Zeegers - Arabieren2.bw
21-03-2012
10:22
Pagina 3
Maarten Zeegers
[SYRIË]
Wij zijn Arabieren Portret van ondoordringbaar Syrië
Uitgeverij Podium Amsterdam
Zeegers - Arabieren2.bw
21-03-2012
10:24
Pagina 9
‘Mister! Mister!’ klinkt het achter mij. Ik draai mij om naar een man die opgewonden op mij afloopt. ‘Taxi?’ Met een koffer vol kleren en een paar Allstars sta ik op de parkeerplaats van het vliegveld. Het is midden in de zomer en een onaangenaam warme wind schroeit als een föhn mijn huid. Een touringcar van de maatschappij die een lijndienst onderhoudt naar Damascus staat te blinken in de zon. In de schaduw van het loket leunen enkele mannen op hun bagage. Volgens een man die chauffeurskleding draagt, is de bus naar de stad nét weg, en gaat de volgende pas weer over een uur. Hij geeft aan best bereid te zijn om speciaal voor mij op en neer te rijden en toont deze bereidheid door met zijn duim en wijsvinger het teken ‘geld’ te maken. Omdat ik geen zin heb om nog een uur in de hitte te wachten, stop ik de man wat lira toe en neem plaats in de bus. Het heeft er alleen niet de schijn van dat we ieder moment kunnen vertrekken. De chauffeur is nergens meer te bekennen en om de paar minuten stappen nieuwe passagiers in die hun handbagage in de rekken leggen. Precies een uur later stapt ook de chauffeur in en start de motor. Met brommende airco rijdt de bus het vliegveld af. Op de blauwe invulkaart van de grenspolitie, die uit mijn paspoort steekt, staat: . Ik ben naar Syrië gekomen om onderzoek te doen naar het ‘lichaam’ van de Arabieren. Het Arabische woord voor lichaam is jassad en de medeklinkers vormen een acroniem dat staat voor de drie zaken waar men in het Midden-Oos
Zeegers - Arabieren2.bw
21-03-2012
10:24
Pagina 10
ten in het openbaar niet over praat: jins, siyasa en dien, oftewel seks, politiek en religie. Als student, en later als reisleider, had ik al een langere periode in de Arabische wereld gewoond, maar nooit het gevoel gekregen dat ik echt deel uitmaakte van de samenleving. Na mijn studie Arabisch ging ik aan de slag als vertaler, maar wat ik aanvankelijk aanzag voor interessant en creatief werk, bleek een suffe kantoorbaan. Na twee jaar hield ik het dan ook voor gezien. Ik nam ontslag, zette mijn interieur op Marktplaats en kocht een enkeltje Damascus. Ik wilde terug naar het Midden-Oosten. Ik wilde alles weten over radicale moslims, gewetenloze dictaturen en onbereikbare vrouwen. Ik wilde kortom in het ‘lichaam’ van de Arabieren kruipen. Syrië was een bewuste keuze voor een onderzoek naar dit ‘lichaam’. Het land is een mozaïek van religieuze groeperingen: driekwart van de inwoners is soennitisch moslim, en verder bestaat de bevolking uit een aantal geheimzinnige afsplitsingen van de islam, alsook een veelvoud van christelijke gemeenschappen. Politiek gezien was Syrië eveneens interessant. Al tientallen jaren heerst de dynastie van de familie Assad met ijzeren vuist over het land. Met behulp van de gevreesde veiligheidsdiensten, de moekhabarat, houdt het regime de bevolking onder de duim en snoert het politieke tegenstanders de mond. Ten slotte liet ik mij leiden door een stemming op Facebook waar Syrische vrouwen waren verkozen tot de mooiste ter wereld. Wanneer de bus Damascus binnenrijdt, passeren we de vestingmuren van de oude stad. Naast de oostelijke poort, die stamt uit de Romeinse tijd, is de zilveren koepel van het Armeens-orthodoxe patriarchaat zichtbaar. Damascus is de oudste onafgebroken bewoonde hoofdstad ter wereld en veel huizen binnen de stadsmuren zijn minstens vijfhonderd jaar oud. Aan de andere kant van de weg, net buiten
Zeegers - Arabieren2.bw
21-03-2012
10:24
Pagina 11
de oude stad, ligt het islamitische instituut Fath, een van de meest conservatieve bolwerken van Syrië. Dit is de stad waar ik het komende jaar ga wonen om sharia, islamitisch recht, te studeren aan een van de religieuze instituten van Damascus. De eindbestemming van de bus is Merjeh: een stinkend verkeersplein met goedkope hotels en restaurants voor toeristen uit de Golf. Het geraamte van een onvoltooid gebouw torent onheilspellend boven het plein uit en recht voor de enorme betonkolos is een nieuwe moskee in aanbouw. Midden op het plein ligt een parkje met een grote stenen zuil in de vorm van een telegraafpaal, die de voltooiing van de eerste spoorlijn en telegraafverbinding in het Midden-Oosten tussen Damascus en Medina gedenkt. De zuil is gebouwd door de Ottomanen die vierhonderd jaar lang heersten over Syrië. Terwijl ik mijn koffer over de stoep sleep, komt een man op mij afgelopen. ‘Istiraha, istiraha,’ fluistert hij met zijn handen in zijn zakken. ‘Zoekt u ontspanning?’ Merjeh heeft een bedenkelijk imago. Achter de gevels van een aantal hotels rond het plein gaan bordelen schuil, die op straat klanten lokken die behoefte hebben aan ‘ontspanning’. Na een kleine verkenningstocht neem ik mijn intrek in een hotelletje dat uitkijkt over het plein. Het hotel draagt een veelbelovende naam: De Ster van het Oosten. Een ster verdient het gastenverblijf niet. Het hotel heeft meer personeel dan gasten, de schimmeldouche op de gang geeft alleen koud water en mijn kamer heeft wel een kapotte tv, maar geen ventilator. Een verzameling kakkerlakken groter dan mijn mobiele telefoon houdt kwartier onder het bed. Deze eerste nacht hoef ik in ieder geval niet alleen te slapen. De volgende avond loop ik vanaf mijn hotel naar het Russische culturele instituut voor het internationale documentairefestival van Damascus. Een voetgangersbrug biedt een veilige oversteek over de Straat van de Revolutie,
Zeegers - Arabieren2.bw
21-03-2012
10:24
Pagina 12
een tweebaansweg waar het verkeer zeker vijf rijen dik staat. De naam van de straat verwijst naar de militaire staatsgreep die in de socialistische Baathpartij aan de macht bracht. Boven op de loopbrug verkopen mannen ballonnen, identiteitskaarthoesjes en andere zaken die niemand nodig heeft. Drie uitgedroogde sesamrepen liggen tussen de benen van een straatkind dat op de brug ligt te slapen. Een vrouw met een zieke baby in haar armen houdt een recept omhoog en smeekt voorbijgangers om geld. Beneden, aan de andere kant van de straat, verkoopt een man bekers schaafijs overgoten met toet, het sap van een boomvrucht, die op het oog veel weg heeft van een framboos. Het ijskoude drankje biedt in de hitte een aangename verkoeling. Aan deze kant van de weg ligt het zakencentrum van Damascus. Hotels, financiële instellingen en het hoofdkantoor van de Syrische luchtvaartmaatschappij domineren hier de skyline. Personenauto’s, taxi’s en witte minibusjes van het openbaar vervoer, de zogenoemde micro’s, staan muurvast in het verkeer. Aan de gevel van het ministerie van Volkshuisvesting staat in zwarte letters de slogan van de Baathpartij: , . Aan beide zijden hangen twee gigantische portretten van voormalig president Hafez al-Assad en zijn zoon Bashar, de huidige president. Dertig jaar lang bepaalde de beeltenis van Hafez al-Assad het straatbeeld van Syrië. In verwierf deze generaal van de luchtmacht de alleenheerschappij, nadat hij zijn partijgenoten bij een nieuwe coup aan de kant had geschoven. Assad zuiverde de partij, riep een totalitair systeem in het leven en veranderde Syrië in een politiestaat. De veiligheidsdiensten, gevuld met getrouwen van de president, gingen elk aspect van de samenleving controleren. Rondom de president ontstond een persoonlijkheidscultus. Op elk plein verrees zijn standbeeld, in elke winkel hing zijn portret. In overleed Hafez al-Assad en werd opge
Zeegers - Arabieren2.bw
21-03-2012
10:24
Pagina 13
volgd door zijn zoon Bashar. Op de beeltenis van de portretten na veranderde er niets. Na tien minuten bereik ik het Russische culturele instituut. De prominente locatie van het instituut in het commerciële hart van Damascus weerspiegelt de hechte relatie tussen Syrië en Rusland. Het Russische instituut is populair bij Syrische jongeren, die er taalcursussen volgen of rondhangen in het keldercafé, in de hoop op een ontmoeting met een blonde vrouw. Pal naast het instituut ligt een dure nachtclub vol Russische danseressen en prostituees. Een man in een groen uniform stapt op mij af. ‘Wat ben je hier aan het doen?’ vraagt de militair achterdochtig. ‘Aan het staan,’ antwoord ik. De militair denkt even na. ‘Ben je moslim?’ ‘Nee.’ Hierop kijkt de man zo mogelijk nog argwanender. ‘Geen enkel probleem hoor,’ zegt hij dan. ‘Christenen en moslims zijn broeders in Syrië. Iedereen leeft hier vreedzaam met elkaar samen.’ De man draait zich om en loopt weg in de richting waar hij vandaan was gekomen. ‘Ik zeg het je,’ roept hij nog. ‘Geen enkel probleem.’ Veel tijd om na te denken over deze vreemde ontmoeting is er niet, want de film in het instituut gaat zo beginnen. Deze avond draait de afsluitende voorstelling van het internationale documentairefestival, dat een voornamelijk seculier en westers georiënteerd publiek trekt. De film gaat over de vreedzame protestmarsen van boeddhistische monniken tegen het militaire bewind in Birma. De regering sloeg de betogingen hardhandig uiteen en beschuldigde ‘buitenlandse krachten’ ervan achter de onlusten te zitten. Opnames gemaakt met mobiele telefoons toonden echter het buitensporige optreden van ordetroepen tegen weerloze demonstranten. Na afloop van de voorstelling klinkt er vanuit de zaal een daverend applaus voor de monniken die in opstand waren
Zeegers - Arabieren2.bw
21-03-2012
10:24
Pagina 14
gekomen tegen een repressief regime. ‘Hopelijk gebeurt het op een dag hier ook,’ fluistert een jongen met een piercing in zijn oor bij het verlaten van de zaal. ‘En als de demonstranten in Syrië geen boeddhistische monniken blijken, maar conservatieve moslims?’ vraag ik. De jongen denkt even na. ‘Nee,’ zegt hij. ‘Dan natuurlijk niet...’