Woordenschat
les
Blok 2
6
natuur
Wat ga je doen? Je leert hoe je de betekenis van woorden kunt achterhalen en uitleggen. Je leert het verschil tussen letterlijk en figuurlijk taalgebruik herkennen.
Op verkenning 1
Luister naar het verhaal.
Let goed op deze vragen: - Vindt Storm het slot waarop de sleutel past? - Gedraagt de turnleraar zich nog steeds zo vreemd? Zo ja, waarom vind je dat? Storm voert zijn taak plichtsbewust uit. Hij probeert de sleutel uit op elk slot dat hij tegenkomt: de deur van de klassen, de kastdeurtjes in de gang, het hangslot van de schoolpoort … Maar er is geen enkel slot waarop de sleutel past. Teleurgesteld wandelen de vrienden naar de klas. ‘Dit is een fiasco’, zucht Storm. ‘Wat bedoel je daarmee?’, vraagt Vadim. ‘Het lukt niet, we vinden nooit het slot waarop de sleutel past!’ ‘Kijk eens!’, fluistert Alina. Aan de andere kant van de speelplaats zien ze de turnleraar zeulen met een zware kist. De klusjesman schiet hem dadelijk te hulp. Samen duwen ze de loodzware koffer de school binnen. ‘Wat zit er in die kist?’, vraagt Vadim zich af. ‘Laten we een kijkje nemen!’ ‘Dat is wel gevaarlijk, Vadim’, protesteert Tao. ‘Straks lopen we tegen de lamp.’ ‘Hoezo, welke lamp?’, vraagt Kaat verbaasd. ‘Ik zie nergens een lamp?’ ‘Als ze ons betrappen, dan worden we gestraft’, verduidelijkt Tao. ‘Ik ga toch een kijkje nemen’, beslist Storm. ‘Misschien past de sleutel wel op het slot van de kist? Gaan jullie mee?’ Zijn vrienden knikken. Op de tippen van hun tenen lopen ze achter elkaar de gang van het turnlokaal in. In de hoek zien ze de kist staan. Er hangt een groot hangslot aan. ‘Het is een cijferslot’, merkt Vadim op. ‘Daar past geen sleutel op.’ Hij probeert het slot te openen.
20
‘Wat doe je, Vadim? We kennen de juiste cijfers toch niet’, zegt Alina. ‘De meeste mensen gebruiken een code die ze zelf gemakkelijk
Blok 2
natuur
kunnen onthouden,’ legt Vadim uit, ‘zoals 0000 of 1234 of zo.’ Alina bloost en kijkt verlegen de andere kant op. ‘Is dat de code van je fietsslot?’, vraagt Vadim grinnikend. Alina haalt haar schouders op. ‘Concentreer jij je nu maar op dit slot’, zegt ze ongemakkelijk. ‘9876’, mompelt Vadim. Dan horen ze een klik. Het slot springt open.
Wat ben je te weten gekomen? Bespreek samen.
2
Lees dit stukje tekst opnieuw. ‘Wat zit er in die kist?’, vraagt Vadim zich af. ‘Laten we een kijkje nemen!’ ‘Dat is wel gevaarlijk, Vadim’, protesteert Tao. ‘Straks lopen we tegen de lamp.’ ‘Hoezo, welke lamp?’, vraagt Kaat verbaasd. ‘Ik zie nergens een lamp?’ ‘Als ze ons betrappen, dan worden we gestraft’, verduidelijkt Tao.
Welke tekening past bij dit stukje tekst? Waarom? Bespreek samen. A
B
21
Blok 2
Woordenschat
les
6
natuur
Uitleg Soms wordt met een woord of een zin iets anders bedoeld dan wat er staat. De betekenis is niet letterlijk, maar figuurlijk. Bijvoorbeeld: Straks lopen we tegen de lamp. Je loopt niet echt tegen de lamp, natuurlijk. Bij zulke woorden of zinnen moet je dus goed nadenken: ‘Wat bedoelt de schrijver?’ Vaak kun je de betekenis achterhalen door de zin(nen) voor en na de uitdrukking opnieuw te lezen. Maar dat lukt niet altijd. Zoek het woord dan op in een woordenboek. Kijk goed naar het sleutelwoord. Bijvoorbeeld: Tegen de lamp lopen vind je in een woordenboek bij het woord lamp.
Aan de slag 3
Weet jij wat deze woorden en uitdrukkingen betekenen?
Duid de woorden aan in de tekst. Lees de zin(nen) ervoor en erna opnieuw. Verbind met de juiste betekenis. lopen zonder geluid te maken protesteren plichtsbewust op de tippen van je tenen lopen ongemakkelijk iemand te hulp schieten
Begrijp je een woord nog steeds niet? Je kunt de betekenis op verschillende manieren vinden. De Studio Woordwijzer helpt je op weg.
22
niet op je gemak, een beetje zenuwachtig of beschaamd iemand helpen duidelijk maken dat je iets niet wilt doen alles precies willen doen zoals het moet
WOORDWIJZER
4
Blok 2
natuur
>ĞƩĞƌůŝũŬ ŽĨ ĮŐƵƵƌůŝũŬ͍
Lees de situaties. Kruis aan.
5
a. Vadim is erg nieuwsgierig. Hij wil heel graag weten op welk slot de sleutel past. Voortdurend vraagt hij aan Storm of hij het juiste slot al heeft gevonden. Hij haalt Storm de pieren uit de neus. ‘Stop eens met al die vragen’, zegt Storm boos. ‘Ik zal het je wel vertellen als ik het slot vind.’
Iemand de pieren uit de neus halen letterlijk figuurlijk
b. Vadim sleutelt aan het cijferslot. Hij probeert de juiste cijfercombinatie te vinden. Alina is ongeduldig. Ze kan niet wachten om te weten wat er in de kist zit. Ze zit op hete kolen. Zou de code ‘9876’ zijn?
Op hete kolen zitten letterlijk figuurlijk
c. Terwijl ze het verhaal vertelde, struikelde Kaat over haar woorden. Ze had zo’n haast met vertellen dat ze belangrijke zaken vergat en voortdurend haperde tijdens haar uitleg.
Over je woorden struikelen letterlijk figuurlijk
Wat betekenen deze uitdrukkingen? Verbind.
In de put zitten
De koe bij de horens vatten
In de wolken zijn
Door de mand vallen
Van de hak op de tak springen
Uit de lucht komen vallen
Betrapt worden Steeds over een ander onderwerp beginnen te praten Ongelukkig zijn Verbaasd zijn wanneer er iets onverwachts gebeurt Meteen een oplossing zoeken voor een probleem, iets aanpakken Erg blij zijn
Ken je de betekenis van een uitdrukking niet? Zoek de uitdrukking dan op in een woordenboek. Denk goed na over het sleutelwoord!
23
Blok 2
Woordenschat
6
les
6
natuur
Vul de zinnen aan. Gebruik de uitdrukkingen uit opdracht 5. a. ‘Als we willen weten op welk slot de sleutel past, moeten we de sleutel overal uitproberen’, zegt Storm. Meteen bedenkt hij een plan. Hij b. Plots klikt het slot van de kist open. ‘Joepie!’, juichen de kinderen. Ze zijn c. De kinderen hadden om 16u afgesproken in het park. Alleen Alina was er niet. ‘Oei, ik wist helemaal niet dat we een afspraak hadden’, zegt ze de volgende dag verbaasd. Ze d. Tijdens zijn spreekbeurt was Tao erg zenuwachtig. Daardoor vergat hij bepaalde dingen te vertellen en werd zijn uitleg heel onduidelijk. Hij
7
Welke uitdrukkingen uit opdracht 5 heb je niet gebruikt? Maak daarmee zelf zinnen. Gebruik de figuurlijke betekenis. Vertel ze aan je buur.
Terugkijken 8
Wat vond je moeilijk aan deze les?
9
Aanduiden of iets letterlijk of figuurlijk is bedoeld De betekenis van een uitdrukking opzoeken in een woordenboek Nieuwe uitdrukkingen bij de juiste betekenis plaatsen Nieuwe uitdrukkingen aanvullen in een zin
Ga naar Mijn woordenblad!
Schrijf twee woorden of uitdrukkingen in de derde kolom die jij speciaal, moeilijk, mooi ... vindt. Maak er een tekening bij of leg ze uit met een zin. Doe dat in de middelste kolom.
24