Agora Kunstbeschouwing - inkijkexemplaar by VAN IN

IN VA N

KUNSTBESCHOUWING

ke xe

r©

AGO R A

kij

DOORSTROOMFINALITEIT – DO

JAAR 3

DEEL 1

IN VA N

r©

KUNSTBESCHOUWING Liesbeth Stas

kij

ke xe

met medewerking van Teacher Design Team

r©

ke xe

kij

VA N

Via www.diddit.be heb je toegang tot het onlineleerplatform bij Agora Kunstbeschouwing. Activeer je account aan de hand van de onderstaande code en accepteer de gebruiksvoorwaarden.

LET OP: ACTIVEER DEZE LICENTIE PAS VANAF 1 SEPTEMBER; DE LICENTIEPERIODE START VANAF ACTIVATIE EN IS 365 DAGEN GELDIG.

r©

VA N

KUNSTBESCHOUWING

ke xe

Fotokopieerapparaten zijn algemeen verspreid en vele mensen maken er haast onnadenkend gebruik van voor allerlei doeleinden. Jammer genoeg ontstaan boeken niet met hetzelfde gemak als kopieën. Boeken samenstellen kost veel inzet, tijd en geld. De vergoeding van de auteurs en van iedereen die bij het maken en verhandelen van boeken betrokken is, komt voort uit de verkoop van die boeken. In België beschermt de auteurswet de rechten van deze mensen. Wanneer u van boeken of van gedeelten eruit zonder toestemming kopieën maakt, buiten de uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen, ontneemt u hen dus een stuk van die vergoeding. Daarom vragen auteurs en uitgevers u beschermde teksten niet zonder schriftelijke toestemming te kopiëren buiten de uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen. Verdere informatie over kopieerrechten en de wetgeving met betrekking tot reproductie vindt u op www.reprobel.be. Ook voor het digitale lesmateriaal gelden deze voorwaarden. De licentie die toegang verleent tot dat materiaal is persoonlijk. Bij vermoeden van misbruik kan die gedeactiveerd worden. Meer informatie over de gebruiksvoorwaarden leest u op www.diddit.be. © Uitgeverij VAN IN, Wommelgem, 2021

De uitgever heeft ernaar gestreefd de relevante auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Wie desondanks meent zekere rechten te kunnen doen gelden, wordt verzocht zich tot de uitgever te wenden.

kij

Fotocredits p. 8 frietrestaurant Sergio Herman © BELGA/Belga Image p. 8 en p. 45 Vincent Van Gogh © Everett Collection/Shutterstock p. 9 foto 2 © Michkasova Elena/Shutterstock p. 10 foto 3 © Creative Stock55/Shutterstock p. 13 rij 1 foto 3 © Elena Dijour/Shutterstock p. 13 rij 2 foto 2 © Bogdan Glisik/ Shutterstock p. 13 rij 3 foto 1 © Igor Bulgarin/Shutterstock p. 13 rij 3 foto 3 © HOLLANDSEHOOGTE/Belga Image p. 13 rij 4 foto 1 © HOLLANDSEHOOGTE/ Belga Image p. 13 rij 4 foto 3 © BELGIAN_FREELANCE/Belga Image p. 14 Eddy Merckx © Damiaanactie/Michiel Hendryckx p. 14 rij 2 foto 1 © HOLLANDSEHOOGTE/Belga Image p. 14 rij 1 foto 3 © Akimov Igor/Shutterstock p. 25 © Middelheimmuseum p. 26 © ANP KOEN VAN WEEL p. 29 Edouard Manet © Album/Image Select p. 29 James McNeill Whistler © Art Reserve/Alamy p. 30 Edouard Dantan © NMUIM/Alamy p. 32 Marcus Harvey © PA Images/Alamy p. 34 Albert Duerer © INTERFOTO Sammlung Rauch p. 36 Wim Delvoye © dpa picture alliance/Alamy p. 37 Joseph Beuys © AKG Images p. 38 Track Tracy: © Foto: Karina Beumer, Makers van het werk: Daems van Remoortere p. 40 John Cage © Phillip Harrington/Alamy p. 45 Tapijt van Bayeux © jorisvo/Shutterstock p. 46 Terracottaleger © katjen/Shutterstock p. 46 olifant © Shan_shan/Shutterstock p. 47 Henri Matisse © classicpaintings/Alamy p. 54 Dar al-Makhzen © Stanislava Yaneva/Shutterstock p. 54 Delfts blauw © Massimo Paris/Shutterstock p. 56 straattheater © Maljalen/Shutterstock p. 57 Cola © anythings/Shutterstock p. 57 Cola Andy Warhol © Album/© Andy Warhol, VEGAP/Prisma p. 59 schoenen Nike Air Jordan © Bogdan Glisik/Shutterstock p. 63 Mike Winkelmann © BELGA/AFP/Belga Image p. 63 Gustav Klimt © Photo Josse/Leemage /Getty Images p. 63 Kazimir Malevitsj © Fine Art/Getty Images p. 68 © Ruben Swannet p. 69 Tuttifratelli © Pers & Communicatie Tutti Fratelli vzw - fotograaf: Cuauhtémoc Garmendia - Titel voorstelling: “Ten Huwelijk” - 2014

Eerste druk 2021 ISBN 978-94-641-7012-2 D/2021/0078/221 Art. 597984/01 NUR 150

Ontwerp cover en binnenwerk: Shtick Opmaak: Banananas.net Tekeningen: Vincent Albert

NHOUDSOPGAVE

WELKOM OP DE AGORA

VA N

HOOFDSTUK 1 HOU JE VAN KUNST? 5 INTRO

Breinbreker Hoe beleven jongeren kunsten cultuuruitingen?

Stap 1 Stap 2 Stap 3

Hoe beleef jij kunst en cultuur? Zitten kunst en cultuur achter elke hoek en kant? Hoe participeer jij aan kunst en cultuur?

r©

PARCOURS

EUREKA! SYNTHESE

8 12 15 20 21

INTRO

Breinbreker Welke bril heb je op als je naar kunst kijkt?

PARCOURS

Welke reacties lokt kunst uit bij de toeschouwer? Welke reacties lokt kunst uit bij jou? Hoe definieer je kunst? Gaan we samen in dialoog over kunst?

ke xe

Stap 1 Stap 2 Stap 3 Stap 4

kij

28 34 39 44

EUREKA!

SYNTHESE

HOOFDSTUK 3 DE FUNCTIES VAN KUNST

INTRO

Breinbreker Welke functies heeft kunst?

PARCOURS Stap 1 Stap 2 Stap 3 Stap 4

Heeft een kunstwerk een decoratieve functie? Kan kunst ontspannen? Kun je met kunst geld verdienen? Kan kunst mensen verbinden?

54 60 62 66

EUREKA!

SYNTHESE

INHOUDSOPGAVE

HOOFDSTUK 2 KUNST! VOOR IEDEREEN HETZELFDE? 23

III

r©

ke xe

kij

VA N

ELKOM OP DE AGORA!

Agora, zo werd in het oude Griekenland de markt genoemd. Je ontmoette er mensen van alle rang en stand. Het was de ontmoetingsplaats bij uitstek om ideeën uit te wisselen en informatie en kennis te

delen. Daarom hebben we voor dit boek de titel Agora bedacht. Voor filosofen in spe een ideale plek om

VA N

het denken te voeden. We garanderen je een boeiende kennismaking.

1→ OP STAP MET AGORA

← In totaal telt dit boek

zes hoofdstukken. Elk

r©

HOOFDSTUK

hoofdstuk start met een duidelijke titelpagina.

Op een inleidende, groene pagina kom je te weten waarover het hoofdstuk gaat.

↓

HOOFDSTUK 1

Het kader biedt je een duidelijk overzicht van de inhouden en lesdoelen. Aan de hand van

WAAROVER GAAT DIT HOOFDSTUK?

kunstwerken om je heen, maar even vaak loop je eraan voorbij. Misschien kijk en luister je actiever wanneer je de drempel van een museum of een concertgebouw over moet. Voor iedere jongere is die cultuurbeleving anders. Actief luisteren naar een standpunt over kunst en cultuur kan je wellicht nieuwe inzichten geven. Net die respectvolle interactie is wat kunst graag wil uitlokken.

WAT LEER IK IN DIT HOOFDSTUK? Vink aan wat je in de loop van dit hoofdstuk hebt geleerd.

→

Ik luister en kijk met een open houding naar kunsten cultuuruitingen. Ik druk mijn interesse voor kunsten cultuuruitingen uit. Ik leg uit hoe kunst -en cultuuruitingen mij omringen. Ik leg uit wat kunst en cultuur voor mij betekenen. Ik zie voorbeelden van hoe ik kan participeren aan kunst en cultuur in de samenleving. Ik motiveer mijn medeleerlingen om te spreken over hun culturele interesses.

de aanvinkvakjes kun je in de loop van het

Ik druk mijn interesse voor kunsten cultuuruitingen van anderen uit. Ik neem actief deel aan een gesprek over kunsten cultuuruitingen. Ik luister met een open houding naar de argumentatie van een medeleerling.

hoofdstuk makkelijk bijhouden welke doelen

Ik argumenteer respectvol voor en tegen een visie.

BEGRIPPEN kunst – cultuur – kunstuitingen – cultuuruitingen

inhouden in het kader een leidraad vormen bij de voorbereiding op een evaluatiemoment. HOOFDSTUK 1 6

↑

Een goede kennis van sleutelbegrippen is heel belangrijk. Bij de start van het hoofdstuk geven we alvast een begrippenkader mee. Zo zul je tijdens de lessen zeker extra aandacht besteden aan deze belangrijke termen.

WELKOM OP DE AGORA!

kij

je al hebt bereikt. Bovendien kunnen de

OU JE VAN KUNST?

Je bent omringd door kunst, kunst maakt deel uit van je dagelijks leven. Soms zie of hoor je de

ke xe

HOU JE VAN KUNST?

← Daarna volgt de intro, die opbouwt naar een

INTRO

breinbreker. Dankzij deze interessante en

Hou jij van kunst? Kunst!? Zijn dat voor jou de schilderijen die in een gouden kader in een museum hangen

uitdagende vraag wordt je nieuwsgierigheid

of de beelden die op een witte sokkel staan? Of zie je het anders? We zoeken het uit in dit hoofdstuk. Ga jij soms naar ontmoetingsplaatsen waar je tot rust kunt komen, waar de wereld even mag vertragen, misschien wel stilstaan: een cinema, een bibliotheek, een museum, een kerk, een theater, een moskee, een

geprikkeld. In het forum peilen we naar je eerste

concertzaal, een synagoge ... Het zijn de plaatsen waar je in aanraking komt met verhalen van anderen. Waar je na een kort of langer observatiemoment misschien tot nieuwe inzichten komt. Die plaatsen, waar kunst en cultuur elkaar vaak raken, vormen een verbinding tussen mensen, misschien nog meer wanneer hun gedachten

mening, een spontaan antwoord op de breinbreker.

niet op één lijn staan en ieder zijn eigen visie heeft.

Misschien kom je tot de vaststelling dat deze vraag

BREINBREKER

niet zomaar op te lossen valt. Daarvoor heb je

In dit hoofdstuk zul je in drie stappen een antwoord formuleren op deze breinbreker:

specifieke informatie nodig.

“Hoe beleven jongeren kunsten cultuuruitingen?”

Forum

naar de cinema gaan

meezingen tijdens een concert

Het antwoord op de breinbreker vind je niet 3

een werkende molen bezoeken

een foto bewerken

een flashmob maken en die delen op sociale media

een taart bakken

zomaar. Daarvoor moet je een parcours afleggen,

→

PARCOURS

STAP 1

opgesplitst in een aantal stappen. Met behulp van verschillende bronnen, opdrachten en kenniskaders 7

een theatervoorstelling bijwonen

een museum bezoeken

VA N

Welke van de onderstaande kunsten cultuuruitingen sluiten aan bij jouw leefwereld?

Hoe beleef jij kunst en cultuur?

Kunst en cultuur zijn twee begrippen die soms harmonisch samen functioneren en soms naast elkaar bestaan. Zo is cultuur de algemene deler van alles wat een grote groep mensen denkt en doet. Daarbij komen spontaan vragen op

verwerf je stap voor stap het inzicht, de kennis en

zoals: Hoe ervaren we de wereld rondom ons? Hoe gaan we met onze medemens om? Hoe geven we betekenis?

de (onderzoeks)vaardigheden die nodig zijn om een persoonlijk antwoord Welke van de bovenstaande uitingen behoren volgens jou tot kunst?

r©

staat zijn om schoonheid te creëren. Vullen we die schoonheid allemaal op dezelfde manier in?

gefundeerd antwoord op de breinbreker te geven.

Voel jij aansluiting bij de kunsten cultuurbelevingen van leeftijdgenoten?

HOOFDSTUK 1

Eureka! Als je het parcours helemaal hebt afgelegd, dan ben je voldoende gewapend om opnieuw

Welke afbeeldingen zijn voor jou kunst en welke cultuur? Kruis aan. Beargumenteer bij elke afbeelding of het voor jou om kunst of cultuur gaat. 1

→

EUREKA!

over de breinbreker na te denken. In het forum

Wat denk je nu over de breinbreker die we aan het begin van dit hoofdstuk formuleerden?

zul je merken dat de hele klas nu met veel meer

pl m

HOOFDSTUK 1

ke xe

hoe mensen doorheen tijd en ruimte en in een bepaalde context anders naar kunst kijken. Je argumenteert respectvol voor en tegen een visie. Je formuleert zelf een definitie van kunst.

2.2

onthouden. De nummers naast de verschillende

paragrafen verwijzen naar de kenniskaders waarin

Het kunstwerk raakt een snaar op dat moment omdat kunst maatschappelijk relevant is en hopelijk nog vele jaren na de creatie.

de leerinhouden werden aangebracht. Zo kun je

2.3

Een definitie over kunst zal dus in elke tijd en ruimte anders geformuleerd worden. Het is geen exacte wetenschap. De gevoelens, meningen en ervaringen die kunst bij jou oproepen, kunnen bij iemand anders totaal

tijdens het studeren makkelijk extra informatie

anders zijn. Gelukkig maar, want dat is precies de bedoeling van kunst.

opzoeken in de kaders die je tegenkwam in de loop

2.4

HOOFDSTUK 1

kij

Er is geen eenduidig antwoord. En dat is prima. Het gaat om de betekenis die je er zelf aan geeft.

Kunst laat zich heel flexibel op verschillende manieren waarnemen en analyseren. Je kunt kunst analyseren volgens een thema of in een ruimer tijdskader. Het zijn kapstokken die het mogelijk maken om eenvoudiger in

van het hoofdstuk.

dialoog te gaan met elkaar over kunst. Wanneer je in dialoog gaat over kunst en cultuur, leer je iets bij over jezelf en over de ander.

THEMA 1 HOOFDSTUK 2

synthese. Die tekst geeft weer wat je exact moet

maatschappij. Misschien is dialoog uitlokken net dat wat de kunstenaar voor ogen heeft.

WELKOM OP DE AGORA!

Argumenten voor je keuze

Wanneer kunst gemaakt wordt vanuit een individuele expressie dan lokt dat mogelijk reacties uit binnen de

Cultuur

hebt opgedaan, worden voor jou gebundeld in een

2.1

Kunst wordt afhankelijk van tijd, context en ruimte anders waargenomen, geobserveerd en geïnterpreteerd.

Samen in dialoog over kunst

Kunst 1

← Alle kennis en inzichten die je tijdens het parcours

vraag. Je begrijpt dat je interpretatie beïnvloed kan worden door een eigen persoonlijk referentiekader. Je ziet

Hoe definieer je kunst?

Welke plaats nemen kunsten cultuuruitingen in in je leven?

Je luistert en kijkt met een open houding naar kunsten cultuuruitingen. Daarbij stel je je eigen visie in

Welke reacties lokt kunst uit bij jou?

“Hoe beleven jongeren kunsten cultuuruitingen?”

SYNTHESE

Welke reacties lokt kunst uit bij de toeschouwer?

Forum

kennis van zaken spreekt dan aan het begin van dit hoofdstuk.

2→ HANDIG VOOR ONDERWEG In de loop hetopparcours jemanier ondersteund door Zoek zelfvan een kunstwerk van Ai Weiwei. Geefword aan op welke een maatschappelijk thema daarin een aantal hulpmiddelen. aan bod komt.

De dieren worden uitstekend verzorgd. Elke dag worden ze met zeep Conclusie:schoongeschrobd. Wat heb je geleerd van de is manier waarop dekeer toeschouwer kunst kijkt? Delvoye gemiddeld één per maandnaar ter plekke. Hij neemt de

KADERS

belettering voor zijn rekening. Fier toont hij een kingsize varken dat vredig in de stal ligt te snurken. Het beestje gaat door het leven onder de naam Los Angeles. Het twaalfde tentoonstellingsproject, in de Beijing Art Gallery, is net achter de

Welke reacties lokt kunst uitwillen bij de toeschouwer? Provoceren heb ik nooit doen. Ik vermijd al te wulpse beelden, en voortaan ook de

2.1

politiek getinte. De Lenin-tatoeage die hier zoveel opschudding teweegbracht, was een Kunst wordt afhankelijk van tijd, context en ruimte anders waargenomen, geobserveerd en goede les. De rel was snel onder controle. Uiteindelijk moet je vooral vermijden dat de geïnterpreteerd. Het idee dat kunst uitgeoefend wordt door een individu, iemand die kunst Chinese overheid gezichtsverlies lijdt.’ beoefent vanuit zijn individuele expressie, varieert doorheen de (kunst)geschiedenis. De Art farm mikt op adoptieouders, Wanneer de kunst niet enkel in functie staat van een hoger doel (bijvoorbeeld het geloof), verzamelaars die zich een levend exemplaar maar gemaakt wordt vanuit een individuele expressie, dan lokt dat mogelijk reacties uit aanschaffen en dan achteraf de getatoeëerde huid binnen de maatschappij, met name bij de toeschouwer. als een trofee aan de muur hangen. Het duurt een Misschien is dialoog uitlokken net dat wat de kunstenaar voor ogen heeft. jaar vooraleer een varken ‘voltooid’ is.

← Doorheen het hoofdstuk zetten we de

belangrijkste zaken op een rijtje in deze

HOOFDSTUK 2

rode kenniskaders. De sleutelbegrippen

In totaal heeft Delvoye al een honderdtal getatoeëerde kunstwerken afgeleverd. ‘Ik ga hier niet tot in den treure mee door. Mijn volgende

project wordt wellicht een fictieve religie rond de merknaam Cloaca. Tempels en ceremonies ontwikkelen voor een designer religion, met de bijbehorende religieuze muziek: het

handige en leuke weetjes terug die

Deelnemen aan kunst en cultuur Bij de bovenstaande initiatieven ligt de focus op aan de mogelijkheden, niet op de beperkingen. Kunst raakt, ze 1→ Welk kunstwerk van Delvoye komt bod in het artikel?

verband houden met de leerstof. Deze

zorgt voor verbinding en zingeving. Mensen in armoede plooien zich soms terug op zichzelf en dat sociaal isolement maakt hen extra kwetsbaar. Deelnemen aan kunst en cultuur kan helpen bij het opbouwen van

extra informatie hoef je niet in te

zelfvertrouwen en eigenwaarde. Vrijwillig engagement brengt authenticiteit met zich mee. Het straalt 2→ Wat roepen de kunstwerken bij jou op? meteen vertrouwen, herkenbaarheid en gelijkwaardigheid uit. Professionele ondersteuning zorgt daarbij

Brengt kunst mensen bij elkaar?

3.4

Kunst heeft een maatschappelijke functie. Via kunstwerken laten enerzijds kunstenaars je nadenken over de complexe uitdagingen die de samenleving stelt. Kunst als spiegel voor en van de maatschappij.

VIP

HOOFDSTUK 2

artist exhibiting his tattoos. Vier en een half jaar lang deed hij erover om zijn

bedekken metbijvoorbeeld intercultureleintercultureel en geometrische Creatieve processenlichaam kunnen volledig mensen te samenbrengen, en symbolen. De symbolen zijn gebaseerd op de religieuze invloeden van zijn roomsintergenerationeel. Kunst werkt immers verbindend tussen mensen uit verschillende katholieke Indiase familieleden. generaties en culturen, want zeen wordt beoefend door jong en oud, in iedere cultuur. Ze

Het samenbrengen van de verschillende referentiekaders via kunst en cultuur zorgt voor

verbinding in de samenleving. Kunst en cultuur creëren netwerken en bevorderen sociale

ICOONTJES

zomaar tot ons gekomen. Onze kennis

komt voort uit het denkwerk van briljante geesten, filosofen, kunstenaars en wetenschappers. We brengen ze in VIPkaders onder de aandacht.

integratie en sociale cohesie.

← Wat we weten en hoe we denken is niet

Lee Wagstaff (°1969),samen een Engelse kunstenaar gespecialiseerd in vrije grafiek, Kunst slaagt er anderzijds in om mensen te brengen. Verschillende doelgroepen heeft zijn volledige lichaam als canvas gebruikt vooraan zijnde afstudeerproject The komen samen op plaatsen waar kunst aanwezig is, of gaan samen actief slag.

studeren.

r©

3→ Welke grenzen zijn er volgens jou aan kunst?

overstijgt daarmee het individuele.

hebben we met een stippellijn onderlijnd.

← In de blauwe Good to know’s vind je

spreekt mij echt aan.’ (gvds) Bron: www.standaard.be Good to know

voor expertise en stabiliteit.

die je in de inleiding leerde kennen,

VA N

Twee kunstwerken die je moet voederen: dat choqueerde de Chinese bezoekers toch.

rug. Delvoye: ‘Het was een droom om de Cloaca en de live pigs samen te exposeren.

ke xe

Dit is een mondelinge opdracht.

HOOFDSTUK 3

Bij deze opdracht hoort een videofragment.

In deze opdracht werk je aan je onderzoeksvaardigheden. Bij deze opdracht hoort een ontdekplaat.

WELKOM OP DE AGORA!

kij

Voor deze opdracht mag of moet je online opzoekingswerk verrichten.

HET ONLINELEERPLATFORM BIJ AGORA

Leerstof kun je inoefenen op jouw niveau.

r©

Hier kan de leerkracht toetsen en taken voor jou klaarzetten.

VA N

Hier vind je de opdrachten terug die de leerkracht voor jou heeft klaargezet.

Je kunt vrij oefenen en de leerkracht kan ook voor jou oefeningen klaarzetten.

Benieuwd hoe ver je al staat met oefenen en opdrachten? Hier vind je een helder overzicht van je resultaten.

Hier vind je het lesmateriaal per hoofdstuk (onder andere videobestanden en ontdekplaten).

ke xe

Ga ook hier aan de slag met de ontdekplaten en de bijhorende werkblaadjes.

WELKOM OP DE AGORA!

kij

Het e-book is de digitale versie van het leerschrift. Je kunt hierin noteren, aantekeningen maken, zelf materiaal toevoegen ...

VA N

HOOFDSTUK 1

r©

ke xe

kij

HOOFDSTUK

HOU JE VAN KUNST?

HOOFDSTUK 1

OU JE VAN KUNST?

WAAROVER GAAT DIT HOOFDSTUK?

Je bent omringd door kunst, kunst maakt deel uit van je dagelijks leven. Soms zie of hoor je de

kunstwerken om je heen, maar even vaak loop je eraan voorbij. Misschien kijk en luister je actiever

VA N

wanneer je de drempel van een museum of een concertgebouw over moet. Voor iedere jongere is die cultuurbeleving anders. Actief luisteren naar een standpunt over kunst en cultuur kan je wellicht nieuwe inzichten geven. Net die respectvolle interactie is wat kunst graag wil uitlokken.

WAT LEER IK IN DIT HOOFDSTUK?

r©

Vink aan wat je in de loop van dit hoofdstuk hebt geleerd.

Ik luister en kijk met een open houding naar kunsten cultuuruitingen. Ik druk mijn interesse voor kunsten cultuuruitingen uit.

Ik leg uit hoe kunst -en cultuuruitingen mij omringen. Ik leg uit wat kunst en cultuur voor mij betekenen.

Ik zie voorbeelden van hoe ik kan participeren aan kunst en cultuur in de samenleving.

Ik motiveer mijn medeleerlingen om te spreken over hun culturele interesses. Ik druk mijn interesse voor kunsten cultuuruitingen van anderen uit.

Ik neem actief deel aan een gesprek over kunsten cultuuruitingen. Ik luister met een open houding naar de argumentatie van een medeleerling.

ke xe

Ik argumenteer respectvol voor en tegen een visie.

BEGRIPPEN

HOOFDSTUK 1

kij

kunst – cultuur – kunstuitingen – cultuuruitingen

INTRO Hou jij van kunst? Kunst!? Zijn dat voor jou de schilderijen die in een gouden kader in een museum hangen of de beelden die op een witte sokkel staan? Of zie je het anders? We zoeken het uit in dit hoofdstuk. Ga jij soms naar ontmoetingsplaatsen waar je tot rust kunt komen, waar de wereld even mag vertragen,

misschien wel stilstaan: een cinema, een bibliotheek, een museum, een kerk, een theater, een moskee, een

concertzaal, een synagoge ... Het zijn de plaatsen waar je in aanraking komt met verhalen van anderen. Waar

je na een kort of langer observatiemoment misschien tot nieuwe inzichten komt. Die plaatsen, waar kunst en

cultuur elkaar vaak raken, vormen een verbinding tussen mensen, misschien nog meer wanneer hun gedachten

VA N

niet op één lijn staan en ieder zijn eigen visie heeft.

BREINBREKER

In dit hoofdstuk zul je in drie stappen een antwoord formuleren op deze breinbreker:

r©

“Hoe beleven jongeren kunsten cultuuruitingen?”

Forum

Welke van de onderstaande kunsten cultuuruitingen sluiten aan bij jouw leefwereld?

naar de cinema gaan

meezingen tijdens een concert

een werkende molen bezoeken

een foto bewerken

een flashmob maken en die delen op sociale media

een taart bakken

een theatervoorstelling bijwonen

een museum bezoeken

Welke van de bovenstaande uitingen behoren volgens jou tot kunst?

HOOFDSTUK 1

kij

ke xe

PARCOURS STAP 1

Hoe beleef jij kunst en cultuur?

VA N

zoals: Hoe ervaren we de wereld rondom ons? Hoe gaan we met onze medemens om? Hoe geven we betekenis?

De antwoorden op die vragen kunnen heel divers en mooi zijn, maar ook heel choquerend. Kunst hoort bij cultuur. Cultuur is dus ook kunst. Elke cultuur heeft eigen kunstuitdrukkingen. Letterlijk wil kunst ‘bekwaamheid’ zeggen. In staat zijn om schoonheid te creëren. Vullen we die schoonheid allemaal op dezelfde manier in? 1 Voel jij aansluiting bij de kunsten cultuurbelevingen van leeftijdgenoten?

r©

a Welke afbeeldingen zijn voor jou kunst en welke cultuur? Kruis aan. Beargumenteer bij elke

afbeelding of het voor jou om kunst of cultuur gaat.

HOOFDSTUK 1

kij

ke xe

Kunst

Cultuur

Argumenten voor je keuze

b Lees de fragmenten waarin jongeren vertellen hoe zij kunst en cultuur beleven. Markeer bij elke

jongere de woorden die verwijzen naar een kunst- of cultuurbeleving. Welk verhaal sluit het meest aan bij jouw beleving? Kleur het passende bolletje.

Amorie

Wegduiken in een grote zetel in de cinema: ik doe niets liever! Vooral wanneer muziek en film perfect samenkomen. Daar genoot ik enorm van bij de film

Inception. Het verhaal en de muziek van Hans Zimmer werden één. Dat is echt

Stien

VA N

kunst voor mij.

Ik ga geregeld met mijn ouders naar een museum. Ik hou het meest van

hedendaagse kunst. Toen we met vakantie waren in Zuid-Holland bezochten we museum Voorlinden, waar je kunt doen alsof je in een zwembad duikt. Droogzwemmen dus, dat kon daar in het kunstwerk Swimming pool van

Leonardo Erlich. Ik werd er onderdeel van een kunstwerk en ik voelde mij als

r©

toeschouwer heel betrokken. Mikelo

Ik hou van de rituelen van de Mexicaanse ‘Dia de los Muertos’ (de Dag van de Doden) en ben gefascineerd door de afbeeldingen van doodshoofden in de

verafgodingsobjecten. Het helpt mij om de dood beter te aanvaarden. Ik verwerk die stijl in ontwerpen voor tatoeages, graffiti en T-shirtprints. Volkse rituelen en

de objecten die ermee verbonden zijn, dat is voor mij kunst. Adam

Ik verdwijn heel graag in mijn kamer met een goed boek. Het oneindige verhaal

van Michael Ende deed me de wereld rondom mij helemaal vergeten. Hafsa

ke xe

Stoffen kiezen doe ik met mijn ogen dicht. Het is fantastisch hoeveel verschillende structuren er zijn. Als je die toepast in kleding, wordt mode voor mij echt kunst. Het werk van Iris van Herpen, een hedendaagse ontwerpster, vind ik boeiend. De jurken die ze ontwerpt zijn heel sculpturaal, bovendien onderzoekt ze zowel oude als actuele technieken. De jurk die ze ontwierp voor de Cornucopia show van

Hadewich Ik ben gefascineerd door de klassieke meesters uit de schilderkunst. Het liefst van al zou ik in een scène uit het werk van Rubens willen duiken. Door het formaat van zijn werken voel ik me onmiddellijk heel erg betrokken. Zo kan ik uren kijken naar De Nijlpaarden- en krokodillenjacht, een schilderij dat hij in 1616 schilderde in zijn atelier. Loïs Al sinds mijn zesde ga ik elke week naar de tekenschool. Ik voel mij er erg thuis en kan mij er uitleven in de ateliers, het is mijn habitat. Iedereen is er aan het creëren en tussen al die creaties van andere jongeren en volwassenen kom ik tot rust. Het inspireert mij om zelf aan de slag te gaan.

HOOFDSTUK 1

kij

Björk is daar een indrukwekkend voorbeeld van.

Bram Op mijn vier wielen in het skatepark voel ik me thuis. Voor mijn vrienden ontwerp ik coole tekeningen die ik op hun skateboard zet. Dat is voor mij kunst. Het werk van visual artist Bert Dries alias Musketon is daarbij een grote inspiratiebron. Hij verwerkt actuele onderwerpen op verschillende objecten zoals skateboards. Zijn

hedendaagse versie van Da Vinci's laatste avondmaal is daar een voorbeeld van. Harah

VA N

Theater is een totale kunstbeleving, het brengt zoveel kunstdisciplines samen.

Muziek, literatuur, kostuumontwerp, make-up, acteren, grafisch ontwerp, noem maar op. Het is bijna magie dat al die disciplines zo feilloos samenkomen op een podium. Voorstellingen zoals Labyrint van theater FroeFroe of Chasse patate van Studio Orka zijn daar voor mij heel mooie voorbeelden van. Karolina

r©

Wij zijn met de lagere school naar het Museum Kunst & Geschiedenis in het Jubelpark in Brussel geweest. Maar eigenlijk vind ik er niks aan, aan kunstobjecten uit verschillende continenten. Wat ik wel heel cool vind, is hoe Hergé, de striptekenaar van Kuifje, zich liet inspireren door de collectie historische voorwerpen uit alle continenten om sommige van Kuifjes verre reizen

in beeld te brengen. Zo is het stripalbum Het gebroken oor gebaseerd op de Chimu-offerdragers uit het museum. Viktor

Bij ons thuis speelt radio Klara de hele dag door. Klassieke muziek en verhalen over kunst, cultuur en geschiedenis, dat is voor mij kunst. Dat we er samen naar

kunnen luisteren vind ik extra krachtig. Wat is mooier dan verhalen die worden omgetoverd tot klanken? Als ik mocht kiezen zou ik de hele dag naar Für Alina

ke xe

van Arvo Pärt luisteren. Bennet

Ik spaarde twee jaar al mijn zakgeld bij elkaar om een fotocamera te kopen. Ik neem hem op elke uitstap mee en experimenteer de hele tijd. Op zoek gaan naar een goede compositie, kleurverhouding en belichting om zo een foto te maken, dat geeft me energie. Omdat ik geen opleiding volg, probeer ik me te inspireren

HOOFDSTUK 1

kij

op het werk van fotografen zoals Marc De Blieck.

Ilham Een aantal jaar geleden gingen we met ons gezin naar Parijs. We bezochten de Eiffeltoren, de Arc de Triomphe, Montmartre en de Sacré-Coeur. Die monumenten zijn voor mij echt kunst! Voor mijn zus was het bezoek aan het Louvre de kers op de taart, omdat ze daar de Mona Lisa kon bewonderen. Ze vond het schilderij veel esthetischer dan de monumenten die we bezochten. Al die plaatsen bezoeken vind ik leuk.

c Wie van de jongeren uit de verhalen is volgens jou met kunst bezig? Kruis aan. Noteer over welk

Amorie:

Bram:

Stien:

Harah:

Mikelo:

Karolina:

Adam:

Viktor:

Hafsa:

Bennet:

Hadewich:

Ilham:

Loïs:

r©

VA N

domein het gaat: dans, muziek, beeld, drama, woord of media. Bespreek klassikaal.

2 Hou jij van kunst? Kruis aan: ja of nee. Denk daarbij aan kunst uit de verschillende domeinen: dans,

muziek, beeld, drama en media. Bespreek de antwoorden klassikaal.

Heb jij het gevoel dat je geïnspireerd wordt als je een kunstwerk bekijkt?

Nee

Komen er spontaan kritische vragen bij jou op als je kunstwerken

bekijkt?

Overstijgt kunst voor jou het louter esthetische?

Laat kunst jou ontsnappen uit de werkelijkheid?

Herinnert kunst jou aan je nietigheid?

Verbindt kunst je met je medemens?

ke xe

Antwoordde je vaak met ‘ja’? Dan beroert kunst jou hoogstwaarschijnlijk. Of meer met ‘nee’? Dat is ook helemaal oké.

1.1

Ieder van ons leeft in een omgeving met een aanbod aan kunsten cultuuruitingen. Kunst kan in grote of kleinere mate aanwezig zijn. Afhankelijk van je persoonlijke context word je door dat aanbod geprikkeld. Op welke manier en in welke mate hangt af van persoon tot persoon. Cultuur verbindt ons als grotere groep binnen de maatschappij omdat we een gemeenschappelijke activiteit of voorliefde delen. Kunst is een deel van cultuur. Het gaat om een (individuele) expressie. Je kunt kunst appreciëren vanwege het esthetische of omdat kunst jou als persoon verrijkt, je laat ontsnappen uit de werkelijkheid of er juist laat bij stilstaan. Kunst kun je indelen in de domeinen dans, muziek, beeld, drama en media.

HOOFDSTUK 1

kij

Hoe beleef jij kunsten cultuuruitingen?

STAP 2

Zitten kunst en cultuur achter elke hoek en kant?

1 Waar kom jij kunst en cultuur tegen? a Noteer in de woordwolk op welke plekken jij ooit al kunst en cultuur waarnam. Het gaat niet over

VA N

steden of landen, maar specifieke plaatsen, zoals een kerk, een museum, een cultureel centrum ...

Op welke plaatsen ben je al geweest?

Welke plaatsen wil je nog bezoeken?

r©

kij

ke xe

Wat is je favoriete kunstplek?

b Bekijk de filmpjes bij het onlinelesmateriaal, en de foto's op de volgende bladzijde. Op welke

plaatsen ben jij zelf al geconfronteerd met kunst? Kruis aan. Noteer je ervaringen.

HOOFDSTUK 1

openluchtmuseum

museum

r©

VA N

atelier

Netflix

bibliotheek

kerken en kastelen

cultureel centrum

concertzaal

schouwburg

poppentheater

galerij

straatkunst

monumenten en standbeelden

HOOFDSTUK 1

kij

ke xe

opera

cinema

c Ook in de media kom je kunst tegen.

De persfoto’s van Stephan Vanfleteren of Michiel Hendryckx staan in de krant. Damiaanactie gebruikte een foto van Michiel Hendryckx die Eddy Merckx fotografeerde aan het ziekbed

van een melaatse voor de campagne

VA N

in 2007. Is die foto voor jou kunst?

De foto toont dat Eddy Merckx geraakt is door de zieke.

2 Hoe sta jij tegenover kunstparticipatie van anderen? Bekijk de foto’s en vul de tabel aan. 2

r©

ke xe

De toeschouwer beleeft kunst en cultuur actief.

De toeschouwer beleeft kunst en cultuur receptief.

kij

Zitten kunst en cultuur achter elke hoek en kant? Kunst kun je overal beleven. Het hoeft niet elitair te zijn. Soms komt kunst je gewoon

HOOFDSTUK 1

tegemoet. In publieke ruimtes bijvoorbeeld, op de gevel van een gebouw, op een plein, via

de radio, de sociale media of op televisie. Soms betaal je voor kunst, bijvoorbeeld wanneer je een museum binnengaat. Daar laat je je meevoeren door een boeiende tentoonstelling die je nieuwe inzichten geeft. Of die je laat kennismaken met andere culturen en die je blik verruimt.

1.2

STAP 3

Hoe participeer jij aan kunst en cultuur?

1 Lees de tekst en ga aan de slag met staafdiagrammen en tabellen over de kunsten cultuurbelevingen

van leeftijdgenoten.

VA N

In 2013 werd door het Steunpunt voor beleidsrelevant onderzoek Cultuur (www.steunpuntcultuur.be) een grootschalig onderzoek gevoerd naar de cultuurparticipatie en -educatie bij Vlaamse jongeren: ‘Cultuur leren smaken’.

De onderzoekers bereikten 84 secundaire scholen. In totaal werden 5 086 leerlingen

bevraagd, gespreid over de verschillende leerjaren en onderwijsvormen. Daarnaast werden ook 1 078 leraren uit de meewerkende scholen bevraagd.

De vakgroep Sociologie van de Universiteit Gent publiceerde in 2016 de resultaten.

Vandaag de dag bleken er heel wat vrijetijdsopties voor jongeren te zijn. Opvallend was dat

r©

een belangrijk deel van de jongeren (ongeveer 12 %) aangaf akkoord te gaan met stellingen als ‘ik verveel me regelmatig’ en ‘ik voel me vaak eenzaam in mijn vrije tijd’.

Bron: Beunen, S., Siongers, J., & Lievens, J. (2016). Cultuur leren smaken. Een onderzoek bij Vlaamse jongeren naar cultuurparticipatie en cultuureducatie. Gent: Onderzoeksgroep CuDOS - Vakgroep Sociologie - UGent.

a Lees de tekst. Bekijk het staafdiagram met resultaten uit het onderzoek en beantwoord de vragen.

Uit de bevraging van de jongeren op de scholen bleek dat ruim een kwart van

ke xe

de jongeren (28,8 %) ooit les volgde in tekenen, schilderen of beeldende kunst. Ook ondervraagde jongeren volgde les in dictie en/of woordkunst en 6,9% volgde theaterlessen. dansopleidingen bleken heel populair: een vijfde van de ondervraagde jongeren volgde De nieuwere en meer jeugdige kunstvormen zoals graffiti, elektronische of audiovisuele kunst (film, ooit een opleiding in urban dance (bv. hip hop, breakdance, r&b …) of in de meer klassieke video, multimedia of computerkunst) vinden we samen met fotografie en schrijven onderaan de rij dansdisciplines (bv. klassiek ballet, moderne dans, jazzballet …). terug.

Tekenen, schilderen, beeldende kunst Urban dance Klassieke dans Klassieke muziek Populaire muziek Woordkunst, dictie Toneel, theater Film, video, multimedia Fotografie Schrijven Graffiti Elektronische muziek

28,8% 20,5% 19,0% 13,4% 8,8% 8,4% 6,9% 4,0% 2,9% 2,8% 2,3% 1,9% 0%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

Figuur 9. Cultuureducatie in de vrije tijd; percentages respondenten die ooit les gevolgd hebben in een van deze culturele activiteiten (N=3615-3650)

We splitsen deze activiteiten op naar verband waarin ze beoefend worden. Dit kan formeel: in een academie of bij een privéleerkracht, maar kan ook op een informeler niveau zoals in een vereniging, cultureel centrum of een jeugdhuis.

HOOFDSTUK 1

kij

Percentage jongeren ooit cultuureducatie gevolgd

Verder volgde 13,4 % ooit les in klassieke muziek en 8, 8 % in pop, rock of jazz. Van de 35 ondervraagde jongeren volgde 8,4 % les in dictie en/of woordkunst en 6,9 % volgde theaterlessen. De nieuwere en meer jeugdige kunstvormen zoals multimedia of computerkunst) stonden samen met fotografie en schrijven onderaan de rij.

VA N

graffiti, elektronische of audiovisuele kunst (film, video,

1→ Wat is volgens dit staafdiagram de top 3 van cultuureducatie bij jongeren?

r©

2→ Is klassieke muziek beoefenen een populaire vorm van cultuureducatie bij jongeren? Verklaar.

3→ Welke vorm van cultuureducatie is het minst populair bij jongeren?

4→ Beoefende je tijdens de lagere school een hobby die met kunst te maken had?

5→ Doe je dat nu nog? Waarom wel/niet?

ke xe

b Lees de tekst. Bespreek het staafdiagram klassikaal.

Aan alle respondenten werd een lijst met dertien zeer diverse vormen van

uithuizige culturele activiteiten voorgelegd. Voor elk van die activiteiten werd gevraagd

kij

of ze de activiteit hadden bijgewoond de voorbije zes maanden (uitgezonderd voor muziekfestivals waar de referentieperiode een jaar bedraagt). Daarbij werd het onderscheid gemaakt tussen een eenmalig en veelvuldig bezoek. Bioscoopbezoek was de meest vermelde culturele activiteit bij Vlaamse jongeren: 86,6 % van de ondervraagde jongeren bezocht het afgelopen halfjaar een bioscoop. Ruim twee derde (68 %) van alle jongeren bezocht meer dan eens een bioscoop. Op enige afstand volgt het bibliotheekbezoek. Toch heeft ook nog meer dan de helft (54 % van de deelnemers aan de enquête) de voorbije zes maanden een bibliotheek

HOOFDSTUK 1

bezocht. Bij 28,9 % van de respondenten gebeurde dat zelfs meer dan twee keer. Hoewel

de onderzoekers daarbij wel de bedenking moeten maken dat het bezoeken van een bibliotheek ook mogelijk is voor andere zaken dan het ontlenen van een boek of cd en het bijvoorbeeld ook gerelateerd kan zijn aan schooltaken.

gezelschap. Bij bezienswaardigheden geeft 64,5% de moeder op en 61,4% duidt de vader aan als partner. De andere activiteiten behoren duidelijk meer tot de leefwereld van jongeren en worden meerLeeftijd in het gezelschap gesteld. rol. 83,1% van 33,1 de bioscoopgangers gaat met vrienden speelt hiervan nogvrienden een bepalende Zo gaf % aan een muziekfestival tegenover een vijfde in gezelschap van de ouders. Als ze naar concerten van popmuziek, rock, folk, bijgewoond te hebben en meldde 27,2 % een bezoek aan een niet-klassiek concert. wereldmuziek, dance, jazz ofechter blues gaan, 74,1% metoudere vrienden. Muziekfestivals zijn bij uitstek Beide activiteiten werden vooralgaat door de wat leerlingen uitgeoefend. de activiteit om met vrienden bij te wonen: 89,6% van de festivalgangers gaat er heen met vrienden.

Bioscoop

12,7%

Concerten pop, rock, jazz, blues, … Museum, tentoonstelling, galerij

41,2%

17,1%

16,0% 13,6%

13,6% 10,5%

13,6%

Bezienswaardige gebouwen,… 8,0% 14,2% Theater, toneel Comedy

11,5% 10,4% 11,7% 8,2%

Ballet of dansvoorstelling

8,3%

Literair evenement

8,2%

5,9% 6,2% 4,8%

1 keer

Meer dan eens

r©

Groot cultureel evenement

VA N

Bibliotheek

68,0%

18,6%

Muziekfestival (laatste jaar)

Receptieve culturele activiteiten buiten schoolverband

2,1%

Klassiek concert 3,0% 2,3% 0%

20%

40%

60%

80%

100%

Figuur 3. Receptieve culturele activiteiten buiten schoolverband, laatste zes maanden; percentages naar frequentie (N van 3780-3866) Literaire evenementen en klassieke concerten

ke xe

werden heel weinig bezocht. Slechts % van de bekijken, Wanneer we de deelname aan deze receptieve cultuuractiviteiten per 10,3 onderwijsvorm respondenten woondeonderwijs een literair evenement in de zes kunnen we reeds bij de aanvang van het secundair een duidelijke bij sociale kloof vaststellen. In de eerste graad kanmaanden met uitzondering van het aan bezoek aan musea of (zowel voorafgaand de bevraging. Enconcerten bij klassieke klassiek als niet-klassiek) en het bezoeken van halveerde grote culturele of festivals vastgesteld concerten dat evenementen percentage nog eens: amper worden dat de jongeren uit de 5,3 A-stroom receptieve culturele activiteiten bijwonen % van meer de jongeren woonde wel eens een opera of dan e e jongeren uit de B-stroom9. In deklassiek bovenbouw (2 en 3 graad) worden de verschillen nog meer concert bij. uitgesproken. Zo geeft in het BSO 13,3% van de leerlingen aan een toneel bijgewoond te hebben, Het bleek dus dat bioscopen (86,6 %) en terwijl dit percentage in het ASO maar liefst 30,9% bedraagt. vinden voor erfgoed, bibliotheken (53,9 %) hetWe vaakst werden bezocht.dat van de leerlingen in het ASO 34,4% het voorbije half jaar minstens een keer een monument, Concerten van klassieke muziek (5,3 %) en ballet- of bezienswaardig gebouw of archeologische site heeft bezocht, terwijl in het BSO slechts 12,5% dansvoorstellingen (13,1 %) het minst vaak. aangeeft dit gedaan te hebben. Het TSO neem een tussenpositie in. Bron: Beunen, S., Siongers, J., & Lievens, J. (2016). Cultuur leren smaken. Een onderzoek bij Vlaamse jongeren naar cultuurparticipatie en cultuureducatie. Gent: een Onderzoeksgroep CuDOS bijwonen - Vakgroep Sociologie UGent. eerder klassiek concert of naar -de bioscoop gaan.

Deze uitzondering heeft wellicht te maken met het feit dat het bijwonen van concerten en muziekfestivals sterk leeftijdsgebonden is en jongeren in zowel de b- als de A-stroom minder concerten bezoeken.

HOOFDSTUK 1

kij

Verder zullen ASO-leerlingen Bibliotheken worden vaker bezocht door jongeren uit het ASO dan door jongeren uit het TSO, die deze dan weer meer bezoeken dan leerlingen in het BSO. Een comedyvoorstelling, museum, ballet-

c Lees de tekst met resultaten uit het onderzoek en geef antwoord op de vragen.

Er werd in het onderzoek ook gevraagd naar het gezelschap waarmee de jongeren de activiteiten deden. Het gezelschap waarin ze deelnamen aan activiteiten hing af van participanten gaf aan dat alleen te doen. Verder was er een duidelijk onderscheid tussen activiteiten die meer in

de aard van de activiteit. Bibliotheekbezoek was daar de uitzondering: 61,5 % van de

gezinsverband en activiteiten die vooral samen met vrienden werden beoefend.

Meer kunstzinnige, highbrow activiteiten werden het vaakst in gezinsverband beoefend.

VA N

Jongeren zullen bijvoorbeeld niet snel naar een museum, toneel, klassiek concert of

dansvoorstelling gaan in het bijzijn van hun vrienden. Iets meer dan de helft gaf aan die activiteiten met zijn of haar moeder uit te voeren, op de tweede plaats werd de

vader aangeduid als gezelschap. Bij bezienswaardigheden gaf 64,5 % de moeder op en 61,4 % duidde de vader aan als partner. De meer populaire, lowbrow activiteiten behoorden duidelijk meer tot de leefwereld van jongeren en werden meer in het

gezelschap van vrienden gesteld. Van de bioscoopgangers gaat 83,1 % met vrienden,

r©

tegenover een vijfde in gezelschap van de ouders. Als ze naar concerten van popmuziek, rock, folk, wereldmuziek, dance, jazz of blues gingen, was dat bij 74,1 % met vrienden. Muziekfestivals waren bij uitstek de activiteit om met vrienden bij te wonen: 89,6 % van de festivalgangers ging erheen met vrienden.

ke xe

kij

1→ Welke activiteiten worden meer gedaan met vrienden?

HOOFDSTUK 1

2→ Welke activiteiten worden meer gedaan met ouders?

3→ Vul je eigen persoonlijke culturele kaart in aan de hand van de vragen. 2

Aan welke culturele activiteiten neem jij graag deel?

Welke culturele hobby’s beoefen jij?

Met wie ga je naar welke

culturele activiteiten?

VA N

r©

CULTURELE KAART Wat betekenen kunsten cultuuruitingen voor jou in je leven?

Wat betekenen kunsten

cultuuruitingen voor je klasgenoten?

ke xe

1.3

Bijna iedereen (95 %) heeft minstens één culturele activiteit bijgewoond in de zes maanden voorafgaand aan het onderzoek. De bioscoop, bibliotheek of een muziekfestival werden het meest bezocht. Van de ondervraagde jongeren beoefende minstens 64 % één creatieve hobby in die tijdsperiode. Creatief aan de slag met multimedia is de meest beoefende creatieve hobby, gevolgd door zingen, beeldend werk, muziek spelen en fotografie. Highbrow culturele activiteiten doen jongeren met hun ouders, lowbrow culturele activiteiten met hun vrienden.

HOOFDSTUK 1

kij

Nemen alle jongeren deel aan kunst en cultuur, zijn alle jongeren actief met kunst en cultuur bezig?

EUREKA!

Forum Welke plaats nemen kunsten cultuuruitingen in in je leven?

r©

HOOFDSTUK 1

kij

ke xe

VA N

“Hoe beleven jongeren kunsten cultuuruitingen?”

Wat denk je nu over de breinbreker die we aan het begin van dit hoofdstuk formuleerden?

SYNTHESE Hoe beleef jij kunst en cultuur

1.1

Ieder van ons leeft in een omgeving met een aanbod aan kunsten cultuuruitingen. Cultuur verbindt ons als

grotere groep binnen de maatschappij omdat we een gemeenschappelijke activiteit of voorliefde delen. Kunst is een deel van cultuur. Kunst kun je indelen in de domeinen dans, muziek, beeld, drama en media.

Zit kunst en cultuur achter elke hoek en kant?

VA N

1.2

Kunst kun je overal beleven. Het hoeft niet elitair te zijn. Soms komt kunst je gewoon tegemoet. Soms betaal

je voor kunst, bijvoorbeeld wanneer je een museum binnengaat, waar je je laat meevoeren door een boeiende tentoonstelling.

Hoe participeer jij aan kunst en cultuur?

1.3

r©

Bijna iedereen (95 %) heeft minstens één culturele activiteit bijgewoond in de zes maanden voorafgaand aan het onderzoek. Van de ondervraagde jongeren beoefende minstens 64 % één creatieve hobby in die tijdsperiode. Highbrow culturele activiteiten doen jongeren met hun ouders, lowbrow culturele activiteiten met hun

THEMA 1 HOOFDSTUK 1

kij

ke xe

vrienden.

NOTITIES

VA N

r©

ke xe

kij

VA N HOOFDSTUK 2

kij

ke xe

r©

KUNST! VOOR IEDEREEN HETZELFDE?

HOOFDSTUK

HOOFDSTUK 2

UNST! VOOR IEDEREEN HETZELFDE?

WAAROVER GAAT DIT HOOFDSTUK?

In dit hoofdstuk reis je dwars door de kunstgeschiedenis heen. Je bekijkt hoe je omgeving je echte definitie te komen van wat kunst is?

VA N

waarneming van kunsten cultuuruitingen beïnvloedt. Geeft je observatie je de vrijheid om tot een

Dit hoofdstuk laat je onbevooroordeeld kennismaken met kunst in een ruime context. De ideale start om via het vak kunstbeschouwing met een nieuwsgierige blik kunst te ontdekken.

WAT LEER IK IN DIT HOOFDSTUK?

r©

Vink aan wat je in de loop van dit hoofdstuk hebt geleerd.

Ik luister en kijk met een open houding naar kunsten cultuuruitingen. Ik druk mijn interesse voor kunsten cultuuruitingen uit.

Ik geef criteria aan om een cultuuruiting als kunst te beschouwen. Ik formuleer zelf een definitie van kunst.

Ik stel mijn eigen visie in vraag over wat kunst is.

Ik begrijp dat mijn interpretatie beïnvloed kan worden door mijn eigen persoonlijk referentiekader.

Ik toon aan hoe mensen doorheen tijd en ruimte en in een bepaalde context anders naar

kunst kijken.

Ik druk mijn interesse voor kunsten cultuuruitingen van anderen uit.

ke xe

Ik neem actief deel aan een gesprek over kunsten cultuuruitingen. Ik verken minder voor de hand liggende vormen van beeldende kunst. Ik laat ruimte voor de emoties die kunst kan oproepen. Ik toon aan dat men een kunstwerk op verschillende manieren kan interpreteren. Ik luister met een open houding naar de argumentatie van een medeleerling.

kij

Ik argumenteer respectvol voor en tegen een visie.

HOOFDSTUK 2

BEGRIPPEN

kunst – cultuur – kunstuitingen – cultuuruitingen

INTRO Observatie, verwondering, verbeelding: het zijn woorden die je aan de onbevangen geest van kinderen koppelt. Zo vertelt Gerd Dierckx hoe ze als kind van 7 jaar een bezoek brengt aan het beeldenpark Middelheimmuseum

r©

VA N

in Antwerpen.

Als de aandacht van de volwassenen eventjes afdwaalt, kan ik als meisje van 7 een moment alleen zijn met de beelden. Het gebladerte in het park is doorweven met een gouden

licht. Onder mijn voeten knisperen de dorre bladeren. Rondom één en al geuren. Hier ontmoet ik hem steeds weer: de man uit het bronzen tijdperk van Auguste Rodin. Het is het beeld van een man op ware grootte. Ik hou van de donkere glans op het lichaam nadat

het geregend heeft. Met mijn vingers verken ik het bronzen lijf. Eerst streel ik de gespierde rug, daarna glijdt mijn hand zachtjes naar de lendenen waarboven je de ribben kunt voelen. Mijn vingertoppen reiken naar de kogelronde schouders. Zelfs op mijn tippen kan ik niet tot bij de

gebalde hand. De naar binnen gekeerde gestolde blik van de man raakt me. Met zijn grote krachtige hand grijpt hij naar zijn kruin, een gebaar dat zo overweldigend is dat het ’s nachts in mijn dromen weerkeert.

ke xe

Bron: Dierckx, G. (2018). Kunstogen. Samen met kinderen beeldende kunst beleven.

Kunst helpt je om de wereld rondom jou te verkennen. Je fantasie wordt geprikkeld en je komt tot nieuwe inzichten terwijl je op ontdekking gaat. Denk daarbij maar aan je laatste museumbezoek. Hier ontdekte je misschien wat jou al dan niet aanspreekt in kunst. Door erover in dialoog te gaan met je

Ada leest heel graag. Ze voelt zich aangetrokken tot de inhoud van het schilderij Lam Gods van de gebroeders Jan en Hubert Van Eyck omdat het een verhaal vertelt. Eli droomt graag weg. Hij is gefascineerd door werken zoals Multiple of Five van Nils Völker en De profeet van Ryan Gander waarbij de benadering eerder filosofisch is.

Nour houdt van accessoires, vooral van oorbellen. Ze is dan ook gek op Het meisje met de parel van Johannes Vermeer.

HOOFDSTUK 2

kij

leeftijdgenoten krijg je nieuwe inzichten. Bijvoorbeeld:

Voor ieder van ons is kunst heel persoonlijk. Je persoonlijke interesses beïnvloeden waar je van houdt. Kunst laat op ieder van ons een andere indruk na. 1

Wat is jouw vroegste herinnering aan kunst?

Bekijk de onderstaande afbeeldingen van verschillende kunstwerken.

VA N

a Is er een kunstwerk bij dat je kent? Kleur het bolletje blauw.

HOOFDSTUK 2

kij

ke xe

r©

b Is er een kunstwerk bij waarover je meer wilt weten? Kleur het bolletje groen.

c Wat zorgt ervoor dat je meer wilt weten over dit specifieke kunstwerk?

d Waarom is het voor jou wel of niet belangrijk dat een kunstwerk een inhoudelijke betekenis

heeft?

BREINBREKER In dit hoofdstuk zul je in vier stappen een antwoord formuleren op deze breinbreker:

“Welke bril heb je op wanneer je naar kunst kijkt?”

Forum

Kunst is een werk dat in een museum hangt.

Kunst is iets dat mooi is.

Kunst is een vorm van commentaar op de maatschappij.

Kunst is iets waar lang aan gewerkt is.

Kunst is iets dat spontaan tot stand komt.

Kunst is iets dat ik ook kan.

Kunst is met een intentie gemaakt.

Kunst is iets choquerends.

Kunst is iets dat tastbaar moet zijn.

r©

VA N

Met welke van de onderstaande meningen ben jij het eens?

10 Kunst is iets dat door één persoon gemaakt is.

11 Kunst is een afgebeeld landschap dat ik herken uit mijn omgeving.

ke xe

12 Kunst is troost bieden.

13 Kunst is iets dat mij iets leert. 14 Kunst kost veel geld.

kij

15 Kunst is een portret dat me doet denken aan een bekende.

HOOFDSTUK 2

16 Kunst is

PARCOURS STAP 1

Welke reacties lokt kunst uit bij de toeschouwer?

1 Kunst lokt verschillende reacties uit: je vindt een kunstwerk mooi of juist niet, je kunt erdoor

meningsverschillen. Bekijk het filmpje. a Welke reacties veroorzaakt kunst bij de bezoekers?

VA N

aangetrokken worden of het juist afstotelijk lelijk vinden. Kunst kan de oorzaak zijn van grote

b Met welke van de onderstaande stellingen ben je het wel of niet eens? Geef argumenten.

r©

Stellingen

Ik kan me inleven in toeschouwers die werk van kunstenaars vernielen.

ke xe

c Waarom reageren mensen zo boos op de kunstwerken?

kij

HOOFDSTUK 2











Ik blijf helemaal onverschillig bij de reacties van de toeschouwers.



Ik vind het ongepast dat de toeschouwers kunstwerken beschadigen.



Ik vind het belangrijk dat kunst reacties uitlokt.



2 Een kunstwerk kan normen en waarden in een samenleving bevestigen of kan er ook tegenin gaan. Zo

kan kunst mensen verbinden of net uit elkaar drijven. a Duid aan wat je van de twee onderstaande schilderijen van het einde van de 19e eeuw vindt. 2

Le dejeuner sur l’herbe (Édouard Manet, 1863)

r©

VA N

Mijn mening

Ik vind het schilderij mooi.

Het schilderij verbergt een boodschap, heeft een

Schilderij 1

Schilderij 2

Symphony in White, No.1: The White Girl (James McNeill Whistler, 1862)

ke xe

betekenis.

Het schilderij roept bepaalde gevoelens bij mij op.

Het schilderij is tijdloos.

Het schilderij provoceert.

HOOFDSTUK 2

kij

Good to know De Parijse Salons Al sinds de 17e eeuw werden van overheidswege officiële Parijse Salons ingericht. Ze waren aanvankelijk

tweejaarlijks en alleen toegankelijk voor de leden van de Académie royale de Peinture et de Sculpture. In de loop van de 18e eeuw groeiden die

VA N

jaarlijkse tentoonstellingen uit tot societyevenementen die druk werden bezocht én becommentarieerd door gespecialiseerde critici. Na de Franse revolutie (1789) werd de Salon vrij toegankelijk voor alle kunstenaars. Een verkozen jury werd met

Un coin du Salon en 1880 (Édouard Joseph Dantan, 1880)

de selectie belast. De Salon weerspiegelde

r©

door de samenstelling van de jury de officiële smaak van de Académie en dus van de machthebbers. Met het verstrijken van de tijd werd de jury strenger. Het al dan niet toegelaten worden tot de Salon kon voor kunstenaars het verschil uitmaken tussen armoede en succes.

In 1863 was de jury bijzonder streng. Van de 5 000 ingezonden werken, werden er maar 2 000 toegelaten. en waren dus voorgoed gelabeld.

Het was erg moeilijk om de geweigerde werken nog verkocht te krijgen. Ze kregen een stempel R van refusé Kunstenaars die later baanbrekend bleken te zijn, werden initieel geweigerd. Er ontstond grote commotie in de kunstwereld en keizer Napoleon III besloot het publiek zelf te laten beoordelen door een Salon des

Refusés te organiseren, waar Manets Le déjeuner sur l’herbe een van de grote publiekstrekkers was. Het publieke succes van de Salon des Refusés had een gigantische impact en maakte kunst democratischer.

Bron: Jonckhere, K. (2020). Another history of Art. 2 500 jaar Europese kunstgeschiedenis. Veurne: Hannibal Books.

b Lees in de onderstaande commentaren waarom de werken van Édouard Manet en James McNeill

Whistler (afgebeeld op p. 29) op de officiële tentoonstelling geweigerd werden. Kun je uit het citaat

ke xe

begrijpen waarom ze werden afgekeurd? Met welke elementen ben je het wel of niet eens?

Édouard Manet:

kij

HOOFDSTUK 2

James McNeill Whistler:

Het is bijzonder gewaagd: een naakte vrouw zit rustig op het gras, in gezelschap van twee geklede mannen; op de achtergrond zie je een badende vrouw in een kleine vijver, en een heuvelachtig landschap. Over het tafereel welft zich het loverdak van grote bomen. De naakte vrouw is helaas niet schoon van gestalte, en men kan zich niets lelijkers

voorstellen dan de heer die naast haar uitgestrekt ligt en niet eens op het idee is

gekomen om onder de blote hemel zijn verschrikkelijk slappe hoed af te nemen. Precies

deze tegenstelling tussen een lummel die helemaal niet in het karakter van een landelijke scène past, en de nietsverhullende badende is zo schokkend. Ik heb geen idee wat een

VA N

intelligente en voorname kunstenaar aanleiding heeft gegeven een zo ongerijmde compositie te kiezen ...

Bron: citaat naar Jedlicka, G. (1941). Edouard Manet. Erlenbach-Zürich: Eugen Rentsch Verlag, p.51

r©

McNeill Whistler had op het schilderij zijn geliefde Jo geportretteerd, die door een

Amerikaanse criticus beschreven werd als: ‘een krachtig, roodharig wijf met een lege blik en zielloze ogen, die om onverklaarbare reden op een wolfsvel staat’.

Bron: citaat naar Rewald, J. (2001). Die Geschichte des Impressionismus. Köln: DuMont Verlag, p. 62

c Beluister het fragment uit het radioprogramma JOOS met Ruth Joos. Claude Blondeel is hier te gast

en spreekt over een aantal werken van Manet. Waarom was volgens Blondeel Le dejeuner sur l’herbe

ke xe

zo ophefmakend?

d Voorstellingen van naakte vrouwen waren omstreden, maar zelfs het schilderij van een geklede

vrouw werd in 1863 geweigerd. Mochten er vandaag selectiecriteria zijn om te bepalen wat kunst is en wat niet, welke drie criteria zou jij dan hanteren om een werk toe te laten tot de Parijse Salons?

kij

HOOFDSTUK 2

3 Bekijk het portret Myra van Marcus Harvey. Als je in de jury van de Parijse Salons zou zitten, zou je dit

r©

VA N

werk dan toestaan?

Myra (Marcus Harvey, 1995)

a Waarom zou je dit werk wel of niet toestaan?

b Lees de tekst. Je krijgt wat meer informatie over de geportretteerde vrouw en het kunstwerk. Zou je

na het lezen van de informatie het werk nog altijd toestaan of heeft de informatie je van mening doen veranderen?

ke xe

Dagelijks worden kunstenaars geïnspireerd door nieuwsberichten. Dat gebeurde ook

kij

met Marcus Harvey toen hij een artikel las over Myra Hindly. Zij vermoordde tussen 1963 en 1965 vijf kinderen van 10 tot 17 jaar oud. Het artikel bracht de kunstenaar ertoe een portret van Myra te maken. Op het eerste gezicht lijkt het een uitvergrote zwart-witfoto uit de krant te zijn. Niks is minder waar. Marcus Harvey maakte geen klassieke voorstelling, maar stelde de grijze en witte tinten samen met afdrukken van kinderhanden. Bij de voorstelling van het portret op de tentoonstelling Sensations (1997) in de Londense Royal academy was het publiek zo woedend dat het portret met eieren en inkt

HOOFDSTUK 2

beklad werd. Zelfs Myra schreef vanuit de gevangenis een brief met de uitdrukkelijke

vraag om het aanstootgevende portret te verwijderen om de familie van de kinderen niet nogmaals voor het hoofd te stoten. Het werk bleef de hele duur van de expositie hangen en is ondertussen vertienvoudigd in waarde.

4 De Chinese hedendaagse kunstenaar Ai Weiwei kreeg al verschillende keren huisarrest voor zijn

kritische werken over het Chinese regime. Ai Weiwei laat je door zijn kunstwerken nadenken over de samenleving. Zijn werken klagen wereldwijde actuele maatschappelijke thema’s aan, zoals het gebrek aan privacy of de vluchtelingenproblematiek, belichaamd door Aylan Kurdi. Aylan Kurdi (2012-2015) was een 3-jarige Syrische jongen met een Koerdische etnische achtergrond die wereldwijd de krantenkoppen haalde nadat hij op 2 september 2015 samen met zijn moeder en broer verdronk in de

r©

VA N

Middellandse Zee.

ke xe

Zoek zelf een kunstwerk op van Ai Weiwei. Geef aan op welke manier een maatschappelijk thema daarin aan bod komt.

5 Conclusie: Wat heb je geleerd van de manier waarop de toeschouwer naar kunst kijkt?

kij

2.1

Kunst wordt afhankelijk van tijd, context en ruimte anders waargenomen, geobserveerd en geïnterpreteerd. Het idee dat kunst uitgeoefend wordt door een individu, iemand die kunst beoefent vanuit zijn individuele expressie, varieert doorheen de (kunst)geschiedenis. Wanneer de kunst niet enkel in functie staat van een hoger doel (bijvoorbeeld het geloof), maar gemaakt wordt vanuit een individuele expressie, dan lokt dat mogelijk reacties uit binnen de maatschappij, met name bij de toeschouwer. Misschien is dialoog uitlokken net dat wat de kunstenaar voor ogen heeft.

HOOFDSTUK 2

Welke reacties lokt kunst uit bij de toeschouwer?

STAP 2

Welke reacties lokt kunst uit bij jou?

de voorkeur aan een kunstwerk met inhoud en een verhaal?

1 Wanneer spreekt een kunstwerk jou aan? Ben je vaker aangetrokken tot mooie kunstwerken of geef je

a Bekijk de onderstaande tekeningen. Welke van beide tekeningen spreekt jou aan? Beargumenteer bij

r©

VA N

het passende nummer waarom je het werk wel of niet mooi vindt.

ke xe

1 Peter Paul Rubens, 1620: portret van zijn zoon Nicolaas

2 Albrecht Dürer, 1514: portret van zijn moeder

kij

b Lees de tekst. Daarin worden de hierboven afgebeelde tekeningen beschreven.

De meeste mensen willen op een schilderij zien wat ze ook graag in werkelijkheid zien. Dat is een heel natuurlijke voorkeur. Wij houden allemaal van de schoonheid in de natuur en we zijn de kunstenaars dankbaar, die die schoonheid voor ons hebben vastgelegd in hun werken. De kunstenaars zouden ons zelf niet bars hebben bejegend om onze smaak.

HOOFDSTUK 2

Toen de grote Vlaamse schilder Rubens een tekening maakte van zijn zoontje, was hij

er trots op dat zijn kind er zo aardig uitzag. Hij wilde graag dat wij het ook bewonderden. Maar die vooringenomenheid voor het aardige en het innemende onderwerp wordt snel een struikelblok, als het ons ertoe brengt werken af te wijzen die een minder aantrekkelijk onderwerp hebben.

De Duitse grote schilder Albrecht Dürer tekende zijn moeder zeer zeker met even grote toewijding en liefde als die waarmee Rubens zijn mollige zoontje tekende. Zijn waarheidsgetrouwe studie van de ouderdom en het verval mogen ons een schok geven, zodat wij ons van het werk zouden willen afkeren. Doch, als wij ons tegen onze eerste weerzin verzetten, kunnen wij rijkelijk worden beloond, want Dürers tekening is in haar weergaloze oprechtheid een meesterwerk.

Wij zullen spoedig ontdekken dat de schoonheid van het schilderij niet afhangt van de schoonheid van het onderwerp.

VA N

Bron: E.H. Grombrich in The story of art

Conclusie: Wat heb je geleerd van de manier waarop jij naar kunst kijkt?

2 Een kunstwerk kan hevige reacties uitlokken. Wanneer stemt een kunstwerk jou blij of bedroefd? Wat

zorgt ervoor dat het kunstwerk die reacties bij jou uitlokt?

r©

Lees het onderstaande krantenartikel over de Belgische kunstenaar Wim Delvoye (°1965) en beantwoord de vragen.

DE ZWIJNENSTAL VAN WIM DELVOYE

In Xin Zhuang Zi, een gehucht op een uur rijden van het centrum van Peking, heb je pas het gevoel dat Azië begint.

Hier kweekt Wim Delvoye zijn getatoeëerde varkens. Vijftien levende kunstwerken scharrelen er op dit moment rond. Ze worden goed gepamperd in deze Art farm, onder het toeziend oog van twee dierenartsen. Voor de roodgeschilderde smeedijzeren poort,

met daarop het logo van de beroemde kakmachine, ligt een paar ton steenkool om de winter mee door te komen. ‘De buurt spreekt er schande van’, zegt Delvoye. ‘Ze vinden dat zwijnen hier beter af zijn dan de lokale inwoners.’

ke xe

In 1997 stelde de kunstenaar voor het eerst zijn ‘levende tatoeages’ tentoon in het

Middelheim in Antwerpen. De mix van hoge en lage cultuur, de bewuste verwarring tussen kunst en commerciële producten: het is intussen het handelsmerk van Delvoye geworden. Onderhuids levert hij een speels commentaar op de kunstmarkt, waar alles te koop is.

Drie jaar geleden rijpte het idee om de productie van getatoeëerde varkens naar

zonder verdoving gecastreerd of gebrandmerkt worden, maar pijnloos tatoeëren behoort blijkbaar niet tot de opties. Ook de dierenrechtenorganisaties lieten van zich horen. ‘Het protest viel mee’, zegt Delvoye. ‘Al moest er wel een project voor Watou voor afgeblazen worden.’ Een boerderij in China opstarten, sprak hem aan omdat hij een Azië-liefhebber is en graag met lokale mensen werkt. De tatoeëerders krijgen veel vrijheid. Bovendien is varkens kweken niet zo duur in China, dat wereldwijd de grootste exporteur is van varkensvlees. De regels zijn er een stuk soepeler. Al heeft Delvoye wel al één lichting kunstvarkens moeten laten afmaken toen er een epidemie uitbrak.

HOOFDSTUK 2

kij

China te outsourcen. De nieuwe Europese wetgeving staat weliswaar toe dat varkens

De dieren worden uitstekend verzorgd. Elke dag worden ze met zeep schoongeschrobd. Delvoye is gemiddeld één keer per maand ter plekke. Hij neemt de belettering voor zijn rekening. Fier toont hij een kingsize varken dat vredig in de stal ligt te snurken. Het beestje gaat door het leven onder de naam Los Angeles. Het twaalfde tentoonstellingsproject, in de Beijing Art Gallery, is net achter de

rug. Delvoye: ‘Het was een droom om de Cloaca en de live pigs samen te exposeren.

Twee kunstwerken die je moet voederen: dat choqueerde de Chinese bezoekers toch.

Provoceren heb ik nooit willen doen. Ik vermijd al te wulpse beelden, en voortaan ook de politiek getinte. De Lenin-tatoeage die hier zoveel opschudding teweegbracht, was een Chinese overheid gezichtsverlies lijdt.’ De Art farm mikt op adoptieouders, verzamelaars die zich een levend exemplaar aanschaffen en dan achteraf de getatoeëerde huid als een trofee aan de muur hangen. Het duurt een jaar vooraleer een varken ‘voltooid’ is.

VA N

goede les. De rel was snel onder controle. Uiteindelijk moet je vooral vermijden dat de

r©

In totaal heeft Delvoye al een honderdtal

getatoeëerde kunstwerken afgeleverd. ‘Ik ga hier niet tot in den treure mee door. Mijn volgende

project wordt wellicht een fictieve religie rond de merknaam Cloaca. Tempels en ceremonies

ontwikkelen voor een designer religion, met de bijbehorende religieuze muziek: het spreekt mij echt aan.’ (gvds)

Bron: www.standaard.be

1→ Welk kunstwerk van Delvoye komt aan bod in het artikel?

ke xe

2→ Wat roepen de kunstwerken bij jou op?

3→ Welke grenzen zijn er volgens jou aan kunst?

HOOFDSTUK 2

kij

VIP Lee Wagstaff (°1969), een Engelse kunstenaar gespecialiseerd in vrije grafiek, heeft zijn volledige lichaam als canvas gebruikt voor zijn afstudeerproject The artist exhibiting his tattoos. Vier en een half jaar lang deed hij erover om zijn lichaam volledig te bedekken met interculturele en geometrische symbolen. De symbolen zijn gebaseerd op de religieuze invloeden van zijn roomskatholieke en Indiase familieleden.

3 Kan kunst je tot een ander inzicht brengen wanneer je de inhoud kent?

VIP Joseph Beuys (1921-1986) was een Duits beeldend kunstenaar. Hij wordt gezien

als een van de meest invloedrijke Duitse kunstenaars uit de tweede helft van de 20e eeuw. Hij maakte performances, tekeningen, beeldhouwwerken en installaties. In bijna al zijn werken gebruikt hij vet, vilt en honing. Dat was niet

VA N

zonder reden. Tijdens WO II overleefde hij een ongeluk met een vliegtuig.

Zwaargewond en bijna doodgevroren werd hij door nomadische Tartaren

teruggevonden. Ze wikkelden hem in vet en in een vilten deken en ze voerden

hem met honing. Die drie materialen keren in zijn oeuvre steeds terug omdat ze deel uitmaken van zijn persoonlijke mythe.

r©

a Bekijk de video die de performance van vijf dagen, I Like America and America Likes Me, in drie

minuten samenvat. Beantwoord vervolgens de onderstaande vragen. 1→ Waar wordt de performance opgevoerd?

2→ Wie maakt deel uit van het kunstwerk?

ke xe

3→ Welke materialen gebruikt hij?

4→ Wat roept dit kunstwerk bij jou op?

5→ Hoe sta je tegenover deze performance? Zou jij jezelf laten opsluiten met een wolf?

Joseph Beuys pakte zichzelf helemaal in een vilten doek in tot hij niks meer zag, om

zich vervolgens per ambulance van de New Yorkse luchthaven te laten vervoeren naar de kunstgalerij. Beuys liet zich vijf dagen opsluiten met de coyote. Een proces waarbij hij langzaam maar zeker het vertrouwen won van het dier. Na drie dagen liet het dier de kunstenaar toe hem te omhelzen. Beuys illustreert hier dat het heel goed mogelijk is om samen te leven met de natuur. Al in 1974 wil hij duidelijk maken dat de band tussen mens en natuur hersteld moet worden. Hij voert deze performances uit in Amerika, in New York.

HOOFDSTUK 2

kij

b Lees de onderstaande tekst. Beantwoord vervolgens de vragen.

Het Antwerpse duo Daems– Van Remoortere bedenkt de interactieve installatie Track Tracy.

Wanneer het donker wordt, speelt ze met toevallige passanten die een openbaar plein oversteken. Door ontstaat een interactie tussen twee computergestuurde spots en een lukraak gekozen toevallige passant. Tracy, de zoekmachine, kiest iemand en volgt die persoon

VA N

middel van artificiële intelligentie

voor onbepaalde tijd. Tot de zoekmachine iemand anders uit het ‘speelplein’ kiest. De

toeschouwer gaat in dialoog met de machine. Vlucht hij voor het licht of danst hij in het het vrijgeven van je data.

r©

licht. Er ontstaat een interactie. Dit kunstwerk stelt je hardop de vraag hoe je omgaat met

de boodschap?

1→ Hier wordt de mens ongevraagd onderdeel van het kunstwerk. Wat wil dit werk vertellen? Wat is

ke xe

2→ Hoe zou jij reageren op de boodschap?

Welke reacties lokt kunst uit bij jou? Hedendaagse werken zijn meestal vanuit volledige vrijheid van meningsuiting gemaakt.

Het idee en het concept zijn even belangrijk als de uitvoering. De factoren ruimte en context spelen daarbij een belangrijke rol. Het kunstwerk raakt een snaar op dat moment omdat

HOOFDSTUK 2

kij

kunst maatschappelijk relevant is en hopelijk nog vele jaren na de creatie.

2.2

STAP 3

Hoe definieer je kunst?

1 Wat is kunst voor jou? a Kies uit dans, muziek, beeld, drama of media een kunstwerk dat jou aanspreekt. Zoek een passende

afbeelding om je keuze te illustreren. Waarom is dit kunst voor jou? Beantwoord de onderstaande

Titel van het kunstwerk

•

VA N

vragen. Stel je kunstwerk voor aan je klasgenoten.

(uit het domein dans, muziek, beeld, drama of media) Naam van de kunstenaar

•

Jaartal

Ik heb dit werk gekozen omdat ...

r©

•

… het van een bekende kunstenaar is.

… ik het mooi vind.

… het in een kunstboek staat.

… ik het spannend vind.

… ik mij herken in de teksten van de muziek.

… ik er een persoonlijke band mee heb.

...

… het in een kunstgalerie of museum hangt.

… ik het op een podium gezien heb.

HOOFDSTUK 2

kij

ke xe

b Hoe definiëren anderen kunst? Bekijk de cartoon aandachtig en beantwoord de vragen.

1→ Wat is het onderwerp dat de cartoonist wil aankaarten? 2→ Wat is de boodschap achter de cartoon?

c Zoek een cartoon over kunst die jou aanspreekt. Toon je cartoon aan de klas en leg uit waarom je

VA N

precies die cartoon meegebracht hebt. Doe dat aan de hand van de onderstaande vragen. 1→ Wat stelt de cartoon voor?

2→ Wat is het onderwerp dat de cartoonist wil aankaarten?

r©

3→ Wat is de boodschap achter de cartoon?

4→ Waarom heb je deze cartoon gekozen?

Omdat ik het eens ben met de mening van de cartoonist.

Omdat de tekening mij aanspreekt.

Omdat ik het kunstwerk dat afgebeeld is herken.

Omdat ik hem bijzonder grappig vind.

Omdat ik aangesproken ben door de tekenstijl.

ke xe

d Bekijk en beluister de uitvoering van het muziekstuk 4’33”

gecomponeerd door John Cage. John Cage (1912-1992) was een Amerikaanse avant-gardecomponist. Hij was een van de grote vernieuwers van de klassieke muziek uit de 20e eeuw.

HOOFDSTUK 2

kij

1→ Wat zie je? Wat gebeurt er?

2→ Wat hoor je? 3→ Maak jij kunst wanneer je vier minuten ‘stil’ bent bij jou thuis?

e Zoek op YouTube de clip van het nummer Can’t stop van de Red Hot Chili Peppers. Bekijk en beluister

de clip. De Red Hot Chili Peppers (Los Angeles, 1983) zijn een Amerikaanse band die funk, rap, punk en pop combineert met rock. 1→ Wat gebeurt er in deze clip?

2→ Waaraan zie je dat?

VA N

3→ Wat kun je nog meer ontdekken?

r©

4→ De clip van de Red Hot Chili Peppers is geïnspireerd op de one minute sculptures van de Oostenrijkse kunstenaar Erwin Wurm (1954). •

Zoek op wat one minute sculptures zijn. Zoek ook naar thema en bedoeling.

Hoe is de afbeelding hieronder een toepassing van de one minute sculptures van Wurm?

•

Zoek nog een andere toepassing van de one minute sculptures van Wurm. Bespreek de

HOOFDSTUK 2

kij

ke xe

bedoeling van het werk.

2 Wat is kunst voor de kunstenaar? Hoe definiëren kunstenaars kunst? Het is vrijwel onmogelijk het

begrip kunst sluitend te definiëren. De moeilijkheid zit hem niet alleen in het feit dat kunst voor iedereen anders kan zijn, maar ook dat de visie over kunst in de loop der eeuwen voortdurend verandert. Elke definitie van kunst is cultuurspecifiek en tijdgebonden.

kunst definiëren. a

Lees de onderstaande citaten en deel ze daarna in drie categorieën in. Ze geven aan hoe kunstenaars zelf

Geld verdienen is een kunst, werken is

ontstaat er geen kunst.

een kunst en goed ondernemen is de

Leonardo da Vinci, Italiaanse kunstenaar, 1452-1519

grootste kunst.

VA N

Als geest en hand niet samengaan,

Andy Warhol, Amerikaanse kunstenaar, 1928-1987

r©

Het doel van de kunst is niet het uiterlijk

De kunstenaar moet alle dingen zien

innerlijk: dat is de echte werkelijkheid.

alsof hij ze voor de eerste keer ziet.

Aristoteles, Griekse filosoof, 384 v. C.-322 v.C.

Henri Matisse, Franse kunstenaar, 1869-1954

van de dingen weer te geven, maar het

Er zijn schilders die de zon in een gele

zijn van nieuwe ideeën. Ik ben bang van

vlek veranderen, maar er zijn er anderen,

de oude.

die dankzij hun kunst en intelligentie,

Ik begrijp niet waarom de mensen bang

John Cage, Amerikaanse componist, 1912-1992

een gele vlek in de zon veranderen. Pablo Picasso, Spaanse kunstenaar, 1881-1973

ke xe

Kunst begint pas waar nabootsing eindigt.

kij

Oscar Wilde, Ierse auteur, 1854-1900

Iedereen wil de schilderkunst begrijpen. Waarom ook niet het gefluit van de vogels? Waarom houden wij van een bloem, een nacht, al wat ons omringt, zonder te vragen wat het betekent? Pablo Picasso, Spaanse kunstenaar, 1881-1973

HOOFDSTUK 2

Boeken en toneelstukken en films en

beeldhouwwerken en schilderijen en muziek, het zijn allemaal instrumenten waarmee we onszelf proberen te

begrijpen. Cultuur is per definitie

Alle kunst is volkomen nutteloos.

psychotherapie

Oscar Wilde, Ierse auteur, 1854-1900

Hanif Kureish, Britse auteur en scenarist, °1954

Kunst is in wezen de bevestiging, de

Kunst is geen papje, geen snoepje

zegening en vergoddelijking van het

waarvoor je alleen je bek hoeft open

bestaan.

te doen. Het is vooral een kwestie van

Friedrich Nietzsche, Duitse dichter en filosoof, 1844-1900

aandacht en geconcentreerde energie.

de natuur, want zulk een kopie zou niet sterk genoeg geweest zijn om menselijke emotie op te wekken.

VA N

Kunst is nooit een kopie geweest van

Hugo Claus, Vlaamse schrijver en schilder, 1929-2007

Kunst is de uitdrukking van de tijd. Zij

mag de tijd niet ontvluchten. Onze tijd is dynamisch. Zo ook de kunst.

Paul van Ostaijen, Vlaamse schrijver en dichter, 1896-1928

r©

Piet Mondriaan, Nederlandse schilder, 1872-1944

Kunstenaars zijn de kanaries in onze

samenleving. Ze detecteren als eersten maatschappij zit.

waar het mogelijke gevaar in onze

Kamagurka, Belgische cartoonist, theater- en televisiemaker en allround kunstenaar, °1956

Soorten definities

Definities die de relatie tussen de kunstenaar en zijn kunstwerk aangeven.

Een kunstenaar maakt kunstwerken. Waarom doet hij dat? Wat is de bedoeling

ke xe

van zijn kunst? Wat betekent het kunstwerk? Wat betekent kunst? 2

Letter citaat

Definities die de relatie tussen techniek, vorm en inhoud van het kunstwerk aangeven.

Om een kunstwerk te maken heeft de kunstenaar een uitgangspunt nodig:

een idee of een inhoud. Om een kunstwerk te realiseren heeft de kunstenaar

technieken en een vormgeving nodig. Hij bepaalt welke technieken hij zal gebruiken en in welke gedaante of vorm het idee zal gerealiseerd worden. Definities die de relatie tussen het kunstwerk en de toeschouwer of (ruimer

kij

geformuleerd) de samenleving aangeven.

Kunst is gemaakt voor een publiek. Wie is dat publiek? Hoe bereikt de kunstenaar

dat publiek? Wat wil de kunstenaar de mensen vertellen of meegeven? Hoe denkt

de kunstenaar te kunnen inwerken op de samenleving?

HOOFDSTUK 2

3 Wat is nu je eigen definitie van kunst?

Hoe definieer je kunst?

2.3

—

Moet kunst de werkelijkheid tonen?

—

Welke boodschap wil de kunstenaar meegeven?

—

Wat is het doel van dit kunstwerk?

Stel die vragen aan de hele wereldbevolking en in verschillende tijden doorheen de

Stel jezelf deze vragen:

geschiedenis en je zult heel diverse antwoorden krijgen. Een definitie over kunst zal dus in elke tijd en ruimte anders geformuleerd worden. Het is geen exacte wetenschap. De

gevoelens, meningen en ervaringen die kunst bij jou oproepen, kunnen bij iemand anders

VA N

totaal anders zijn. Gelukkig maar, want dat is precies de bedoeling van kunst.

Besluit: Er zijn al zoveel definities van kunst gegeven, maar er is geen eenduidig antwoord. En dat is prima. Het gaat om de betekenis die je er zelf aan geeft. Zo hoef je niet per se een christen te zijn om het Lam Gods te appreciëren. Zo hoef je niet in China te wonen om te

begrijpen wat Ai Weiwei bedoelt met zijn kunst. Wanneer je in dialoog kunt gaan over kunst,

r©

leer je iets bij over jezelf en over de ander.

STAP 4

Gaan we samen in dialoog over kunst?

1 Je kunt kunst chronologisch bekijken.

a Bekijk de onderstaande tijdlijn en de afbeeldingen uit de westerse kunstgeschiedenis. Bespreek waar

HOOFDSTUK 2

In 44

GESCHIEDENIS

geboorte van Jezus Christus

HEDENDAAGSE TIJD

MIDDELEEUWEN

ca .

15 ca .

ca .

v.C . 0 80

KLASSIEKE OUDHEID

MODERNE TIJD

OUDE NABIJE OOSTEN

VROEGMODERNE TIJD

kij

PREHISTORIE

ca .

ilj

v.C .

ke xe

v.C .

je welke werken zou plaatsen.

r©

pl VA N

3 4

HOOFDSTUK 2

ke xe

kij

In 1

b Bekijk de volgende afbeeldingen uit de wereldgeschiedenis. Bespreek waar je welke werken zou

plaatsen. Kun je de afbeeldingen zomaar op de tijdlijn plaatsen?

Beargumenteer waarom wel/niet? 3

r©

VA N

2 Je kunt kunst thematisch bekijken.

a Bekijk de onderstaande afbeeldingen. Welke afbeelding sluit volgens jou het best aan bij het thema?

ke xe

Beargumenteer waarom.

Thema: Christus

HOOFDSTUK 2

kij

Healing of a bleeding women (Onbekende kunstenaar, X)

Hoofd van Christus (Rembrandt van Rijn, 1600)

Hoofd van Christus met doornenkroon (Lucas Cranach de Oudere, 1510)

Christus (George Rouault, 1937)

Thema: vrouw 2

Dame met hermelijn (Lenoardo Da Vinci, 1490)

Jonge vrouw met een blauwe blouse (Lydia Delectorskaya) (Henri Matisse,1936)

VA N

Portret van Sylvette David (Pablo Picasso, 1954)

Cindy Sherman #362, untitled, 2000

r©

b Sommige kunstwerken geven de werkelijkheid heel realistisch weer. Welk gevoel roept dat bij jou op?

c Wat zegt dat over jou als toeschouwer?

Samen in dialoog over kunst

2.4

Kunst laat zich heel flexibel op verschillende manieren waarnemen, analyseren en bekijken. Je kunt kunst analyseren volgens een thema of in een ruimer tijdskader. Het zijn kapstokken

HOOFDSTUK 2

kij

ke xe

die het mogelijk maken om eenvoudiger in dialoog te gaan met elkaar over kunst.

EUREKA!

Forum

VA N

“Welke bril heb je op wanneer je naar kunst kijkt?”

Wat denk je nu over de breinbreker die we aan het begin van dit hoofdstuk formuleerden?

Herbekijk het kader vooraan in dit hoofdstuk. Heb je nog steeds dezelfde bril op? Is je context veranderd door kunst vanuit verschillende invalshoeken te bekijken?

r©

HOOFDSTUK 2

kij

ke xe

SYNTHESE Je luistert en kijkt met een open houding naar kunsten cultuuruitingen. Daarbij stel je je eigen visie in vraag. Je begrijpt dat je interpretatie beïnvloed kan worden door een eigen persoonlijk referentiekader. Je ziet respectvol voor en tegen een visie. Je formuleert zelf een definitie van kunst.

Welke reacties lokt kunst uit bij de toeschouwer?

hoe mensen doorheen tijd en ruimte en in een bepaalde context anders naar kunst kijken. Je argumenteert

2.1

Kunst wordt afhankelijk van tijd, context en ruimte anders waargenomen, geobserveerd en geïnterpreteerd.

VA N

Wanneer kunst gemaakt wordt vanuit een individuele expressie dan lokt dat mogelijk reacties uit binnen de maatschappij. Misschien is dialoog uitlokken net dat wat de kunstenaar voor ogen heeft.

Welke reacties lokt kunst uit bij jou?

2.2

Hedendaagse kunstwerken zijn meestal vanuit volledige vrijheid van meningsuiting gemaakt. Het idee en het concept zijn even belangrijk als de uitvoering. De factoren ruimte en context spelen daarbij een belangrijke rol. Het kunstwerk raakt een snaar op dat moment omdat kunst maatschappelijk relevant is en hopelijk nog vele

r©

jaren na de creatie.

Hoe definieer je kunst?

2.3

anders zijn. Gelukkig maar, want dat is precies de bedoeling van kunst.

Er is geen eenduidig antwoord. En dat is prima. Het gaat om de betekenis die je er zelf aan geeft.

Samen in dialoog over kunst

2.4

dialoog te gaan met elkaar over kunst.

THEMA 1 HOOFDSTUK 2

kij

ke xe

Wanneer je in dialoog gaat over kunst en cultuur, leer je iets bij over jezelf en over de ander.

NOTITIES

VA N

r©

ke xe

kij

VA N

HOOFDSTUK

HOOFDSTUK 3

kij

ke xe

r©

DE FUNCTIES VAN KUNST

Hoofdstuk 3

UNCTIES VAN KUNST

WAAROVER GAAT DIT HOOFDSTUK?

Is kunst meer dan decoratie of entertainment? Waarom kopen mensen kunstwerken? Kunst inspireert, geeft energie en leidt tot nieuwe ideeën. Soms kunnen ideeën niet met woorden overgebracht worden.

VA N

Kunstenaars houden de maatschappij een spiegel voor. Ze lichten iets uit, trekken het door tot in

het absurde of spelen juist in op je gevoel. Kunst laat je zien dat je niet alleen bent. Ook samen kunst

maken kan een manier zijn om emoties en ideeën te uiten. Kortom, kunst zet je samen aan het denken. Over jezelf, de wereld en je emoties.

r©

WAT LEER IK IN DIT HOOFDSTUK? Vink aan wat je in de loop van dit hoofdstuk hebt geleerd.

Ik luister en kijk met een open houding naar kunsten cultuuruitingen.

Ik neem actief deel aan een gesprek over kunsten cultuuruitingen. Ik laat ruimte voor de emoties die kunstwerken kunnen oproepen. Ik luister met een open houding naar de argumentatie van een medeleerling.

Ik argumenteer respectvol voor en tegen een visie.

Ik illustreer de bedoeling van een kunstwerk aan de hand van een voorbeeld.

Ik illustreer aan de hand van voorbeelden dat kunstwerken een decoratieve functie, amuserende functie, economische functie en een maatschappelijke functie kunnen hebben.

ke xe

Ik druk mijn waardering voor kunst en cultuur uit voor de samenleving.

BEGRIPPEN

HOOFDSTUK 3

kij

decoratieve functie – amuserende functie – economische functie – maatschappelijke functie

INTRO Het lijkt alsof alles in de wereld een functie of een direct nut moet hebben. Heeft ook kunst een functie in de samenleving? Bij het woord ‘functie’ denk je aan praktische zaken, zoals kleding die je beschermt tegen de koude of een

transportmiddel dat je van a naar b brengt. Dat zijn voorbeelden die je leven aangenamer maken. Kan kunst vanuit dat dagelijks perspectief functioneel zijn? Welke functies kan kunst vervullen? Dat zoek je uit in dit

VA N

hoofdstuk.

BREINBREKER

In dit hoofdstuk zul je in vier stappen een antwoord formuleren op deze breinbreker:

Forum Wanneer heeft kunst zin voor jou? Duid aan.

wanneer ze mij en mijn vrienden bij elkaar brengt.





wanneer ze mij anders naar de wereld laat kijken.





wanneer ze mij entertaint.





wanneer ze mij informeert.





wanneer ze de wereld rondom mij mooier maakt.





ke xe

Kunst heeft zin voor mij ...

r©

“Welke functies heeft kunst?”

wanneer ze mij ontspant.





wanneer ze mij een goed gevoel geeft.





wanneer ze voor mij geld opbrengt.





HOOFDSTUK 3

kij

PARCOURS Heeft een kunstwerk een decoratieve functie?

STAP 1

Stilte in huis doorbreek je graag met muziek. Op een lege muur in je kamer hang je misschien een poster van je popidool. decoratief? Wanneer overstijgt ze haar decoratieve functie?

VA N

Had je als kunstenaar/maker de intentie om enkel de stilte op te vullen of je muur te versieren? Wanneer is kunst enkel

1 Bekijk de onderstaande foto’s. Het zijn geen bijzonder artistieke werken, maar voor sommige mensen

zijn de decoratieve elementen belangrijk in hun leven. Leg uit wat de bedoeling kan zijn. 2

HOOFDSTUK 3

kij

ke xe

r©

7 8

VA N

HOOFDSTUK 3

ke xe

kij

In 5

a Aan welk decoratief element hecht jij (thuis) belang? Waarom? b Lees de onderstaande situaties waarin jongeren al dan niet bewust geconfronteerd worden

met kunst. Kruis aan welke situaties volgens jou het meest aansluiten bij kunst als decoratie.

Situaties

Argumenteer met de klas waarom je dat vindt.

Je komt thuis en zet onmiddellijk de radio aan.

Je gaat op uitstap naar een museum. Wanneer je stilstaat bij een kunstwerk vind je het

VA N

mooi en vraag je je af of er een inhoudelijke betekenis is. 3

Je gaat met je vrienden naar het park. Je loopt voorbij een bronzen beeld.

Je gaat naar de bibliotheek om een boek te lenen. In de ontvangsthal hangen schilderijen.

Je loopt door een winkelstraat en hoort op de achtergrond muzak.

Je gaat naar de winkel in de stad en ziet een straattheater. Je blijft gefascineerd staan.

Je neemt de trein en rent door de stationshal die met graffiti bedekt is. Je hebt enkel oog

r©

voor de klok.

c Kies één van de situaties uit oefening b die je hebt aangekruist. Wanneer spreek jij over decoratie en

vanaf wanneer wordt het kunst voor jou?

HOOFDSTUK 3

kij

ke xe

d Decoratieve kunst en toegepaste kunst zijn hetzelfde, maar ze staan lijnrecht tegenover beeldende

kunsten (ook wel ‘schone kunsten’ genoemd). Bij schone kunsten gaat het over de opwekking van een esthetische beleving. Bij toegepaste kunst gaat het vooral om een gebruiksvoorwerp in een esthetisch jasje steken met als doel economische winstbejag. Zo wordt een stoel dagelijks gebruikt en staat hij niet enkel in je woonkamer voor de sier.

CONTOUR FLES VAN COCA-COLA

Hieronder vind je twee voorbeelden. Lees de teksten en beantwoord de vragen.

VA N

Omdat Coca-Cola zich wil onderscheiden van copycats ontstaat in 1916 de contour fles.

Het is een uniek ontwerp van The Root Glass Company uit Terre Haute, Indiana. Het bedrijf baseerde zich voor

het ontwerp op een geribbelde cacaoboon. Consumenten

dachten ten onrechte dat de cacaoboon deel uitmaakte van het geheime recept van Coca-Cola. Daarom probeerden de

r©

ontwerpers de geribbelde peul van de vrucht na te bootsen. In 1916 stelde Coca‑Cola het flesje met veel

enthousiasme voor aan het grote publiek. Mét succes, want

het flesje groeide uit tot een wereldwijd icoon.

COCA-COLA 3 (ANDY WARHOL, 1962)

In 1962 schildert Andy Warhol Coca-Cola 3. Hij doet

dat niet volgens de klassieke regels van de schilderkunst. Hij schildert de colafles illustratief en lineair. Het gaat niet over het unieke, maar over het ordinaire. Hij schildert een

ke xe

object uit ons dagelijks leven, voor toeschouwers heel erg toegankelijk. Iedereen heeft al eens een cola gedronken. Dat is waarom dit werk zo sterk is. Het colaflesje is een iconisch symbool.

Warhol maakt een schilderij dat stilistisch aansluit op

de reclamevormgeving, dat op het eerste gezicht niet uniek in een periode die zich ook kenmerkt door de start van de massaconsumptie.

1→ Bij welk van de twee bovenstaande voorbeelden gaat het over een decoratieve vorm van kunst, dus over toegepaste kunst? Wat besluit je daaruit?

HOOFDSTUK 3

kij

lijkt: het lijkt om drukwerk te gaan. Het schilderij ontstaat

SUNFLOWERS SEEDS, AI WEIWEI

VA N

CHINEES PORSELEIN DOORHEEN DE GESCHIEDENIS

Jingdezhen is een stad in China die De keizers uit de Ming-dynastie (13681619) hadden hun eigen porseleinovens in de stad. Daar lieten ze hun porseleinen servies bakken, exclusief voor het keizerlijk hof.

zonnebloemzaden uit porselein tentoongesteld. Omgerekend goed voor 150 ton porselein bedekken ze de vloer

zaadjes, eenvoudig en herkenbaar van vorm en op ware grootte nagemaakt

kwaliteitslabel, ondanks de almaar groter

hebben een diepere betekenis:

wordende concurrentie uit andere steden.

zonnebloempitten worden in China

ke xe

porselein uit Jingdezhen nog altijd zijn

kij

In HOOFDSTUK 3

in 2010 miljoenen handgemaakte

van de turbinehal met een dikke laag. De

Bij de Chinese bevolking behoudt het

Modern, een museum in Londen, werden

r©

bekend staat om zijn porseleinindustrie.

In de turbinehal van de Tate

dagelijks als snack geconsumeerd. In tijden van hongersnood onder Mao waren ze een van de weinige voedingsbronnen. Mao werd vaak voorgesteld als een zonnekoning en het volk als zonnebloemen die naar hun leider moesten opkijken. Daarnaast alludeert Ai Weiwei ook op het feit dat een grootschalig project zoals dit enkel mogelijk is in China waar massaproductie in gang wordt gezet. Waar 1600 goedkope werkkrachten werden ingezet om dit werk te realiseren. Die ambachtslui waren afkomstig uit de regio Jingdezhen.

2→ Bij welk van de twee bovenstaande voorbeelden gaat het over een decoratieve vorm van kunst, dus over toegepaste kunst? Wat besluit je daaruit?

e Lees de onderstaande voorbeelden. Duid aan of de jongeren, al dan niet bewust, geconfronteerd

worden met decoratieve/toegepaste of met beeldende/schone kunst. Markeer in de voorbeelden het

Voorbeelden

Decoratieve/

Beeldende/

toegepaste

schone

kunst

Je gaat op uitstap naar een museum. Wanneer je stilstaat

r©

VA N

kunstobject.

bij een schilderij vind je het mooi en vraag je je af of er een inhoudelijk betekenis is.

Na een schooldag kom je doodmoe thuis en plof je in de zetel.

Na lang sparen kun je eindelijk die coole sneakers kopen.

Tijdens het studeren gaat er niks boven een cursus die grafisch

mooi is vormgegeven.

Van je familie krijg je voor je achttiende verjaardag een gouden juweel.

Je hangt graag rond op het plein waar streetart kunt zien.

ke xe

Heeft kunst een decoratieve functie?

3.1

‘Kunstwerken’ die je functioneel inzet in het dagelijks leven, die je leven praktischer maken, noem je toegepaste kunst. Toegepaste kunst wordt ook wel decoratieve kunst genoemd.

modeontwerp, edelsmeedkunst, grafische vormgeving, industriële vormgeving ... Decoratieve kunsten worden vaak geplaatst tegenover de ‘schone kunsten’. De schone kunsten worden ook wel beeldende kunst genoemd. Schone kunsten vragen de aandacht van de toeschouwer en sporen hem daarbij aan kritisch na te denken. Onder schone kunsten worden hoofdzakelijk de volgende kunsten gerekend: schilderkunst en beeldhouwkunst.

HOOFDSTUK 3

kij

Onder toegepaste kunst worden hoofdzakelijk de volgende kunsten gerekend: architectuur,

STAP 2

Kan kunst ontspannen?

1 Op welke manier kan kunst ontspannend zijn voor jou? Op welke manier heeft kunst een invloed op je

welbevinden? Illustreer met twee voorbeelden. Denk daarbij aan de verschillende domeinen: dans, drama, muziek, beeld en media.

VA N

2 Lees het artikel uit De Standaard. Beantwoord de onderstaande vragen.

r©

KUNST KAN UW GEZONDHEID REDDEN

Kunst heeft een grote impact op de fysieke en mentale gezondheid. Dat besluit de Wereldgezondheidsorganisatie uit zowat 3 000 onderzoeken die ze samenbracht. Vooral over muziek is er al veel onderzoek gepleegd, blijkt uit het omvangrijkste rapport

ooit over de relatie tussen kunst en gezondheid. Niet zozeer de esthetische kwaliteiten van muziek spelen mee, maar wel haar sociale kracht. Muziek voedt samenwerking, is een positieve kracht tegen eenzaamheid, slaat bruggen tussen groepen mensen, en lost conflicten op door empathie en engagement te stimuleren.

Maar ook andere kunsten maken gezond. Het rapport van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) bekijkt de resultaten van zowat 3 000 studies over podiumkunsten en beeldende kunsten, literatuur, elektronische kunst en

gemeenschapsevents. Er is nog veel onderzoek nodig, en kunst kan ook desastreuze effecten hebben op de gezondheid, denk maar aan gehoorschade. Maar uit haar analyse leidt de

ke xe

organisatie af dat kunst ons gezonder kan maken. Het is dus zinvol erin te investeren. Het rapport beperkt zich niet tot de gesubsidieerde kunst. Dat het belangrijk is om voor en

met kinderen te zingen of te lezen, is allereerst een familiale kwestie. En dat dansen positief is voor de emotionele competenties en voor de aandacht, staat op zich los van cultuursubsidies. Maar het rapport stelt niet alleen vast, het gaat ook in op bewustwording en remedie. En daarin spelen subsidies wel een rol. Zo blijken theaterprogramma’s op school de verbale communicatie te verbeteren, heeft een muzikale opleiding op jonge leeftijd een impact op de

kij

ontwikkeling van het brein, en verhoogt deelname aan kunsten de creativiteit. Wie met kunst bezig is, leeft gezonder door beter te eten en meer te bewegen, stellen vele onderzoeken. Toneelspelen, dansen, muziek maken: ze zijn goed voor het lichaam én voor het brein. Vooral

HOOFDSTUK 3

een communale beleving van kunst heeft goede resultaten voor het welzijn. Honderden

onderzoeken hebben kunst als preventie en als remedie onderzocht. Ze hebben het over stressmanagement, zelfaanvaarding, veerkracht en anti-depressie. Neurologisch onderzoek brengt kunst naar voor als middel tegen cognitieve en fysieke aftakeling. Romans, films en songs helpen ons om onze eigen kwetsbaarheid beter te begrijpen. Zelfs dokters en verplegend personeel kunnen baat hebben bij artistieke workshops,

stelt onderzoek. Extra positief aan kunsten is dat ze problemen kunnen verhelpen waarvoor in de medische wereld geen oplossing is. Ze zijn een ‘holistische lens’ die voorbij het lichamelijke kan kijken, door onder meer sociale context aan een diagnose toe te voegen. Er is een economische bonus: als kunst het publiek bewust maakt van of expliciet attendeert op een gezonde levensstijl, is zij in sommige gevallen misschien een stuk vormelijk aangepast worden om het doelpubliek, of de doelstelling, te bereiken.

efficiënter dan een doktersbriefje of interventie. Bovendien kunnen artistieke producties

Het rapport wil kunst niet naar voren schuiven als wondermiddel dat uw gezondheid kunst geen verweer tegen heeft, zoals infecties en epilepsie. En er is weinig onderzoek naar het effect van subsidies op kunstengagement. Maar de bestaande studies wijzen erop dat kunst een groot verschil kan maken in de vele aspecten van de gezondheidszorg. Daarover valt dus veel te leren.

r©

Bron: De Standaard

VA N

kan redden. Er blijven grote problemen waar

a Welke kunsten hebben een positief effect op je gezondheid?

b Wie onderzoekt de positieve effecten van kunst?

c Wat gebeurt er wanneer je kunst als preventie en als remedie inzet?

ke xe

d Is kunst het grote wondermiddel?

HOOFDSTUK 3

kij

Kan kunst ontspannen?

3.2

Kunst heeft een ontspannende functie wanneer je ervoor open staat. Kunst heeft een positieve invloed op je geestelijke en lichamelijke gezondheid. —

Kunst werkt preventief op gebied van o.a. stressmanagement, zelfaanvaarding, veerkracht. Kunst heeft een positieve invloed op de cognitieve en sociale ontwikkeling van kinderen

—

en jongeren. Kunst heeft een positieve invloed op het welbevinden.

ke xe

r©

VA N

—

STAP 3

Kun je met kunst geld verdienen?

kij

In Europa was het aankopen van kunst en het verhandelen van kunst tot eind 19e eeuw een voorrecht van de gegoede

klasse. Denk daarbij aan de kerkelijk macht, koningen, keizers en de adel. Dat zij de opdrachtgevers zijn, heeft rechtstreeks invloed op de inhoud en de voorstelling van de kunstwerken. Opdrachtgevers betalen en bepalen.

HOOFDSTUK 3

Vaak werden Griekse mythologische verhalen, christelijke taferelen, lieflijke landschappen of portretten van de

opdrachtgever zelf besteld. De kunstenaar als individu die met zijn werk een kritisch antwoord geeft op de maatschappij kan zich pas in de vroege 20e eeuw bevrijden uit dat keurslijf. Vaak ontstaan vanuit een politieke context kritische werken en dat geeft automatisch een verschuiving bij het doelpubliek. Maar het economische doel blijft hetzelfde: verkopen. Heeft de kunstenaar dan een winkel? En blijft een werk steeds bij dezelfde eigenaar?

1 Bekijk de werken hieronder. De verkoopprijs bedraagt enkele miljoenen. Hoeveel miljoen zou jij

betalen? Zoek daarna de echte verkoopwaarde van de werken op.

Everydays: The First 5000 Days (Mike Winkelmann, sinds 2010) Jouw prijs:

Marktprijs:

VA N

r©

Portret van Adèle Bloch Bauer (Gustav Klimt, 1907) Jouw prijs:

Marktprijs:

Suprematist Composition (Kazimir Malevitsj, 1916) Jouw prijs: Marktprijs:

kij

ke xe

Veilinghuis Doordat kunstwerken de kunstenaar vaak overleven en ze wel een commerciële waarde blijven hebben, zijn er plaatsen waar die kunstwerken verhandeld worden. Kunst wordt dan niet verkocht in een winkel maar in een veilinghuis. De verkoop gaat door op een afgesproken plaats (op locatie of online) en op een afgesproken datum. De verkoop van de werken is toegankelijk voor iedereen en gebeurt per opbod. Het hoogste bod wordt besloten met een hamerslag om duidelijk te maken wie het werk heeft gekocht.

HOOFDSTUK 3

Good to know

VA N

2 Bekijk de onderstaande afbeelding. Beantwoord vervolgens de vragen.

r©

a Wat gebeurt er op deze afbeelding?

b Waaraan zie je dat?

c Wat zie je nog meer op de afbeelding?

ke xe

3 Bekijk het filmpje. Beantwoord vervolgens de vragen. a Waarover gaat het hier?

kij

b Wat is de boodschap van de kunstenaar?

HOOFDSTUK 3

4 Lees de tekst over een tentoonstellingsproject. Beantwoord vervolgens de onderstaande vraag.

VERBODEN BOVEN DE ACHTTIEN Het aankopen en verkopen van kunst is een spel voor volwassenen. In het S.M.A.K in

Gent dachten ze daar anders over. Ze haalden het tentoonstellingsproject Verboden boven de achttien naar hun museum. Een initiatief van Magda Van Gils en Frans Baetens.

Zoals de titel al doet vermoeden: de tentoonstelling is enkel toegankelijk voor kinderen en jongeren tussen de 5 en de 18 jaar. Enkel zij worden binnengelaten om een vijftigtal

litho’s en steendrukken te zien van bekende Belgische kunstenaars. Voor de volwassen is de

VA N

tentoonstelling verboden terrein.

Elke jonge bezoeker mag maximaal drie kunstwerken aankopen aan een democratische

prijs van 45 euro per stuk. Bij de aankoop kunnen ze niet beïnvloed worden door volwassenen, onder meer omdat de namen en titels van de werken tijdens de verkoopstentoonstelling niet

Wat is de bedoeling van dit initiatief?

r©

zichtbaar zijn. Pas bij ontvangst van het kunstwerk weet je van wie je een werk gekocht hebt.

Good to know Banaan

Maurizio Cattelan (°1960) is een Italiaanse kunstenaar, die vooral bekend staat om zijn uitdagende,

satirische sculpturen. In 2019 kwam zijn werk herhaaldelijk in het wereldnieuws. Eerst doordat in september van dat jaar

ke xe

een door hem ontworpen toiletpot van achttienkaraats goud werd gestolen

(waarde zes miljoen dollar). Vervolgens door een kunstwerk, een met ducttape aan de muur bevestigde banaan waarvan drie edities bestaan.

Prijskaartje: 120 000 dollar.

alvast de eerste twee edities verkocht. De performancekunstenaar David Datuna peuzelde ter plaatse het kunstwerk op. Datuna betitelde het verorberen van de banaan eveneens als een kunstproject: een performance, genaamd Hungry Artist. HOOFDSTUK 3

kij

Op de veiling Art Basel in Miami werden

Kun je met kunst geld verdienen?

3.3

Kunst heeft een economische functie. Verschillende partijen kunnen met kunst geld verdienen: zowel de kunstenaar als de kunstliefhebber. Op lange termijn is het vooral de kunstliefhebber, investeerder, handelaar. Een kunstgalerij is een plaats waar kunstenaars van vandaag in tijdelijke tentoonstellingen verzamelaars, de werken aan de man brengen. De winst van de verkoop wordt met een contract geregeld. Vaak is dat 50/50.

vertegenwoordigd worden door een galerist. De galerist kan, met zijn connecties bij de juiste

VA N

Een veilinghuis is een plaats die zowel online als offline bestaat. Daar worden kunstwerken

verkocht op een afgesproken tijdstip. Je kunt ze per opbod kopen. De hoogste bieder wordt de

STAP 4

r©

nieuwe eigenaar.

Kan kunst mensen verbinden?

De vraag naar de maatschappelijke betekenis van kunst en cultuur is niet nieuw, maar kent momenteel een sterke heropleving vanwege de doorgevoerde cultuurbesparingen in verschillende landen, waaronder Nederland en België. Welke functies hebben kunst en cultuur voor de samenleving?

Kunst staat niet los van de maatschappij. Kunstenaars geven via kunstwerken een boodschap mee aan het brede publiek. Complexe thema’s en emoties vinden een platform. Soms wordt het publiek zelfs onderdeel van de boodschap. Er is een groeiende groep kunstenaars opgestaan die in hun werk verbinding zoeken met de maatschappij en die

maatschappelijke thema’s behandelen, zoals bv. Banksy. Zo zoeken en vinden kunstenaars steeds meer raakpunten met andere domeinen, onder andere met antropologie, psychologie, sociologie ... De bijdrage van kunst en cultuur is onder meer het bevorderen van het welzijn, van samenhorigheid en leefbaarheid.

ke xe

Mensen ontmoeten elkaar via kunst en cultuur en er ontstaat verbinding tussen mensen met diverse achtergronden.

HOOFDSTUK 3

kij

1 Bekijk de onderstaande afbeelding aandachtig. Beantwoord vervolgens de vragen

a Wat gebeurt er op deze afbeelding?

b Waaraan zie je dat?

2 Lees de tekst. Beantwoord vervolgens de onderstaande vragen.

VA N

c Wat zie je nog meer op de afbeelding?

r©

Een van Francis Alÿs (Antwerpen, °1959) meest surrealistische werken is When Faith Moves Mountains (wanneer hoop bergen verzet). Met de hulp van 800 Peruviaanse vrijwilligers trachtte Alÿs in 2002 het onmogelijk te doen: een zandduin in Lima, Peru, tien centimeter te verplaatsen. De vier uur durende performance vond plaats vlakbij de sloppenwijken van de Peruaanse hoofdstad Lima. De installatie voor de biënnale van Lima in 2002 bestaat uit drie video’s en een

reeks leestafels met documentatie. Het idee kreeg Alÿs toen hij in Peru de gevolgen van het wanbeleid van president Fujimori zag. Zelf omschrijft hij de actie met een Bijbels beeld: ‘Ik weet niet of de duin nu echt opgeschoven is, maar er is wel iets gebeurd in die vier uur dat we daar onder een loden zon stonden te spitten. De mensen beklommen de heuvel en schepten zand. Er

gebeurde iets dat je verstand te boven gaat, het was een klein mirakel. Het had iets symbolisch en iets heel echts tegelijkertijd.’

De kunstenaar noemt zijn acties ‘fabels’ of ‘verhalen’. Ze worden gekenmerkt door een irrationeel element en door humor. When Faith Moves Mountains draagt iets absurds in zich: er wordt enorm veel moeite gedaan voor een minuscuul resultaat.

ke xe

De vrijwilligers begonnen zelf creatief te denken: ‘Als we nu eens de Atlantische Oceaan

zouden leegdrinken?', of 'Als we nu eens de hemel zouden schilderen?’ Het is de kracht van de verbeelding; de hoop iets te doen. Grenzen, conflicten, begrenzingen, crisissen, geweld, maar ook poëzie en utopie zijn bestanddelen van het gevarieerde werk van Alÿs. In het geval van deze performance zegt hij: ‘Lima zou Lima niet zijn zonder migraties.’ De zorgvuldig geplande actie straalt een onvoorwaardelijk geloof uit in de maakbaarheid van

de wereld. Kunst kan de wereld niet veranderen, maar ze kan wel helpen de geesten daarvoor rijp te denken, zonder commentaren, oplossingen of oordelen op te dringen. De performance is een teken van hoop in een land dat zich in een politieke crisis bevindt. When Faith Moves Mountains is Land Art van mensen die geen grond bezitten, gerealiseerd door de inzet van de gewone man. Alÿs omschrijft dit project als ‘Land Art for the Landless.’ Naar: Van den Ende, E. (2010-01-12), A story of deception: Francis Alÿs goochelt met beelden. De Wereld Morgen.

HOOFDSTUK 3

kij

te maken. Francis Alÿs wil als kunstenaar de mogelijkheid openen voor zijn publiek om anders

a Onderwerp

Waarover gaat het?

Wat is het thema?

Waarom denk je dat?

b Betekenis

Welke spiegel wil Alÿs ons voorhouden?

Wat is de bedoeling?

Wat is de boodschap?

VA N

3 Lees de onderstaande teksten. Duid eerst aan welke van deze initiatieven je aanspreken. Beschrijf

r©

vervolgens waarom dat zo is.

Theater Stap is een professioneel

theatergezelschap dat voorstellingen maakt waarin mensen met een beperking centraal staan. Theater

Stap en Dagcentrum Kasteel bieden samen de omkadering waar personen met een beperking kunnen samenwerken aan producties met

professionele mensen uit het culturele veld. Zo werken ze aan de integratie van

ke xe

acteurs met een beperking in o.a. het reguliere

kij

HOOFDSTUK 3

theatercircuit. Ze verhogen de zichtbaarheid van mensen met een beperking en zorgen voor een positieve beeldvorming. Ze werken regelmatig mee aan films en televisieseries (bv. Tytgat Chocolat, Familie, Iedereen beroemd ...) Meer info vind je op de website van Theater Stap. Je vindt de link bij het onlinelesmateriaal.

Moving ground laat stadsjongeren uit kwetsbare situaties podiumkunst maken. Specifiek in ClubMG praten jongeren (10 tot 14 jaar) over wat hen bezighoudt. Daar gaan ze creatief mee aan de slag (met woord, dans, muziek en film), gecoacht

door kunstenaars. Daarbij ontdekken ze hun talenten en krijgen ze coaching om zich verder te ontwikkelen. Zo toekomst. Meer info vind je op de website van Moving Ground. Je vindt de link bij het onlinelesmateriaal.

VA N

openen ze verschillende deuren naar een sterkere

r©

Tutti Fratelli is een sociaal-artistieke

werkplaats. Ze maken theater met personen die minder kansen kregen in hun leven. Mensen in armoede, met psychische problemen of met een beperking, iedereen is welkom bij Tutti Fratelli.

Elke productie wordt voorafgegaan door een reeks van intensieve repetities, die uitmonden in voorstellingen in de Vlaamse schouwburgen.

Meer info vind je op de website van Tutti

ke xe

Fratelli. Je vindt de link bij het onlinelesmateriaal.

Scum Studios is een experimenteel

platform waar culturele, media en audiovisuele participatieve kansen voor kinderen en jongeren. Ze willen het grote publiek meer vertrouwd maken met hedendaagse sociale, culturele en maatschappelijke thema’s. Ze brengen een bewustwordingsproces op gang door de dialoog tussen verschillende gemeenschappen te stimuleren. Meer info vind je op de website van Scum Studios. Je vindt de link bij het onlinelesmateriaal.

HOOFDSTUK 3

kij

projecten kunnen gerealiseerd worden. Ze creëren

Good to know Deelnemen aan kunst en cultuur Bij de bovenstaande initiatieven ligt de focus op de mogelijkheden, niet op de beperkingen. Kunst raakt, ze zorgt voor verbinding en zingeving. Mensen in armoede plooien zich soms terug op zichzelf en dat sociaal isolement maakt hen extra kwetsbaar. Deelnemen aan kunst en cultuur kan helpen bij het opbouwen van

zelfvertrouwen en eigenwaarde. Vrijwillig engagement brengt authenticiteit met zich mee. Het straalt

meteen vertrouwen, herkenbaarheid en gelijkwaardigheid uit. Professionele ondersteuning zorgt daarbij

VA N

voor expertise en stabiliteit.

Brengt kunst mensen bij elkaar?

Kunst heeft een maatschappelijke functie. Via kunstwerken laten enerzijds kunstenaars je nadenken over de complexe uitdagingen die de samenleving stelt. Kunst als spiegel voor en

r©

van de maatschappij.

Kunst slaagt er anderzijds in om mensen samen te brengen. Verschillende doelgroepen komen samen op plaatsen waar kunst aanwezig is, of gaan samen actief aan de slag. Creatieve processen kunnen mensen samenbrengen, bijvoorbeeld intercultureel en

intergenerationeel. Kunst werkt immers verbindend tussen mensen uit verschillende generaties en culturen, want ze wordt beoefend door jong en oud, in iedere cultuur. Ze overstijgt daarmee het individuele.

Het samenbrengen van de verschillende referentiekaders via kunst en cultuur zorgt voor verbinding in de samenleving. Kunst en cultuur creëren netwerken en bevorderen sociale

HOOFDSTUK 3

kij

ke xe

integratie en sociale cohesie.

3.4

EUREKA!

“Welke functies heeft kunst?”

VA N

Forum

Wat denk je nu over de breinbreker die we aan het begin van dit hoofdstuk formuleerden?

Wanneer heeft kunst zin voor jou?

r©

HOOFDSTUK 3

kij

ke xe

SYNTHESE Welke functies kan kunst vervullen? Een decoratieve functie

3.1

‘Kunstwerken’ die je functioneel inzet in het dagelijks leven, die je leven praktischer maken, noem je toegepaste

VA N

kunst. Toegepaste kunst wordt ook wel decoratieve kunst genoemd.

Onder toegepaste kunst worden hoofdzakelijk de volgende kunsten gerekend: architectuur, modeontwerp, edelsmeedkunst, grafische vormgeving, industriële vormgeving ...

Decoratieve kunsten worden vaak geplaatst tegenover de ‘schone kunsten’. De schone kunsten worden ook wel beeldende kunst genoemd. Schone kunsten vragen de aandacht van de toeschouwer en sporen hem daarbij aan kritisch na te denken.

r©

Onder schone kunsten worden hoofdzakelijk de volgende kunsten gerekend: schilderkunst en beeldhouwkunst.

Een ontspannende functie

3.2

Kunst ontspant wanneer je ervoor open staat. Kunst heeft een positieve invloed op je geestelijke en lichamelijke

gezondheid.

Kunst werkt preventief op gebied van o.a. stressmanagement, zelfaanvaarding, veerkracht.

—

Kunst heeft een positieve invloed op de cognitieve en sociale ontwikkeling van kinderen en jongeren.

—

Kunst heeft een positieve invloed op het welbevinden.

—

Een economische functie

Verschillende partijen kunnen met kunst geld verdienen: zowel de kunstenaar als de kunstliefhebber (die kunst

ke xe

ziet als een vorm van belegging). Op lange termijn is het vooral de kunstliefhebber, investeerder, handelaar. Een kunstgalerij is een plaats waar kunstenaars van vandaag in tijdelijke tentoonstellingen vertegenwoordigd worden door een galerist. De galerist kan, met zijn connecties bij de juiste verzamelaars, de werken aan de man brengen. De winst van de verkoop wordt met een contract geregeld. Vaak is dat 50/50. Een veilinghuis is een plaats die zowel online als offline bestaat. Daar worden kunstwerken verkocht op een

THEMA 1 HOOFDSTUK 3

kij

afgesproken tijdstip. Je kunt ze per opbod kopen. De hoogste bieder wordt de nieuwe eigenaar.

3.3

Een maatschappelijke functie

3.4

Via kunstwerken laten enerzijds kunstenaars je nadenken over de complexe uitdagingen die de samenleving stelt. Kunst als spiegel voor en van de maatschappij. Kunst slaagt er anderzijds in om mensen samen te brengen. Verschillende doelgroepen komen samen op

plaatsen waar kunst aanwezig is, of gaan samen actief aan de slag. Creatieve processen kunnen mensen samenbrengen, bijvoorbeeld intercultureel en intergenerationeel. Kunst

werkt immers verbindend tussen mensen uit verschillende generaties en culturen, want ze wordt beoefend door

VA N

jong en oud, in iedere cultuur. Ze overstijgt daarmee het individuele.

Het samenbrengen van de verschillende referentiekaders via kunst en cultuur zorgt voor verbinding in de

THEMA 1 HOOFDSTUK 3

kij

ke xe

r©

samenleving. Kunst en cultuur creëren netwerken en bevorderen sociale integratie en sociale cohesie.

NOTITIES

VA N

r©

ke xe

kij

NOTITIES

VA N

r©

ke xe

kij

NOTITIES

VA N

r©

ke xe

kij

NOTITIES

VA N

r©

ke xe

kij

NOTITIES

VA N

r©

ke xe

kij