Lift3 DnA GO _ Leerwerkboek deel B

proefversie©VANIN

D Hoe bereken je pensioenen? p. x

LEVEL

C Hoe komt een marktevenwicht op de arbeidsmarkt tot stand? p. x

LEVEL

B Kun je de verrichtingen journaliseren? p. x

LEVEL

A Wat houdt de economische wetenschap in?

p. 4

LEVEL A

Wat houdt de economische wetenschap in?

Explore 1— Wat is de taak van de economische wetenschap?

Economie

De taak van de economische wetenschap is om te beschrijven hoe de consument, de producent en de overheid ernaar streven om behoeften te bevredigen met schaarse middelen. Ze moeten dus een keuze maken tussen al die behoeften met het aantal middelen dat beschikbaar is. De mensen proberen om de behoeften te maximaliseren met de beschikbare middelen, dat is het economisch principe

Eens de consument een keuze heeft gemaakt, kan hij het product of de goederen en diensten kopen of consumeren. Die producten worden geproduceerd in een bedrijf. Ook het bedrijf moet een keuze maken, namelijk welke producten produceert het rekening houdend met de beschikbare grondstoffen, machines, arbeid en het budget.

De overheid ten slotte moet een keuze maken tussen al de projecten die ze realiseert, hoeveel ambtenaren – mensen die voor de overheid werken – ze tewerkstelt enzovoort.

1 Behoeften, middelen, goederen en diensten, consumenten, producenten, overheid ... zijn allemaal termen die je nu kent. Tijd om een omschrijving van economie op te stellen.

a Lees de volgende artikels aandachtig.

b Vervolledig voor elk artikel de onderstaande tabel. Over wie gaat het? Welke behoefte heeft die? Welke middelen zijn er nodig? Welke keuze moet hij maken?

Artikel 1 consument producent overheid

proefversie©VANIN

Artikel 2 consument producent overheid

Artikel 3 consument producent overheid

proefversie©VANIN

1

Ons doel: slim energie beheren

Bewust omgaan met energie verkleint je ecologische voetafdruk.

Daarom beperken we bij Colruyt Group zoveel mogelijk ons verbruik en kiezen we voor alternatieve energiebronnen zoals wind en zon. Een voorbeeld? We laden de elektrische voertuigen ‘s nachts op wanneer het rustig is en terwijl onze windturbines blijven draaien. Zo overbruggen we momenten dat er minder energie voorhanden is.

Bron: colruytgroup.com, 2020-02-05

2

Meer geld voor defensie, zoals de NAVO

vraagt? 'Dan moet elk gezin 1 000,00 euro extra belastingen per jaar betalen'

Als België 2 procent van het bruto binnenlands product (bbp) aan defensie wil uitgeven, dan zou elk huishouden elk jaar 1 000,00 euro extra belastingen moeten betalen om dat te financieren. Dat zegt econoom Geert Peersman. Die 2 procent is wat de NAVO vraagt, maar ons land haalt die norm lang niet.

Bron: vrt.be; 2024-02-19

3

Consument kan binnenkort kiezen voor meest duurzame leveringsoptie van online bestelde pakjes

Een nieuwe tool – Smartdrop - zal consumenten tonen wat de impact is op milieu en samenleving van het pakje dat ze online hebben besteld. En wat de meest duurzame leveringsoptie is. Denk bijvoorbeeld aan extra fileleed, uitstoot van CO2 of geluidshinder. Die impact kan evenwel worden verkleind, door de meest duurzame leveroptie te kiezen. Dat kan bijvoorbeeld een afhaalpunt zijn, de winkel zelf, het werk of toch thuis.

Bron: hln.be, 2023-10-03

BEHOEFTE MIDDELEN KEUZE

Methodes van de economische wetenschap

Om de keuzes van de consumenten, de producenten en de overheid te analyseren gebruikt de economische wetenschap twee methoden.

De inductieve methode vertrekt vanuit een groot aantal gegevens en maakt op basis daarvan een algemene conclusie.

De deductieve methode vertrekt vanuit een algemene regel of stelling en past die toe op specifieke situaties om nieuwe besluiten af te leiden.

proefversie©VANIN

2 Gebruiken de economen de inductieve of deductieve methode bij de onderstaande feiten? Noteer.

a Uit bevragingen bij consumenten blijkt dat de vraag naar smartphones stijgt als de prijs daalt. Daaruit is af te leiden dat er een negatief verband is tussen de vraag naar smartphones en de prijs ervan.

b Economen gaan uit van het economisch principe dat een consument streeft om zoveel mogelijk behoeften te bevredigen met zo weinig mogelijk middelen. Dus zal de consument bij een prijsstijging van aardbeien er minder kopen.

Explore 2— Wat zijn macro- en micro-economie?

Macro- en micro-economie

Macro-economie bestudeert de grote gehelen van een economie op nationaal niveau, zoals werkloosheid en economische groei.

Micro-economie concentreert zich op individuele markten, zoals een consument of een gezin, een producent of bedrijf.

Lees aandachtig de krantenkoppen. Gaan die over macro- of micro-economie? Kruis aan.

De werkloosheid in België neemt met 4 % af

proefversie©VANIN

macro-economie micro-economie

Colruyt maakt 12 % meer winst

macro-economie micro-economie

Belgische gezinnen kunnen 550,00 euro meer sparen dan vorig jaar

macro-economie micro-economie

AB Inbev beloont medewerkers na beurssucces: inkomen van een familie neemt met 400,00 euro netto toe

macro-economie micro-economie

TO THE POINT

De taak van de economische wetenschap is om te bestuderen hoe je met schaarse middelen zoveel mogelijk behoeften kunt bevredigen. Zowel de consument, de producent als de overheid moeten een keuze maken tussen de schaarse middelen om toch zoveel mogelijk behoeften te bevredigen, dat is het economisch principe.

Economen kunnen bij hun wetenschappelijke studie twee methoden gebruiken: de inductieve methode leidt uit een groot aantal gegevens wetten of theorieën af. de deductieve methode leidt aan de hand van een bepaalde stelling of een wet nieuwe besluiten af over specifieke situaties.

Er is in de wetenschap een onderscheid tussen macro-economie en micro-economie In de macro-economie bestuderen de economen een geheel, zoals alle gezinnen of bedrijven in een land.

In de micro-economie houden economen zich bezig met de studie van individuele gezinnen, bedrijven enzovoort.

Action 1— Kun je macro- en micro-economie onderscheiden?

Zoek op het internet een aantal producten die duurder geworden zijn.

a Noteer een voorbeeld op macro-economisch niveau en een op micro-economisch niveau.

b Leg uit waarom dat een voorbeeld van dat niveau is.

proefversie©VANIN

CHECKLIST

Duid aan of je de onderstaande vaardigheden voldoende beheerst.

1 Ik kan de taak van de economische wetenschap toelichten.

2 Ik kan macro- en micro-economie onderscheiden en er voorbeelden van geven.

LEVEL B

Kun je de verrichtingen journaliseren?

Action 1— Kun je de boekingsregels van actiefen passiefrekeningen, kosten- en opbrengstenrekeningen toepassen?

1 Neem er je leerwerkboek van thema 3 bij. Blader naar Action 4 van Level 7 (blz. 148-156).

2 Open de beginbalans in het journaal

proefversie©VANIN

Action 2— Kun je de aankoopverrichtingen in het journaal boeken?

Neem er je leerwerkboek van thema 3 bij. Blader naar Level 8. Boek de facturen en creditnota’s van Explore 3, 4, 5 en 6 en van Action 1 en 3 in het journaal.

Inkomende facturen

proefversie©VANIN

Inkomende creditnota’s

proefversie©VANIN

Action 3— Kun je de verkoopverrichtingen in het journaal boeken?

Neem er je leerwerkboek van thema 3 bij. Blader naar Level 9. Boek de facturen en creditnota’s van Explore 3, 4 en 6 en van Action 1 en 3 in het journaal.

Uitgaande facturen

proefversie©VANIN

Uitgaande creditnota’s

proefversie©VANIN

Action 4— Kun je financiële verrichtingen in het journaal boeken?

Neem er je leerwerkboek van thema 3 bij. Blader naar Level 10. Boek de bankafschriften van Explore 3 en 4 en van Action 1 in het journaal.

proefversie©VANIN

LEVEL C

Hoe komt een marktevenwicht op de arbeidsmarkt tot stand?

proefversie©VANIN

Explore 1— Xxxxx

1 Lees de verhalen van Inez en Andreas.

a Ook al vindt zij het werk saai, toch wil Inez de job doen. Waarom, denk jij?

b Waarom zou Andreas een job willen doen die niet zo goed betaalt?

Inez: ‘Ik ben dit academiejaar aan mijn masteropleiding Chemie begonnen en wil deze zomervakantie weer een studentenjob doen. Ik doe dat al jaren maar dit jaar wil ik in Puurs-Sint-Amands aan de slag gaan, in het labo van het farmaceutische bedrijf waar mijn vader werkt. Het is wel spijtig dat een jobstudent nog geen echt onderzoekswerk mag doen. Ik zie er wat tegen op om saaie routineopdrachten uit te voeren.’

Andreas: ‘Volgende maand word ik vijftien jaar. Ik zou tijdens de zomervakantie graag een studentenjob doen. Deze zomer kan dat voor het eerst. Na een gesprek met mijn ouders hebben we beslist dat ik een leuke job mag zoeken. Ik werk graag met kinderen, dat doe ik al als voetbaltrainer. Daarom hoop ik om als kinderanimator bij een vakantiepark in Peer aan de slag te gaan, ook al hoorde ik van vrienden dat het loon voor jobstudenten daar niet zo hoog is.’

2 Welke vakantiejob zou jij graag doen?

3 Hoeveel verdient zo’n vakantiejob, denk je?

proefversie©VANIN

4 In dit Level verschuift je focus binnen de economische kringloop van de goederen- en dienstenmarkt naar de arbeidsmarkt. De vermogensmarkt wordt hier buiten beschouwing gelaten. Je leert hoe het marktevenwicht tot stand komt. Noteer op de invullijntjes in de economische kringloop een voorbeeld van de desbetreffende geld- of goederen- en dienstenstroom.

Markt van consumptiegoederen en -diensten

Geldstroom

Overheid

Bedrijven

Arbeidsmarkt

Goederen- en dienstenstroom

Buitenland

Gezinnen

Explore 2— Hoe komt de vraag op de arbeidsmarkt tot stand?

1 Lees het artikel over seizoenarbeiders en beantwoord de vragen.

a Wie zoekt er werknemers?

b In het artikel worden specifiek seizoenarbeiders gezocht. Wat zijn dat?

proefversie©VANIN

c Ken je nog een andere sector met seizoenarbeid?

d Waarom trekt de fruit- en groenteteelt vooral werknemers uit het buitenland aan en zijn Belgische werknemers minder enthousiast om bij de oogst te helpen?

e Waarom is een versoepeling van de regels voor seizoenarbeid een goede zaak?

f Op welke manieren zouden de fruit- en groentetelers meer potentiële Belgische werknemers kunnen aantrekken?

g Zou jij als fruit- of groenteteler evenveel mensen aannemen als je aanzienlijk meer moest betalen?

Versoepeling van de regels voor seizoenarbeid

proefversie©VANIN

In België bestaat er een bijzondere regeling voor de tewerkstelling van seizoen- of gelegenheidspersoneel. Werknemers kunnen op een exibele manier tewerkgesteld worden in alle productiesectoren van de tuinbouw: de bloemisterij, de boomkwekerij en de bosboomkwekerij, de fruitteelt, groenteteelt (zowel teelt onder glas als in de openlucht), de witloofteelt en de champignonteelt.

Werkgevers uit de tuinbouwsector kunnen zo aan zeer interessante voorwaarden personeel inschakelen als er extra werk is (bijvoorbeeld in de oogstperiode) en als de omstandigheden (zoals het weer) het toelaten. De bedoeling is seizoensgebonden piekperioden op te vangen. Het gaat over tijdelijke tewerkstelling met dagcontracten.

Eenvoudigere administratie

Jaarlijks komen er ongeveer 50 000 seizoenarbeiders naar ons land om de piekmomenten in de land- en tuinbouw op te vangen. Het grootste deel van hen komt uit Oost-Europese landen als Polen en Roemenië. Europese seizoenarbeiders moeten daarvoor een tijdelijk verblijfsdocument aanvragen bij de gemeente en mogen zo maximaal drie maanden in België verblijven. Sinds dit jaar mogen seizoenarbeiders echter tot honderd dagen in de tuinbouw werken, waardoor ze die periode van drie maanden overschrijden. ‘Daardoor moesten ze na die periode een nieuw verblijfsdocument aanvragen bij de gemeente’, vertelt Lode Ceyssens, voorzitter van de Boerenbond. ‘Als ze dat niet deden, waren ze na die drie maanden onwettig aan het werk en dat was zowel voor hen als voor de landbouwers nefast.’

Staatssecretaris voor Asiel en Migratie Nicole de Moor (CD&V) vereenvoudigt nu die procedure. Voortaan krijgen seizoenarbeiders een verblijfsdocument dat meteen gelijkloopt met de duur van hun plukkaart. ‘Zo worden de gemeentes, seizoenarbeiders en landbouwers van een hele hoop administratie gespaard’, verduidelijkt staatssecretaris de Moor. ‘Landbouwers krijgen zo ook duidelijkheid en hebben meer rechtszekerheid wanneer ze seizoenarbeiders aannemen.’ Naar: Boerenbond en Het Nieuwsblad, 2023-07-26

2 Wat past er in de tekst? Markeer.

In de economische kringloop zie je dat de bedrijven / gezinnen arbeid vragen. Ze hebben die nodig om te produceren / consumeren. Arbeid is voor bedrijven een vorm van inkomsten / kosten. Hoe hoger de inkomsten / kosten van arbeid, hoe minder interessant / interessanter het is om werknemers aan te werven. Bij lage lonen wordt er daarentegen veel / weinig arbeid gevraagd.

3 Het is niet altijd gemakkelijk en het vraagt veel energie om voldoende geschikte werknemers te vinden. Gelukkig staan bedrijven er in hun zoektocht niet alleen voor. Heel wat ondernemingen en organisaties bieden ondersteuning aan, zoals je op de websites op de volgende bladzijde kunt zien. Verbind de advertentie met de juiste eigenschappen.

a Noteer het juiste type organisatie onder de naam. Kies uit: uitzendkantoor – selectiebureau – arbeidsbemiddelaar

b Werft de organisatie zelf de kandidaten aan? Vink aan.

c Is de organisatie een overheidsinstelling of een privéonderneming? Vink aan.

d Combineer de organisatie met de juiste omschrijving.

proefversie©VANIN

1 V&PR zelf niet zelf

overheidsinstelling privéonderneming

A Zoekt werknemers en leent die uit aan bedrijven die ze tijdelijk nodig hebben.

2 Start People zelf niet zelf

overheidsinstelling privéonderneming

B Helpt bedrijven om vacatures bij een ruim publiek bekend te maken en verwijst mogelijke werknemers door naar werkgevers.

3 VDAB zelf niet zelf overheidsinstelling privéonderneming

C Neemt de hele aanwervingsprocedure voor z’n rekening en stelt de geschiktste kandidaten aan het bedrijf voor. 1 2 3

proefversie©VANIN

4 In sommige gevallen zijn ondernemingen verplicht om hun vacatures kenbaar te maken bij VDAB. Waarvoor staat de afkorting VDAB? Gebruik indien nodig het internet.

5 V&PR is niet enkel een selectiebureau maar ook een headhunter. Wat is dat? Gebruik indien nodig het internet.

proefversie©VANIN

Good to know

Tegenwoordig combineren heel wat organisaties de rol van uitzendkantoor en van selectiebureau.

6 Ook voor de zoektocht naar studentenarbeid doen bedrijven vaak een beroep op een externe organisatie. Via welk type van de bovenstaande organisaties vinden jongeren vaak hun eerste studentenjob?

Explore 3— Hoe komt het aanbod op de arbeidsmarkt tot stand

1 Herlees de cases uit Explore 1 (blz. xxx).

2 Vanaf welk uurloon ben jij bereid om te gaan werken? Bepaal welk uurloon jij minimaal wilt ontvangen om de job van Inez en Andreas uit te oefenen. Kleur dat vakje in in tabel 1 en 2.

3 Bereken het brutoweekloon.

a Stel dat je 14,00 euro per uur zou verdienen. Ga uit van een standaard 38 urenweek.

b Hoeveel verdien je dan bruto op een maand die vier weken telt?

4 Hoeveel leerlingen zouden voor elk uurloon bij de onderneming aan de slag gaan? Schrijf het aantal leerlingen onder het desbetreffende uurloon. Surf via iDiddit naar een onlinetool die je daarbij kunt gebruiken.

Tabel 1: Uurloon voor laboassistent bij een farmaceutisch bedrijf zoals Inez

AANTAL KLASGENOTEN

Tabel 2: Uurloon voor animator in een vakantiepark zoals Andreas

AANTAL KLASGENOTEN

Forum

Zijn er veel leerlingen die de job voor een lager uurloon zouden uitoefenen dan jij? Envoor een hoger uurloon? Wat is telkens hun motivatie?

5 Bedrijven zoeken werknemers, maar wie is er een mogelijke werknemer? Bekijk alle inwoners van een klein eiland Northia in het midden van de Noordzee.

a Kan deze persoon – op basis van zijn leeftijd – arbeid aanbieden? Vink dan ‘kan’ aan.

b Wil deze persoon arbeid aanbieden? Vink dan ‘wil’ aan.

c Is deze persoon aan het werk? Vink dan ‘doet’ aan.

kan wil doet de baby 1 jaar

kan wil doet de kleuter 4 jaar

kan wil doet het kind 11 jaar

kan wil doet de tiener 15 jaar

kan wil doet de net afgestudeerde 22 jaar

kan wil doet de werkzoekende 28 jaar

kan wil doet de scheepsjongen 19 jaar

kan wil doet de student20jaar

proefversie©VANIN

kan wil doet de rentenier 43 jaar

kan wil doet de profvoetballer 30 jaar

kan wil doet de huisman32jaar

kan wil doet de gepensioneerde 65 jaar

kan wil doet de zelfstandige 47 jaar

kan wil doet de bouwvakker 39 jaar

kan wil doet de bejaarde 80 jaar

kan wil doet de boekhoudster 50 jaar

kan wil doet de eeuweling 100 jaar

©Shutterstock / sbonsi

6 Ga naar iDiddit. Je vindt er het document Correct gebruik van arbeidsmarktcijfers van VDAB. Je zult het de komende lessen meermaals moeten gebruiken.

a Vanaf welke leeftijd is iemand volgens jou arbeidsbekwaam? En tot welke leeftijd kan iemand volgens jou werken?

proefversie©VANIN

b Hoe oud is de bevolking op arbeidsleeftijd volgens de (internationale) definitie die VDAB gebruikt?

c Markeer de personen van Northia die volgens die definitie op arbeidsleeftijd zijn. Hoeveel personen zijn dat?

d Hoe definieert VDAB de beroepsbevolking van een land?

e Hoeveel werkenden telt Northia?

f Wie zijn de niet-werkende werkzoekenden in Northia?

g Behoort de rentenier tot de beroepsbevolking van Northia? Waarom (niet)?

h Zijn er nog andere personen op arbeidsleeftijd die niet werken maar die ook geen job zoeken?

i Hoe groot is de beroepsbevolking in Northia?

j Hoe kunnen de rentenier of de huisman er misschien toch toe gebracht worden om een job te zoeken?

7 Vul de lege vakken aan met de juiste omschrijving.

Bevolking < 15 jaar

Totale bevolking

Bevolking op arbeidsleeftijd (15-64 jaar)

Niet-actieve bevolking op arbeidsleeftijd Niet-werkende werkzoekenden (NWWZ)

8 Wat past er in de tekst? Markeer.

Als je Northia achter je laat liggen en naar de economische kringloop kijkt, dan zie je dat de bedrijven / gezinnen hun arbeid aanbieden. Arbeid vormt voor veel gezinnen de belangrijkste bron van inkomsten / kosten. Ondernemingen hebben de gezinnen nodig om te kunnen produceren / consumeren. Hoe hoger het loon, hoe minder interessant / interessanter het is om werk te zoeken. Bij lage lonen bieden ze daarentegen veel / weinig arbeid aan.

Explore 4— Hoe komt het marktevenwicht tot stand op een volledig vrije arbeidsmarkt?

Hoewel gezegd wordt dat iemand werk zoekt, is het in theorie correcter om te zeggen dat de gezinnen een inkomen zoeken. Het zijn de bedrijven die werk(krachten) zoeken. Good to know

1 De prijsvorming op een vrije arbeidsmarkt gebeurt op een gelijkaardige manier als op de goederen- en dienstenmarkt. In werkelijkheid is de arbeidsmarkt niet vrij en komt de overheid tussen. Dat merk je in Explore 5. Nochtans zijn er enkele gelijkenissen met de goederen- en dienstenmarkt.

a Op de arbeidsmarkt is ‘q’ natuurlijk niet het aantal ‘stuks’. Wat is q dan wel?

b Op de goederen- en dienstenmarkt staat de prijs in euro op de y-as. Hoe heet de prijs op de arbeidsmarkt?

c Welke elementen zijn er nodig om van een markt te spreken?

d Geef een definitie van de arbeidsmarkt.

2 Nu verken je de arbeidsmarkt aan de hand van het verhaal van Andreas uit de Intro, met andere woorden de arbeidsmarkt van de kinderanimatoren. In de regio rond Peer zijn er meerdere vakantieparken. Bekijk hoe de vraag naar kinderanimatoren eruitziet.

a Schrijf in het vakje op de q-as het aantal leerlingen uit je klas. Deel de as verder in.

Je kunt de assen eenvoudiger indelen door met een veelvoud van zes te werken.

bv. Als er 21 leerlingen in de klas zijn, dan schrijf je 24 in het vakje.

Grafiek 1: Vraag naar kinderanimatoren

5,00 10,00 15,00 20,00 25,00 30,00 p (brutoloon in euro)

Tip:

b Vul de tabel aan. Gebruik de curve van de grafiek.

UURLOON IN EUROAANTAL WERKNEMERS

17,00

14,00 9,00

c In de tabel zie je dat het aantal werknemers toeneemt als het loon daalt. Gaat het om de vraag- of aanbodcurve van arbeid? Verklaar.

d Stel dat het uurloon van 4,00 euro naar 9,00 euro stijgt. Hoeveel minder werknemers zullen de vakantieparken rond Peer dan vragen?

e Noteer de cumulatieve cijfers om het totale aanbod van arbeid bij elk uurloon te bepalen. Je moet dus telkens de aantallen van het uurloon en alle lagere uurlonen samentellen.

Tabel 3: Uurloon voor animator in een vakantiepark zoals Andreas

AANTAL KLASGENOTEN

CUMULATIEF CIJFER

f Hoeveel klasgenoten zijn in totaal bereid om voor een uurloon van 15,00 euro hun arbeid aan te bieden? En wat bij 19,00 euro?

g Geef in je eigen woorden weer wat de aanbodcurve van arbeid weergeeft.

h Zet de punten uit tabel 3 uit op grafiek 1 en verbind ze met een vloeiende lijn. Schrijf er een A (van aanbod) bij.

i Waar V en A elkaar snijden, bevindt zich het marktevenwicht. Duid het marktevenwicht aan met de letter e.

j Wat betekent dat marktevenwicht?

proefversie©VANIN

3 Stel dat de bedrijven in de omgeving bij dat uurloon geen rendabele kinderanimatie kunnen organiseren en dus twee euro per uur minder betalen.

a Hoeveel kinderanimatoren zullen de vakantieparken dan vragen?

b Hoeveel klasgenoten willen voor die prijs hun arbeid als kinderanimator aanbieden?

c Wat moeten de vakantieparken die geen kinderanimator vinden voor het gewenste uurloon doen om toch nog iemand te vinden?

Explore 5— Is de arbeidsmarkt volledig vrij?

Good to know

In de vorige Explore zag je dat het spel van vraag en aanbod de prijs van arbeid (of beter: het loon) op de arbeidsmarkt bepaalt. Maar in tegenstelling tot de goederen- en dienstenmarkt wordt op de arbeidsmarkt de werkkracht van mensen zoals elk van jullie verhandeld.

1 Heb je al van priester Daens gehoord? Hij nam het aan het einde van de 19e eeuw op voor de fabrieksarbeiders in Aalst. Zijn verhaal werd neergeschreven door Louis Paul Boon, verfilmd door Stijn Coninx en tot musical omgevormd door Studio 100. Ga naar iDiddit en bekijk er een fragment uit de musical Daens. Welke wantoestanden worden in het fragment aangeklaagd?

Forum

Kun je de belangrijkste inkomstenbron van de meeste gezinnen zomaar aan het spel van vraag en aanbod overlaten?

proefversie©VANIN

2 Stel dat er op een vrije arbeidsmarkt veel mensen arbeid aanbieden maar slechts enkele bedrijven of industriëlen arbeid vragen. Welk risico houdt dat in?

Vakbonden en werkgeversorganisaties

Doorheen de tweede helft van de 19e eeuw groeit bij werknemers het inzicht dat ze zich moeten verenigen om hun belangen te kunnen verdedigen. Ze richten vakbonden (syndicaten) op.

Aan het begin van de 20e eeuw organiseren ook de werkgevers zich in werkgeversorganisaties. Sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog wordt de verhouding tussen de werkgevers en de werknemers bepaald in het sociaal overleg.

3 Ga naar iDiddit en bestudeer het onderdeel over de werkgeversorganisaties op de ontdekplaat.

Tip:

Op de website van een onderneming of organisatie (bijvoorbeeld een vakbond of werkgeversorganisatie) vind je bijna altijd een rubriek als ‘Wie zijn wij’, ‘Over ons’ of ‘Onze organisatie’. Daar vind je algemene informatie over de naam, de activiteiten, de oprichting … van die onderneming of organisatie.

a Noteer het doelpubliek van de werkgeversorganisatie.

ƒ Verbond van Belgische Ondernemingen (VBO):

proefversie©VANIN

ƒ Vlaams netwerk van ondernemingen en Kamer van Koophandel in alle sectoren (Voka):

ƒ Unie van Zelfstandige Ondernemers (UNIZO):

ƒ Boerenbond:

b Wat doen werkgeversorganisaties? Vink aan.

Vennootschapsbelasting voor hun leden betalen

Ondernemers met elkaar in contact brengen

Belangen van werkgevers in onderhandelingen verdedigen

Ondernemingen ondersteunen bij het voeren van hun beleid

Advies geven aan de overheid voor een gunstig ondernemersklimaat

Uitkeringen uitbetalen aan werkgevers in problemen

c Noteer enkele belangrijke eisen van de werkgeversorganisaties en leg uit. Bespreek.

Eis:

Verklaring:

Eis:

Verklaring:

Eis: Verklaring:

Eis: Verklaring:

proefversie©VANIN

Eis:

Verklaring:

4 Neem er opnieuw de ontdekplaat bij en bestudeer het onderdeel over de werknemersorganisaties. Beantwoord de vragen.

a Onder welke naam staan werknemersorganisaties beter bekend?

b Vul de tabel over de werknemersorganisaties aan. NAAMKLEUR

proefversie©VANIN

c Door wie worden de vakbondsvertegenwoordigers in een bedrijf verkozen? Vink aan.

door de werkgever door de werknemers bij sociale verkiezingen door het hoofdkwartier van de vakbond

d Wat doen werknemersorganisaties? Vink aan.

Personenbelasting voor hun leden betalen

Leden die problemen hebben met hun werkgever helpen verdedigen

Belangen van werknemers in onderhandelingen verdedigen

Loopbaanadvies geven en helpen bij vragen over verlofstelsels, vakantiegeld, arbeidscontract

Geneeskundig onderzoek van de werknemers organiseren

Advies geven aan de overheid over arbeidsmaatregelen

Werkloosheidsuitkering betalen aan leden zonder werk

e Bespreek enkele belangrijke eisen van de werknemersorganisaties en leg uit.

EIS

proefversie©VANIN

VERKLARING

VERKLARING

proefversie©VANIN

5 Neem er opnieuw de ontdekplaat bij en bestudeer het onderdeel over de overheid. Vul de tekst aan.

De overheid is geen sociale partner. Toch speelt ze om verschillende redenen een belangrijke rol bij het sociaal overleg.

ƒ De overheid waakt over het .

ƒ De regering of het parlement kan de afspraken die tussen (een deel van) de sociale partners zijn gemaakt, zodat ze van toepassing zijn op iedereen.

ƒ De regering zet de uit waarbinnen het sociaal overleg plaatsvindt.

ƒ De overheid komt vaak met over de brug om de afspraken tussen de sociale partners uit te voeren.

ƒ De overheid als het sociaal overleg door spanningen muurvast zit en probeert de partijen weer samen te brengen.

ƒ Indien er geen akkoord gevonden wordt, kan de overheid welke regels ze met betrekking tot de arbeidsverhoudingen invoert.

6 Neem er opnieuw de ontdekplaat bij en bestudeer het onderdeel over de overlegorganen. Beantwoord de vragen.

a Sociaal overleg gebeurt op veel niveaus. Vul de kaartjes aan.

ONDERNEMING

proefversie©VANIN

Voluit:

Orgaan: Voluit:

Bevoegdheden:

Bevoegdheden:

Voluit:

Orgaan: Voluit:

Voluit: SECTORAAL

Orgaan: Voluit:

Bevoegdheden:

Voluit: NATIONAAL

Orgaan: Voluit:

Bevoegdheden:

b Al die organen zijn paritair samengesteld. Wat wil dat zeggen?

proefversie©VANIN

7 Neem er opnieuw de ontdekplaat bij en bestudeer het onderdeel over de resultaten van het overleg. Beantwoord de vragen.

a Overleggen is één ding, maar uiteindelijk moeten de afspraken ook vastgelegd worden. Vul de ontbrekende gegevens aan.

IPA

Voluit:

Niveau: nationaal sectoraal onderneming

Afgesproken door:

Cao

Voluit: Niveau: nationaal sectoraal onderneming

Afgesproken door:

AR

Voluit:

Niveau: nationaal sectoraal onderneming

Afgesproken door:

b Waar vind je een antwoord op deze vragen? Kruis aan.

proefversie©VANIN

Hoeveel bedraagt het nationale minimumloon?

Hoe beëindig ik een arbeidsovereenkomst?

Wie draagt de verantwoordelijkheid als ik als werknemer een fout maak?

Hoeveel bedraagt mijn minimumloon in de horeca?

Heb ik als ervaren medewerker in de supermarkt recht om elke dag minimaal vier uur te werken?

Hoe laat moet ik beginnen te werken?

Welke tegemoetkoming krijg ik als leerkracht voor mijn vervoerskosten?

Wie is mijn arbeidsgeneesheer?

c Geef vier elementen die het minimumloon van het personeel in de supermarkt (PC 312) mee bepalen.

8 Neem er opnieuw de ontdekplaat bij en bestudeer het onderdeel over het mislopen van het overleg. Beantwoord de vragen.

a Soms zijn de standpunten tijdens onderhandelingen zo tegenstrijdig dat het sociaal overleg afspringt. Omschrijf wat deze actiemiddelen inhouden.

ACTIEMIDDEL

Stiptheidsacties

proefversie©VANIN

OMSCHRIJVING

Betoging

Staking

Lock-out

© Shutterstock / Gambarini Gianandrea

© gettyimages / JOHN THYS

b Vaak grijpt de overheid in als het sociaal overleg vastloopt. Wie zal de overheid in dat geval op pad sturen?

proefversie©VANIN

9 Wat kun je besluiten nadat je de volledige ontdekplaat bestudeerd hebt? Is de arbeidsmarkt volledig vrij? Waarom (niet)?

Explore 6— Is loon de enige factor die speelt?

1 In het Engels heb je de uitdrukking ‘If you pay peanuts, you get monkeys.’ Wat betekent dat?

2 Op de arbeidsmarkt bepaalt niet enkel het loon of iemand voor jouw bedrijf wil werken. Bedrijven proberen op allerlei manieren werknemers aan te trekken. Kun jij enkele manieren bedenken?

3 Voor de volgende opdracht heb je de keuze. Kies, afhankelijk van je interesse, je informatiebron. Beantwoord daarna de vragen. Vink de gekozen optie aan.

Optie 1 Filmpje

Ga naar iDiddit en bekijk het filmpje.

Optie 2 Vacatures

Lees de volgende vacatures.

a Wat bieden bedrijven boven op het loon aan om werknemers aan te trekken? Geef minstens vijf argumenten.

proefversie©VANIN

b Ook voor de werkgever is het loon waarvoor de werknemer wil komen werken niet het enige wat telt. Wanneer is een werkgever bereid om een hoger loon te betalen?

proefversie©VANIN

Explore 7— Is er maar één arbeidsmarkt?

1 Het lijkt alsof er maar een arbeidsmarkt is, maar net als bij de goederen- en dienstenmarkt, is de arbeidsmarkt een verzamelnaam voor veel deelmarkten.

a Bekijk de verschillende grafieken uit jobat.be met betrekking tot lonen.

b De lonen in de grafieken zijn brutolonen. Wat wil dat zeggen?

proefversie©VANIN

Grafiek 2: Mogelijke samenstelling brutoloon van 2 300,00 euro

Nettoloon Bedrijfsvoorheffing Sociale bijdrage

c Hoeveel procent verdient iemand meer als enkel de factor die in de onderstaande situatie omschreven is, anders is?

ƒ Persoon A heeft een directiefunctie, persoon B werkt op de boekhouding.

ƒ Persoon A is een IT’er en persoon B is een administratief medewerker.

ƒ Persoon A werkt in de petrochemische sector en persoon B in de detailhandel als kassamedewerker.

ƒ Persoon A werkt in de hoofdstad en persoon B in Oostende.

ƒ Persoon A is een vrouw met meer dan 30 jaar werkervaring en persoon B is een man met meer dan 30 jaar werkervaring.

d Waarom verdient iemand met een directiefunctie meer dan iemand op de werkvloer?

proefversie©VANIN

e Waarom zou iemand voor een lager loon in West-Vlaanderen blijven werken als hij in Brussel meer verdient?

f Een vrouw moet wettelijk hetzelfde loon krijgen als een man wanneer ze dezelfde functie uitoefent. Waarom zou ze dan toch minder verdienen?

Grafiek 3: Gemiddeld brutoloon per sector (in euro): slechtst en best betalende sectoren

Eet- en drinkgelegenheden

Verschaffen van accommodatie

Detailhandel

Inzameling, verwerking en verwijdering van afval; terugwinning

Vervaardiging van meubelen

Beveiligings- en opsporingsdiensten Houtindustrie

Vervaardiging van textiel

Luchtvaart

Programmeren en uitzenden van radio- en televisieprogramma's

Chemische nijverheid

Farmaceutische nijverheid

Onderzoek en ontwikkeling op wetenschappelijk gebied

Ontwerpen en programmeren van computerprogramma's en…

Financiële dienstverlening, exclusief verzekeringen en pensioenfondsen

nijverheid

Bron: jobat.be

Grafiek 4: Gemiddeld brutomaandloon (in euro) op basis van geslacht en aantal jaren werkervaring (2023)

Gemiddeld brutomaandloon (in euro)

Bron: nieuwsblad.be, 2024-03-25

Grafiek 5: Loon per functiecategorie in euro (2023)

proefversie©VANIN

Journalistiek & creatieve beroepen

Horeca

Toerisme

Administratie & secretariaat

Vrije beroepen

Marketing & communicatie

Maatschappelijke dienstverlening

Productie & techniek

Distributie & transport

Advies & consultancy

Franchising & filiaalhouder

Hrm & personeelsbeheer

Verkoop, sales

Medisch & paramedisch

Wetenschappelijk onderzoek

Financiën & boekhouding

ICT & internet

Overheidsdiensten

Onderwijs, vorming & opleiding Research & development

Ingenieurs

Juridisch

Management & directie

Bron: nieuwsblad.be, 2024-03-25

Grafiek 6: Gemiddeld brutoloon in Brussel en per provincie in euro (in 2023)

Brussel

Limburg

West-Vlaanderen

Oost-Vlaanderen

Antwerpen

Vlaams-Brabant

Bron: jobat.be

924,00

896,00

947,00

019,00

248,00

303,00

2 In dit Level maakte je kennis met Inez en Andreas. Wie van hen kan het meest verdienen? Waarom?

proefversie©VANIN

3 Is de arbeidsmarkt homogeen, met andere woorden wordt het loon voor alle soorten arbeid op dezelfde manier bepaald?

Explore 8— Is er voldoende vraag naar arbeid?

1 De kans bestaat dat je op een bepaald moment in je leven geen werk hebt. Dat kan een bewuste keuze zijn of het kan je overkomen.

a Lees het verhaal van negen personen over hun professionele leven.

b Duid in het schema aan wanneer ze aan de slag waren.

proefversie©VANIN

BDomino houdt van muziek. Ze volgde een opleiding aan het Lemmensinstituut in Leuven. Ze werkt in een platenzaak die het populaire genre verkoopt. Eind mei 2023 gaat de zaak definitief over de kop. Domino beslist de klassieke toer op te gaan. Ze houdt immers niet van Clouseau, wel van Mozart en zo. In augustus 2023 gaat ze aan de slag bij Klara, de klassieke radiozender van VRT, waar ze nu nog werkt. A Sacha is niet als alle anderen. Een vaste job is nooit iets voor hem geweest. Veel te saai, vindt hij. Goed geld verdienen vindt hij ook niet belangrijk. Pluk de dag! Dat gevoel zal bij hem nooit veranderen. Van december tot en met april verdient hij wat bij als snowboardleraar bij

Skifriends. In juli, augustus en september geeft hij surfles bij BoardX. Daartussen heeft hij tijd om de wereld rond te reizen op zoek naar de perfecte surfgolf …

Sammy keek al van jongs af aan omhoog naar de blauwe lucht. Vliegen was altijd z’n ding. Als steward bij Brussels Airlines treft de crisis in de luchtvaartsector uiteindelijk ook hem. Hij verliest begin april 2023 zijn job. De crisis in de luchtvaartindustrie houdt hem aan de grond tot juli 2024. Hij vindt een job bij Wizair nu de luchtvaartsector uit het dal kruipt.

Loesje is archeologe van opleiding. Aangezien haar vriend drummer bij een bekende band is, reist ze mee Europa af. Ze heeft een halftijdse job die haar niet echt ligt maar wel te combineren is met haar nomadische leven. Ze leest drukproeven na voor een grote uitgeverij. Zodra ze bij een onderzoeksbureau aan de slag kan als archeologe, wil ze echter terug ergens vast gaan wonen.

Annelies uit Sas van Gent in Zeeland wou graag als actrice aan de slag. Ze speelde meermaals de hoofdrol bij de amateurtoneelclub. Ze smeet zich volledig op acteerwerk en maakte haar secundaire studies niet af. Het mocht echter niet zijn. Elke auditie werd een flop. Ze vond tussen 2000 en 2016 nog een baan bij een bank, maar met de digitalisering was er geen behoefte meer aan een ongeschoolde loketbediende. Sindsdien zit ze thuis.

Mia werkt als onderzoekster bij een groot petrochemisch bedrijf. Ze verdient er goed, maar mist in haar labo het sociale contact. Ze was in haar jeugd al een sociaal beestje in de jeugdbeweging. Ze beslist in een wilde bui haar job definitief op te zeggen. Vanaf juni 2023 zoekt ze een andere job. In juli heeft Mia het licht gezien. Het onderwijs is haar ding. Ze begint in september als lerares chemie. Na een schooljaar houdt ze het echter voor bekeken. In augustus begint ze weer bij haar oude werkgever.

G proefversie©VANIN

Bob werkt bij een klein bouwbedrijfje. Hij is er kraanman. Hij werkt er reeds jaren, maar in november 2023 gaat het mis. Doordat de grond onder de kraan verzakt, tuimelt de kraan in een bouwput. Kan de kraan gemaakt worden? Nou en of! Maar dat duurt wel even. In de maand november zit Bob thuis.

Jan-Klaasen is trompetter. Trompet spelen is z’n leven en het enige dat hem interesseert. Alleen is er al jaren totaal geen werk meer voor trompetters, zeker niet nu er steeds meer professionele orkesten worden opgeheven. Hij heeft in oktober 2023 een korte opdracht gevonden van twee weken. Sindsdien zit hij weer thuis uit te kijken naar z’n droomjob in België of de buurlanden.

I

Tim houdt van het harde buitenleven, de boeren op hun velden, het binnenhalen van de oogst. Hij werkt elk jaar bij dezelfde wijnboer in Limburg. Dat doet hij als er extra handen nodig zijn in de maanden maart, april, mei en juni. Maar ook in september en oktober gaat hij helpen bij de oogst.

proefversie©VANIN

Domino

Sacha

Sammy

Loesje

Annelies

Mia

Bob

Jan-Klaasen

Tim

2

Je kunt verschillende soorten werkloosheid onderscheiden op basis van de duur en de oorzaak. Neem er opnieuw het document Correct gebruik van arbeidsmarktcijfers van VDAB bij.

a Bestudeer de verschillende situaties van werkloosheid. b Vul de namen uit vraag 1 in bij de juiste situatie.

proefversie©VANIN

SITUATIENAAM

AWerkloosheid ten gevolge van een storing, schade, slecht weer … waarbij de werknemer wat later weer bij dezelfde werkgever aan de slag kan.

Werkloosheid ten gevolge van een vertraging van de economische activiteit in een land waardoor de productie door bedrijven wordt teruggeschroefd.

Tijdelijke werkloosheid na het beëindigen van een job waarbinnen de werknemer een nieuwe job zoekt. E

Werkloosheid doordat de werknemer actief is in een sector waar er slechts gedurende bepaalde perioden in het jaar werk is.

DGeen echte werkloosheid, aangezien de werknemer wel aan het werk is. De werknemer zou echter zonder werk zitten, als hij geen job onder eigen niveau had aangenomen.

Hardnekkige vorm van werkloosheid doordat vraag en aanbod op de arbeidsmarkt niet op elkaar afgestemd zijn.

3 Veronderstel dat grafiek 7 de weergave is van vraag en aanbod op de arbeidsmarkt voor kortgeschoolde werknemers zoals Annelies. Duid het marktevenwicht aan dat op de arbeidsmarkt tot stand komt.

a Teken het marktevenwicht dat tot stand komt in het groen.

b Stel dat omwille van digitalisering en automatisering alsmaar minder kortgeschoolden nodig zijn in bedrijven. Welk effect heeft dat op de vraag- en / of aanbodcurve? Teken dat in het donkerblauw op de grafiek.

proefversie©VANIN

c Wat gebeurt er met het marktevenwicht?

d Het kan zijn dat het loon bij dat marktevenwicht onder het minimumloon ligt. Wat als, volgens de regels in de cao, het loon niet onder pe1 mag zakken omdat het evenwichtsloon gelijk was aan het minimumloon? Teken het gevolg van die regel in het paars op de grafiek.

e Wat komt er tot stand op de arbeidsmarkt?

f Welk gevolg heeft dat voor de potentiële werknemers op dat deel van de arbeidsmarkt?

Grafiek 7: Marktevenwicht arbeidsmarkt kortgeschoolde werknemers

p (brutoloon in euro)

q (in WN )

Explore 9— Verschuift de vraag naar arbeid?

1 Bekijk aandachtig de afbeeldingen van een arbeidsmarkt in beweging.

a Welke jobs zie je?

proefversie©VANIN

b Welke foto’s horen bij elkaar? Combineer. 1

c Waarom staan de jobs onder druk?

2

3 5 4

Robotstofzuigers kunnen zelfs dweilen.

Meer en meer Belgen doen aan online bankieren.

Robots leggen koekjes op de band

Boodschappen kun je aan een automatische kassa afrekenen.

D

A B 1 C E

3D-printers bouwen een woning.

2 Lees het artikel over automatisering. Welke ervaring heeft Hayat bij de bank en verzekeraar Argenta meegemaakt?

Er verandert heel wat op de werkvloer. Dat kunnen Hayat Ettarahi (31) en Deen Ovart (34) getuigen. Zij zijn beiden aan de slag bij het departement verzekeringen in het hoofdkantoor van Argenta in Antwerpen.

Elf jaar geleden begon Hayat Ettarahi als dossierbeheerder. ‘Mijn job zag er toen helemaal anders uit dan nu’, steekt ze meteen van wal. ‘Als dossierbeheerder voerde je hoofdzakelijk administratieve taken uit. Nu werk je veel actiever mee aan allerlei projecten. Je kunt mee ideeën tot verbetering aanbrengen en meewerken aan het verbeteren van processen. Je hebt veel meer input. Pakweg nog twintig procent van de tijd besteed ik aan administratieve taken, de rest werk ik aan projecten’, getuigt ze. ‘Mijn job geeft mij op die manier veel meer uitdaging en voldoening. Input kunnen geven en zien dat dit resultaat oplevert, zorgt voor een grote meerwaarde. Als ik alleen nog de job zou moeten doen zoals tien jaar geleden, denk ik niet dat ik nog als dossierbeheerder zou werken’, geeft ze grif toe.

‘We zijn op dat vlak volop in transitie’, pikt Deen Ovart in. Hij coördineert voor het departement verzekeringen een nieuw investeringsproject dat net is opgestart. ‘Administratieve taken worden meer en meer geautomatiseerd, de medewerkers leveren nu toegevoegde waarde op andere domeinen. Zo kunnen zij bijvoorbeeld voor de meer complexe dossiers meer tijd uittrekken.’

Bron: gva.be, 2020-02-07

Forum

‘Er verdwijnen geen jobs door automatisering, wel jobtypes’. Ben je het daarmee eens? Waarom (niet)?

© Shutterstock / Postmodern Studio

3 Welke profielen worden er meer gevraagd door de evoluties op de foto’s?

4 Niet alleen digitalisering en automatisering beïnvloeden de vraag op de arbeidsmarkt, ook de ontwikkeling van nieuwe producten en de toename van specifieke behoeften zorgen ervoor dat bepaalde profielen beter in de markt liggen dan andere. Lees de krantenkoppen.

a Welk effect op de arbeidsmarkt verwacht je bij het lezen van elk van deze krantenkoppen?

Steeds meer tachtigplussers in België

proefversie©VANIN

Alle hens aan dek voor vaccins tegen nieuwe pandemie

Belg zoekt sneller hulp voor geestelijke gezondheid

Domotica in volle opgang

De drone komt voor de MUG

b Welke werknemers krijgen het alsmaar moeilijker om een job te vinden ten gevolge van die evolutie op de arbeidsmarkt?

De vraag op de arbeidsmarkt gaat uit van de bedrijven. Zij zoeken werkkracht om producten te produceren en diensten te leveren. Het loon dat de bedrijven daarvoor betalen, zijn kosten die ze onder controle moeten houden. De vraag naar arbeid kent grafisch een dalend verloop. Hoe hoger het uurloon, hoe lager de gevraagde hoeveelheid arbeid. In hun zoektocht naar de geschikte persoon voor de job kunnen bedrijven zich laten bijstaan. Via een arbeidsbemiddelaar zoals VDAB hebben bedrijven toegang tot de gegevens van heel veel werkzoekenden. Werkgevers kunnen het sollicitatieproces door een selectiebureau laten doen. Headhunters schuimen dan weer de markt af op zoek naar de geschikte kandidaat. Om een tijdelijke arbeidsbehoefte te vervullen, kan een bedrijf arbeidskrachten huren via een uitzendkantoor

TO THE POINT proefversie©VANIN

De vraag naar arbeid is niet constant. Er spelen heel wat processen die maken dat de vraag op verschillende deelmarkten structureel af- of toeneemt. Een van dergelijke processen is de digitalisering en automatisering. Daar zijn vaak de kort- en middengeschoolde werknemers het slachtoffer van.

Mogelijk stelt zich een probleem aan de vraagzijde van de arbeidsmarkt. De gezinnen bieden in dat geval wel arbeid aan, maar er is nog geen werkgever gevonden die de aangeboden arbeid vraagt. Er is dan werkloosheid.

Gezinnen bieden hun arbeid aan op de arbeidsmarkt. Internationaal worden burgers van 15 tot en met 64 jaar tot de bevolking op arbeidsleeftijd gerekend. De beroepsbevolking vormt een deel van die groep en is samengesteld uit alle personen die hun arbeid aanbieden, ongeacht of ze al dan niet een job hebben gevonden. De beroepsbevolking omvat dus zowel de werkenden als de niet-werkende werkzoekenden. Door hun arbeid aan te bieden op de arbeidsmarkt verwerven de gezinnen een inkomen om hun uitgaven te financieren.

© Shutterstock / Werner Lerooy

Op een vrije arbeidsmarkt komt het loon tot stand, daar waar de aangeboden en gevraagde hoeveelheid aan elkaar gelijk zijn. Dat mechanisme verloopt gelijkaardig met dat op de productmarkt. Naast het loon zijn er nog andere factoren die bepalen of een werkgever voor die bepaalde werknemer kiest. Dat geldt ook in de andere richting. Ook voor de werknemer is niet enkel het loon bepalend voor de keuze van een job.

Bovendien spelen de anciënniteit en het diploma van de werkzoekende en ook de sector een rol bij de loonvorming.

De arbeidsmarkt

proefversie©VANIN

Een vrije arbeidsmarkt levert te veel ongewenste effecten op. Het verhandelde goed op de arbeidsmarkt is immers de werkkracht van mensen en raakt aan de kern van hun leven. Daarom is de arbeidsmarkt sterk gereglementeerd. Sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog wordt het kader waarbinnen de arbeidsmarkt werkt, bepaald in onderhandeling tussen de vertegenwoordigers van de werknemers (vakbonden) en werkgevers (werkgeversorganisaties). Dat sociaal overleg waarin de beide partijen paritair worden vertegenwoordigd, vindt plaats op verschillende niveaus. Nationaal zien werkgeversorganisaties en vakbonden elkaar in de Groep van Tien en de Nationale Arbeidsraad. Daar trachten de onderhandelaars interprofessionele akkoorden en cao’s af te sluiten die voor het hele land van toepassing zijn. Aangezien de arbeidsmarkt niet homogeen is maar samengesteld uit verschillende deelmarkten, worden ook in de paritaire comités van de verschillende sectoren of beroepscategorieën onderhandelingen voorzien en cao’s gesloten. Een cao kan ook op ondernemingsniveau gesloten worden, al vloeien de meeste afspraken daar voort uit de adviezen en beslissingen van het CPBW en de ondernemingsraad. Die afspraken worden opgenomen in het arbeidsreglement. Ook de syndicale afvaardiging is voor de werkgever een belangrijke partner bij het voeren van een sociaal beleid.

Door de afspraken die in het sociaal overleg gemaakt worden, is de arbeidsmarkt sterk gereguleerd. Zo zijn er in de verschillende sectoren minimumlonen afgesproken die afhangen van de functie, leeftijd, anciënniteit, ervaring …

De arbeidsmarkt is geen homogene markt waarop maar een goed ‘arbeid’ verhandeld wordt. In realiteit is de arbeidsmarkt een verzameling van deelmarkten die ingedeeld wordt op basis van de sector, de regio, de functie en de ervaring die gezocht wordt, bijvoorbeeld de deelmarkt van de boekhouders in Brussel.

Action 1— Ken je deze arbeidsmarktbegrippen?

1 Welk begrip van de arbeidsmarkt is hier omschreven?

OMSCHRIJVING

proefversie©VANIN

BEGRIP

deel van de bevolking dat geen werk heeft, maar dat wel actief op zoek is naar werk

proces waarbij taken die traditioneel door mensen werden gedaan, overgenomen worden door technologie de groep mensen die aan het werk is of actief op zoek gaat naar werk

Action 2— Hoe werkte de arbeidsmarkt in ‘t Kot?

Schepen laden en lossen vraagt heel wat menskracht. Jarenlang trokken de dokwerkers in de Antwerpse haven elke dag naar ‘t Kot alvorens de werkdag te beginnen. Ga naar iDiddit en bekijk er de reportage van de allerlaatste dag in ‘t Kot.

a Wat gebeurde er in ‘t Kot?

b Hoe zal het dokwerk in de toekomst geregeld worden?

c Vinden de betrokkenen in de reportage dat een goede zaak? Waarom (niet)?

proefversie©VANIN

Action 3— Welk loon komt tot stand?

1 Bekijk de grafiek met vraag en aanbod op de markt van luchtverkeersleiding.

a Benoem de vraag- en de aanbodcurve op de grafiek.

b Welk marktevenwicht komt op de markt van de luchtverkeersleiding tot stand?

c Ga naar iDiddit en bekijk het filmpje. Waarom denk je dat luchtverkeersleiders zoveel verdienen?

Grafiek 8: Arbeidsmarkt luchtverkeersleiders

proefversie©VANIN

8 000,00

10 000,00 12 000,00 p (brutoloon in euro)

6 000,00

4 000,00

2 000,00

020406080100120

q (in WN)

2 Lees de situatie op de arbeidsmarkt van postbodes.

Op de markt van postbodes worden bij een brutomaandloon van 1 700,00 euro maar 600 kandidaten gevonden. Als dat loon met 1 000,00 euro stijgt, dan vindt bpost 3 000 extra kandidaten boven op de bestaande 600. Bij een brutoloon van 2 100,00 euro wil bpost 2 800 postbodes tewerkstellen. Bij een hoger loon moet bpost de rondes per postbode iets langer maken om de winstgevendheid te garanderen. Zo zullen er bij een brutoloon van 2 400,00 euro nog maar 2 200 postbodes nodig zijn volgens de plannen van bpost.

Shutterstock / Farantsa

a Als je zin hebt in een uitbreidingsoefening, ga dan naar iDiddit. Je vindt er een werkmap. Vul die aan en maak een grafische voorstelling van de situatie op de arbeidsmarkt van de postbodes.

b Gebruik het stappenplan en raadpleeg de ICT-fiches.

©

STAPPENPLAN

Stap 1: Vul de cellen B4 tot B7 en C4 tot C7 aan met de gegevens uit de situatieschets. Let op, je kunt niet elke cel invullen.

Stap 2: Noteer de getallen volgens de NBN-normen: gebruik een spatie als scheidingsteken na de duizendtallen, noteer het euroteken voor het getal en schrijf twee decimalen (ICT-fiche_R_06).

Stap 3: Maak een spreidingsgrafiek van de vraag- en aanbodcurve op (ICT-fiche_R_29).

Stap 4: Zorg dat de lege cellen bij de aanbodcurve geen gaten in je grafiek veroorzaken (ICT-fiche_R_35).

Stap 5: Maak je spreidingsgrafiek op door je assen van pijlpunten te voorzien, extra rasterlijnen toe te voegen, je asbereik aan te passen, de gegevenspunten van je curven te halen (ICT-fiche_R_36).

c Welk marktevenwicht komt op de arbeidsmarkt van postbodes tot stand?

d Niet elke postbode die bij bpost werkt, zal dat brutoloon ontvangen. Waarom niet?

Action 4— Waar werk je onder de beste voorwaarden

Good to know

Een goed loon is belangrijk, want een voldoende groot en stabiel inkomen maakt het leven wat zorgelozer. Maar is je startersloon het belangrijkste of moet je al denken aan eventuele toekomstige loonsverhogingen en groeikansen? En welke eventuele extra’s kun je als werknemer verwachten? Ook dat zijn elementen om goed in de gaten te houden.

1 Neem er opnieuw het document Correct gebruik van arbeidsmarktcijfers van VDAB bij.

a Bekijk het onderdeel ‘Grafieken’.

b Bekijk de onderstaande grafieken. De gegevens op elke grafiek zijn correct. Toch kunnen er bij de grafieken heel wat opmerkingen gegeven worden. Beantwoord voor elke grafiek deze vragen.

ƒ Is het grafiektype geschikt om de gegevens weer te geven?

ƒ Leg uit waarom dat grafiektype (niet) geschikt is.

ƒ Welke bijkomende opmerkingen heb je bij de grafiek?

Grafiek 9: Gemiddeld brutoloon (in euro) in functie van geslacht

4 000,00

Brutoloon (in euro)

1 000,00 1 500,00 2 000,00 2 500,00 3 000,00 3 500,00

Grafiektype: Uitleg:

Opmerkingen:

proefversie©VANIN

Man

Vrouw

Grafiek 10: Loonevolutie in functie van sector

10 000,00

9 000,00

8 000,00

7 000,00

(in euro)

6 000,00

5 000,00

4 000,00

3 000,00

2 000,00

1 000,00

proefversie©VANIN

Grafiektype:

Uitleg:

Opmerkingen:

Aantal jaren werkervaring

≤ 2 jaar2-3 jaar4-5 jaar6-10 jaar 11-15 jaar 16-20 jaar21-25 jaar26-30 jaar> 30 jaar

Horeca Chemie & farma Totaal

Brutoloon

Grafiek 11: Gemiddeld brutomaandloon (euro) in functie van bedrijfsgrootte

2 500,00

werknemers

Grafiektype:

Uitleg:

Opmerkingen:

proefversie©VANIN

Grafiek 12: Percentage werknemers met extralegale voordelen

proefversie©VANIN

Grafiektype:

Uitleg:

Opmerkingen:

Grafiek 13: Gemiddeld aantal vakantiedagen

Wetenschappelijk onderzoek

Vrije beroepen

Verkoop & sales

Toerisme

Research & development

Productie & techniek

Overheidsdiensten

Onderwijs, vorming & opleiding

Medisch & paramedisch

Marketing & communicatie

Management & directie

Maatschappelijke dienstverlening

Logistiek, aankoop & distributie

Juridisch

Ingenieurs

ICT & internet

HRM & personeelsbeheer

Horeca

Franchising & filiaalhouder

Financiën & boekhouding

Design, journalistiek & creatieve beroepen

Andere functie

Advies & consultancy

Administratie & secretariaat

Grafiektype:

Uitleg:

Opmerkingen:

proefversie©VANIN

202530354045

2 Ga naar iDiddit. Je vindt er alle cijfergegevens om grafiek 9 tot en met 13 te hermaken. Gebruik de laatst beschikbare gegevens.

a Verbeter de grafieken rekening houdend met de opmerkingen.

proefversie©VANIN

Tip:

Let goed op de volgende zaken:

ƒ duidelijke aslijnen, waar nodig met pijlpunt,

ƒ de benaming van de assen,

ƒ voldoende rasterlijnen om de gegevens vlot te kunnen lezen,

ƒ een duidelijke grafiektitel.

b Bewaar het resultaat in je portfolio. Maak een map voor dit B-deel en submap voor elk Level en geef die submap de naam ‘Deel_B_Level_D’. Geef het bestand een duidelijke naam zoals ‘Action_4_Grafieken_loon’.

3 Beantwoord de vragen met behulp van de grafieken.

a Hoeveel procent hoger ligt het gemiddelde brutoloon van een man tegenover dat van een vrouw?

b Met hoeveel procent stijgt het loon van een werknemer in de horeca als hij er meer dan dertig jaar actief is? Vergelijk dat met de stijging in de chemie- en farmasector.

c Welke mogelijke oorzaken zie jij voor het loonverschil tussen kleine en grote bedrijven?

d Boven op je loon krijg je bij heel wat bedrijven ook ‘extralegale voordelen’. Wat zijn dat?

e Welke drie extralegale voordelen komen het vaakst voor in België?

proefversie©VANIN

f In welke sector heb je het minste vakantiedagen?

g Wat is het minimale aantal verlofdagen waarop je om het even waar recht hebt?

h Welke tien wettelijke feestdagen zijn er in België?

4 Wil je het hele rapport van de arbeidsmarkt bekijken, ga dan naar iDiddit.

Action 5— Wat als overleg moeilijk loopt?

Lees het artikel en beantwoord de vragen.

a Waarom reageerden de vakbonden furieus?

proefversie©VANIN

b Wat bedoelen de vakbonden met een gevaarlijk precedent?

Vakbonden

dienstencheques dienen stakingsaanzegging in omdat poetshulpen premies dreigen kwijt te spelen

De vakbonden in de sector van de dienstencheques hebben een stakingsaanzegging ingediend. De actie komt er nadat twee werkgeversorganisaties eenzijdig twee cao’s hadden opgezegd, over de eindejaarspremie en de toeslag bij economische werkloosheid. ‘Op 7 februari zullen we concrete acties plannen’, klinkt het vrijdag bij ABVV, ACV en ACLVB.

Het nieuws kwam in volle kerstvakantie als een verrassing: Federgon en DCO Vlaanderen zegden eenzijdig twee sectorale cao’s op. Volgens de federaties was de situatie nancieel niet meer houdbaar en hadden ze geen andere keuze dan de cao’s pro forma op te zeggen. Ze toonden zich wel bereid om met de vakbonden te onderhandelen over nieuwe sectorale cao’s.

‘80 procent werkt in winstgevend bedrijf’

De vakbonden reageerden furieus en spraken van een ‘oorlogsverklaring’. De huishoudhulpen, die al onder de laagste lonen vallen, dreigen door het opzeggen van de cao premies kwijt te spelen. De bonden wijzen erop dat het sectoraal fonds dat de eindejaarspremie betaalt, nochtans aan het groeien is. ‘Een dergelijke houding (van de werkgevers, red.) is ongezien en een inbreuk op alle regels inzake het sociaal overleg (...). Bovendien schept dat een gevaarlijk precedent dat zou kunnen overslaan naar andere sectoren. De vakbonden kunnen niet anders dan krachtig reageren’, verantwoordt het gemeenschappelijk vakbondsfront de stakingsaanzegging.

De bonden verwerpen de ‘klaagzang’ van de werkgevers dat het water hen aan de lippen staat. ‘Er zijn inderdaad sommige, vooral kleinere non-pro t bedrijven, die het moeilijk hebben. Maar 80 procent van de huishoudhulpen werkt in een winstgevend dienstenchequebedrijf’, aldus de bonden. Ze roepen de regionale ministers van werk op om hun verantwoordelijkheid te nemen ten voordele van de huishoudhulpen, ‘zowel wat betreft het gebruik van overheidsgeld als de kwaliteit van het werk.’

Bron: standaard.be, 2024-01-12

Action 6— Aan de slag als werknemer of als zelfstandige

1 Bekijk de website van de federale overheidsdienst op de volgende bladzijde en beantwoord de vragen.

a Verklaar de volgende begrippen:

ƒ werknemer:

ƒ aannemer:

b Welke van de bovenstaande personen is een zelfstandige?

c Wat is een ambtenaar? Gebruik indien nodig het internet.

d Wat is het grote verschil tussen de zelfstandige enerzijds en de werknemer en ambtenaar anderzijds?

2 Werken deze personen als zelfstandige, werknemer of ambtenaar? Kruis aan.

ZELFSTANDIGEWERKNEMERAMBTENAAR

Koen Baetens, politieagent

Nancy De Grote, eigenares van Taxi Nancy

Jeanne Piens, uitbaatster van een snoepwinkel

‘Smos’ veiligheidsagent bij Safety First

Els Sterckx, juffrouw in basisschool De Akker

Jos Welvaert, aardappelkweker

Adil Bakkal, werfleider bij een bouwbedrijf

Doortje Van Hoeck, secretaresse in een garage

Frankie Loosveld, administratief medewerker bij Cynalco Medics

proefversie©VANIN

Action 7— Hoe vinden vraag en aanbod elkaar?

1 Lees aandachtig de tekst.

proefversie©VANIN

Het is koffiedik kijken waar jij over acht jaar zult staan. Maar de kans is heel groot dat je op de arbeidsmarkt actief zult zijn. Dat kan als aanbieder van arbeid (als je bv. een (studenten)job zoekt) of als vrager naar arbeid (bv. als je als zelfstandige een bedrijf opricht en personeel nodig hebt).

Een sollicitatie is zoals het zoeken van een goed lief. Je moet zorgen dat je in de zee van aanbiedingen opvalt. Als werkgever of als werknemer moet je de tegenpartij proberen te verleiden en beide partijen toetsen af of ze bij elkaar passen voor een arbeidsrelatie die bedoeld is om toch enige tijd te duren.

2 Vul de tekst aan.

Het hele verhaal begint bij de waarin

kenbaar maakt, welk profiel hij zoekt. Hij kan die publiceren op de eigen website of hij kan inschakelen om de goede kandidaat voor hem te zoeken. Mogelijk is de werkgever ook verplicht de jobaanbieding bij te publiceren.

Als er heel gericht gezocht wordt, kan het zijn dat potentiële werknemers zelf door het bedrijf gecontacteerd worden. Meestal zullen de kandidaten echter een en insturen waarin ze zichzelf aanprijzen. Op basis daarvan beslist welke kandidaten in aanmerking komen.

Als er specifieke kennis vereist is, dan kan de werkgever organiseren om te checken of de kandidaat aan de vereisten voldoet.

Een beperkt aantal kandidaten zullen vervolgens uitgenodigd worden voor

. Mogelijk wordt daar de knoop al doorgehakt om af te sluiten. Vaak neemt de werkgever de beslissing pas enkele dagen later. De geselecteerde kandidaat krijgt dan telefoon met de vraag of hij nog steeds geïnteresseerd is. Net als bij het huwelijk moeten immers beide partijen zeggen.

Action 8— Welke opleidingen scoren het best op de arbeidsmarkt?

Ga via iDiddit naar Het schoolverlatersrapport dat VDAB jaarlijks opstelt. Beantwoord de volgende vragen.

a Hoeveel jongeren verlieten volgens het meest recente rapport de schoolbanken?

proefversie©VANIN

b Hoeveel bedroeg het werkloosheidspercentage een jaar later voor de groep?

c Is er een groot verschil tussen mannen en vrouwen?

d Hoe langer de gevolgde opleiding duurt, hoe kleiner de kans dat je na een jaar nog werkloos bent. Klopt dat? Motiveer met cijfers.

e Welke opleidingen van het hoger onderwijs leiden tot de hoogste tewerkstelling na een jaar?

f Welke opleiding zou jij op dit moment graag willen volgen? Ga via iDiddit naar een onderzoek van VDAB. Bespreek de kansen op de arbeidsmarkt van die opleiding aan de hand van de info die je daar interactief kunt opvragen.

Action 9— Hoe groot is de kans op automatisering?

1 Lees de tekst over jobverlies door automatisering.

a Wat heeft de geschiedenis geleerd over automatisering?

proefversie©VANIN

b Welke voordelen heeft automatisering?

c Welke gevolgen heeft automatisering en digitalisering nog op de arbeidsmarkt?

De technologische vooruitgang zit in een stroomversnelling. Ook al zien de meeste mensen de voordelen van die ontwikkelingen in, toch is er ook ongerustheid over de negatieve e ecten ervan op de arbeidsmarkt. Automatisering zou ervoor kunnen zorgen dat er voor een aantal jobs geen menselijke arbeid meer nodig is, met hogere werkloosheid als gevolg. Speelt dat e ect al op de Belgische arbeidsmarkt? Over de periode 20132016 vinden we inderdaad een licht negatief verband tussen de groei van het aantal mensen dat een bepaalde job uitoefent en de automatiseringskans van de betre ende job. Zo doet de banengroei van een job met een hoge automatiseringskans zoals accountants, het minder goed dan een job met een lage automatiseringskans zoals maatschappelijk werkers. Ook al zal die ontwikkeling sommigen wat angst inboezemen, toch leidt dat niet noodzakelijk tot hogere werkloosheid, want technologische verandering creëert ook nieuwe types jobs. Bovendien kunnen mensen zich wapenen tegen automatisering met behulp van de juiste opleiding en door open te staan voor verandering. Maar ook inzetten op sociale vaardigheden op het werk, zoals communicatie en teamwerk, is een winnende strategie.

bezorgd over de impact op de werkgelegenheid. Het protest tegen William Lees uitvinding was zelfs zo intens dat hij Groot-Brittannië moest verlaten.

William Lee toonde in 1589 met trots zijn uitvinding van een weefgetouw aan Queen ElizabethI. De machine zou het manuele werk sterk verlichten, maar toch weigerde de koningin om een patent te geven. Ze was immers

Vandaag kunnen we duidelijk besluiten dat het aantal jobs niet negatief beïnvloed werd door de uitvindingen uit het verleden, want er is geen massale werkloosheid. Technologische ontwikkelingen hebben vooral de werkomstandigheden verbeterd en de productiviteit verhoogd. Ook in de meest recent jaren zien we geen structurele stijging van de werkloosheid. Het totale aantal jobs nam zelfs toe.

De technologische ontwikkelingen kunnen wel een impact hebben op de soorten jobs. In het verleden was dat al het geval en werden voor sommige taken mensen vervangen door machines. Zo bestaat het beroep bareeldraaier, die de slagbomen handmatig bediende van zodra een trein naderde, niet meer.

Bron: ing.be

2

ING onderzocht het verband tussen enerzijds de kans dat een job geautomatiseerd zou worden en anderzijds de groei (of afname) van het aantal mensen dat die job uitoefent. Het leverde volgende grafiek op. Wat leid je eruit af? Markeer wat past.

In de grafiek zie je dat de automatiseringskans voor administratief personeel en landbouwers laag / hoog is. De werkgelegenheid voor die jobs is in de periode 2013-2016 afgenomen / toegenomen. De kans op automatisering voor jobs als bedrijfsleider of onderzoeker is laag / hoog. Voor die jobs is de werkgelegenheid over diezelfde periode afgenomen / toegenomen. De oranje lijn geeft het verband tussen de automatiseringskans en de werkgelegenheidsgroei weer. ING concludeert uit dat onderzoek dat jobs met een hoge automatiseringskans het beter / minder goed doen op de arbeidsmarkt. Jobs die het wel goed doen op de arbeidsmarkt, hebben vaak een lage / hoge automatiseringskans.

Grafiek 14: Automatisering versus jobgroei

Bron: Baert en Ledent (2015) en FOD Economie op newsroom.ing.be

3 Ga via iDiddit naar de lijst met de automatiseringskans van elk beroep die ING opmaakte en beantwoord de vragen.

a Hoeveel kans is er dat je leerkrachten in de komende jaren hun job verliezen ten gevolge van automatisering?

b Welke factoren spelen een rol bij dat cijfer?

c Hoe zit het met de job van je ouders?

CHECKLIST

Duid aan of je de onderstaande vaardigheden voldoende beheerst.

proefversie©VANIN

1 Ik kan de vraagzijde op de arbeidsmarkt inhoudelijk en grafisch analyseren.

2 Ik kan de aanbodzijde op de arbeidsmarkt inhoudelijk en grafisch analyseren.

3 Ik kan het verschil tussen de bevolking van een land, de bevolking op arbeidsleeftijd en de beroepsbevolking toelichten.

4 Ik kan de werking van het spel van vraag en aanbod op de arbeidsmarkt analyseren.

5 Ik kan aantonen dat de lonen en arbeidsvoorwaarden op de arbeidsmarkt niet vrij tot stand komen, maar onderhevig zijn aan de afspraken van het sociaal overleg.

6 Ik kan voorbeelden geven waaruit blijkt dat loon voor werkgevers en werknemers niet de enige factor is die speelt op de arbeidsmarkt.

7 Ik kan loonverschillen tussen de verschillende deelmarkten van de arbeidsmarkt verklaren.

8 Ik kan de effecten van automatisering en digitalisering op de arbeidsmarkt toelichten.

JA KAN

BETER

EXTRA OEFENMATERIAAL

LEVEL D

Hoe bereken je pensioenen?

proefversie©VANIN

Explore 1— Vanaf welke leeftijd kan een werknemer op pensioen en hoe wordt dat pensioen berekend?

Wettelijke pensioenleeftijd

Elk land legt wettelijk vast wanneer zijn burgers met pensioen kunnen gaan. In België ligt de pensioenleeftijd voorlopig op 66 jaar maar die wordt in 2030 verhoogd naar 67 jaar. Wanneer je als werknemer echter minstens 63 jaar bent én kunt bewijzen dat je minstens 42 jaar gewerkt hebt, dan mag je met vervroegd pensioen.

Als werknemer weet je vaak niet precies wanneer je met pensioen kunt. Daarom heeft de Federale Pensioendienst (FPD) een online portaal ontwikkeld. Daarop kun je eenvoudig inloggen om je pensioendatum te bekijken en een overzicht te krijgen van alle werkgevers en je aantal werkjaren.

Je bent niet verplicht om met pensioen te gaan. Je mag gerust langer doorwerken maar dat is niet altijd financieel interessant.

Als zelfstandige kom je te weten wanneer je recht hebt op pensioen op de site van het Rijksinstituut voor Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen.

De hoogte van het Belgische pensioenbedrag wordt berekend op basis van drie elementen. Zo staat het in de wet:

ƒ het professionele statuut: ben je tijdens je professionele carrière werknemer, ambtenaar of zelfstandige bent geweest? Als je verschillende statuten gehad hebt tijdens je professionele loopbaan dan moet de Pensioendienst een gemengde berekening maken.

ƒ het inkomen: het pensioen wordt berekend op basis van hoeveel je verdiende tijdens jouw loopbaan.

ƒ de loopbaan: uiteraard speelt het ook een rol hoe lang je gewerkt hebt. Ben je tijdens jouw professioneel leven gedurende bepaalde periodes inactief geweest? Dan zal jouw uiteindelijke pensioenbedrag lager liggen.

1 Lees de tekst en beantwoord de vragen.

a Wat was tot eind 2024 de wettelijke pensioenleeftijd in België?

b Wat is de wettelijke pensioenleeftijd vanaf 2025?

c Zal die wettelijke pensioenleeftijd nog verder stijgen?

d Zijn er uitzonderingen op die regel?

proefversie©VANIN

e Heeft het gevolgen als je vroeger op pensioen gaat dan de wettelijke pensioenleeftijd?

f Hoe kan een burger in ons land weten wanneer hij met pensioen kan?

g Hoeveel pensioengeld verlies je ongeveer (voor de rest van je leven) per jaar dat je vroeger met pensioen gaat?

h Ben je verplicht om met pensioen te gaan?

Wanneer kunt u met pensioen?

Dat kiest u zelf. Tot eind 2024 kon je op je 65e met pensioen. De wettelijke pensioenlee ijd is echter sinds 2025 op 66 jaar vastgelegd. Maar wie wil, kan vroeger stoppen. Zelfs voor de lee ijd van het vervroegd pensioen. Omgekeerd kunt u ook na uw 66e aan de slag blijven. In 2030 komt er nog een jaartje bij: vanaf dan is de wettelijke pensioenlee ijd 67 jaar. Voor bepaalde ambtenaren ligt de lee ijdsgrens hoger (bijvoorbeeld magistraten) of lager (bijvoorbeeld militairen).

Niemand kan u verplichten om tot de wettelijke pensioenlee ijd aan de slag te blijven. U kunt op elk moment stoppen met werken, maar u zult op dat moment alleen maar een pensioenuitkering krijgen als u voldoet aan de voorwaarden voor het vervroegd pensioen.

Vervroegd pensioen

Dat kan vanaf uw 63e na een carrière van 42 jaar, op 61 na een loopbaan van 43 jaar of op 60 jaar na een loopbaan van 44 jaar. Op mypension.be kunt u nagaan wat uw vroegste pensioendatum is. Bijna een derde van de loontrekkenden en nagenoeg alle ambtenaren gaan met vervroegd pensioen.

Nog vroeger stoppen

Hoeveel verliest u?

Voor de berekening van het wettelijk pensioen wordt ervan uitgegaan dat een loopbaan 45 jaren telt.

Per jaar dat u vroeger stopt, verliest u dus grosso modo 1/45 pensioen. En dat draagt u de rest van uw (gepensioneerde) leven mee, aangezien u vanaf uw vervroegde pensionering dat lagere pensioenbedrag zult blijven ontvangen, ook nadat u de wettelijke pensioenlee ijd bereikt hee .

U bent niet verplicht om te stoppen met werken zodra u de wettelijke pensioenlee ijd bereikt. Als uw werkgever akkoord gaat, kunt u aan de slag blijven.

proefversie©VANIN

Nog vroeger stoppen met werken kan ook, maar die keuze hee natuurlijk een prijs: u hee geen enkel beroepsinkomen tot op de dag dat u met wettelijk (vervroegd) pensioen kunt. Tijdens die periode bouwt u geen enkel pensioenrecht op. De dag dat u met pensioen gaat, zal het bedrag daarvan dus lager liggen, want het werd op een kortere loopbaan berekend.

Op mypension.be kunt u simuleren welke invloed de datum van uw pensionering hee op het bedrag van uw pensioen.

Als u niet wilt stoppen

Omgekeerd bent u niet verplicht om te stoppen met werken zodra u de wettelijke pensioenlee ijd bereikt. Als uw werkgever akkoord gaat, kunt u aan de slag blijven. Ambtenaren zijn wel verplicht om op hun 66e met pensioen te gaan, maar er kan ook in een verlenging van zes maanden worden voorzien.

Bron: tijd.be, 2020-01-01

2 Ga naar iDiddit en lees de tekst. Let daarbij vooral op hoe de Pensioendienst de bedragen van de pensioenen vastlegt. Los daarna de vragen op.

a Hoeveel jaar moet je in principe werken om een volledig pensioen te krijgen?

b Noteer de formule om het pensioen van een werknemer in de privésector te berekenen.

c Wat is de berekeningsbasis van het pensioen van een zelfstandige?

d Waarom berekent men het pensioen van de zelfstandige niet zoals bij de werknemer?

e Waarop is de pensioenberekening van de ambtenaar gebaseerd?

proefversie©VANIN

f Telt de gezinstoestand bij ambtenaren mee voor de berekening van hun pensioen?

g Welke pensioenberekening lijkt jou de meest ingewikkelde?

h Voor elk statuut geldt aan het einde van de rit wel dezelfde volgende regel. Welke?

Explore 2— Hoeveel bedraagt het wettelijk minimumpensioen in België?

1 Volgens de Belgische wetgeving heeft iedereen recht op een bepaald minimumpensioenbedrag. De toekenningsvoorwaarden zijn echter niet zo eenvoudig en verschillen naargelang de persoonlijke situatie van de (toekomstige) gepensioneerde.

a Surf via iDiddit naar de site van de Federale Pensioendienst en bekijk de onderstaande afbeelding.

b Welke factoren spelen een rol bij het bepalen van het minimumpensioenbedrag?

2 Surf via iDiddit naar Wikifin en bekijk de info over de minimumpensioenen. Beantwoord de vragen.

a Wat zijn de voorwaarden om te kunnen genieten van het wettelijk minimumpensioen?

proefversie©VANIN

b Stel dat je niet voldoet aan die voorwaarden, hoe wordt het minimumpensioen dan berekend?

c Hoeveel bedraagt het minimum(rust)pensioen voor een alleenstaande?

d Hoeveel bedraagt het minimum(rust)pensioen voor een lid van een gezin?

Good to know

Het lijkt op het eerste gezicht onrechtvaardig dat een gezinslid meer pensioengeld ontvangt dan een alleenstaande. Maar de wet bedoelt daarmee dat diegene die wel gewerkt heeft dat bedrag ontvangt omdat zijn partner niet werkte of te weinig gewerkt heeft om zelf van een minimumpensioen te kunnen genieten! Ze moeten dus samen met dat bedrag rondkomen.

3 Waarom hebben vrouwen vaker lagere pensioenen dan mannen? Raadpleeg eventueel het internet.

proefversie©VANIN

Good to know

De vermelde bedragen zijn brutobedragen. Pensioenen zijn inkomens en worden dus belast. Het nettopensioenbedrag ligt dus lager.

Explore 3— Kan een werknemer sparen voor extra pensioen?

Good to know

Als je als werknemer vreest dat je pensioenbedrag niet voldoende zal zijn om in jouw levensstandaard te voorzien, dan kun je tijdens jouw loopbaan een bedrag sparen om jouw totale pensioenbedrag op te krikken. Dat doe je bij een verzekeringsmaatschappij.

Bij hen kun je maandelijks een bedrag opzijzetten. Op het moment dat je met pensioen gaat, betalen zij jou het door jou bijeengespaarde bedrag plus interesten uit.

1 Om te weten te komen hoeveel geld je best spaart, bieden de verzekeringsmaatschappijen simulatietools aan. Op basis daarvan kun je als burger beslissen of en hoeveel je extra wilt sparen voor later. Surf via iDiddit naar de berekeningstool voor het pensioenbedrag.

a Op welke website ben je terechtgekomen?

b Welk soort bedrijf is dit?

c Gaat het hier om een overheidsbedrijf?

d Lees aandachtig de case en beantwoord de vragen.

ƒ Hoeveel pensioen zal Johannes volgens de simulator netto ontvangen?

proefversie©VANIN

ƒ Hoeveel zal hij vanaf zijn 40e maandelijks moeten sparen om aan 2 000,00 euro te komen?

ƒ Hoe komt het dat de beide bovenstaande bedragen opgeteld minder zijn dan 2 000,00 euro? Zit er een fout in de simulatie?

Johannes is 40 jaar. Hij is op 21-jarige leeftijd beginnen werken als loontrekkende (werknemer bij een privébedrijf). Hij ontvangt een brutoloon van 3 500,00 euro per maand, vakantiegeld en een 13e maandloon.

Johannes wil graag op de leeftijd van 67 jaar met pensioen en schat dat hij dan 2 000,00 euro per maand nodig heeft om van te kunnen leven.

Klik dan op Detail van de berekening. Good to know

Nieuwsgierig hoe de simulator rekent en op welke veronderstellingen hij gebaseerd is?

e Stel dat Johannes zelfstandige was. Herhaal de cijferoefening. Merk je een verschil?

f Stel dat Johannes als ambtenaar had gewerkt. Herhaal de cijferoefening. Merk je een verschil?

TO THE POINT

Vanaf het moment dat je als Belg een bepaalde leeftijd bereikt hebt, mag je met pensioen gaan. Dat betekent dat je niet meer hoeft te werken. De wettelijke pensioenleeftijd wordt geleidelijk opgetrokken van 65 jaar naar 67 jaar. Sinds 2025 bedraagt die 66 jaar. Om voldoende geld te hebben om financieel verder te kunnen, krijg je als gepensioneerde burger een bepaald bedrag van de Belgische Staat. De hoogte van dat bedrag hangt af van het professionele statuut (ambtenaar, zelfstandige of werknemer) dat je tijdens je loopbaan had, hoe groot je inkomen was en hoeveel jaren je gewerkt hebt.

Er is een wettelijk minimumpensioenbedrag voor iedereen die een volledige loopbaan heeft gehad.

Je kunt er als burger voor kiezen om met vervroegd pensioen te gaan (vóór je wettelijke pensioenleeftijd) maar daardoor zul je later maandelijks wel minder pensioen ontvangen. Omgekeerd kun je ervoor kiezen om langer te werken dan verplicht.

Als je als werknemer wilt weten wanneer je met pensioen kunt gaan en hoe groot je persoonlijk wettelijk pensioenbedrag zal zijn, kun je inloggen op mypension.be. Daar vind je een overzicht van al je gewerkte jaren en bij welke werkgevers dat was.

Om zeker te zijn dat je voldoende financiële middelen zult hebben eens je met pensioen bent, kun je tijdens je loopbaan extra bij sparen bij een verzekeringsmaatschappij

Action 1— Welke online pensioentools biedt de Belgische overheid aan?

De Belgische overheid heeft het online portaal mypension.be ontwikkeld waar haar burgers alle nuttige informatie omtrent hun persoonlijk pensioen kunnen raadplegen en simulaties kunnen maken. Het inloggen op deze site gebeurt via een persoonlijk paswoord of via e-ID.

Bovendien heeft ze een bijkomende site PensionStat ontwikkeld waar de burger betrouwbare statistische informatie vindt over pensioenen in België in het algemeen.

1 Surf naar mypension.be. Wat kun je daar allemaal doen?

proefversie©VANIN

2 Vraag aan je ouders om in te loggen op mypension. Wanneer kunnen zij met pensioen en hoeveel zal het pensioenbedrag zijn dat ze ontvangen?

3 Surf naar PensionStat.be Klik op Kerncijfers. Waarover vind je hier informatie?

proefversie©VANIN

Action 2— Kun je doorwerken na de wettelijke pensioenleeftijd?

Lees de tekst op iDiddit en beantwoord de vragen.

a De pensioenbonus wordt terug ingevoerd. Wat is de pensioenbonus?

b Vanaf wanneer en voor wie worden de eerste bonussen uitgekeerd?

c Hoeveel geld kan de pensioenbonus opleveren?

d Hoe wordt de bonus uitbetaald?

proefversie©VANIN

1 Ga naar iDiddit en bekijk het filmpje op iDiddit over flexi-jobs.

a Wat is een flexi-job?

b Wat is het voordeel voor de werknemer?

c Wat is het voordeel voor de werkgever?

2

Lees het artikel en los de vragen op.

a Hoeveel mag een persoon die de wettelijke pensioenleeftijd overschreden heeft, nog bijverdienen?

proefversie©VANIN

b Stel dat je gepensioneerd bent maar je hebt de wettelijke pensioenleeftijd nog niet bereikt. Welke gevolgen heeft dat voor je flexi-job?

Vervroegd met pensioen? Let op dat u niet te veel bijverdient met flexi-job

Zo’n 235 000 mensen die met vervroegd pensioen zijn, krijgen binnenkort een bericht van de Federale Pensioendienst om hen te waarschuwen. Wie te veel bijverdient met een flexi-job, riskeert pensioen te verliezen.

Dat is het gevolg van een vorig jaar besliste maatregel die in 2025 van kracht wordt. Tot en met 2024 bestond alleen een algemeen grensbedrag voor alle beroepsinkomsten voor die groep. Daar komt nu een jaargrens bij voor inkomsten uit een flexi-job voor wie de wettelijke pensioenleeftijd nog niet heeft bereikt.

Als u een flexi-job heeft, moet u voortaan een bijkomend grensbedrag van 7 876,00 euro per jaar naleven. Bij overschrijding van dat bedrag riskeert u minder pensioen te krijgen of een schorsing van het pensioen.

‘Potentieel gaat het wel om een grote groep Belgen die mogelijk onderworpen is aan het grensbedrag: zowat 235 000’, zegt Vik Beullens, de woordvoerder van de Federale Pensioendienst. Die worden allemaal persoonlijk verwittigd van de verstrenging – digitaal of per brief.

Het bijkomende grensbedrag voor inkomsten uit een flexi-job geldt enkel voor wie met vervroegd pensioen is en de wettelijke pensioenleeftijd nog niet heeft bereikt. Het geldt dus niet voor wie de wettelijke pensioenleeftijd wel heeft bereikt.

Ook wie 45 jaar loopbaan op de teller heeft, is vrijgesteld van de maatregel.

Voor alle duidelijkheid: wie de wettelijke pensioenleeftijd voorbij is of een loopbaan van 45 jaar heeft, mag onbeperkt bijverdienen zonder dat dat impact heeft op het pensioen. Er kan wel een fiscale impact zijn.

Bron: tijd.be, 2025-01-10

CHECKLIST

Duid aan of je de onderstaande vaardigheden voldoende beheerst.

proefversie©VANIN

1 Ik kan uitleggen wat met pensioen gaan is.

2 Ik kan uitleggen vanaf welke leeftijd een burger met pensioen kan.

3 Ik kan uitleggen dat pensioenen op verschillende manieren uitgerekend worden.

4 Ik kan uitleggen dat er een wettelijk minimumpensioen is en hoeveel dat is.

5 Ik kan een pensioenbedrag laten uitrekenen door een tool.

6 Ik kan uitleggen welke online tools de burger kan gebruiken om info te vinden over zijn pensioen.

EXTRA OEFENMATERIAAL

JA KAN

BETER

Begrippenlijst

LEVELBEGRIP VERKLARING

Adeductieve methode

proefversie©VANIN

Aeconomische wetenschap

Aeconomisch principe

De economische wetenschap gebruikt die methode om uit een bepaalde wetmatigheid verdere besluiten af te leiden.

Die wetenschap houdt zich bezig met de studie van het keuzegedrag van de economische actoren, zoals de gezinnen en de bedrijven.

Mensen moeten omwille van het aantal middelen dat beschikbaar is, een keuze maken tussen alle behoeften. De mensen proberen om de behoeften te maximaliseren met de beschikbare middelen.

Ainductieve methode

Amacroeconomie

Amicroeconomie

Carbeidsbemiddelaar

De economische wetenschap gebruikt die methode om uit een groot aantal gegevens bepaalde wetten af te leiden.

Dat deel van de economie bestudeert de grote gehelen van een economie op nationaal niveau, zoals werkloosheid.

Dat deel van de economie concentreert zich op individuele markten, zoals een consument of een gezin

Dat is een overheidsinstelling die bedrijven helpt om vacatures bekend te maken bij een ruim publiek en mogelijke werknemers naar de werkgever doorverwijst.

CarbeidsmarktDat is een virtuele plaats waar bedrijven (vraag) en gezinnen (aanbod) elkaar ontmoeten, en waar ze na het uitwisselen van informatie en onderhandeling overeenkomen om voor een loon (prijs) arbeid te leveren.

Carbeidsovereenkomst

Dat is een contract tussen werkgever en werknemer waarbij die laatste zich verbindt om onder het gezag van de werkgever arbeid te verrichten in ruil voor een loon.

LEVELBEGRIP

Carbeidsreglement (AR)

Cberoepsbevolking

Cbevolking op arbeidsleeftijd

Ccao (collectieve arbeidsovereenkomst)

CCPBW (comité voor preventie en bescherming op het werk)

Dat is een afspraak tussen de werkgever en de werknemersvertegenwoordiging in een bedrijf waarin de rechten en plichten van de beide partijen binnen het bedrijf zijn vastgelegd.

Die bestaat uit diegenen die aan het werk zijn (werkenden) en zij die beschikbaar zijn voor een job en actief op zoek naar werk (niet-werkende werkzoekenden / NWWZ).

Dat is de bevolking van 15 tot en met 64 jaar.

Dat is een overeenkomst tussen de vertegenwoordigers van de werknemers en een of meer werkgevers die voor een hele groep personeelsleden gezamenlijke arbeids- of loonsvoorwaarden afspreken.

Dat comité is een paritair samengesteld orgaan dat middelen uitdenkt en voorstelt en actief bijdraagt om het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk te bevorderen.

CGroep van TienDat is een onderhandelingsorgaan met de belangrijkste vertegenwoordigers van de vakbonden (5) en werkgevers (5) voor interprofessioneel overleg.

CheadhunterDat bedrijf zoekt voor een klant het ideale profiel voor een bepaalde functie: iemand met veel ervaring, grote kennis of een uitgebreid netwerk. Dat doet het vaak door actief veelbelovende kandidaten zelf te contacteren.

CIPA (interprofessioneel akkoord)

proefversie©VANIN

Dat is een overeenkomst tussen werkgeversorganisaties en vakbonden die op alle sectoren van toepassing is.

CminimumloonHet laagste loon dat een werkgever volgens de afspraken van de sector mag uitbetalen aan een werknemer. Het minimumloon is afhankelijk van de leeftijd, ervaring, anciënniteit …

LEVELBEGRIP

CNAR (Nationale Arbeidsraad)

Cniet-werkende werkzoekende

COR (ondernemingsraad)

Cparitair

CPC (paritair comité)

VERKLARING IN JE EIGEN WOORDEN

Dat is een paritair samengesteld sociaal overlegorgaan op nationaal niveau dat cao’s afsluit en de overheid adviseert.

Dat is iemand die beschikbaar is voor de arbeidsmarkt maar nog geen werk gevonden heeft.

Dat is een paritair orgaan waarin het ondernemingshoofd de werknemersvertegenwoordigers informeert en raadpleegt.

Dat betekent dat er bij een overleg evenveel vertegenwoordigers zijn van de werknemers als van de werkgever.

Dat is een paritair samengesteld sociaal overlegorgaan op sectorniveau dat cao’s afsluit.

CselectiebureauDat bedrijf neemt voor een klant de hele aanwervingsprocedure voor z’n rekening en stelt uiteindelijk de geschiktste kandidaten voor aan de klant.

Csociaal overlegDat is overleg over loons- en arbeidsvoorwaarden tussen de sociale partners (de vakbonden en de werkgeversorganisaties).

C uitzendkantoor

proefversie©VANIN

Cvakbond of vakbondsorganisatie of syndicaat

Cwerkgeversorganisatie

Dat bedrijf neemt werknemers aan en leent die uit aan bedrijven die ze tijdelijk nodig hebben.

Dat zijn de vertegenwoordigers van de werknemers.

Die organisatie behartigt tijdens het sociaal overleg of bij de overheid de belangen van (een specifieke groep van) de werkgevers en geeft hen advies.

Dmypension.beDat is het online portaal van de Federale Pensioendienst waarop de burger alle informatie omtrent zijn pensioen kan vinden.

LEVELBEGRIP

VERKLARING

DpensioenDat is een periode in het leven van de burger waarin hij op basis van zijn leeftijd niet meer hoeft te gaan werken.

Dpensioenbedrag

Dprofessioneel statuut

Dvervroegd pensioen

Dverzekeringsmaatschappij

Dwettelijke pensioenleeftijd

Dat bedrag ontvangt de gepensioneerde om te kunnen overleven na zijn pensioendatum.

Het feit of je in de privésector, als ambtenaar of als zelfstandige gewerkt hebt.

Dat is de situatie waarin de burger eerder met pensioen gaat dan de dag van de officiële pensioendatum.

Bij dat bedrijf kun je als burger sparen voor een extra pensioen.

Leeftijd vanaf wanneer de burger met pensioen kan gaan.

IN JE EIGEN WOORDEN

proefversie©VANIN