we prikkels waarnemen?

1.3 Met behulp van welke structuren kunnen we prikkels waarnemen?

reukslijmvlies neusholte

neusholte reukstoffen

OPDRACHT 8

Beantwoord de vragen.

1 Wat zijn geuren? 2 Geuren worden waargenomen in je neus, maar zijn toch uitwendige prikkels. Verklaar. 3 Kleur een receptorcel die geuren kan waarnemen op de onderstaande figuur. receptorcel

Een organisme beschikt over receptoren om een verandering in de omgeving of in het eigen lichaam waar te nemen. A Receptoren voor uitwendige prikkels De receptoren die uitwendige prikkels opvangen, liggen meestal gegroepeerd in speciale organen: de zintuigen. De receptoren in die zintuigen zijn receptorcellen die gevoelig zijn voor een specifieke prikkel. Zo is de neus een zintuig waarin receptorcellen liggen die specifiek gevoelig zijn voor geuren. We kunnen heel wat geurstoffen opvangen, zoals de geur van bloemen, of het aroma van koffie. Soms is een geur minder aangenaam, bijvoorbeeld de meststoffen die je aan planten toedient. Die geuren neem je liever niet waar; je knijpt je neus dicht. ©VAN IN

Soms liggen de receptorcellen niet geconcentreerd in een orgaan en liggen ze meer verspreid. De receptorcellen die temperatuurverschillen waarnemen, liggen bijvoorbeeld verspreid over de hele huid.

OPDRACHT 9

Welke prikkels kunnen door de volgende zintuigen worden waargenomen? Noteer in de tabel. Zintuig Waargenomen prikkel oog oor neus tong huid Bekijk de afbeeldingen van uitwendige prikkels. 1 Noteer de uitwendige prikkel(s) die je op de foto’s ziet. 2 In welke organen bevinden de receptorcellen zich? Situatie Uitwendige prikkel Plaats van de receptorcellen 1 3 2 OPDRACHT 10 ©VAN IN 4

Lees de tekst en beantwoord de vragen.

In een onderzoek werd een plant in een afgesloten kartonnen doos geplaatst. Er werd aan de zijkant een klein gaatje gemaakt zodat het daglicht in de doos langs deze plaats binnen kon. Er werd een kiemplantje in het midden van de doos geplaatst gedurende twee weken. De plant kreeg water en meststoffen. Bestudeer de afbeeldingen van de plant voor en na het onderzoek en bekijk de video. a Is de groeiende plant mooi verticaal gegroeid? Ja / Nee b Hoe is de plant gegroeid als je het resultaat na twee weken bekijkt? c Als je weet dat de plant aan fotosynthese doet, hoe kun je dan verklaren dat de plant op deze manier gegroeid is?

BEKIJK DE VIDEO

OPDRACHT 12

Lees de tekst en beantwoord de vragen.

Bij zonnebloempitten komt de wortel aan de puntzijde naar buiten en begint water op te zuigen. In een onderzoek werden de pitten op gelkorrels gelegd. Die gelkorrels zijn heel vochtig en houden water goed vast. Er werden verschillende zonnebloempitten in verschillende posities op de gelkorrels geplaatst.

Sommige staken met de puntzijde naar boven; andere staken met de puntzijde naar beneden, nog andere waren zijwaarts geplaatst. De gelparels werden dagelijks beneveld met water gedurende een week. Het onderzoek werd uitgevoerd op de vensterbank op kamertemperatuur. Bekijk de afbeeldingen van de zonnebloempitten voor het onderzoek en na het onderzoek. gelkorrels zonnebloempitten

gelkorrels zonnebloempitten Afb. 7 Plant bij aanvang van het onderzoek Afb. 8 Plant na het onderzoek ©VAN IN

Afb. 9 Zonnebloempitten bij aanvang van het onderzoek Afb. 10 Zonnebloempitten na het onderzoek

a Bij welke zonnebloempitten heeft de wortel geen water kunnen opzuigen?

b In welke richting groeien de wortels?

c Hoe kun je dit verschijnsel bij de wortel verklaren?

• Dieren vangen uitwendige prikkels op via receptorcellen. Die cellen liggen verspreid of gegroepeerd in zintuigorganen. • Een zintuig is een orgaan waarin receptorcellen voor een bepaalde prikkel gegroepeerd liggen. • Planten hebben ook receptoren voor uitwendige prikkels. Dankzij receptoren kunnen organismen reageren op uitwendige prikkels. ` Maak oefening 6, 7 en 8 op p. 85. Beantwoord de vraag. In het internationaal ruimtestation zou een plant in elke richting kunnen groeien omdat er geen zwaartekracht is. Toch groeien planten uiteindelijk in een welbepaalde richting. Waarom? OPDRACHT 13 DOORDENKER BEKIJK DE VIDEO Afb. 11 Kiemende zonnebloempit Afb. 12 Tomatenplant onder ledlicht in het ISS ©VAN IN

B Receptoren voor inwendige prikkels

Inwendige prikkels zijn vaak concentratieveranderingen van stoffen die door het organisme worden opgenomen of die het organisme zelf aanmaakt. Die stoffen worden door receptoren in het lichaam opgevangen.

De receptoren voor inwendige prikkels zijn meestal in organen geconcentreerd. In de alvleesklier bevinden zich bijvoorbeeld specifieke receptorcellen die gevoelig zijn voor het suikergehalte in het bloed.

Ook planten beschikken over receptoren om inwendige prikkels op te vangen. Daarbij spelen plantenhormonen een belangrijke rol. In thema 4 gaan we hier dieper op in.

Specifieke receptoren in een organisme vangen inwendige prikkels op. Inwendige prikkels zijn prikkels die in het lichaam ontstaan, zoals hormonen. ` Maak oefening 9, 10 en 11 op p. 85 en 86. Beantwoord de vragen. 1 Om te weten te komen of bij een jongen de puberteit al gestart is, meet de dokter het volume van de teelballen met een orchidometer. Waarom is dat een belangrijke indicatie? 2 Hoe reageert het lichaam op het hormoon adrenaline dat vrijkomt tijdens een heftige pretparkattractie? OPDRACHT 14 geleider effector signalen signalen in zintuig uitwendig verspreidreceptor inwendig prikkel ©VAN IN

reactie