maker, en het werd een regelrechte hit. En dat was het begin van de zegetocht van een lettertype dat slechts was bedoeld als oplos­ sing voor een probleem.

Comic Sans ging de wereld rond nadat het als extra lettertype in Windows 95 was opgenomen. Nu kon de hele wereld het niet al­ leen zien, maar ook gebruiken. Omdat het er zo onconventioneel en naturel uitzag, leek het je als student misschien geschikter als kop boven je essay dan een zware, formele letter als de Clarendon (die van 1845 dateert). Men begon de letter te gebruiken voor menu­kaarten, wenskaarten, uitnodigingen en voor op bomen ge­ niete, zelf gedrukte posters. Het was virale marketing avant la let­ tre, en net als een goeie grap was het in het begin geinig. Connare legde uit waarom het zo’n succes had. ‘Omdat het soms beter is dan Times New Roman, daarom.’

Daarna begon Comic Sans op andere plaatsen op te duiken:

Just my type.indb | Sander Pinkse Boekproductie | 06-04-12 / 11:10 | Pag. 23

uw type is hier niet gewenst

op ambulances, pornosites, op het rugpand van de shirts van het Portugese nationale basketbalteam, bij de bbc en in Time Magazine, en in advertenties voor hoge gympen van Adidas. Het werd gemeengoed, en plotseling leek Times New Roman niet meer zo’n beroerd lettertype.

In de eenentwintigste eeuw begonnen mensen zich aan Comic Sans te storen; eerst werden er nog grapjes over gemaakt, maar al snel klonk er meer venijn in door. Bloggers keerden zich erte­ gen, wat altijd gevaarlijk is, en plotseling werd Vincent Connare het middelpunt van een haatcampagne op internet. Er ontstond een papa-mamabedrijf omheen, van waaruit Holly en David Combs per postorder mokken, petten en T-shirts met de tekst ban comic sans verkochten. En daarnaast presenteerden ze natuurlijk hun eigen manifest: We begrijpen dat de keuze voor een font een kwestie van persoonlijke voorkeur is en dat veel mensen het wellicht niet met ons eens zijn. We geloven in de onaantastbaarheid van de typografie en dat de tradities en de kwaliteitscriteria van dit ambacht te allen tijde in ere gehouden dienen te worden... Juist de kwaliteit en de eigenschappen van een lettertype brengen aan de lezer een betekenis over die verder gaat dan louter syntaxis.

Het echtpaar Combs, dat samen het boek Peel heeft geschreven, dat de sociale geschiedenis van de sticker documenteert, had el­ kaar op een zaterdag in een synagoge in Indianapolis ontmoet; Holly zegt dat ze meteen smoorverliefd werd zodra ze over let­ tertypen begonnen te praten. Ze waren allebei liefhebbers van authentieke, doeltreffende lettertypen, zoals hun manifest dui­ delijk maakt:

23

Albertus

&

am

ma

%

Just my type.indb | Sander Pinkse Boekproductie | 06-04-12 / 11:10 | Pag. 24

( 24

Helvetica

+ /

)

' &

Centaur

Franklin Gothic

Times New Roman

,

Verdana

0

(

Helvetica

precies mijn type

Gill Sans

Comic Sans

Ä

Frutiger

*

Voor het ontwerpen van een bord met de tekst verboden toegang is een zwaar font dat de aandacht trekt, zoals Trebuchet Baskerville zijn Lucida - of Arial Black , heel geschikt.

Het zou belachelijk om zo’n verbodsbepaling in Comic Sans te zetten... alsof je in clownskostuum zou verschijnen op een feest waar je in avondkleding wordt verwacht.

Maar daarna kreeg het manifest van de Combs iets van een tekst die de futuristen na een avond met te veel absint hadden kun­ nen schrijven, waarin ze het proletariaat opriepen in opstand te komen tegen het kwaad van Comic Sans, en petities te onderte­ kenen waarin een verbod werd bepleit.

Hun website trok veel aandacht en is een voorbeeld van de snelheid waarmee een lettertype zich over de digitale wereld kan

Konijntje krijgt klappen — agressieve propaganda van de Ban Comic Sans-website

Gotham

Tahoma

C

Just my type.indb | Sander Pinkse Boekproductie | 06-04-12 / 11:10 | Pag. 25

uw type is hier niet gewenst

verspreiden en hoeveel invloed het kan uitoefenen. Uit Zuid-Afri­ ka kwam de jammerklacht: ‘Ik ben gedwongen een taal te leren die Afrikaans heet, en die op het Vlaams lijkt. Vrijwel elk studie­ boek is volledig in Comic Sans gedrukt.’

De campagne toonde duidelijk aan dat niet alleen de wereld van de typografie, maar ook het grote publiek zich bewust was van de dagelijkse verschijningsvorm van woorden, en daar een mening over had. De Wall Street Journal plaatste een artikel op de voorpagina over Comic Sans en de beweging die het wilde boycot­ ten (in het strenge lettertype Dow Text, met een kopregel in het frisse Retina), waarin werd uitgelegd dat het lettertype zo impo­ pulair was dat het weer retrochic werd, net als lavalampen. Design Week ging zelfs zover om Comic Sans op de cover af te drukken met een provocerende tekstballon in de stijl van Lichtenstein met de tekst: ‘Het populairste font ter wereld!?’

Het echtpaar Combs gelooft niet echt dat Comic Sans het kwaad van onze tijd is. In interviews stellen ze zich redelijk op: ‘Comic Sans staat fantastisch op een snoepverpakking,’ zegt Dave Combs. ‘Maar ik vind dat het op een grafsteen niet kan.’ Hebt u dat werkelijk weleens gezien? ‘Ja, dat heb ik echt gezien.’ En waar zou het nog meer niet passen? ‘Ik was een keer in de wachtkamer van een huisarts,’ herinnert Holly Combs zich, ‘en daar lag een brochure in Comic Sans over het prikkelbaredarmsyndroom...’

Connare had dit op twee manieren kunnen opvatten, maar hij was slim en wist wat al die aandacht waard was. Hij nam het op voor Comic Sans, maar gaf ook de beperkingen ervan toe. Net als de lexicografen van Dr. Johnson kunnen ontwerpers van let­ tertypen zelden lof verwachten, maar zolang ze geen kritiek los­ maken, doen ze het goed. En het gebeurt al helemaal zelden dat ze beroemd worden, of op een negatieve manier in de publiciteit

25

Just my type.indb | Sander Pinkse Boekproductie | 06-04-12 / 11:10 | Pag. 26

Albertus

Ä

%

/ Centaur precies mijn type 26

)

Franklin Gothic

' & Times New Roman

komen, zoals Connare overkwam, die een tijdlang de bekendste

* , Verdana letterontwerper van de wereld was.

0

Gotham

In de zestien jaar nadat hij Comic Sans had ontwikkeld, heeft Connare verscheidene andere opmerkelijke lettertypen ont­ worpen, is, een semiformeel Arial Blackwaarvan Trebuchet het bekendst Baskerville Lucida Tahoma humanistisch font met mooie rondingen, dat ideaal is voor web­ design.* Maar zijn roem heeft hij vooral te danken aan zijn eerste creatie. ‘De meeste mensen die niet in het vak zitten, kennen het font,’ zegt hij. ‘Ik word voorgesteld als die vent van Comic Sans.

“Wat doe je voor werk?” vragen ze me. “Ik ontwerp lettertypen.”

“Noem er eens een?” “Misschien heb je weleens gehoord van Comic Sans.” En dan zeggen ze allemaal ja.’

Dat zou onder andere kunnen komen door de emotionele la­ ding van Comic Sans, en dan vooral door de warmte die dit let­ tertype uitstraalt. Connare heeft een monografie geschreven over zijn eigen idool, William Addison Dwiggins, die in 1935 Electra ontwierp, een robuuste boekdrukletter die een afspiegeling moest zijn van het geratel van het machinetijdperk, met randen als de vonken en spatten van een smeltoven. Ook dit was een font met een emotionele lading, en Dwiggins stelde zich een gesprek voor waarin hij zijn ambities nader zou kunnen verklaren: ‘Als je geen warme letter weet te maken, heb je er niets aan als je warme, menselijke ideeën op papier wilt zetten, dan is het gewoon een bak vol klinknagels... Potverdorie nog aan toe, ik zou graag een letter ontwerpen die precies bij 1935 past, maar dan moet het wel een wárme letter zijn — zo volbloedig en karaktervol dat hij van de pagina springt.’ (Dwiggins was een man van pakkende uitspra­

* Zowel Trebuchet als Comic Sans wordt enorm gewaardeerd door mensen die met dyslectische kinderen werken; door hun gemoedelijkheid en helderheid zijn ze toegankelijker dan strengere en meer traditionele lettertypen.

(

Helvetica

Gi

Comic Sans

Just my type.indb | Sander Pinkse Boekproductie | 06-04-12 / 11:10 | Pag. 27

uw type is hier niet gewenst

27

ken: de uitvinding van de term ‘grafisch ontwerp’ wordt aan hem toegeschreven.)

Connare doet soms wat raadselachtig over zijn faam. ‘Als je van Comic Sans houdt, weet je niet veel van typografie. Als je er een hekel aan hebt, weet je ook al niet veel van typografie en kun je beter een andere hobby zoeken.’ En soms mailt hij nieuwe ken­ nissen een pdf met een diapresentatie in plaats van hun het hele verhaal uit de doeken te doen. Die bevat niet alleen merkwaar­ dige toepassingen van zijn lettertype, maar ook de brief die hij van de actievoerders van Ban Comic Sans ontving, waarin ze hem bedanken dat hij hun actie zo sportief opvatte; op andere dia’s toonde hij een bedankbrief van Disney nadat het Comic Sans in zijn themaparken had ingevoerd. (De brief was ondertekend door Mickey Mouse.) Hij geeft een treffende verklaring voor het feit dat Comic Sans een van de meestgebruikte fonts ter wereld Albertus Ä % & ( is geworden: de mensen vinden het mooi, zegt) hij, ‘omdat het ' er niet uitziet als een drukletter’.

Potverdorie nog aan toe. Dat zou betekenen dat we, zelfs in het / Centaur Franklin Gothic Times New Roman Helvetica digitale tijdperk, niet veel van typografie weten en er misschien wel een beetje bang voor zijn. HierAlbertus is iets wat altijd al een centrale Ä % ) rol in ons leven heeft gespeeld, maar als het uitrolmenu ons dan Verdanaeen letter0 Gotham Com de kans* biedt om voor, onze eigen doeleinden te kiezen, Franklin Gothic Times N hebben we( de neiging om er+ eentje te/ kiezen die onsCentaur nog het meest& ' & Albertus Ä % ) ' ( aan school doet denken. Bij elke gelegenheid vraagt de compu­ Arial Black Trebuchet met Baskerville, Calibri, Lucida Tahoma ter ons of we de dag willen doorbrengen , Georgia , Gill Sans , Lucida , Frutiger Tahoma . Maar we Verdana * , Times New Roman Helvetica / Centaur Franklin Gothic of Times New Roman Helvetica 0 Gi kiezen voor het vertrouwde Comic Sans.

Misschien moet dat dan maar. In zijn poging om op een hand­ schrift te lijken, heeft Sans overeenkomsten met deTrebuchet druk­Gotham Baskerville Arial Black 0 Gotham Comic Sans Comic * , Verdana 0 Comic Sans letters uit de Middeleeuwen. Het is het logische gevolg van een technologische doorbraak die alles veranderde. Natuurlijk, als

ille

Lucida

TahomaArial Black

Trebuchet

Baskerville

Lucida

Tahoma

Just my type.indb | Sander Pinkse Boekproductie | 06-04-12 / 11:10 | Pag. 28

28

precies mijn type

Johannes Gutenberg had geweten dat zijn levenswerk zou eindi­ gen als grappig bord boven een rouwkamer, wie weet zou hij alle drukinkt van Europa dan met zijn mollige, vlekkerige handen in zee hebben gesmeten.

Maar kom op, Johannes, relax! Vertel ’s een mop! Zoals de Wall Street Journal opmerkte is Comic Sans ten minste van onder de werkbalk van de computer naar buiten gekropen en heeft het tot punchline geschopt: Comic Sans komt een café binnen en de ober zegt: ‘Uw type is hier niet gewenst.’