Tatevaci es

Ս . ԳՐԻԳՈՐ

ՏԱԹԵՎԱՑԻ

ՄԵԿՆՈՒԹՅՈՒՆ ԵՍԱՅՈՒ ՄԱՐԳԱՐԵՈՒԹՅԱՆ

Աշխարհաբարի վերածեց ու ծանոթագրեց ՀԱԿՈԲ ՔՅՈՍԵՅԱՆԸ

Երևան- 2015

ՄՈՒՏՔ Ս. Գրիգոր Տաթևացու/1346-1409 թթ./ վաստակը ոչ այլ բան է, քան հանրագումարը հայ միջնադարյան մտքի տարբեր մարզերում ձեռք բերված նվաճումների:Նրա հարուստ մատենագրության

մեջ

արձանագրված

ու

համակարգված է

աստվածաբանական-

դավանաբանական, իմաստասիրական, մեկնաբանական, քարոզխոսական մարզերում Հայ եկեղեցու կուտակած դարավոր փորձառությունը:Հատկապես մեծ է նրա բերած նպաստը դավանաբանական

ու

աստվածաբանությունը մեկնաբանականը՝ հարցերի

մեկնաբանական

աստվածաբանության

ներկայանում է

Հարցմանց

սուրբգրային

մշակվածությունն

բազում ու

գրքով

մեջ:Եթե

ու

դավանական

Ոսկեփորիկով, ապա

մեկնություններով:Եթե

առաջինին

համակարգվածությունը,

ապա

բնորոշ է

երկրորդին՝

հանրագիտարանային ճոխությունը:Այս առանձնահատկությամբ աչքի են ընկնում Ս. Գրքի նրա մեկնություններն ու լուծմունքները, որոնց մեծ մասը տակավին անտիպ է:Սրանց մեջ

ուշագրավ է ծավալով

մարգարեության

մեկնությունը:Շնորհիվ

իր

թափանցումների

Եսայու

հայտնութենական իրավացիորեն

փոքր, սակայն բովանդակությամբ

համարվել է

Հին Կտակարանի

բազմաշերտ

հարուստ

Եսայու

աստվածաբանության,

մարգարեությունն Ավետարան:Եվ

արդեն

իրապես,

հնում

Քրիստոսի

տնօրինության վերաբերյալ իր պարունակած ակնարկներով Եսայու մարգարեությունը բացառիկ

կարևոր

տեղ է զբաղեցնում

Հին Կտակարանում՝ թերևս

իրեն

մրցակից

ունենալով միայն Սաղմոսները:Ուստի պատահական չէ, որ միջնադարի քրիստոնեական մատենագրության մեջ մասնահատուկ կարևորություն է տրվել այս մատյանին:Հայտնի են Եսայու մարգարեության բազում մեկնություններ՝ շարադրված մասնավորաբար Արևելյան եկեղեցու

հայրերի

ու

վարդապետների

կողմից/Որոգինես,

Եփրեմ

Ասորի, Բարսեղ

Կեսարացի,Հովհան Ոսկեբերան, Կյուրեղ Ալքեքսանդրացի/:Հայ մատենագիրները/Սարգիս Կունդ,

Հովյաննես

Մուշի

որդի,

Գևորգ

Սկևռացի

և

ուրիշներ/՝

հետևելով

Արևելաքրիստոնեական եկեղեցու մեկնաբանական հարուստ ավանդներին՝ շարադրել են մեկնություններ:Ս.Գրիգոր

Տաթևացին

այս

երկը շարադրելիս

նմանապես

հենվել է

անցյալի մեծանուն հեղինակությունների վրա:Նա գլխավորապես առաջնորդվել է իր ուսուցչի՝ Ս.Հովհան Որոտնեցու/ 1315-1387 թթ./ դասախոսություններով , ինչպես նաև՝ Ս.Հովհան Ոսկեբերանի /+ 407 թ. այժմ Պոլիքրոնիոս Ապամեացուն [+430 թ.] վերագրված] Եսայու ընկնում

մարգարեության

նշանավոր

հանրագիտարանային

մեկնությամբ:Տաթևացու

բազմաբնույթ

աշխարհագրական/,աստվածաբանական,

մեկնությունն

տեղեկատվությամբ

աչքի է

/ պատմական,

դավանաբանական

դիտումներով/Երրորդաբանություն, Քրիստոսաբանություն/, բարոյաբանությամբ:

Այս մեկնությունն

ունեցել

է գործնական նշանակություն. նրա որոշ հատվածները

կիրառվել են իբրև ուրույն քարոզներ1: Դրանք տեղ չեն գտել Տաթևացու Քարոզգրքերում, որոնք խմբագրվել են աշակերտի ՝ Հակոբ Ղրիմեցու ձեռքով:Մասնավորաբար ,,Գրիգորի եռամեծի և

քաջ

հռետորի

բանն.,,Ես եմ, որ

ջնջեմ

յիշեցից/Ես.ԽԳ 25/,,

քարոզ

իբրեւ

միավորը

2

վասն խոստովանութեան և

զամպ

զանօրենութիւնս

գրեթե

բառացիորե

ապաշխարութեան

քո եւ

զմեղս

քաղված է

քո

Տաթևացու

ոչ

ի եւս

Եսայու

մեկնությունից : 3

Տաթևացու մեկնության աշխատությունը

վայելած

հեղինակության մասին է վկայում այն, որ

գրեթե ամբողջապես

ընդդգրկվել է

նրա

այդ

աշակերտի՝ Հովհաննես

Կոլոտիկ Հերմոնեցու / 1370-1433 թթ./ Եսայու մեկնության մեջ4:

Տաթևացու Եսայու մեկնության աշխարհաբար թարգմանությունն իրականացված է ըստ հետևյալ հրատարակության. Ս.Գրիգոր

Տաթևացի, Մեկնութիւն

մարգարէութեանն

Եսաեայ, աշխատասիրությամբ

Հակոբ Քյոսեյանի, Ս. Էջմիածին, 2008 Թարգմանությունը

կատարելիս, անհրաժեշտության

դեպքում,

դիմել եմ

Հովհաննես

Կոլոտիկի հիշյալ մեկնությանը:

ՀԱԿՈԲ ՔՅՈՍԵՅԱՆ

ԾԱՂԿԱՔԱՂ ՎԱՐԴԱՊԵՏԻ

ՄԵԿՆՈՒԹՅՈՒՆ ԼՈՒՍԵՂԵՆ

ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ

ԽՈՍՔԵՐԻՑ՝

ՀԱՎԱՔՎԱԾ

ՈՐՈՏՆԵՑԻ

ԱՐԴՅՈՒՆԱՇԱՏ

ԱՇԽԱՏԱՍԻՐՈՒԹՅԱՄԲ

ԱՇԱԿԵՐՏ ԳՐԻԳՈՐ ՇՆՈՐՀԱԼԻՑ ՎԱՐԴԱՊԵՏԻ

1

տե՛ս Մաշտոցի անվ. Մատենադարան, ձեռ.2078, թերթ 395բ – 422բ: տե՛ս Մաշտոցի անվ.Մատենադարան, ձեռ.2078, թ. 402բ – 409բ: 3 տե՛ս Ս.Գրիգոր Տաթևացի, Մեկնութիւն մարգարէութեանն Եսայեայ, աշխ. Հ.Քյոսեյանի, Ս.Էջմիածին, 2008, էջ 116-119 : 4 տե՛ս Մաշտոցի անվ. Մատենադարան, ձեռ.1128, թ.7ա – 199բ 2

ՆՐԱ

Հարց. Ի՞նչ է , որ ասում է՝ Եսայու տեսիլք. Պատասխան. Մարգարեությունը

տեսիլք է անվանում, քանզի

մարգարեն, համաձայն

եբրայեցիների, տեսանող է կոչվում, որովհետև ինչ հետո պետք է կատարեր Աստված, հույժ պայծառությամբ տեսնել էր տալիս անվանում, ինչպես

մարգարեական աչքերին, այդ պատճառով տեսիլք է

Միքիասը, ասում է Աքաաբին, թե ՝,,Բովանդակ

տեսա,,/Գ Թագ ԻԲ 17/:Եվ Դանիելն

ասում է.,,Տեսա, որ

ցրված

Իսրայելը

Աթոռներն

ընկնում էին, և

Հինավուրցը նստեց,,/Դան.Է 9-10/:Դարձյալ տեսիլք է անվանում, որպեսզի ունկնդիրներին ուղարկի Աստծո մոտ, որ ցույց էր տալիս տեսիլքը:Իսկ այն բանը, թե՝ Տիրոջ խոսքը պատգամ է՝ Աստծո ձայնն էր հայտնում, ովքեր լսում էին, թե ինչ էր խոսում

Աստված

նրանց հետ:Ըստ այնմ.,,Տերը խոսեց Մովսեսի հետ,,/Ելք Զ 10/, և Եսային ,թե՝ ,,Լսեցի Տիրոջ խոսքը,,/Զ 8/:Իսկ այն, որ առած են անվանում, մարգարեական ներգործություն է, ինչպես Նավումը Նինվեի առած է անվանում/Նավում Ա 1/, այսինքն՝ ինչ ստանում էին Սուրբ Հոգուց, այն էին խոսում:Եվ Պողոսը ավետյաց վերաբերյալ ասում է.,,Մարդուց չվերցրի, այլ՝ Հիսուս Քրիստոսից,,/Գաղատ.Ա 12-13/:Այս պատճառով առաքյալը բոլոր թղթերում այսպես է գրում ՝ ցույց տալու համար, թե իրենից չի ասում, այլ՝ առաքողից:Ըստ որում նաև Քրիստոսն է ասում.,,Ձեզ մի՛ անվանեք վարդապետ, քանզի ձեր ուսուցիչը Քրիստոսն է,,/Մտթ. ԻԳ 8/:Դարձյալ, մարգարեների տեսնելն ու լսելը մեր նման չէ, որովհետև այլ կերպ էին տեսնում ու լսում:Ինչպես Եսային է ասում.,,Սրեց իմ լսելիքը, որ ունկնդիր լինեմ:Տիրոջ խրատը կբացի իմ ականջները,,/Ծ 4-5/:Եվ Դավիթն ասում է.,,Բաց իմ աչքերը և պիտի հրաշքներ տեսնեմ,,/Սղմ.ՃԺԸ 18/:Բայց թե ինչպես է սա՝ մեզ համար անգիտելի է:Այլ մի փոքրիլ

օրինակով <ասելու է>. ինչպես

զուլալ

ջուրն

ընդունելով

արևի

ճառագայթն իր մեջ՝ փայլատակում է, նույնպես մարգարեների սիրտն ընդունելով Սուրբ Հոգին՝ հստակորեն տեսնում էին լինելիքը: Բ

Ի՞նչ է, որ ասում է.Լսիր երկինք և ունկնդիր եղիր երկիր /Ա 2/. Խոսքիս

կերպարանքը

նախ

ցույց է տալիս

Աստծո

բարկությունը, և

նրանց

անարժանությունը, որովհետև, թողնելով մարդկանց՝ խոսքն ուղղում են անբան տարերքին: Երկրորդ՝ [խոսում է] համոթ մարդկանց:Որովհետև անզգաներից անզգա են, քանզի երկինքն ու երկիրը լսում են Աստծուն, իսկ նրանք ՝ ոչ:Այսպես վարվում են նաև մյուս մարգարեները, ինչպես այն մարգարեն, որ ուղարկվեց Հերոբովամի մոտ, Բեթել՝ թողնելով թագավորին՝ նա Սեղանի հետ էր խոսում/ տե՛ս Ամովս Թ 1/:Եվ ,,Երկիր,երկիր…այդ մարդուն համարիր տարագիր,,/Երեմ.ԻԲ 30/:

Երեմիան, թե՝

Երրորդ՝ որովհետև երկնքի և երկրի առջև Իսրայելին մեծ բարություն արեց՝ փրկելով եգիպտացիներից, երկինքն ու երկիրը մարտակից եղան, երկինքը կարկուտ և երկիրը՝ գորտ բխելով:Այժմ նրանց, այսինքն՝ երկրին և երկնքին ցույց է տալիս փրկվածների չարիքը, թե զուր աշխատեցին: Չորրորդ՝ որովհետև հրաշքներով քառասուն տարի անապատոմ երկնքից մանանայով և երկրի վրա վիմաբուխ ջրով և այլ բաներով առանց աշխատանքի պահեց նրանց:Իսկ նրանք

լքեցին

նույն հրաշագործ

Աստծուն և

անամոթաբար

զորություններին՝ արեգակին և լուսնին, անտառների

երկրպագեցին

փայտերին

ու

երկնքի

քարերին:Այս

պատճառով, նրանց չարիքը կշտամբելով, անվանում է երկինք և երկիր: Հինգերորդ՝ նրանց չարիքը երկնքի հրեշտակներին և երկրի մարդկանց վկայում է, որ նրանք արժանի են Աստծո թագավորությանը և ամեն տեսակ պատուհասների, որ գալիս էին նրանց վրա: Վեցերորդ՝ Աբրահամին ուխտեց, թե ՝,,Քո զավակները լինելու են երկնքի աստղերի և ծովի ավազի նման,,/Ծնդ ԺԳ 16/:Արդ, ինչպես հայտնի է դարձնում նրանց՝ ընդունելը, նույնպես և հայտնի է դարձնում նրանց մերժումը այլազգիների գերությամբ: Յոթերորդ՝ բազում էին իսրայելացիների հայրերը՝ երկնքի արդարները՝ Աբրահամը, Իսահակը, Հակոբը և մյուսները, բայց ինչպես երկրի վրա նրանց հայրերը մարգարեներն ու սուրբերն էին, ովքեր Իսրայելի՝ բարեպաշտելիս և Աստծուց բարիքն ընդունելիս ուրախանում էին, նույնպես և կռապաշտելիս և պատուհասվելիս դժվարանում էին:Սա այսպես էր ոչ

միայն

պատուհասելիս, և մատյանները և

այն

ժամանակ՝

ապագայում երկնավորները

հրեաների

խայտառակելու է երկիր

մեր

նկատմամբ, այլև

այժմ

չարությունները:Երբ

իջնեն, այնժամ

կհանդիմանվեն

մեզ

բացվեն մեր

չարությունները:Համաձայն այն խոսքի.,,Արդ, պետք է հանդիմանեմ և ապրեցնեմ այս ամենին քո առջև,,/Սղմ.ԽԹ 21/: Հարց. Ամեն գլուխ ցավի մեջ է, ամեն սիրտ՝ տրտմության /Ա 5/. Պատասխան. Գլուխը Երուսաղեմի և թագավորի համար է ասում: Ոտքերից մինչև գլուխ նրա վրա առողջ տեղ չկա /Ա 6/. Գլուխ են թագավորները և սիրտ՝ քահանաները, որ իբրև սիրտ՝ բովանդակ մարմնի կենդանությանն է հոգ տանում, որովհետև քահանայի շրթունքները պահում են Աստծո օրենքների գիտությունը /Մաղաք. Բ 7/:Իսկ ոտքը ամբողջ աշխարհի բոլոր ժողովուրդներն են, և ազգը մի մարմնի այլաբանությունն է, և մատնումէ գերության: Հարց. Եթե Զորությունների Տերը մեզ սերունդ թողած լիներ՝ կդառնայինք Սոդոմի պես, կնմանվեինք Գոմորին/Ա 9/.

Պատասխան. Նախ այն է ասում, որովհետև երբ գերվեցին Բաբելոն, շատ խյակներ մնացին և փախան Եգիպտոս: Երկրորդ՝ որովհետև Եգիպտոսից դուրս ելածները դառնացրին Տիրոջը, որ երդվեց չհաշտվել նրանց հետ:Սակայն Հեսուն և Քաղեբը անցան Հորդանանը և ժառանգեցին երկիրը՝ օրինակը

լինելով

Քրիստոսին

հավատացողների, ովքեր

անցնում են

սուրբ

ավազանով և ժառանգում երկնքի արքայությունը: Երրորդ՝ որովհետև Քրիստոսից հետո, երբ Երուսաղեմը գերվեց Տիտոսի կողմից, առաքյալները և հավատացյալներից շատերը փրկվեցին գերությունից և եղան հրեաների խլյակները, որի համար այս մարգարեն շնորհով գոհանում է Աստծուց: Չորրորդ՝ թեպետ տիրասպաններ եղան և կորավ Իսրայելի ազգը, սակայն վերջին ժամանակներում դառնալու են Տիրոջը, համաձայն Պողոսի.,,Մինչև մյուս ժողովուրդների ամբողջությունը փրկվի, եւ ապա ամբողջ Իսրայելը կփրկվի,,/Հռոմ.ԺԱ 25-26/:Եվ սա լինելու է Նեռի օրերին, ինչպես ասում է Հովհաննես Տեսիլքում.,,Տեսա Իսրայելի ազգից հարյուր քառասունչորս հազար կնքվածների,,/հմմտ.Հայտ. Ի 2/: Հինգերորդ՝ որովհետև մեղքի մեջ մխրճվածների հանդեպ Աստծո

ներողությունը

համբերող է, մինչև որ < նրանք> զղջան խղճի խայթ զգալով, և նրանց չի մատնում անվախճան տանջանքների: Գ Հարց. Լվացվենք, սրբվենք./ Ա 16/. Սրանից առաջ ասաց թե.,,Չեմ ներելու ձեր մեղքերը, հագեցած եմ ձեզնով, ձեր պահքը ատեցի, ձեր խունկը պիղծ է ինձ համար, քանզի ձեր ձեռքերը լի են արյամբ,,/ հմմտ.Եսայի Ա 13-15/, իսկ այժմ ինչպե՞ս է արդարության խրատ տալիս: Պատասխան. Պատճառն այս է, որովհետև Աստված սովոր է մարդկանց սպառնալ, որպեսզի ճշմարտության բերի և ապաշխարել տա:Եվ երբ դարձի են գալիս՝ առջևն է դնում փրկության հույսն , ինչպես նինվեացիներին արեց:Որովհետև երբ սպառնալիքից զարհուրեցին ու դեպ

լավություն

դարձան, այնժամ

փութով

հաղթահարեց

բարկությունը:Նույնպես և այստեղ է ասում.,,Լվացվեք, սրբվեք,, ,այսինքն՝ ապաշխարության զղջումով և

արտասվալից խոստովանությամբ:Դարձյալ

մկրտությունը, երբ

մկրտվում ենք

Սուրբ

Հոգով և

այս

խոսքն

կրակով, որպեսզի

ակնարկում է մաքրի

մեղքի

աղտեղությունը, ինչպես ասում է Պետրոսը.,,Ձեզանից յուրքանչյուրը թող ապաշխարի ու մկրտվի մեղքերի թողության համար Հիսուս Քրիստոսի անունով,,/ Գործք Բ 38/: ,,Թոթափեցեք ձեր վրայից չար արարքները,,/Ա16ա/.

Որպեսզի

երբ

լսեն, թե՝

լվացվենք, սրբվենք ՝ չկարծեն , որ դա

վերաբերում է

հրեական լվացմանը՝ ավելացնում է. Թոթափեցեք ձեր վրայից չար արարքները. սրանով ցույց է տալիս առաքինության դյուրությունը և անձնիշխան ազատությունը, ինչով մարդ որ կողմ

կամենա՝ կարող է փոխվել:Քանի որ մկրտության լվացումից հետո հարկ է անձերը

մաքուր պահել, ըստ կարողության:Որի համար ասում է. Թոթափեցեք ձեր վրայից չար արարքները:Եվ Սողոմոնն ասում է.,,Ամենայն զգուշությամբ պահիր և պահպանիր քո սիրտը,,/Առակ. Դ 23/: Իմ աչքերի առջև/Ա 16 գ/. Ինչպես Սողոմոնն է ասում,

,,Քո սրբությունը

թող

լինի

Աստծո

ամենատես

աչքերի առջև, և ոչ թե կեղծավորների նման, ովքեր մարդկանց աչքին ձևացնում են, բայց ներքուստ հափշտակող գայլեր են,,/հմմտ.Ա Կորնթ. Գ 13, Մրկ. Է 15/:,,Բերանով խոսում են խաղաղություն , և սրտով նենգություն են նյութում,,/հմմտ. Սղմ. Գ 16, Առակ. Զ 18/: Հարց. Ինչ է, որ ասում է.Սովորեցեք բարիք գործել/ Ա 17/. Պատասխան. բնության

Բազում

բաներ

բռնությունը, երկրորդ՝

կան , որ հակառակ են բարի

անձնիշխանության

գործերին. նախ՝

ծուլությունը, երրորդ՝

դևերի

խաբեությունը, չորրորդ՝ ագահությունը:Այս պատճառով, եթե մեկը կամենում է զերծ մնալ սրանցից, հարկ է

կամքի հոժարությունն ուղղել դեպ բարին , և Աստծուց օգնություն

խնդրել, ըստ Դավթի.,, Տիրոջից է գալու ինձ օգնություն,,/Սղմ. ՃԻ 2/: Արդարություն փնտրեցեք./Ա 17ա/. Չորս բան է աղավաղում կողմնապահությունը,

երրորդ՝

դատաստանի արդարությունը.նախ՝ կաշառքը, երկրորդ՝ վախը,

չորրորդ՝

տգիտությունը:Սրանցից

զերծ՝

դատաստանն արդար է լինում:Բայց կան ոմանք, որ վճիռ չեն կայացնում:Այդ պատճառով, վրա բերելով, ասում է.Փրկեցեք զրկվածին/ Ա 17բ/:

Դ Հարց. Ձեր իշխանները գողակից են գողերին/Ա 23/. Պատասխան. Նախ այն է ասում նրանց մասին, ովքեր արծաթին պղինձ են խառնում, գինուն՝ ջուր, և ուրիշներ խարդախում են չափն ու կշիռը, և իշխանները նրանցից կաշառք են

վերցնում ու թույլ են

տալիս. սրանով

կատարելապես չար ու դժնդակ է իշխանների

նրանք

կցորդ են

դառնում

համար, որովհետև

գողերին:Սա

ինչն անհրաժեշտ էր

կարճել, բազմապատկում են: Քանզի սրանից է լինում աղքատների զրկանքը, կռիվն ու կործանումը քաղաքների և աթոռների:

Երկրորդ՝ եթե իշխանն իր գործերով բարի կամ չար՝ բոլոր ենթակաները նույնն են սովորում, ինչպես ասում է Առակաց <գիրքը>,թե ՝ ,,Այն թագավորը, ով հավանություն է տալիս անօրենությանը, բոլոր նրա

ենթականները անօրեն են,,/Առակ.ԻԹ 12/, որովհետև

եթե ծառի արմատը չոր է, բոլոր ճյուղերը նմանապես կչորանան:Ուստի այս մարգարեն իրավացիորեն է ժողովրդի մեղքերին կցորդ համարում իշխանին, որովհետև նրանից սովորեցին ու հանդգնություն ստացան: Երրորդ՝ դարձեալ իշխաններ է ասում հրեից քահանաներին և առաջնորդներին, ովքեր գողակից

եղան

գող

աշակերտ

Հուդային,

և

միասին

մտմտացին

Տիրոջ

սպանությունը:Դարձյալ իմանալու է, որ իշխանները, որ դատավորներ են, չորս մեղքերի պատճառով առավելագույն չափով են պատժվում , որ այստեղ թվարկում է մարգարեն. նախ դրանք որոշ դատավորներ են, ովքեր մարդկանց դրդում են անմեղների համար զուր խոսել և քաշել

դատաստանի: Դրանցից շատերին ենք տեսնում մեր ժամանակներում.

այդ պատճառով ասում է. գողակից են գողերին: Երկրորդ՝ կան այնպիսիք, որ կաշառք են վերցնում, ինչպես ասում է՝ կաշառք են սիրում: Երրորդ՝ կան, որ նենգություն ու ոխ ունեն մարդու հանդեպ, և դատաստանի ժամանակ հայտնում են այն, որի պատժառով ասում ՝ ,,վրիժառուներ,,: Չորրորդ՝ ոմանք

ականջ

չեն

դնում աղաղակին և

դատաստան

չեն անում:Այդ

պատճառով ասում է. սուրբերին և այրիներին ականջ չեն դնում և արդարություն չեն անում: Քաղաքի

կառուցման

պատճառները

երեքն

են.

նախ

իշխանի

ազնիվ

բարեպաշտությունը, երկրորդ՝ նրա խրատատուի բարեմիտ խորհրդատվությունը, երրորդ՝ իշխանության տակ գտնվողների և ռամիկ ժողովրդի կատարյալ նազանդությունը, որով կառուցումը լիակատար է լինում:Նույնպես հիվանդի առողջության համար երեք բան է անհրաժեշտ. նախ՝ հմուտ բշիշկ, երկրորդ՝ հիվանդի տա՝ խմի, երրորդ՝ բժշկական

դեղերի

նյութը, որ

հնազանդությունը, որ ինչ դեղ էլ որ մատչելի

լինի:Եթե

սրանցից

մեկը

պակաս լինի՝ հիվանդը չի առողջանա:Նույնպես իմացիր վերն ասվածների համար:Եվ կկոչվես մայրաքաղաքների արդարության քաղաք հավատարիմ Սիոն , ու Երուսաղեմը երբեք արդարության քաղաք չկոչվեց:Սուրբ Հովհան Ոսկեբերանն ասում է.,,Թեպետ և անունով

չկոչվեց, բայց

արդարություն:Եվ

ճշմարիտ

զգուշությամբ

գործով

պահիր

կոչվեց,, ,այսինքն՝

խոսքդ, որովհետև

մեղքից

երբ

փոխվեց

հրեան

դեպ

հարցնի, թե

Քրիստոսն այն է, որ Մարիամից ծնվեց, բայց նա Էմանվել չկոչվեց, քանզի Եսային ասում է, թե ,,Էմանվել պիտի կոչվի,,/Է 14/:Նրան պատասխանիր. ինչպես արդարության քաղաքը, թեպետ անվամբ Էմանվել չկոչվեց, բայց գործերով իրապես հայտվեց նրա Էմանվել լինելը, այսինքն՝ ,,Ամեն ինչ կատարեց տնօրենությամբ, փրկություն արեց և համբարձվեց Հոր մոտ,,/Մրկ. ԺԶ 19/:

Հարց. Ի՞նչ է քաջագոտին կամ միջագոտին: Պատասխան. Ինչպես ասում են ոմանք, նշնակում է զորավոր արիությունը: Հարց. Ի՞նչ է դժոխքը /Ե14/. Պատասխան.Դժոխքը դժվարին տեղ է, թշվառների տխուր կապարան: Եվ

եղավ այն տարի, երբ մեռավ Ոզիա արքան, տեսա/Զ 1/.

Ոզիան բարեպաշտ թագավոր էր, և բազում ողորմություն արեց, ինչպես պատմում է, Չորրորդ

Թագավորությունը, և քանի որ

համարձակվեց

խունկ

գցել

տաճարի

մեջ,

բորոտացավ, և ժաղովուրդն անփույթ գտնվեց նրա հանդեպ:Այդ պատճառով Աստված բարկացավ և արգելեց մարգարեների տեսիլքը, և ոչ մեկին չէր պատասխանում:Եվ երբ Ոզիան մեռավ, այնժամ այս տեսիլքը երևաց: Հարց.Ի՞նչ է , որ

ասում է Ավետարանը.,,Աստծուն ոչ ոք չի տեսել երբեք,, /Հովհ. Ա

18/.մինչդեռ Եսայի մարգարեն ասում է՝ Տեսա Տիրոջը/Զ 1/: Պատասխան. Իրար

հակառակ չեն, որովհետև ,,Աստծուն ոչ ոք չի տեսել ,, խոսքը

նշանակում է Աստծո բնության էությունը. որովհետև եղականներիցս մեկն իսկ չի կարող տեսնել, քանզի մարգարեների

տեսնելն

ընդգրկելի է, մինչդեռ

Աստված

բնությամբ

անընդգրկելի է: Սակայն այս մարգարեն տեսավ՝ որքան ի զորու է մարդը՝ կերպարանքով և նմանությամբ:Ուստի պարզ է, երբ ասում է ,,Տիրոջը տեսա նստած,,/Զ 1/,որովհետև Աստծո համար տեղ չկա, քանզի անընդգրկելի է, և անպատշաճ չէ նրան [վերագրել] նստելը: Եվ ի՞նչ է նստելը.

նախ

նշանակում է

մեզ

խոնարհվելը և

զիջելը:Երրորդ՝ Աստծո

հաստատուն, անեղծ, անփոփոխ էությունն է նշանակում, ինչպես Երեմիան է ասում, ,,Մենք կկորչենք և դու կնստես հավիտյան,,/հմմտ.Ողբ Ե 19/:Երրորդ՝ ,,հանգիստը,, սուրբերի մեջ աստվածային կամքն է նշանակում, ըստ այնմ, թե՝ ,,Ես ու՞մ վրա հանգչեմ, եթե ոչ հեզերի և խոնարհների,, և այլն/ԿԶ 2/:Չորրորդ՝ Աթոռին նստելը դատել ու պատժել է նշանակում, ըստ այնմ՝ ,,Աթոռին նստեցիր դատավորդ արդարության,,/Սղմ.Թ 5/:Հինգերորդ՝ բարձր ու վեհ աթոռին

նստելը

բոլոր արարածների

թագավորությունն է նշանակում, ինչը

վրա նրա անհասանելի

երևում է նրա շուրջը

գերամբարձյալ

խմբված սերովբեների

ահով:Ըստ այն խոսքի, թե ,,Աստված մեծ թագավոր է երկրի վրա,,/Սղմ.ԽԶ 3/:Իսկ ասելը, թե՝ ,,Տաճարը լի է նրա փառքով,,/ Զ 1/. նախ փառքը հրաշալիքների ներգործման համար է ասում:Երկրորդ՝ փառքը լույսն է, ըատ առաքյալի. ,,Այլ է արեգակի փառքը և այլ է լուսնի փառքը,, /Ա Կորնթ. ԺԵ 41/: Երրորդ՝ [այդպես է] անվանվում գերապայծառ աստվածային լույսը:Չորրորդ՝ աստվածավայելուչ գեղեցկությունը փառք է անվանում:Հինգերորդ՝ փառքը, որ տաճարում էր, Սուրբ Հոգու շնորհն էր, որ ամպի նման հովանի էր սեղանին: Հարց. Ի՞նչ է նշանակում՝ թևերն անմարմինների վրա :

Պատասխան. Նախ նրանց արագությունն է ցույց տալիս և մարդկանց համար Աստծո հրամանին պատրաստ լինելը:Երկրորդ՝ քանզի բարձր են ստորին խորհուրդներից:Երրորդ՝ նրանց

պահպանությունն է ցույց

տալիս, որպես

Աստծո, ինչպես

մարգարեն է

ասում.,,Ծածկվենք քո թևերի հովանու ներքո,,/Սղմ. ԺԶ 9/:Իսկ վեց թևերից ,,երկուսով երեսը ծածկելը, երկուսով՝ ոտքերը, և երկուսով՝ թռչելը,,/Զ 2/ նախ այն է ցույց տալիս, թե անկարելի է Աստծո մեջ տեսնել սկիզբն ու վախճանը, քանզի անսկիզբ և անվախճան է, սակայն որոշ միջոցներով, այսինքն՝ օրիակների

միջոցով աշխարհի լինելությունն ենք

տեսնում:Դարձյալ՝ երեսների ու ոտքերի ծածկելը՝ Աստծուն նայելիս [ նրանց համակած] ահագին, սաստիկ երկյուղն է ցույց տալիս,ինչպես մենք ճայթյունից կամ փայլատակումից զարհուրում ենք և հակում մեր գլուխները:Իսկ միջին թևերը ցույց են տալիս հարատև սերը, որ Աստծո հանդեպ ունեն անփոփոխ կամքով, ինչպես ասացինք թևերի մասին:Իսկ մեկ առ մեկ աղաղակելը նախ ցույց է տալիս պատկառանքը, ինչպես մարդիկ ամաչելով մեծամեծներից չեն համարձակվում նրանց դեմ կանգնել, այլ մեկը մյուսի ետևն են անցնում:Դարձյալ՝ մեկը փառաբանություն էր երգում և մյուսին էր փոխանցում, և ոչ թե աշխատում էին, այլ պահպանում կարգավորությունը:Իսկ երեքսրբյան երգաբանությունը նախ Աստծո

փառաբանություն է, որ

միշտ մատուցում են:Երկրորդ՝ մարգարեություն է

հանուն անդենական աստվածպաշտության, որ լինելու էր:Երրորդ՝ վկայությունն է մեր հաստատուն և աներժելի կրոնի՝ դավանելով Աստծուն երեք Անձնավորությունների մեջ և նրա մեկ Աստվածությունն ու Տերությունը: Հարց. Ի՞նչ է, որ ասում է. Ահա Կույսը պետք է հղանա և որդի ծնի /Է 14ա/. Պատասխան. Հրեաները կամենում են այս խոսքը հեռացնել Տիրոջ Մոր կուսական ծննդից:Նախ պատրվակ են բռնում ասելով, թե առհասարակ բոլոր կանայք սկզբից կույս են լինում և ապա հղանում և ծննդաբերում:Ըստ այսմ ասում են, թե խոսքը վերաբերում էր ընդհանուրին, և համաձայն էր բնության կարգին, ուստի դա հրաշք չէր, քանզի հրաշքը վեր է բնությունից:Սակայն մարգարեն ասում է, թե Տերն մեզ ըստինքյան նշան /հրաշք/ է տալու/ Է 14բ/, այսինքն՝ նույն ինքը՝ Տերը նշան եղավ և մեզ փրկեց

մարդանալով ու

ծնվելով, ապա ուրեմն հայտնի է, որ այս խոսքը ընդհանուրին չի վերաբերում:Դարձյալ ասում է, թե ըստ որոշ թարգմանիչների ,,Աղջիկն պիտի հղանա և ծնի,, է, ուրեմն խոսքը Կույսի մասին չէ, այլ ՝բոլոր կանանց, որ հղանում և ծնում են:Սրա վերաբերյալ կասենք. նախ քանի որ չի հիշում տղամարդու՝ թող որ ասի ,,կույս,, ,կամ ,,աղջիկ,, ,կամ ,,կին,,՝ բացորոշ կերպով ցույց է տալիս առանց տղամարդու սերմի [եղած]

ծնունդը:Դարձյալ

ասենք, թե Ռեբեկայի համար եղբայրներն ասում են հարսնատեսներին.աղջիկը թող գա և խոսի/ տե՛ս

Ծնդ. ԻԴ 57/:Ինչպես

այստեղ:Դարձյալ

այնտեղ է կույսը

հակառակվում են, թե՝ սա ասվեց

աղջիկ Աքազի

կոչվում, այնպես էլ կնոջ

համար, որ

՝

ծնեց

Եզեկիային:Սրա վերաբերյալ կասենք, թե Եզեկիան ե՞րբ Էմանվել կոչվեց, կամ ե՞րբ սկզբից բարին կամ չարը

ճանաչեց.Անարգեց

հանդիմանում նրանց, որովհետև

չարը և ընտրեց բարին/Է 16/:Նաև

Աքազը

թագավորեց

ժամանակն է

տասնվեց տարի, և նրա

թագավորության թագավորեց

ժամանակ

քսանհինգ

կատարվեց նրա մասին

մարգարեությունը:Իսկ Եզեկիան

տարեկան հասակում, ինչից

հայտնի է դառնում, որ նա ինն

տարեկան էր Աքազի թագավորելու ժամանակ:Բայց արդ, թողնենք նրանց բարբաջանքը, և տեսնենք այս մարգարեի խոսքը, որ ասված է սուրբ կույս Մարիամի համար:Որովհետև ասում է. Դու քեզ համար Տիրոջից նշան խնդրիր խորխորատում լինի թե բարձունքում/Է 11/,այսինքն՝ Բանն Աստված, որ բարձունքում էր, Հոր ծոցում, խոնարհեցրեց իրեն, մարդ դարձավ երկրի վրա ու նշան ՝ մարդկային ցեղի փրկության համար, որի մասին նախ գուշակում է

մարգարեն

ստուգությունն է ցույց

ասելով. Ահա կույսը

տալիս, որ

կարծեք

պիտի

հղանա/Է14/:Ահա

մատով ցույց

տալու

բառը

նշան է, ինչպես

Հովհաննեսն էր ասում.,,Ահա Աստծո գառը,,/Հովհ.Ա 29/, և Զաքարիան. ,,Ահա քո թագավորը գալիս է,,/Զաք. Թ 9/, որովհետև այն, ինչ մենք

այժմ

զգալի

աչքերով ենք

տեսնում,

մարգարեները լինելիքը առավել անսխալ մտքով էին տեսնում, որովհետև զգալի աչքերի տեսությունը սխալվում է չորս բանով. նախ հեռավորության, երկրորդ՝ շարժման, երրորդ՝ գույները

խառնելու, չորրորդ՝ միջնորդավորված [ լինելու հետևանքով]:Բայց

այսպիսի

սխալմունքներ մարգարեների տեսության մեջ չկային:Եվ Կույս է ասում ոչ վայրիվերո կերպով, այլ հրաշալին ու բացառիկը ցույց տալու համար, ինչպես ասում է Կույսն:Քանզի հոդը, որ

ավելացված է

վերջում, այսինքն՝ ն-ն, մեկը

զատում է

մյուսներից, ինչպես

Ավետարանիչը չասաց, թե ՝ ,,Ի սկզբանե էր Բան,, ,այլ թե՝ ,,Բանն,,/ Հովհ. Ա 1/:Եվ փարիսեցիները

Հովհաննեսին

հարցնում են. ,,Քրիստոսը

դու՞

ես, մարգարեն դու՞

ես,,/Հովհ.Ա 21/:Սակայն իմանալու է, որ անվանը կից հոդը ցույց է տալիս միակը, ինչպես ցույց տրվեց:Իսկ բային մոտիկ

դրվելը բազում է նշանակում և ոչ թե մեկը, ինչպես երբ

ասում ենք ,,գոյ,, , ,,է,, և ,,խոսում է,, և ,,գնում է,,:Այսպիսիները տալիս:Մարգարեն ինչու՞ հայտնապես չասաց, թե՝ ,,Պիտի

միակն են

ցույց

Սուրբ Հոգով հղանա,,/Մտթ. Ա

18/, ինչպես Գաբրիելն ավետեց: Սա երկու պատճառով էր.նախ որովհետև մարգարեն զգուշացավ չար հրեաներից, որպեսզի

չայրեն գրքերը, ինչը սովոր էին անել:Երկրորդ՝

որպեսզի առարկայորեն ցույց տա, որ երբ կույսը հղանում է առանց տղամարդու ինչի՞ց է, եթե ոչ Սուրբ Հոգուց:Իսկ երբ լսես, թե Սուրբ Հոգուց հղացավ՝ չկարծես,թե ինչ-որ անմարմնական խառնակումից եղավ, այլ ինչպես առաջին Ադամը Աստծուց եղավ՝ հողից, առանց

խառնակության, արարչությամբ, նույնպես երկրորդ

Ադամը՝ Սուրբ

Հոգուց և

Կույսից:Էմանվելը թարգմանվում է ՝ Աստված մեզ հետ:Աստծո ՝ մեզ հետ լինելը տեղով չէր, որովհետև երկինքն ու երկիրը լի է նրանով, և ոչ էլ խնամարկությամբ, ինչպես Մովսեսի , Հեսուի և առաքյալների հետ էր, այլ մեզ հետ լինելը մարդանալն ու մարմնով երկրի վրա երևալն էր, ինչպես Բարուքն է ասում.,,Դա մեր Աստվածն է, որի հետ ոչ ոք չի կարող համեմատվել, դրանից հետո իմաստությունը հայտնվեց երկրի վրա ու շրջեց մարդկանց մեջ,,/Բար.Գ 36, 38/:Նախ այն է, որ Բանն Աստված մեր բնությանը միացավ , և Աստված մարդ դարձավ մեր նմանությամբ, ըստ այն խոսքի, թե ՝,, Բանը մարմին եղավ,,/Հովհ. Ա14/:Երկրորդ՝ որովհետև բնության օրենքը մեր նմանությամբ կատարեց , և ,,հասավ կատարյալ մարդու աստիճանին,,/Եփես.Դ 13/, այսինքն՝ արգանդում հղանալը, իննամսյա համբերությունը, ծնվելը, աճելը և մնացյալ ամեն ինչը:Երրորդ՝ քանզի մեզ հետ շրջեց,

խոսեց, կերավ մաքսավորների, մեղավորների կատարեց

,

մեզ

լցրեց

ամենայն

հետ, մեր մեջ զանազան բժշկություններ

բարությամբ

ու

շնորհով.

այս

է

Էմանվելի

թարգմանությունը:Եվ երբ կոչվեց Էմանվել՝ ցույց տվեց լինելիք բաները. որովհետև թեպետ անունով չկոչվեց, սակայն տնօրենություններով, որ կատարեց ու փրկություն արեց մեզ համար, հայտնապես ճանաչվեց , թե ճշմարիտ Աստված է: Յուղ և մեղր է ուտելու/Է 15/. Այսինքն՝ ստուգապես մարդ եղավ, որ հաստատվում է այս կերակրով, ինչը պատշաճ է մանուկներին:Քանզի մարդացած բաների

ծնված Եմանվելը ոչ թե սոսկ

մարդ էր և ոչ լոկ

Աստված, այլ՝

Աստված, սակայն՝ մարմին չդարձած:Այս պատճառով երբեմն աստվածային

մասին է խոսում, ինչպես

Կույսից

կոչվելը և երբեմն՝

ծնվելն ու Եմանվել

մարդկային, ինչպես կերակուրը, ինչը բնորոշ է մեզ, որպեսզի չկարծվի նրա մարդեղության թվացյալ լինելը, ինչպես ասում էին Մարկիանոս և Վալենտիանոս հերձվածողները: Եվ նախքան ճանաչվի կամ ցանկալի լինի չարությունը՝ ընտրելու է բարին/Է16/. Եվ սա ցույց է տալիս որովհետև

մարդ էր, և

նրա առավելագույն բարձր է

մնում

բարձրությունը, քանզի

մեղքից, քանզի

կերակրվում էր,

նա ինքն Աստված էր, բայց

կերակուրով հավասար էր մեզ:Իսկ բնությամբ անհաղորդ էր չարին:Սակայն բնությամբ ու գործնականորեն սա հատուկ է աստվածացած մարմնին, և առավել է մարդկությունից, որովհետև մարդիկ չարությունից հետո զղջում են և բարիք գործում:Մինչդեռ նա ի բնե ընտրեց բարին և անարգեց չարը, ինչպես ինքն էր ասում.,,Ո՞վ կհանդիմանի ինձ մեղքի համար,,/Հովհ.Ը 46/, և մարգարեն ասում է.,, Մեղք չգործեց , և նենգություն չգտնվեց նրա բերանում,,/Սղմ.ԼԱ 2/: Ասորիքը Դամասկոսն է և նրա շրջակայքը, իսկ ոմանք ասում են, թե Ասորեստանը Բաբելոնն է:Սակայն

ուղիղն

այն է, որ

Ասորեստանը

Միջագետքն է, որ

Դկլաթի ու

Եփրատի միջնամասում է, ուր Ուռհան, Մոսլը և մյուսներն են:Իսկ եթե երբեմն Բաբելոնը Ասորեստան է կոչվում՝ պատճառն այն է, որ բաբելացիների թագավորը տիրում էր նաև ասորեստանցիների

վրա:Եվ

այն

Ասորեստանը տիրում էր

նաև

Բաբելոնի

վրա.այդ

պատճառով էլ դրանք միմյանց անունով էին կոչվում: Ոմանք ասում են Նաքավով է փարավոնի

անունը, որ բարեպաշտ թագավոր Հովսիային

սպանեց:Եվ դարձյալ, երեք տարի անց նրա որդի Հովաքազին գերեվարեց Եգիպտոս, ու նրա փոխարեն ագավորեց նրա եղբայր Հովակիմը, որի թագավորության տասներորդ տարում Նաբուքոդոնոսորը Երուսաղեմ մտավ , գերեց առաջին անգամ, հետո՝ երկրորդ, դարձյալ գերեց երրորդ անգամ, մինչև որ ավերեց տաճարն և սուրբ քաղաք Երուսաղեմը: Հարց. Ի՞նչ է ,որ ասում է.Հեթանոսներ, իմացեք, Աստված մեզ հետ է/Ը 9/.

Պատասխան.

Այս խոսքը

տարբեր

կերպ են

Եփրեմը վերագրում է դամասկացիների Հռասոն

բացատրում

վարդապետները:Քանզի

արքային և սամարացիների Փակեե

թագավորին, ովքեր Աքազի ժամանակ պաշարեցին Երուսաղեմը, սակայն չկարողացան մի վնաս իսկ հասցնել նրան:Այս պատճառով հիշում են Եմանվելին, որ խաղաղության ու փրկության նշան տվեց նրանց, ըստ մարգարեի [ ազատելով] երկու խանձող թագավորների երեսից :Իսկ Ոսկեբերանը վերագրում է Հռափսակին, ով Եզեկիայի օրերին Երուսաղեմը պաշարեց

հարյուր ութսունհինգ

հազար [զորքով], և

սատկեցրեց բոլորին, և նրանց [չար]

պարտվեցին

հրեշտակից, որ

մտմտուքը ցրվեց,ովքեր ցանկանում էին գերել ու

խորտակել Երուսաղեմը, և նրանց համբավը լսելի եղավ մինչև երկրի ծագերը:Հանուն սրա

հարատև

պարծենում էին

հաղթության

պատճառով. և սա ոչ թե

զենքով ու

պատերազմով եղավ, այլ՝ Աստծո օգնությամբ, որովհետև Աստված մեզ հետ է:Իսկ Կյուրեղը մեկնաբանում է որպես Քրիստոսի տնօրենություն, որովհետև Աստծո Բանը մեզ հետ եղավ մարդեղությամբ:Նաև հանձին առաքյալների էին ասված այս խոսքերը. կարծեք նրանք են ասում. Աստված մեզ հետ է:Իսկ հեթանոսներից երկու բան է պահանջվում. նախ ճանաչել

Քրիստոսի

տնօրենության

խորհուրդը, այսինքն՝ ,,իմացեք

հեթանոսներ,, ,և

երկրորդ՝ հնազանդվել ուսուցիչներին, այսինքն՝ առաքյալներին, այն է՝,, պիտի պարտվեք,,: Լուրը հասցրեք աշխարհի չորս կողմերը/ Ը 9/. Այսինքն՝ որովհետև նրանց խոսքը լսելի դարձավ բովանդակ երկրով մեկ. սա ասում է հեթանոսներին:Եվ որովհետև

խոսքն ուղղում է

հզորացան

չգիտեին, որ

ու

հավիտյան

կամեցան

հրեաներն.Հզորացածներ, պարտվելու եք, այսինքն՝ սպանել ,,Կյանքի

կենդանի է:Այժմ

ասում է՝

Առաջնորդին,,/Գործք Գ 15/ ու

պարտվեք, այսինքն՝ հավատացեք

նրան:Որովհետև թեկուզ դարձյալ զորանաք, այսինքն՝ [բռնանաք] աշակերտների վրա, որոնց գանահարեցին ու պատվիրեցին չխոսել նրա անունով, դարձյալ պարտության եք մատնվելու, այսինքն [ ընկնելու եք

] հռոմեացիների թագավորի ձեռքը, որ նրանց

գերեվարեց :Եվ հավատացյալների նկատմամբ նրանց չար խորհուրդները ցրվեցին ու 5

չհաստատվեցին: Նրանց վախից մի վախեցեք /Ը12/. Մի

վախեցեք

դուք

նրանցից, որ

պատվիրեցին

չխոսել

Քրիստոսի

անունով, այլ

երկյուղեք Տիրոջից, և Տեր Քրիստոսին սուրբ և փառավոր հռչակեք:Դարձյալ ի Քրիստոս հավատացյալներից ոմանք վխենում էին օրենքից ու պահում էին նաև թլփատությունն ու օրենքը:Նրանց ասում է, թե մի՛ երկյուղեք օրենքից, այլ՝ Քրիստոսից, և ձեր անձանց մեջ նրան սուրբ և փառավոր հռչակեք և ոչ թե օրենքը:Նրան հուսանք մեղքերից սրբվելու և փրկվելու

և ոչ թե՝ օրենքին, որ

չի

կարող

փրկել, քանզի

օրենքի

լրումը

Քրիստոս

է/հմմտ.Հռոմ.ԺԳ 10/: 5

Ակնարկում է Վեսպասիանոս/69-79/ ու Տիտոս/79-81/ կայսրերի օրոք Երուսաղեմի ավերումն ու հրեից գերեվարումը:

Ահավասիկ ես և իմ զավակները, որ Ասված ինձ պարգևեց/ Ը 18/. Այսինքն՝ հրաշքով Կույսի

ծննդյամբ է փրկվելու

Երուսաղեմը, թե

մարգարե կնոջ

ծննդյամբ արագորեն պետք է ավարի ենթարկվեն եփրեմյանները,[քանզի ]բոլորս Տիրոջ ձեռքերում

մենք:Դարձյալ, զավակներ ասելով, որ պարգևեց Աստված և ոչ թե բնությունը,

ակնարկում է ժողովրդին:Իսկ Ահավասիկ-ը անդադար և նվիրական լինելու նշան է, որով մարգարեն Աստծո կամքին է հանձնում իրեն և ժողովրդին թե՛ պահպանության համար և թե՛ գերության մեջ լինելիս, ինչպես և Դավիթ մարգարեն է ասում.Ահավասիկ կամ, թող լինի ինչպես Տիրոջն է հաճելի, և Հոբն ասում էր.,,Տերը տվեց Տերն առավ, թող օրհնյալ լինի Տիրոջ կամքը,,/ Հոբ Ա 22/: Այս խոսքը դարձյալ հանձին Քրիստոսի է ասված, որ մեզ համար

եղբայր եղավ՝ ծնվելով կուսական արգանդից և Սուրբ Հոգուց, ու մեզ տվեց իր

Հոգին՝ ծնվելով

կույս ավազանից Սուրբ Հոգով:,,Որով աղաղակում ենք Աբբա Հայր,

որովհետև եղանք Քրիստոսի եղբայր և ժառանգակից/Հովհ. Ա 21/:Եվ թեպետ

նա մեր

եղբայրն է, ըստ մարմնի, սակայն մենք չենք ուրանում նրա փառքը, քանզի Աստված է և Հայրն է հանդերձյալ աշխարհի, որի պատճառով ուրախանում է մեր՝ իր ժավակների վրա, և կարծես ,,Հորն ու մեր Աստծուն,, մատնանիշ անելով ասում է. ,,Ահավասիկ ես և իմ զավակները, որ Աստված

ինձ

պարգևեց, որպես

ժառանգություն,,/Ը 18/, ինչպես և

Ավետարանում է ասում ,,Քոնն էին և ինձ տվեցիր նրանց,,/Հովհ. ԺԷ 9/, ,,Ժողովուրդը, որ նստած էր խավարում, մեծ լույս տեսավ,,/Մտթ.Դ 16/:Հրեաներն ունեին օրենքի փոքր լույսը, նրանց ծագեց մեծ լույսը՝ Քրիստոս, որ ,,արդարության արեգակն է,,/Մաղ. Դ 2/: Դուք, որ բնակվում եք մահվան ստվերում, ձեզ լույս է ծագելու/ Թ 2/. Ասվում է, թե [միայն] համար

չէ, որ

կռապաշտության և մեղքերի ստվերում գտվող հեթանոսների

լինելու է այս

հավասարապես:Ինչի

լույսը, այլ

վերաբերյալ

Քրիստոսի

Ավետարանիչն

լույսը

բոլորի

ասում է՝ ճշմարիտ

վրա

լինելու է

լույս.,,Ճշմարիտ

լույս էր, որ լուսավորում էր բոլոր մարդկանց,, /Հովհ. Ա 9/,այսինքն՝ որովհետև նրանց լուսավորեց ճշմարիտ աստվածգիտությամբ: Նույնիսկ եթե դրանք այրված լինեին, նրանք պիտի հոժարեին հատուցել, քանզի մեզ համար մանուկ ծնվեց, մի որդի տրվեց մեզ/Թ 5-6/. Շատ

տեղերում

մարգարեները

Քրիստոսի

ապագա

խորհուրդը

մերձավորագույն

պարագաներում գուշակեցին:Եվ սա բազում պատճառով է. նախ որպեսզի ոչ թե անհամ, այլ ախորժելի լինի խոսքը,երկրորդ՝ որպեսզի օրինակով մեծապես հավատալի լինի, երրորդ՝ որպեսզի կարծեք վարագույրով ծածկված մնա, մինչև այն բացի Եմանվելն իր գալուստով:Ինչպես Մովսեսն , ակնարկելով կախարդների

վերաբերյալ

, ժողովրդին

Աստծո

մարմնանալը,

ասում էր, թե

հմայողների

մի՛ լսեք

ու

նրանց

կախարդությունը.,,Տեր Աստված նրանց եղբայրներից քեզ նման մի մարգարե մեջտեղ կհանի, նրան լսեցեք,,/Բ օր.ԺԸ 18/:Եվ

փարավոնի

խստասրտության

պատճառով

գավազանը գետին նետեց և օձ եղավ, որը նշանակում էր Բանի մարմին լինելը:Եվ Կորխի

խառնամբոխի պատճառով գավազանը խորանում դրեց և ծաղկեց, ինչը նշանակում էր Քրիստոսի

անսերմ

ծնունդը:Եվ Եսայի

մարգարեն

ինքը Աքազի

թերահավատության

պատճառով նշան տվեց, թե՝ ,,Կույսը պիտի հղանա և որդի ծնի,,/Է 14/:Նույնպես այստեղ նկատի առնելով Եփրեմի տան նախանձը, որ Հուդայի տան տաս ցեղերն էին, ցույց է տալիս

հրեաների

նախանձաբորբոք

լինելը մեր

Տեր

Հիսուսի

նկատմամբ, որի

[վերաբերյալ] ասվում է, թե երբ մոգերը քաղաք մտան ,,Խռովքի ենթարկվեց Հերովդեսը և նրա հետ բովանդակ Երուսաղեմը,,/Մտթ. Բ 3/: Ասում է. Կամենում էին այրել. ինչո՞ւ էին կամենում. քանզի մեզ համար ծնված մանուկը մերժեց նրանց:,,Քանզի թեպետ , ասում է Պողոսը, նրանցից է ծնված մանուկը, են

նրանցից

ուխտերը, նրանցից են նահապետները, նրանցից է Քրիստոս,, /Հռոմ. Թ 4-5/, բայց մեզ՝

հավատացյալներիս համար ծնված մանուկը Տեր և Փրկիչ եղավ:Եվ տես, որովհետև նախ մանուկ է ասում

, որ մարմնանալն է, և հետո՝ Որդի, որ Միածին Բանն է, որը Հոր

էությունից է, քանզի Նրա Աստվածությունը ճանաչեցինք մարդեղությամբ:Դարձյալ մեզ ասելը ցույց է տալիս, թե մարդանալն իր համար չէր, այլ ՝ մեզ, որպեսզի մեզ նորոգի սկզբի փառքի համար:Դարձյալ ոմանք ասում են, թե այս խոսքերը վերաբերում են Եզեկիային, ինչը չի հարմարվում այս խոսքի կարգին, սակայն այսուհանդերձ խոսքի մեջ ինչ-որ բան նրան է վերաբերում, ինչը թեպետ ի դեմս Եզեկիայի է, բայց նա տիպը և օրինակն էր իր Որդու՝ Քրիստոսի, որ նրա տոհմից պետք է ծնվեր:,,Նրա իշխանությունն իր ուսերի վրա էր,,/Ես. Թ 6/:Սա չի

պատշաճում մարդկանցից որևէ մեկին, ով ամեն ինչ ունի [միայն ]

շնորհով , մինչդեռ դա հարմար է ծնվածներից ըստինքյան

ունի իշխանությունն

լոկ մանուկ Հիսուսին, ով բնությամբ և

ու ամեն ինչի վրա տիրելը:Դարձյալ ասվում է, թե

Խաչը նրա իշխանությունն է, որ վերցրեց իր ուսերին ու բարձրացավ Գողգոթա, որով տիրեց բոլոր էություններին, համաձայն այն խոսքի, թե ,,Ինձ ամեն իշխանություն տրվեց երկնքում և երկրի վրա,,/Մտթ. ԻԸ 18/:Դարձյալ այս խոսքը մեր պարագաներով է մեզ ուսուցանում, որովհետև մեր զորությունն ու բազուկը Քրիստոս է, որն իր զորությամբ տիրում է բոլորին: Նրա անունը կոչվում է Մեծ խորհրդի հրեշտակ/Թ 6/. Մեծ խորհուրդն այն է , որ մեզ ծանուցեց Աստծո հայրական

անունը, թե Հայր է ըստ

այն խոսքի, թե՝ ,,Քո անունը հայտնեցի մարդկանց,,/Հովհ. ԺԷ 26/:Դարձյալ մեծ խորհուրդն այն է, որ կամեցավ հեթանոսներին մարմնակից ու ժառանգակից դարձնել Իր Որդուն, և սա

հայտնի

դարձավ

Քրիստոսի մարդեղությամբ, ինչպես

ասում է

Պողոսը.,,Մեզ

հայտնեց իր կամքի խորհուրդները,,/ Եփես.Ա 9/:Դարձյալ մեծ խորհուրդն այն է, որ Հայրը խորհեց հողից ստեղծված մեր մարմինները

գերագույն հրեշտակների հետ

միասին

նստեցնել Որդու և Հոգու կողքին ի փառս Աստվածության, որ հանձն առավ Որդին ու կատարեց, բայց ոչ թե հրեշտակներին հանձնարարեց ,այլ հրեշտակի գործ կատարեց, քանզի սպասավորեց և պատճառով էլ

Աստծո ծածուկ և մեծ խորհուրդը Խոսքով պատմեց մեզ, որի

հրեշտակ անվանվեց:Ըստ այն խոսքի.,,Ինչ որ լսեցի իմ Հորից, այն

ծանուցեցի ձեզ,,/Հովհ .ԺԵ 15/:Սքանչելի խորհրդակից. սրանով հայտնում է Հորը և Սուրբ Հոգուն հավասար լինելը:Որովհետև,

եղականներից ոչ մեկը խորհրդակից չէ նրան:Ըստ

Եսայի մարգարեի.,,Ո՞վ եղավ նրան խորհրդակից,,/Ես.Խ 13/:Իսկ Որդին Հորը և Հոգու խորհրդակիցն է, ուստի հավասար է նրանց:Դարձյալ նրա անունը սքանչելի է կոչվուն, համաձայն այն խոսքի, որ ասվեց

Հակոբին. ,,Իմ անունը սքանչելի է,,/Բ Օր.ԻԸ 58/, և

Դավիթը երգում է.,,Տեր ,Տեր մեր, սքանչելի է քո անունը,,/ Սղմ. Ը 2/:Որ Քրիստոսի անունը սքանչելի է, հայտնի փարատեց

է երկու

ձևով. նախ որովհետև

կռապաշտության

խավարը

և

միայն

նրա անունը տիեզերքում

մարդկանց

առաջնորդեց

դեպ

աստվածգիտության լույս:Երկրորդ՝ որովհետև Քրիստոսի անունով կաղը վազեց, Տաբիթան հարություն առավ, և ամեն տեսակ մեծամեծ հրաշքներ կատարվեց: Հզոր Աստված. հզորը տարբերվում է կուռքերից, որովհետև կուռքերին աստվածներ էին անվանում, սակայն նրանք տկար էին, քանզի ոտքեր ունեին, բայց չէին քայլում և այլն:Մինչդեռ մեր ճշմարիտ Աստված Հիսուս Քրիստոս ,,Կարող Տեր և հզոր Տեր է,,/Սղմ ԻԳ 7/, Ով հզորացավ թվացյալ հզորի նկատմամբ, կապեց նրան և գերեց գերությունը: Իշխան.

Իշխանն իշխանության

տակ

չէ, և ինչպես է որ

իշխանության տակ է, քանզի այս մարգարեն

ոմանք

ասում են ,թե

նրան իշխան է անվանում, և Դանիելն էլ

ասում է., Նրա իշխանությունը հավիտենական է, և բոլոր ազգերն ու լեզուները նրան պետք է ծառայեն,, /Դան.Դ 31 ,Է27/: Հանդերձյալ

աշխարհի

հայրը.

Հայր, այսինքն՝

հանդերձյալ

կյանքի

Ստեղծիչն

ու

Արարիչը:Եվ ինչպե՞ս են ասում նույն արիոսականները, թե չգիտե այն օվա մասին, բայց [մարգարեն ] ասում է, Արարիչ է ,և [գիտե] այն օրն ու նրանում լինելիք բաները:Տիրոջ զորության

նախանձախնդրությունը ստեղծեց այս:Բավականաճափ խոսեց

Քրիստոսի

մարդեղության մասին, իսկ հիմա էլ ասում է մարդանալու պատճառների մասին: Ասում է, թե

Տիրոջ նախանձախնդրությունը ստեղծեց /Թ 7/. որովհետև

տեսավ, որ

ապստամբ վիշապը ապականեց նրա պատկերը, այսինքն՝ մարդկային ցեղը և դրեց իրեն 6

ծառայելու

պարտադրանքի

տակ:Այս

պատճառով

հիրավի

որ

դա

Տիրոջ

նախանձախնդրությունն է,որ Միածին Որդու միջոցով ազատեց նրա պատկերը:Դարձյալ Տիրոջ նախանձախնդրությունը նշանակում է, թե նրա գութն ու խնամքը իրագործեցին Իր Միածնի մարդացումը և ոչ թե մեր արդարությունն ու արժանիքները, ըստ այն խոսքի, թե՝,,Աստված

այնքան

սիրեց

աշխարհը մինչև

որ

16/:Դարձյալ հրեաները նախանձախնդիր դարձրին Աստծուն

տրվելիք

պաշտամունքը

դևերին էին

Միածին

Որդուն

տվեց,,/Հովհ.Գ

Աստծուն չաստվածներով, քանզի մատուցում, և

հետո Նրա Որդուն

խաչեցին:Այս պատճառով Աստված նախանձախնդրություն առաջ բերեց նրանց մեջ , ու հեթանոսներին կռապաշտությունից դարձրեց աստվածպաշտության, որպսզի նախանձ առաջացնի նրանց մեջ:Պողոսը Հռոմեացիներին [հղած թղթում] Մովսեսի միջոցով ասում 6

այսինքն՝ սատանան:

է.,,Ես ձեզ նախանձոտ եմ դարձնելու չաստվածներով և նախանձեցնելու եմ անպիտան ազգով,,/Հռոմ.Ժ 19/:

Է Հարց. Ինչ է վհուկը և այլն , որ ասում է /Ը 19/. Պատասխան. Ոմանք

ասում են, թե

վհուկները

հարցողներն

են, որ

կուռքերի

պաշտոնյաներ էին և նրանցից, այսինքն՝ կուռքերից էին հարցնում լինելիք բաները: նա է ,ով

Մեռելահարցուկը

կուռքերի

կամ ծառերի տակ գետնի անցքից խոսում էր

դևերի հետ, երբ Ալեքսանդր արքան եկավ Արևի և Լուսնի

մեհյանը և հարց ուղղեց

մեռելահարցուկին:Իսկ Զրախոսը ունայնախոսն է, ինչպես գարիով գուշակողներն են:Իսկ որովայնախոսը

նա է, ով

,երբ

արջառ կամ ոչխար են

մորթում, նրան սրտի ու թոքի

շարժումով գուշակում է:Դարձյալ վհուկը նա է, երբ չար դևը մտնում էր կանանց մեջ և խոսում էր նրանց որովայնի միջոցով: Իսկ այլ թարգմանիչներ վհուկների փոխարեն հավախոսներ են ասում, այսինքն՝ նրանք, ովքեր ձագերի , ագռավների և այլոց միջոցով են գուշակում:Եվ մեռելահարցուկը նա է, որ ասացինք, իսկ զրախոսն ու որովայնախոսը նա է , որի միջոցով մեռյալի մեջ

մտած դևը վայրիվերո և սուտ բաներ էր

խոսում:Այդ

պատճառով էլ ասում է , թե ինչ պիտի հարցնեն մեռելներից ողջերի մասին: Հապա

բառը/Թ 1/

երբեմն

հորդորական

[իմաստով է կիրառվում] , ինչպես

Հոբն է

ասում.,,Հապա /=Դե/, իմ վարուժնակներ ,, ,իսկ երբեմն ՝ հեգնական, ինչպես մարգարեն է 7

ասում այստեղ.,,Հապա , նախ այդ նեղությունները տարեք,,:

Ը Հարց. Ի՞նչ է, որ ասում է.Իսրայելի լույսը լինելու է կրակի նման, ու սրբելու է նրանց և այրելու է նրանց իբրև անտառի խռիվ/Ժ 17-18/. Պատասխան.Այս խոսքը Երուսաղեմի դարպասի մոտ Հռափսակի զորքերի կորուստն է ցույց տալիս, երբ Աստծո բարկության կրակը լափեց նրանց, որովհետև մեկ գիշերվա ընթացքում հրեշտակը ելավ ու սպանեց

հարյուր ութսունհինգ հազար զորական/ԼԷ

36/.Նախ այս խոսքի իմաստը հետևյալն է.ասում է՝ Աստծո պատգամը թող Իսրայելի

7

Բնագրում վարուժանակք/ Վարուժնակ/. նշանակում է արու թռչուն. Յոբի գրքի ընկալյալ հայերեն թարգմանության մեջ բացակայում է այս բառը. մինչդեռ այն կիրառված է նաև Վանական վարդապետ Տավուշեցու Յոբի մեկնության մեջ /,,Հապա առաքինիք վարուժանակք իմ ապականիչք, խառնեցեք զմագիլս ձեր յաղաւնի միամիտ,,/ տե՛ս ,,Նոր Բառգիրք Հայկազեան,, ,Բ, էջ 797/: Սա ինքնին ենթադրում է Հոբի գրքի թարգմանության մեկ այլ տարբերակի կենցաղավարում:

համար լինի կրակի նման ,և թող արդարներին մաքրի բոցի նման ,և թող նրանց այրի իբրև խռիվ:Երկրորդ՝ Տիրոջ լույսը օրենքն է, որ լուսավորիչն է կատարողների, համաձայն այն

խոսքի, թե ՝,,Տիրոջ

օրենքները

լույս են և

լույս են

տալիս

աչքերին,,/Սղմ. ԺԸ

9/:Իսրայելի այս լույսը թշնամու համար կրակ ու խորտակիչ եղավ , ու նրա ժողովրդին սրբեց, այսինքն ՝ նրան զատեց իր համար, որովհետև սուրբը ոչ միայն արդարն է, այլև նվիրյալը:Սա

երկրորդն

էր:Ըստ

այն

խոսքի.,,Ով բացում է արգանդը ՝Տիրոջ

սուրբ է

կոչվում/Ղուկ.Բ 23/, այսինքն՝ Տիրոջ նվիրյալ:Երրորդ միտքը.Մեր Տեր Հիսուս Քրիստոս Իսրայելի լույսը եղավ ու ծագեց հեթանոսներին, ըստ այն խոսքի՝ ,,լույս հայտնվեցիր,, , և նույն ինքը այրիչ կրակն է բանսարկության, քանզի կորստյան մատնեց կռապաշտությունը և մարդկանց սրբեց Հոգու կրակով ու նվիրեց Հայր Աստծուն:Չորրորդ՝ սիրոյ ջերմ ցանկությունը, որ Աստծո հանդեպ բորբոքվում է հոգում, լուսավորում է նրան բարի գործերով և ցանկության աղտեղի ժանգը մաքրում է նրա վրայից ու հեռացնում, ըստ այն խոսքի.,,Լուսավոր ու անթառամ է իմաստության ցանկությունը,,/Իմաստ. Զ 13/:Տերն իր արդարությունը բովանդակ տիեզերքի վրա կատարում է մի հակիրճ և համառոտ խոսքով. նախ սա ցույց է տալիս

ոչ թե Աստծո ներելն ու համբերելը, այլ կարճիկարճո վճիռ

տալը:Երկրորդ՝ ասում է հանդերձյալ դատաստանի վերաբերյալ, որ կարճ է լին ելու, ըստ այն խոսքի, թե՝ Աստված մի անգամ խոսեց և այլն:Երրորդ՝ Ավետարանը զանազանում է Օրենքից. որովհետև Մովսեսի օրենքը երկարաբան է , և առակով ու ստվերով փոքրագույն օգուտ էր ցույց տալիս:Մինչդեռ ավետարանական խոսքը ճշմարտությունն ունի հայտնի և պարզ ձևով, ըստ այն խոսքի, որ՝ ,,Եթե քո բերանով Հիսուսին Տեր խոստովանես և քո սրտում հավատաս՝ կփրկվես,,/Հռոմ.Ժ 9/:

Թ Հեսսեի արմատից գավազան պիտի ընձյուղի/ԺԱ 1/.Ոմանք ասում են, թե այս խոսքը վերաբերում է Եզեկիային , ինչը խիստ անպատշաճ է, որովհետև այն , որ ասում է՝ պիտի ընձյուղի՝ ապագան է ցույց տալիս , և սա հայտնի է, քանզի այս մարգարեությունը Աքազի թագավորության ժամանակ էր, և Եզեկիան ծնվել:Սակայն

Աքազի թագավորելուց ինը տարի առաջ էր

խոսքիս բոլոր մտքերը վերաբերում են Քրիստոսին, որ

Եզեկիայի Տերն

է:Ասում է՝ ընձյուղելու է և չի ասում, թե՝ բուսնելու է, որպեսզի չկարծվի, թե սերմից է. այլ թե՝ ընձյուղելու է, ըստ այն խոսքի, որ ՝,,Աստված ասաց.Թող երկիրն ընձյուղի դալար բույս,,/Ծնդ.Ա 11/:Իսկ

ընձյուղելը

ճյուղավորումն

ու դուրս

գալն է:Իսկ

գավազանը

Քրիստոսին է նշանակում, որ այդպես է կոչվում շատ պատճառներով.նախ ՝ որովհետև գավազանը ցեղ է նշանակում, ըստ այն խոսքի, որ ասաց Սավուղը.,,Եմինացիներից եմ ես,,/Ա Թագ.Թ 21/. այս պատճառով այստեղ Հեսսեի գավազան ասելը ցույց է տալիս Հիսուսի ՝ Հուդայի

ցեղից

լինելը:Երկրորդ՝

գավազանը

ցույց է տալիս

թագավորության

իշխանությունն ու փառքը:Այս պատճառով թագավորներն իրենց ձեռքում ունեն ոսկի գավազան, որպեսզի ցույց տրվի թագավորի տերությունն ու փառքը, ինչպես վերադարձին

Եզեկիան տեսնում է, որ երկու գավազաններ կցվում են իրար և դառնում մեկ գավազան, այսինքն՝ Հուդայի ու Եփրեմի թագավորությունը, որ միացավ:Իսկ մեր Տերը, քանի որ թագավորում է անվախճան, մարգարեն ասում է.,,Քո գահը հավիտյանս հավիտենից է, Աստված, Քո արքայական գավազանն արդարության գավազան է,,/Սղմ.ԽԴ 7/:Երրորդ՝ արդարությունն

է ցույց

վարդապետներն

իրենց

տալիս, որ ձեռքում

ունեին

ոնեին

իբրև

քահանաները, և ուղղորդիչներ, արդարության

նշան:Իսկ

մեր

Վարդապետ և Տեր է, քանզի բոլորին ուսուցանում էր աստվածպաշտության

որ Տերը

ուղիղ

գիտությունը:Ըստ այն խոսքի, թե՝ ,,Հիսուս կատարում և ուսուցանում էր,,/Գործք Ա 1/:Եվ Քրիստոսի

թագավորության

քահանայությունը՝

Ահարոնի

գավազանն

ակնարկվեց

Մովսեսի

գավազանով:Չորրորդ՝ որովհետև

գավազանով, իսկ

ցուպն

ու գավազանը

հովիվների և անբան անասունների համար է, իսկ մեր Տերը Հովիվ է բանավոր հոտի համար, համաձայն այն սաղմոսի.,,Դու, որ հովվում ես Իսրայելին, նայիր, որ առաջնորդում ես,,/Սղմ. ՀԹ 2/, և Ինքն ասում է.,,Ես եմ բարի Հովիվը և իմ կյանքը տալիս եմ ոչխարների համար,,/Հովհ.Ժ

11/:Քանզի

մարգարեի.,,Նա

ըստ

ինձ

բնակեցրեց

դալար

վայրերում,,/Սղմ.ԻԲ 2/,այսինքն՝կերակրվելու իր մարմնով և իր արյամբ, և ,,հանդարտ ջրերի մոտ ինձ սնուցեց,, ,այսինքն՝ այսինքն ավազանի ջրով հանդարտեցրեց, քանզի մեղքերը քավեց մկրտության ջրով:Հինգերորդ՝ գավազանը տկարների հաստատությունն է, և մեր Տեր Հիսուս Քրիստոս հավատով

հույս և

հաստատություն եղավ

տկարացած

մարդկային ցեղի համար:Ինչպես ասում է Սողոմոնը հանձին Քրիստոսի.,,Կենաց փայտ է բոլորի համար, ովքեր պատսպարվում են և ովքեր հաստատությամբ հենվում են նրան որպես Տիրոջ,,/Առակ.Գ 18/:Վեցերորդ՝ մի ինչ որ կերպ ճանապարհի առաջնորդ է կույրերի համար:Եվ մեր Տեր Հիսուս Քրիստոս իրեն

Ճշմարտության ճանապարհ անվանեց, ըստ

այն խոսքի, թե ՝,,Ես եմ ճանապարհն ու ճշմարտությունը,,/Հովհ.ԺԴ 6/, որովհետև նրանով ենք ընթանում դեպ Հայրը, ինչպես և ասում էր.,,Ոչ ոք չի գնում Հոր մոտ, եթե ոչ ինձնով,,/Հովհ.ԺԴ 6/:Յոթերորդ՝ գավազանը պատուհաս և տանջանք է նշանակում, ըստ այն խոսքի թե՝

,,հարվածելու եմ

գավազանով,,/Սղմ.ՁԸ 33/,այսինքն՝

տանջանքով, և ովքեր չեն հավատում, տանջանքի, ըստ

այն խոսքի.,,Ով

անիրավներին՝

մեր Տեր Հիսուս Քրիստոսին մատնվելու են

չհնազանդվի

Որդուն՝

կյանք

չի

տեսնի, այլ

բարկությունը նրա վրա կմնա,,/Հովհ.Գ 36/:Այսքանն այս մասին: Իսկ Հեսսեյի արմատից ասելը նախ ցույց է տալիս Հեսսեյի տնից լինելը, այսինքն՝ թագավորական

շավղից, Հուդայի

ցեղից, ինչի

մասին

նաև

Ղուկասն է պատմում,

թե՝,,Գաբրիել հրեշտակն ուղարկվեց Կույսի մոտ, որ նշանված էր Հովսեփ անունով մի մարդու հետ՝ Դավթի տնից,,/Ղուկ. Ա 26-27/:Եվ ամեն ոք իր ցեղից էր կին առնում:Երկրորդ՝ նշանակում է, թե արմատն Աբրահամից էր և ավելի վեր՝ Ադամից ու նրանց զավակից լինելը, ինչպես Ղուկասը ազգատոհմը սկսելով Հովսեփից Ադամ:Երրորդ՝

ետ գնալով հասնում է մինչև

արմատը ցույց է տալիս, թե ծնունդը ամուսնությամբ չէ, այլ միայն

արմատից է, որ կույս Մարիամն է, ինչպես ասաց նույն մարգարեն.Ահա Կույսը պիտի հղանա և Որդի ծնի/Է 14/:Չորրորդ՝ արմատից ասելը լուծարում է բազմաթիվ ու զանազան

հերձվածներ , ովքեր ասացին, թե Կույսից չի վերցրել, այլ Կույսի միջով անցել է իբրև մարմին մարմնի միջով, ինչպես ջուրը խողովակի միջով, կամ ոսկին՝ կաղապարի8:Ընդդեմ նրանց ասում է. արմատից ընձյուղված, որը կույս Մարիամի բնությունից է: Ուրիշներ ասում են, թե երկնքից է բերել մարմինը9, այլք, թե նոր արարած է:Նրանց բերանը փակում է ասելով. Հեսսեյի արմատից, և ոչ ինչպես դուք եք ասում:Եվ ուրիշներ ասացին, թե Աստծո

մարդեղությունը

եղել է փոփոխմամբ. ընդդեմ

ընձյուղել է արմատից, քանզի արմատից

նրանց

ասում

է. գավազանն

դուրս եկած ճյուղը նույն բնությունն ունի և

փոփոխված չէ:Եվ ուրիշներ, ինչպես Նեստորը, ասացին, թե նախ մարդը գոյացավ արգանդում և մորից ծնվեց լոկ մարդ , և հետո

Բանն Աստված բնակվեց նրա մեջ

մկրտությունից

տնօրենությունը՝ կարծես

հետո , և

նրանով

կատարեց

գտնվելով

տաճարում կամ հանդերձանքի մեջ. արմատախիլ է անում այս նոր հերձվածն՝ ասելով ,թե գավազանն ընձյուղեց արմատից, որը թագավորությունն ու ամեն ինչի վրա Տեր լինելն է՝նույնը /Աստվածության-Հ.Ք / Կույսի արգանդում

նյութին միավորվելը, այսինքն՝ Բանի

մարդ լինելը, ինչպես ասում է Պողոսը.,,Աստված իր Որդուն առաքեց, որ եղավ [ մարմնի նմանությամբ]/Հռոմ.Ը 3/:Իսկ Հեսսեին հիշում է այն պատճառով, որպեսզի չկարծվի ,թե սոսկ գավազան է, այլ որ մարդկային արմատից բխած գավազան է:Եվ ինչու՞ չի հիշում Դավթին, որ նշանավոր է. որպեսզի ցույց տա, որ նա չգարշեց որևէ մեկից, ինչը ցույց է տալիս

Ավետարանը

՝

առավելագույնս

հայտնի

դարձնելով

նրա

խոնարհությունը.,,Խանձարուրի մեջ ամփոփվեց ու դրվեց մսուրում,,/Ղուկ. Բ 7/: Ծաղիկ է

բուսնելու

այդ

արմատից. բուսնելը

բնական

աճումն է ցույց տալիս

աստվածավայելուչ մարմնի:Իսկ ծաղիկ է կոչվում Քրիստոս, ինչպես ասվում է Երգում.,,Ես դաշտերի ծաղիկն եմ , հովիտների շուշանը,,/Երգ.Բ 1/:Եվ սա բազում պատճառով է. նախ որովհետև

բուրմունքը անմարմին ու նոսրագույն մի բան է, որը բխում է ենթակայից՝

ծաղկից՝ անբաժանելի լինելով նրանից, ինչը նշանակում է Բանի անբաժանելի լինելը մարմնից:Երկրորդ՝ որովհետև ծաղիկն անուշ

բուրմունք է տարածում

չորս

բոլորը,

նույնպես Քրիստոսից եղած անուշահոտությունը բուրեց մեր բնության մեջ, ինչպես Պողոսն է ասում Կորնթացիներին հղած թղթում.,,Արդ, գոհություն Աստծո, որ Քրիստոս Հիսուսով մեզ միշտ հաղթության է տանում և իր գիտության բուրմունքը մեզնով սփռում է ամեն տեղ, քանի որ Քրիստոսի բուրմունքն ենք Աստծո առջև,,/Բ Կորնթ.Բ 14-15/:Երրորդ՝ որովհետև պատյանի մեջ լինելով բուրմունքն իր մեջ ունի, բայց բուրում է հետո:Նույնպես մեր Տեր Հիսուս Քրիստոս Կույսի արգանդում խառնվելով մեր բնությունը միավորեց իր 8

Այս համոզումը բնորոշ էր Վալենտինոսի/Բ դար/ գնոստիկյան գաղափարներների հետևորդներին, ովքեր պնդում էին, թե ,,Հիսուսը Դեմիուրգի որդին է, որն անցել է Մարիամի միջով , ինչպես ջուրն է անցնում խողովակի միջով,,.Երվ. Տեր-Մինասյան, Միջնադարյան աղանդների ծագման և զարգացման պատմությունից, Եր., 1968,էջ 40: 99 Նկատի ունի պավլիկյան աղանդի/ Զ- Ժ դդ/ ուսմունքը, որի համաձայն Մարիամը Աստվածածին չէ, ըստ այսմ Քրիստոս մարմին չի առել նրանից, ,,այլ իր հետ երկնքից բերած մարմնով, ինչպես խողովակի միջով անցել է Մարիամ կույսի միջով,,.Երվ.ՏերՄինասյան,Նշվ.աշխ.,էջ 122:

Աստվածությանը

հրաշք ների

զորության

միջոցով:Չորրորդ՝ ինչպես

ծաղկի նյութը

տկարությունից աճում է հասնելով զորության իր հավատի հետ միասին, նույնպես Քրիստոսի

մարմինը

աճում էր

, համաձայն բնական

հասակի՝ Աստվածության

հետ

միասին՝ ամբողջը ամբողջի հետ և ամբողջը մարմնի յուրաքանչյուր մասի հետ, ինչպես ասում է Ավետարանը.,,Մանուկն

աճում և

զորանում էր

Աստծո

իմաստությամբ

և

շնորհքով լի,,/Ղուկ. Բ 40/:Հինգերորդ՝ ինչպես ծաղկի տեսքն է գեղեցիկ մյուս բույսերից, որ բաղկացած է զանազան գույներից, նույնպես մեր Տեր Հիսուս Քրիստոս ,, տեսքով գեղեցիկ էր բոլոր

մարդկանց

Երգում.,,Իմ

որդիներից,,/Սղմ. ԽԴ

եղբորորդին

սպիտակ է և

3/, ասում է սաղմոսը:Ինչպես

կարմիր՝ ընտրված

շատերի

ասվում է

մեջ,,/Երգ Ե 10-

11/:Վեցերորդ՝ ծաղիկը նշանակում է Քրիստոսի անսերմ ծնունդը, որ նախապես նկարվեց Ահարոնի գավազանում, որովհետև ինչպես այն գավազանը ծաղկեց առանց տնկվելու, նույնպես կույս Մարիամ Աստվածածինը առանց ամուսնության , անսերմ հղացումով ծնեց անապական

ծաղկին՝

մեր

Տեր

Հիսուս

Քրիստոսին:Յոթներորդ՝ ինչպես

ծաղիկը

բժշկություն և առողջություն է հիվանդների համար, նույնպես մեր Տեր Հիսուս Քրիստոս բժշկություն

եղավ

մեղքով

և անհավատությամբ

հիվանացածների համար.ինչպես

Սողոմոնն է ասում ,,Կյանքի ծաղիկ է նրա լեզվի բժշկությունը,,/Առակ. ԺԵ 4/:Եվ Եսային ասում է.,, Նա մեր մեղքերը և ցավերն իր վրա վերցրեց,,/ԾԳ 11/, և ինքն ասում էր.,, Առողջներին բժիշկ պետք չէ, այլ՝ հիվանդներին,, և այլն/Ղուկ. Ե 31/:Ութերորդ՝ որովհետև ինչպես ծաղիկը բույսի լրումն է, ըստ որում ծայրին է բարձրանում ու թեպետ հետո է երևում, սակայն բոլոր բույսերը դա ունեն բնությամբ, որպեսզի ծաղկեն:Նույնպես մեր Տեր Հիսուս Քրիստոս թեպետ ուշ ժամանակներում ծագեց ու ծաղկեց

Կույսից, բայց ,, Նա է

աշխարհի ակնկալությունը,,/Ծնդ. ԽԹ 10-11/:Եւ Նա է լրումն օրենքի և մարգարեների, համաձայն առաքյալի.,,Օրենքի լրումը Քրիստոս է,,/Հռոմ. Ժ 4/, և ինքն ասում է.,,Չեկա լուծարելու օրենքները, կամ մարգարեներին, այլ՝ լրացնելու,,/Մտթ. Ե 17/:Այլև նա է մեր գլուխը, համաձայն

այն

խոսքի, թե՝,,ամեն

մարդու

գլուխը

Քրիստոս է,,/Ա Կորնթ.ԺԱ

3/:Իններորդ՝ որովհետև բույսը նախ ծաղկում է և հետո պտղաբերում, ինչպես ասում է սուրբ հայրերից մեկը.Պտղաբերության սկիզբը ծաղիկն է:Նույնպես և մեր Տեր Հիսուս Քրիստոսի երևալուց հետո արդյունավորվեցին բոլոր բարեգործությունների պտուղները, քանզի Քրիստոսից առաջ բարեգործություններն անշահ և անպտուղ էին, որովհետև ,,մեկը չարդարացավ օրենքի գործերով,,/Գաղատ.Բ 16/, ասում է Պողոսը, և Կորնթացիներին հղած թղթում հորդորում է հավատացյալներին, թե ,,ձեր աշխատանքներն այժմ անօգուտ և իզուր

չեն,,/Ա Կորնթ.ԺԵ 58/:Տասներորդ՝ որովհետև

ինչպես

ծաղիկն է

միջակա տեղ

զբաղեցնում բույսի և պտղի միջև, քանզի բույսը նախ առաջ է գալիս արմատից, և հետո՝ ծաղիկը, ապա՝ պտուղը, նույնպես բնական օրենքից հետո, որ մեր բնության մեջ տնկվեց իբրև արմատ, նախ տրվեց Մովսեսի գրավոր օրենքը, և միջինը՝ ավետարանականը ,ու հետո ՝ հավիտենականը, որին դառնալու է մեր բնությունը, և հետո բարեգործության պտուղները

ժողովելու է

երկնքի

արքայության շտեմարաններում:Եվ

Քրիստոսի ձեռքով, որ ծաղկեց սուրբ

դա

կատարվեց

Կույսից, ինչպես ասում է.,,Ծաղիկ բուսնեց այն

արմատից,, և ,,Նրա վրա հանգչելու է Աստծո Հոգին,,/ԺԱ 2/:Այստեղ հերձվածողներն ասում

են, թե Քրիստոս Աստված է ,և կարիքավոր չէ, ուստի ինչու՞ է նրան լիալրում Աստծո Հոգին:Այս կապակցությամբ կասենք. եթե համաձայն ձեր հայհոյության, համարենք, թե Որդին ցածր է ու երկյուղում է Հորից, ըստ ձեր ասելու, թե՝,,Հոգին նրան կլցնի Աստծո երկյուղով,,/ԺԱ 3/,ապա համաձայն ձեր հայհոյության, ո՜վ արիոսականներ, Հոգին ցածր կլինի Որդուց:Եվ ինչպե՞ս մեծը կարիք կունենա նրան, ով ցածր է իրենից. ուրեմն հայտնի է, թե դուք ձեր իսկ խոսքերով հանդիմանվեցիք:Արդ, Որդին ընդունում է Հոգին ոչ թե իր կարիքի պատճառով, այլ՝ հանուն մեր, որպեսզի մենք դրանից հետո կարիքն ունենանք այն բանի, որի հետևանքով զրկվեցինք Աստծո Հոգուց, ինչպես ասում է.,,Թող իմ Հոգին դրանց վրա չմնա՝ դրանց մարմին լինելու պատճառով,,/Ծննդ. Զ 3/:Եվ արդ, նա մեր գլուխը լինելով՝ ընդունում է Սուրբ Հոգին, և

սփռում իր անդամներում, այսինքն՝ իր

հավատացյալների մեջ:Եվ ինչպես մարդ եղավ ոչ թե իր կարիքի պատճառով, այլ որպեսզի մեզ Աստծո որդիներ դարձնի, ճիշտ այդպես էլ ընդունեց Սուրբ Հոգի, որպեսզի իրենով

մեզ

բաշխի

իմաստության, հանճարի, խորհրդի, զորության, գիտության ,

աստվածպաշտության և Աստծո երկյուղի հոգին:Քանզի մենք կարիք ունեցանք այսպիսի շնորհների, մինչդեռ Քրիստոսի մեջ [իսկ] հայտնվեց իմաստության հոգին , ինչպես երբ հրեաներն ասացին.,,Որտեղի՞ց սրան այս իմաստությունը,,/Մտթ. ԺԳ 54/:Իսկ գիտության համար ասում էին.,,Սա որտեղի՞ց գիտե գրերը, որովհետև ամենևին չի ուսանել,,/Հովհ. Է 15/, և զորության համար ասում էին.,,Բազում զորություն է դուրս գալիս նրանից,,/Ղուկ. Զ 19/: Եվ դարձյալ Հոգին նրան լցնելու է Աստծո երկյուղով/ ԺԱ 3/. Ուր

Տիրոջ

երկյուղն է, այնտեղ

բոլոր

պատվիրանների

պահպանությունն է:Քանզի

երկակի է երկյուղը. մեկը ծառայական ու վատթար. ինչպես ասում է Հովհաննեսը, թե՝ ,,Ով վախենում է՝ նա կատարյալ չէ սիրո մեջ,,/Ա Հովհ. Դ 18/: Մյուսը մեծարելի երկյուղն է. այն, որի մասին

ասում է մարգարեն.,, Իմաստության սկիզբը Տիրոջ երկյուղն է,,/Առակ. ԻԲ

4/:Ավելին. տես, թե Որդին Հորը ոչ մի տեղ չի ասում, թե՝ վախեցա

քեզանից, այլ թե՝

Սիրեցի քեզ. քանզի որդին սիրում է հորը և ոչ թե վախենում նրանից, ինչպես

ասում է

Մաղաքիան.,,Որդին փառավորում է Հորը և ծառան վախենում է Տիրոջից,,/Մաղաք.Ա 6/:Իսկ որ ասում է՝,,Հոգին նրան կլցնի,, ՝ երկու իմաստ ունի. նախ որպեսզի ցույց տա, թե Քրիստոս

ընդունեց

ոչ թե

Սուրբ

Հոգու

մասնակի, այլ՝ բովանդակ

լրումը, ինչպես

Ավետարանն է ասում.,,Աստված ոչ թե չափով է տալիս Հոգին Որդուն,,/Հովհ. Գ 34/:Մինչդեռ բոլոր մարդկանց չափով և մասնակիորեն է տալիս Հոգին, ինչպես գրում է Պողոսը.,,Հոգու կողմից մեկին տրված է իմաստություն, մյուսին գիտություն,,/Ա Կորնթ .ԺԲ 8/:Երկրորդ՝ ցույց է տալիս Որդու հավասարությունը, որովհետև Որդով կարող է ամենայն ինչ լիալրել, քանզի եթե Որդին մեծ լիներ Հոգուց՝ տկարը չէր կարող մեծին լիալրել:Սակայն ի՞նչ է իմաստությունը և ի՞նչ է հանճարը. իմաստությունը համաձայն նկարագրի այն է, երբ գիրը [ճանաչվում է] իմացությամբ և մտքով, իսկ հանճարն այն է,երբ գտնում է դժվարին և

խորին

խոսքերի

պատասխանը, իսկ

խորհուրդը

բարին

չարից

զանազանելն է:Եվ

գիտությունը արվեստ է, որ իմանում ենք զգայարանների միջոցով: Գայլը արածելու է գառան հետ/ԺԱ 6/. Գազանաբարո

մարդկանց

գայլ է անվանում, իսկ

զգոններին՝

գառ:

Այսինքն՝ թե՛

զորականները, թե՛ սպարապետները, թե՛ շինականները, թե՛ ռամիկները մեկ հոտ են, այն է՝ մեկտեղված են իբրև եկեղեցի, և մեկ օրինակով բարեգործում են միասին և մեղք են գործում իրար: Դարձյալ որթը, ցուլը և առյուծը միասին են արածելու /ԺԱ 6ա/. Այսինքն՝ իմաստունները, խորհրդականները, իշխանները, տգետներն ու փոքրիկները միասնաբար պիտի հոժարեն և ունկնդիր լինեն ավետարանական խոսքին, որ քարոզում է միամիտ հովիվը՝ ակնարկելով մանուկ տղային: Եզը և

արջը միասին են արածելու, այսինքն՝ արդարներն ու մեղավորները միասին

պիտի կերակրվեն խորհրդական Սեղանից՝ Քրիստոսի մարմնից և արյունից. այն է՝ երբ տեսնես ավազակներին, գողերին, զրկողներին, հափշտակողներին, ովքեր այլոց ինչքերն էին շռայլում լափելով և հարբեցողությամբ, իսկ այժմ երբեմն պահում են և երբեմն էլ գոհանում չափավոր կերակուրներով, հիշիր մարգարեի խոսքը, թե՝ ,,Առյուծը

եզան պես

հարդ է արածելու,,/ԺԱ 7/: - ԺՔանզի, ահավասիկ, հասել է Տիրոջ օրը՝ անբժշկելի, լի բարկությամբ/ԺԳ 9/. Այս խոսքի վրա Ոսկեբերանն ասում է, թե այստեղ ապաշխարությամբ հնար կա բժշկվել հոգիներին, իսկ երբ մեղքերի վերքերով այնտեղ գնանք՝ տանջանքներին վախճան չի լինելու:Այս պատճառով այդ օրը անբժշկելի է անվանում, որպեսզի առանց բժշկվելու այստեղից այնտեղ չգնանք:Եվ թե ինչու՞ է անբժշկելի կոչվում՝ կարդա հարուստի և Ղազարոսի պատմությունը և սովորիր:Թող փակվեն հերձվածողների բերանները, ովքեր մահից հետո ասում են, թե հոգիներին ապաշխարություն և բժշկություն կա: Աշխարհը անապատ դարձնել/ ԺԴ 17/. Տես, ասում է՝ աշխարհները անապատ են լինելու, քանզի արդարներին ընդունելու է արքայությունը և մեղավորներին՝ գեհենը, ըստ այն խոսքի, թե՝ ,,Երկրում պակասելու են մեղավորները,,/Սղմ.ՃԳ

35/:Քանզի

այն

գալուստը

առաջինի

նման

առանց

ոտնաձայնության չի լինելու, ,,ինչպես անձրևը բրդի վրա,,/Սղմ. ՀԱ 6/, երբ եկավ մեղքերը վերցնելու:Բայց այժմ գալու է արդարության համար վրեժխնդիր լինելու, որի պատճառով երկինքն ու երկիրը, բոլոր արարածները դողալու են:Եվ այն օրը ոչ միայն բարկության, այլև՝ պարգևների համար է:Ինչու՞ է չարի անունով կոչվում և ոչ թե՝ բարու. սա երեք

պատճառով է. նախ մեր ծուլության, որպեսզի գոնե այդպես զգաստանանք, երկրորդ՝ այն, որ դա պարգևների օր է՝ բոլորը գիտեն, բայց որ դա նաև պատիժների օր է՝ տեղյակ չեն, երրորդ՝ որովհետև հավատում են մեծարանքին, իսկ տանջանքներին՝ ոչ, որի պատճառով տևապես հիշում է տանջանքները: -ԺԱՀարց. Արուսյակն ինչպե՞ս ընկավ երկնքից, որ ծագում էր առավոտյան/ԺԴ 12/. Պատասխան. Ոմանք այս խոսքերը բացատրում են նկատի ունենալով բաբելացիներին, ովքեր հպարտանալով բարձրամիտ էին դարձել և աստղի նման կարծում էին, թե իրենք փառավոր են: Սակայն որ ընկավ և խորտակվեց առավոտյան, այսինքն ՝ երբ Իսրայելի գերության առավոտն ու դարձը եղավ ու նրանց /բաբելացիների-Հ.Ք/ կորուստն ու ջախջախվելը

մարերի

ու պարսիկների

կողմից:Սակայն

բոլոր

վարդապետները

Արուսյակը բացատրում են իբրև սատանա, որ երկնքից ընկավ կայծակի նման, ինչպես հրամայեց Տերը:Նա

Արուսյակ է հորջորջվում բազում պատճառներով. նախ որովհետև

ասում է, թե Արուսյակն ընկավ, կարծեք լույսի փառքից, որ ուներ, և զրկվեց ու դարձավ խավար, ինչես որովհետև

ասում է

հրեշտակները

Հովհաննեսը.,,Խավարը լույսից

նրան

չհասավ,,/Հովհ.Ա 5/:Երկրորդ՝

կազմվեցին, ու թեպետ

ոտնահարեցին

բնության

պարգևները, Աստված նրանցից չվերցրեց ոչ անմահությունը, ոչ էլ անմարմին լինելը, և հայտնի է ,որ ,,Դևերը լույսի հրեշտակների նման են,,/Բ Կորնթ.ԺԱ 14/, ինչպես ասում է Պողոսը:Երրորդ՝ Արուսյակ են կոչվում մշտնջենավորության պատճառով, քանզի ինչպես անապական է աստղերի բնությունը10, այնպես էլ սատանան չունի ապականություն, քանզի անմահորեն

միշտ

տանջվելու է:Չորրորդ՝ Արուսյակ է կոչվում

, որովհետև

ուրիշ

/աստղերի-Հ.Ք./ լույսից իր լույսի գեղեցկությունն առավելագույն չափով կուրացրեց իրեն, որից հայտնի է, որ չկարողացավ տեսնել [Աստուծոյ] փառքը, այլ կույր մտքով կարծեց, թե իրենն է:Հինգերորդ՝ Արուսյակ է կոչվում, որպեսզի ցույց տա, թե սադայելը իշխան և գլխավոր էր յուրայինների դասում, ովքեր նրա հետ կործանվեցին, որովհետև համաձայն ոմանց ասվում է, թե անկյալ հրեշտակների տասներորդ դասից էր:Բայց այսպես ևս չի իմացվում, թե

հրեշտակները տասն

դասեր էին

և

նրանցից

մեկն ընկավ, թե՞

բոլոր

դասերից ընկածները մեկ դաս են կազմում: Որ ծագում էր առավոտյան /ԺԴ 12/. Այսինքն՝ աշխարհի արարման սկզբում:Լույսի ու խավարի բաժանման ժամանակ միայն ծագեցին և ընկան երկնքից, և մեր Տերը նրան փայլակ է անվանում արագընթաց լինելու պատճառով:Դարձյալ

10

առավոտն այս

հավիտենության

վախճանն է, երբ

սկսվում է

Ս.Գրիգոր Տաթևացու աշակերտի՝ Հովհաննես Կոլոտիկի համաբնույթ մեկնության մեջ, որ բառացիորեն քաղված է իր ուսուցչից, ,,բնութիւնք,,-ի փոխարեն առկա է ,,լուսաւորութիւնք,, ընթերցումը:

անվախճան

օրը, ինչպես

Դավիթն է ասում.,,Առավոտյան

սպանում էի

երկրի

մեղավորներին,,/Սղմ.Ճ 8/:Արդ, /աշխարհի .ՀՔ./ վախճանին մոտիկ դարձյալ

բոլոր

մարդկանց

վրա է հարձակվելու Նեռի միջոցով, և ապա ընկնելու է երկրի վրա, և կորչելու է նրա խաբեությունը:Ասում է. երկնքից

ընկավ:Անմարմինն

ինչպե՞ս

կընկնի, քանզի

ընկնելը

մարմնին է / բնորոշ/.նրա ծանրությունը ներքև է հակում. մեղսալից հպարտությունը , որը երկնային ախտ է, ծանրացավ ու երկիր ընկավ:Նա, որ մարդկանց բոլոր ազգերի վրա տարածեց

ամբարտավանության ախտը,ասում է, թե նույն կորստյամբ, որ ինքն ընկավ,

ցանկացավ նաև նրանց կորստյան մատնել, ինչպես նախ Ադամին՝ աստվածանալու ցանկության

պատճառով

երկիր

նետեց, և

երկրորդ՝

աշտարակը

կառուցողներին՝

ամբարտավանությամբ Աստծուն հակառակ լինելու հետևանքով:Այդ պատճառով իրենք իրենց ցրվեցին ու նրանց գործը ոչինչ եղավ: Այսպես և Սենեքերիմը հպարտացավ, թե ինքը միայն պետք է իշխան լինի:Եվ ասում էր, թե բովանդակ տիեզերքն իր ձեռքում է լինելու, ինչպես ձվերը թռչունների բներում, որի պատճառով նրա զորությունն ու փառքը Երուսաղեմի դարպասների մոտ մի գիշերվա մեջ խորտակվեցին՝ հարյուր ութսունհինգ հազար հեծյալների հետ միասին11:Նույնպես և բաբելացին, որն իր սրտում ասում էր,թե ՝ ,,Բարձրանալու եմ

երկինք, նմանվելու եմ

բարձրյալին,,

,սակայն կորուստ և

կոխան

եղավ/ԺԴ 13-14/ մյուս թագավորներին, ինչպես ասում է.,, Ահավասիկ , դժոխք ես իջնելու և երկրի խորքերը,,/ԺԴ 15/:Եվ մեր Տերը ասում է. ,,Ով բարձրացնի իր անձը, խոնարհվելու է,,/Մտթ. ԻԳ 12/:Որովհետև Տերն ամբարտավաններին հակառակ է, ասում է Սողոմոնը:Եվ մեր Տերը

եկավ, որպեսզի

մեղքերի

ախտը

վերցնի

մարդկանց

վրայից. նա

խոնարհությամբ կատարեց իր տնօրենությունը, քանզի Աստծո Խոսքը մարդ եղավ, ծվեց իբրև

աղքատ, առաքյալներ

ընտրեց

խոնարհներից

ու ձկնորսներից, [կրեց]

խաչի

տառապանքը, թուքը, ապտակը և մնացյալ ամեն ինչ, որպեսզի ամենայն ինչով մեզ խոնարհություն

սովորեցնի:Դու

քո

մտքում

ասում

էիր՝,,

բարձրանամ

երկինք,,:Խայտառակում է սատանայի չար խորհուրդները, որպեսզ ցույց տա , թե չար խորհուրդների համար ևս վրեժխնդրություն ու պատուհասի պատիժ կա: Նստելու եմ բարձր լեռան վրա/ ԺԴ 13ա/.այսինքն՝ հրեշտակներից վեր: Հյուսիսի բարձր լեռների վրա , այսինքն՝

նրա ցուրտ և սառնասառույց չարության վրա,

քանզի սառել էի Աստծուց: Բարձրանալու եմ ամպերից էլ վեր, նմանվելու եմ Բարձրյալին/ԺԴ 14/. Այսինքն՝ մարդկանցից երկրպագություն ստանալով:Ամպերից էլ վեր ասելը աթոռը դնելն է:Նախ այլոց 11

նկատմամբ բարձրամտելն է ցույց տալիս, ինչպես ամպն է մեզանից

Սենեքերիմը Ասորեստանի թագավորն էր/Ն.Ք.710-700/,որի բանակը ջախջախվեց Հուդայի Եզեկիա արքայի/726-698/ աղոթքի զորությամբ, իսկ ինքը չարաչար սպանվեց իր որդիների՝ Ադրամելեքի և Սանասարի կողմից, որոնք փախան Հայաստան.Դ Թագ.ԺԸ,ԺԹ, Բ Մնաց. ԼԲ. տե՛ս Բառարան Սուրբ Գրոց. Կ.Պոլիս, 1881, էջ 493-494:

վեր :Երկրորդ՝ ամպերը նշանակում են մարգարեներին, ովքեր Աստծո պատգամավորներն են, ըստ այն խոսքի թե՝Հրաման եմ տալու իմ ամպերին, որպեսզի չանձրևեն իմ այգու վրա/Ե 6/.իր մտքում ասում է ՝ հրամանատու լինել մարգարեների պատգամների և դրանով նմանվել Բարձրյալին:Երրորդ՝ ամպ ասելով երկինքն է ակնարկում, որովհետև ոմանք ասում են ,թե երկինքը օդեղեն է, և սրանով կամենում էր Աստծուն նմանվել, ինչպես

ասաց

մարգարեի

միջոցով.Երկինքն

իմ

աթոռն է/ԿԶ 1/ ,

իմ

ոտքերի

պատվանդանը:Չորրորդ՝ որովհետև ասվում է, թե Աստված շրջում է ամպով և հողմով, ըստ

այն

խոսքի.,,Ո՞վ

հաստատեց

ամպերի

ընթացքը և

շրջելը

հողմերի թևերի

վրա,,/Սղմ.ՃԳ 3/, որոնք հրեշտակներն են, և սրանով նմանվում Աստծուն, ով

շրջում է

ամպերի ու հրեշտակների վրա: Հարց. Ինչու՞ է Աքազին օձ համարում ու Եզեկիային՝ իժ: Պատասխան.Որովհետև օձը սողալով է հասնում իր թշնամուն, ու երբ հարվածում է, շրջվում է և հետո կարողանում փրկվել , կամ թռչում և հարվածում, կամ էլ միայն նայելիս շնչով սպանում:Այսպես ,Աքազ թագավորը նախ տևապես պատրաստվում էր և հետո միայն հարվածում փղշտացիներին, իսկ Եզեկիան

արագորեն

կամ էլ

տանը նստելով լոկ

աղոթքով հալածում էր նրանց: Հարց. Այս մարգարեն ինչու՞ է սպառնում այլազգիների գերությամբ ու ջախջախմամբ, ինչպես բաբելացիների, դամասկացիների, մովաբացիների և այլոց: Պատասխան.Առաջին պատճառն այս է. որպեսզի ի մտի ունենան մարգարեի ասածը , ու կարողանան

ապաշխարությամբ

փրկվել

պատուհասից, ինչպես

նինվեացիները

փրկվեցին:Երկրորդ՝ որպեսզի Իսրայելը չիմանա, թե իր հաճախորեն գերվելը կուռքերի զորությունից է, կամ նրանց զորավոր այրերից

է. այդ պատճառով էլ նրա

վրա

պատուհաս է բերում:Երրորդ՝ դա սուտ մարգարեներին հանդիմանելու նպատակով է, ովքեր ասում էին իսրայելացիներին, թե դուք միշտ գերության եք մատնվում, որովհետև անարգում եք կուռքերին. այդ պատճառով էլ նրանց, որ կուռքերի երդվյալ պաշտոնյաներն էին,

գերության է մատնում:Չորրորդ՝ որովհետև

հետևանքով

երբ

Աստված

կամենում էր մեղքի

խրատել Իսրայելին, նրան այլազգիների ձեռքն էր հանձնում:Իսկ նրանք

Աստծո կամքից ատավել չարչարում էին նրանց, ու նրանց խիստ և անողորմ բարքերի հետևանքով գերության է մատնում ու նմանապես փոխարինաբար հատուցում նրանց: -ԺԲԱհավասիկ Տէրը թևթև ամպի վրա նստած գալու է Եգիպտոսից/Դ 5/. Թեթև ամպ է կոչում կույս Մարիամ Աստվածածնին:Եվ սա բազում պատճառներով է.նախ որովհետև

այն

ամպը

թեթև

է, որի

հետևանքով էլ

բարձր է երկրի

բոլոր

բարձունքներից:Նույնպես և սուրբ կույս Մարիամն իր ամենամաքուր սրբությամբ հույժ

թեթևացած ու զերծ է մնացած ամեն տեսակ երկրաքարշ խորհուրդներից:Հանձին նրա իսկ Դավիթ մարգարեն ասում է.,,Սուրբ է տաճարը սքանչելի արդարությամբ,,/Սղմ.ԿԴ 6/:Երկրորդ՝ որովհետև այն ամպը նվազագույն խոնավություն իսկ չունի:Նույնպես և սուրբ կույս Աստվածածինը չուներ խոնավուտ և աղտեղի մարմնական ցանկություն, որի պատճառով Եսայի մարգարեի կողմից Կույս է անվանվում.,,Ահա կույսը պիտի հղանա և որդի ծնի,,/Է 14/:Քանզի կույս բառը լիակատար սրբություն է նշանակում, ըստ որում աանց

սերմի

հղացավ

և անապական

մարմնով

ծնեց

Աստված

Բանին:Երրորդ՝

որովհետև այն ամպը պայծառ և լուսավոր է՝ ուրիշներից առավել իր կողմը

ձգած

լինելով արեգակի ճառագայթները:Նույնպես և սուրբ կույս Աստվածածինն իր մեջ կրելով արդարության հոգևոր արեգակին՝ Քրիստոսին, պայծառագույն ու գերազանց եղավ բոլոր ազգերից ավելի, ինչպես Աստծո Մայր լինելու պատիվն առավել է բոլորից:Նույնպես առավել են նրան տրված շնորհները , քան բոլոր արարածների վրա հեղված շնորհները, որի պատճառով ասում է.,,Սրանից հետո ինձ երանի են տալու բոլոր ազգերը,,/Ղուկ. Ա 48/:Չորրորդ՝ որովհետև ամպն արագընթաց է և արագորեն աճում է:Նույնպես սուրբ կույս Մարիամը փութկոտ է ամենտեսակ բարեգործության մեջ, մինչ օրըստօրե ներգործական փառքն

աճում և

զորանում է

ամպը

հովանի է

լինում

հովանավորվելով

շնորհական տոթ

[փառքի]

նկատմամբ:Հինգերորդ՝որովհետև

ժամանակ:Նույնպես և

Հորից, համաձայն

հրեշտակի, տոթ

սուրբ

կույս

ժամանակ, երբ

Տիրուհին սատանայի

փորձությունների տապը տագնապի էր մատնել մեր բնությունը, ծնեց մեր

Փրկչին՝

Քրիստոսին՝ բովանդակ աշխարհի հովանուն:Այս պատճառով մարգարեն ասում է.,,Քո թևերի հովանու տակ ցնծալու եմ մինչև անցնի,,/Սղմ.ԿԲ 8/:Սրա մեջ խորհրդապատկերվեց ամպի սյան խորհուրդը, որ հովանի եղավ Իսրայելին, և լույս էր տալիս

նրան գիշերը,

այսինքն՝ անգիտության խավարից բերեց դեպ աստվածգիտության լույսը ու վերացրեց սատանայի բռնությունը:Վեցերորդ՝ ամպը ծածուկն ու անգիտելին է նշանակում, այդպես էլ ՝ տնօրենության բովանդակ խորհուրդը, որ ծածուկ ու թաքուն կատարվեց սուրբ Կույսի մեջ, այսինքն նախ որովհետև սրբությամբ սնվեց տաճարում, համաձայն կույսերի օրենքի և հետո նշանվեց արդար մարդու հետ. նա ՝ Հովսեփը,որ վախենում էր հղությունից, բայց հրեշտակը փարատեց [նրա վախը] .,,Մի՛ վախեցիր Հովսեփ Դավթի որդի,,/Մտթ.Ա 20/ :Եվ այս եղավ, որպեսզի նրան չտեսնի տգեղ աչքը/հմմտ Հոբ Գ 9/12, ասում է Հոբը:Յոթերորդ՝ որովհետև ինչպես երբեմն ամպը ծածկում է արեգակի լույսը գիշերվա նման, քանզի, համաձայն ոմանց չհալչող ամպով է ծածկվում ու ծագում արևելքից, նմանապես և սուրբ Կույս Տիրամայրը իննամսյա ժամանակով

իր մեջ քողարկում էր բովանդակ աշխարհի

լույսը , և հետո եղավ հոգևոր արևելք ու ծննդյամբ ծագեցրեց արդարության արեգակին երկրի

վրա, համաձայն այն

Ղուկ.Ա78/`լույս

ծագեցնելու

խոսքի, թե մեզ

արեգակը

վրա ու մեր

մեզ

ոտքերն

այցելեց ուղղել դեպ

ճանապարհներ:Ութերորդ՝ որովհետև ամպը ծովից աներևոթապես

բարձունքներից/ խաղաղության

առնելով, այնուհետ

հայտնպես անձրև է ցողում և այն լցնում ամեն տեսակ բարիքով:Այդպես էլ սուրբ Կույսը 12

հայ. ընկալյալ թրգմ.,,…չտեսնի թող երբեք ծագելը վառ արուսյակի,,:

երկնավոր և իմանալի ծովից,այսինքն՝ Հայր Աստծո ծոցից իր մեջ կրեց կենդանի Ջուրը և հեղեց

մեր

բանական երկրի

ցամաք

բնության

վրա և

առատապես

լիացրեց

մեր

կարոտությունն ամեն տեսակ բարիքով, ինչպես ասում է.,,Եթե մեկը ծարավի, թող ինձ մոտ

գա և

խմի,,/Հովհ.Է 37/:Եվ

օրինակ

բերվեց ցողը , որ

բրդի

վրա էր:Իններորդ՝

համաձայն այլ օրինակի, երբ ամպը լինում է ջրի խոնավ գոլորշիներից:Եվ ջուրն ունի բնական դառնություն, սակայն քամիների հետևանքով այն դառնությունը մեղմվում է, և հեղվելով երկրի վրա, քաղցր և ախորժելի է դառնում: -ԺԳ Սրա նման էլ Կույս Մարիամը Ադամի բնության դառնացած զանգվածից էր, և Սուրբ Հոգու գալստյամբ ձերբազատվեց սկզբնական պարտքից ևս, ապա ամենամաքուր Կույսից քաղցր ցողը՝ Քրիստոս իր քաղցրախուխ վարդապտությամբ սփռվեց հավատացյալների սրտի մեջ, ըստ այն խոսքի, թե ,,Իմ քիմքին մեղրից քաղցր են քո խոսքերը,,/Սղմ.ՃԼԸ 103/:Եվ ինքն ասում էր.,,Իմ լոիծը քաղցր է,,/Մտթ. ԺԱ 29/ և այլն: Տասներորդ՝ որովհետև ամպը ոչ միայն ցող է անձրևում, այլև՝ ձյուն, կարկուտ, կրակ և կրակ է իջեցնում:Այսպես էլ սրբուհի Կույսից ծնված Աստված հավատացյալների համար կյանքի ու պտղաբերության անձրև եղավ, իսկ անհավատների և սատանայի համար՝ հրախառն

կարկուտ և

անպտուղ

ձմեռ:Համաձայն

այն

խոսքի,թե ՝,,Բարձրյալը

ձայն

տվեց,,/Սղմ. ԽԵ 7/, որ Քրիստոս է. նա կարկուտ և կայծակ, հուր եղավ, այսինքն՝ սատանայի վրա, քանզի կործանելով այրեց և աշխարհից վերացրեց դիվամոլ կռապաշտությունը, ինչպես և այստեղ ասում է մարգարեն, թե՝ պիտի շարժվի, այսինքն՝ կործանվելու են Եգիպտոսի ձեռագործները, որ կուռքերն էին, և ,,Հեթանոսների բոլոր կուռքերը դևեր են,,/Սղմ.ՂԵ 5/, ասում է մարգարեն:Եվ ինքը՝ Տերը սպառնում է անհավատներին.,,Ով չի հնազանդվում Որդուն՝ Աստծո բարկությունը նրա վրա կմնա,,/Հովհ.Գ 36/:Որովհետև ,,Նա կա ի կանգնումն և ի գլորումն շատերի,,/Ղուկ. Բ 34/, ասում Սիմեոն ծերունին:Եվ այլ կերպ.որովհետև Քրիստոսի առաջին գալուստը բրդի վրա իջած ցողի նման է:Իսկ երկրորդն ահագին և զարհուրելի է, քանզի կրակի նման սաստիկ որոտմամբ ու փողի ձայնով է հայտնվելու դատաստանն ու պատիժը, համաձայն գործերի: Եվ Տերն ասում է Եսայուն.Գնա և հանիր քուրձը վրայիցդ /Ի 2/. այն, որ հագել էր Ոզիայի պատճառով:Տես, թե ինչ հանդերձ ուներ մարգարեն իր մարմնի վրա. քուրձը նախ ցույց էր տալիս ճգնությունն ու խիստ վարքը, որովհետև նման չէր նրանց, ովքեր զարդարված էին փափուկ հանդերձներով և[ բնակվում էին] թագավորների տներում :Երկրորդ՝ որովհետև սգում էր ժողովրդի վրա գալիք չարիքի համար . լինելիքը նա տեսնում էր սկզբից ու սուգ էր պահում, ինչպես Դանիելը Սավուղի

նրանք, ովքեր

իրենց

սիրելիների

համար

սև են հագնում:Նա և

քուրձ էին հագնում ու ճգնում մոխրի մեջ, և Սամվելն ամեն օր սգում էր համար, և

Հովհաննեսը

հագուստ:Երրորդ՝ որպեսզի

սգո

ուղտի

մազ էր

կերպարանքով

հագնում ու

հաստատի

իր

Եղիան՝ մաշկե խոսքը, որպեսզի

երկյուղեն

ու

դարձի

գան

չարիքից

և

փրկվեն

սպառնալիքից,

ինչպես

նինվեացիները:Չորրորդ՝ որպեսզի սգային Երուսաղեմ քաղաքի վրա, որ չէր ընդունելու Քրիստոսին, ինչպես և Տերն իսկ արտասվեց:Հինգերորդ՝ որպեսզի սգային փառակենցաղ դրախտից

մեր

բնության ՝ այս

լուսեղեն հանդերձներից

և

անեծքի երկիրն ընկնելու ամահ

համար՝

կյանքից:Վեցերորդ՝ որպեսզի

զրկված

լինելով

հաստատապես

իմանային, որ այսպիսի գգեստներով ու տխուր կյանքով վերստին ընդունելոի են փառքը, որից զրկվել էին, համաձայն այն խոսքի, թե՝ ,,Ով խոնարհեցնի իր անձը՝ բարձրանալու է,,/Ղուկ. ԺԴ 11/, ինչպես որ այժմ շատերը կան, որ այսպես քրձազգեստ են ու սգում են աշխարհի համար, որ այնպես չարի մեջ է, և իրենք

ակնկալում են հավիտենական

մխիթարություն և պայծառություն: Հարց. Ինչու՞ է հրամայում մերկանալ: Պատասխան. Սա շատ պատճառներով է. Նախ համաձայն [Սուրբ]

Գրքի` օրինակ

մանուկները, գերեվարվելու էին

լինելու համար

նրանց, ովքեր՝ ծերերը ու

մերկ ու բոկոտն, ողորմելի

կենցաղավարությամբ:Այս

պատճառով կարգադրում է մերկանալ [ ծանրագին զգեստներից], որպեսզի ահագին թվա սպառնալիքն և փութով տարածվի դրա համբավը բովանդակ երկրով մեկ: Երկրորդ՝

հրամայում է մերկանալ, որպեսզի

հայտնի

դարձնի

մարգարեի

համակ

հնազանդությունը, որ լավ համարեց Աստծո հրամանը կատարել, և [չխորշել ] ծաղրի ենթարկվելուց ,որովհետև հարկ է հնազանդվել Աստծո բոլոր պատվիրաններին. սակայն մենք ոչ միայն դրանք չենք կատարում պատվիրաններին, որ

ասում է՝ սիրել

, այլև

ունկնդիր

չենք սակաւ ու փոքր

Աստծուն, հորը, մորը, ընկերներին, և

աղքատին/Բ օր.ԺԱ 22,Առակ.ԺԴ 31/ . մնացյալ

ողորմել

ամեն տեսակ առաքինությունները, որ

կամենում է Աստուած ,փոքր են քան մերկանալն ու ծաղր լինելը

ժողովուրդների մեջ,

ինչպես մարգարեն եղավ:Որովհետև նա ձերբազատվեց ամեն տեսակ նախատինքներից ու չէր ամաչում չորս պատճառով. նախ որովհետև ծաղրական ու ամոթալի գործն այն է, ինչ չի հրամայում

Աստված, մինչդեռ ինչ

հրամայում է Աստված, ամոթ չէ, այլ պարծանքի

պարծանք: Երկրորդ՝ որովհետև ժողովրդի փրկության համար էր, ուստի չէր ամաչում. [սա] ցույց է տալիս առավելագույն գութը, քանզի նրանց փրկության համար արհամարհեց ամոթը, ինչպես և մեր Տիրոջ համար է ասում Պողոս առաքյալը, թե՝ ,,Հանձն առավ չարչարանքը, արհամարհեց ամոթը,,/Եբր.ԺԲ 2/: Երրորդ՝ չէր ամաչում

հանուն վարձահատուցման, ինչպես որ մարտիկները մեռան

հանուն պսակի:Եվ ի՞նչ էր այն պսակը, որ մարգարեն իր ծառա անվանեց, ինչպես գրեց հետագայում.,,Եվ Տերն ասաց.,,Ինչպես որ իմ ծառա եսային քայլեց մերկ և բոկոտն,,/Ի 3/.

որովհետև եթե թագավորի ծառա լինելը պատիվ է մարդու համար՝ որչափ ևս առավել մանավանդ երբ Աստված է վկայում: Չորրորդ՝ նա չէր ամաչում, քանզի նա հագավ Աստծո հրամանը փոխանակ զգեստի, և Աստծուն մոտիկ տեսնելով իրեն՝ չէր նայում մարդկանց, որոնց մեջ շրջում էր, ուստի հայտնի էր, որ մտքի տեսությունն ավելին էր, քան զգալի աչքերինը: Այժմ դառնանք առաջին կարգին, թե հանուն ինչի մերկացավ:Երրորդ պատճառն այն է, որ մտածի մեր նախնիների դրախտից մերկանալու մասին և այն, որ ,,Մերկ ենք գալիս այս աշխարհ և

դարձյալ

ասում:Չորրորդ՝

մերկ ենք

մարգարեն

դուրս

մերկացավ

ստվերանման օրենքների, որովհետև Աստծո

Բանն

իջավ

գալու

այնտեղից,,/Հոբ Ա 21/, ինչպես

քուրձերից

որպես օրինակ

Հոբն է

հին Իսրայելի

մերկանալու էին, երբ Աստծո հրամանը, այսինքն՝

երկնքից:Եվ

մերկացավ

հին

օրենքը, ինչպես

Պողոսն

այլաբանությամբ էր ասում.,,Ամեն ինչ, որ հնանում է, մոտ է ապականությանը,,/Եբր. Ը 13/:Հինգերորդ՝ մարգարեն մերկացավ որպես Քրիստոսի օրինակ, ով մերկացավ Խաչի վրա, որովհետև ինչպես մարգարեի մերկությունը եգիպտացիների [մոտ] խայտառակ և մերկ գերությունն էր նշանակում, այդպես և խայտառակության և դժոխքում Պողոսը.,,Զինաթափ

արեց

Տիրոջ

գտնվող

մերկությունը

գերյալների

իշխանություններին

նշանակն էր

սատանայի

գերության, ինչպես ասում է

ու պետություններին, հրապարակավ

խայտառակեց նրան իր անձի մեջ,,/Կողոս. Բ 15/:Եվ Դավիթն ասում է.,,Գերեց գերությունը և ավարառու եղավ,,/հմմտ.Սղմ. ԿԷ 19/, ու կործանեց դժոխքը համաձայն Եգիպտոսի ու Բաբելոնի

նմանության:Վեցերորդ՝

օրինակով, ովքեր

ի սեր

մարգարեն

Ավետարանի

մերկացավ

Քրիստոսի

հրամանների թողեցին

ստացվածքներն ու մնացյալ ամեն ինչ, նաև մերկացան

իրենց

հետևողների հայրենիքը,

մարմնական բաներից և ծաղր ու

ծանակ եղան հեթանոսների մեջ, ինչպես Պողոսն է ասում.,,Խայտառակ եղանք բովանդակ աշխարհում,,/Ա Կորնթ.Դ 13 հմմտ.Երեմ. Ը 2/:Նաև այժմ շատերը, երբ տեսնում են առաքինի մարդկանց՝ ողորմելի կերպարանքով, առանց օծվելու, վշտադեմ՝ նախատում ու ծաղրում են նրանց:Այդ պատճառով իրենք հետո այդպիսին են դառնալու, երբ նրանց տեսնեն արեգակի նման պայծառ զգեստներով ,,նրանք պիտի պայծառանան ու վեր ընթանան ինչպես կայծակը եղեգի միջով,,/Իմաստ.Գ 7/, և ,,մոխրի փոխարեն ուրախության օծման յուղի

պետք է արժանանան, իսկ

զգեստի,,/Ես. ԿԱ 3/:Այնժամ վաստակը

ոչինչ

կզզվեն

համարեցինք և

սգավորները

վհատ

հոգու

փոխարեն՝ փառքի

իրենցից ու կասեն.Մենք հիմար այլն:Յոթերորդ՝ մարգարեի

էինք, որ

՝ քուրձից

դրա

մերկանալը

նշանակում էր մարդկանց մերկանալը մեղքերից, այսինքն՝ երբ մկրտության միջոցով մերկանում ենք մեղքերի

հնությունից և

դարձյալ

հետո

խոստովանությամբ և

ապաշխարությամբ սրբվում և ազատվում ենք մեղքերից, ինչպես Դավիթ մարգարեն է ասում.,,Սուգս

դարձրեց ուրախություն, հանեց

քուրձն

իմ ու խնդություն հագցրեց

ինձ,,/Սղմ.ԻԹ 12/,ինչը հայտնի է անառակ որդու առակից, երբ հանեց նրա հանդերձները և հագցրեց

առաջին

պատմուճանը:Ութերորդ՝

մարգարեի

մերկանալը

նշանակում է

հարության օրը մեր մերկանալը ու մարդկանց ամեն տեսակ գործերի հայտնի լինելը, որովհետև ինչ

այստեղ ծածուկ և թաքուն են կատարում, այնտեղ դեմհանդիման

խայտառակվելու են

բազմաժողով

հրապարակում, ինչպես

այլուր

ասում է

մարգարեն.,,Երևալու է քո ամոթույքը և հայտնվելու է քո խայտառակությունը,,/Երեմ. ԺԳ 27/, և Դավիթ մարգարեն.,, Արդ, հանդիմանելու ու հայտնի եմ դարձնելու ամեն ինչ,,/Սղմ.ԽԹ 21/:Իններորդ՝

մարգարեի մերկանալը դարձյալ նշանակում է դատաստանի ժամանակ

մեղավորների

շնորհներից

մերկ

լինելը, որովհետև

ովքեր

այժմ

կառնեն

շնորհաց

քանքարը, համաձայն յուրաքանչյուր չափի և աստիճանի, բայց արդարությամբ չեն շահի, այլ ծուլությամբ կծրարեն, և աշտանակի լույսը կդնեն գրվանի տակ, այն է՝ [կենթարկեն] մարմնի

հեշտանքին, այնտեղ

կպատժվեն

արդար

հավիտենական

դատավորից

կրակով,

ինչպես

կզրկվեն ասվում

առած

շնորհներից և

է.,,Վերցրեք

դրանից

քանքարը,,/Մտթ.ԻԵ 28/ և ,,այդ ծառային հանեք արտաքին խավարը,,/ Մտթ. ԻԵ 30/: Տասներորդ՝ մարգարեն մերկացավ, որպեսզի ուսուցանի քարոզողներին, որ ինչ խոսքով են քարոզում այլոց, նախ հարկ է իրենց գործով իսկ ցույց տալ, ինչպես այս մարգարեն,որ սպառնում էր մերկացնել նրանց, նախ ինքը մերկացավ, նույնպես մարգարեների տերը՝ Քրիստոս նախ իր անձով ցույց տվեց ամեն տեսակ բարիքն ու կարիքը, այսինքն՝ վիշտն ու

չարչարանքը. որովհետև

երբ

ասաց, թե՝ ,, Հարկ է

վերստին

ծնվել ջրից և

հոգուց,,/Հովհ.Գ5/, նախ ինքը մկրտվեց, ասաց ,թե՝ ,,Հարկ է ամեն ժամ աղոթել,,/Ղուկ. ԺԸ 1/ և աղոթելով:Ասաց,,,Երանի ովքեր լալիս են, և վայ

ինքը ամբողջ գիշերն անցկացնում էր նրանց, որ

ծիծաղում են ,,/Ղուկ Զ 21-25/, և

ինքը

լացեց

բազում

անգամ ու

երբեք

չծիծաղեց:Պահք քարոզեց, և ինքը անոթի մնաց:Գովեց ընչազրկությունն ու աղքատությունը, և ինքը

տեղ

չուներ,որ դներ

իր գլուխը, և

աղքատությամբ

շրջում:Գովեց

խոնարհությունը , և ինքը լվաց

խորհրդավոր

պատարագը ,և

,,չարչարվելու եք,, ,

նախ

ինքը

հետիոտն ու

աշակերտների

բոկոտն էր

ոտքերը:Հաստատեց

պատարագեց, կերավ և խմեց:Ասաց, թե

և ընդունեց թուքը, ապտակը, ծեծը, փշեղեն

պսակը, խաչը և

մահը/հմմտ.Ժ 6/:Եվ այս բոլորը կատարեց, որպեսզի մեզ սովորեցնի նույնպես կատարել ու քարոզել, քարոզել ու կատարել:Հրեաներին

[հասած] պատիժների օրինակներն էին, երբ

մարգարեն մերկանում էր և այլն: Այսքանն այս մասին:

-

ԺԴ -

Եվ ես տեսա երկու հեծյալ. մի հեծյալը՝ էշի վրա, մյուս հեծյալը՝ ուղտի/Ի 7/.Համաձայն գրության , էշին հեծածը ակնարկում է Մարաց թագավորին, ուղտին հեծածը՝ ելիմացիների, որ ավերեցին ու գերեցին Բաբելոնը, և անարգ զորքերի միջոցով կործանվեցին:Նաև էշով ցույց

է

տալիս

բաբելացիների

հպարտությունը:Դարձյալ

խառակեցությունը

և

ուղտով՝

բարձր

էշին հեծածը նշանակում է Քրիստոսին , որ նստեց ավանակի

և էշի վրա, ըստ Զաքարիայի մարգարեության .,,Ահա քո թագավորը գալիս է նստած ավանակի վրա,,/Զաք. Թ 9-10/, իսկ ուղտի հեծյալը նշանակում է Հովհաննեսին, որ հագել էր ուղտի

մազ:Եվ սա

խորհուրդ էր, որովհետև

Քրիստոսի

անսուրբները կմիավորվեն, քանզի մկրտության միջոցով անդամները և

միավորվում

գալստյամբ սուրբերն ու

բոլոր մարդիկ դառնում են ասում է Պողոսը.,,Որեմն

գլխին՝Քրիստոսին:Ինչպես

խտրություն չկա ոչ հրեայի և ոչ հեթանոսի, ոչ ծառայի և ոչ ազատի, ոչ արուի և ոչ էգի, որովհետև դուք ամենքդ մեկ էք ի Քրիստոս Հիսուս,,/Գաղ.Գ 28/:Տեսա երկու ձիավոր.նախ Քրիստոս է, որ մարդկանց ավետիս տվեց սատանայի և դժոխքի կործանման մասին ՝ ասելով.,, Քաջալերվեք, որովհետև ես հաղթեցի աշխարհին,,/Հովհ.ԺԶ 33/:Իսկ երկու ձի ասելով նկատի ունի մարգարեներին կամ առաքյալներին, ովքեր Աստծո Խոսքը կրեցին ու պատմեցին այլևայլ տեղիներում, ինչպես Ամբակումն է ասում.,,Որպեսզի բարձրանաս քո ձիու վրա, իսկ քո հեծնելը փրկություն է,,/Ամբ. Գ 8/, կամ էլ երկու ձիերը հրեաներն ու հեթանոսներն էին, ովքեր լծվեցին Նրա խոսքի կառքին: [Հարց. ] - Ի՞նչ է, որ ասում է՝ արաբացիների տեսիլ/հմմտ.ԺԳ 20/.

Պատասխան. Տեսիլն այն է , որ կամ մտքի մեջ է տպավորվում առարկայի տեսքը, կամ միայն

աչքի

մեջ է տպավորվում, կամ էլ որպես

մարմին է ձևանում ու

երևում:Իսկ

պատգամն այն է, որ միայն ձայն են լսում աներևույթ կերպով:Իսկ առածը ոչ տեսքով է երևում, ոչ

ձայնով լսվում, այլ միայն ազդմամբ է լինում,այսինքն՝ երբ Սուրբ Հոգին

ազդում է մարգարեին ու մղում է նրան խոսել, ինչպես քնարին և ձայն է առաջացնում, կամ ինչպես

երգիչը մատներով

կրակի ջերմությունը

ազդում է

ազդում է մարմնին,

կամ էլ ինչպես հանկարծակի տապացավը ազդում է մարմնին և առաջացնում դող և ատամների

կափկափոց:Ինչպես վշտերի

մեջ ոմանք

պիտանի են լինում, ոմանք՝

անպիտան:Պիտանի են նրանք, որ տարվում են համբերությամբ և գոհությամբ, ինչպես Հոբը և նրանք, ովքեր զանազան տանջանքներ կրեցին հանուն Քրիստոսի անվան , և անպիտան են

նրանք, ովքեր

համբերում մինչև

նեղսրտությամբ ու դժգոհությամբ են վերջ:Նույնպես և

[տանում] վշտերը, կամ

չեն

պատիվներն ու մեծարանքն են. դրանցից ոմանք

պիտանի են լինում, ոմանք՝ անպիտան:Պիտանի են նրանք, ովքեր փառքի ու մեծության մեջ հեզություն և խոնարհություն են ստանում,ինչպես Աբրահամը, Դավիթը, Կոստանդիանոսը, Տրդատը և Թեոդոսը, ինչպես ասում է Սողոմոնը.,,Ինչպիսի մեծության էլ որ հասնես, դու քեզ խոնարհ

պահիր,,/Առակ.ԺԶ 3/, և անպիտան են

նրանք, ովքեր

իրենց

պատվի

մեջ

ամբարտավան են դառնում , և պատիվը չեն վերապահում Տվողին, ինչպես սատանան, որ հպարտությամբ զրկվեց պատվից, և Ադամը զրկվեց դրախտից , և Նաբուգոդոնոսորը ու Սենեքերիմը կորան

հպարտության

պատճառով:Ստացողին

առավել

անհրաժեշտ է

գոհանալ պարգևների խոստման ժամանակ, քան պարգևները ստանալուց հետո, որովհետև անկատար է գոհանալ ստացված պարգևի համար, քանզի այն

վստահության պակաս է

ենթադրում. որովհետև երբ տեսնում և ստանում է ,միայն այնժամ է գոհանում,մինչդեռ

նախքան ստանալը, այսինքն՝ բարիքի խոստման ժամանակ գոհանալը հավաստիքն է առավել հաստատուն և աներկբա հավատի, ինչպես Աբրահամինը, որովհետև Աստծո բոլոր պարգևների

խոստումն

աներկբայորեն

ընդունում էր

որպես արդեն

ստացված

[ընծա]:Նույնպես և Եսայի մարգարեն Հռափսակի ձեռքից ժողովրդի փրկությունից առաջ գոհանում էր Աստծուց և ասում.,,Տեր Աստված իմ , փառավորում եմ քեզ և օրհնում քո անունը,,/ԻԵ 1/: -

ԺԵ

-

Հարց. Բոլոր մեղքերից ո՞րն է առավել ծանրը Պատասխան. Կռապաշտությունը. և սա հայտնի է երկու պատճառով.նախ որովհետև ամեն տեսակ մեղք. շնությունը, սպանությունը

և

մյուսները Աստծո սուրբ

պատվիրանների

խախտումն են. իսկ կռապաշտությունը մեղանչումն է ընդդեմ Աստծո էության և փառքի: Երկրորդ՝ ամեն ոք ինչ մեղք էլ որ գործում է ՝ Աստծո երկյուղն ունի իբրև սանձ և պահապան, որի պատճառով, այդ երկյուղն ունենալով, հետո զղջում է:Եվ սրանից հայտնի է դառնում մեղքի մեծությունը, որովհետև հնում մարդ ինչ մեղք որ գործում էր, համաձայն մեղքի

ծանրության, մեծ ու փոքր

նոխազով, ուլով և

պատարագով սրբվում էր, այսինքն ՝ զվարակով,

այլ բաներով, մինչդեռ

կռապաշտության

հանցանքի

մեծությունն

այնքան է, որ Աստծո Միածին Որդին իր մարմնով պատարագվեց խաչի վրա, որից հետո [միայն ] աշխարհից վերացավ ու քավվեց կռապաշտության մեղքը: Այն ամբարիշտների դեմ, որոնց ձեռքը հանձնեցիր մեզ/ԻԵ 5/. Սրանից չորս տեսակ օգուտ է լինում. նախ ինչպես պարտիզպանը փխրեցնում է հողը և հեռացնում մոլախոտը, նույնպես Աստված մեզ մատնելով ամբարիշտ մարդկանց ձեռքը մաքրում է մեր մարմնի ու հոգու

մեջ բուսած

ավելորդ

բաները՝ մեղքերը:Երկրորդ՝ որպեսզի մենք

նրանց

նման

գիրանալով , մարմնի հեշտանքով կամ փարթամությամբ չամբարշտանանք, այլ նրանց ձեռքով եղած նեղությունների միջոցով համբերենք և

տկարանանք այս ամենից:Երրորդ՝ որպեսզի

համբերության պսակն առնենք, ըստ այն խոսքի, թե ՝,,Ով մինչև վերջ

համբերի ՝ նա կապրի,,/Մտթ.Ժ 22/, և թե՝ ,,Համբերությամբ

պիտի

շահեք

ձեր

հոգիները,,/Ղուկ.ԻԱ 19/:Չորրորդ՝ որովհետև վշտի ժամանակ դառնում ենք դեպ Աստված , և աղաղակում, և նա կփրկի մեզ , համաձայն այն խոսքի, թե ,,Տեր նեղության ժամանակ հիշեցինք քեզ,,/ԻԶ 16/:Ինչպես Իսրայելին փրկեց Եգիպտոսից, երբ աղաղակեցին Աստծուն ու

Երուսաղեմը Ռափսակի ձեռքից

հանուն Եզեկիայի և նրանց, ովքեր աղաղակելով

ընթացան դեպ տաճար: Մահը զորացավ և կուլ տվեց/ ԻԵ 8/. Չի ասում, թե ՝ կերավ, այլ թե՝ կուլ տվեց. սա երեք պատճառով է.նախ որովհետև ուտելը մասնակի լինելն է ցույց տալիս, իսկ կուլ տալը՝ ամբողջականը, որպեսզի ցույց տա , թե

մահը

զորացավ մեր

բովանդակ

տվեց:Երկրորդ՝ որովհետև

բնության վրա. այդ

կուլ տալը

անհագ

պատճառով ասում է. կուլ

ցանկություն

է

նշանակում, այսինքն՝

սատանան և մահը բորբոք ցանկությամբ կամենում էին կործանել մարդկանց:Երրորդ՝ որովհետև

ուտելը

մանր

ծամելն է, որ

ապականում է որովայնը, իսկ

կուլ

տալը

ամբողջապես մտնելն ու դուրս գալն է, ինչպես ձուկը, որ կուլ տվեց Հովնանին ,և ամբողջապես

դուրս

եկավ:Սա

ցույց է տալիս, թե

Քրիստոսի

միջոցով

մարդկային

բնությունն ամբողջապես դուրս էր կորզվելու դժոխքի որովայնից ու մահվան ձեռքից: Աշխարհի իշխանները չորս բաների միջոցով երկիրը պահում են խաղաղ և շեն. նախ իմաստությամբ,

երկրորդ՝

փարթամությամբ,

երրորդ՝

զորքով,

չորրորդ՝

ամրոցներով:Իմաստությունը պետք է, երբ կարողանում է շահել հնազանդվողներին ու վերադասներին, համաձայն

յուրաքանչյուրի

ճաշակի:Ինչքի հարստությունն անհրաժեշտ

է, որպեսզի տա իրենից մեծերին և աղքատներին:Զորքն անհրաժեշտ է, որպեսզի հաղթի թշնամիներին:Շինությունների ամրությունը պետք է, իրենից ավելի բռնավոր հզորներից [պաշտպանվելու համար]:Սա ընդհանուրն է:Սակայն քրիստոնյա իշխանին անհրաժեշտ է ևս

մեկը, այսինքն՝

բարեպաշտություն. սա այն է, որ

գործով

լինի սուրբ և

արդար,

հավատով և հուսով ՝ հաստատուն, ինչպես բարեպաշտ Եզեկիան, որի պատճառով ասում է ,,Ով

պահում է արդարությունը և քեզ է ապավինում ,Տեր,,

խաղաղությունը:Տերն ասում է.,,Սիոնի հիմքում դնում եմ պատվական անկյունաքար 14,ԻԸ 16/:Սա

նախ

նա պահում է աշխարհի

բազմապատիկ վեմ, ընտիր

նրա հիմքում, և ով նրան հավատա ՝ չի ամաչի,,/Եսայի Ը

Եզեկիայի

թագավորությունն է, քանզի նա ընտիր

եղավ

մյուսներից:,,Անկյունաքարը,, պատվական սեղանն է , որին հովանի էին քերովբեները:Եվ թագավորը

ժողովրդի գլուխն ու հիմքն է, քանզի նրա արդարության վրա են հիմնված, և

ովքեր նրա նման հավատան՝ չեն ամաչելու:Սակայն ճշմարտապես սա ակնարկում է մեր Տիրոջը. [քանզի նա ] վեմ է, որ ծնվեց Կույսից առանց սերմի , ըստ Դանիելի.,Լեռից առանց ձեռք դիպչելու քար պոկվեց,,/Դան .Բ 45/, ընտիր, այսինքն՝ անարատ, քանզի,, Մեղք չգործեծ և

նենգություն

չգտնվեց

սեղանն է, որ ամեն

նրա

բերանում,,/Ա Պետ.Բ 22/,

պատվական

անկյունաքարը

օր բոլոր սեղանների վրա պատարագվում է:Գլուխ է, քանզի

ղեկավարն է եկեղեցու, ուստի նրա բոլոր անդամները հոդերով ու ջիղերով զորանում են սուրբ

աճումով:Եվ հիմքն է, քանզի ,,նրա վրա կառուցվեց

հավատացյալների

եկեղեցին,,/Մտթ. ԺԶ 18/, ինչպես Պողոսն է ասում.,,Ոչ ոք չի կարող դնել ուրիշ հիմք, քան դրված այն հիմքը, որ Հիսուս Քրիստոսն է,,/Ա Կորնթ.Գ 11/:Եվ դարձյալ գլուխ է, քանի որ Աստված է ու հիմք է, քանի որ մարդ է:,,Եվ ով նրան հավատա՝ չի ամաչելու,,/Ա Պետ .Բ 6/ ոչ այստեղի չարից և ոչ էլ հանդերձյալ կրակից:Դարձյալ՝ Ես՝ Տերս, ասում է, հիմքում

դնում

եմ. ոչ թե իբրև մարգարե [ է ասում] և ոչ թե ՝ իբրև մի քար:Եվ որ խոսքը հիմքի մասին է, հայտնի է Ով նրան

հավատա

խոսքից:Ասում է ՝ հիմքում եմ դնում. քանզի առաջին

շինվածքը՝ մեր ապականված բնությունը , կամենում է վերստին հիմքից նորոգել:

-

ԺԶ

-

Քրիստոս է հիմքը. ովքեր նրա վրա չեն կառուցված՝ չեն մտնի շինության մեջ:Այսպես և այլուր

իրեն ,,որթ,, է անվանում, այսինքն՝

արմատը:Դարձյալ

վեմ

է կոչվում

հավատացյալների

հաստատության

և

ճյուղերի

անշարժության

սկիզբն ու պատճառով,

որովհետև ովքեր հենվում են նրա վրա՝ ամրանում են անշարժ հաստատությամբ:Դարձյալ վեմ է կոչվում, որովհետև Ադամը վեմ էր անմահությամբ,սակայն քանի որ հանցանք գործեց ու հող եղավ, և Տերը կամենալով կենդանացնել մեր բնությունը, վեմ է դառնում ու վեմ է անվանում եկեղեցին:Դարձյալ վեմը [գոյացած է] հողի խտացումից՝ կարծրացած կրակի վրա եռալուց13, և ունի բազում հատկություն, որ տեսնվում մեր Տիրոջ մեջ. նախ որովհետև կարծր է , ուժով է, սեղմ է, ծանր ու ցամաք է:Այսպես մեր Տեր Հիսուս Քրիստոս մեր

մարդկային

մարմնի

թանձր

հողեղեն

բնությունը

խառնելով

ձուլեց

իր

Աստվածության կրակին համաձայն վեմի նմանության նախ որովհետև կարծր է, այսինքն՝ անփոփոխելի է ոչ միայն Աստվածությունը, այլև մարմինն է անփոփոխելի՝ միավորված առանց ապականության:Երկրորդ՝ ուժով ՝, այսինքն՝ զորավոր է, ըստ այն խոսքի.,,Որ ամեն ինչ կրում է իր խոսքի զորությամբ,,/Եբր. Ա 3/, և ,,Քրիստոս Աստծո զորությունն է,,/Ա Կորնթ. Ա 24/ , ասում է Պողոսը:Երրորդ՝ որովհետև սեղմում է փոշու խտացած մասնիկները, այնպես էլ անբաժանելի է Քրիստոսի գերագույն միավորությունը, քանզի Բանի ու մարմնի անճառելի

միավորությունից

հետո

իրարից

չեն

բաժանվում ո՛չ

բնությունները, ո՛չ

զգայությունները, ո՛չ ներգործությունները, այլ ինչը Աստծունն է նույնը և մարդունն է, և ինչ մարդունն է, նույնը և Աստված:Չորրորդ՝

Աստծունն է, որովհետև

որովհետև

ծանր է, ինչը

Աստված

մարդ

նշանակում է

[եղավ] և

մարդն՝

Քրիստոսի անսահման

խոնարհությունը, ինչպես ասում էր .,,Ինձանից սովորեք , որովհետև հեզ եմ ու սրտով խոնարհ,, /Մատթ. ԺԱ 29/, այսինքն՝ որովհետև երկնքից երկիր իջավ, և հարուստը մեզ համար աղքատացավ, ով Աստծո

կերպարանքով էր , ծառայի կերպարանք

առավ, և

նախանձախնդրությամբ ծառայեց շատերին, ու ,, հնազանդ եղավ մահվան չափ ու խաչի մահվանը,, /Փիլիպ.Բ 8/:Հինգերորդ՝ որովհետև ցամաք է վիմաժայռը , և մեր Տերը ցամաք մնաց աշխարհական հյութերից, քանզի ,, մեղք չգործեց ու նենգություն չգտնվեց,,/Եսայի ԾԳ

9 ,Բ Պետ. Բ 22/:Վեցերորդ՝ որովհետև

վիմաժայռը

փոս ու

հարթ

տեղում է

հաստատվում, և մեր Տեր Հիսուս Քրիստոս ասում է.,,Ես ու՞մ մեջ հանգչեմ, եթե ոչ ՝ հեզերի ու խոնարհների մեջ,,/ Եսայի ԿԶ 2/, ու ,,եթե մեկն իմ պատվիրանները պահի՝ ես և իմ Հայրը նրա մոտ կգանք,,/Հովհ. ԺԶ 23/:Յոթերորդ՝ որովհետև վիմաժայռը սահում ու գլորվում է, որի ընթացքը չեն տեսնում, մեր Տեր Հիսուս Քրիստոս անհավատների համար գլորվող վիմաժայռ ու գայթակղության քար է, որովհետև ,,նա շատերի համար պատճառ է լինելու գլորման ու բարձրացման,,/Ղուկ. Բ 34/:Ութերորդ՝ որովհետև ,, ով ընկնի այս վեմի վրա

կփշրվի և ում վրա ընկնի, նրան կճզմի,,/Մտթ.ԻԱ 44/, և մեր Տերը խորտակեց

սատանայի

13

զորությունը և

Խոսքը հրաշեկ լավայի մասին է :

խորտակեց

կուռքերի

պատկերները իր

խոսքի

զորությամբ:Համաձայն Դանիելի տեսիլքի, թե՝ ,,Վեմը հատված է առանց ձեռքի,,/Դան.Բ 45/. հարվածեց ու փշրեց կուռքերի բոլոր պատկերները: Բազմապատիկ/ԻԸ 16/,այսինքն՝

բազմակտոր. նախ

որովհետև

ամեն ոք , ով

հաստատված է նրա վրա, տանում և ընդունում է:Երկրորդ՝ որովհետև ոչ միայն աստղերի բարությունը, այլև հանդերձյալ կյանք է պարգևում:Ընտիր է, քանզի ոչ ոք նրան հավասար չէ, որպեսզի

երբ

լսես, թե՝ ,,Իմ

անդրանիկ

որդի

Իսրայելը,,/Ելք Դ 22/ ,կամ

մեկի

վերաբերյալ, որ օծված է Քրիստոսի հետ , ով Միածին Որդի է, չկարծես , թե հավասար է նրան, որովհետև նա է ընտրյալ Որդին, ,,որին հոժարեց Հայրը,,/Մատթ. Գ 17/, այլ միայն հավասար է Հորը, քանզի ինչ ասվում է Հոր համար, նույնը վերաբերում է Որդուն: Պատվական է, որովհետև թեպետև անարգվեց , թուք ու մուր կերավ , չարչարվեց, իր հարստությունից ու փառքից չզրկվեց: Անկյան գլուխը/ ԻԸ 16/` անկյունաքարն է, որ երկու գործ է կատարում. նախ որովհետև երկու քարեր իրար է կապում, երկրորդ՝ որովհետև պատի բովանդակ [ծանրությունն] իր վրա է ընդունում, այդպես էլ մեր Տեր Հիսուս Քրիստոս բոլոր մեղքերը և անեծքը իր վրա ընդունեց ու տարավ իր մարդեղությամբ, ու հրեաներին քրիստոնեության

նույն հավատին:Եվ

պատի

կողմերը

և հեթանոսներին կապեց չորսն

են, որ

անկյունաքարը, այսինքն՝ հրեաներին, հեթանոսներին, մարդկանց և

կապում

է

հրեշտակներին, որ

վերացրեց տարբերությունը, ինչը հրեաների ու հեթանոսների մեջ առաջացրած օրենքի խտրությունն է , ու վերացրեց թշնամությունը, որ

հրեշտակների ու մարդկանց մեջ եղած

կռապաշտությունն ու մեղքն էր, և հաշտեցրեց հրեշտակներին ու մարդկանց, ըստ որի մարդկանցից ընդունած մարմնով նստեց Հոր աջ կողմը , և ,,Նրան պիտի խոնարհվի ամեն ծունկ՝ լինի թե՛ երկրավորների, թե՛ երկնավորների,,/Փիլիպ. Բ հավատա՝ չի

ամաչելու,,/Ա Պետ. Բ 6/:Հավատով

9/ , և ,,Ով նրան

ցույց է տալիս առաջին

գալուստը,

որովհետև երկրորդ գալուստի ժամանակ հավատքի կարիք չի լինի:Դարձյալ ասում է.,, Ով նրան հավատա՝ չի ամաչելու,,/ԻԸ 16/, և ոչ թե նա, ով քննելու է.սրանից հայտնի է, թե նա, ով հանդգնի քննել աստվածային տնօրենությունը՝ ամաչելու է նախ

որովհետև չի

կարող, երկրորդ՝ որովհետև ընկնելու է երկբայության մեջ ու կորչելու : Այսքանն այս մասին:

-

ԺԷ

-

Հարց. Ինչ է, որ ասում է.Քանզի Տերը ձեզ հիմարության ոգի խմեցրեց ու խցանեց ձեր աչքերը/ԻԹ 10/. Պատասխան. Սուրբ Գրքում բազում են այսպիսի խոսքերը, ըստ այն խոսքի, որ ասում է.,,Աստված նրանց հիմարության հոգի տվեց, աչքեր, որոնցով չպիտի տեսնեն,,/Հռոմ. ԺԱ

8/:Եվ Պողոսն ասում է, թե ,,Մատնեց նրանց

անարգ մտքերի,,/Հռոմ. Ա 28/, և թե՝ ,,Աստված

կուրացրեց անհավատների մտքերը,,/Բ Կորնթ. Դ 41/:Այսպիսի խոսքերը պետք է ընկալել մեծ

զգուշությամբ, որպեսզի

պատճառն

չարափառները

Աստված է. նախ

չկարծեն, թե իրենց

այս է ասում, որպեսզի

մոլորությունների

չկարծեն, թե

վշտերն ու

պատուհասները Աստծուց են, որովհետև երբ բազում սպառնալի խոսքեր չեն

անսում՝

նրանց վրա տանջանք է բերում:Երկրորդ՝ որովհետև Աստված անձնիշխան կամք է տվել մարդուն, որով կամքով

պետք է խուսափի չարից ու բարիք անի, մինչդեռ նրանք

ընտրեցին

չարը , և

չկամեցան

լսել

Աստծո

անձնիշխան

խոսքը:Ու թեպետ

Աստված

անձնիշխան կամք տվեց նրանց, բայց Աստված նրանց չարիքի պատճառը չէ, այլ՝ իրենք, որ կամովին չարն ընտրեցին:Ինչպես օրինակ, երբ մի թագավոր իր ծառաներին զենք է տալիս

իրենց

փրկության ու թշնամիներին սատկեցնելու

համար, եթե իրենք

իրենց

սպանեն, իրենք են մեղավոր և ոչ թե թագավորը:Երրորդ՝ որովհետև Աստված լուսաբանում է բազում

իմաստներ, իսկ նրանք ,[համակված] աշխարհական մտածումով , չէին կամենում

ընկալել այն, որի հետևանքով հիմարացան. ուրեմն ոչ թե Աստված, այլ նրանք են իրենց հիմարության պատճառը:Ինչպես օրինակ արեգակն իր պայծառ լույսը ծագեցնում է ճպռոտ աչքի վրա և նա խավարում է առավելագույն լույսից. արդ, ոչ թե արեգակը, այլ աչքերի

տկարությունը

նրա

կուրության

՝,,Արեգակն իր լույսը ծագեցնում է

պատճառը եղավ:Նույնպես և

Աստված

չարերի ու բարիների վրա,,/Մատթ. Ե 45/:Չորրորդ՝

որովհետև Աստված իր խոսքն անարժաններից քողարկում է առակով և օրինակով, և նրանք չիմացան նրա ծածուկ խորհուրդները, որի հետևանքով հիմարացան, ինչպես ասում է մեկը.,,Նրանք չեն կամենում լսել. ես այնպես եմ խոսում, որպեսզի նրանք չլսեն,, , ինչպես այստեղ է ասվում: Այս պատգամները թող լինեն կնքված թղթի նման, որ ոչ ոք չի կարող ընթերցել/ԻԹ 11/.Եվ եթե մեկն ասի , թե՝ ինչու՞ է ասում, որ չեն օգտվելու. որովհետև լինելու են շատերը, որ օգտվելու են. ինչպես մարգարեների խոսքերը թեպետ այն ժամանակ նրանց համար ծածուկ և անօգուտ էր, բայց այժմ պարզ և օգտակար են բոլորին:Հինգերորդ՝ որովհետև երբ մարդիկ առանց զղջալու ընտելանում են չարին, այնժամ Աստված թույլ է տալիս նրանց գնալ իրենց կամքի հետևից, այսինքն՝ դատապարտում է նրանց միտքն անարգության, ինչպես այժմ շատերը մոլորության մեջ են, և Աստված գիտե, թե չեն դառնալու. այս պատճառով նրանց չի փնտրում ու նրանց մոտ քարոզ չի առաքում: Հարց. Ի՞նչ է , որ ասում է.Թող այս բոլոր պատգամները ձեզ համար լինեն ինչպես կնքված

նամակի խոսքեր, որոնք

երբ

տան մի

գրագետ

մարդու, նա չի

կարող

ընթերցել/ԻԹ11/. Պատասխան.

Նախ

մարգարեների

խոսքերը

կնքված են

որպես

օրինակ, ինչը ոչ

իմաստունները և ոչ էլ տգետները կարող են իմանալ, ինչպես ասացինք, քանզի անարժան էին, ինչպես մենք, երբ չենք կարողանում լսել, կորցնում ենք խոսքը, քանզի Սողոմոնն ասում է.,,Անզգամի

ականջին

մի՛ խոսիր,,/Առակ. ԻԳ 9/, և Տերն

ասում է.,, Ձեր

մարգարիտները մի՛ նետեք խոզերի առջև,,/Մատթ.Է 6/:Երկրորդ՝ այս խոսքը պատշաճում է կույս Մարիամին. Էմմանվելի մայրը կնքված թուղթ էր, որովհետև նրա կուսության խորհուրդը անբացատրելի էր, քանզի մայր լինելով կուսությամբ մեծարվեց:Եվ ճարտար դպիրը Յովսեփն էր, որ կարգվեց խորհրդի սպասավոր , սակայն չիմացավ նրան:Նաև կույս Հովհաննեսը որդիությամբ սպասավորեց Մորն ու Կույսին մինչև նրա ՝ երկրից վերանալը:Երրորդ՝ Աստծո տնօրենության

խորհուրդն անհասանելի և անճառելի է ոչ

միայն

նրանց իսկ՝

շարքային ադամորդիներին, այլև

աստվածաբաններին ու նրա

խորհուրդների հազարապետներին:Եվ ովքե՞ր են այս երկու մարդիկ, ովքեր չկարողացան ընթերցել. առաքյալներից դա Պողոսն էր և ,,Կանանց մեջ մեծագույն ծնունդ,,/Ղուկ. Է 28/ Հովհաննես Մկրտիչը ու

նրանց

նմանները:Մեկն

Աստծո ճանապարհը

համարում է

անհետազոտելի և անքննելի, և մյուսը չէր կարողանում նրա ոտնամանների կապիչները քանդել, այսինքն ՝ նրա մարմնառիկ տնօրենությունը դույզն իսկ բացատրել:Եվ ինչու՞ է ասում, թե կնքված էր:Եվ ինչ էր կնիքը. դա Հայրը և Սուրբ Հոգին է, ըստ այն խոսքի, թե՝,,Սուրբ Հոգին կգա քո վրա և Բարձրալի զորությունը հովանի կլինի քեզ,,/Ղուկ.Ա 35/:Արդ, ինչը կնքում են Հայրը և Հոգին՝ ո՞վ է , որ կհամարձակվի հայտնի դարձնել:Ռինո Կորուրան

Եգիպտոս է

անվանում

Արիել

քաղաքը/ԻԹ 1/,որ

ընդդեմ

Աստծո է, և

Երուսաղեմ` Քերմել/ԻԹ 17/` Կարմելոս լեռն է անվանում: Տերն ասում է.Վա~յ ձեզ, ապստամբ որդիներ/Լ 1/.սկզբից պատիվն է ասում, որ որդին է, որպեսզի սաստիկ ցույց տա պատիժը, որովհետև ինչպես մեծ է որդու պատիվը, նույնպես և ծառայից ավելի մեծ է նրան [հասանելի] պատիժը, ինչը երևում է երեք որովհետև ծառա վարձում են ինչքով, մինչդեռ որդուն

բանով. նախ

ցավով ու երկունքով են զատում

էությունից:Երկրորդ՝ որովհետև որդին էությունն է առնում, իսկ ծառան՝ պատահականը, այն է՝ վարձը:Երրորդ՝ որովհետև

որդին

ժառանգն է բովանդակ

ունեցվածքի, իսկ

ծառան՝

մասնակիի:Իսկ որդուն [հասանելի] պատժի մասին Օրենքն ասում է.Ով անարգի իր հորը կամ

մորը՝ մահով

կմեռնի,,/Բ Օր.ԻԷ16/:Մինչդեռ

ծառայի

համար

ոչինչ չկա

այստեղ:Ապա ուրեմն հարկ է , որ որդին առավել չափով սիրի իր հորը, քան ծառան՝ տիրոջը:Իսկ մենք Աստծո որդի ենք կոչվում ոչ միայն համաձայն արարչության, այլև

ըստ

ավազանի ծննդյան՝ Սուրբ Հոգուց, ,,Որով աղաղակում ենք.Աբբա Հայր,,/Հռոմ. Ը 15/:Եվ բազում առավելություններ ունենք ուրիշներից ավելի. նախ որովհետև մեզ տրվեց Սուրբ Հոգի, որ Աստծո էությունն է և ապա մեր Գլխից ՝Քրիստոսից մեզ տրվեց հավատի կենդանությունը:Եվ

ժառանգակից ենք

Քրիստոսի

բովանդակ

բարիքին, մինչդեռ

անհավատներն ,իբրև Աստծուց ստեղծված ծառաներ ,լոկ աշխարհի սակավ բարիքն ունեն:Այս պատճառով

մենք

պարտավոր ենք

Աստծուն

ավելի

սիրել, քան

նրանց,

,,որովհետև ում շատ տրվեց նրանից շատ է պահանջվելու,,/Ղուկ. ԺԲ 48/:Նույնպես և հանցանք գործելիս [մեզ հասանելի] պատիժն ավելի մեծ է ,քան նրանց, որովհետև ,,Ով իմանում է Տիրոջ կամքը և չի անում նրա կամքի համաձայն, շատ ծեծ կուտի,, ասում է Տերը/Ղուկ. ԺԲ 47/:

Խորհուրդ արեցիք, բայց ոչ ինձնով/Լ 1/. այսինքն՝ ոչ թե իմ կամքով. ինձնով, այն է՝ ոչ իմ կամքով:Ինձնով-ը տիրական է և ոչ թե ծառայական, որովհետև հներն իրենց կամքով էին առաջնորդվում իշխաններին

կանչելիս,

և

մարգարեն

ասում է.,,Ինքը

հրամայեց և

հաստատվեցին,, /Սղմ. ՃԽԸ 5/: Եվ դաշինք եք կռում, բայց ոչ իմ հոգով /Լ 1/. տես և ի մտի ունեցիր, որովհետև Սուրբ Հոգին ինքնըստինքյան

հավասար է դնում Աստծուն, քանզի

այնտեղ

ասաց, թե ՝ ,,ոչ

ինձնով,, և այստեղ, թե՝ ոչ իմ հոգով:

-

ԺԸ

-

Տեսիլք անապատում նեղության և տառապանքի մեջ գտնվող չորքոտանիների մասին Ասում է, թե սա Երկրորդ հատորն է . Հատորն այն է, որ Ոսկեբերանը հատոր հատոր է շարադրել

մեկնությունը

խոսքերի

ընդարձակության

պատճառով,ինչպես

Մատթեոսի

մեկնությունն է երեք հատորի բաժանել14 ,կամ էլ համաձայն խորհրդի տեսության է հատոր կոչվում, որտեղ խոսքն այլ դեմքով է ասվում: Չորքոտանիների. որովհետև մարդիկ չորքոտանիների բարք էին ձեռք բերել, համաձայն այն խոսքի, թե՝ ,,Հավասարվեց անբան անասուններին,,/Սղմ. ԽԸ 13/՝զրկված բարությունից, կամ էլ

երբ տառապանքի ժամանակ , ընդարձակ և անջուր անապատներով բազում

նեղությամբ Ասորեստանցիներից հալածական լինելով Եգիպտոս էին իջնում : Առյուծն ու առյուծի կորյունը և իժերն ու թևավոր իժերի ձագերը/Լ 6/. Նախատում է նրանց վատությունը, քանզի առյուծ

կոչվեց Հուդան և իժի նմանվեց

Եզեկիան, այժմ տկարացած լինելով, իրենց գանձերը շալակած փախչում են Եգիպտոս՝ [իբրև ] ամրոց [այնտեղ ապաստան գտնելու համար]: Դարձյալ արի և հզոր առյուծ է անվանում նախնիներին և չարաբարո իժ է անվանում նրանց, որպեսզի նախնիների առաքինությամբ ամաչեցնի նրանց:Սա համաձայն պատմության է:Իսկ հոգևոր իմաստով այս

պատմությունն հանձին Քրիստոսի է:Եվ նախ փրկվածների համար նրանով է

օրինակ բերում և ասում՝ չորքոտնիների. ովքեր չորս առաքինություններով իրենց մեջ կրեցին

Քրիստոսին, այսինքն՝

խոհեմությամբ , արիությամբ, ողջախոհությամբ

և

արդարությամբ, կամ՝ հավատով, հուսով, սիրով ու բարի գործերով, երբ ձերբազատվեցին չարիքից15: Իսկ Քրիստոսից առաջ եղած ժամանակները նեղ և անձուկ է անվանում,կամ ՝ 14

Սակայն հայ միջնադարի մեկնաբանական ավանդույթը Ս.Հովհան Ոսդկեբերանի նշանավոր Մատթեոսի Ավետարանի մեկնությունը բաժանել է ոչ թե երեք, այլ չորս հատորի.տես օրինակ Ներսես Շնորհալու, Արիստակես վարդապետի ու Եփրեմի Մատթեոսի Ավետարանի խմբագիր մեկնությունը.Մաշտոցի անվ Մատենադարան, ձեռ. 1253, թ15ա – 353ա 15 բնագրում՝ ,,յորժամ անապատ լինիցին ի չարեաց,,:

նեղ և անձուկ է

կոչում

ճանապարհը /Մտթ.Է 13-14/, որով գնաց

Բանն

Ինքը և

մեզ

հրավիրեց:Առյուծ և առյուծի կորյուն է Քրիստոս Ինքը, հանձին որի ասում է, թե Հուդայի Հակոբը ելավ, բազմեց ու

ննջեց/Ծնդ. ԽԹ 9/ Խաչի վրա , և ինքնիշխան զորությամբ

հարություն առավ:Իժեր ու թևավոր իժեր է անվանում առաքյալներին, որպեսզի նրանց անունը

ծանր

չթվա

սատանայի

համար, որոնց

ազդու

խոսքերից

խոցվեցին ու

խորտակվեցին դևերը ու փշրվեցին նրանց պատկերները:Կամ [նկատի ունի] մեր օձաձև կամակոր բնությունը, որ հինգ զգայարաններով

խոտորվում է օձի նման:Ովքեր թռան

բոլոր ազգերի մեջ ու նրանց դրեցին Քրիստոսի թեթև բեռան տակ:Էշ է անվանում հրեաներին, ովքեր աստվածային օրեքների բեռնակիրներն են, ուղտ՝ հեթանոսներին, ովքեր մեղքերի բեռնակիրներն էին, և հրեաները շալակեցին մարգարեից գանձի լրումը , այն է՝

Քրիստոսին, և

փառավորեցին

հեթանոսները՝

Աստծուն:Ովքեր

հարստությունը, որ

եգիպտացիների

նման

ողորմությունն է , ու

խոնարհված

լինելով

անարգ

կուռքերին, այժմ առաքյալների խնդությունը ,պարծանքի փառքն ու պսակն են: Այն օրը լուսնի լույսն արեգակի լույսի պես պիտի լինի, իսկ արեգակի լույսը պետք է լինի յոթնապատիկ շատ/Լ 26/. Սա հրեաների համար չեղավ զգալապես և ոչ էլ նրա նման, որ ասում է.,,Թող ջուր բխի բոլոր լեռների վրա,,:Այլ երբ կործանվեց Սենեքերիմի բանակը,

լույսը բազմապատկվեց

նրանց վրա, ովքեր պաշարման խավարի մեջ էին/ տե՛ս Դ Թագ. ԺԹ/:Եվ նրանց բարի լուրը թռավ բովանդակ տիեզերքով մեկ:Իսկ մեզ վրա լույս ծագեց ոչ միայն յոթնապատիկ, այլև՝ բյուրապատիկ՝ արեգակից ավելի , և առհասարակ լուսավորվեցին մեր ներքին և արտաքին աչքերը,ու բժշկվեցին մեր հոգիների ու մարմինների ցավերը, և ամենուրեք կենդանի ջուր բխեց, այսինքն՝ Քրիստոսի հեթանոսների

վարդապետության

մեջ: Դարձյալ,

արդարության արեգակի

լուսնի

ուսմունքը ամբարշտությամբ

լույսը

ծագումից առաջ

ավելին է քան

օրենքն է

անկատար էին, Բանի

կատարելացան ու եղան Ավետարանի նման:Իսկ յոթնապատիկ

հին

արարչության

լեռնացած

.մարգարեները, որ գալստյան ժամանակ

արեգակի լույսը Ավետարանն է, որ

օրերը, քանզի

այնտեղ

մարդը

հողից

արարվեց, իսկ այստեղ հողեղեն մարդը աստվածացավ և նստեց Հայր Աստծո աջ կողմը:Դարձյալ , վախճանին , երբ երկինքը , երկիրն ու բոլոր տարրերը

նորոգվեն,

նմանապես երբ լուսատուներն առավել պայծառանան քան այժմ՝ քանզի լուսինը լինելու է արեգակի նման ու արեգակը պայծառանալու է յոթնապատիկ ավելի: Տերն

ասում է. Երանի նրան , ով

զավակ ունի

Սիոնում, և

ում

տանեցիները

Երուսաղեմում են/ԼԱ 9/. Ոմանք ասում են, թե լույսը Սիոնում է, որ փրկությունն է, և հուրը Երուսաղեմում , որ ասորեստանցիներից եղած սաստիկ տանջանքն է:Բայց Սիոնը և Երուսաղեմը վերինն ու իմանալին են. ասում է.,,Որ մեր բոլորի մայրն է,,/ Գաղ. Դ 26-27/:Եվ եթե մարդիկ, որ փրկվում են մարմնավոր տանջանքներից, կոչվում են երանելի, որչափ ևս առավել նրանք,

ովքեր փրկվում են անդենական կրակի տանջանքներից, որ այրում է սատանային՝ մեր թշնամուն:Իսկ

զավակ է անվանում

բարեգործությունների հոգևոր

ծնունդին, քանզի

հղանում ենք Աստծո երկյուղով, երկնում համբերությամբ ճգնության մեջ ու ծնում հոգու փրկությւն, որ

միշտ ուրախացնում է ծնողին, համաձայն այն խոսքի, թե՝,, Ամուլին

բնակեցնում է տան

մեջ, իբրև

մայր, որ

հրճվում է զավակներով,,/Սղմ.ՃԺԲ

տանեցիներին ընդունում ենք զգալի եկեղեցում պատարագի

ընծա, որ միշտ

մեր

9/:Այլև

, որ նոր Սիոնն ու Երուսաղեմն է իբրև

փոխարեն

եղած

անմոռաց

հիշատակն է:Եվ

տանեցիներն ընտանի են Աստծո երեսի առջև, այսինքն՝ անուշահոտ բուրմունքով և անշեջ լուսով, և այլևայլ արդյունքով, որ կատարում ենք եկեղեցիներում: Երանի նրանց, ովքեր սերմ են ցանում այն բոլոր ջրերի մոտ, ուր ոտք են դնում եզն ու էշը/ԼԲ 20/. Վարդապետներն ասում են, թե երանելին նրանք են, ովքեր հերկում են մեղավորների կոշտացած սրտերն ու սերմանում կյանքի խոսքը և պարտավորվում աստվածային ջրով ոռոգել, փուշն արմատախիլ անել և ապա արդյունքը ժողովել երկնքի արքայության մեջ և ոչ թե նրանք, ովքեր միայն սերմանում և անհոգ են մնում:Դարձյալ եզը սուրբ է և էշը՝ անսուրբ . սրանք ցույց են տալիս արդարներին ու մեղավորներին, որովհետև եզը սուրբ կենդանի է, պատարագելի և հողի մշակ. նրանք արդար են, որ միշտ մանուկ հասակից վաստակում են բարեգործության մեջ , և Աստծո համար տևապես ընդունելի ու հաճելի են, ովքեր և ունեն կենաց ջրի հույսը:Մինչդեռ էշն անսուրբ և բեռնակիր է. նրանք մեղավոր են, որ նետում են մեղքի բեռները և ապաշխարությամբ իրենց վրա կրում են Քրիստոսի թեթև բեռը, ովքեր ունեն արտասուքի ջուրը:Սրանք երկուսն էլ հավասարապես ընդունելի են, ասում են,այսինքն՝ արդարը, որ բարեգործում է, ու մեղավորը, ով հետո ապաշխարում է, որով և Տերը երանելի համարեց ոչ միայն նրանց, ովքեր սուրբ են սրտով, այլև՝ մեղքի պատճառով սգացողներին: --- ԺԹ ----

Տեր, ողորմիր մեզ, քանզի քեզ հուսացինք/ ԼԳ 2/. Տես, որ հարկ չէ ողորմելիին անտեղի ողորմել, որովհետև եթե այլ արդարություն չունես, այսինքն՝ ողորմություն, քանզի

աղքատ ես,

պահք չես

այսուամենայնիվ հուսով դիմիր Տիրոջը , և կտա քեզ

պահում, որովհետև

տկար ես,

քո խնդրանքը, համաձայն այրու

առակի, որ ստացավ իր խնդրածը/տես Ղուկ. ԺԸ 1-8/, և ով պարտք էր բյուր դահեկան, խնդրանքի պատճառով թողնվեց նրան/ տես Ղուկ. ԺԶ 1-8/:

Բայց այս խնդրի համար չորս բան է անհրաժեշտ. նախ ամեն կողմից պետք է զսպի մարմին ու զգայարանները , մտքի մեջ հավաքի, և հոգով ու մտքով ձգտի Աստծուն, ըստ այն խոսքի , թե՝ ,,Սաղմոս ասենք հոգով և մարմնով,,/Ա Կորնթ. ԺԴ 15/: Երկրորդ՝ որպեսզի հավատով խնդրի՝առանց երկբայության, ըստ այն խոսքի, թե՝,,Ամեն ինչ, որ խնդրեք հավատով՝ կստանաք, որովհետև երկմիտ մարդը չի կարող ակնկալել Աստծուց ինչ որ բան ստանալ,,/հմմտ.ՀակոբոսԱ 7-8/: Երրորդ՝ որպեսզի խոնարհությամբ խնդրի, ինչպես մաքսավորը, և ոչ թե հպարտությամբ, ինչպես

փարիսեցին.,,Տերը

նայեց

խոնարհների

աղոթքին ու

չարհամարհեց

նրանց

խնդրանքները,, /Եսայի, ԿԳ 9/, այսինքն՝ հիշելով Աստծո մեծ գթությունը նախածնողների նկատմամբ ու մեր բնության տկարությունը: Չորրորդ՝ որպեսզի օգտակար բաներ խնդրի հոգու ,կամ եկեղեցու, կամ իշխանների,կամ աշխարհի

համար , և ոչ

աշխարհային

անօգտակար

բաներ, այսինքն

ցանկությունների, որովհետև

դրանք

մարմնավոր

հեթանոսների

բաներ, ըստ

խնդրանքն են:Այդ

պատճառով ասում է, թե՝ ,,Նախ Աստծո արքայությունը խնդրեք, և այդ ամենը կտրվի ձեզ ավելիով,,/Մատթ. Զ 3/:Այս չորսը անհրաժեշտ են խնդրելիս, սակայն տեղին ու ժամանակին են լինում:Եվ եթե մեկն կստանա, փնտրի

՝ կգտնի:Բայց եթե

օգտակար են, երբ

անպակաս պահի սրանք՝ինչ որ խնդրի՝

ասես, թե՝ մեղավոր եմ՝ քո մեղքը

Աստծո

ողորմությունից մեծ չէ, ու չի կարող քո մեղքը հաղթել Աստծո ողորմությանը, քանզի քո մեղքը

կրակի մի կայծի նման է նրա ողորմության անդունդի մեջ:Տես՝ ինչպես

Աստծո

ողորմությունը հուսահատված ու դատապարտված մեղավորին Աստծո որդի դարձրեց և իրեն ժառանգակից:Տես նաև Աստծո զորությունը մեղքի նկատմամբ.,,Եթե ձեր մեղքերը արյան

պես

լինեն՝ ձյան

նման

ճերմակ

կդարձնեմ,,/Եսայի Ա 8/:Այլ

նաև

դյուրությամբ.,,Ցողիր ինձ սպունգով՝ և ես կմաքրվեմ, լվա ու ձյունից ճերմակ կլինեմ,,/Սղմ.Ծ 9/:Մեծ է քո մեղքը , մեծ է նրա ողորմությունը, [որ հասնում է] մինչև երկինք, խորն է քո վերքը՝ մարդասեր է բժիշկը ու ձրի բժշկում է:Ահագին է քո մեղքի ծովը՝ իմաստուն է նավապետը, խորն է մեղքիդ վիհը՝ ամենազոր է Աստծո ձեռքը, բոլոր մեղքերից մեծ է հուսահատությունը, սակայն հուսահատությունից հետո դրա դեղն է պատրաստում:Նրան հուսա , և հույսն երբեք չի ամաչեցնի/Հռոմ. Ե 5/.,,Տեր, քեզ հուսացի, թող հավիտյան չամաչեմ,,/Սղմ. Լ 2/: Անհավատների սերունդը կործանվեց/ԼԳ 2/. Հռափսակի զորքը, որ կորավ ու ջախջախվեց Երուսաղեմի դարպասի մոտ:Սակայն այժմ անհավատների բոլոր

ծնունդներին

կորստյան

չի

մատնում

ու

լքում, այլ

ոմանց

թողություն է տալիս և ոմանց կորստյան մատնում:Ինչու՞ է այսպես. .ոմանց թողություն է տալիս, որպեսզի նրանցով երևան ու նրանց միջոցով փորձվեն ընտիրները, իսկ ոմանց կորստյան է մատնում, որպեսզի առաքինիները հուսահատված չծուլանան:Դարձյալ ոմանց

թողություն է տալիս, քանզի ներող ու քաղցր է Տերը, և ոմանց վերացնում է, քանզի արդար և հատուցող է: Ձեր մեծ ու փոքրի կողոպուտը հավաքվելու է /ԼԳ 4/. Համաձայն պատմության, Հռափսակի զորքերն ուժեղացան՝ հավաքելով կողոպուտը, իսկ երբ նրանք ոչնչացան, Հուդայի ցեղը հավաքեց թե՛ իր և թե՛ նրանց կուտակած գանձերն հոգևոր առումով ՝ որովհետև

առահասարակ:Իսկ

հարստություն, այսինքն՝ նախ՝

առաջին

մարդն

ուներ

բազում

անմահություն,երկրորդ՝ սրբություն, երրորդ՝ Աստծուն

տեսնելը, չորրորդ՝ նրան խոսակից լինելը,հինգերորդ՝ դրախտի փափկությունը, վեցերորդ՝ կերակուրների անաշխատ վայելումը:Բանսարկուն այս ամենից զրկեց ու կողոպտեց, իսկ մեր Տիրոջ միջոցով վերստին հավաքեցինք այս ամենը, այսինքն՝ նրա հարության միջոցով՝ անմահությունը, սրբությունը՝ ավազանով, Աստծուն տեսնելն այժմ հավատով, և հետո՝ դեմհանդիման, խոսակից լինելը՝ Ավետարանով, դրախտի փոխարեն ՝ վերին արքայության ժառանգությունը, կերակուրի հաղորդությունը, իսկ

[փոխարեն]

հանդերձյալ

այժմ

կյանքում՝ Հոր

Կենարարի

մարմնի և

արյան

սեղանին [ մասնակցելը], ինչպես

խոստացավ: Սուրբ է մեր Տեր Աստվածը, որ բնակվում է բարձունքներում /ԼԳ 5/. Սուրբ և սրբարար է

,ու

սուրբերի

Աստված:Ոչ միայն

մեջ է հանգչում

երկնից

բարձունքներում է բնակվում, այլև խոնարհների բարձր հոգիներում, ըստ այն խոսքի.,,Ես որտե՞ղ

պիտի

հանգչեմ, եթե ոչ

հեզերի ու խոնարհների մեջ,,/Եսայի ԿԶ 2/, և

,,Ով

խոնահեցնի իր անձը՝ կբարձրանա,,/Ղուկ. ԺԴ 11/, ,,Խոնարհ եղբայրը պիտի պարծենա իր բարձրությամբ,,/Հակոբ Ա 9/:Այլև բնակվում է իր պատվիրանները պահողների մեջ, ինչպես ասում

է.,,Ես

և

իմ

Հայրը

նրա

մոտ

կգանք

և

նրա

համար

օթևան

կպատրաստենք,,/հմմտ.Հովհ.ԺԴ 23/: Սիոնը լցվեց իրավունքով և արդարությամբ . Աստծո

զորությունը, արդարությունն ու

ճշմարտությունը երևաց զորքը ոչնչացնելիս. զորությունն այն բանում , որ մի հրեշտակ բազում բյուրավորների ոչնչացրեց, արդարությունը նրանում, որ բազում անգամ գերված ու

սատկեցված էին. ու քանի որ Աստծուն էին հայհոյել, իրավամբ սատկեցվեցին, իսկ

հետո

մնացածներն

ժողովրդին:Դարձյալ

իմացան, թե Սիոնը

նոր

նա է միայն

ճշմարիտ

եկեղեցին է, որովհետև

Աստված, ով սրա

մեջ է

փրկեց

իր

յուրաքանչյուր

հանցանքի չափի համաձայն հատուցման իրավունքն ու բժշկությունը:Եվ արդարությունն ամեն տեսակ

առաքինության

մայրն է:Ասում է՝ լցվեց

արդարությամբ, որովհետև

արդարություն է

ոչ միայն չզրկելը, այլև բոլոր զգայարաններն անարատ պահելը և

յուրաքանչյուրին

հատուցելը , մեկին՝

համաձայն առաքյալի/տե’ս Հռոմ. ԺԳ 7/:

պարտքերը, մյուսին՝ պատիվը ու

մնացյալը

Նրանք իրավացիորեն պարտության մատնվեցին,և գանձերով է լինելու մեր փրկությունը / ԼԳ 6/. Ո՞ր իրավունքով.Ադամի թե՞ Մովսեսի. թվում է, թե երկուսի էլ, որովհետև երբ Մովսեսի օրենքը չէին պահում՝ մատնվում էին թշնամիների ձեռքը , և գանձերով, այսինքն՝ Աստծո ծածուկ զորությամբ փրկվում էին: Նաև Ադամը, որովհետև օրենքի դեմ հանցանք գործեց ու մատնվեց

մահվան.,,Որ

գանձերով

է

օրը

լինելու

ուտես՝ մահվամբ ես

փրկությունը,

այսինքն՝

մեռնելու,,/Ծնդ. Բ 17/, ասում է: Եվ Քրիստոսի

անարատ

և

ամբիծ

արյամբ:Փրկությունը դարձյալ լինում է պատվիրանների պահպանությամբ: Հասան

Տիրոջ

իմաստությունը, հանճարը և

աստվածպաշտությունը. ահա դրանք են

արդարության գանձերը/ԼԳ 6ա/. Ասաց,

թե

գանձերով

գանձերով:Ասում է, թե

է

փրկությունը,

Քրիստոս

եկավ

որպեսզի ու մեզ

չիմանան,

հանճարեղ

թե՝

մարմնական

դարձրեց

ճշմարիտ

աստվածպաշտությամբ, որով փրկվեցինք. այս է արդարության գանձը: Դարձյալ երկյուղը իմաստության

սկիզբն է

/Առակ. Ա 7/, և

նա ՝ հանճարի , և

հանճարն էլ՝

աստվածպաշտության:Հայտնի է, որ պատիժն ու նեղությունը արդարության գանձերն են, որի

երկյուղից

հասնում ենք իմաստության, հանճարի և

աստվածպաշտության, և

պիտանիենք դառնում: Արդ, ելնելու եմ, ասում է Տերը /ԼԳ 10/. Ու երբ գերության մատնեց, այնժամ ելավ, սակայն իրադարձությունները

հայտնի

չէին,բայց երբ խորտակեց զորքերը, այնժամ առավել հայտնի դարձան:Չի ասում դիմելու եմ

նրանց

վրա, որովհետև

Աստծո

ելնելը

համար:Ինչպես ասում է Դավիթը.,,Աստված

բավական է

թշնամիներին

ցրելու

ելավ ու ցրվեցին նրա թշնամիները,,/հմմտ

Սղմ.ՁԲ 2/. ելնելը նստելուց է, ու սա վայել չէ Աստծո անմարմին բնությանը, բայց Սուրբ Գիրքը Աստծո վրեժխնդիր լինելը ելնել և արթնանալ է անվանում, իսկ ներելն ու թույլ տալը նստել ու ննջել է ասում: Այժմ փառավորվելու եմ/ԼԳ 10 ա/. Աստվածային փառքը նրա սեփականությունն ու բնությունն է. սա ասում է համաձայն մարդկային կերպի:Դարձյալ իր ժողովրդի փառքը իրենն է կոչում:Դարձյալ, թե այժմ Աստծո փառքը հայտնվեց այլազգիների մեջ:Եվ տես և ի մտի ունեցիր այն, որ ասում է Տերը.,,Այժմ փառավորվեց մարդու Որդին,,/Հովհ.ԺԳ 31/, այսինքն՝ այժմ հայտնվեց փառքը, որ ուներ բնությամբ ու սեփականությամբ:Այժմ բարձրանալու եմ. նույնպես և այս, քանզի ժողովրդի հետ բարձրացավ նրանց մեջ, որ սրանից առաջ նվաստ ու խոնարհ էին կարծում:Դարձյալ , մեր Տերը

բարձրացավ գերեզմանից ու փառավորվեց յերկնքում ու

երկրի վրա, բարձունքներում, և Հոր աջ կողմում նստեց երկնքում:Ու նրանք տեսան և ամաչեցին ու չմտապահեցին: Նա բնակվելու է հաստատուն ապառաժի բարձր անձավի մեջ /ԼԳ 16/. Այս խոսքը

պետք է երեք կերպով հասկանալ:Նախ ասում է գերությունից դարձի

վերաբերյալ: Հաստատուն ապառաժը Երուսաղեմն է , որ հեռվից տեսան. պիտի գան ու բնակվեն այնտեղ: Երկրորդ՝ սա արդարությամբ

պատշաճում է Եզեկիային, որովհետև ու

բարձունքներում:Այնտեղ

հաստատապես նաև

նրա

նա

բնակվեց

ջրհորը

առատ

Աստծո երկնքի

բխեց

ու

առջև

քայլեց

արքայության փառքով

երևաց

այլազգիներին ոչնչացնելուց հետո, կամ արեգակի դարձից հետո, երբ առողջացավ/տե՛ս Բ Թագ, ԺԸ-Ի, Մնաց.ԻԹ-ԼԲ, Եսայի ԼԶ-ԼԸ/: Երրորդ՝

ճշմարտությամբ

հավատացյալներին, ովքեր

[վերաբերում] է մեր Տեր

Հիսուս

Քրիստոսին

ու

նրա

բոլոր զգայարանների սրբությամբ ու հավատով բնակվեցին

հաստատուն վիմաժայռի ՝ Քրիստոսի վրա:Եվ նա ինքն է երկնքից իջած կենաց հացը, որ մեզ տրվեց առաքյալներով, և ջուրը, այսինքն՝ իր վարդապետության ուսմունքը, և կամ ավազանի հավատարիմ ջուրը, այսինքն՝ անփոփոխ և հաստատուն: Փառքի

թագավորը/ԼԳ 17/. նույն ինքն է

՝ մեր

Տերը, որին

Պողոսը

,,Փառքի

Տեր ,,

անվանում/ Եփես. Ա 17 հմմտ. Հակ. Բ 1/ , և սաղմոսը ՝ ,,Թագավոր փառաց,,/Սղմ.ԻԳ 7/,որին այժմ տեսնում ենք հավատով ու խորհրդական մարմնով16 , իսկ այն ժամանակ՝ դեմդիմաց, երբ գա իր Հոր փառքով/ հմմ.Ա Կորնթ. ԺԳ 12/: Ձեր աչքերը հեռվից տեսնելու են երկիրը/ԼԳ 17ա/. Սակայն այժմ

մտքով է երևում

ողջերի

երկիրը, ուր

մերժված են

ցավերը,

տրտմությունները, հեծությունները և այլն , ինչպես և ասում է առաջիկայում:Քանի որ այն իրականության մեջ չկան ցավեր , տրտմություններ և այլն:Քանի որ այնտեղ չեն կոխում ամբարտավան սատանայի ոտքերը, որի պատճառով և

չկա մեղք , որովհետև այնտեղ

չկա մարմնավոր թագավորություն, այլ՝ հոգևոր:Այդ պատճառով այնտեղ չկա մահ, այլ՝ միշտ կենդանություն, համաձայն Հոգու: Ձեր հոգիները խորհելու են Աստծո մասին/ ԼԳ 18/. Այս բոլորը գերագույն է, քանզի ուր Տիրոջ երկյուղն է, այնտեղ բոլոր պատվիրանների պահպանությունն է, և ուր պատվիրանների պահպանությունն է՝ այնտեղ չկա և ոչ մի հանցանք:

16

Ակնարկում է ս. հաղորդության անմահարար ընծաները՝ Տիրոջ մարմինն ու արյունը:

--- Ի ---Երկինքը մագաղաթի նման գալարվելու է/ԼԴ 4/. Սա ոչ թե ըստ ոմանց

կարծիքի է, թե

որպեսզի իբր երևա վերին խոնարհվելու են դատաստանի նույնպես

երկնքի

համար:Կամ

հաստատության վարագույրը գալարվելու

հանդերձյալ աշխարհը, այլ բոլոր

հրեշտակները և Տիրոջ

ինչպես

մագաղաթը

է,

ծալված մագաղաթի նման հետ

գալարվելով

իջնելու են նվազում ու

երկնքից մթնում է,

արեգակի լույսը նվազելու է ու հոգևոր լույսի առավելության պատճառով չի

երևալու:Մագաղաթ է ասում և ոչ թե այլ նյութ, քանզի կրակը մոտեցնելիս մագաղաթը գալարվում է, և երկինքն էլ այն ժամանակ է գալարվում, երբ երկինքն ու երկիրը կրակով է վառվում:Նույնպես և բոլոր

աստղերի

թափվելը, քանզի

արեգակի ու նրա սուրբերի

զորավոր ծագումից , քանզի

ծածկվելու են

արդարության

փայլելու են արեգակի նման,

ասում է Տերը/Մտթ. ԺԳ 43/:Ինչպես օրինակ ճրագի կամ աստղերի լույսը ոչ թե կորչում, այլ

չի

երևում, նույնպես և

վախճանի

ժամանակ ՝ լուսատուներինը:Որովհետև

եթե

անլուսատուները լուսավորվեն՝ լուսատուները որքան ավելի կպայծառանան, համաձայն այն

խոսքի ,որ

սկզբից ասվեց.,, Լուսնի

լույսը

լինելու է արեգակի

լույսի

նման և

արեգակինը՝ յոթն անգամ ավելի,,/ Ծնդ. Ա 16/: Ասում է՝

որթատունկի տերևի

նման. որովհետև

ինչպես

տերևներն

են

իրենց

ժամանակին թափվում, նույնպես վախճանի վերջին ժամանակներում ծածկվելու են: Հարց. Ինչ է Աստծո բարկության տրտմությունը/ Թ 19/. [Պատասխան]. Սրանք մեր մեջ եղած ախտերն են, որովհետև երբ արյունը շարժվում է սրտի շուրջը՝ նրա գոլորշիները բարձրանում են ուղեղի շուրջբոլորը, և դրա հետևանքով խելագարվելով մարդը հիմարանում է, և անիրավ բաներ է խոսում ու գործում:Մինչդեռ այդպես չէ Աստծո պարագային. քանզի նրա տրտմությունը արդար հատուցում է, որի պատճառով և

ասում է .,,Տիրոջ տրտմությունը դատաստանով իջնելու է բոլոր ազգերի

վրա,, /ԼԴ 2/: Տերը հրամայեց նրանց և նրա ոգին հավաքեց նրանց;Եվ նրա ձեռքը , որ Որդին է, նրանց ուտելիք բաժանեց/ԼԴ 16-17/. Այստեղ հայտնապես Երրորդությունն է ակնարկում. ի մտի ունեցիր :

----ԻԱ--Ուրախացիր , ծարաված անապատ և թող ցնծա անապատը/ԼԵ 1/.

Կրկին

հիշում է անապատը, քանի որ

հեթանոսներն

են

, ովքեր

անապատ է կոչվում

անհաղորդ էին

Աստծո

անպտուղ

օրենքներին, և

հողը, որ

Քրիստոսով՝

Ավետարանով պտղաբեր դարձան:Եվ անապատ է կոչվում անջուր վայրը, որ ծարաված հոգիներն էին, ովքեր զովացան Քրիստոսի վարդապետությամբ, և ուրախացան , քանզի թողնվեցին նրանց մեղքերը: Ծաղկելու է , ինչպես շուշանը/ԼԵ 1ա/. Շուշանը երկու տեսակի է և երկու գույն ունի՝ դեղին և սպիտակ, և բուսնում է ջրառատ վայրերում՝ եղեգի նման վեր ձգված, ու ջրի երեսին ծաղիկ է տալիս:Իսկ վայրի շուշանն ասում են, թե կարմիր և սպիտակ է:Իսկ ծովային ծաղիկը նունուֆարն է, որ ինչպես ասվում է, ջրերում է բուսնում. սա նշանակում է կռապաշտության տղմուտ վայրերում, և անուշահոտ

առաքինությամբ

ուղիղ

հեթանոսների

հավատով

զարդարված, ինչպես

եկեղեցին՝ բուսած

վերացած

առաքինիներն

առ

Աստված, և

ըստինքյան

իրենց

անձով՝ հոգով և մարմնով ՝ ծաղկի նմանությունն են բերում:Որովհետև առաքինիների մարմինը դեղին է

ճգնական խստակեցության հետևանքով , և հոգին ՝պայծառ ճերմակ

ձյունից ավելի: Հորդանանի անապատը ցնծալու է /ԼԵ 2/. Հորդանանով անապատն է հիշում, որպեսզի այն բոլոր հրաշքները, որ կատարվեցին այնտեղ, հանձին հեթանոսների եկեղեցու

բերի. նախ որովհետև Հովհաննեսն այնտեղ

տեսավ ու վկայեց Քրիստոսին՝ ,,Աստծո գառ ու մեղքերը վերացնող,,/Հովհ.Ա 29/:Երկրորդ՝ որովհետև Քրիստոս այնտեղ ջախջախեց վիշապի գլուխը:Երրորդ՝ որովհետև լեռներն ու բլուրները ուրախացան խոյերի մաքիների նման:Չորրորդ՝ մաքրեց ջրերը, որպեսզի մաքրի մեզ ևս:Հինգերորդ՝ որպեսզի ծնել:Վեցերորդ՝այնտեղ խորհուրդ մեր

ջրին կարողություն

երկինքը

բացվեց, որ

որդեգրության,

տա մեզ

Աստծո

փակված էր:Յոթերորդ՝ քանզի

հայրական

ձայնը վկայեց.,,Դա է իմ

որդիներ այնտեղ,ի սիրելի

Որդին,,:Ութերորդ՝ Սուրբ Հոգին աղավնակերպ իջավ Քրիստոսի վրա /Հովհ.Ա 32/, որից, իբրև

գլխից ,

[շնորհը]

հեղվեց

մեր՝

անդամներիս, այսինքն՝

հավատացյալներիս

վրա:Այսպես եկեղեցին, որ այրի էր, դարձավ բազմորդի:

--- ԻԲ --Հարց. Ի՞նչ է, որ ասում է.Ահավասիկ մեր Աստվածը դատաստանով պիտի հատուցի/ԼԵ 4/. Պատասխան. Ցույց է տալիս, թե կրկնակի է Աստծո դատաստանը. այստեղ ՝ մասնավոր և այնտեղ՝

ընդհանուր.

մասնավոր,

ինչպես

Սոդոմին,փարավոնին,

հրեաներին,ովքեր

Քրիստոսի

հանդեպ

կատարած

ամբարշտության

պատճառով

կոտորվեցին

հռոմեացիներից, և Հուդան խեղդվեց, Հերովդեսը որդնալից սատկեց:Դարձյալ մասնավոր է, որովհետև այստեղ միայն մարմինն է տանջում, իսկ այնտեղ ՝ ընդհանուր, որովհետև բոլորին է պատժում և ամբողջապես՝ հոգով և մարմնով:Եվ սա երեք պատճառով է, քանզի այստեղ բոլորին չի տանջում.նախ՝ որպեսզի աշխարհը չվերանա, որովհետև բոլորը հանցավոր են, իսկ եթե բոլորին պատժեր՝ աշխարհը վաղուց վերացած կլիներ:Երկրորդ՝ որովհետև նրանցից ծնվելու են պիտանի ծնունդներ:Երրորդ՝ որպեսզի չմտածեն, թե միայն այստեղ

է կյանքը ու

չկա

այլ

հատուցում:Մասնավոր է պատժում

[դարձյալ]

երեք

պատճառով. նախ որպեսզի իմանան, թե կա դատավոր ու հատուցող, երկրորդ՝ որպեսզի մյուսները

զգուշանան

այնպիսի

մեղքերից, երրորդ՝ որպեսզի

երևա

Աստծո

մարդասիրությունը, քանզի ներում է ամբարիշտներին ,և դարձի ժամանակ է տալիս: Հարց. Ինչու՞ է Աստված նախ կամենում, որ խնդրեն և ապա՝ տալիս/հմմտ.Սղմ Բ 8/. Պատասխան. Կարող է տալ և առանց խնդրելու, սակայն այդպես այնքան էլ արդյունավետ չէ, որովհետև այն , ինչ խնդրանքով ենք ստանում՝ խնդրանքի պտուղ է:Մինչդեռ առանց խնդրանքի ստացվածը ձրի պարգև է, ու պարտական ենք ձրիաբար հատուցել:Ուրեմն պարզ է, որ ստանալը պատվական է խնդրանքի պատճառով, քան առանց խնդրանքի.այս պատճառով , երբ Ռափսակը պաշարեց Երուսաղեմը, Եզեկիան նախ խնդրեց և ապա փրկվեց, ու երբ մահամերձ հիվանդացավ, արտասուքով աղոթեց և ապա առողջացավ:Երբ , օրինակ թագավորը բարկանում է, երկու ձևով են նրան հաշտության բերում. պատգամով և աղերսանքով: Նույնպես աղոթքը մաքուր սրտից բխած

խոսք է առ Աստված, իսկ

արտասուքը մեծ աղերս և ընծա է Աստծուն տրված. որովհետև ամեն տեսակ ընծաներ, որ մատուցում ենք Աստծո՝ արծաթ կամ ոսկի, կամ արջառ ու ոչխար, կամ այլ ինչ, արտաքին բաներ են, մինչդեռ արտասուքը երկնում են մեր հոգիները, որի պատճառով առավել հաճելի են Աստծո:եվ տես, երբ Եզեկիան լսեց Ռափսակի խոսքերը, նախ ինքը

ցնցոտի

հագավ՝ սովորելով Դավթից, որ ասում է.,,Ես նրանցից նեղված ցնցոտի հագա,,/Սղմ.ԼԴ 13/, և ապա Եսայի մարգարեին

բարեխոս առաքեց Աստծո մոտ:Նույնպես և մեզ նախ

հարկ է աղաչել Աստծուն, և ապա այլ սուրբերին միջնորդ և օգնական դարձնել մեզ, և ոչ թե , ինչպես այժմ է, շատերը ննջում են մեղքի հեշտանքի մեջ և այլոց հրավիրում են պաշտամունք ու

աղաչանք

մատուցել, որովհետև

ինչ օգուտ

կա նրանից, երբ

մեկը

կառուցում է, մյուսը քանդում, նույնպես և դա է անօգուտ: Հարց. Ինչու՞ գիշերը կոտորվեցին Ռափսակի զորքերը/հմմ.ԼԷ 36/. Պատասխան. Նախ որպեսզի զկարծեն , թե խուճապից մեկը մյուսին սատկեցրեց և ոչ թե հրեշտակը, երկրորդ՝ որպեսզի ժողովուրդը չվախենա կոտորածի ահավոր պատկերից: Իսկ ի նշան փրկության ասում է.Այս տարի ուտելու եք ամբողջ սերմանվածը, մյուս տարի՝ բոլոր մնացորդները, իսկ երրորդ տարին պետք է ցանեք և հնձեք/ԼԷ 30/.

Սա ցույց է տալիս շնորհը, որ մկրտության ժամանակ ձրի վայելում ենք, իսկ դրանից հետո անհրաժեշտ է աշխատանք, համաձայն այն խոսքի, թե՝ ,,Վաստակեցեք արդարություն և հնձեք կյանքի պտուղը,,/Ովսէ Ժ 12/: Հարց. Երբ Եզեկիան աղոթում էր, ինչու՞ Աստծո

հանդեպ իր արդարությունը ցույց տվեց.

Հիշիր ինձ, Տեր, քանզի քո առջև քայլեցի արդարությամբ/ԼԸ 3/. Պատասխան. Ոմանք ասում են, թե մահվան վիշտը տեսավ, այն պատճառով էլ դա արեց, և ուրիշները թե՝ իբրև մի սիրելի իր առաջին սերն է հիշում, որպեսզի դրանով իր սիրելիի գութը շարժի. ճիշտ դրա նման նա

ցույց տվեց իր անկեղծ սերն Աստծո նկատմամբ,

որպեսզի ստանա իր խնդրածը, ինչը հայտնի է նրանից, որ ասում է.Քո աչքի առջև քայլեցի

արդար ու ճշմարիտ

արդարությունը և արտասվեց: արտասվեց ՝ ողորմության չանտեսվի

հավատով և ոչ թե

ի ցույց մարդկանց:Դարձյալ հիշեց

Արդարություն արեց

Աստծո արդարության համար և

համար, որպեսզի թե՛ արդարությամբ և թե՛ ողորմությամբ

խնդրանքը:Եվ եթե

մեկը

տարակուսի, թե

պաշտոնյան,այսինքն՝ փարիսեցին նմանապես նույն խոսքն

ահա Եզեկիան և

օրենքի

ասացին, այսինքն ՝ գործերի

արդարությունը, ինչու՞ սա մեծարվեց, իսկ նա պատժվեց:Սրան պատասխանում ենք. նախ թեպետ նույն են գործերը, բայց ըստ մտքի մեկը մեծարվում է , մյուսը ՝ պատժվում, ինչպես օրինակ, ասում է.,,Պոռնիկները Աստծո արքայությունը չեն ժառանգելու,,/Ա Կորնթ. Զ 9/, և

Ովսէէ մարգարեն պոռնկություն արեց ու չպատժվեց, ասվեց ՝,,մի սպանիր,, ,և

Փենեհեսը սպանեց պիղծերին, և Եղիան՝ սուտ մարգարեներին:Բայց նրանք արդար են:Եւ երկու

պահեցողներից

մեկը

պատճառով:Նույնպես, թեպետ

վարձ

ստացավ , իսկ

մյուսը ՝ոչ՝ կեղծավորության

նրանց խոսքը նույնն է, բայց ոչ ՝ դիտավորությունը.

որովհետև փարիսեցին պարծենալով և ամբարտավանությամբ էր խոսում մաքսավորի վերաբերյալ, մինչդեռ Եզեկիան խոնարհությամբ և աղաչանքով էր [դիմում] Տիրոջը.ասում էր.,,Տեր , հիշիր ինձ,,: Միանման չէր նաև խոսքի ձևը. որովհետև Եզեկիան աղերսում էր Աստծուն, թե ՝ Դու հիշիր գործերի արդարությունը, մինչդեռ փարիսեցին ինքն իրեն էր հիշում, թե՝ ,, Շաբաթը երկու անգամ պահում եմ,, /Ղուկ. ԺԸ 12/ և այլն:Եվ սա արտասուքով մեծապես լաց եղավ, իսկ նա արդարներն առավել մարմնիցս ու

մտնել

իրեն ամբարտավան էր պահում :Եվ եթե մեկն ասի ,թե

մեռնել են ցանկանում, ըստ Պողոսի ,,Ցանկանում եմ դուրս գալ Աստծո մոտ,,/Բ Կորնթ. Ե 8/, ապա ինչու՞ է Եզեկիան

խնդրում:Պատասխանեմ. սրանց ցանկություններն

հակառակ չեն

կյանք

իրար, որովհետև

Եզեկիան նմանապես ցանկանում էր հոգևորին, ու կյանք էր ցանկանում.նախ որովհետև որքան երկարում էր նրա կյանքը առավել մեծանում էր առ Աստված եղած արդարության պսակը:Երկրորդ՝ չուներ մարմնավոր զավակ, որի տոհմից լինելու էր օրհնության ճութը՝ Քրիստոս. այդ պատճառով ասում էր.Նվազեցի ես իմ ազգատոհմից/ԼԸ 12/:Որից երեք տարի անց ծնեց Մանասեին , ու դարձավ օրհնության հայր, ինչպես ասում էր.Այսուհետև մանուկներ եմ

ծնելու, որպեսզի

պատմեն քո

արդարությունը, Տեր իմ

փրկության/ԼԸ

19/:Ահավասիկ քո ժամանակի վրա ավելացնում եմ տասնհինգ տարի:Այստեղից մի մեծ

ճշմարտություն ենք սովորում, այսինքն՝ օրհասական մահ լինի,թե բնական, թե դաժան հիվանդությունից

լինի, կամ

էլ

այլ

պատճառով՝

հարկ է այս ամենը խնդրել

Աստծուց:Բնականն այն է, երբ հառաջացած ու ծերացած են մեռնում, որի վերաբերյալ Դավիթն

ասում է.,,Մարդկանց կյանքի

տարիները յոթանասուն տարի են և կամ

առավելագույնս ութսուն տարի,,/Սղմ.ՁԹ 10/. ասում են դա է մարդկային բնության չափը, քանզի այնքան են տարրերը միասին մնում: Հարց. Ինչու՞ էին նախահայրերը երկարակյաց, ինչպես Ադամը, որ ապրեց ինն հարյուր երեսուն տարի, և Մաթուսաղան՝ ինն հարյուր վաթսունիննը, և մյուսները: Պատասխան. Ոմանք ասում են, թե Դավիթը սրանց տարիների քանակն ասում է,երբ ինքն էր ապրում և ուրիշներ նախահայրերինը հաշվում էին ամիսներով կամ շաբաթներով, իսկ ինձ թվում է, թե ինչպես, ըստ փիլիսոփաների, մարդու հասակը չորս կանգուն է, և ավելին ու նվազը սխալմունքից է, նույնպես և այն է մարդկային բնության ժամանակի չափը, իսկ երկարելը կամ պակաս մնալը Աստծո խնամքից է [կախված],որովհետև կամենում էր , որ առաջինները պատմեն

երկարակյաց

լինեն, որպեսզի շատ

ազգերի

Աստծո զորությունն ու ողորմությունը, իսկ

մեջ

իրենց

ծնունդներին

վերջիններին , մեղքերի

պատճառով,սակավակյաց է դարձնում:Եվ մահը լինում է մեղքերի պատճառով, ըստ այն խոսքի թե՝ ,,Մի եղիր խիստ, որպեսզի անժամանակ չմեռնես,,/Առակ. Գ 1-2/:Արդ, սրանք են մարդկանց անժամանակ մահվան , որ օրհասականն է, և երկար կյանքի պատճառները, այսինքն՝ արդարությունն ու մեղքը:Բայց իմանալու է, որ արդարությունը լինում է կյանքի ու մահվան պատճառ, նույնպես և մեղքն է մահվան ու կյանքի պատճառ:Ինչպես Եզեկիայի արդարությունը կյանքի պատճառ եղավ, որպեսզի ավելացներ արդարությունն ու վարձը՝ բարու օրինակ լինելու համար:Իսկ Հովսիայի արդարությունը մահվան պատճառ եղավ, որպեսզի չտեսնի գերություն ու չբարեխոսի ժողովրդի համար:Նույնպես և Կայենի մեղքը կյանքի պատճառ եղավ, որպեսզի ապրելով տանջվի, և Սավուղինը, որպեսզի չարչարի ժողովրդին, որ թագավորներ

խնդրեց ունենալ:Եվ սոդոմացիների մեղքը և ջրհեղեղի

ժամանակ եղածը մահվան պատճառ եղավ, որպեսզի պատիժ կրեն և այլոց երկյուղի [պատճառ] դառնան:Արդ սա է բոլոր մարդկանց աշխարհից անժամանակ հեռանալու և աշխարհում

մնալու պատճառը՝ մեղքը և

արդարությունը:Այլև, ինչպես

ասվեց,

մեղավորներին էլ երկար ժամանակ է տալիս, որպեսզի ապաշխարեն, ըստ այն խոսքի, թե՝ ,,Չեմ կամենում մեղավորի մահը,,/Եզեկ. Ը 23/:Այլև արդարներն ու մեղավորները կարող են շրջել անժամանակ մահը, եթե կամենան. արդարները, ինչպես Եզեկիան արտասուքով շրջեց Աստծո հրամանը ու մեղավորները, ինչպես նինվեացիները, որ ապաշխարությամբ փրկվեցին

մահից:Եվ սա Աստծո

աշխարհի

դատավորները

մարդասիրության [ պատճառով] է

մահվան վճիռ են

. որովհետև երբ

տալիս, դատապարտվածներն իրենք չեն

կարող ետ շրջել հրամանը, եթե մեկը չլինի, որ միջնորդի:Մինչդեռ Աստծո պարագային այդպես չէ. այլ իրենք , որ մահվան

վճիռ են ստանում, փոխում են Աստծո հրամանն ի

քաղցրություն, ինչպես Եզեկիան ու նինվեացիները:

--- ԻԳ --Հարց. Ինչու՞ Եզեկիայի կյանքի տարիները տասնհինգով ավելացրեց,և ասում են, թե նույնքան ավելացրեց Ղազարոսինը՝ նրա հարությունից հետո: Պատասխան. Որովհետև այս կյանքը զգայական է , և համաձայն զգայարանների թվի, այն եռապատկվեց:Եվ հիրավի ամեն զգայարան երեք կերպով է մեղանչում՝ նախ արտաքին տեսքով, երկրորդ՝ իրենք իրենց մեջ են հեշտանք ապրում, երրորդ՝ գործի մեջ:Նույնպես և այս երեքը զղջում են առաջացնում, որով և երեք պարգևներ ստանում.երբ խորտակեց զորքը ՝ճանաչվեց , թե մահվան Տերն է, իսկ երբ առողջացրեց Եզեկիային ՝ ճանաչվեց, թե կյանքի իշխանն ու պարգևատուն է, համաձայն այն խոսքի, թե՝ ,,Ես եմ սպանում ու ես ապրեցնում, ես եմ հարվածում ու ես բժշկում,,/Բ օր.ԼԲ 39/:

--- ԻԴ --Հարց. Ինչու՞ մեղմությամբ և ոչ կտրուկ շրջեց հնգահեղյանը/ արեգակը// տե՛ս Հեսու, Ժ 12/. Պատասխան. նախ որպեսզի բովանդակ աշխարհում հրաշքը բացահայտ երևա:Երկրորդ՝ որպեսզի երևա, թե ումից է հրամանը:Երրորդ՝ որպեսզի աշխարհը չվնասվի արեգակի հանկարծակի ծագումից:Հեսուն խավարեցրեց

Խաչի

վրա

կապեց

արեգակը, Աստված շրջեց երևա Արարչի

, որպեսզի

գործը, որի

այն, Քրիստոս հրամանով

են

[լուսատուները ] շարժվում ու լուսավորում աշխարհը:Արեգակը կասեցվեց տասներորդ աստիճանում, այսինքն ՝ տասն ժամ, ու տասով

ետ շրջվեց, և տասն ժամ անց դարձյալ

եկավ նույն կենդանակերպի ժամի վրա , և այն օրը տևեց երեսուերկու ժամ: Թեպետ երկինքը ևս արեգակի հետ շրջվեց ու դադարեց, բայց իմացավ իր ընթացքով գնալ, որ հրաշագործում է սքանչելի բաներ և ոչ թե մենք:Եվ հնգահեղյանն /արեգակի ընթացքն/ այն է, որ տասն ժամերի ընթացքին հինգ կենդանակերպերի վրա հեղվեց: Իսկ պաղատիտը թզի կաթն է, կամ չոր թուզն է , որ մանրեց ու դրեց վերքի վրա/տես Եսայի ԼԸ 21/ . բժշկությունը ոչ թե թզի զորությունից էր, այլ Աստծո խոսքից:Սակայն թուզը դրեց իբրև հրաշքի նշան, ինչպես Նեեմա Ասորին երկրի հողից տարավ ու Տերը կավ դարձրեց և ծեփեց կույրի աչքերը:Բայց կավը կուրացնում է աչքերը, այսու հայտնի է ,որ զորությունը բժշկողից է և ոչ թե նյութից:Եվ կամ որովհետև ամենուր զիջում է մեր կարողությանը, և մեզանից

այլ

բան չի

ասաց.,,Կամենում եմ, սրբվիր,,/Մատթ. Ը

խնդրում, բայց

3/, և

սոսկ

իր

միայն ՝ հավատ, որ լոկ ձեռքը

երկարեց, ու չմտավ

հարյուրապետի տուն, քանզի մեծ էր նրա հավատքը, մինչդեռ քահանայապետի մոտ մտավ աշակերտների հետ միասին, որովհետև փոքր էր նրա հավատը:

Թող խաղաղություն լինի իմ օրերում./ԼԹ 8/. Սա հանձնապաստանության խոսք է, որովհետև երբ իր մահվան համար հրաման ելավ, արտասուքով խնդրեց

ու ետ շրջեց:Մինչդեռ

որդիների գերության դեպքում ասաց, թե

՝բարի է խոսքդ , և ոչ թե սքանչելի մարդկանց նման, որովհետև Մովսեսն ասում էր.,,Եթե սրանց ներում ես ` ներիր, ապա թե ոչ ` ինձ ևս ջնջիր,,/Ելք ԼԲ 32/ գրքից, և Դավիթը՝ ,,Ես՝ հովիվս մեղք գործեցի, թող քո սուրը բարձրանա ինձ վրա և իմ հոր տան վրա,,/ Բ Թագ. ԻԴ 17/, և Սամվելը..Քավ լիցի չխնդրել հանուն ժողովրդի,,:Նրանց խոսքը հրեշտակային էր, իսկ սրանը՝

մարդկային. նրանք

գթած էին

օտարների

նկատմամբ, իսկ սա

անողորմ էր

յուրայինների հանդեպ, քանզի չխնդրեց նրանց համար:

--- ԻԵ --Անապատում հնչող ձայնը /Խ 3/. Սա հաստատումն է գերությունից նրանց դարձի, որպեսզի վերստին

շինվի նրանց

ավերակ երկիրը ու մարդկանց ուրախության ձայնն ու խոսքը լսելի լինի:Դարձյալ հնչող ձայնը

Հովհաննես

Մկրտիչն է, որովհետև

մարդկանց

համարձակությամբ

քարոզում և

մեղադրում էր՝

ծնունդներ,,/Ղուկ. Գ

7/, որովհետև

բոլորին

գիտեր, թե

նրանց

ավերակ

հոգիների

,,անվանելով

ձեռքերը

մեջ իժի

թաթախված են

մարգարեների արյամբ, բայց նա առանց վախի, համարձակությամբ քարոզում էր:Ինչպես Հովհաննեսը ձայն է կոչվում ՝ ոչ թե անհոդաբաշխ և ցածր ձայն, այլ հնչող, քանզի մարդ և մարգարե էր:Նույնպես Աստված-Խոսքը կոչվում է Խոսք ՝ ոչ թե անանձ ու մեր խոսքի նման սոսկ խոսք, այլ անձնավոր և

կատարյալ Աստված:Դարձյալ ձայնը Հովհաննեսն է, իսկ

Խոսքը, որ Բանն է, Քրիստոս, որովհետև ինչպես ձայնը նախորդում ու բացատրում է խոսքը,նույնպես և Հովհաննեսը՝ Քրիստոսին:Իսկ անապատում ասելը, որովհետև քաղաքը լի է ամեն տեսակ չարիքով, իսկ անապատը քաղաքն ու

մարդկանց

զերծ է մեղքից, որի պատճառով թողնելով

բնակությունը, շրջում էր

անապատում:Եվ

ի՞նչ էր

քարոզում.Պատրաստեք Տիրոջ ճանապարհները/ Խ 3/, ինչպես թագավորի ճանապարհն են մաքրում, երբ մտնում է քաղաք17, նույնպես և մեր հոգիներն են պատրաստվում ու սրբվում մեղքերից, որպեսզի ընդունենք Քրիստոսին: Հարթեցեք Աստծո շավիղները/ Խ 3/.

17

Այս խորհրդաբանությունը գալիս է Արևելքում թագավորների ճանապարհորդությունից առաջ ճանապարհները նորոգելու ու հարթեցնելու փորձառությունից/И.Ф.Григорьев, Пророчества Исаии о Месси и о Его Царстве, Казань, 1901,с 281/. Հակոբ սրկ. Տեր-Սահակյան, Գրիգոր Տաթևացին խոստովանության մասին/ Մագիստրոսական թեզ/, Ս.Էջմիածին, 2014/անտիպ/ ,էջ 14 :

Ճանապարհը բազմակոխ է , իսկ շավիղը նոր , նուրբ ու նորահետ է:Արդ , ճանապարհ էին հրեաները, որ կոխան էին օրենքին, իսկ շավիղ՝ հեթանոսները, քանզի կոխան չեին օրենքին ու քարոզությանը:Եվ Քրիստոս նոր շավղով կուռքերի

գնալով նրանց մոտ ՝ նրանց դարձի բերեց

աստվածպաշտությունից, ու մեղավորները, պոռնիկները, մաքսավորները

նախաքարոզությամբ դարձան Քրիստոսինը և հնազանդվեցին նրան: Բոլոր ձորերը լցվելու են և բոլոր լեռներն ու բլուրները խոնարհվելու են/Խ 4/. Սա այն է, որ ասում է. Ամեն ոք , ինչ ունի, թող տա նրան, ով չունի/Մատթ.ԻԵ 28-29/, և կլինի

հավասաություն:Դարձյալ՝ լեռները

թագավորները

խոնարհվեցին, արձակեցին

գերողներն

են

ու

գերյալներին ու

ձորերը՝ գերվողները.

հավասարվեցին:Դարձյալ

ձորերը, լեռները, ասում է դժվարին են. սրանք առաքինություններն են, քանզի Քրիստոսից առաջ դժվարին ու բանուկ չէին, մինչդեռ Քրիստոսով դարձան դյուրին ու հարթ, ինչպես ասում է. ,,Իմ լուծը քաղցր է և իմ բեռը ՝թեթև,,/Մատթ. ԺԱ 30/:Եվ Պողոսը նեղությունները

թեթև է կոչում/տե՛ս Բ Կորնթ. Դ 17/:Որ

այժմվա

, [հիրավի,] դժվարին էին

Քրիստոսից առաջ, Պողոսն ասում է Հռոմեացիներին [հղած թղթում].,,Ո՞վ ինձ կփրկի այս մարմնից, որ ինձ մահվան է տանում,,/Հռոմ.Է 24/, որովհետև ամեն ոք , ով

ձգտում է

կուսության, նահատակության և այլ ամեն տեսակ առաքինության, դյուրությամբ է անում: Դժվարին բաները դյուրին կդառնան/Խ 4/. Այս հրաշագործությունն Աստծունն է, քանզի չի փոխում բնությունները, այլ՝ բարքերը և կամքը, որովհետև ոչ մեկը

մյուսի

փոխարեն

չի

վճարում, այլ

նույն ինքը

անարդարությունից արդարության է բերում, և հարության ժամանակ հարություն է տալիս նույն փտած ու հողացած մարմնին և ոչ թե ուրիշ մեկը մյուսի փոխարեն է անում դա: Եվ քարքարուտ վայրերը դաշտեր պիտի դառնան/Խ 4 ա/. Սա այն է, որ անհրաժեշտ բաների ևս տոկացին, այսինքն՝ կերակուրների , շորերի և այլ բաների, որովհետև

նրանց

սիրտն ու միտքը

նույնն էր, ու նրանցից և ոչ

մեկն

իր

ունեցվածքի համար չէր ասում , թե՝ իրենն է, այլ նրանց ամեն ինչն ընդհանուր էր: Եվ պիտի հայտնվի Տիրոջ փառքը/ Խ 5/. Նախ մարմնին խառնվելով, երկրորդ հրեշտակների վարքը երկրի վրա հաստատելով, երրորդ՝ երբ բարձրացավ Խաչի վրա: Եվ ամեն մարմնավոր տեսնելու է Աստծո փրկությունը/Խ 5 ա/. Աստծո փրկությունն է ասում և ոչ թե ՝ մի որևէ մարդու, որովհետև ,, սուտ է մարդու փրկությւնը,,/Սաղմ. ՂԸ 3/, իսկ որ ասում է ՝ ամեն մարմնավոր՝ նրանք են, ովքեր հավատացին ու ճանաչեցին, իսկ ովքեր չհավատացին՝ լսելով տեսան:Դարձյալ ապագայի համար է ասում՝ ,,Ամեն լեզու խոստովանելու է Հիսուսին որպես Տեր,,/Փիլիպ.Բ 11/:

Մի ձայն ասում է. Գոչիր/ Խ 6/. Գոչելը լսողների համար հեռավորությունից է, կամ

խուլերի համար է, կամ էլ նրա ՝ ով

վարանում է, և ասում են.Գոչիր, մի՛ ամաչիր, մի վախեցիր, խոսքդ ճշմարիտ է, ինչը և հորդորում է մարգարեն:Եվ ինչպես նավապետները հուսով շահում են, և իրենց հանձնում են ծովին, նույնպես և դու մի՛ վախեցիր, որովհետև մեծ է շահը: Իմացիր, ամեն մարմին խոտ է և մարդու բովանդակ փառքը ծաղկախոտի նման է/ Խ 6ա/. Հարց. Ինչո՞ւ է խոտ ասում: Պատասխան. Միթե՞ Արարչից է. ո՛չ, որովհետև նա կամեցավ , որ մարդն իրեն մոտիկ անմահ

լինի, սակայն

մենք մեղավոր

գործերով

խոտի

և

նմանվեցինք ՝ բազում

օրինակներով:Նախ որովհետև ինչպես խոտ բուսնելով գարնանը , կարճ ժամանակով գեղեցկանում է կանաչագեղ գույնով ու երբ շնչում է խորշակահար հողմը, իսկույն անցնում է: Նույնպես և մեր կյանքն է դյուրաթառամ, որովհետև մի կարճ ժամնակ աճում ենք գեղեցկատես մանկությամբ և մահվան հողմը շնչելիս, իսկույն անհետ անցնում ենք, ինչպես Դավիթն է ասում.,, Երբ նրա վրա փչի հողմը,նրա տեղն իսկ չի երևա,,/Սաղմ.ՃԲ 16/:Եվ

դարձյալ, ինչպես

խոտն է իսկույն

չորանում և դալար

խոտն

է

իսկույն

անցնում:Երկրորդ՝ ինչպես խոտը բուսնելով ու չորանալով՝ մեկը փոխարինում է մյուսին, որովհետև հինը չորանալով անցնում – լուծվում է հողի մեջ ու լրացնում տարրերի թերին, և հողից դուրս եկած նորը սնվում է նրանից ու լրացնում է հնի տեղը մինչև ցամաքում է կենդանության հյութը և ապա լուծվում է հողի մեջ:Նույնպես և մարդկանց մարմինները բաղկացած են տրոհելի տարրերից ու լրացնում են պակասողների տեղը, սնվում նրանցից ու

կերարվում:Եվ

երբ

,,հոգին

դուրս է գալիս ու

գնում է Աստծո

մոտ, որ

նրան

տվեց,,/Ժող.ԺԲ 7 /,մարմինը վերստին լուծվում է հողի մեջ, որտեղից առնվել էր, ըստ այն խոսքի, թե՝,,Հող էիր և հողին կվերադառնաս,,/Ծննդ. Գ 19/, և եթե նրանցից՝ այնտեղից վերադառնում է

հոգին

դուրս է գալիս

հող: Երրորդ՝ ինչպես խոտը սկզբից առհասարակ

կանաչ է, իսկ հետո երանգավորվում է զանազան գույներով ու զարդարվում տարբեր ծաղիկներով, նույնպես և մեր մանկությունը հատուկ է բովանդակ մարդկությանը, սակայն հետո զանազանվում է զանազան փառքերով, այսինքն՝ ոմանք ՝ մեծ ազգությամբ, ոմանք՝ իշխանությամբ, ոմանք ՝ հարստությամբ, ոմանք՝ իմաստությամբ, ոմանք՝ գեղեցկությամբ, ոմանք՝ զորությամբ, ոմանք ՝արվեստով և այլ բաներով:Այդ պատճառով Դավիթն ասում է.,,Մարդու

օրերը

խոտի

պես են,նա ծաղկում է ինչպես

վայրի

ծաղիկ,,/Սաղմ. ՃԲ

15/:Չորրորդ՝ թեպետև ծաղիկներն ըստ գույների տարբեր են , սակայն բոլորն էլ խոտ են ,և

հավասարապես չորանում են:Նույնպես և մարդիկ թեպետ տարբեր են անցողիկ

փառքով, սակայն նրանց մարմինների մեջ չկա զանազանություն, քանզի բոլորը մեռնում են ու վերադառնում հողին ՝թե՛

իմաստունը, թե՛տգետը, թե ՛ իշխանը, թե՛ ռամիկը, որի

պատճառով ասում է.,,Ամեն մարմին խոտ է,,/Խ 6/, այսինքն՝ թագավորների,հսկաների, հարուստների , աղքատների և այլոց:Եվ գնա գերեզմաններ ու տես. միթե՞ բռնակալը կամ

ագահը ավելին ունի, կամ մյուսները:Հինգերորդ՝ այսպես է ասում, երբ խոտը չորանում ու ծաղիկները թափվում են :Նույնպես մարդիկ, երբ մեռնում են, նրանցից հեռանում է փառքը, և ոչինչ չեն կարող տանել իրենց հետ. ոչ իշխանները՝ իշխանություն, ոչ հարուստները՝ հարստություն և այլն, ինչպես Դավիթն է ասում.,,Մի զարմացիր, երբ մարդ հարստանում է , և մեծանում նրա տան փառքը,,/Սաղմ. ԽԸ 17/ և այլն, որովհետև մեռնելիս ոչ միայն իր հետ չի վերցնում ամենը և ոչ էլ դրանք իջնում են[ նրա հետ], այլև ինչ թողնելու է՝ իր հարստությունը ՝ մնում է

օտարներին, որովհետև ,, Կուտակում ու չի իմանում, թե ով է

հավաքելու,,/Սաղմ. ԼԸ 7/:Վեցերորդ՝ որովհետև երբ խոտը թոռոմում է, նրա հետ թոռոմում են նաև ծաղիկները, նույնպես երբ մեռնում է մարդը, նրա հետ մարում է քանզի այլ չէ

նրա փառքը ,

փառքի

մահը , այլ նույնն է թե՛ մարմնի և թե՛ փառքի մահը, ինչպես

Դավիթն է ասում.,,Հոգին

դուրս է գալու նրանցից , և այն օրը կորչելու են նրանց բոլոր

խորհուրդները,,/Սաղմ. ՃԽԵ

4/, այսինքն՝

հարստությունն ու փառքի

գովասանքը,

հեշտությունն ու մնացյալ ամեն բան:Յոթներորդ՝ ինչպես խոտը չորս անգամ է փոխվում, որովհետև նախ բուսնում է, ապա աճում, հետո ծաղկում, ավելի ուշ դեղնում, դրանից հետո

հնձվում կամ չորանում է, նույնպես մեր մարմինները նախ բուսնում են ծննդյամբ,

ապա աճում են հասակով և ծաղկում մանկությամբ ու դեղնում ծերությամբ , չորանում ու հնձվում են

մահվան մանգաղով, ինչպես Դավիթ մարգարեն

համեմատում

է

մարդու ժամանակը

փոփոխվող օրերի հետ՝ ասելով.,,Առավոտյան խոտի պես պիտի բուսնեն,

առավոտյան խոտի պես պիտի դալարեն ու ծաղկեն, երեկոյան պիտի թոռոմեն, չորանան և ընկնեն,,/Սաղմ. ՁԹ 5/:Եվ Տերը փոփոխվող գիշերվա օրինակով ասում է.,,Չգիտեք, թե երբ

կգա՝ երեկոյան, գիշերը, աքլորականչին, թե՞ առավոտյան,,/Մարկ.ԺԳ 35/:Ութերորդ՝

ինչպես խոտը մեկը մյուսին է՛լ ավելի է հրդեհում, նույնպես և մեղավորները մեկմեկու բորբոքում

են

սպանություն և

խոսքով այլ

ու գործով՝ մղելով

բաներ, ինչպես

դեպ

չարություն, շնություն, գողություն,

ասում է Առակը.,, Եկ

մեզ

մոտ, կցորդ

եղիր

արյան,,/Առակ .Ա 11/, և դարձյալ .,,Իմ ամուսինը հեռու ճանապարհ է գնացել, անկողինս պատրաստել եմ պաստառակալով,,/Առակ.Է 19,17/, որի վերաբերյալ Դավիթն ասում է.,,Մի նախանձիր չարին և մի նախանձիր նրանց,ովքեր անօրենություն են գործում,,/Սաղմ. ԼԶ 7/:իններորդ՝ քանզի խոտը կոխան ու կերակուր է անասունների համար, նույնպես և մեղսասերները իրենց գործերով կերակուր ու կոխան են անկյալ սատանայի համար՝ ծառայելով նրան, որովհետև

ասում է.,,Ով մեղք է գործում՝ մեղքի ծառան է,,/Հովհ.Ը 34/,

որովհետև ինչով որ պարտվում է, հենց նրա ծառան է, քանզի ագահը մամոնայի ծառան է, ասում է Տերը, և ,,որկրամոլների աստվածը իրենց որովայնն է,,/Փիլիպ. Գ 19/, ասում է առաքյալը, ,,եւ անառակ որդին գարշ

ցանկություններին, ու

կերակրվում են

զանազան

արածեցնում էր խոզերին,,/Ղուկ. ԺԵ 15-16/` մեղքերի սրանցով

պարարտանում է սատանան:Քանզի

մեղքերով զանազանորեն, և

դևերը

ուրախանում, այսինքն՝ երբ

ծիծաղում ենք, երբ գիրանում ենք, երբ գողանում ենք, երբ շնանում ենք , երբ սպանություն ենք գործում և այլն:Եվ որ դևերը տոներից, որովհետև

ուրախանում են սրանցով, հայտնի է կուռքերի

մեկը սպանություն էր

պիղծ

խնդրում, մյուսը՝ շնություն, մեկ այլը՝

հարբեցողություն և այլն:Տասներորդ՝ խոտը հրո ճարակ է, ըստ այն խոսքի, թե՝ ,,Վայրի

խոտը, որ այսօր կա, շուտով հնոց է նետվում,,/Ղուկ. ԺԲ 28/, նույնպես և մեղսասերներն այսօր զվարճալի կյանքով են և մահից հետո հավիտենական կրակի բաժինն են դառնում, համաձայն

այն խոսքի թե՝,, Հրեշտակները

կելնեն, կզատեն չարերին և

կրակը

կնետեն,,/Մատթ. ԺԳ 49/, և կայրվեն, ինչպես հարուստն էր պապակում կրակե բոցի մեջ/տե’ս Ղուկ. ԺԶ 19-31/:Եվ տես , թե չի ասում, թե ամեն մարդ, այլ թե՝ ամեն մարմին խոտ է, այսինքն՝ մարմնասերները, ինչպես ասում է Աստված.,,Իմ հոգին թող հավիտյան չմնա այդ մարդկանց մեջ, որովհետև նրանք մարմնավոր են,,/Ծննդ.Զ 3/, և Պողոսն ասում է.,,Մարմինն ու արյունը չեն ժառանգելու Աստծո արքայությունը 50/:Նրանք են, որ հիմքի վրա հաստատված են իբրև կրակի

,,/Ա Կորնթ. ԺԵ

փայտ, խոտ, եղեգ, որ այրվում են

մեջ, իսկ ովքեր շինված են իբրև ոսկ, արծաթ և

ակնեղեն՝ չեն այրվի, այլ

առավելագույնս կպայծառանան, ինչպես Քրիստոսի առաքյալները,նրանց հետևորդները, հայրերը,

հայրապետները,

անզգամների

աչքին

վկաները, թվացին,

կույսերը,

թե

մեռան,

պարկեշտները սակայն

և

նրանց

ընտիրները,ովքեր հույսը

լի

է

անմահությամբ/հմմ.Իմաստ. Գ 4/:Իսկ մեղավորների կյանքը խղճի խայթով է և մահը՝ հուսահատությամբ, քանզի ժամանակ չունեն ապաշխարության ու չեն լսում ձայնին, թե՝ ,,Ինձ

մոտ

եկեք բոլոր

հոգնածներդ,,/Մատթ. ԺԱ 28/, կամ ՝

,,Եկեք ,իմ Հոր

օրհնվածներ,,/Մատթ.ԻԵ 34/, այլ ի՞նչ. ,, Ինձնից հեռացեք անիծյալներ,, ,և թե՝ ,,Ձեզ չեմ ճանաչում,,/Մատթ.ԻԵ 41/, և թե՝,, Կապեք դրա ձեռքերն

ու ոտքերը ու հանեք արտաքին

խավարը,,/ Մատթ. ԻԲ 13/: Ինչը հաստատում է դարձյալ նույնը ասելով. Արդարև, այս ժողովուրդը նման է խոտի, խոտը չորանում է, ծաղիկը թափվում, որովհետև նրա վրա փչում է Տիրոջ շունչը/ Խ 7-8/. Այսինքն՝ Տիրոջ բարկության ոգին, որ նրանց նետում է կրակի մեջ:Եվ հետո ի՞նչ է մնում.Տիրոջ

խոսքը

կանցնեն, բայց

իմ

մնում է հավիտյան:Ինչպես ասում է Տերը.,,Երկինքն խոսքերը

չեն

անցնի,,/Մատթ. ԻԴ

ու երկիրը

35/, այսինքն՝ ամեն ինչ

անհրաժեշտորեն է կատարվում.,,Մի հովտ իսկ, որ մի նշանախեց է, չի անցնի մինչև ամենը կատարվի,,/Մատթ. Ե 18/:Որովհետև եթե գործերը:Այլև

Աստծո

խոսքը

խոսքը օրենքն ու պատվիրաններն են, որոնց

մնա, որքան ևս

առավել՝

չեն կարող խափանել ոչ

մահը, ոչ հիվանդությունները և ոչ էլ մեկ այլ բան:Խոտի և հատիկի մասին այսպես գրված է նաև Կորնթացվոց Առաջին թղթում/ տե՛ս Ա Կորնթ. ԺԵ 37/:

--- ԻԶ --Ո՞վ իր ափով չափեց ջրերն ու կշռեց լեռները/Խ 12/. Ինչու՞ չի ասում , թե

ստեղծեց հրեշտակներին ու պետերին:Որովհետև թեպետ նրանք

պատվով մեծ են, այլ կամենում է տեսանելի բաներով ցույց տալ:Եվ ինչու՞ չի ասում, թե հաստատեց երկինքն ու երկիրը, այլ թե՝ չափեց. որովհետև իմանալն Աստծո համար գործել

է [նշանակում]:Արդ, խոսքիս միտքն այս է. չափեց ջուրը և այլն:Արդ, սրա միտքն այն է, թե երբ

ստեղծեց դրանք, միայն

էր:Երկրորդ՝

չափելն

ու

նա գիտեր

կշռելը

դրանց մեծությունը, ով

նախախնամելն

է

ցույց

դրանց տալիս,

Արարիչն որովհետև

արհեստավորները չեն կարող միշտ պահել իրենց ստեղծածը, մինչդեռ Աստված միշտ իր արարածների հետ է՝ պահպանելով [նրանց], որովհետև ամենակալ է , և ամեն ինչ կրում է իր խոսքի զորությամբ, ասում է:Երրորդ՝ որովհետև անվրեպ իմանալը նշանակում է այն, երբ մարդ ինչ որ բան է չափում ու կշռում՝ հավաստիորեն գիտե, մինչդեռ

նա ոչ թե

չափելով է իմանում, այլ գիտե ըստինքյան, ով ստեղծել է նրանց, ինչպես երբ ասում է.,,Ով քննում է սրտերն ու երիկամունքները,,/Սաղմ. Ղ 10/ ոչ թե քննելով գիտե, այլ իմանալը քննել է [նշանակում], քանզի իմաստության որքանությունը ասում է.,,Որ

պատճառով

իմանալը լեռների

քննելուց է:Նույնպես և այստեղ, ամենագետ

ծանրությունը

կշռել է անվանում, նաև

՝ երկրի

, երկնքի լայնությունն ու ջրերի բազմությունը:Որի պատճառով Հուդիթն ջրերի

արարիչդ

ես,,/Հուդիթ

Թ 17/:Չորրորդ՝ անչափելի

մեծությունն է

նշանակում, այնպես որ երկինքը նրա թզի չափ է և երկիրը՝ քլի և ծովի ջրերը մի ափ են ու լեռները կշիռ ունեն, այսինքն՝ ոչ միայն հողմերը չեն կարող խորտակել լեռներին , այլև լեռները ՝ հողմերին շրջել:Հինգերորդ՝ այս է կամենում ասել, որպեսզի չքննվի, թե ինչու՞ է մեզ գերեվարում ու ետ դարձնում:Երբ երկինքն ու երկիրը իր բռան մեջ ունի՝ ոչ ոք չի կարող իմանալ նրա խորհուրդները:Վեցերրորդ՝ սա ասում է բաբելացիների համար, ովքեր ծովի ջրերի նման բազում էին թվում և անխոնարհելի լեռների նման բարձրացած. ասում է, թե ձեզ այսպես է թվում, սակայն նրանք Աստծո մոտ դույլի մի կաթիլ են ու կշռի մեկ նիշ: Ո՞վ իմացավ Տիրոջ միտքը/ Խ 13/. Այս ով-ը անջրպետում

է եղական

միտքը. սակայն հերձվածողները թե՛ Որդուն և թե՛

Հոգուն այդպիսին են համարում, քանզի Որդին ասում է.,,Ինչ

լսեցի Հորից՝ պատմում եմ

ձեզ,,/Հովհ.ԺԵ 15/, և Հոգու համար ասում է.,, Ինչ կլսի՝ կպատմի ձեզ,,/Հովհ. ԺԶ 13/:Արդ, որ Որդին հավասար է Հոր

գիտությանը, ինքն

է ասում.,,Ոչ ոք

չգիտե

Հորը, եթե ոչ

՝Որդին,,/Մատթ. ԺԱ 28/, ,,Ինչպես գիտե ինձ Հայրը, այնպես էլ ես գիտեմ Հորը,,/Հովհ.Ժ 15/:Իսկ Սուրբ Հոգու մասին Պողոսն ասում է.,,Ոչ ոք չգիտե Աստծունը, եթե ոչ Հոգին, որ նրա

մեջ է,,/Ա Կորնթ. Բ 11/, որովհետև

,, Հոգին

ամեն ինչ

քննում է , նաև

Աստծո

խորքերը,,/Ա Կորնթ. Բ 11/:Եվ որ Երրորդությունը հավասարապատիվ է,նրանից է հայտնի, որ ասվում է.,, Գնացեք մկրտեցեք նրանց Հոր, Որդու և Սուրբ Հոգու անունով,,/Մատթ. ԻԸ 19-20/:Իսկ այն, որ ասում է.,,լսեցի,, և թե՝ ,,կլսի,, ՝ պատճառի՝ Հոր համար է ասում: Ի՞նչ է մարգարեի խոսքը, որ ասում է.Ո՞վ իմացավ Տիրոջ միտքը/Խ13/, և առաքյալինը, թե՝,,Մենք Քրիստոսի միտքն ունենք,,/Ա Կորնթ. Բ 16/:

Պատասխան. Իրար

հակառակ չեն. որովհետև

առաքյալը ոչ թե

անճառելին

ու

անհասանելին է ասում, այլ միտք ունենալը, այն է ՝ Հոգու հայտնությունը, երբ ըստ մեր կարողության չափի, իր Հոգով , ասում է, հայտնեց մեզ/տե՛ս Ա Կորնթ Բ 10/: Ո՞վ եղավ նրան խորհրդակից, այսինքն՝ ստեղծվածներիցս և ոչ ոք, այլ ՝ միայն իր Որդին և Հոգին:Տես և հիշիր. սա հակառակ է հրեաներին, ովքեր ասում են , թե հրեշտակների հետ խորհեց և ասաց.,,Մարդ ստեղծենք, համաձայն մեր պատկերի,, /Ծնդ. Ա 26/, բայց սա ասում է ,թե ո՞վ եղավ նրան խորհրդակից:Իսկ մեզ այս խոսքերից երեք բան է պարզվում.նախ այն, որ ոչ մեկը Աստծո պատճառ չէ, որ գիտության խորհրդի մեջ բերեր նրան:Երկրորդ՝ ոչ ոք համեմատելի չէ նրան, որ

խորհրդակից

դառնա

նրան:Երրորդ՝ որովհետև

բոլոր

խորհուրդներն ու իմաստությունները նրանից են մեզ [հասնում]: Բոլոր հեթանոսները մեզ համար նման են դույլի մի կաթիլի/Խ 15/. Նա սա ասում է

խիստ

նվազության ու

փոքրության

համար:Երկրորդ՝ որովհետև

հեթանոսները,որ նման են դույլի մի կաթիլի ու բերանում եղած կաթիլի , ինչը խոսելիս դուրս է թռչում, անպիտան ու ավելորդ են: Բովանդակ Լիբանանը բավական չէ այրելու համար ու բոլոր չորքոտանիները բավական չեն ողջակեզների ու զոհերի համար/Խ 16/. Նախ եթե կարիք ունենար զոհերի ՝ ասված խոսքերն ամենևին բավական չէին լինի ողջակեզների ու զոհերի համար:Եվ եթե ողջակեզներն չեն

կարող հասնել

նրա

գիտությանը և

արժանի չեն նրան՝ խոսքերը ևս

մանավանդ ՝ նրա էությանը:Երկրորդ՝ բոլոր

փայտերը չեն,որ պիտանի են այրվելու համար, այլ դրանցից ոմանք պտղաբերության համար են և

կեսը՝ տարբեր

պետքերի

:Եվ

բոլոր

չորքոտանիները, այսինքն՝

անմաքուրները պիտանի չեն ողջակեզների համար, այլ՝ միայն բոլոր հեթանոսներն անպիտան են ու

մաքուրները:Նույնպես

ոչինչ են համարված, որովհետև չունեն հավատի

ճշմարտություն ու գործերի բարություն:

--- ԻԷ --Արդ ,ու՞մ էք նմանեցնում Տիրոջը/Խ 18/. Չորս

պատճառով

հարկ

չէ

ըստ

պատկերի

Աստծո

նմանությունն

ունենալ. նախ

որովհետև օրենքով արգելվեց.,,Աստծո նմանությամբ պատկեր չստեղծես՝ ոչ երկնքում եղածների և ոչ էլ երկրում եղածների համաձայն,,/Բ Օր. Ե 8/:Երկրորդ՝ որովհետև առաջին նախնիներից

և ոչ

մեկը

չստեղծեց

Աստծո

պատկերը:Երրորդ՝ որովհետև

ոչ

ոք

հավաստիորեն գիտե նրա նմանությունը, քանզի ոչ ոք նման չէ նրան:Չորրորդ՝ որովհետև

պատկեր ստեղծում ենք ապականացու իրերից, մինչդեռ Աստված անեղծ և անապական բնություն է, որի պատճառով հարկ չէ նրա պատկերը գծել, ինչպես կուռքերինը: Հարց. Իսկ եթե մեկը հարցնի՝ ապա մենք ինչպե՞ս ենք նկարում Տերունական պատկերը, կամ Տիրամոր, կամ բոլոր

սուրբերինը:Պատասխանում ենք.Վեց

պատճառով. նախ՝

որովհետև Միածին Որդին ճշմարիտ պատկերն ու նկարագիրն է Հոր էության/Եբր.Ա 3/:Եվ նա եղավ մեր պատկերով, և, հիրավի, հավատում ենք, ապա և նրա լինելության պատկերն ենք նկարում:Երկրորդ՝ որովհետև ,,Աստված մարդուն արարեց իր պատկերով,,/Ծնդ. Ա 27/ ասում է Գիրքը, ապա մենք էլ նկարում ենք նրա պատկերի պատկերը18:Երրորդ՝ որովհետև Աստված երևած

պատկերի նմանությամբ ինչպես Աբրահամին,Մովսեսին,և Դանիելին

,,Հինավուրցի ,, ու ծերի պատկերով, Եսայուն ու Եզեկիելին՝ ,,Բարձր Աթոռի,,:Տեսան նաև Սուրբ Հոգին, որ Աղավնու ճշմարիտ նմանությամբ իջավ Քրիստոսի վրա/Հովհ. Ա 32/, այսու համարձակվում ենք նրա երևալու խոսքերի

ձայնը և

պահենք:Այս փրկական ցանկանանք

նրա երախտիքի

պատճառով պատկերը, նրանց

նմանությունը նկարել:Չորրորդ՝ որպեսզի նրա

հիշատակը

աչքի

նկարում ենք յուրաքանչյուր դրա հետ նաև

տեսության

տնօրենության

Աստվածածին

երանությանը, նմանվենք

առջև անմոռաց ու

հասակի

կույսի:Հինգերորդ՝ որպեսզի

նրանց, վախենանք

ու փախչենք

տանջանքներից :Այս պատճառով սուրբերին նկարում ենք խաղաղ վայրերի [ետնախորքի վրա]`

շրջապատված

Աստծով,

իսկ

չարերի

պատկերները՝

դժոխքի

տանջանքներում:Վեցերորդ՝ որովհետև մեր Տերը և Օրենսդիրն իր պատկերը ձևագրեց դաստառակի վրա19:Եվ Հովհաննես Ավետարանիչն Տիրամոր պատկերը փայտի վրա ձևագրեց20:Ուստի և մենք

համարձակորեն նկարենք

իբրև կենդանի

ողջեր, առ

Աստված աղերս մատուցենք և նրանց բարեխոս դարձնենք, համաձայն այն խոսքի թե՝,,Քո անարատ ծնողի պատկերը առջևդ

ենք դնում, անոխակալ Տեր,,21:Իսկ եթե մեկը

կոիյր

մտքով գայթակղվի՝ սրվոց պատկերները համեմատելով կուռքերի հետ, թող իմանա, որ բազում տարբերություն կա նրանց մեջ:Նախ որովհետև

կուռքերը

դևերի պատկերներ

են, ըստ այն խոսքի, թե ,,Հեթանոսների բոլոր կուռքերը դևեր են,,/Սաղմ. ՂԵ 5/, մինչդեռ սա ճշմարիտ Աստծունն է:Երկրորդ՝ որովհետև նրանք պաշտում էին մինչդեռ մենք ոչ թե պաշտում:Երրորդ՝

նյութը, այլ

նրանք

սիրում են

միայն

ձեռագործ նյութը,

բովանդակությունն ենք պատվում ու

չարագործներին

և

անմեղների սպանությունը

18

Բառերը համերաշխ են Որոգինեսի/185-254 թթ./ այն մտածումին, թե Որդին Աստծո պատկերն է, իսկ մարդը արարվել է ,,ըստ Աստծո պատկերի,, , այսինքն՝ համաձայն Աստծո Լոգոսի պատկերի՝ պատկերի պատկերի. տե՛ս Եզնիկ Ծ.վրդ. Պետրոսյան, Հայրաբանություն,Ա, Ս.Էջմիածին, 1996, էջ 153: 19 Քրիստոսի անձեռագործ պատկերի վերաբերյալ պատմում են մի շարք աղբյուրներ.Ղերուբնա Եդեսացի/,,Թուղթ Աբգարու թագաւորի հայոց եւ քարոզութիւնք սրբոյն թադէոսի առաքելոյ,, ,Երուսաղէմ, 1868, /, Ս.Եպիփան Կիպրացի/ ,, Յաղագս սուրբ եւ նկարագրեալ տերունական պատկերին…,,.տես ,,Արարատ,, ,1868,նաև՝ Ս.Եպիփան Կիպրացի, Ճառք, աշխատ. Հ.Քյոսեյանի, Ս.Էջմիածին, 2013,էջ 724-729/, Մովսես Խորենացի /Պատմություն, գիրք Բ, լբ./: 20 21

Շարական Ապաշխարութեան, տե՛ս Ձայնքաղ շարական, Վաղարշապատ, 1888, էջ 94:

այսինքն՝

ոճրագործությամբ

[ուղեկցվող]

նրանց

տոները

ու

մանուկների

զոհաբերությունը:Մինչդեռ սուրբերն իրենց տոների մեջ սիրում են սրբություն և աղոթք, ու

կատարվում է

հոժար կամքով, մաքուր սրտով, պարզ մտքով, ուղիղ հավատով, և

թողություն են շնորհում

մեղքերին և

առողջություն ՝ մարմիններին:Չորրորդ՝ որովհետև

սուրբերի պատկերները մեծամեծ հրաշքներ ու բժշկություններ են կատարում, ինչպես դաստառակը՝ Աբգարին, և Տիրամոր պատկերը փղախտի

բորոտությունն է բժկում և

մյուսները ՝ նույնպես. որովհետև եթե նրանց ստվերները հարություն են պարգևում մեռելներին, ապա առավել ևս՝ նրանց պատկերները:Իսկ կուռքերի պատկերները ոչ մի հրաշք չեն գործում, ինչն այլուր մեղադրում է այս մարգարեն, թե՝,, Ի՞նչ եք խնդրում դուք կենդանիներդ այդ մեռելներից,,/Եսայի Ը 19/:Եվ այստեղ ասում է, թե գեղեցկությունը խաբում է. դա

ճարտար արհեստավորներից է, ովքեր պատկեր ստեղծեցին ու ոսկով

ձուլեցին:Եվ եթե երկար ժամանակ է տևում՝ դա հնարքներից է, որովհետև անփուտ փայտ ընտրեց ու հաստատեց, որպեսզի չշարժվի/Եսայի Խ 20/:Ու եղավ, որ ժամանակին ոմանք անարգեցին սրբոց պատկերները և ոմանք հավաքվելով հերքեցին այդ հերձվածը22, որի հետևանքով և մենք՝ հավատացյալներս չենք մոլորվում հոմանունության պատճառով23: Ու թեպետ

բազմիցս խաչի պատկերը տեսնում ենք կենդանի և անկենդան բաների վրա՝

մենք բոլորը չենք մեծարում ու բոլորը չենք մերժում, այլ մեկը մեծարում ենք , որ Քրիստոսի հետ է , և

մյուսները մերժում :Նույնպես տերունական պատկերներն ենք

պաշտում ու նրա սրբոց պատկերները մեծարում, և մյուս պատկերներն անարգում ենք, թե՛ մարդկանց, թե՛ դևերի:Այսքանն այս մասին: --- ԻԸ --Եվ այստեղ սկզբում եղած իրերի համաձայն , Աստծո հետ ծանոթությունը երեք կերպով է իրականացնում, նախ՝ լսելիքով, երկրորդ՝ իմաստությամբ, երրորդ՝ տեսանելիքով:Քանզի կամ նախնիներից կլսեն, թե՝ ,,Սկզբից Աստված ստեղծեց երկինքն ու երկիրը,,/Ծնդ.Ա 1/, և եթե ոչ իրերի բնությամբ, ապա կիմանան մտքով, քանզի ամեն ինչի համար պետք է մի սկիզբ ու պատճառ լինի, և եթե ոչ՝ աչքով

կտեսնեն երկինքն ու երկիրը:Առաջինի

վերաբերյալ ասում է.Չլսեցի՞ք ու ձեզ չպատմվե՞ց, թե ով հաստատեց երկրի հիմքերը/ Խ 21/:Երկրորդի համար ասելու է.Չիմացաք ու չգիտեցաք/Խ 21/:Երրորդի համար ասում է.Վեր բարձրացրեք ձեր աչքերը ու տեսեք , թե նա է, որ իշխաններին անիշխանության է դատապարտում /Խ 26,23/:Արդ, երկրի

վրա

չորս

բան է երևում. նախ

երկրի

հաստատությունը և ջրերի ընթացքը:Երկրորդ՝ թագավորների փոփոխվելը, աղքատների հարստանալը և հարուստների աղքատանալը:Երրորդ՝ մարդկանց խորհուրդների ու կամքի 22

Թերևս ակնարկում է Կ.Պոլսի 753 թվականի պատկերամարտական ժողովը, որն արգելում էր տերունական ու սրբոց պատկերների նկարագծումն ու մեծարումը, ինչպես նաև ՝ Նիկիայում 787 թվականին կայացած պատկերապաշտական ժողովը. այս մասին տե՛ս Ն.Ադոնց, Պատկերների խնդիրը, աշխատասիրել , ծանոթագրել ու ներածությունը գրել է Պ.Հովհաննիսյանը, Եր.,2003,էջ 24-31: 23 Հոմանունություն ասելով նկատի ունի այն, որ ,անկախ բովանդակությունից, ,,պատկեր,, են հորջորջվում թե՛ քրիստոնեական և թե՛ ոչքրիստոնեական պատկերները:

խափանումը,քանզի բազում բան ենք խորհում ու կամենում ,և չի կատարվում:Չորրորդ՝ օդերի և բույսերի այլայլումը. առաջինի մասին Դավիթն ասում է.,,Երկիրը հաստատեց իր հաստատության վրա, որպեսզի չսասանվի,,/Սաղմ. ՃԳ 5/, և թե՝ ,,Աղբյուրներն առաքեց լեռների

ծործորներով,,/Սաղմ. ՃԳ 10/, և Աննան՝ ,,Տերն է աղքատացնում և

հարստացնում,,/Ա

Թագ.

Բ

7/:Երրորդի

համար

[

ասվում

է.],,Տերը

Տերը

ցրում

է

խորհուրդները,,/Սաղմ.ԼԲ 10/, և չորրորդի համար՝,,Նա ձյունը տեղացնում է ինչպես բուրդ և

մեգ, ուղարկում է իր

խոսքը ու

հալեցնում

դրանք, փչում են

հողմերը և

հոսում

ջրերը,,/Սաղմ. ՃԽԷ 16,18/, և թե՝,,Լեռներում խոտ աճեցրիր ու բանջար,,/Սաղմ.ՃԳ 14/: Երկնքում նույնպես տեսանելի է չորս բան. նախ երկնքի լայնատարած մեծությունն ու հաստատուն կամարը, երկրորդ՝ նրա գեղեցկաղարդ լինելը,երրորդ՝ անդադար շարժումը, չորրորդ՝ լուսատուների խաչելության

այլայլումը, այսինքն՝ երբեմն

ժամանակ, երբեմն ետ

խավարելը, ինչպես Քրիստոսի

դառնալն ու կանգնելը

Հեսուի ու Եզեկիայի

ժամանակ:Սրանցից հարկ է իմանալ, թե կա սրանց Արարիչը:Առաջինի համար մարգարեն ասում է, ,,Երկինքը հաստատեց որպես կամար,,/հմմտ.Ամովս Դ 13/:Երկրորդի համար ասում է.,,Ո՞վ ստեղծեց նրա համակարգությունը,,/Խ 26/:Երրորդի համար Ժողովողն ասում է.,,Շրջելով

շրջում է երկինքը,,, և թե՝ ,,Արեգակը

վերադառնում է իր

տեղը,,/Ժող. Ա 5/:Չորրորդի

ծագում, արեգակը համար Դավիթն

մայր է մտնում և ասում է.,,Խավարը

ստեղծեցիր ու գիշեր եղավ,,/Սաղմ .ՃԳ 20/: Նա է, որ նստած է երկրի շրջածիրից վերև /Խ 22/. Տես ու մտապահիր, քանզի բոլորակ է ասում երկիրը:Փիլիսոփաների դեմ է ասում , ովքեր երկիրը նմանեցնում են

երկաթի

վանդակի, այսինքն՝ քառանկյունի կամ կարկինի,

այսինքն՝ եռանկյունու:Նույնպիսին է նաև երկրի ծիրը, որպեսզի չհարցնես, թե ինչի վրա է հաստատված, որովհետև երկրի հաստատուն հիմքը Աստծո Խոսքն է, ըստ այնմ.,,Ամեն ինչ կրում է իր խոսքի զորությամբ,,/Եբր.Ա 3/: --- ԻԹ --Երկինքը կանգնեցրեց իբրև կամար ու ձգեց իբրև խորան/Խ 22/. Ակյուղասն ասում է.,, Երկինքը ձգեց իբրև թեթև մի բան,,:Սիմաքոսն ասում է.,,Երկինքը ձգեց իբրև վրան,,:Այստեղ չի ասում , թե ինչու արարչագործեց և ո՛չ էլ, թե ինչ է երկնքի նյութը և ո՛չ էլ թե ինչ

նյութից

ու

մարմնից է, այլ

ասում է հորինվածքի համար, թե՝

կամարաձև հաստատեց:Կամար է ասում, որպեսզի երկրի բնակիչները չվախենան, թե հանկարծակի

մեր

վրա

կընկնի, ասում է.Մի՛

վախեցիր, հաստատուն է իբրև

քարե

կամար:Եվ այն վրան է անվանում թեթևության պատճառով:Նույնպես և ձգելը այն է ցույց տալիս, թե դյուրությամբ տարածեց ու սփռեց, ինչպես մեկն իր շորերն է տարածում ու փռում:

Եվ երկիրն արարեց իբրև ոչինչ /Խ 23/24. Կամ այն է ասում, թե ոչնչից է ստեղծել, կամ էլ թե ՝ դյուրությամբ, առանց աշխատության, այսինքն՝ խոսքով և

մանավանդ ՝ կամքով, համաձայն

այն խոսքի, թե՝,,Ամեն ինչ, որ

կամեցավ Տերը , արարեց,,/ԽԶ 10/:Ու՞ր են նրանք, ովքեր ասում են, թե երկիրն անստեղծ է, ու վկա են բերում, թե՝ ,,երկիրն աներևույթ էր,,:Որովհետև նույն Մովսեսը նախ ասաց, թե ,,Աստված ստեղծեց երկինքն ու երկիրը,,/Ծնդ.Ա 1/, և ասում է, թե՝ ստեղծեց երկիրը. հայտնի է, որ ստեղծելը

անստեղծ չէ, իսկ

որ ասում է.,,աներևույթ էր,, .

որովհետև

ծածկված էր ջրերի բազմությամբ ու դեռ լույս չկար: Աչքներդ դեպ երկինք բարձրացրեք/Խ 26/. Երեք պատճառով է մարդու ձևը կանգուն և ոչ թե կորագլուխ,ինչպես անասուններինն է. նախ որովհետև նրանց վրա տեր և իշխան ենք [կարգված] :Երկրորդ՝ որովհետև միշտ երկինք նայելով տեսնում ենք Աստծո բարձրությունը:Երրորդ՝ որպեսզի ի մտի ունենանք մեր ազնվականությունը, որի որպեսզի դատավորների

համար էլ

նման

մեր

աչքերը

անսխալ տեսնեն

և

բարձր

ընտրեն

տեղում զետեղվեցին,

բարին

չարից, ինչպես

Ժողովողն է ասում,,Իմաստունի աչքը գլխի մեջ է,,/Ժող.Բ 14/, իսկ ովքեր միշտ հողին են նայում երկրաքարշ հայացքով, նրանց խրատում է՝ աչքերը վեր բարձրացնել: Ո՞վ հաստատեց այս ամենը. Ոչ

թե, ինչպես ասում են, մեկը երկիրը ստեղծեց ,մյուսը՝ ծովը, մեկ այլը՝ երկինքը, այլ

միայն նա ստեղծեց, ասում է. երկնքի բոլոր զարդերը կոչում է անվանապես:Այս է ասում նաև Դավիթը.,,Ո՞վ կարող է թվել աստղերի բազմությունը,,/Սաղմ.ՃԽԶ 4/ և այլն:Նախ որովհետև

անսխալապես

գիտե ամեն

ինչ:Երկրորդ՝ որովհետև

նախախնամում է

յուրաքանչյուրին, որպեսզի չկորչեն:Երրորդ՝ որովհետև բոլորը հնազանդ են նրա խոսքին. սա է անվանապես կոչելը/տես Ծնդ ԻԶ 25,Եսայի ԽԵ 3/:Աստծո զորությունը սաստիկ է երեք կերպով. նախ որովհետև երկար և հարատև է, երկրորդ՝ որովհետև զորությունն առավել է, երրորդ՝ որովհետև ամենազոր է, այսինքն՝ ամեն ինչի մեջ զորավոր է, մինչդեռ մարդիկ երբեմն տկար են , և ոմանց հանդեպ էլ ՝զորավոր:

---Լ --Հարց. Ի՞նչ է հավիտենականը և ի՞նչ՝ մշտնջենավորը:

24

,,Եւ զերկիր իբրեւ զոչինչ արար,,. թարգմանված է.,,եւ երկիրն ամայացնում,,/տպ.Ս.Էջմիածին,2004/:Մինչդեռ Տաթևացու բացատրությունն օգնում է ճիշտ ընկալել տեղին:

Պատասխան.

Հավիտենականը

անսկիզբն

ու

անվախճանն

է,

ինչպես

Աստված:Մշտնջենավորը սկսվողն ու անվախճանն է, ինչպես հրեշտակներն ու մարդկանց հոգիները: ----ԼԱ---Ո՞վ արթնացրեց արդարին արևելքից և կանչեց իր հետևից/ԽԱ 2/. Այսինքն՝ ոչ թե հեթանոսները կամ նրանց կուռքերը արթնացրին արդարության համար, այլ՝ միայն Աստված:Նախ արդարության գործը հոգևոր է. որովհետև մեղքի պատճառով գերվեցին, ապա դարձի համար արդարացիորեն արթնացրեց,

որովհետև

քանի դեռ

Կյուրոսին է ականարկում, ով

մեղքի

ազատեց

պիտի ազատվեն:Եվ այն ,որ ասում է

մեջ էին, նրանց նրանց, քանզի

անտեսում էր:Երկրորդ՝

ոմանք նրան

հորջորջում:Երրորդ՝ արդար է Զորաբաբելը,ով առաջնորդեց ժողովրդին ու

արդար են վախեցրեց

հեթանոսների թագավորներին:Չորրորդ՝ բաբելացիների վրեժխնդրությունն է, որ ոտքի հանեց

պարսիկներին

ու մարերին , և ավերեց նրանց:Իսկ հինգերորդ արդարությունը

մեր Տեր Հիսուս Քրիստոս է,ով իբրև արևելքից ծագելով Հորից, փարատեց մեր խավարը ու սրբելով արդարացրեց մեզ:Ասում է . արթնացրեց.մեզ հետ խոսում է` զիջելով մեզ [մեր ընկալման չափով ]: Եվ

կանչեց

նախապես

իր

հետևից. այսինքն՝ իր նախասահմանված

պատկերված էր

Որդու

կամքի հետևից, որովհետև

մարմնանալը, խաչը, մահը, հարությունը ու

մեր

փրկությունը: Ես եմ Տերն առաջին, նույնն եմ լինելու և հավիտյան/ԽԱ 4/. Սա բացառապես Աստծուն է վերաբերում, քանզի նրանից առաջ ոչ ոք չկար ու նրանից հետո ոչ ոք չի լինելու, այսինքն՝ անսկիզբ և անվախճան է:Այլ [միայն] նա է ամենայն ինչի սկիզբն ու վախճանը:

---- ԼԲ --Այստեղ ասում է, թե ընտրեցի ձեզ, և Պողոսը ,թե՝ ,,Մեզ ընտրեց աշխարհը լինելուց առաջ,,/Եփես. Ա 4/:Արդ, եթե Աստված

մեկն ընտրի և մյուսը մերժի, ապա մերժվածը

մեղադրելի չէ:Աստված ոչ թե բռնազբոսիկ և խառնիխուռն կերպով է ընտրում և մերժում, այլ

առաջադետ

տեսությամբ

արդարացիորեն

ընտրում է լավը և

մերժում

վատթարը:Ինչպես օրինակ մարդիկ առջևում դրվածներից այնպիսիներն են ընտրում, որ էապես և առերևույթ ունեն

պատվականություն, նույնպես և Աստված իր ամենիմաստ

գիտությամբ պատվականներին նախապես ընտրում է թե՛ որովայնից, և թե՛ նրանց, որ հետագայում են

լինելու [այդպիսին]. յուրաքանչյուրին կանչում է իր ժամանակին, ինչը

հայտնի է այգու

մշակների առակից:Իսկ անարժաններին, ովքեր չեն ընդունում, չի

առաքում քարոզելու, ինչպես պարսիկների և այլոց մեջ:Եվ ամենն այսպես հասկացիր: [Չվախենաս, Հակոբ, որ ] որդ ես [հիմա, … ասում է] Աստվածն Իսրայելի/ ԽԱ 14/.ժողովրդին է կոչ անում, քանզի տկարացել էին ու [ դարձել] սակավակյաց:

---ԼԳ--Գետեր կբխեցնեմ լեռների վրա և դաշտերում՝ աղբյուրներ/ԽԱ 18/. Սա նրանց դարձն է նշանակում, քանզի վերստին ամեն տեղ շինություն էր լինելու, նաև դարձից հետո՝ մարգարեություն և օրենքի վարդապետություն:Իսկ մեզ համար հոգևոր իմաստով գետերը մարգարեների խոսքերն են, և աղբյուները՝ առաքելական հոսքը:Երեք պատճառով է ասում.,,Գետեր կբխեցնեմ լեռների վրա և դաշտերում ՝ աղբյուրներ,,. նախ որովհետև սկզբից մարգարեներն էին և հետո առաքյալները երևացին:Երկրորդ՝ որովհետև մարգարեները հեթանոսների

Իսրայելի մեջ էին, որ մեջ էին, ովքեր

գետերը իջնում են դաշտերը և հոսեցին

մարգարեների

բարձրացել էին

տկարացել էին

տեղերում

խոսքերը, իսկ

են, իսկ

առաքյալները

մեղքերով:Երրորդ՝ որովհետև

լեռների

դաշտերից լեռները չեն բարձրանում, նույնպես մեզ

հրեաները նրանց չհասկացան:Իսկ ինչու՞ սակավ

օրենքով, և

առաքյալներինը

նրանց

մոտ՝ ոչ, որովհետև

գետ և աղբյուր. նախ որովհետև գետերը

աղբյուրները բազում

տեղերում

են

բխում:Նույնպես

մարգարեները Իսրայելի մեջ էին, իսկ առաքյալները քարոզեցին հեթանոս բոլոր ազգերի մեջ:Երկրորդ՝ գետը

շատ

ջուր ունի,քան

օգտակար են քան գետերը. նույնպես

աղբյուրները:Եվ

աղբյուրները

շատ

ավելի

շատ են մարգարեների խոսքերն ու օրենքները,

սակայն առաքյալները սակավ խոսքերով այս աշխարհը զարդարեցին:Երրորդ՝ ինչպես գետերն ու աղբյուրները նույն ծովից են, այդպես էլ առաքյալներն ու մարգարեներն են նույն Հոգուց:Չորրորդ՝ որովհետև շատ տեղերում աղբյուրները գետերից են հոսում, նույնպես և առաքյալները շատ տեղերում քարոզում էին մարգարեների վկայությամբ, նաև հինը նոր դարձրին:Հինգերորդ՝ որովհետև գետերն ու աղբյուրները խառնվում են, ինչպես Հին և Նոր Կտակարանները, իսկ այժմ՝ մեր եկեղեցին: Իսկ

մայրին, տոսախը

և

մյուսները, որ

հիշում է, թվով

տասն են՝ մշտասաղարթ ,

անուշահոտ, բժշկարար ու լուսավոր . սրանք դարձից հետո նորոգումն են ցույց տալիս, նաև՝ թագավորությունն ու քահանայությունը, որովհետև ըստ ոմանց , թագավորների ստորին

մասում

կարգված են

ինն

աստիճաններ ,և

թագավորը

տասներորդն է, որ

կարգված է նրանց վրա:Այսպես էլ քահանայապետն է տասներորդ աստիճանը. նույնպես է և նոր եկեղեցում, ուր քահանայությունն ինն աստիճան է, և տասներորդը կաթողիկոսն է,

համաձայն երկնայինների ինն դասերի, և գերագույնը՝ տասներորդը Աստված է25:Այլև եկեղեցում

ցույց

են

տալիս

զանազան

ներգործություններ,,

մշտազվարճ

ցանկություններ,հոգիների բժշկություն, մեղքերի քավություն, անուշահոտ վարք,լուսավոր շնորհներ ու վարդապետություն: Ասացեք, թե

վերջում ինչ է լինելու, թե

աստվածներ եք

՝ բարին կամ չարը

կատարեցեք/ԽԱ23/. Միայն Աստծուն է հատուկ լինելիք բաները խոսել ու անել, այսինքն՝ պարգևներ ու պատիժներ տալ, որովհետև Աստված չար բաներ չի անում, այլ նրա արդար հատուցումը մեզ չար է թվում:Բայց եթե մեկը հիմար մտքով հարցնի, թե ինչու՞ է մարգարեների ազդու զորությունը

թողնում , որ

կարող են

բարի և

չար

գործեր

կատարել, անմռունչ

պատկերների հետ է այսքան ճարտարաբանում:Սրան երկու կերպ է պատախանում սուրբ Հովհան Ոսկեբերանը. նախ այսպես, թե առաջինները

լոկ պատկերներ ստեղծեցին ու

նրանց պաշտեցին իբրև աստվածներ, ու պաշտում էին նրանց, ինչը կշտամբում է այս մարգարեն.

սակայն

նրանց

ներգործությունները և

մարդկանց

կողմից

հնարամիտ

նենգափոխումով

պատասխանները հետագայում մտան նրանց

մեջ:Երկրորդ

պատասխան.թեկուզ նրանց դևերը մտնեին իսկ պատկերների մեջ, չէին կարող իմանալ ինչ է առաջիկայում [լինելիքը] ու չէին կարող բարին կամ չարը կատարել. և սա հայտի է հրեաներից, ովքեր թողեցին

ճշմարիտ Աստծուն և ,,դևերին երկրպագեցին՝ զոհելով

որդիներին ու դստրերին,,/Սաղմ. ՃԵ 37/,ու չկարողացան մի

բանով օգնել նրանց:Այլև

Քրիստոսի մարդեղության ժամանակն էլ չկարողացան իմանալ, իսկ եթե իմանային՝ Խաչի միջոցով նրանց խորտակումը չէր մտնի Յուդայի մեջ:Այլև չէր մարտնչի սուրբերի դեմ, եթե իմանար, թե պարտվելու է նրանցից:Եվ եթե տեղ տեղ չար բաներ են անում, ինչպես Հոբի խոզերին ու խաշներին եղավ, սա Աստծո հանդուրժելու պատճառով էր.որովհետև երբ Աստված հանդուրժում է ,

մարդիկ մարդկանց չարություն են անում, ու եթե երազով

կամ հմայողների ձեռքով պատասխան են ստանում լինելիքների մասին, սա ևս

Աստծո

հանդուրժելով է լինում ` մարդկանց խնամք տանելու [նպատակով], և կամ սրատես մտքով ենթադրում

են

, [թե

տեսնում են ապագան], ինչպես և մարդկանցից ճարտարները

աստղերի շարժումով ասում են լինելիքները:

--- ԼԴ --Հակոբն իմ ծառան է/ ԽԲ 1/.

25

Երկնային ու եկեղեցական նվիրապետությունը սահմանակարգված է ս.Դիոնիսիոս Արիսպագացու կողմից. տե՛ս նրա ,,Յաղագս երկնային քահանայապետութեան,, և ,,Յաղագս եկեղեցական քահանայապետութեան,, երկերի հայերեն թարգմանության քննական բնագիրը Ռ.Թոմսոնի աշխատասիրությամբ.,, Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium,, ,v.488,Scriptores Armeniaci, t.17, Lovanii, 1987 :

Այս խոսքը ու՞մ համար են ասում հրեաները. նրան, ում վերաբերյալ ,,Աստված ասում է.Մխիթարեցեք, մխիթարեցեք իմ ժողովրդին,,/Խ 1/:Մինչև Գրքի վերջը Ասորեստանի և Եզեկիայի համար նման խոսք չկա:Սա չի հարմարվում նաև Զորաբաբելին, որովհետև ասում է, թե չի աղաղակում ու չի վիճում. և ահա Զորաբաբելը կոտորեց Եդովմացիներին և

Գոգը: Այլ

հարմարվում է մեր

Տեր

Հիսուս

Քրիստոսին, ինչպես և

Մատթեոս

Ավետարանիչն է սա վկա բերում, թե ՝ իրավամբ խոսեց Սուրբ Հոգին Եսայու միջոցով և ասաց.,,Ահավասիկ իմ մանկանը, որ ընտրեցի,,/Մատթ. ԺԲ 18/և այլն, այլև մեր Տիրոջ համար է [ասված], և ոչ թե ինչպես արիոսականներն են կարծում՝ նրան համարելով ծառա և օգնականի կարոտ, այլ ճշմարտապես նրա մարմնավորման համար է ասված, ըստ որում.,, Ծառայի կերպարանք առավ,,/Փիլիպ. Բ 7/: Օգնական եղավ նրան իբրև զորություն հրաշագործելու

համար , և ասաց նրա

համար.,,Դա է իմ սիրելի Որդին, որին հոժարեցի,,/Ղուկ.Գ 12/, և ,,Աղավնակերպ Սուրբ Հոգին իջավ նրա վրա,,/Ղուկ. Գ 22/:Եվ Հակոբի համար է ասում , ինչպես այն , որ ,,Աստված քո

իրավունքը

2/:Նույնպես

տուր Արքային և քո

արդարությունը

Թագավորի

Որդուն,,/Սաղմ. ՀԱ

այս մարգարեն հանձին Հակոբի Քրիստոսի համար է խոսում:Եվ դարձյալ

այն պատճառով է Հակոբին

հիշում, քանզի նրա տոհմից էր ծնվելու Քրիստոս:

Օգնական եղավ նրան. օգնության կարիք չունի համաձայն Աստվածության , սակայն ըստ տնօրենության՝ [այո], որովհետև

մարդ դարձավ .,,Եվ հրեշտակներն

ուժ

էին

տալի

նրան,,/Ղուկ. ԻԲ 43/: Նա կտեսնի հեթանոսների դատաստանը. նախ այն է, որ ազատելու է հեթանոսներին սատանայի ծառայությունից:Երկրորդ՝ ազատելու է մեղքի մեջ շաղախվելուց, պղծագործ գարշություններից և առաջնորդելու է կյանքի արդարության ու սրբության մեջ:Երրորդ՝ որովհետև հրեաները, որ մինչդեռ

մտածում էին օրենքի մասին, վրիպեցին ճշմարտությունից,

հիմարացած հեթանոսները հասան գլխավոր առաքինությանը:Չորրորդ՝ արդար

դատաստանի երկյուղը սանձ դրեց հոգիների վրա, որով խույս ենք տալիս չարից:Եվ տես, չի ասում , թե կանի, այլ՝ կտեսնի, որովհետև ինչ ծածուկ էր, հայտնի դարձրեց, ինչպես այն , որ ասում է.,,Ահա մի սերմնացան ելավ,,/Մատթ. ԺԳ 4/, և աստվածային գանձից պարգևներ բաշխեց աստվածայիններիս: Նա չի ջարդելու ջախջախված եղեգը, և առկայծող պատրույգը չի մարելու/ԽԲ 3/. Նախ հրեա ժողովուրդը հակառակվում էր իբրև ջախջախված եղեգ ու վառված կայծի նման նախանձաբեկ էր լինում:Եթե կամենար, ասում է, ոչ թե իբրև ողջ եղեգ, այլ որպես ջախջախված, դյուրությամբ

կխորտակեր

ու

կմարեր՝

կորստյան

մատնելով

նրանց,

սակայն չկամեցավ:Երկրորդ՝ ոմանք ասում են, թե ջախջախված եղեգը նույն ժողովուրդն է, որին երբեք չջարդեց, այլ ՝ ողջացրեց, այսինքն՝ բժշկեց:Իսկ առկայծող պատրույգը, ասում

են, օրենքն է, որ չմարեց, այլ կատարեց26:Երրորդ՝ որովհետև սուրբ Բարսեղն ասում է, թե ջախջախված եղեգը նրանք են, ովքեր արատավոր կերպով են կատարում օրենքը, որոնց հարկ չէ ջարդել, այլ ՝ խրատել , ինչպես Տերն է ասում.,,Ձեր ողորմությունն ու պահքը մի՛ կատարեք

ի ցույց

մարդկանց,,/Մատթ. Զ 1/, և

Պողոսն

ասում է.,,Կատարեք

առանց

տրտնջալու և առարկելու, առանց գրգռելու ու պարծենալու,,/Փիլիպ.Բ 14/:Տրտնջալն այն է, երբ հայտնապես

հիշում

և

արածը

երեսով է տալիս, ինչպես

փարիսեցին

տաճարում:Առարկելն այն է, երբ ծածուկ դժգոհում են ու գործն իրենց անարժան են համարում:Գրգռելն այն է, երբ չար նախանձով հակառակվում են ոմանց ու

երբեմն են

աղոթում և պահք պահում:Պարծենալն այն է, երբ կամ իրենց բերանով են պարծենում իրենց արդարության համար, կամ ի ցույց մարդկանց են անում, որպեսզի ուրիշները գովեն. այդպիսիները անպիտան ու ախջախված եղեգ են:Իսկ

առկայծող պատրույգը

նրանք են, ով վառված չեն Աստծո սիրո ջերմությամբ, այլ՝ ծուլությամբ և անհոգությամբ են պահում

պատվիրանները:Նրանց

պետք

է

զգաստացնել

դատաստանի

հիշատակությամբ:Չորրորդ՝ ջախջախված եղեգը ժողովուրդն է, որ վերցնում է Քրիստոսի դժվարակիր օրենքը, որ Քրիստոսի նեղ և անձուկ ճանապարհն է, ու նրանք չեն կոտրվում տաղտկությամբ կամ հուսահատությամբ, այլ հանգստյան հուսով, այլ լուծը բեռը թեթև է թվում նրանց է:Իսկ

առկայծող

Քրիստոսի շնորհներով, որ ոչ թե ջարդում, այլ կազդուրում

պառրույգը, ասում

մարդեղությունն է, որ

քաղցր ու

Եփրեմը, մեր տեր

է սուրբ

Հիսուս

Քրիստոսի

մանուկ հասակում կամենում էր մարել Հերովդեսը մանուկներին

կոտորելիս, բայց չկարողացավ:Նաև երբ կամենում էին նրան գահավիժել լեռից, ու երբ հրեաները խաչեցին, կամենում էին մարել նրա կյանքը, բայց նա առավել պայծառացավ, ինչպես ասում է. Ծագելու և

չի

մարելու

մինչև

հանուն ճշմարտության

երկրի

վրա

հաստատի

արդարությունը/ ԽԲ 4/. Այսինքն՝ հայտնեց, թե աշխարհում մարդկանց ամեն ինչը սնամեջ և ընդունայն է, ըստ այն խոսքի, թե՝ ,,Ինչու՞ եք սիրում ունայնություն ու փնտրում ստություն,,/Սաղմ.Դ 3/:Այլև թյուր էր

դատաստանի արդարությունը, որ ուղղեց , թե՝ ,,Մի՛ ըստ աչքերի դատեք, այլ ուղիղ

դատաստան

արեք,,/Հովհ. է

իրողության.նախ

՝

24/: Եվ

վախից, երկրորդ՝

թյուր

դատաստան է լինում

ճարտար ու

տարտամ

համաձայն

վեց

խոսողներից, երրորդ՝

կողմնապահությունից, չորրորդ՝ տգիտությունից, հինգերորդ՝ կաշառքից, վեցերորդ՝ սուտ վկաներից:Ցույց է տալիս, թե այսպիսի դատավորների համար է արդար վճիռ լինելու թե ՛ այստեղ և թե՛ Աստծո դատաստանի ժամանակ, քանզի արդարությամբ է դատելու և ոչ թե մարդու

նման

կողմնապահությամբ, ու

չի

վախենում ոչ

մեկից, և

կաշառքով

չի

գայթակղվում, բնությամբ ամենիմաստ է ,ու կարիք չունի ուրիշ վկաների, քանզի նրա առջև 26

ամեն

ինչ

հայտնի է մերկապարանոց

կերպով, ու

,,քննում է սրտերն

Քաղված է ս.Հովհան Ոսկեբերանի Եսայա մարգարեության մեկնությունից/տես տպ.Վենետիկ, 1880, էջ 288/:

ու

երիկամները,,/Սաղմ. Է 10/, և

ովքեր պատժապարտ են, ինքնըստինքյան իրավունքը

տալիս են նրան. ինչպես Դավիթն է ասում.,,Ես՝ հովիվս մեղք գործեցի,,/ Բ Թագ. ԻԴ 17/, և Կայենն

ասում էր. ,,Իմ

վնասը մեծ է, քան

մեղքերի

թողությունը,,/Ծնդ.Դ 13/, Ադամը

թաքնվելով ցույց տվեց,թե մեղավոր է, և հարուստը, երբ Աբրահամից լսեց, թե՝ ,,Քո բարիքը ստացար,,/Ղուկ. ԺԶ 25/ չկարողացավ արդարացիորեն պատասխանել, և ոչ էլ նա, որի

համար

Տերը

հրամայեց

՝ կապել

ձեռքերն

ու

ոտքերը և

հանել

արտաքին

խավարը/տե՛ս Մատթ. ԻԲ 13/: Եվ հեթանոսները հուսալու են նրա անվանը/ԽԲ 4/. Հարց.

Հեթանոսները

ինչու՞

էություն:Նախ որովհետև

չպիտի

հավատան

այն անվանը, որ գործում է իբրև

Քրիստոս ինքը դևերին հալածում էր, նույնպես նրա անունով

էին հալածում դևերին, ինչպես Սկևի որդիները/տե՛ս Գործք ԺԹ 14- 17/:Երկրորդ՝ ինչպես ինքը վերացրեց կռապաշտությունը ու փշրեց նրանց պատկերները, ըստ այնմ՝ Ցնցվեցին եգիպտացիների ձեռագործ կուռքերը, երբ նա նույնպես և

մանուկ հասակում

այնտեղ մտավ27,

սուրբերը նրա անունը հիշելով խորտակում էին կուռքերը: Ու եթե մեկն

ասի.Ինչպե՞ս վերացան կուռքերը, որովհետև տակավին կռապաշտներ, մոլագարներ ու կախարդներ կան՝ Ոսկեբերանը սրան

պատասխանում է , թե Քրիստոս քիչ մնացորդներ

թողեց, որպեսզի իմանանք նրա բարերարության երախտիքը, թե ինչ զազրալի գործերից ու դառն տանջանքներից ազատեց մեզ, որպեսզի ջերմ սիրով փութանք նրա մոտ:Երրորդ՝ ինչպես Քրիստոս է թողություն տալիս, այնպես էլ նրա անունն է մեղքերին թողություն տալիս, համաձայն այն խոսքի.,,Թող ձեզանից յուրաքանչյուրը մկրտվի Յիսուսի անունով մեղքերի թողության համար,,/Գործք Բ 38/:Չորրորդ՝ ինչպես ինքն էր մեծամեծ

հրաշքներ

գործում՝ կաղերին, կույրերին ու մեռելներին [բուժելով ու հարություն տալով], նույնպես Քրիստոսի անվամբ Պետրոսը հարություն պարգևեց Տաբիթային /տե՛ս Գործք Թ 40/,և կաղը, ով նստում էր տաճարի դռան մոտ, վազում և օրհնում էր Աստծուն/տես Գործք Գ 78/:Հինգերորդ՝ ինչպես Քրիստոս

ինքը

հավիտենական

կյանք է

պարգևում

իր

հավատացյալներին, այնպես էլ,ինչպես Ավետարանն է ասում.,,Նրանց, ովքեր հավատացին նրա անվանը, իշխանություն

տվեց

Աստծո

որդիներ լինել ու

ժառանգակից

Քրիստոսի,,/Հովհ.Ա 12/: Ո՞վ հաստատեց երկիրը/ԽԲ 5ա/. Նախ որովհետև չի ապականվում շուրջը եղած ջերմությունից:Երկրորդ՝ որովհետև

լեռների

ջրերի ծփումից ու չի այրվում բորբոք

ու դաշտերի

այնքան ծանրությունը

չի

շարժվում իր տեղից, այլ հաստատված մնում է և կա Աստծո խոսքով:Եվ եթե երբեմն տեղ տեղ ցնցում է երկիրը, այն պատճառով է[ դա անում], որպեսզի անշարժ պահելը 27

իմանանք, որ

նրա ձեռքում է, քանզի նա է հաստատել երկիրը ու ցնցում է այն, որ,

Սա պատմվում է Հակոբ Տյառնեղբոր անունով հայտնի սուրբգրային հետևյալ պարականոնում. ,,Գիրք տղայութեանն Քրիստոսի,, տե՛ս ,,Անկանոն գիրք Նոր Կտակարանաց,, Վենետիկ, 1898,էջ 62

ասում է մարգարեն մարդկանց շունչ տվեց,ովքեր ոտք են դնում նրա վրա/ԽԲ 5բ/. նախ որպեսզի ցույց տա , թե

նրանից

են մարդկանց բանական հոգիները և անասունների

զգայական շունչը: Երկրորդ՝ որպեսզի պահելով՝ դրանք մնան մարմնի մեջ , ու երբ նա կամենա , արձակի մարմնից:Երրորդ՝ քանզի միայն Աստծուց է հոգին, որ ոտք է դնում երկրի

վրա, և ոչ թե

երկնքինը, երկրինը և

ծովինը, ինչպես

հեթանոսներն

են

առասպելաբանում: Նաև

կալանավորներին

հանում է բանտից/ԽԲ 7/, այսինքն՝

դժոխքից՝ հոգիներին,

գերեզմանից՝ մարմիններին, կուռքերից՝ հեթանոսներին, ովքեր կապված ու կաշկանդված էին մոլորությամբ, ու չէին

կարողանում կանգնել, այլ նստած էին անգիտության խավարի

մեջ: Իմ փառքը ուրիշին չեմ տա /ԽԲ 8/. այսինքն՝ իմ անունը ասվում է, թե մարդն

զատում եմ կուռքերից:Այլև

Աստծո փառքն է, ըստ Պողոսի.,,Տղամարդուն հարկ չէ իր գլուխը

ծածկել, որովհետև Աստծո փառքն է,,/Ա Կորնթ.ԺԱ 7/:

--- ԼԵ--Օրհնեցեք Աստծուն նոր օրհներգությամբ /ԽԲ 10/.

Հրեաների [ երգն է ] դարձից, այն է ՝

հարությունից հետո: Նրա անունը երկրի ծագերից է/ԽԲ 10ա/.[հնչում] նրանց բերանից, ովքեր ցրվել էին , և ազատվեցին

գերությունից:Այլ

Աստծուն:Որովհետև

եթե

նաև

հեթանոսները

հրեաների

համար

նոր

օրհնություն են

յոթանասուն

մատուցում

տարի անց նոր էր

այդ

օրհնությունը, ապա որքան ևս ավելի հեթանոսների համար, ովքեր հազար տարի հետո օրհնեցին Աստծուն:Եվ ի՞նչ է նոր օրհնությունը.այն է, որ ոչ թե ըստ հին սովորության և ոչ ըստ օրենքի, այլ հոգևոր օրհնությամբ ենք օրհնում Աստծուն, համաձայն այն խոսքի, թե՝,,Գալու է ժամանակը , երբ ճշմարիտ երկրպագուները Հորը պիտի երկրպագեն հոգով և ճշմարտությամբ,,/Հովհ. Դ 23/:Նախ որովհետև մենք պաշտում ենք Երրորդությունը, իսկ նրանք՝ միայն Հորը գիտեն:Երկրորդ՝ քանզի նրանցը մարմնական , իսկ մերը հոգևոր օրհնություն է.,,Աստված չի արհամարհում սուրբ սիրտն ու խոնարհ հոգին,,/Սաղմ. Թ 19/:Երրորդ՝ նրանք Երուսաղեմում կամ

նշանավոր վայրերում , իսկ

մենք ամեն տեղ

օրհնում ենք Աստծուն աղոթքի մեջ, ըստ Պողոսի.,,Կամենում եմ, որ մարդիկ աղոթքի մեջ լինեն, ամեն տեղ իրենց սուրբ ձեռքերը վեր կարկառեն,,/Ա Տիմ.Բ 8/:Դարձյալ, որովհետև շնորհական բաներն ու պարգևները նոր են, որ արեց մեզ համար, այսինքն՝ որովհետև սատանայից փրկեց:Եվ առաքինություններն էլ նոր են, այսինքն՝ ոչ թե սոսկ մարդով կամ հրեշտակով փրկվեցինք, այլև Աստծո մարդ լինելով, որի պատճառով պարտավոր ենք Աստծուն օրհնել նոր օրհնությամբ:

Եվ

որպեսզի չկարծենք, թե

Աստված

կարիք

ունի

մեր

օրհնության, ասում է. Նրա

իշխանությունը բարձունքներում է փառաբանվում / ԽԲ 10/.այսինքն՝ բաց մտքով. և տես երկնքում, ուր բյուրավոր հրեշտակներ ու հազարավոր հրեշտակապետներ այնտեղ են ի փառաբանություն Աստծո՝ ասելով.,, Սուրբ, Սուրբ Զորությունների Տեր, երկինքը լի է,, /Զ 3/, և թե՝ ,,Փառք Աստծուն բարձունքներում,,/Ղուկ. Բ 14/, և թե՝ ,,Օրհնյալ է Տիրոջ փառքն իր տեղում,,/հմմտ. Սաղմ. ԿԷ 6/:Նա կարիք չունի նրանց փառաբանությանը, ինչը հայտնի է նրանից,

որ

հրեշտակներին

ստեղծելուց

առաջ

կարիք

չուներ

նրանց

փառաբանությանը:Այլ այն է օգտակարը,երբ օրհնում են Աստծուն, օրհնվում են նրա կողմից ու մոտենում Աստծուն:Որովհետև որքան որ նայում են լույսին՝ լուսավորվում են նրանից , և այդ լույսի մեջ ավելորդ բան չկա:Նույնպես նրանք, ովքեր օրհնում են Աստծուն, օրհնվում են նրանից, ըստ այնմ՝ ով իր փառավոր աչքն է փառավորում:Եվ տես, որ ասում է.Նրա իշխանությունը

բարձունքներում է

փառաբանվում: Այլ ոչ թե

նրա էությունն է

քննվում նրանց կողմից, քանզի անհասանելի է Աստծո բնությունը, ապա որքան առավել մեզ համար, որ երկրավոր մտածումներով ենք, ու տկար՝ տեսողությամբ. և մեզ ինչու՞ չի երևում նրա իշխանությունը:Սա հռավորության պատճառով չէ, քանզի ,,մեր Աստվածը երկնքում

և երկրում է,,/Սաղմ. ՃԺԳ

3/, ասում է

մարգարեն.

այլ

մեր

բնության

տկարության պատճառով է, քանզի թույլ է մեր տեսողությունը, ու չենք կաևող նայել աստվածային լեռան

վրա և

լույսի ճառագայթներին, ինչպես տկարացան

երկյուղից:Եւ

նույն

այն ժամանակ իրենք

աշակերտները

հոգևոր

տեսան

զորությունները

չէին

համարձակվում նայել նրա փառքին, այլ ահով ծածկում էին իրենց երեսներն ու ոտքերը ու սրբորեն երգում էին երեքսրբյան սրբասացությունը: Եվ նրա անունը երկրի ծագերում է /ԽԲ 10ա/. Այն, որ Դավիթն ասում է. ,,Ողջ երկիրն է բռնել նրանց ձայնը, և մինչև աշխարհի ծայրն են հասել նրանց խոսքերը,,/Սաղմ. ԺԸ 5/: Եվ

դարձյալ վախճանին. Ամեն լեզու խոստովանելու է [Աստծուն]/ԽԵ 23/, թե ՝ ,,Հիսուս

Քրիստոս Տեր է ի փառս Հայր Աստծո,,/Փիլիպ.Բ 11/: Եթե ջրերի միջով անցնես՝ քեզ հետ կլինեմ, և գետերը քեզ չեն խեղդի/ ԽԳ 2/, ինչպես Հեսուի օրերին / տե՛ս Թվեր ԺԳ,ԺԴ/: Եվ եթե կրակի միջով անցնես՝ չես այրվելու , և բոցը քեզ չի այրելու, ինչպես երեք մանուկներ կրակե հնոցում չայրվեցին, և դրսում գտնվող թագավորը

տագնապի

մեջ էր:Նույնպես

և

բաբելացիները այրվեցին, և

վախճանի օրը

կրակը չի

այրելու

արդարներին, այլ ՝ ամբարիշտներին, որոնց գործերը փայտ ու խոտ են: Իսկ այժմ այս կյանքում

առաքինությունն այնպիսին է, որ

վշտի

մեջ

անխռով է

պահում

առաքինությունները, մինչդեռ չարը , թեպետ խոր խաղաղության մեջ է, տագնապի մեջ է պահում չարագործներին , որովհետև տևապես տանջվում են Երբ , օրինակ, տենդը մարմնում է՝ օդի քաղցրությունից

իրենց

խորհուրդներում:

[հիվանդը] ոչ մի օգուտ չունի,

նոյնպես և մեղավոր հոգու համար ոչ մի օգուտ չունի մարմնի գեղեցկությունն ու առողջությունը, կամ զգեստները, կամ արտաքին ուրախությունը և այլն, որովհետև ,,նման է

ծեփված

գերեզմանի

, և

ներքուստ

լի է գարշահոտությամբ,,/Մատթ. ԻԳ 27/:Նրա

մարմինը նման է դիակիր դագաղի, որովհետև թեպետ ուտում և խմում և խոսում է, սակայն հոգին նրանում մեռած է և լի դառնությամբ: Իմացեք ու հավատացեք, թե ես եմ Աստված/ԽԳ 10/ Երեք պատճառով է տեսանելի

հավատն առավել իմաստությունից.նախ ՝ որովհետև իմաստունները

բաներն

տեսնում.,Հավատը

են

քննում, մինչդեռ

ապացույցն է

այն

հավատը

անտեսանելի

բաներն է

բաներ, որոնք չեն երևում,,/Եբր.ԺԱ 1/:Երկրորդ՝

որովհետև իմաստությունը ստեղծված բաներն է քննում, մինչդեռ հավատը վերաբերում է Աստծո անստեղծ պատճառով

լինելուն, ինչպես ասում է.Հավատացեք ինձ, թե ես եմ/ԽԳ 10ա/:Այս

ամենայն աստվածայինը հավատով է ճանաչվում և ոչ թե քննվում մտքով,

քանզի միտքը տկարանում է:Երրորդ՝ որովհետև իմաստությունը կարիք ունի նյութական ապացույցի, մինչդեռ հավատը կարիք չունի:Այս պատճառով թերահավատներն օրինակ են փնտրում Աստծո երրորդական անձանց տնօրենության խորհրդի համար, քանզի կատարյալ հավատ չունեն, ու կամենում են գիտությամբ հասնել անհասանելիին: Ինչանից առաջ չի եղել այլ Աստված և ինձանից հետո չի լինելու/ԽԳ10բ/. Այսինքն՝ անստեղծ և անվախճան է, իսկ

ուրիշ

ստեղծված բաներն Աստված չեն, այլ

միայն նա է Աստված:Եվ սա չի բացառում Որդուն և Հոգուն երեք պատճառով.նախ ասում է, թե

ուրիշ

Աստված

չեղավ և

ոչ

բնութենակից են Հորը՝ ծնված ու բխած ինձանից

մեկը, իսկ

Որդին ու Հոգին

ստղծված չեն, այլ

նրա էությունից:Երկրորդ՝ որովհետև ասում է ոչ

առաջ է եղել և ոչ էլ լինելու է ինձանից հետո, իսկ Որդին և Հոգին գոյակից են

Հորը, և Հայրը ոչ

առաջ և ոչ էլ հետո է Որդուց և Հոգուց, թեպետ նրանց պատճառն է,

ինչպես կրակը իր

լույսից

ու ջերմությունից առաջ չէ, թեպետ նրանց պատճառն է,

նույնպես և Հայրը:Երրորդ՝ որովհետև ասում է. այլ Աստված չի լինելու, իսկ Որդին և Հոգին այլ

Աստվածներ

չեն

Հորից, այլ

Երրորդության

անձեր են, մեկ

Աստված, քանզի

Աստվածությունը հավասար է երեքի, ինչպես և բնությունն ու զորությունն է և մնացյալ ամենայն ինչ, ինչպես հոգիդ, միտքդ և մարմինդ. ըստ հատկությունների երեք է, բայց մեկ մարդ է , ըստ գոյացության, կամ ինչպես հոգին և միտքը, այսինքն ՝ բանականությունը և կենդանությունը մեկ և երեք են, և անհնար է սրանց առանց միմյանց լինել, կամ հետ ու առաջ, կամ

ինչպես

տրվեց:Բայց

սա

արեգակը, լույսը և

օրինակ է ,իսկ

նա՝

ջերմությունը, կամ կրակը, ինչպես

Ճշմարտություն:Ողջակեզներն

ու

ցույց

այլ բաներն

անարգում է երեք պատճառով.նախ՝ որպեսզի այլ առաքինությունները չանտեսեն ու միայն

ողջակեզներով

զբաղվեն:Երկրորդ՝

որպեսզի

իմանան,

թե

փրկությունը

ողջակեզներից չէ, այլ՝ Աստծուց:Երրորդ՝ որովհետև Քրիստոսի գալստյամբ խափանվելու էին

անասունների

մարմնական զոհաբերությունները, այլ

լինելու էր

օրհնության

պատարագ և կենդանի ողջակեզ, որ ,, սուրբ սիրտն ու խոնարհ հոգին է, որ Աստված չի արհամարհում,,/Սաղմ. Ծ 19/ , և Քրիստոսի անարյուն զոհաբերումը:Այս պատճառով էլ Դավիթն ասում է.,,Զոհերն ու ընծաները քեզ հաճելի չեղան,,/Սաղմ. ԼԹ 7/,և թե՝ ,,Քո տնից հորթեր չեմ ընդունում,,/Սաղմ. ԽԹ 9/ և այլն: Ես եմ , որ ամպի նման ջնջում եմ քո անօրենությունները/ԽԴ 22/. Համաձայն Գրքի, ինչպես կասվի առաջիկայում, ամպը բաբելացիների գերությունն է և մեգը՝ նրանց նեղությունը:Ջնջում եմ, այսինքն՝ գերողներից կազատեմ ձեզ:Բայց իմանալու է, որ ամպը բազում իմաստներով համեմատվում է մեղքի հետ:Նախ ինչպես ամպը հողի խոնավությունից բարձրանալով խափանում է արեգակի լույսն ու ջերմությունը, նույնպես և

մեղքը

տղմոտ

հոգիներից

ու

մարմիններից

բարձրանալով՝

արգելք է դառնում

ողորմության և Աստծո սիրուն, համաձայն այն խոսքի, թե՝,, Ձեր մեղքերն են պատնեշ դարձել ձեր և Աստծո միջև,,/ԾԹ 2/:Երկրորդ՝ որովհետև ամպն ու մեգը խառնում են օդի պարզությունը, և խավարեցնում:Նույնպես և մեղքերը պղտորում են մտքի հստակությունը, և մարդը հիմարանում է, համաձայն այն խոսքի, թե՝ մեղքով բռնված հոգիները, զրկվում են մտքից ևս:Երրորդ՝ որովհետև փոքրիկ ամպը կարճ ժամանակում աճում և բազմանում է:Նույնպես և մի փոքրիկ մեղքով մեղավորվող մարդու մեջ [այդ մեղքի հետ] սողոսկում են նաև մյուսները , և բազմանում: Որովհետև մեղքը նման է օձի. երբ գլխի մի փոքր մասը ներս է մտնում, իր հետ մտնելով

քաշում է և ամբողջը:Նույնպես

զգայարաններից

ներս

, ամբողջապես

և մեղքերի ցանկությունը

կլանվում է, ու

մեռնում է

հոգին:Համաձայն այն խոսքի, թե՝ ,,Ցանկությունը հղանալով մեղք է ծնում, իսկ

մեղքը

կատարվելով մահ է ծնում,,/Հակ. Ա 15/:Ու երբ մարդ կատարում է մեկը, մյուսները շղթայի նման [հետևում են դրան]:Չորրորդ՝ որովհետև ամպից որոտ և կայծակ է թափվում:Ճիշտ սրա նման և մեղավոր հոգին խղճմտանքից տևապես այրվում է խռովքի ու տագնապի մեջ:Այս մտքով է ասում նաև Պողոսը.,,Այս անելով կրակե կայծակներ կկուտակես նրա գլխին/ Հռոմ. ԺԲ 20/:Որովհետև

այստեղ մշտապես չարչարվում է մտքով , և այնտեղ

հոգով մտնում է կրակի նախանձի մեջ, որ ուտում է հակառակորդներին:Հինգերորդ՝ քանզի ամպից

լինում է սառնամանիք

բույսերը:Նույնպես և բարեգործություն

մեղքերը

կա, այն

հոգին

ևս

մարգարեի, որ ասում է.,,Երբ արդարությունները, որ սկզբից

, ձյուն, կարկուտ և սառեցնում են

այլն, որից

Աստծո

կորստյան է մատնում և

թոռոմում են

սիրուց:Ու

անպտուղ

եթե

մի

դարձնում, ըստ

կթողնի իմ օրենքները և մեղքեր կգործի, այլևս չեն հիշվի արել

էր,,/Եզեկ.ԺԸ 24/:Վեցերորդ՝ ամպից նաև անձրև է

գալիս ու պատճառ դառնում հեղեղների, ինչպես Նոյի օրերին. նույնպես և մեղքերից մարդու վրա

հոսում են

զանազան ու

սաստիկ

փորձություններ. որոգայթներ,

հիվանդությւններ, գերություն, գայթակղություն և այլն, ըստ այնմ.,, Անձրևներն իջան ու գետերը հորդեցին,, /Մատթ.Է 25, 27/:Յոթերորդ՝ որովհետև կա ամպ, որ չի որոտում ու կայծ չի տալիս օդի սաստկության պատճառով և կամ չի փչում այնպիսի քամի, որ ոչ անձրև, ոչ կարկուտ և ոչ էլ ձյուն է բերում:Նույնպես և շատերը՝ մեղքի

մեջ ընկղմված՝

չունեն

խղճմտանքի կայծ, այլ ծանր հիվանդի նման [ այլևս] ցավ չեն զգում:Որովհետև

Աստված այդպիսիների վրա չի ներգործում, այլ բաց է թողում ձեռքից, որպեսզի գնան իրենց կամքի

ետևից:Ըստ այսմ, ոչ մի փորձություն նրանց վրա չի հասնում և ոչ էլ

տրտմություն, այլ՝ ամեն կողմից ուրախություն.ինչպես հարուստը, որ ուրախացավ այս կյանքում, ու երբ մեռավ, իր աչքերը դժոխքում բացեց/տե՛ս Ղուկ. ԺԶ 19-31/:Եվ այս է պատճառը , որ մեղավորներից ոմանք տանջվում են այս կյանքում և ոչ թե այն, ինչպես ապաշխարողները, և ոմանք

այնտեղ են տանջվում և ոչ թե այստեղ, ինչպես հարուստը, և

ոմանք էլ տանջվում են թե՛

այստեղ և թե՛ այնտեղ, ինչպես սոդոմացիները, փարավոնը և

մնացյալը:Եվ դյուրին է նրանց համար, ովքեր

առհավատչյան այստեղ են կրում, քան

նրանք, որ չեն կրում, ինչպես և ասում է Տերը.,,Որ հեշտ լինի սոդոմացիների երկրի համար,,/Մատթ. Ժ 15/:Եվ կան մեղավորներ,որ ոչ այստեղ և ոչ այնտեղ են տանջվում, ինչպես

նոր

մկրտվածները, ովքեր

մարգարեն.,,Երանի

նրան

որովհետև քամին

շնչելիս

, ում

գալիս են դեպ

մեղքերին

հավատ, որոնց

թողություն

երանի է տալիս

եղավ,,/Սաղմ.ԼԱ 1/:Ութերորդ՝

դյուրությամբ հեռանում է տապը, նույնպես և

Աստծո սիրո

քամին շնչելիս դյուրությամբ հեռանում է մեղքը, որի պատճառով ասում է.Ես եմ որ ջնջում եմ քո

անօրենություններն ինչպես ամպ/ԽԴ 22/:Որովհետև ինչքան էլ մեծ և

անհաղթահարելի թվա մեղքերի բազմությունը, բայց Աստծո ողորմությունը շարժվելիս, իբրև ծովի մեջ ընկած կրակի մի կայծ, դյուրությամբ

կմարի, ասում է Ոսկեբերանը:Եվ

տես, թե ինչպես դյուրությամբ ներվեցին քանանացի պոռնկի, մաքսավորի, ավազակի և մյուսների մեղքերը, ովքեր իսկույն արդարացան:Իններորդ՝ որովհետև երբ վերանում է ամպը ոչ թե ինչ որ

տեղում է հավաքվում, այլ իսպառ անհետանում է:Նույնպես և

Աստված, երբ թողնում է մեղքերը, ոչ թե վերստին հիշում է, այլ իսպառ ջնջում է ,ուր սպիներն [իսկ] չեն երևում, ինչպես ասում է.Քո մեղքերն այլևս չեմ հիշելու/ԽԳ 5/, այսինքն՝ ոչ միայն պատիժներից է ազատում, այլև ամենևին չի հիշում՝ օրինակ լինելով մեզ համար:Որովհետև

քահանային վայել չէ

ոչ միայն գործով

կամ խոսքով հիշել ,

այլև [հարկ է] մտքով իսպառ մոռանալ , ինչպես Աստված:Բայց եթե կրկին դառնա նույն մեղքին, ինչպես շունն իր փսխածին/հմմտ Առակ ԻԶ 11, Բ Պետ. Բ 22/, այնժամ Աստված ևս կրկին կհիշի թե՛ առաջինը և թե՛ վերջինը,ինչպես Հովհաննեսն է ասում, թե առաջինը ևս կպահանջեն

նրանից:Տասներորդ՝ որովհետև

երբ

ամպը վերանում է, օդը

վերստին

պայծառանում է սկզբի լուսավորության նման:Նույնպես [մեղքերի] թողությունից հետո հոգին

հասնում է սկզբի

պայծառությանը

ճերմակացած

ձյան

նման, համաձայն

Դավթի.,,Կլվաս և ձյունից ավելի ճերմակ կլինեմ,,/Սաղմ. Ծ 9/, և Եսային ասում է.,,Եթե ձեր մեղքերը մուրի պես լինեն, ձյան նման ճերմակ կդարձնեմ,,/ Եսայի Ա 18/:Եվ այս լինում է, երբ մարդ խոստովանում է իր մեղքերը:28Ինչպես ասում է. Դու նախ քո անօրենություններն ասա, որպեսզի արդարանաս/ԽԳ 26/: Այս ասում է Աստված, սակայն 28

վերագրվում է

Եսայու ԽԴ 22-ի մեկնության սկզբից մինչև այստեղ ընկած հատվածը համապատասխանում ՝է հետևյալ միավորին.,,Գրիգորի եռամեծի և քաջ հռետորի քարոզ վասն խոստովանութեան և ապաշխարութեան ի բանն. ,,Ես եմ որ ջնջեմ իբրեւ զամպ զանօրենութիւնս քո և զմեղս քո ոչ յիշեցից,,.տես Մաշտոցի անվան Մատենադարան ,ձեռ.2078,

քահանային, որ

Աստծո

կողմից է:Եվ

սա

բազում

պատճառով է.նախ՝ Դու ասա քո

անօրենությունները, որպեսզի իմանաս իմ երախտիքը, ըստ այն խոսքի. Իսրայել, մի՛ մոռացիր

ինձ/ԽԴ 1/:Եվ

Սողոմոնն

ասում է.,,Քո

մոռացիր,,/Իմաստ. ԺԴ 26/:երկրորդ՝ Դու արդարանաս, որովհետև իմ ասելն ասաց ՝

կորցրեց

թե՛

ասա նախ

բարեկամի

երախտիքը

մի՛

քո անօրենություններն, որպեսզի

ինձ համար է արդարություն, քանզի մարդն ինչ որ

մեղքը, թե՛

արդարությունը, ինչպես

փարիսեցին ու

մաքսավորը:Երրորդ՝ Դու ասա, որովհետև ասելը սրբություն է քեզ համար, քանի որ եթե ես ասեմ՝ նախատինք կլինի քեզ համար, ասում է Աստված:Չորրորդ՝ Դու ասա, քանզի քո ասելը

զղջում

ու

խոնարհություն է քեզ

համար, իսկ

իմ

ասելը՝

տրտմություն

և

ատելություն է քեզ:Հինգերորդ՝ իմ ասելը մատնություն է քեզ, բայց դու ասա՝ մատնիր ու թշնամի եղիր քո անձին, ինչպես Առակն է ասում.,,Արդարն իր պատասխանի մեջ թշնամի է ինքն իրեն,,/Առակ. ԺԸ 17/:Վեցերորդ՝ դու ասա, որպեսզի ամոթ

լինի քեզ համար,

որովհետև ,,Ով մեղանչի, նա էլ պիտի մեռնի,,/Եզեկ. ԺԸ 4/:Յոթներորդ՝ մեկինը ասելն է , մյուսինը՝ պատասխանելը:Արդ, եթե ես ասեմ, դու չես կարող թողություն ստանալ, այլ դու ասա, ու ես կթողնեմ քո [ ասած] մեղքերը , համաձայն այն խոսքի,թե՝ ,, Քեզ կպատմեմ մեղքերս, և դու թողություն կտաս,, /Սաղմ. ԼԱ 5/:Ութերորդ՝ որովհետև նախ հիվանդն է իր ցավն ասում, և ապա բժիշկն է ստեղծում դեղը, քանզի նախ խնդրելն է, իսկ հետո՝ կատարելը, ըստ այնմ., Խնդրեցեք և կառնեք,,/Ղուկ.ԺԱ 9, Մատթ.Է 8/ և այլն:Իններորդ՝ Դու ասա. որպեսզի բռնությամբ և ակամա չլինի, որովհետև դրանց հատուցումը ակամայից ու բռնությամբ

չէ, այլ քո

կամքով, ըստ

Դավթի.,,

Ես իմ կամքով

քո

անունը

խոստովանեցի,,/Սաղմ .ԾԳ 8/:Տասներորդ՝ որովհետև դու գիտես քո արած յուրաքանչյուր գործը և ոչ թե քահանան. այդ պատճառով Դու ասա, ինչ գիտես:Եվ տես՝ ինչ է ասում. ասա քո անօրենությունը և ոչ թե ՝ ուրիշների:Քանի որ անհրաժեշտ է մեղքի տեսակներն ասել, այլ ոչ թե գործակցի արածը անվանապես հայտնել, որովհետև դա ընկերոջ մատնություն է:Եվ նախ հարկ է հիշել բոլոր մեղքերը, որպեսզի

խոստովանելիս մեկը չմոռանաս:Այդ

պատճառով ասում է. Բայց դու հիշիր, որ իրար հետ դատ ենք ունենալու/ԽԳ 26/.այսինքն՝ խոստովանությամբ. և սա Աստծո մեծ գթությունից է, որովհետև մեղքերն ասելիս մարդն արդարանում է: Մեկը

պիտի

ասի՝ Աստծունն եմ ես/ԽԴ 5/. այսինքն՝

Աստծո հարազատ , ու

նրանց

հաշվին՝ իսրայելացիները, ովքեր ազատվեցին Բաբելոնից, ու դարձան Աստծո ծառաները: Մյուսը խրախույս պիտի բարձրացնի

հանուն Հակոբի Աստծո/ ԽԴ 5ա/.

Սա այն է, երբ ազատվեցին Բաբելոնից, բաբելացիներից շատերը ցանկացան նրանց հետ Երուսաղեմ բարձրանալ, երբ տեսան Աստծո զորությունը, որ երևում էր հրեաների հանդեպ:[Այդ

պատճառով է հիշում

Հակոբին], որ Խաբող է, որովհետև խաբեցին

թշնամիներին ու բերեցին իրենց Աստծո հնազանդությանը:Քանզի այն է խրախույսը, որ քաջալերվեցին ու եկան նրան հավատին:

Իսկ մյուսը գիր պիտի գրի իր ձեռքով, թե ես Աստծունն եմ/ԽԴ 5 բ/. այսինքն՝ հեթանոս ժողովուրդները, ովքեր նոր ուխտ ուխտեցին Աստծո հետ փոխանակ հրեից ժողովրդի, որ դրժեց Աստծո ուխտը, որ ուխտել էր Քորեբ լեռան վրա: Եվ հանուն Իսրայելի, քաջալերության կոչ պիտի անի/ ԽԴ 5 գ/. Եվ Իսրայելը

Աստծունն էր, և խաչեց Քրիստոսին, իսկ նա , ով

հավատա Խաչին,

Քրիստոսինն է կոչվում, այն է՝ Իսրայելի անունով, քանզի նրա անունն առավ: Դարձյալ մեկն ասում է, թե ՝ ես Աստծունն եմ/ԽԴ 5դ/.այն է, որ ծածուկ

քրիստոնեայի

անուն ունի, և մյուսը խրախույս պիտի բարձրացնի. այսինքն թե ՝ ոմանք հայտնապես կրում են Քրիստոսի անունը, ու խոստովանում են առանց վախի:Իսկ մյուսը գիր պիտի գրի իր ձեռքով. սա նա է, ով ունի

հավատ և գործ, ու բացորոշ կերպով քրիստոսական

արձան է կերտում:Սա առավել է, քան առաջինները:Դարձյալ առաջինները երեսնավոր են, միջինները՝ վաթսնավոր ու վերջինները՝ հարյուրավոր, որ կատարյալ են/տե՛ս Մատթ. ԺԳ 23/:

---- ԼԹ ---Եվ իմանալու է, թե կուռքերի ու ճշմարիտ Աստծո միջև

տարբերությունները բազում են ,

ինչպես Արարչի և արարածների միջև, որովհետև ոչ մի միաբանություն չկա լույսի ու խավարի միջև, և ոչ էլ `Քրիստոսի և Բելիարի/Բ Կորնթ. Զ 15/:Բայց մոլորյալների

կուրության

ճշմարիտ Աստծուն նախ

պատճառով , բազում

իրերի օրինակով,

այս ցույց

մարգարեն է

տալիս

նրա անսկիզբ և անվախճան լինելու [իրողությամբ],ինչպես

ասում է.Ես եմ առաջինը, ես եմ հավիտյան/ԽԴ 6/:Իսկ նրանք նյութից են սկսվում ու հետո տարրալուծվում, ինչպես

ասում է .,,Փայտ

են կոտորում ու

հավաքում

արծաթ

և

ոսկի,,/Ժող. Բ 8/, և թե՝ Ընկավ Բելը ու կործանվեց Դագոնը/ԽԶ 1/:Երկրորդ՝ միակը լինելուց, ըստ այն խոսքի՝ ,,Միայնակ երկինքը ձգեցի,,/Հոբ Թ 8/,և թե ,,Ես եմ Աստվածը, ու չկա այլ մեկը,,/Ելք Գ 14/:Իսկ նրանք ոչ թե մեկ են, այլ՝ բազում, որովհետև այլ է Ճանճիկը/ Դ Թագ. Ա 2/, այլ է Աստղիկը, այլ է Հերմեսը, և այլ՝ Հերակլեսը և այլն, ու

սողունների և

անասունների բազում պատկերներ:Երրորդ՝ արարչությունից, ըստ այնմ.Նա է Աստված, որ ստեղծեց երկինքը

ու հաստատեց երկիրը, և նրա մեջ եղածը/ԽԲ 5/:Իսկ նրանք ոչ թե

Արարիչ են, այլ մարդու ստեղծածները, համաձայն այն խոսքի.,,Թող ամաչեն բոլորը, ովքեր

կուռքեր են

ստեղծում ու

պատկերներ

դրոշմում,,/Սաղմ. ՂԶ 7/:Չորրորդ՝

պարգևներից ու պատժից, համաձայն այն խոսքի, թե՝ Ես եմ Աստված , որ խաղաղություն եմ անում և հաստատում չարը/ԽԵ 7/:Եվ նրանց ասում է.Եթե աստվածներ եք՝ բարի կամ չար արեք, որպեսզի տեսնենք:Հինգերորդ՝ պահպանությունից, որ լսում և կատարում է, ըստ այն խոսքի. Պատեհ ժամանակ քեզ լսեցի, և փրկության օրը օգնեցի քեզ/ ԽԹ 8/, և թե՝ Ես եմ Տեր Աստված, որ փրկում եմ քեզ/ԽԳ 3/:Եվ նրանց համար ասում է.Բայց չեն կարող

փրկել մեր հոգիները /ԽԴ 20/ , ու եթե մեկը գոչի նրանց, չեն լսի ու չարիքից չեն փրկի/ԽԶ7/:Վեցերորդ՝ նախագիտությունից, քանզի ասում ու կատարում է, ըստ այնմ՝ Խոսեցի ու կատարեցի, պատմեցի ու փրկեցի /ԽԳ 12/,այսինքն՝ որ նախապես պատմում էր գերվելն ու ազատվելը, մինչդեռ նրանք ոչ լինելիքը և ոչ էլ կատարվածն են պատմում, ըստ այն խոսքի, թե՝ ,,Ո՞վ է , որ առաջ է ինձանից, որից հետո ստեղծեցի մարդուն, ու կպատմի կատարվելիքի մասին,,/հմմտ. ԽԱ 26/:Յոթներորդ՝

ամենիմաստ գիտությունից, համաձայն

այն խոսքի, թե ՝ նրա իմաստությունն անքննելի է/Խ 28/:Այլ՝ Երկինքը չափում է թզով ու երկիրը ՝քլով/Խ 12/, և մասին

հաշվում է աստղերի բազմությունը/Սաղմ. ՃԽԶ 4/:Իսկ նրանց

ասում է. Դուք

իմանում:Ութերորդ՝

կարիք

եք

նրանց

վկաները/ ԽԴ 9/, քանզի չեն

չունենալուց, ինչպես

ասում է. Աստված ոչ

տեսնում և քաղցում և ոչ

ծարավում է/Խ 28/:Իսկ նրանց մասին ասում է. Քաղցելու ու ծարավելու են, ու տկարության պատճառով ջուր չեն խմելու /ԽԴ 12/: Իններորդ՝ աննման լինելուց. որովհետև ոչինչ նրան նման չէ. Ու՞մ եք նմանեցնեցնում Տիրոջը , և ի՞նչ նմանությամբ/Խ 18/:Իսկ

նրանց համար

ասում է .Փայտ վերցնելով սոսնձեց այն, ու նրան տվեց տղամարդու կերպարանք, մարդու դեմքի ձև ու գեղեցկություն/ԽԴ 13/:Տասներորդ՝ մեծասքանչ

զորություններից, որովհետև

Տերն ինչ կամենում, անում է, փոփոխում է խորհուրդներն ու էությունները, ըստ այն խոսքի, թե՝ Ո՞վ է որ իմաստուններին ետ է դարձնում ու նրանց խորհուրդները հիմարության վերածում/ ԽԴ 25/, Եվ դարձյալ ասում եմ անդունդին, թե ավերվիր, ցամաքեցնելու եմ գետերը/ԽԴ 27/, այսինքն՝ ով ծովի լուծվող բնությունը հաստատեց ու ցամաքեցրեց Հորդանանը, կրակը ցողի վերածեց, լույսը՝ խավարի, որ չեն կարող անել հեթանոսների չաստվածները, նրանցից և ոչ մեկը, որովհետև չեն կարող իրենք իրենց շարժվել, կամ հաստատել, ինչպես ասում է, թե ՝ Վերցնելով ուսերի վրա բերում եք, ու երբ գետնին եք դնում, չեն շարժվում/ ԽԶ 7/: Այսքանն այս մասին :

--- Խ --Այսպես է ասում Տերն իր օծյալ Կյուրոսին/ ԽԵ 1/. Սա օծյալ է ոչ թե յուղով, ինչպես քահանաներն ու թագավորները, և ոչ թե հոգով, ինչպես մարգարեները, այլ՝ զորությամբ, ինչպես արքայի այն օծումը, որով

արժանացավ այդ

իշխանությանը, ինչպես և սրան օծյալ անվանեց, ինչպես նաև ասորեստանցիների համար գավազան

անվանվեց.Վայ

ասորեստանցիներին, որոնց

ձեռքին

է իմ

բարկության

գավազանը/ Ժ 5/: Ու Եզեկիելի միջոցով ասում է. ,,Իմ ծառա Նաբուքոդոնոսորը աշխատեց Ծուրի մեջ,,/ Եզեկ. ԻԹ 19-20/:Եվ Զաքարիայի միջոցով Անտիոքոսի մասին ասում է.,,Ես մի տգետ հովիվ եմ դնելու, որ ուտելու է ընտիր ոչխարների միսը և փշրելու նրանց ոտքերի ոսկորները,,/Զաք. ԺԱ

15/: Սրանով

հայտնի է դառնում, թե

թագավորներ է բարձրացնում, թեկուզ ամբարիշտ լինեն:

Աստված

երկրի

վրա

----ԽԱ ---Խորտակելու եմ պղնձե դռները ու փշրելու եմ երկաթյա նիգերը/ ԽԵ 2/. Պղնձե դռները բաբելացիներն էին, որ ամուր պահպանությամբ փակել էին գերյալներին ու չէին

կամենում

արձակել:Երկաթյա

նիգը

Հրեաստանի

գաղտնորեն պնդում էր, որպեսզի չազատեն գերիներին:Իսկ

շրջակա

աշխարհն է, որ

հոգևոր իմաստով պղնձե

դռները ու երկաթյա նիգերը սատանայի հպարտությունն ու հնարքն էր, որով կապել էր մարդկանց ու հոգիները, որ Տերը խորտակելով դժոխքը հոգիներին ազատեց այնտեղից ու մարդկանց՝ մոլորություններից:Դարձյալ պղնձե

դռները մեղքն է և երկաթյա նիգերը՝

մահը, որով մարդիկ կապված ու բանտված էին, որ Տերը վերացրեց , և ազատեց մեզ: Ես եմ , որ հաստատեցի լույսը ու ստեղծեցի խավարը/ ԽԵ 7/. Այսինքն՝ լուսատուների

մայր

մտնելիս

պակասությունից է:Արդ, լուսատուների հրաման

տալիս

բոլոր

շարժումը

կատարեց/տե՛ս Ելք Ժ/:Նույնպես և

մեր

լուսավորեց, քանզի

ազատությունն է և խավարը

նա

արեց, ըստ

աստղերին/ ԽԵ 12/:Դարձյալ

հրաշագործությունները՝ իսրայելացիների արեգակը ու

խավար է լինում, քանզի

լույսը ու Տիրոջ

խավարը այն

խաչելության

խոսքի.Ես եմ

Եգիպտոսում

եգիպտացիների

լույսի եղած

խավարը՝ Ինքը

ժամանակ խավարեցրեց

նրանց արարիչն է:Դարձյալ

բաբելեցիների գերությունը, լույսը

լույսը

Իսրայելի

Զորաբաբելով

եղած

փրկությունն է և խավարը Գոգի կորուստը:Նույնը իմացիր Եզեկիայի ու Հռափսակի, Յեսուի ու քանանացիների դեպքում: Ես եմ , որ խաղաղություն եմ անում ու հաստատում չարը/ԽԵ 7/. Ինչպես խաղաղությունը շինարարություն է առանց անձի, նույնպես և չարը գերության անուն է առանձ անձի:Արդ , սա ասում է, որովհետև միայն ինքն է Արարիչ և Տեր և ոչ թե այլ մեկը, քանզի ինքն է տանում գերության և ինքն է ազատում երբ և կամենում է, կամ մեկին ազատում է և մյուսին չարչարում,ինչպես ասվեց լույսի ու խավարի համար:Սակայն Աստված բնությամբ չար բան չի արել և չի անում, այլ Աստծուց առաջացած բաները բարի են, ըստ այն խոսքի, թե՝ ,,Աստված տեսավ, թե ահա շատ բարի են,,/Ծնդ. Ա 25/:Բայց բոլորին

պատուհասելը, որ

անում է Աստված, մեղքի

պատուհասը, ինչպես

հիվանդությունն է , կամ այլ բաները, կամ մահվամբ վրեժխնդիր լինելը, կամ մնացյալը. դրանք չար է անվանում:Սակայն սրանք ոչ թե չար են, այլ ՝ Աստծո արդար հատուցումը, կամ ուղղադատ խրատը. ինչպես հայրը խրատում է ապստամբ մանկանը և դնում ճիշտ ճանապարհի վրա, նույնպես և կամենում է Աստված:Այլ և իմանալու է, որ Կյուրոսը օծյալ կոչվեց հոմանունը լինելով ճշմարիտ օծյալ Քրիստոսի: Բազում բաներով համեմատվում է նրան:Եվ

այս Աստծո մարդասիրությունից է, որ ոչ միայն այլազգիներին է մարդ

դարձնում, այլև , ժամանակի ընթացքին, անսուրբ կենդանիներին

[սուրբ] է դարձնում իր

նման. առյուծին, ինձին, կամ արջին/ հմմտ.Եսայի ԼԱ 4, ԺԱ 6,7/ , ինչպես

անում է

այստեղ:Արդ, նախ Կյուրոսն է օծյալ կոչվում և մեր Տերն իսկապես ,,Օծյալ քաղաքում,,/Ղուկ.Բ 11/ , ասում է հրեշտակը:Երկրորդ՝

Դավթի

,,ավարառու,, է կոչվում, այլ

թարգմանության մեջ.,,Եվ մեր Տերը ավար վերցրեց ու պարգևներ բաշխեց,,:Երրորդ՝ ,,հովիվ,, է կոչվում, որովհետև բարությամբ առաջնորդեց, և մեր Տերը՝ ,,քաջ հովիվ,,/Հովհ. Ժ 14/:Չորրորդ՝ Կյուրոսը կատարեց Աստծո կամքը,և մեր Տերը կատարեց իր առաքիչ Հոր կամքը:Հինգերոդ՝ Կյուրոսը խորտակեց քաղդեացիների բնռնավորին, և մեր Տերը՝ իմանալի քաղդեացիների [ բռնավորին],որ հզորացել էր խառնակ տան մեջ:Վեցերորդ՝ Կյուրոսը [տեղահան

արեց]

խորտակելով

պողպատի

դխոխքի

դռները ու

դռները, հանեց

հանեց

հոգիների

աներևույթ

գանձեր, և

գանձերը, քանզի

մեր

[դրանք]

Տերը, Աստծո

պատկերն են:Յոթերորդ՝ նա արդարությամբ թագավորեց, նաև մեր Տերն արդարությամբ թագավորեց

և ոչ թե

նրան:Ութերորդ՝ նա

բռնությամբ, տաճարը

այլ

ազգերը

կառուցեց, իսկ

հոժարությամբ մեր

Տերը

են

հնազանդվում

վերականգնեց

Դավթի

խորտակված հարկը/հմմտ. Գործք ԺԵ 16/,որ նոր Եկեղեցին է:Իններորդ՝ նա ազատեց գերյալներին և մեր Տերը՝ հեթանոսներին՝ կուռքերից:Տասներորդ՝ նա

նվերներ ընծայեց,

իսկ մեր Տերը՝ իր մարմինը : Կան ուրիշ համեմատություններ ևս, եթե մեկը փափագում է. որովհետև Կյուրոսը հեզ էր, խաղաղարար և անկաշառ և այլն ի փառս Քրիստոս Աստծո: Քանզի քո մեջ Աստված կա/ԽԵ 14/. Տես կատարյալ աստվածաբանությունը. Աստված Աստծո մեջ, այսինքն՝ Հայրը Որդու մեջ և Որդին՝ Հոր , ինչպես և ասում է.,,Ես Հոր մեջ և Հայրը՝ իմ մեջ,,/Հովհ. Ժ 38/:Այս մասին Աթանասն է ասում29:Սակայն ոմանք երուսաղեմի համար են ասում, թե՝ Քո մեջ Աստված կա:Բայց

սա ևս

չի

խանգարում

միտքը, որովհետև

մարմնով :Եվ հրեան համառում է՝ [պնդելով], թե սա 30

ասված, որի

մեր

Տերը

այնտեղ

երևաց

[միայն] Երուսաղեմի համար

է

վերաբերյալ կասենք, թե համաձայն այս մեկնության Երուսաղեմը Աստված

է, և չկա այլ Աստված նրանից բացի, որովհետև խոսքի կարգն ասում է,թե՝ Բոլորը քեզ մոտ կբարձրանան ու քեզ կերկրպագեն և քեզ հետ

դաշինք կկապեն, քանզի քո մեջ

Աստված կա, և այլ Աստված չկա քեզանից բացի/ԽԵ 14/:

---ԽԲ---

29

Ս. Աթանաս Ալեքսանդրացի/293-373/. Տիեզերական եկեղեցու անառարկելի հեղինակություններից մեկը, որի խոսքը վճռական նշանակություն է ունեցել ուղղափառ դավանության հաստատման մեջ. միտքը քաղված է նրա ,,Յաղագս մարմնաւորութեան Որդւոյն , եւ Սրբոյ Երրորդութեան,, ճառից. տես,, Ս.Աթանասի Աղեքսանդրիոյ հայրապետի ճառք…թուղթք, ընդդիմասացութիւնք,, ,Վենետիկ, 1899, էջ 49: 30 տե՛ս Ս.Յովհան Ոսկեբերան, Մեկնութիւն Եսայեայ, էջ 322- 323 :

Իմ անձով եմ երդվում, թե ամենայն ինչ, որ դուրս է գալիս իմ բերանից, արդարություն է/ԽԵ 23/. Ինչու՞ է երդվում իր վրա. ինչպես այստեղ, այնպես էլ Օրենքում է հրամայվում.,,Քո Տեր Աստծո անունով պիտի երդվես/Ելք Ի 7, Բ Օր. Ե 11/:Իսկ մեզ արգելում է՝ ,,Ամենևին չերդվել ո՛չ երկնքի վրա, ո՛չ էլ երկրի ,,/ Մատթ. Ե 34/: Բազում պատճառներով չի հրամայում մարդուն ՝ երդվել. նախ որովհետև երդումը թերության պատճառով է, մինչդեռ մեր Տերը կամենում է, որ մենք այնպես ճշմարտախոս լինենք, որ կարիք չունենանք երդվելու:Ըստ որում ասում է.,, Ձեր այոն լինի այո և ոչը ՝ոչ,,:Երկրորդ՝ որպեսզի

չընտելանան և ամեն

ինչի համար հանդգնությամբ չերդվեն ՝Աստծո անունը տալով , որ այժմ մարդիկ սովոր են գինեվաճառների

մոտ, ամեն ինչի

համար

վկայակոչել

սարսափելի անունը:Այս

պատճառով Օրենքում պատվիրվում է.,,Տեր Աստծո անունը մի՛ տուր ունայն բաների համար,,/Ելք Ի 7, Բ Օր. 11/:Երրորդ ՝ ասում է .,,Մի՛ երդվեք,, ,այսինքն՝ սուտ, քանզի սուտը սատանայից է, և ով սուտ է երդվում՝ նման է նրան, ով սատանայի սերմերն է կամենում աճեցնել,ինչը ծանր մեղք է ու սաստիկ պատիժ, ինչպես ասում է այս մարգարեն.Որ երդվում եք Տեր Աստծո անունով՝ ոչ ճշմարտությամբ

և արդարությամբ/ԽԸ 1/:Չորրորդ՝

ասում է. Մի՛ երդվեք ուրանալով կամ վկայելով, կամ նման բաներով:Ուրանալովն այն է, երբ մարդ ուրանում է Աստծուն, հավատը, եկեղեցին, թե ՝ այսպես չէ, կամ թե՝ Աստված վկա, կամ

[երդվում ] Խաչի վրա, կամ էլ այլ բաների:Իսկ եթե մեծ կարիք է լինում և

երդման անհրաժեշտություն՝ այսպես են ասում. Տերը գիտե, կամ ՝ սուրբ Խաչը, կամ այլ սուրբեր, թե այս այսպես է:Ինչպես և Պողոսն է ասում.,,Աստծո առջև խոսում ենք ի Քրիստոս,,/ Բ Կորնթ. Բ 17/,կամ ասա ՝ Տերը կենդանի է, թե այս այսպես է:Ինչպես Եղիան էր ասում.,,Կենդանի է Տերը և կենդանի է քո անձը,,/ Ա Թագ. Ի 3/:Հինգերորդ՝ արգելում է երդվել քեզանից մեծի վրա.,,ոչ երկնքի վրա, քանզի Աստծո Աթոռն է, ոչ երկրի վրա, որ Աստծո ոտքերի պատվանդանն է և ոչ էլ քո գլխի վրա,,/Մատթ. Ե 34/, որովհետև քո կյանքը

Աստծո

ձեռքերում է, որովհետև եթե

Աստծուց

առավել

մեկը

լիներ՝ չէր

համարձակվի երդվել, ու քանի որ չկա մեկը՝ իր անձի վրա է երդվում:Իսկ Աստծո վրա երդվում է երեք պատճառով. նախ որովհետև Աստծո էությունն անփոփոխ է, նույնն է և իր խոսքը, ինչպես

ասում է.,,Իմ

խոսքերը

չեն

ապականվում,,/ԽԵ 23/, բայց

մարդս

փոփոխական է, որի պատճառով խոնարհվելով ու հավասարվելով մեզ շատ բան է ասում, բայց չի կատարում, ինչպես այն ժամանակ, երբ հարյուր քսան տարի խոստացավ Նոյին, բայց

մեղքի

հետևանքով

քսան

տարի

կարճեցրեց

և արագացրեց

ջրհեղեղը:Եւ

Եզեկիային ու Նինվեին մահվան վճիռ կայացրեց, բայց արտասուքի պատճառով կյանքի վերածեց:Սակայն ինչ

ասաց երդումով ՝ անփոփոխ

մնաց, ըստ Պողոսի:Երկրորդ՝

անփոփոխելի բաներով, որով անհնար է Աստծուն ՝ ստել, ինչպես երդվեց Աբրահամին, թե՝ ,,Քո զավակից,,/Ծնդ. ԺԲ 7/:Տերը ճշմարտապես երդվեց Դավթին ՝նրա տոհմից Քրիստոսի ծնվելու վերաբերյալ/Սաղմ. ՃԹ/:Երկրորդ՝ ինչպես ասացինք, իր անձի վրա

երդվեց,

որովհետև եթե իրենից մեծը լիներ՝ չէր համարձակվի երդվել:Երրորդ՝ Աստծուն շատ բան է վայելուչ, որովհետև կատարում ու մեզ հրաժարել է տալիս, ինչպես ասում է.,,Մի՛

սպանիր,,/Ելք Ի 12/, ինքն ասում է. ,,Ես սպանում եմ,,/Բ Օր. Ժ 20/:Մեզ ասում է.,,Մի՛ դատեք,, /Մատթ. Է 1/, և

իր

համար

ասում է.,,Իմն է վրեժխնդրությունը,,/Հռոմ. ԺԲ

19/:Մարդու հարկ չէ ընկերոջ մարմինն ու արյունը ուտել, բայց ինքն իրեն ընծայեց մեզ և ասաց.,,Իմ մարմինը ճշմարիտ կերակուր է և արյունս ճշմարիտ ըմպելիք,,/Հովհ. Զ 56/: Նույնպես և երդումը:Իսկ Օրենքում ասվում է.,,Քո Տեր Աստծո անունով պիտի երդվես,,/Բ Օր. Զ 13/, որպեսզի նրանց դրանով տարբերի հեթանոսներից, ովքեր սովոր էին երդվել իրենց կուռքերի վրա, որի հետևանքով ասում է.Դուք երդվեք ճշմարիտ Աստծո վրա:Եվ երբ

հայտնի

կուրությամբ

եղավ

Քրիստոսով

պաշտում էին

եղած

աստվածպաշտությունը, և

կուռքերին, այնժամ

վերացավ

թյուր

այդուհանդերձ

երդումը , ինչպես

ժամանակին տղայաբարո մարդկանցից զոհեր էր ընդունում ու մարմնական պարգևներ, ըստ այնմ.,,Զոհերն ու ընծաները հաճելի չեղան քեզ,,/Սաղմ. ԼԹ 7/, և թե՝ ,, Քո տնից չեմ ընդունի հորթեր,, /Սաղմ. ԽԹ 9/: Այլ ի՞նչ մատուցես

Աստծուն որպես օրհնության

պատարագ. սուրբ սիրտ և խոնարհ հոգի, որ Աստված չի արհամարհում: Ամեն ծունկ ինձ է խոնարհվելու/ ԽԵ23ա/. Սրա համար ի՞նչ կարող են ասել հրեաները, թե ուր կատարվեց, որովհետև երդումով է հաստատված ,ու պետք է կատարվի պարտադիր կերպով:Քանի որ սա չկատարվեց դարձից հետո, և իրենք մի լեզու

ունեն և ոչ

բազում:Ապա ուրեմն հայտնի է, որ մեր Տեր Հիսուս

Քրիստոսի մեջ իրականացավ:Ինչպես Հիսուս

Քրիստոսի

Պողոսն է ասում.,,Ամեն ծունկ խոնարհվելու է

անվանը,,/Փիլիպ. Բ 10/:Որովհետև

այժմ

ազգերից շատերը

խոստովանում են Քրիստոսին, իսկ վախճանի ժամանակ ՝ առհասարակ բոլորը:Եվ ի՞նչ են ուրանում հրեաները. մի՞թե գալստյան

ժամանակը

չի կատարվելու երդումով հաստատվածը, կամ Քրիստոսի

չէ, կամ

մի՞թե չեն

խափանվել

նրանց

մարգարեներն

ու

թագավորները, կամ մի՞թե բոլոր ազգերը չեն հնազանդվել Քրիստոսին, և արդարությունն ու փառքը նրա մոտ հավաքված չեն: Տերն ասում է. ամբարիշտները ուրախություն չունեն/ԽԸ 21/. Սաղմոսն ասում է.,,Մարդկանց տքնությունը չեն կրում նրանք ու մարդկանց պես չեն տանջվում,,/Սաղմ.ՀԲ 5/:Եվ Հոբն ասում է.,,Ամբարիշտների ճանապարհները հաջողված են,,/Հոբ ԻԱ 7/,և ,, Հարուստը բեհեզ էր հագնում ու միշտ ուրախ էր,,/Ղուկ.ԺԶ19/:Իսկ սա ասում է.Ամբարիշտներն

ուրախություն չունեն, որովհետև

ամբարիշտները

ճշմարիտ

ուրախություն չունեն, որ անվախճան ու անթառամ է. քանզի ինչպես անվախճան Աստված, նույնպես և Աստծո

մեջ

եղած

ուրախությունն է

է

անեղծ ու անապական, որ

արդարներինն է, ինչի վերաբերյալ սաղմոսն ասում է.,,Ուրախ եղեք ու ցնծացեք Տիրոջ մեջ,

արդարներ ,,/հմմտ. Առակ ԻԹ

դեմհանդիման:Իսկ

թվացյալ

6/

այստեղ՝ հուսով, իսկ

ուրախությունը

այնտեղ՝

մեղավորներինն է, որոնց

գործերով ՝ ծիծաղելը

կապիկների նմանությամբ է և ոչ թե իսկությամբ, որովհետև աշխարհի հոգսերն ու խղճի խայթը խառնված են իրար, ու նրան տևապես պահում են բազում տրտմության ու

խռովքի

մեջ, ինչպես

Կայենին, որ

երերում

ու

տատանվում էր, այսինքն՝

հոգով և

մարմնով: Նույնպես և բոլոր մեղավորները նման են տենդով լցված անձանց. թեպետ նրանց առջև

լիառատ սեղաններ են ու զանազան բաժակներ ՝ լցված ուրախությամբ, նա

չի կարող ուրախանալ իր ներքին ցավի պատճառով:Նույնպես և մեղավոր հոգին չի կարող ուրախանալ լիակատար ուրախությամբ ներքին տրտմության պատճառով31:

---ԽԳ--Իմ բերանը հաստատեց սուր սուսերի նման/ԽԹ 2/. Այս խոսքերը

պատշաճում են մեր Տիրոջը, մարգարեներին ու նրա առաքյալներին և

բովանդակ ժողովրդին:Պողպատի նման հանցավորների

պատիժը

[ավարտը]:Երկրորդ՝

հասցնում է

որովհետև

մինչև

կտրում

հիվանդությունը:Երրորդ՝ որովհետև արգելքները:Չորրորդ՝ որովհետև նրանց:Հինգերորդ՝ որովհետև որովհետև

սուր է Քրիստոսի

32

զատումն ու

էր

ճանապարհների

մարմինների

ցավն

խորտակում էր իր Խոսքի առջև

ահալի խոսքով

հավատացյալներին

շունչի

բերանը.նախ որովհետև

խոսքեր էր մեղքերը

բաժանում էր

ասում

եղած

դևերին

զատում էր

ու

ու բոլոր

հալածում

հոգիներից:Վեցերորդ՝

անհավատներից:Յոթերորդ՝ որովհետև

փշրելով կուռքերը՝ վերացրեց կռապաշտությունը:Ութերորդ՝որովհետև սաստեց ծովին , և [փոթորիկը]

հանդարտվեց:իններորդ՝ որովհետև գոչեց սանդարամետում և ազատեց

հոգիներին:Տասներորդ՝

որովհետև

իր

հոգու

բերանով

սատկեցնում

է

Նեռին:Տասնմեկերորդ՝ որովհետև վախճանի ժամանակ գառներին բաժանելու է այծերից , և անհավատներին կտրելու է նրանցից:Նաև սուր էր մարգարեների բերանը, քանզի ամեն ինչ հնազանդվում էր նրանց, ինչպես

Մովսեսին՝ ծովը և

վեմը, օդը և

գետը և

այլ

բաները:Բայց սուր էր նաև առաքյալների բերանը, որովհետև հալածում էին դևերին և բժշկում էին

ցավերը, սատկեցնում էին

հանցավորներին, ինչպես

Անանիային ու

Սափիրային/ տե՛ս Գործք Ե/:Սուր են նմանապես հավատացյալների բերանները,որովհետև ամեն

ինչ

հատուցում

են

աղոթքով. շրջում են

Աստծո

հրամանը, ինչպես

նինվեացիները/տե՛ս Հովնան Գ/, մարում են կրակը, ինչպես երեք մանուկները/տե՛ս Դան. Գ/,գազանների

երախն են

կապում, ինչպես

Դանիելը/ տես Դան. Զ/ և

զորքերի

բազմությունն են խորտակում, ինչպես Եզեկիայի աղոթքը/ տե՛ս Բ Թագ. ԺԸ-Ի, Մնաց.ԻԹ-ԼԲ, Եսայի ԼԶ- ԼԸ/:Եվ ամեն անհնարին բան հնարավոր է դառնում խնդրողների հավատով: Ինձ հաստատեց իբրև մի ընտիր նետ և թագցրեց իր կապարճի մեջ/ԽԹ 2/. Նետ էր, որովհետև Աստծո մարդացած Խոսքը առհասարակ բաղկացած էր մարմնից, հոգուց ու մտքից, ինչպես նետն է բաղկացած փայտից, երկաթից ու թևից:Եվ ընտիր է 31 32

տե՛ս Ս.Հովհան Ոսկեբերան, Մեկն. Եսայեայ, էջ 344-345 : ,,հասցնում է,, , այսինքն՝ հետաձգում է:

ասում, այսինքն՝ բոլոր մարդկանց գերազանցում է խորհրդով, քանզի մարդացած Աստված էր, որովհետև որովհետև

մարգարեներով էր

մեղք

գուշակված , ու

չգործեծ :Այլև

տարբերությունները:Բայց այժմ

մեծամեծ

զանազան են

բաներ

Արարչի

նետ է անվանում մեր Տեր

էր

և

անում:Եվ

արարածների

Հիսուս Քրիստոսին. պետք չէ

անտեսել, որ նա բազում պատճառներով է նետի հետ համեմատվում:Նախ որովհետև ինչպես նետը , որ թաքնված է կապարճի մեջ , հետո է երևում, նույնպես և մեր Տերը, որ ծածկված էր մարդկանցից, հետո

հայտնվեց Խաչի միջոցով, երբ խորտակեց հզորին ու

,,գերեց նրա գերությունը,,/Սաղմ. ԿԷ 19/:Երկրորդ՝ նետը խոցելով թշնամուն սպանում է. Տերը

խոցեց

թշնամի

սատանային, որ

մեզ և

մշտապես

սրտով

նույնպես և

մեր

ուղիղներին

հարվածում է ՝խավարի մեջ նետելու համար, համաձայն մարգարեի/Հմմտ.

Սաղմ. ԿԳ 5/:Երրորդ՝ ինչպես նետն է խոցում ու վիրավորում, նույնպես Քրիստոսի սերը խոցելով վիրավորում է բոլոր նրա սիրելիներին. այնպես որ ոչ մի բան չի կարող նրանց բաժանել այդ սիրուց/տե՛ս Հռոմ. Ը 35/, համաձայն առաքյալի:Չորրորդ՝ ինչպես

լայնալիճ

աղեղից զորավորապես արձակված նետը անցնելով օդից, խոցում է նպատակակետը, նույնպես Քրիստոսի զայրույթի նետը սաստիկ զորությամբ արձակվելով օդի միջոցով, այսինքն՝ հրեշտակների

ու առաքյալների՝ իբրև

նպատակակետ

,

ամբարիշտներին:Այս պատճառով ասում է,,Աղեղն իր լարած է և նետերը սարքել,,/Սաղմ Է 13,14/, և թե ՝,, Իմ

խոցում

է

հրանյութով է

ոչնչացնելու եմ նրանց,,/Բ Օր. ԼԲ

նետերով

23/:Հինգերորդ՝ ինչպես նետը խոցում է մի մասը, նույնպես Աստծո արդար հատուցումն ընդհանուրի մեջ անշփոթ կերպով պատժում է մեկին, որպեսզի ,,անձը, որ մեղք է գործում, մեռնի,,/հմմտ.Ղևտ.Ե 17/, որպեսզի

ցավերը շրջվեն նրանց իսկ գլխին, ասում է:Վեցերորդ՝

նետը [խոցում է] ոչ միայն նրանց , որ երկրի վրա

են, այլև սավառնող թռչուններին է

երկիր

մարդկանցից

գցում, նույնպես և

մեր

Տերը

ոչ

միայն

խոնարհներին, այլև

բարձրացածներին է խոնարհեցնում և երկիր գլորում գիտությամբ հպարտացածներին ու բռնակալներին ,համաձայն

այն

խոսքի, որ

ասում է.,,Տեսա

սատանային

ընկած,,/Ղուկ. Ժ 18/, և առաքյալը, թե՝ ,,Մեր զինվորության զենքը հոգևոր,,/Բ Կորնթ. Ժ 4/ ,որով կխոնարհեցնենք հպարտացած բոլոր մտքերը , ու կգերենք

Աստծո

բոլոր

երկնքից

մարմնավոր չէ, այլ՝

գիտության

մարդկանց

նկատմամբ

ի հնազանդություն

Քրիստոսի:Յոթներորդ՝ ինչպես նետը, քանի դեռ մեր ձռքում է, չի վիրավորում, բայց դուրս թռչելով աղեղից՝ ուր դիպչում ՝սաստիկ տանջում է ,նույնպես և մեր Տերը. այժմ ներում է մինչև

վախճան

և

հետո

երկնքից

իջնելով

սարսափելի

գոչյունով մեղավորներին

տանջում է գեհենի կրակի մեջ:Ութերորդ՝ ինչպես նետը երկար ճանապարհ է անցնում , ու երբ հասնում ,անակնկալ հարվածում է, նույնպես և

Քրիստոսի քաղցրությունը երկար

ժամանակ համբերում է, ու երբ դարձի չեն գալիս, հանկարծակի շարժվում է բարկությամբ և

անխնա

կորստյան է մատնում, ըստ

այն

խոսքի.,,Եթե

արհամարհես

Աստծո

ներողությունը՝ քո անձի վրա բարկություն կկուտակես Աստծո արդար դատաստանի ժամանակ

,, /Հռոմ. Բ 4-5/: Իններորդ՝ որովհետև բժշկություն կա. նետ կա , որ քիչ է

վիրավորում, կա, որ

խորն

է

խոցում, ինչը

բժշկելի է, կա, որ սպանում է:Նույնպես և

Աստծո հանդիմանությունը, համաձայն տարբեր մեղքերի է. կա ,որ արտաքին բաներին է

հարվածում՝ ինչքերին

կամ

զավակներին և

հիվանդությամբ:Այս պատճառով այսինքն՝ դաշտերի և

ապա ՝

հարվածները

կա, որ

[արտահայտվում է] մարմնի

փութալով հորդում են աշխարհի վրա,

մարմիների. և սա

նախ

հեռավորների վրա, և

ապա՝

մոտիկների : Սրանցից բժշկվում ենք ապաշխարությամբ, բայց կա, որ առանց բժշկության մահվան է մատնում, համաձայն այն խոսքի, թե՝,,Լարը կտրում է առանց բժշկության,,/Բ Օր. ԼԲ 24/: Այստեղ մարմնով և այնտեղ հոգով ու մարմնով կորստյան է մատնում գեհենի մեջ/ Մատթ. Ժ28/, ասում է:Տասներորդ՝ որովհետև կարելի է ընդդիմակայել նետին, ինչպես վահանով կամ այլ բանով: Նույնպես աղոթքը, արտասուքը և այլ բաներն արգելք են դառնում Աստծո սաստիկ հրամանին, ինչպես Եզեկիան և նինվեացիները: Տերը Տերն առաքեց ինձ ու նրա Հոգին/ԽԸ 16/. Տես և մտապահիր, որ Սուրբ Հոգին , որ Հորից և Հոր հետ է, հավասարապատիվ է նրան, ըստ որում առաքում է առաքյալներին ու մարգարեներին:Այստեղ դարձյալ ինձ իմանալու է երեքանձնյա Աստվածությունը. Տեր Հայրը, Տեր Որդին և Սուրբ Հոգին:

---ԽԴ--Հարց. Ասում է՝ ընդունելության ժամանակ , լսեցի քեզ ու փրկության օրը օգնեցի քեզ/ԽԹ 8/. Եվ անպատեհ ժամանակ ո՛չ լ սում , ո՛չ փրկում է: Պատասխան. Ոչ , երբեք, ինչպես

հայտնի է

հիմար

կույսերի

ու

հարուստի

[պատմությունից] , ովքեր օգնություն չգտան, քանզի այս է փրկության ժամանակը քանի դեռ մարմնի մեջ ենք, ինչպես Պողոսն է ասում.,,Ահա ընդունելի ժամանակը,,/Բ Կորնթ.Զ 2/ և այլն: Հարց. Ապա ուրեմն պարզ է, թե Աստված կարիք ունի ժամանակի, ու նրա ողորմությունը ժամանակին է հետևում: Պատասխան. Աստված

կարիք

չունի ժամանակի, այլ

՝ մենք, որովհետև

Աստծո մոտ

ժամանակը չի փոփոխվում, այլ մեզ մոտ է փոփոխվում:Եվ նրա ողորմությունը չի հետևում ժամանակին, այլ կամքի

քաղցրությանը, որովհետև երբ քաղցրանում է Աստծո

կամքը, այն է ,,ընդունելի ժամանակը,, : Հարց. Եվ ե՞րբ է Աստծո կամքը լինում քաղցր: Պատասխան. Աստծո կամքին հաճելի երեք ժամանակ կա. առաջին ժամանակը՝ աղոթքինն է, երբ մեր միտքը բոլոր կողմերից ամփոփում ենք Աստծո

վրա ու խոսակցում նրա

հետ.,,Երեկոյան, առավոտյան ու կեսօրին,,/Սաղմ. ԾԴ 18/ և այլն:Իսկ մյուս ժամանակները,

երբ պարապ ենք լինում , և կամ ՝ աշխարհի հոգսերի հետ, նրան հաճելի չեն:Երկրորդ՝ Աստծուն հաճելի է ապաշխարության ժամանակը, երբ դարձի ենք գալիս մեղքից ու բարիք գործում:Իսկ երբ մեղքի մեջ անզեղջ ենք մնում՝ Աստծուն հաճելի չե:Երրորդ՝ ,,ընդունելի ժամանակը,, մեր այս բովանդակ կյանքն է, իսկ մահից հետո՝ ոչ, որովհետև այս կյանքում բազմել է շնորհի աթոռին, իսկ մահից հետո՝ դատաստանի աթոռին,որը արդար հատուցումն է, ինչպես Պողոսն է հրավիրում.,,Եթե նրա շնորհների աթոռի առջև ընկնենք և

ողորմությունն ընդունենք պատեհ ժամանակ ,,/Եբր.Դ 16/, ինչպես շնորհվեց

նրան, որ հազար դահեկան էր պարտք, որովհետև այստեղ աղաչեց:Իսկ հանդերձյալի համար ասում է.,,Հանեք արտաքին խավարը,,/Մատթ. ԻԵ 30/,և թե՝ ,, Ձեզ չգիտեմ, հեռացեք ինձանից,,/Մատթ. ԻԵ 12/ և այլն: Ահավասիկ մեցամես/ որդը/ ցեցն ուտելու է ձեզ/Ծ 9/: Եվ Թեոդոտիոնը ուտիճ է ասում, Սիմմաքոսը33՝ երր34:Սրանք բոլորը ապականության ցուցիչներ են:Բայց ցեցն այն է, որ

ցամաք բան է ուտում, ինչպես հանդերձանքը, մեցն /որդը/ այն է, որ խոնավ բան է

ուտում, ինչպես միս և այլ բաներ:Իսկ ամես-ը հոդ է, ինչպես իմովսանն են ասում , յուրյանց, այլոց:Եվ ուտիճն այն է, որ

խոնավն ու ցամաքն է ուտում , և երրը հոտած,

տրորված , թարախոտ, լուծված ավիշը, ապականված, փտած ու բորբոսնած մարմիններն է նշանակում:Եվ մեցամես ցեցը այն պատճառով է իրար կապում,որպեսզի ցույց տա խոնավ ու չոր բաներ ուտելը, այսինքն՝ մարմինն ու ոսկորները:Կամ էլ սա ասում է Աստծո բարկության համար , կամ թե այնպես լուծվեցին նրանց մարմինները:Իսկ որ ասում է.

---ԽԵ--Ահավասիկ, դուք բոլորդ շորի նման հնանալու եք/Ծ 9ա/. Բազում համեմատություններ կան , որ վերաբերում են զգեստին ու մեր մարմնին.նախ ինչպես առավելապես զանազան նյութերից ենք հյուսում զգեստը, նույնպես և զանազան տարրերի նյութից է գոյանում մարմինը:Երկրորդ՝ ինչպես շորն է ծածկում մարմինը , մարմինն էլ՝ հոգին, որի պատճառով Պողոսը ներքին և արտաքին մարդ է անվանում/տես Հռոմ.Է 22/:Երրորդ՝

ինչպես

գեղեցկությունը, նույնպես

շորն

ծերացած

է հնանում, նվազում զորությունը ու կորչում մարմինն է

զրկվում

զորությունից

ու

տգեղանում:Չորրորդ՝ ինչպես շորը մի որոշ ժամանակով է լինում մարդու վրա, իսկ հետո 33

Թեոդոտիոնը և Սիմմաքոսը Հին Կտակարանի եբրայերենից հունարեն կատարված թարգմանության հեղինակներ են:Նրանց նպատակն է եղել սրբագրել հունարեն Յոթանասնից թարգմանության մեջ սողոսկած սխալները, առավելագույնս հարազատ մնալ եբրայերեն բնագրին:Թեոդոտիոնի թարգմանությունն իրականացված է Բ դարի կեսերին, իսկ Սիմմաքոսինը՝ Բ դարի երկրորդ կեսին Կոմմոդոս և Սևերոս կայսրերի օրոք/180-211 թթ./:Նրանց թարգմանություններն ընդգրկված են Որոգինես Ալեքսանդրացու /185-254/ կազմած Վեցիջյանում: 34 տե՛ս Ս.Հովհան Ոսկեբերան, Մեկն. Եսայա,էջ 322 :

փտելով

քայքայվում է ու

դառնում

կոխան, նույնպես և մեր

մարմինները

մի որոշ

ժամանակով են փառավորյալ և հետո տարրալուծվում են հողի մեջ ու ապականվելով կոխան է դառնում բոլորին:Վերկաց , գնա գերեզմաններ. տես իշխանների ու մեծամեծների, ովքեր արժանավորապես տեսանելի ու համբուրելի էին, այժմ անարգված, ընկած և շների ու անասունների

համար

կոխան

ասում են, շորը

դարձած:Հինգերորդ՝ինչպես

ցեցի

կերակուրն է, նույնպես և մարդկանց մարմինները կերակուր են որդերի համար այստեղ կյանքում ու

մահից հետո, իսկ հանդերձյալում՝

որդերի համար, ,,ուր , ասում է, որդը 47/:Վեցերորդ՝

փոփոխելի

չի

մեղավորների

մեռնում ու

է զգեստը. ինչպես

կրակը

անկողին

մարմինները՝ անքուն չի մարում,,/ Մարկ. Թ

մտնելով

հանվում են, և

առավոտյան դարձյալ հագնվում, նույնպես գերեզման մտնելով հանում ենք մեր մարմինը ու հարության առավոտյան , աքաղաղականչին, այսինքն՝ փողը հնչելիս, երկնքում հոգևոր Արեգակի

ծագման ժամանակ,դարձյալ

հագնում

ենք

այն:Յոթերորդ՝ ինչպես

յուրաքանչյուր ոք արթնանալով իր շորն է հագնում, նույնպես հարության ժամանակ իր մարմնով է

հառնելու, ըստ

Պողոսի/տե՛ս Հռոմ.Զ 5/ , որովհետև

հոգին

իր

մարմինը

ճանաչելու է բնական կապակցությամբ, այսինքն՝ անձնական հատկությամբ:Ութերորդ՝ ինչպես տերն ու ծառան իրարից տարբերվում են զգեստով , նույնպես

հանդերձյալ

իրականության մեջ իրարից տարբերվելու են արդարներն ու մեղավորները, ինչպես այն , որ հարսանյաց զգեստ չուներ, և սրանք հետո/ տե՛ս Մատթ. ԻԲ 11-12/: Իններորդ՝ ինչպես և

այստեղ, ոմանք

մարմինները

ունեն

մեծագին

զգեստներ և

սուրբ

գործերով և

մեծագին են

ոմանք՝ անշուք, նույնպես ոմանց՝

անշուք՝

և ոմանց

պղծությամբ ,

մեղքերով:Տասներորդ՝ ինչպես աղտոտված զգեստը պայծառանում է ջրում լվացվելով, նույնպես մեղքով աղտոտված մարմինը՝ արտասուքի ջրով, ողորմության [օճառով], ու չարչարանքով

վերստին

մաքրվում և

ձյունից

ավելի

սպիտակ

դառնում, ասում է

մարգարեն/հմմտ. Եսայի Ա 18/: Այսքանն այս մասին: Օրենքներն ինձանից են դուրս գալու և իմ դատաստանները հեթանոսների լույսն են, և իմ բազկին պիտի հուսան/ԾԱ 4-5/, և թե՝ քեզ հաստատելու եմ իբրև ուխտ

ազգի համար ու

հեթանոսների համար իբրև լույս /ԽԹ 6/, և թե՝ Նորոգվեցեք իմ առջև, ով կղզիներ/ԽԵ 17/,և թե՝ Ուրախ եղիր, ծարաված անապատ/ԼԵ1 /, և թե՝Գետ պիտի բխի անջուր երկրում/ԽԱ 19/,և թե՝

Ամեն

մարմին և

աշխարհի

բոլոր

կողմերը

տեսնելու են մեր Աստծո

փրկությունը/ԾԲ 10/,և թե՝ Ինձ պիտի խոնարհվի ամեն ծունկ և ամեն լեզու խոստովանելու է Աստծուն/ԽԵ 22/, և թե՝ Տեսնելու են այն, ինչի մասին նրանց չի պատմվել, և իմանալու են այն, ինչի մասին չեն լսել/ԾԲ 15/, և թե՝ Ուրախ եղիր, ամուլ, որ չէիր ծնում/ԾԴ 1/, և թե՝Բազում են ամուսնուց լքվածիդ որդիները/ԾԴ 1/,այսինքն՝ քո՝ այրուդ որդիները շատ են քան ամուսին ունեցողներինը ,և թե՝ Հեթանոսները հուսալու են նրա անվանը /ԽԲ 4/, և թե՝ Քո սերունդը

պիտի ժառանգի

հեթանոսներին/ԾԴ 3/, և թե՝ Անտառի

ծառերը ծափ են

տալու/ ԾԵ 12/, և թե ՝ Օտարազգին , որ եկել հարել է Տիրոջը, չասի, թե Տերը մերժեց ու

վանեց ինձ իր ժողովրդից/ԾԶ 3/,և թե ՝ Իմ տունը աղոթքի տուն է կոչվելու բոլոր հեթանոսների

կողմից/ԾԶ 7/,և թե՝ Հեթանոսները

քայլելու են

քո լույսի

մեջ, ու թե

օտարների որդիները շինելու են քո պարիսպները/Կ 10/:Սրանք և այլ շատերը նշանակում են հեթանոսների դարձը:Տես և հիշիր՝ Օրենքներն ինձանից են դուրս գալու ասում է, ինչը նշանակում է նորը, որ հաստատեց Քրիստոս, որովհետև հինը հաստատված էր ,ըստ այն խոսքի.,,Տեր օրենքներ հաստատիր և օրենսդիր ՝ նրանց վրա,,/Սաղմ. Թ 21/:Քանզի առանց օրենքների մարդն [հետո]

անասունից առավել է, որովհետև անասունը, երբ բարկանում է,

հանդարտվում է, իսկ

մարդու

մոտ

բարկությունից

ոխակալության:Անասունի մոտ արուի և էգի ցանկությունը

հետո

[դա]

փոխվում է

տարվա սահմանի մեջ է,

մինչդեռ մարդը տևապես շաղախվում է զազրալի ախտի մեջ:Այս պատճառով մեր Տերը նոր օրենքի միջոցով զգուշացրեց իր հավատացյալներին,ինչպես ասում է. ասվեց այս ինչ բանը, բայց ես ձեզ ասում եմ այս :

--- ԽԶ---Երկինքը հաստատված է իբրև ծուխ, ու երկիրը մաշվելու է շորի նման/ԾԱ 6/. Այստեղ

սրանց

գոյացությունն

է

համեմատում

իրար

հետ, որովհետև

աղքատին

հարուստ դարձրեց ու հարուստին՝ աղքատ, այսինքն՝ երկինքն ու երկիրը:Տես եկուսին էլ աղքատ է անվանում, որովհետև Մովսեսը երկիրը:Եվ երկուսն էլ

անավագ

հարուստ է համարում երկինքը և Դավիթը՝

են , որ կրտսեր և աղքատ է, և Աստծուց հետո: Կամ

երկիրն աղքատ է քան հրեղեն երկինքը և աղքատ է այս հաստատությունը քան երկիրը:Եվ երկուսն էլ

հարուստ են՝ մեկը՝ թանձրությամբ և

մյուսը՝ հաստատությամբ:Դարձյալ

հակառակ են իրար, որովհետև մեկը թանձր է, մյուսը՝ նոսր, մեկը տևական է, մյուսը՝ մաշվող:Սակայն բազում պատճառով է

երկինքը

հաստատված ծուխ համարում:Նախ

որովհետև ծուխը լուծվող է, և ոչ ոք չի կարող այն հաստատուն պահել: Նույնպես և երկինքն ամրացված է ամենազոր ձեռքով, ով ստեղծել է այն:Երկրորդ՝ համաձայն գույնի որակի, քանզի կապույտ է, և երկինքը ծուխի նման է:Երրորդ՝ ծուխը նոսր է ու միայն աչքով է տեսնվում, նույնպես և երկինքը ձեռքով չի շոշափվում:Չորրորդ՝ ծուխը թեթև է, նույնպես և երկինքը՝ երկրից ավելի:Հինգերորդ՝ ծուխը վերընթաց է, նույնպես և երկինքն է բարձր:Վեցերորդ՝ ծուխը շարժուն է, նույնպես և երկինքն է ծուխը օդ է՝

միշտ շարժվում:Յոթերորդ՝

նյութերից բաժանված, և ոմանք երկինքը օդեղեն են ասում:Ութերորդ՝ նախ

նյութն է երևում և հետո՝ ծուխը,նույնպես նախ

երկինքը և հետո ՝ հաստատությունը,

համաձայն Մովսեսի:Իններորդ՝ ծուխը ցամաք ու տաք է, նույնպես և հաստատությունը՝ սրընթաց շարժումից, այդ պատճառով

ջրերի բազմությունը եղավ, որպեսզի նրանց

բարեխառնի:Տասներորդ՝ ծուխը հեռվից է տեսնվում ու զորեղին՝ Արարչին է ցույց տալիս, և երկինքը երևում է ամեն կողմից և իր շարժումով, կարգով ու մեծությամբ ակնարկում է

զորեղին՝ Արարչին, ըստ Դավթի՝,,Երկինքը պատմում է Աստծո փառքի մասին,,/Սաղմ. ԺԸ 2/: Եվ երկիրը շորի նման մաշվելու է. նախ որովհետև

շորը թանձր է ծուխից ավելի և

երկիրն էլ՝ երկնքից ավելի: Երկրորդ՝ ինչպես շորն է հնանում ու մաշվում է՝ երկիրն էլ զրկվում է զորությունից ու գեղեցկությունից, ինչպես երևում է ձմեռվա ժամանակ, երբ զրկվում է բույսերից, որի

պատճառով

Դավիթն

ասում է.,,Երկիրը

մաշվեց

ու

բոլոր

բնակիչները,,/Սաղմ. ՀԴ 4/, սակայն Արարչի զորությամբ սա կա հավիտենապես :Երրորդ՝ շորը

պահում է ցրտից ու տոթից և երկիրն ինքն իրենով՝ ինչպես ձմեռը ՝ բույսերը,

ամառը՝ աղբյուրները, նույնպես և մարդուն ու կենդանիներին [տալիս] նրանց անհրաժեշտ պահանջը: Չորրորդ՝ որովհետև շորը մարմնի ծածկույթն է, և երկիրը , որպես մեզ համար մայր ու դայակ, ծածկում է ամեն տեսակ ապականություն, ինչպես մեռյալներին ու մնացյալ բաները:Հինգերորդ՝ շորն ունի նաև իր վրա վերարկու, նույնպես և երկրի ջրերն իբրև զգեստ նրա վերարկուն են, ասում է:Վեցերորդ՝ թեպետ ոմանք են շոր հյուսում, բայց բոլորն են այն հագնում ու թեպետ ոմանք են մշակում հողը, բայց բոլորն են ճաշակում բարիքը:Յոթերորդ՝ թեպետ փոխում ենք շորերը, բայց չենք մերկանում շորերից, նույնպես՝ թեպետ

փոխում ենք

երկիրը՝ այստեղից

այնտեղ, սակայն

ամենուր

երկրի

մեջ

ենք:Ութերորդ՝ ոմանք նույն [շորով] և ոմանք բազում ու տարբեր շորերով են:Նույնպես և երկրի35

վրա

շատերից

ոմանք

մտահոգ են

ու զբաղվում են

դրանցով, այսինքն՝

պարտեզներով, այգիներով, վաճառքով, իշխանությամբ և այլն:Բայց ոմանք գոհանում են սակավ բաներով, այսինքն ՝ կերակուրներով ու շորերով, համաձայն առաքյալի.,,Շորեր ու կերակուրներ ունենք. դրանցով գոհանանք,,/Ա Տիմ. Զ 8/:Ինչպես

շորն է

աղտոտվում ու

երեք բանով մաքրվում՝ ոչնչացումով, ջրով ու կրակով, նույնպես այս երկիրն է մեղքերից աղտոտվելով, մահվան, գերության

հետևանքով

զրկվում

բնակիչներից, ու

դառնում

ավերակ, երբեմն ՝ ջրի հետևանքով, ինչպես Նոյի ժամանակ ու կրակով, ինչպես՝ Սոդոմում և վախճամի ժամանակ՝ ,,Լեռները հալվելու են

մոմի նման,,/Սաղմ. ՂԶ 5/:Տասներորդ՝

մահից հետո բազում շորերից ոչինչ չենք կարող տանել, բայց՝ միայն պատանքը, և փտում է այն ևս, ու մերկ ենք հարություն առնելու:Նույնպես այս բովանդակ երկրից ոչինչ չենք

կարող

մեզ

հետ

տանել, բայց

միայն

՝ մի քիչ

հող, ինչը ևս

թողնելու ենք

գերեզմանում, որովհետև ,,ոչինչ չենք բերել այս աշխարհ և ոչ էլ կարող ենք տանել,,/Ա Տիմ. Զ 7/, ասում է: Հարց. Այստեղ ասում է. Մի վախեցեք մարդկանց նախատինքներից ու բամբասանքից /ԾԱ 7/, իսկ Դավիթ մարգարեն ասում է.,, փրկիր ինձ զրպարտիչներից,,/Սաղմ. ՃԺԸ 134/, նաև Եզեկիան է ասում.,, Թող

Տերը լսի Ռափսակի պատասխանը,,/ Դ Թագ. ԺԹ 4, Եսայի ԼԷ

4/:Մի՞թե սրանք հակառակ են իրար: 35

Տաթևացու մեկնության մեջ ՝,, զերկինս,,. մինչդեռ նրա աշակերտի՝ Հովհաննես Կոլոտիկի համանուն մեկնության մեջ ՝ ,,զերկիրս,, .ելնելով պահանջված իմաստից՝ թարգմանությունը կատարված է համաձայն այս ընթերցման:

Պատասխան. Իրար

հակառակ

չեն, այլ ցույց են

ներգործությունը, այսինքն՝ [մի կողմից] նախատինքը բամբասողների

համար և

[մյուս կողմից]

տալիս ու

նախատինքի

բամբասանքը

բամբասվողների

համար՝

երկակի պատիժ են պարգև:Որ

նախատողները պատժվում են, հայտնի է Ռափսակի [օրինակից], ով նախատեց կենդանի Աստծուն ,և զորքով կորստյան մատնվեց/տե՛ս Դ Թագ. ԺԹ 17/:Եվ Սիմեն նախատեց Դավթին, և իր արյամբ դժոխք իջավ/ տե՛ս Բ Թագ. ԺԶ 5-14, ԺԹ 16-23 ,հատկապես Գ Թագ. Բ 8-9/: Սրանք ցույց են տալիս, որ ամեն ոք ,ով նախատում

ու

բամբասում է՝ ինքն է

կորչում և ոչ թե նախատվողը, ինչպես ասում է Առակը.,,Ով իր ընկերոջը փոս է փորում՝ ինքը

կնկնի

մեջ,,/Առակ. ԻԶ 27/:Իսկ

դրա

նախատվողի

պարգևն

այն է,թե

որքան

նախատվում է՝ այնքան վարձ կստանա ու դեռ ավելին կառնի, ըստ այն խոսքի.,,Երբ ձեզ նախատեն, ցնծացեք և ուրախ եղեք, քանզի ձեր վարձը բազում է երկնքում,,/Մատթ. Ե 12, Ղուկ. Զ 23/: Նաև այս կյանքում բազում ողորմություն է գտնում համբերողը, ինչպես Դավիթն էր ասում Հովաբի համար.,,Թող դա նախատի, որպեսզի Աստված տեսնի ու ողորմա մեզ,,:Ինչպես և եղավ:Այսպես լինելու է բոլորի հետ: Դուք ձրի վաճառվեցիք և արծաթով չեք Սա

նախ

բժշկվելու36/ԾԲ 3/.

վերաբերում է հրեաներին, որովհետև

արծաթով

չվաճառվեցին

գերության

ժամանակ և ոչ էլ արծաթով պիտի գնվեին, ինչպես ասում էր, թե՝ Ես արձակեցի կամ վաճառեցի ձեզ. ու՞ր է գրավականը կամ ապահարզանի թուղթը/Եսայի Ծ1/:Այլ ի՞նչ. մեղքերի

պատճառով

գերվեցինք , արդարության

պատճառով

ազատվելու եք:Ինչպես

ասաց.,,Թող ձեր մեղքերը թողնվեն,,/Ղուկ. Է 48,49/,որպեսզի Տիրոջից ընդունեք կրկնակի հատուցում:Դարձյալ.,, Իմ բարկության պատճառով գերեվարվեցինք և

իմ քաղցրության

պատճառով դարձյալ ազատվելու ենք,,/հմմտ.Եսայի Կ 10/:Իսկ հոգևոր իմաստով ՝Եկեղեցին ձրի վաճառվեց ոչ

թե մեղքերի պատճառով և ոչ էլ

արծաթով փրկվեց, այլ՝ շնորհքով,

այսինքն՝ Աստծո Գառան ամբիծ արյամբ:Այլ նաև հարվածներն էին ձրի, այդ պատճառով էլ ձրի էր և պատանքը, որով այն պատեց մարդասեր բժիշկը:Մարդը ոչնչով չմեղանչեց սատանային, որ հարվածեց նրան, և

ոչինչ չտվեց բարերարին, որ բժշկեց նրան:Այս

պատճառով էլ ասաց մեզ.,,Ձրի առեք և ձրի տվեք,,: Ձեր պատճառով իմ անունը հայհոյվում է հեթանոսների մեջ/ ԾԲ 5/. Կամ այն է, որ իրենք հայհոյում էին այլազգիների մեջ վիշտ ունենալու պատճառով և կամ հեթանոսներն էին հայհոյում. և սա երկու կողմերից է:Որովհետև եթե գերի տանեմ՝ նրանք կհայհոյեն, թե ձեր Աստվածը տկար և անզոր է, կամ անգութ և անողորմ, կամ էլ մեր աստվածներն են կարող, որի պատճառով գերում ենք ձեզ:Իսկ եթե ազատեմ բարձր բազուկով ու հզոր ձեռքով՝ այդ դեպքում ևս կհայհոյեն, թե

որպես ապերախտ ազգի է

անում այս բարությունները:Բայց դուք կարծում եք ըստ ձեր արժանիքների, և հետո էլ ապրում դյուրին [կյանքով] ու մոռանում ինձ:Նույնպես և այժմ մեզանում, քրիստոնյա 36

Հայերեն ընկալյալ թարգմանության մեջ.,,փրկեսջիք,,:

ազգերի մեջ հայհոյվում է քրիստոնեության ահեղ անունը մեր ծուլության պատճառով ՝ բոլոր ազգերի մեջ:

--- ԽԷ --Որքան

գեղեցիկ

են

Ավետարանիչների

ոտքերը

լեռների

վրա` ավետելով

խաղաղություն ու քարոզելով բարություն/ԾԲ 7/. Համաձայն կարգի այն է, որ մեծ արքաներից՝ Կյուրոսից ու Դարեհից հրաման դուրս եկավ իրենց բովանդակ իշխանության մեջ ՝ ազատ լինել հրեաներին, գնալ Երուսաղեմ, շինել տաճարն ու քաղաքի պարիսպներն ու դռները : Եվ հրամայեցին շրջակա ազգերին օգնական լինել նրանց, ինչպես պատմում է Եզրը և Նեեմիան:Արդ, քաղցր, ախորժելի ու վայելուչ են այդպիսի ավետաբերների ընթացքը խաղաղության ու բարության մեջ, ասում է:Իսկ

համաձայն

ճշմարտության , գեղեցիկ

ոտքերը

առաքյալներինն են, որ քայլեցին

հպարտացած լեռների վրայով, որոնք կոխեցին օձերին ու կարիճներին:Նրանց ոտքերը գեղեցիկ են արեգակի ճառագայթներից ավելի. որովհետև նա միայն ոմանց [լուսավորեց], իսկ նրանք բոլորին լուսավորեցին:Նա միայն երբեմն է լուսավորում, իսկ նրանք՝ միշտ: Նա նյութական

աչքերը, իսկ

նրանք

պայծառացրին

իմանալի

միտքը , և

մեզ

եռակի

խաղաղություն բերեցին:Եվ բազմապատիկ է պատերազմը , որ ունենք Աստծո, մեկմեկու և [սեփական] անձանց նկատմամբ, որ Միածին Որդին իջնելով Աստծո

ու սեր մեկմեկու նկատմամբ ու մեր

հաշտություն ստեղծեց

հոգու և մարմնի մեջ

արդարություն

սերմանեց, և այնպիսի բարությամբ լցրեց մեզ, որ ոչ միտքը կարող է իմանալ և ոչ լեզուն՝ ճառել: Ահավասիկ իմ մանուկը37 խելահաս պիտի դառնա /ԾԲ 13/. Ոմանք

Դանիելի, կեսը՝ Զորաբաբելի և

մեկնաբանում, ինչը

չի

հարմարվում

բովանդակ խոսքն [իրապես]

ուրիշներ

նրանց

ժողովրդի

վերաբերյալ

խոսքի

համար

են

սա

կարգին: Սակայն

վերաբերում է մեր Տիրոջը:Հայր Աստված նրան մանուկ է

անվանում ըստ տնօրենության, որ ծառայի կերպարանք

առավ, ինչպես ասում էր.Մեզ

մանուկ ծնվեց, որդի տրվեց մեզ/Թ 6/,և թե՝ ,,Դու ես իմ որդին, և ես այսօր ծնեցի քեզ,,/Սաղմ. Բ 7/: Խելահաս պիտի դառնա, այսինքն ՝ պիտի իմանա մարգարեների խոսքերը:Դարձյալ՝ խելահաս պիտի դառնա [խոսքը] հակառակ է նրանց, ովքեր միտքն անջատում են Քրիստոսի մարդեղությունից, և ասում են,թե միայն մարմին է առել38, ու մեր կատարյալ 37

Հայերեն ընկալյալ թարգմանության մեջ ՝ ,,ծառան,,: Այս տեսակետը պատկանում է Ապողինար Լաոդիկեցուն/305-395թթ/, ում կարծիքով Քրիստոսի բանականության փոխարեն եղել է Խոսքը՝ Լոգոսը, քանի որ, ըստ նրա, անկարելի է երկու սկիզբների՝ մարդկային մտքի և աստվածային Լոգոսի մեկտեղումը :Ըստ այսմ լիովին անտեսվում էր մարդկային բնության ներկայությունը Քրիստոսի մեջ, որով Լոգոսը ոչ թե մարդացել էր, այլ ՝ 38

փրկությունը թերի են հռչակում, որովհետև ինչ առավ՝ թե՛ հոգին և թե՛ մարմինը՝ դրանցով էլ փրկեց մեզ:Ապա նրանց համաձայն, մյուս անգամ գալուց հոգի պիտի առնի ու փրկի այն:Արդ, ասում է՝ խելահաս է լինելու. և ինչպե՞ս պետք է խելահաս լինի եթե միտք չունի. նաև Ավետարանն է ասում.,,Աճում էր ՝ լի իմաստությամբ,,/Ղուկ. Բ 40/:Դարձյալ , խելահաս լինելը ցանկանալն է, այսինքն՝ իր Խաչին, ինչպես ասում էր.,, Ցանկանալով ցանկացա այս զատիկը ուտել,,/Ղուկ. ԻԲ 15/. որպեսզի չթվա, թե ակամա ու պարտադրված է եկել դեպ Խաչը, այլ՝ հոժար կամքով:Այս պատճառով և Խաչը փառք է անվանում. որով պիտի բարձրանար և հույժ փառավորվեր:Նախ , դարձյալ, հրաշքների զորությամբ, երբ Խաչ

բարձրացավ

հույժ

փառավորվեց, որպեսզի

երկրպագեն Խաչյալին, ինչպես

ասում էր.,,Երբ

բոլոր

ազգերը՝ հեթանոսները

բարձրացնեք

մարդու

Որդուն, այն

ժամանակ կիմանաք, թե ես եմ,,/Հովհ. Ը 28/, այսինքն՝ հրաշքներից, որ եղան այն ժամանակ, երբ լուսատուները խավարեցին, երկիրը ցնցվեց /Մատթ.ԻԷ 51, Ղուկ. ԻԳ 44/ և այլն:Եվ պատճառ էր անարգության , մահվան և անեծքի:Սակայն նա փառքի,

դարձյալ Խաչը կյանքի և

օրհնության

առիթ

եղավ, ըստ

այն

խոսքի, թե՝,,Այնժամ

ես

բոլորին

կբարձրացնեմ,,/Հովհ. ԺԲ 22/,և թե՝ ,,Տնկակից եղանք նրա մահվան նմանությամբ,,/Հռոմ. Զ 5/, և թե՝ ,,Քրիստոս մեզ գնեց օրենքի անեծքից,,/Գաղատ. Գ 15/ և այլն: Ինչպես շատերը քեզ վրա պիտի զարմանան, երբ անշքանա քո մարդկային տեսքը/ԾԲ 14/. Զարմանալն այն է, երբ ասում էին.,,Իսրայելում այսպիսի մարդ երբեք չերևաց,,/Մատթ. Թ 33/, և թե՝ ,,Հիրավի, սա Աստծո Որդի է,,/Մատթ. ԻԷ 54/, այսինքն ՝ տեսնելով մեծամեծ հրաշքները, որ կատարում էր, և իմաստությունների վրա, որ խոսում էր, քանզի զարմանում էին շնորհալի խոսքերի վրա, որ ելնում էին նրա բերանից:Իսկ անշքանա քո մարդկային տեսքը

, այսինքն՝ քո

կերպարանքը

անարգվելու է

ոչ թե

Աստծո

և

աստվածային

մարդկանց կողմից/տե’ս ՄատթԺԷ 5/. Սիմեոն ծերունին աղերսում էր կյանքի ու մահվան Տիրոջը/ տես Ղուկ. Բ 25-32/,և Հովհաննեսը՝ աշխարհի մեղքերը վերցնողին/Հովհ. Ա 29/:Բայց ումի՞ց անարգվեց. մարդկանցից, ասում է, ովքեր միայն մարմնասեր մարդիկ էին:Արդ, նախ այն է անարգությունը, որ ասում էին.Սա հյուսնի որդի է, նրան սամարացի ու մոլեգնոտ էին անվանում/ Մատթ.ԺԳ 55, Հովհ. Ը 48/:Երկրորդ՝ որովհետև կերպարանքով էին:Երրորդ՝

ու

ոչ

անշուք

էր

մարմնական ճոխությամբ, ինչպես մարմնի

կերպարանքով և ոչ թե

նրան տեսնում էին աղքատ աշխարհի տգեղ էր

բռնակալներն

դեմքով, սակայն

Աստվածության հետ համեմատած անշուք էր մարմնի կերպարանքը:Չորրորդ՝ դարձյալ անշուք է ասվում

կերպարանքով, համաձայն

Աստվածության, որովհետև

Տերը

ծառա

դարձավ և Արարիչը՝ արարած:Հինգերորդ՝ անշքացած, այսինքն՝ Խաչի վրա մերկացած, գանակոծված, ապտակված, թքված, նախատված, բևեռված, մեռած:Սակայն անարգության միայն մարմնացել:Այս թյուր կարծիքը աղավաղում էր մարդու փրկության հեռանկարը:Ուստի Եկեղեցին հետևողական պայքար ծավալեց այս հերձվածի դեմ , և այն արմատախիլ արեց 381 թ.Կ.Պոլսի Տիեզերաժողովում:

մեջ

տես

մեծասքանչ

զորություն.Արեգակի

խավարելը, ժայռերի

պատռվելը, երկրի

ցնցվելը, գերեզմանների բացվելը և այլն:Որովհետև եթե անարգությունն այնքան ահավոր էր զորությամբ, որքա՜ն զորությամբ՝ դատելու

ավելին

կլինի, երբ

գա

Հոր

փառքով, ահեղ

ու

սաստիկ

աշխարհը:Սակայն ոմանք անշքանալու են. այլափոխվելու է քո

տեսքը մարդկանց մեջ, ասում են,այսինքն՝ որովհետև այլակերպվեց Թաբոր լեռան վրա, կամ էլ տևապես այլակերպելու է ավազանով ծնվածներին ի կերպ Աստծո որդեգրության:

--- ԽԸ--Ո՞վ հավատաց Տիրոջ մասին մեր տված լուրին ,և ու՞մ հայտնի դարձավ Տիրոջ բազուկը/ԾԳ 1/. Այս

խոսքը

չորս

իմաստ ունի. նախ

Աստծո

մեղադրանքն է

ուղղված

Իսրայելին,

որովհետև չհավատաց մեծասքանչ զորությանն ու մարգարեների խոսքերին և նրանց պատմություններին:Երկրորդ՝ ոչ թե մեր խոսքն ասացինք, այլ Քեզնից եղած լուրը լսեցինք, ինչպես Ամբակումն է ասում.,,Տեր, քո լուրը լսեցի,,/Ամբ. Գ 2/, և Դավիթն ասում է.,,Ահա լսեցինք նրա մասին,,/Սաղմ. ՃԼԱ 6/ ՝ ոչ թե այս ականջով, այլ՝ մարգարեական, ինչպես ասում է. ,,Սրեց իմ լսելիքը , որ ունկնդիր լինեմ,,/Եսայի Ծ 4/:Երրորդ՝ ինչ լսեցինք՝ քարոզեցինք այլոց:Չորրորդ՝ ցույց է տալիս, որ ոչ թե քննություն, այլ հավատք է պետք աստվածային բաներում: Եվ ու՞մ հայտնի դարձավ Տիրոջ բազուկը. Հոր բազուկը, աջը և զորությունը Միածին Որդին է, որով արարեց ամենայն ինչ և դարձյալ նրանով նորոգեց: Ու երկրորդ արարչությունը քան առաջինը

39

հրաշափառ է

երկու պատճառով՝ նախ որովհետև այն կամքով

ու միայն խոսքով եղավ, իսկ այս ՝ մարդեղությամբ ու չարչարանքով:Երկրորդ՝ Աստծուն բնորոշ է արարած ստեղծելը, սակայն

Աստծուն

խորթ է արարած լինելը, ինչն առավել

զարմանալի է: Ու՞մ

հայտնի դարձավ. նախքան մարդ լինելը մարդու չհայտնվեց:Երկրորդ՝ որովհետև

հայտնությամբ չճանաչեցին. քանզի այլ է հայտնությամբ ճանաչելը և այլ է ՝հրաշքների միջոցով:Ինչից հայտնի է, որ բոլորը

տեսնում էին

հրաշքները, սակայն միայն

աշակերտներին էր ասում.,,Երանի ձեր աչքերին, որ տեսնում են,,/Մատթ. ԺԳ 16/:Իսկ հայտնության վերաբերյալ ասում է.,,Երանի քեզ, Սիմոն, որովհետև մարմինն ու արյունը չհայտնեց քեզ, այլ ՝ իմ հայրը, որ երկնքում է,,/Մատթ. ԺԶ 17/:Եվ սրանով փարատվում է տարակույսը:

39

Հովհաննես Կոլոտիկի մեկնության մեջ միտքը հետևյալ ձևակերպումն է ստացել.,,և հրաշափառ է նոր փրկությունը քան թե անէությունից արարելը,,:

Հարց.

Երբ Նաթանայելը /Հովհ.Ա 45-51/ և Ղազարոսի քույրը նմանապես նրան Աստծո

Որդի դավանեցին, ինչու՞ Պետրոսի նման նրանց ևս երանի չտվեց: Պատասխան. Որովհետև

նրանք

հրաշքներից

հետո ասացին, իսկ

Պետրոսն

, ըստ

հայտնության, որի պատճառով էլ երանի տրվեց նրան,ինչպես Պողոսն է ասում.,,Մեզ ամեն ինչ հայտնեց իր որովհետև ,,Տերը

Հոգով,,/Ա Կորնթ. Բ 10/:Որի պատճառով հարկ է երկյուղ ունենալ,

զորություն է տալիս երկյուղածներին,,/Սաղմ. ԻԴ 14/:

Նրա առջև պատմվեցինք40 իբրև մանուկ/ ԾԳ 2/ Որպեսզի չասեն, թե չպատմվեց մեզ, որի պատճառով չհավատացինք, ասում է ՝ ձեզ պատմեցինք, և ոչ թե հետո, այլ՝ մարդեղությունից առաջ:Եվ օրինակն է առաջադրում՝ իբրև մանուկ. այն, որ ասում է.Խելահաս է լինելու իմ մանուկը/ԾԲ 13/, և թե՝ Մատաղատի մանուկն իր ձեռքը մտցնելու է իժերի բույնը/ԺԱ 8/,և այլն:Ասում է ՝ իբրև մանուկ և ոչ թե՝ տղա, որովհետև

Քրիստոս ոչ թե սոսկ մարդ էր և ոչ էլ սոսկ Աստված, այլ ՝մարդացած

Աստված: Իբրև արմատ՝ ելած անջրդի հողից/ԾԳ 2ա/. Անջրդի հողը կույս Մարիամի

համար է ասում, ինչպես և այլուր թեթև ամպ/ԺԹ 1/է

ասում:Անջրդի հող էր, որովհետև անհաղորդ էր աշխարհի մեղկ խոնավությանը ու սերմ աճեցնող

անձրևներին:Բայց

կուսությամբ

մայր

եղավ

կյանքի

արմատի

համար,

համաձայն այն խոսքի, թե՝ Կույսը պիտի հղանա և որդի ծնի/Է14/:Մանուկ ասելով ցույց տվեց

մեզ

հավասար

լինելը, իսկ

արմատ՝

ազնվականությունը:Դարձյալ

արմատին նման և միաժամանակ ոչ նման լինելն է

իբրև -ը

նշանակում:Բայց և աննման լինելը

խոստովանվում է շատերի կողմից. ու դրան տարակույս չկա:Իսկ թե ի՞նչ է նմանությունը՝ դնենք մեր առջև . նախ ՝ որովհետև արմատ ասելը ակնարկում է առանց սերմի ծնվելը, բայց արմատի նման երևացել է

հողից՝ կուսական արգանդից:Երկրորդ՝ նախ որովհետև

արմատը նույնն է , համաձայն բույսի բնության և ոչ նման՝ որակով, նույնպես և մեր Տերը նույնն է ըստ

բնության, սակայն

էությամբ:Երրորդ՝ ինչպես

նման

չէ աստվածահրաշ

արմատն է նախ խոնարհվում

ներգործությամբ և

հողին և ապա բարձրանում է,

նույնպես և մեր Տերը նախ խոնարհվեց երկնքից և ապա մարմնով երևաց երկրի վրա, ու հետո համբարձվեց Հոր մոտ:Չորրորդ՝ հողում տնկված մեկ արմատից է բարձրանում բույսն ու տերևը, ծաղիկն ու պտուղը, նույնպես և մեր

Տերը միայնակ իջավ երկիր ու

դժոխքի մեջ և բազմությամբ բարձրացավ Հոր մոտ, ինչպես ասում է.,,Ես եմ ցորենի հատիկը,, /հմմտ.Հովհ.ԺԲ 24/:Հինգերորդ՝ նախ արմատն է և հետո՝ բույսը, նույնպես և մեր Տերն է՝ նախ իբրև արմատ, որ մեր սկիզբն է , համաձայն արարչության և նորոգության , և ապա մենք նրա ճյուղն ենք դառնում իբրև բույս, համաձայն այն խոսքի.,, Ես եմ որթը և դուք

ճյուղը,,/Հովհ. ԺԵ 5/:Վեցերորդ՝ ինչպես արմատը , վերցնելով հյութը, ինքն իրենով

տալիս է բույսին, նույնպես և մեր Տերը սփռում է

Հոգու շնորհների բոլոր պարգևներն

իրենով

Իր Եկեղեցու անդամների վրա՝ լինելով մեր գլուխը:Յոթներորդ՝ արմատը

լինելով անտեսանելի, ազդում է բույսի վրա, ըստ

յուրահատուկ պատշաճ տերևների,

պտուղների և այլ բաների, նույնպես և մեր Տերը, անտեսանելի լինելով զգայարաների համար, կատարում է Եկեղեցու բոլոր խորհուրդները և յուրաքանչյուրին առաջնորդում առաքինի

գործերի մեջ, ըստ

այն

անել,,:Ութերորդ՝ որովհետև ինչպես

խոսքի, թե՝ ,,Առանց

ինձ

ոչինչ

չեք

կարող

արմատի վրա հաստատված բույսերն են կենդանի

ու նրանից հատվելով չորանում են, նույնպես և մենք, որ հաստատուն ենք հավատքով ու գործով , և ունենք հոգևոր կենդանություն, բայց երբ

մեկն անհավատությամբ

ու չար

գործերով բաժանվում է նրա շնորհներից, ըստ այն խոսքի, թե՝ ,,Ով հաստատված չէ իմ վրա, նա ճյուղի նման դուրս կնետվի և կչորանա,,/Հովհ.ԺԵ 6/:Իններորդ՝ ճյուղերը

ջարդվեն, կամ

շարժվեն քամիներից, բայց

արմատը

հաստատուն

թեկուզև մնա ՝ չի

հատվի:Եվ Պողոսը մեր Տիրոջ համար ասում է.,,Եթե իրեն ուրանանք՝ նա չի ուրանա մեզ ու թե չհավատանք՝ նա հավատարիմ կմնա մեզ,,/Բ Տիմ. Բ 12/, ու չի կարող իր անձը ուրանալ:Տասներորդ՝ որովհետև ինչպես ձմռանը

չորացած բույսերը, գարնանը դարձյալ

արմատից կենդանանում են, նույնպես և մեռյալները41՝ Քրիստոսի միջոցով, ըստ այն խոսքի, որ ասում է,,Կլսեն Աստծո Որդու ձայնը ու դուրս կգան,,/Հովհ. Ե 25/: Ոչ տեսք ուներ նա և ոչ վեհություն/ԾԳ 2/. Ոչ տեսք ուներ հրեշտակի նման և ոչ էլ՝ վեհություն, ինչպես Մովսեսինը:Դարձյալ ոչ այն բանի համար է ասում, թե դեմքով տգեղ էր, որովհետև ,,տեսքով գեղեցիկ էր

մարդկանց

բոլոր որդիներից առավել,,:Սակայն աշխարհի բռնակալների և իշխանների նման տեսք չուներ, այլ կերպարանքով խոնարհ և աղքատ էր: Մենք նրան

նայեցինք, բայց նա տեսք չուներ/ԾԳ 2/.

Նրան տեսան մարգարեական աչքով, ինչը մեզ համար անիմնալի է, բայց

նայեցինք և

չտեսանք. այսինքն՝ չտեսան անճառելին և անհասանելին, ըստ այնմ.,, Ոչ ոք չի տեսնի իմ երեսը, և փրկվի,,/Ելք ԼԳ 20/:Այլ նրա կերպարանքը տեսան օդի, լույսի, կամ կրակի և այլ բաների միջոցով:Դարձյալ տեսան աղոտ ու մասնակի կերպով, այլ ոչ թե ամբողջը, ինչպես օրինակ երթիկից միայն երկնքի մի մասն ենք տեսնում և ոչ թե ամբողջը ու տեսնում ենք ծովի մի մասը և ոչ թե ամբողջը: Այլ նրա տեսքը ավելի անարգ էր ու նսեմ, քան բոլոր մարդկանց որդիներինը/ԾԳ 3/. Նախ մարմնավորման ժամանակ, և ապա՝ Խաչի:Որովհետև մարդ եղավ աղքատ մորից, ծնվեց քարայրի մեջ, դրվեց մսուրում ու Եգիպտոս փախավ:Այս բոլորը անարգության 41

Տաթևացու մոտ ՝,,մեղքերը,, . մինչդեռ Կոլոտիկի մոտ ՝,,մեռյալները,, ,ինչը և համապատասխանում է պահանջված իմաստին:

նշաններ են:Այլ նաև մասնակցեց

մարդահամարին ու Սիմոնի հետ հարկ վճարեց

կայսրին:Նաև Խաչի մոտ. նախ որովհետև ծաղրի ենթարկվեց, մտրակվեց, անարգվեց և ապա խաչով մեռավ ,որ անեծքի և անարգանքի մահ էր, և ապա ավազակների մեջտեղում անօրենների հետ դատապարտվեց/ԾԳ 12/: Նա հարվածների ենթակա մի մարդ եղավ, որ ցավերին համբերել գիտե/ԾԳ 3/. Չասաց , թե համբերում է, այլ թե՝ համբերությունը

ցավերին

հարկադրանքից է, բայց

նա

համբերել

գիտե. նախ՝ որովհետև

ասում է ՝ համբերել

գիտե.այսինքն՝

հոժարությամբ է համբերում և ոչ թե հարկադրաբար:Երկրորդ՝ գիտե համբերելու շահը, որովհետև ոչ մարդ է և ոչ սոսկ Աստված, այլ՝ մարդացած Աստված:Այդ պատճառով, քանի որ մարդ է՝ համբերում է ու քանի որ Աստված է՝ գիտակցում է շահը:Այն պատճառով համբերում է հրեաների և աշակերտների ցավերին

համբերել գիտե. այսինքն՝

օգնական

լինել, ինչպես

նախատինքներին ու նենգությանը:Երրորդ՝

ինքնըստինքյան գիտե բոլոր ցավ ունեցողներին

ասում է.,,Ով

փորձ

ունի՝ կարող է և

փորձության

ենթարկվածներին օգնական լինել,,/Եբր. Բ 18/:Չորրորդ՝ գիտե, որ առանց դրա անհնար է մարդկանց բժշկությունը:Այս պատճառով համբերում է ցավերին ինչպես մեկը, ով մարմնի անդամների

վարակված մասը հատել է տալիս, ու համբերում է ցավերին, որպեսզի

մարմինն ապրի , նույնպես մենք մեղքերով վարակվեցինք, և Քրիստոս կյանքի

իր

անմեղ, անմահ և

հանուն մեր

անախտ մարմինը մահվան ենթարկեց, մեր մեղքերի

համար վիրավորվեց ու մեզ բժշկեց մեր մեղքերից: Իր երեսը շրջելով արհամարհվեց ու բանի տեղ չդրվեց/ԾԳ 3ա/. Որովհետև ոմանք ասում են. Նրանից երես շրջեցինք, ով բոլորի երեսն իր կողմը շրջեց, այսինքն՝

երկրպագության համար, ու բանի տեղ չդրվեցինք, որովհետև Սիմոնի հետ

հարկ պահանջեցինք նրանից:Իսկ համաձայն Յոթանասնից թարգմանության.Շրջելով իր երեսը

արհամարհվեց. ինչպես

մեկը, ով

շրջում է իր

երեսը, և

թիկունքից

ոչ ոք չի

ճանաչում նրան, թեկուզ ծանոթներից լինի, քանզի ծանոթությունը դեմքից է, նույնպես և մեր Տերը

Աստվածությունը ծածկեց մարդկանցից:Որովհետև ,, եթե

ճանաչված

լիներ,

արդարև, փառքի Տիրոջը չէին խաչի,,/Ա Կորնթ. Բ 8/:Եվ քանի որ շրջեց իր երեսը ու ծածկեց իր Աստվածությունը, այդ պատճառով էլ անարգվեց, ատվեց, բոլորի աչքից ընկավ ու բանի տեղ չդրվեց: Նա մեր մեղքերն է վերցնում ու մեզ համար չարչարվում/ԾԳ 4/. Մարգարեի միջոցով օրինադրեց, թե՝ ,,Ով ինչ մեղք գործեց ՝ դրանով էլ մեռնելու է,,/հմմտ. Ղևտ. Ե 17/.իսկ մեր Տերը մեղք չուներ, այլ ինքը կամեցավ չարչարվել մեր մեղքերի պատճառով , և արդարացնել մեզ: Եվ մենք նրա ցավերը և չարչարանքները համարեցինք իբրև Աստծուց եկած բան/ԾԳ4ա/.

Այնպես իմացանք, թե նրա չարչարանքները Աստծո պատիժն են ինչ-որ հանցանքների համար:Բայց նա մեր մեղքերի պատճառով վերքեր ստացավ ու պատժվեց:Դարձյալ ուղիղ մտքով համարեցինք, թե նրա չարչարանքներն Աստծուց են, համաձայն այն խոսքի, թե՝,,Աստված այնքան սիրեց աշխարհը, որ իր Միածին Որդուն տվեց,,/Հովհ.Գ 16/,այսինքն՝ չարչարանքի ու մահվան: Մեր խաղաղության համար նա պատիժ կրեց/ԾԳ 5/. Այսինքն՝

նա

հեթանոսների ,

վերացրեց

պատերազմը և

հրեշտակների

ու

խաղաղություն

մարդկանց

արեց

համար:Դարձյալ՝

հրեաների ու

մեր խաղաղության

համար, այսինքն՝ նրա չարչարանքը մեզ խրատ եղավ, որովհետև այդ խրատը՝ պատիժը, մենք պիտի կրեինք, որ նա հանձն առավ:Ինչպես մի դատավոր , երբ կամենում է պատժել մահապարտին, և նրա սիրելի եղբայրը

հանուն նրա իրեն

հանձնում է մահվան ու

փրկում նրան, այնժամ դատավորը հաշտվում է նրա հետ, նույնպես մեր Տերը հանուն մեզ մեռավ

և Աստծուն հաշտեցրեց մեզ հետ:

Ու նրա վերքերով բժշկվեցինք/ԾԳ 5ա/. Այսինքն՝

[ստացանք]

հոգու

բժշկություն, որ

ներքին

զգայարանների

խոցումին է

[վերաբերում]. որովհետև մարմնական բոլոր դյուրությունները խոցում են հոգին, ինչը երևում է նախաստեղծների [օրինակով]. որովհետև ականջներով տեղի տվեցին խաբողին, աչքով տեսան պտղի գեղեցկությունը, ոտքերով մոտեցան, ձեռքով քաղեցին, բերանով ճաշակեցին,

ու

հոգով

մահացու

խոցվեցին:Իսկ

մեր Տերը

այս

զգայություններից

յուրաքանչյուրի դեմ կրեց վերք ու վիշտ ,և բժշկեց դրանք. ականջներով

հայհոյանքներ

լսեց, աչքերը փակեց Խաչի վրա, ձեռքերով ու ոտքերով գամվեց նրան ու ճաշակեց լեղի և այլն: Ամենքն էլ մոլորված ոչխարներ են/ԾԳ 6./. Նախ ցույց է տալիս, որ

ոչ թե մասնավոր ոմանք, այլ ,,բոլորը խոտորվեցին միասին,,

/Սաղմ. ԾԲ 4/,ինչպես Դավիթն է ասում, և ապա որովհետև մեր Տիրոջ փրկությունը բոլորի համար եղավ:Իսկ ոչխար է ասում, որովհետև դա նախատինքի նշան է. նախ անբան հիմարության

պատճառով, ինչպես

ասում է.,, Հավասարվեցին

անասուններին,, /Սաղմ. ԽԸ 13, 21/, երկրորդ՝ խիստ մոլորվելու պատճառով:Եվ

անբան երեք

պատճառով է մոլորվում ոչխարը.կամ հովվից հեռանալու,կամ օտարի հետ գնալու, կամ գայլերից

ցրվելու

պատճառով:Այդպես էլ

մարդկային

ցեղը

հեռացավ

Արարչից ու

պաշտեց կուռքերին:Այս պատճառով ասում է. Ովքեր հեռացան քեզանից՝ կորան ու գնալով մարմինների հեշտության ետևից՝ մոլորվեցին, և իմանալի գազանից պատառոտվեցին ու ցրվեցին: Մարդն իր ճանապարհին մոլորվեց/ԾԳ 6ա/.

Այսինքն՝ Քրիստոսի գալուստից առաջ:Որովհետև, թեպետ մարդը մեկ ժանապարհ ունի ծնունդից մինչև գերեզման, սակայն մարդկանց կածանները հասարակ

ադամորդիների

շատ են, քանզի այլ է

կածանը, այլ է թագավորներինը, այլ է ռամիկներինը,

քահանաներինը, արվեստագետներինը և մյուսներինը:Ինչպես Նոյի ժամանակ ասաց, թե՝ ,,Ամեն մարդ ապականվեց իր ճանապարհների մեջ,,/Ծննդ.Զ 17/: Բայց Տերը մատնեց նրան մեր մեղքերի համար/ԾԳ 6բ/. Սա այն է, որ Հայրը կամեցավ իր Միածնի չարչարանքները մեր պատճառով, ինչպես ասում է.,,Աստված այնքան սիրեց աշխարհը մինչև իր Միածին Որդուն տվեց,,/Հովհ.Գ 16/:Եվ որպեսզի

չկարծվի, թե հարկադրանքով եղավ, հայտնի է նրանից, որ նախ ինքը

խնդրեց.,,Կարո՞ղ

եք

խմել

այն

բաժակը,,/Մատթ.Ի22/,և թե՝ ,,Ես իմ

կյանքն եմ

տալիս,,/Հովհ.Ժ 17/: Եվ նա վշտից իր բերանն անգամ չի բացում/ԾԳ 7/. Ինչպես Դավիթն է ասում.,, Ես մի մարդու պես եղա, որ չի լսում,,/Սաղմ.ԼԷ 15/ և այլն:Ու եթե մեկն ասի, թե ինչու՞ պատասխան չէր տալիս իրեն [ուղղված] հարցումներին՝ վարդապետներն ասում են, թե հինգ պատճառներով. նախ՝ որովհետև տեսան նրա բոլոր հրաշագործությունները

ու

չհավատացին,

նույնպես

նաև

խոսքերին

չէին

հավատում:Երկրորդ՝ որովհետև ոչ թե իրավամբ էին հարցնում, այլ իշխանությամբ, ու կամենում էին սպանել նրան:Երրորդ՝ որովհետև նրանց հետ խոսեց հեզ բարբառով քիչ բան,բայց չլսեցին, ինչպես այն,[ որ ասում է],, Ինչու՞ ես հարվածում ինձ,,/Հովհ.ԺԸ 23/,և թե՝,,Եթե վատ խոսեցի, վկայիր,,/անդ/, և թե՝ ,,Բոլորին պատասխանում էր, բայց չէին լսում նրան,,:Նույնիսկ Պիղատոսի կնոջ երազը նրանց չհամոզեց42, ոչ էլ մատնիչի խեղդվելը /տե՛ս Մատթ.ԻԷ 5/ և ոչ էլ

սուտ վկաների ամաչելը:Չորրորդ՝ որովհետև եթե վերին

իմաստությունը խոսեր՝ ստորին հիմարությունը առջևում չէր լինի՝ այնժամ կխափանվեր մահն ու աշխարհի

փրկությունը:Հինգերորդ՝

մեզ

օրինակ

լինելու

համար, որպեսզի

այնպիսի մահվան ժամանակ չպատասխանենք, իսկ եթե խոսենք էլ՝ ապա մեղմությամբ ու հեզությամբ, ինչպես մեր Տերը:Որովհետև եթե մենք լռենք՝ մեծ բան չէ դա, քանզի այդ վախից է, իսկ նրանը ամենազորի լռություն էր: Որովհետև այն խոսքի վրա, թե ՝ ,,Ու՞մ եք փնտրում,, նրանք ,,ետ-ետ գնացին ու գետին ընկան,,/Հովհ.ԺԸ 4, 6/:Եվ տես, ոչ միայն հակառակ բան չասաց նրանց, այլև աղոթք էր անում նրանց

համար, ինչը կամավոր

մահն էր ցույց տալիս: Իբրև ոչխար նա մորթվելու տարվեց/ ԾԳ 7/.

42

Քաղված է աստվածաշնչական հետևյալ պարականոնից.,,Յիշատակարանք որ եղեն վասն Քրիստոսի առաջի Պոնտացւոյ Պիղատոսի՝ իշխանի Հրեաստանի,, տե՛ս Անկանոն գիրք Նոր Կտակարանաց, Վենետիկ, 1898, էջ 317-318 :

Նախ լռության պատճառով, որովհետև ամեն կենդանի մորթվելիս

ուժեղ կամ թույլ

ձայն է արձակում, իսկ հոտի ոչխարը՝ ոչ:Նույնպես և մեր Տերը դատապարտվելիս ոչ մի պատասխան չէր

տալիս

վերն

ասված

պատճառներով:Երկրորդ՝

զոհաբերվելու

պատճառով, ինչպես հայտնի է Օրենքից, որովհետև մեղքերն էր քավում, և մեր Տերը Խաչի զոհաբերությամբ վերցրեց Աստծո Գառը, որ

աշխարհի

մեղքերը , ինչպես Հովհաննեսը վկայեց.,,Սա է

վերցրեց աշխարհի մեղքերը,,/Հովհ. Ա 29/:Երրորդ՝ որովհետև

ծածկեց

մեր մերկությունը նրանով, որ մերկացավ Խաչի վրա, քանզի ,,Մենք , որ Քրիստոսի մահվան մեջ մկրտվեցինք՝ Քրիստոսին հագանք,,/Գաղատ Գ 27/, ասում է Պողոսը:Չորրորդ՝ կերակրեց իրենով ու

խմեցրեց իր կողից, որտեղից է

շնորհների յուղը և

աչքերի

լույսը:Հինգերորդ՝ օձահալած բնության պատճառով. ըստ որում դատապարտեց , դուրս շպրտեց ու նրան բևեռեց խաչափայտին, ու ,,մեզ իշխանություն տվեց՝ կոխել օձերի ու կարիճների,,/Ղուկ. Ժ 19/:Չորրորդ՝ անմեղության պատճառով, ըստ Երեմիայի.,, Ես իբրև անմեղ գառ ,,/ Երեմ. ԺԱ 19/: Կանգնած է խուզողի

առջև /ԾԳ 7/.նախ

որովհետև

հոժար

կամքով

խոնարհվեց ու

երկրորդ՝ քանզի կենդանի էր մահվան մեջ: Խոնարհության շնորհիվ նրա դատաստանը վերացավ/ ԾԳ 8/. Որովհետև այնքան խոնարհեցրեց իր անձը, որ մի բան իսկ թույլ չէին տալիս խոսել, որպեսզի

արդարացի օգնություն գտնի, ինչպես և գիտենք, երբ ծայրահեղ աղքատներին և

ունեզուրկներին զրկում են իրավունքից

ու թույլ չեն տալիս մի բան խոսել:Այսպես էլ

Քրիստոսին արեցին, որովհետև քննության ժամանակ, երբ Պիղատոսն ասաց.,,Ես դրա մեջ ոչ մի վնաս չեմ գտնում,,/Հովհ.ԺԹ 4/` աղաղակեցին.,,Եթե դրան արձակես՝ կայսեր բարեկամը չես,,/Հովհ. ԺԹ 12/: Հարց. Մարգարեն ինչու՞ է այսքան Պատասխան.

Երկու

դյուրությամբ երկարեցնում խոնարհ խոսքերը:

պատճառով. նախ՝

որովհետև

այսպիսի

խոնարհ

արտահայտությունները մեզ համար փրկության ու փառքի պատճառ եղան: Երկրորդ՝ որովհետև մեծամեծ խոսքերը հատուկ են Աստծուն: Սակայն այս է առավել զարմանալի ու պարծանքի պատճառ ,ինչի վերաբերյալ և Պողոսն ասում է.,Թող ես այլ բանով չպարծենամ, բայց միայն՝ Տիրոջ խաչով,,/Գաղատ. Զ 14/: Եվ նրա ազգատոհմի մասին ո՞վ կպատմի/ ԾԳ 8/. Այժմ [խոսում է] բարձրագույն բաների մասին, որպեսզի չգայթակղվեն թերակատար մտքով. ինձ

մի՛

պատմիր վերին

ծննդյան

մասին, քանզի

այն

անհայտ է:Սակայն

անպատմելի եմ ասում նաև այս ծնունդը, որ խոնարհ է. թե ինչպե՞ս մարդ եղավ Կույսից և ինչպե՞ս առանց ամուսնության եղավ երկունքը, և ինչպե՞ս եղավ երկունքը առանց ցավերի, որովհետև ասում է, թե ՝ ,,հղացավ Սուրբ Հոգուց,,/Մատթ. Ա 18/:Բայց թե ինչպե՞ս՝

չգիտեմ, սակայն համաձայն մեկի խոսքի ՝,,Սուրբ Հոգին կգա քեզ վրա,,/Ղուկ.Ա 35/, ասաց հրեշտակը . ուրեմն հայտնի է, որ Սուրբ Հոգին ստեղծեց:Եվ ինչպե՞ս ստեղծեց, լավ , ասա ինձ. ինչպես Ադամի՞ն Աստված, կամ ինչպես Եվայի՞ն կողից :Եվ ոչ էլ այս է ճիշտ: Կամ թե արգանդից մի մա՞ս վերցրեց ու ստեղծեց:Այս ևս հանձն չեմ առնում:Արդյո՞ք առանց Կույսի. սա ևս [պատշաճ] չէ ասել , որովհետև մարմինը նրանից չէր լինելու:Իսկ թե ինչպե՞ս խոստովանենք մեր տկարությունը, ասում եմ ,թե չգիտեմ:Խոստովանում եմ, թե Կույսից առավ ճշմարիտ մարմին, բայց թե ինչպե՞ս ՝ չգիտեմ. մարգարեից ավելի ճարտար չեմ և Սուրբ Հոգուց ավելի իմաստուն, որ թույլ չտվեց մարգարեին ավելին խոսել, քան այն, թե ՝Նրա ազգատոհմի մասին ո՞վ կպատմի: Նրա կյանքը վերացրին երկրի վրաից/ԾԳ 8/. Նախ այսպես նրա կյանքը վերանալով /բարձրանալով/ կյանքին:Նախ այս վերաբերում է

գերազանցեց երկրավորներիս

մարդանալով [կատարված] Աստծո ծնունդին, քանզի

համեմատելի օրինակ չկա ,և դա անհասանելի է մտքին, ինչպես ցույց տրվեց:Երկրորդ՝ նրա մահը վերացած էր, քանզի նա պատժապարտ չէր հանցանքների համար, ոչ էլ դատապարտվելու էր մահվան, այլ հանուն այլոց չարչարվեց:Երրորդ՝ փութով վերացավ հարությամբ, և վերանալով

,,նրա մարմինն ապականություն

երկինք

բարձրացավ՝

Պողոսը.,,Որի պատճառով նրան

նստելով

չտեսավ,,/Գործք

Հոր

աջ

Բ 31/:Չորրորդ՝

կողմում, ինչպես

ասում է

ավելի բարձրացրեց,,/Փիլիպ. Բ 9/:Հինգերորդ՝ վերացած

էր, որովհետև մեր կյանքն ու փառքը նրանից է, ինչպես ասում է. ,,Ձեր կյանքը պահված է Քրիստոսի

հետ՝ Աստծո մոտ,,/Կողոս. Գ 3/, և ,,Իսկ երբ ձեր կյանքը հայտնվի, այն

ժամանակ դուք էլ նրա հետ կհայտվեք փառքով,,/Կողոս. Գ 4/:Վեցերորդ՝ դարձյալ կրկնենք, որովհետև նրա մահը վերացած է ,ու նման չէ մեր մահվանը:Որովհետև մենք մեռնելուց հետո նույն մարմնով այլևս կենդանի չենք, թեպետ հոգին կենդանի է:Սակայն մեր Տերը մարմնով մեռած էր, սակայն նույն մարմինը կենդանի էր իր Աստվածությամբ:Եվ այս հայտնում է

կողից

բխած

արյունը:Եվ

մի ՛

ասա

բաժանմամբ, այսինքն՝ թե

Աստվածությունը կենդանի էր և մարդկությունը՝ մեռած, որովհետև սա բաժանողների [խոսքն]

է:Այլ

նույն

Բանն Աստված

իր

մարմնով

մեռած էր և

նույն

մարմինն

Աստվածությամբ կենդանի էր:Ինչպես ասվում Նիկիայի դավանության մեջ.,,Աստված Աստծուց, լույսը լույսից, հարություն

առավ

ներգործությունների

երկնքից իջնելով՝ մարմնացավ ,մարդացավ,մեռավ, թաղվեց,

ու նստեց

Հոր աջ

դեպքում.

բարձրագույն

կողմում

նույն

մարմնով,,43:Նույնպես

բաները զատորոշելով չվերապահել

Աստվածությանը , իսկ խոնարհ բաները՝ մարդուն, այլ ՝ մեկ և միակ դեմքին:Այսպես, Բանն Աստված երկնքից իջնելով Աստված 43

նույն

մարմնով

խոնարհ բաները կրում էր իր մարմնով, և նույն Բանն մեծամեծ

հրաշքներ էր

գործում:Այս է

ուղղափառների

Սա Նիկիայի Ա Տիեզերաժողովի /325թ./ մեջ ընդունված Հավատո հանգանակի իմաստային հառաջաբերությունն է. տես Մսեր Մսերեան, , Հրահանգ քրիստոնէական հաւատոյ ըստ ուղղափառ դաւանութեան եկեղեցւոյ Հայաստանեայց,, ,Մոսկվա, 1850, էջ ԻԴ-ԻԶ :

խոսքը:Իսկ նրանք, որ Քրիստոսի մեջ համաձայն Աստվածաբանի

ներգործությունները զատորոշում են ըստ դեմքի,

առ Կղեդոնիոս

նամակի նման է նրանց, [որոնց մասին

ասվում է] ,,Արդյոք մեկը չի՞ զարմանա նրանց

իմաստության վրա, որ Քրիստոսին

բաժանում են ըստ ներգորգործությունների,,44:Այժմ դառնանք առաջիկա

բացահայտորեն

խոսքիս, որովհետև սա անհրաժեշտության պատճառով թերևս երկարեց: Իմ ժողովրդի անօրենությունների պատճառով նա մահվան մատնվեց/ԾԳ 8/. Հրեաների

անօրենությունը

կրկնակի էր. նախ որովհետև օրենքի առջև անօրենություն

արեցին, քանզի սպանեցին նրան, որ մարգարեների կողմից նախագրվելով փառավորված էր երկնքում:Երկրորդ՝ որովհետև նրա ամեն տեսակ երախտիքները , որ նրանց արեց մարմնով, նրան Խաչով հատուցեցին: Նրա

գերեզմանի

համար

չարությամբ, իսկ

նրա

մահվան

համար

մեծամեծ

հարվածներով պիտի հատուցեմ/ԾԳ 9/. Մահն

ու

գերեզմանը

նույնն

է,

որովհետև

գերեզմանում:Չարությամբ պիտի հատուցեմ. այսինքն՝ մարդը, թողություն

շնորհեցիր՝ մահվանն

անպարտ

ով

մեռնում

է,

դրվում

է

մեղքերին, որոնցով մեղք գործեց մնալու

համար, իսկ

մեծամեծ

ընծաները, որ կորցրին, պիտի տամ գերեզմանի փոխարեն:Դարձյալ չարությամբ պիտի հատուցեմ, այսինքն՝ հրեից ազգը գերության

տարվեց հռոմեացիներից նրա գերեզմանի

պատճառով, ոչ թե չթաղվելու պատճառով, այլ որովհետև արգելեցին և թույլ չտվեցին թաղել:Եվ դարձյալ որովհետև կամենում էին քողարկել նրա մեծահրաշ հարությունն ու մահվան [հետ կապված] մեծամեծ բաները:Նրանք , որ հարուստ հրեաներ էին, այն ժամանակ

ևս

կրկնակի

գործեցին. նախ՝ որովհետև

հանցանք

գործեցին. նախ որովհետև

հանցանք

տիրասպան եղան, երկրորդ՝ որովհետև չհիշեցին մեծամեծ

հրաշքները, որ կատարվեցին մահվան մթնեց

կրկնակի

երկինքը, երկրորդ՝ որովհետև

ժամանակ ու գերեզմանի մոտ:Նախ՝ որովհետև ցնցվեց

երկիրը, երրորդ՝ որովհետև

ճեղքվեցին

ժայռերը, չորրորդ՝ որովհետև բացվեցին գերեզմանները, հինգերորդ՝ որովհետև պատռվեց վարագույրը, վեցերորդ՝ որովհետև խեդվեց մատնիչը, յոթներորդ՝ Պիղատոսի կնոջ երազը, ութերորդ՝ հարյուրապետի և ավազակի հավատալը, իններորդ՝ որովհետև բարձրաձայն աղաղակեց հոգին ավանդելիս, տասներորդ՝ ջրի և արյան գերեզմանի մոտ

կողից

բխելը:Նույնպես և

բազում պատճառներ ունեին հավատալու:Սակայն չհիշեցին. նախ՝

որովհետև [գերեզմանի վրա] պահապաններ կարգեցին այն էլ օտարականներից, քանզի եդովմացիներ

էին, երկրորդ՝ որովհետև

իրենք

իսկ

մատանիով

կնքեցին, երրորդ՝

որովհետև մոտիկ չէին նրա աշակերտները,չորրորդ՝ որովհետև զղջացին զինվորները

,

որոնց արծաթ տվեցին, հինգերորդ՝ մեծ ցնցումը, վեցերորդ՝ ժայռի թավալվելը, յոթերորդ՝ հրեշտակի լուսափայլ երևալը, ութերորդ՝ 44

հրեշտակների խոսքը

հարության մասին,

տե՛ս Ս.Գրիգոր Աստվածաբան/Նազիանզացի/ 329-389թթ./. Թուղթ առ Կղեդոնիոս. Մաշտոցի անվան Մատենադարան, ձեռ. 1500, թ. 828ա-831ա

իններորդ՝

պատանքը

ծալված և

առանց

մարմն, տասներորդ՝

հարություն

առած

մեռյալների քաղաք մտնելը/տես Մատթ. ԻԷ 53/:Մանավանդ, որ գիտեին մարգարեների վկայությունները:Եվ

քանի որ

սկզբից

այս

բոլորը

չհիշեցին, իրավամբ

չարաչար

կորստյան մատնվեցին: Անօրենություն չարեց ու նենգություն չգտնվեց նրա բերանում/ԾԳ 9/. Նախ այն է , որ ասաց.,, Ես հաղթեցի աշխարհին,,/Հովհ.ԺԶ 33/, և որովհետև, երբ հարցնում էին, չուրացավ, թե Աստված չեմ :Դարձյալ անօրենություն չանելը ու խոսքով հանցանք չգործելը

վայել չէ որևէ մեկին, բայց միայն՝ Քրիստոսին:,,Քանի որ մարդու կյանքը մեկ

օրվա չափ է՝ անկարելի է առանց մեղքի լինել,,/Հմմտ.Հոբ ԺԴ 4/, ասում է Հոբը:Եվ Սիրաքն ասում է.,, Մեկը

չկա, որ

չգայթակղվի

լեզվով,,/հմմտ.Սիր.Ի 20/:Եվ

ինչպես

այստեղ

գործերի ու խոսքերի համար է ասում, մեկ այլ տեղ էլ մտքի համար է ասում . այնտեղ ,ուր ասում է.,, Դրա համար մանուկը բարին կամ չարը ճանաչելուց

առաջ պիտի անարգի

չարը և ընտրի բարին,,/Ես.Է 16/. քանզի մտքին պատշաճ է ընտրելը:Դարձյալ ՝ ոչնչով չխախտեց օրենքը՝ ոչ գործով , ոչ խոսքով և ոչ խորհրդով, այլ ամենայն ինչ կատարեց,այլ որովհետև ամբողջապես անմեղ էր, այդ պատճառով նրա մահը

չէր կարող

նրա

հանցանքների պատիժը լինել , ինչպես բոլոր մարդկանց պարագային է, ու չէր կարող մեզ արդարացնել բացի Քրիստոսից, որ իր անպարտ մահվամբ մեզ արդարացրեց: Եվ Տերը կամենում է նրան սրբել մեղքերից/ԾԳ 10/. Այստեղ նշանակում է անապական հարությունը, ինչպես վերն ասվեց, թե՝

վերցվելու է

նրա կյանքը երկրի վրայից/8/, և որովհետև անապական մարմնով հարություն

առավ,

մարգարեն ասում է .Տերը նրան սրբեց վերքերից: Եվ որ նրա մարմինն անապական էր գերեզմանում/ տես Գործք Բ 31/, Դավիթ

մարգարեն

ասում է.,,Նրա

մարմինը

անապականություն չտեսավ,,:Եվ որ նախքան Խաչը մարմինն անապական էր ինքն իսկ վկայում է հարությունից հետո.,,Շոշափեցեք ու տեսեք, որ ես նույնն եմ,,/Ղուկ. ԻԴ 39/, այսինքն՝ չփոխված:Եվ ինչպե՞ս կարող էր ապականություն լինել. որովհետև ոչ թե սերմից էր նա, այլ

Կույսի մաքրված արյունից գոյացած մարմնին խառնվեց Բանը:Դարձյալ

Քրիստոս գլուխն է Եկեղեցու անդամներիս, իսկ մենք ոտքից մինչև գլուխ

վիրավոր

անդամներն ենք:Եվ մեր Գլուխն է ընդունում մեր ցավերի զգայությունը:Իսկ երբ իր վերքերով բժշկեց մեզ, ըստ այն խոսքի, թե՝ նրա վերքերով բժշկվեցինք, այնժամ ինքը ևս բժշկվեց այն ցավերից, ու ուներ մեր անդամների պատճառով: Եթե մեղքերի համար հատուցում տաք՝ երկարակյաց սերունդներ կտեսնեք/ԾԳ 10ա/. Ասաց, թե նրանք հատուցելու են վրեժը, ինչպես ասաց. Գերեզմանի չարության համար հատուցելու եմ/ԾԳ 9/: Այժմ ասում է, թե հնար կա վերացնելու պատիժը, եթե կամենան :Եվ ի՞նչ են տալու. ո՛չ արծաթ, ո՛չ ոսկի, այլ միայն, թե՝

հավատացեք և կքավվեն ձեր

մեղքերը:Դարձյալ Աստված Օրենքի մեջ հրամայեց.,,Եթե մեկն ակամա հանցանք գործի,

թող ոչխար առնի ու թող մեղավորը ձեռքը դնի նրա գլխին ու խոստովանի իր մեղքերը:Ու թող քահանան

սպանի

նրան, արյունը

ցողի

Տիրոջ

առջև, ու

նրա

մեղքերը

կքավվեն,,/Ղևտ.Դ 22-26/:Սա մեր Տիրոջ օրինակն էր, որ դարձավ մեզ մարմնակից ու եղբայր , և մեր մեղքերի համար պատարագվելով, իր արյունն ընծայեց Հոր առջև ,և քավեց մեր մեղքերը:Արդ, որ նա պատարագվում է մեզ համար, ինչպես ես եմ տեսնում հոգևոր աչքերով, դուք ՝ նրանով փրկվածներդ՝ ևս կտեսնեք:Եվ երկարակյաց, այն է՝ մշտնջենավոր կյանքի մեջ լինելու: Եվ Տերը կամենում է նրա միջոցով ազատել նրան ցավերից/ԾԳ 10բ/. Սա

ոմանք

մեկնում են

նախախնամական

թևով

հարության իմաստով և

բժշկեց, ըստ

այն

ոմանք ՝ ժողովրդի, որին

խոսքի.,,Բժշկությունը

նրա

թևերի

վրա

է,,/Մաղաք. Դ 2/, որին ոչ միայն բժշկեց, այլև լուսավորեց աստվածգիտությամբ:Հոգևոր արեգակն այն է, որ իբրև ,,լույս եկավ այս աշխարհ,,/Հովհ.ԺԲ 46/, որովհետև ասում է. Ցույց տալ նրան լույս/11/, այսինքն՝ բժշկվածներին: Եվ օժտել իմաստությամբ /ԾԳ 11ա/. Խիստ

խոցված էր, ու

սպեղանիով

չէր

բժշկվի, որի

ստեղծագործեց:Եվ ի՞նչ է. օժտել իմաստությամբ, այսինքն՝

պատճառով

ի նորո

բրուտները և ոսկերիչները

սկզբի ձևը փոխում են և հետո երկրորդը ստեղծում. մինչդեռ մեր Տերը այսպես չի անում, այլ

զարմանահրաշ իմաստությամբ անապական պահելով առաջին կերպարանքը, նորը

ստեղծագործեց, այսինքն՝ [մկրտության] ավազանի աստվածագործ նորոգմամբ: Արդարացնել արդարին/ԾԳ 11բ/. Եվ քանի որ

արդար և անմեղ էր, այն պատճառով չի ասում՝ արդարացնել նրան, այլ՝

արդարին, այսինքն՝ հայտնապես ցույց տալ , թե ինքն է արդարը, որ

այլոց մեղքերի

համար է մեռնում: Ով

հոժարությամբ ծառայեց

շատերին/ԾԳ 11գ/.

Ինչպես ասում էր.,,Ես ձեր մեջ մի սպասավորի նման եմ,,/Ղուկ. ԻԲ 27/: Եվ նրանց մեղքերը իր վրա է վերցնելու/ԾԳ 11դ/. Այսինքն՝ վերցնելու է, ինչպես ասում էր Հովհաննեսը.,,Սա է Աստծո Գառը,,/Հովհ. Ա 29/.պարզ է ջրի մաքրության միջոցով: Այդ պատճառով շատ բան է ժառանգելու /ԾԳ 12ա/. Ժառանգությունը սեփական ստացվածք է, և մեր Տիրոջ սեփական ստացվածքը մարդն է, նախ՝

համաձայն արարչության, երկրորդ՝

նախախնամությամբ, երրորդ՝ ավազանի

ծննդյամբ, չորրորդ՝ արյամբ գնվելով:Ապա ուրեմն պարզ է, որ մենք մեր անձերի տերը չենք. որովհետև ,,գնով գնվեցինք,,/Ա Կորնթ.Զ 20/: Եվ հզորների

ավարը պիտի բաժանի/ԾԳ 12 բ/.

Սա այն է, որ բարձրացավ խաչելության բարձունքը ու կապեց հզորին՝ սատանային, որ հզորացել

էր

մարդկանց

մարդկանց, ինչպես

խաբելով, ու

ասում է Դավիթ

Պողոսը/տես Եփես. Դ 8/: Դարձյալ

գերեց

գերությունը, ու

պարգևեց

մարգարեն/տես Սաղմ. ԿԷ 19/:Նույնն

ասում է

հզոր

Քրիստոսով:Նրանց ավարը բաժանվեց

նրանից

էին

առաքյալները

, ովքեր

զորացան

մարդկային ցեղի մեջ՝ որոշ մասը՝ հրեաներին,

որոշ մասը՝ հեթանոսներին և այլոց՝ նույնպես: Որովհետև

նրա

անձը

մահվան

մատնվեց, ու նա հանցավորներին

հավասար

համարվեց/ԾԳ 12գ/. Նախ

ցույց է տալիս

համարվեց:Երկրորդ՝

, թե

որովհետև

արդար էր, երբ ավազակների

հանցավորներին

հետ

խաչվեց, ինչպես

հավասար

մյուսներն

են

ասում,թե վնասակարներին հավասար համարվեց: Նա շատերի մեղքերը կրեց, և նրանց անօրենությունների պատճառով մատնվեց/ԾԳ 12 դ/. Հաճախ է կրկնում ,թե այլոց պատճառով պատժվեց, քանզի ինքն անմեղ էր:Իսկ կրեցն ու կրելու է ասելը նշանակում է Խաչի միջոցով մեղքեր կրելը, քանզի Խաչը բոլոր մեղքերի վերացումն է , համաձայն այն խոսքի .,,Ոչնչացրեց հրամաններով հաստատված այն

պարտամուրհակը, որ

մեր

դեմ էր, վերացրեց

այն

մեջտեղից և

մեխեց

խաչափայտին,,/Կողոս.Բ 14/:Մարգարեն աստվածային այսքան մեծ շնորհներ տեսնելով՝ ուրախության ձայն է արձակում հեթանեոսների եկեղեցուն:

----ԽԹ ---Ուրախ

եղիր, ամուլ /ԾԴ 1/.որ

հեթանոսները, որովհետև

աշտարակի

օտար էին

օրերից

օրենքներին

սերմերը դրեցին մարդկանց սրտերի մեջ:Դարձյալ

մինչև

ու

այժմ

չծնեցիր:Ամուլ էին

մարգարեներին, ովքեր

Խոսքի

ամուլ էր առաքինություններից և

անպտուղ՝ բարիքից:Իսկ այժմ թագուհի ու բազմորդի: Որովհետև բազում են այրուդ որդիները, այսինքն՝ ամուսնուց լքվածիդ/ԾԴ 1ա/, որովհետև անթիվ եղան սուրբ ավազանի ծնունդները, քան արամբի կնոջ որդիները, այսինքն՝ Եգիպտոսից հետո ժողովրդի ծննդկանի: Ընդարձակիր քո վրանի տեղը/ԾԴ 2/.

Ակնարկում է Եկեղեցին , որ առաքյալների միջոցով ամենուրեք կառուցվեց հաստատուն Ընդհանրական

վեմի

վրա: Որովհետև

ժողովրդի

Քրիստոսի

բազմանալիս, բազմանում է նաև

եկեղեցին :Իսկ սրահի վարագույրը յոթանասուներկու աշակերտների

միջոցով տարածվեց ամեն տեղ: Երկարացրու

քո

պարանները/ԾԴ 2ա/.որ

խորանի

լարն ու պարանն է, ինչը

սիրո

հաստատությունն է:Հաստատիր քո ցցերը, որ վարդապետներն են: Աջ և ձախ տարածվիր/ԾԴ 3/. Այսինքն՝ նախ հրեաների մեջ, որովհետև աջակողմում էին և Օրենքին

տեղյակ, իսկ

ձախակողմում՝ հեթանոսներն էին, որովհետև տգետ էին:Դարձյալ աջը աշխարհի արևելքն է, որտեղից ծագում է լույսը, իսկ ձախը արևմուտքն է , որ խոր խավար է, ինչից հայտնի է, որ աշխարհի չորս կողմերի համար է ասում:

---Ծ--Քո զավակները ժառանգելու են հեթանոսներին/ԾԴ 3ա/. Այսինքն՝ առաքյալներն ու նրանց հետևորդները՝ հայրապետներն ու վարդապետները: Կառուցելու ես ավերված քաղաքները/ ԾԴ 3բ/. Այսինքն՝ մարդու բնությունը, որովհետև ավերված , զուրկ էր բարի գործերից: Ահավասիկ

ես քո քարերը

սուտակից

և քո

հիմքերը

շափյուղայից

պիտի

պատրաստեմ/ԾԴ 11/. Այս խոսքերը զգացականորեն չեն պատշաճում Երուսաղեմին, որովհետև ի՞նչ օգուտ էր այսպիսի արյամբ քաղաք կառուցել:Այլ նաև չի պատշաճում ապագա

հարությանն45

այն քաղաքի, որի ճարտարապետը Աստված է:Որովհետև ի՞նչ օգուտ հարությունից, եթե դարձյալ

այսպիսի

մարմնավոր

որպեսզի նրանց հորդորի ասում է

Դավիթ

կյանքի

պիտի

վերադառնայինք:Այլ սա

ասում է ,

դուրս գալ գերությունից:Եվ դարձյալ այն, որի վերաբերյալ

մարգարեն.,,Արծաթապատ

աղավնի,,/Սաղմ. ԿԷ 14/:Ոչ թէ

այնպիսի

թևերով և

աղավնի

ոսկեգույն

թիկնամեջով

տեսավ մեկը, այլ՝ դրանով

լինելիք

բարիքը, որ կատարվելու էր Եկեղեցում. սա ակնարկում է Սուրբ Հոգու իջումը:Նույնպես և կանխապատկերում է հոգևոր հայրերին,ովքեր լինելու էին եկեղեցու մեջ:

45

Տաթևացու մեկնության մեջ ՝ ,,օրվան,, ,մինչդեռ Կոլոտիկի մոտ՝,,հարության,, ինչը և ներդաշնակ է պահանջվող իմաստին:

Քո հիմքերը շափյուղայից պիտի պատրաստեմ, որը մեր Տերն է, ընտիր Վեմը, Եկեղեցու հիմքն ու անկյունաքար,համաձայն այն խոսքի.,,Հիմքը ուրիշ մեկը չի կարող դնել, քան դրվածը , որ Հիսուս Քրիստոս է,,/Ա Կորնթ. Գ 11/, որ դրեց Հայր Աստված ՝ առաքելով, իսկ մարգարեները՝ նախագուշակելով: Քո աշտարակները հասպիսից պիտի բարձրացնեմ/ԾԴ 12/. Եկեղեցու ամրությունն է ցույց տալիս, որովհետև ինչպես պարսպի ամրությունները բուրգերն են, նույնպես և Եկեղեցունը՝ առաքյալները և մարգարեները, որոնց Աստված դրեց Եկեղեցու մեջ, ինչպես ասում է Պողոսը.,,Եվ նրանք պատվական են մեծագին քարերից ավելի,,/հմմտ.Ա Կորնթ. Գ 12/: Դռներդ բյուրեղից /ԾԴ 12ա/. Դուռը մեր Տերն է, ինչպես

ասաց.,,Ես եմ դուռը,,/Հովհ. Ժ 9/, որովհետև

փակում է

հավատացյալներին, ըստ իմաստուն և հիմար կույսերի, ինչպես ասում է.,,Ով հնազանդվի Որդուն՝ կտեսնի կյանք, իսկ ով չհնազանդվի՝ չի տեսնի կյանք, այլ նրա վրա կմնա Աստծո բարկությունը,,/Հովհ. Գ 36/: Եվ քո շուրջը պարիսպ պիտի քաշեմ թանկագին և ընտիր -ընտիր քարերից/ԾԴ 12բ/. Պարիսպը՝

Եկեղեցու

բազմություններն

շրջափակը

են, ովքեր

օրինակ են

պատճառներով. նախ՝ որովհետև

ինչպես

նահատակների այսպիսի

ու

բոլոր

ընտրյալների

թանկագին ակնեղենի

տարբեր ակնաքարեր

բազում

զանազան զորություն

ունեն, այնպես էլ սուրբ առաքյալների դասերը՝ զանազան առաքինություններ, այսինքն՝ ոմանք ՝ խոհեմություն, ուրիշներ՝ արիություն, կեսը՝ ողջախոհություն, ուրիշներ՝ պահքի պնդություն, ոմանք մարտիրոսական չարչարանքներ և այլն46:Որոնց մասին Պողոսն ասում է Հռոմեացիների թղթում.,,Մեկը բարձր է դասում օրը՝ օրից, իսկ մյուսը՝ բոլոր օրերը՝ հավասար,,/Հռոմ.ԺԴ 5/, և

դարձյալ ասում է

Եբրայեցիների

թղթում.,,Ուրիշներ

չարչարանքի ենթարկվեցին,,/Եբր.ԺԳ 35/ և այլն:Երկրորդ՝ որովհետև գույների որակը տարբեր է, նույնպես էլ

նրանք են տարբեր իրենց շնորհներով, ինչպես թվարկում է

առաքյալը.,,Մեկին Հոգուց տրված է իմաստուն խոսք,,/Ա Կորնթ. ԺԲ 8/ և այլն:Երրորդ՝ որովհետև

ակնեղենն ունի հաստատուն կարծրություն, նրանք էլ

ի սեր Քրիստոսի

սակավապետ են համբերության մեջ, ինչպես առաքյալն է ասում.,,Ո՞վ մեզ կբաժանի 46

Տաթևացու այս մեկնաբանությունը գալիս է միջնադարում լայնորեն հայտնի այն համոզումից, թե ակնաքարերը կամ գոհարեղենն օժտված են որոշակի բնույթով կամ հատկություններով,որոնք ներկայացնում են առաքյալներին ու մարգարեներին՝ նրանց պատշաճող բնութագծերով.,,Յաղագս երկոտասան ականցն, որ առ երկոտասան ականցն, որ առ երկոտասան առաքեալսն վերաբերին,, ,Տես Մաշտոցի անվան Մատենադարան, ձեռ.1165, թերթ 85ա- 86ա, ,,Անուանք ականց եւ նահապետացն եւ առաքելոցն…,, , ձեռ.3425, թերթ 177 աբ հմմտ. Ս.Գրիգոր Տաթևացի, Գիրք Հարցմանց, Կ. Պոլիս, 1729, էջ 348-349 ըստ Հ.Ս. Անասյան, Հայկական մատենագիտություն, հտ Ա, Եր.1959, էջ 507 :

Քրիստոսի սիրուց. ո՛չ նեղություն,, և այլն/Հռոմ. Ը 35/:Չորրորդ՝ եթե մեկը առանձնացնի նրանց՝

նրանք

տակավին

յուրաքանչյուր

սուրբի

նույն

ազդեցությունն

նշխարներն

ու

ու

պատիվն

մասունքները

ունեն, նույնպես և

նույն

զորությունն են

իրականացնում, ինչպես նրանց կենդանի ժամանակ էր. ինչի՞ց է սա հայտնի. նրանից, որ Եղիսեի ոսկորները մեռյալին կենդանացրեց /տես Դ Թագ.ԺԳ 21/ ,և ուրիշներինը դևերին են հալածում ու

զանազան

ցավեր

բժշկում:Հինգերորդ՝

պայծառանում են

լույսով ու

լուսավորում են այլոց ՝ առավելագույն պարզության պատճառով:Նույնպես և սուրբերն իրենց

առավելագույն

պայծառության

պատճառով

ընդունում են

Աստծո

շնորհների

ծագումը ու սփռում են այլոց վրա, հանձին որոնց Տերն ասում է. ,,Դուք եք աշխարհի լույսը,,/Մատթ.Ե 14/,և թե՝ ,, Ձեռքերը դնելով՝ Սուրբ Հոգի էին տալիս,,/տե՛ս Գործք Ը 18/:Վեցերորդ՝ ինչպես ակնաքարը երկար մնում է հողի տակ , բայց հետո երևում է, նույնպես և սուրբերի համար

առաքյալն ասում է.,, Աշխարհի լինելուց առաջ մեզ

ընտրեց,,/Եփես. Ա 4/, այսինքն՝ նրանք ընտրված են Աստծո նախածանոթ գիտության մեջ, բայց հետագայում յուրաքանչյուրը երևում է իր ժամանակ:Յոթերորդ՝ ինչպես ակնաքարն ունի բնական

առանձնահատկություն, սակայն ճարտար [վարպետների] ձեռքում ավելի

է գեղեցկանում, նույնպես և սուրբերն իրենց մեջ սակայն չարչարանքների մեջ

ունեն հավատի

ավելի է [գեղեցկանում]

տարբերություն,

հատուցման պսակը , ինչպես

օրինակ սուրբ Ստեփանոսն ուներ միայն աշակերտության պատիվ, բայց քարկոծվելով ընդունեց նաև մարտիրոսական պսակ:Նույնպես և մյուսները:Որի պատճառով առաքյալն ասում է.,,Մեզ

անհրաժեշտ է բազում նեղությամբ

մտնել

այն

հանգիստը,,/Եբր.Դ

11/:Ութերորդ՝ այն ակնաքարերը տգետների աչքին անարժեք են, նույնպես և սուրբերը ոչ միայն անարժեք են, այլև ատելի են աշխարհասերների համար, ինչպես Տերն է ասում.,,Եթե աշխարհը

ձեզ

ատեց՝ իմացեք , որ

նախ

ինձ

ատեց, զի

աշխարհը

իրենն է

սիրում,,/Հովհ.ԺԵ 18/ և այլն:Եվ դարձյալ՝,,Իմ անվան պատճառով ատելի կլինեք բոլոր ազգերի համար,,/ Հովհ.ԻԱ 17, և թե ՝ ,,Ով սպանի ձեզ,,/Մատթ.ԻԴ 9/:Իններորդ՝ ինչպես մեծագին ակնաքարերը կրակով կամ ուրիշ ներգործմամբ,գույնով ու ձևով, զատվում են մնացյալից, նույնպես և հրաշքների, կամ

ճշմարիտ

սուրբերը

զանազանվում են

փորձություններին համբերելու

կեղծավորներից կամ շինված են

միջոցով. նրանք, որ

հաստատուն ժայռի վրա՝ անշարժ կմնան, իսկ կեղծավորները կկործանվեն, համաձայն այն խոսքի.,, Անձրևներ եկան ու գետերը բարձրացան,,և այլն/Մատթ. Է 25/:Եվ առաքյալն ասում է.,, Եթե մեկն այս հիմքի վրա կառուցի ոսկով, արծաթով, թանկարժեք քարերով, դատաստանի օրը այդ պիտի երևա,,/Ա Կորնթ.Գ 12/:Տասներորդ՝, որովհետև ակնաքարն առավելապես ծածուկ է մնում, իսկ երբ հայտվում է՝ պատվական նյութերով գեղեցկապես շքեղանում է, ինչպես թագի վրա կամ այլ բաների:Նույնպես և այժմ սուրբերը չարից պահպանվում են ՝թագակից

լինելով

անվնաս

կերպով, իսկ

Քրիստոս Աստծուն ու

երբ

հայտնվեն,

բազում

պայծառությամբ

համարձակությամբ

կերևան

կընդդիմանան

իրենց նեղողներին, ինչպես ասում է Առակում/տե՛ս Իմաստ.Ե 1/: Դուք, որ բոլորովին արծաթ չունեք, գնեցեք ու կերեք առանց արծաթի/ԾԵ 1/.

Համաձայն բառերի լիություն է նշանակում, որովհետև ամենուրեք լիություն էր, այնպես որ միսն ու գինին արծաթով չէին գնում:Իսկ ճշմարտությամբ. դուք, որ չունեք արծաթ, այսինքն՝ Աստծո

Բանը, և

առաքինությամբ, ինչպես

տգետ

եք, գնացեք

գնեցեք

առանց

արծաթի, այսինքն՝

ձկնորսները Հոգուց ընդունեցին պարգևները:

արծաթով ճարպ եք գնում և ոչ թե հաց/ԾԵ 2/.

Բայց ինչու՞

Համաձայն բառերի լիություն է նշանակում, որովհետև ոչխարաբույծները սովոր են միս և ճրագու վաճառել ու հաց գնել ոչ թե աղքատության պատճառով, այլ որովհետև հաց չեն թխում՝ խաշներին հոգ տանելու

հետևանքով:Իսկ հոգևորապես ճարպը շնորհների

օծումն է նշանակում, որը չի գնվում ապականացու արծաթով, այլ՝ հացով, որ իջավ երկնքից, որ Բանն Աստված է, որին հավատալով ընդունում ենք Հոգու շնորհները:Ինչը հայտնի

է

նրանից, որ

մկրտության

ժամանակ

նախ

մեր

դավանությունն ենք

խոստովանում և հետո՝ մկրտվում: Ձեր վաստակն ինչու՞ կշտանալու համար չեք ծախսում/ ԾԵ 2ա/. Այսինքն՝ հրեաների ու հեթանոսների վաստակը, ովքեր կուռքերի հետ էին ու չէին կշտանում:Նույնպես և ամեն անօրեն տառապում ու ջանք է թափում աշխատանքի մեջ, սակայն

անօրենությամբ հավաքվածը նվազում է:Այս պատճառով Անգեաս մարգարեն

ասում է.,,Ձեր

ամանների

մեջ

քսան քոռ

գարի

էիք

լցնում, բայց

տասը քոռ էր

լինում,,/Անգ.Բ 17/: Ձեզ հետ

հավիտենական ուխտ կկնքեմ՝ շնորհելով ձեզ

Դավթին խոստացված

սրբությունները/ԾԵ 3/. Այսինքն՝

թե ինչպես նրան խոստացված բաները ճշմարիտ եղան՝ ,,նրա որովայնի

պտղից մեկին նստեցնել իր գահի վրա,,/Գործք Բ 30/,նույնպես և ձեզ [տրված խոստումը] հաստատուն

կլինի:Իսկ

Դավթի

սրբությունն

ուղիղ

կարգն է,

բարեկեցությունը,

ասում են՝ Դավթի ողորմությունները47:Դարձյալ սրբություն

հաջողությունը:Իսկ ուրիշներ

իշխանության համար է ասում, որ հաստատուն մնաց:Սակայն ինձ թվում է, Դավթի սրբություն ասելով Քրիստոսին նկատի ունի, որ աթոռին

պիտի

նստեր,,/հմմտ.Սաղմ.ՃԼԱ 11/, որ

լինելով ,,նրա որովայնի պտղից , նրա ոչ

միայն Դավթի, այլև

աշխարհի համար սրբություն եղավ:

---- ԾԱ ---Փնտրեցեք Տիրոջը, ու երբ գտնեք , կանչեցեք նրան/ ԾԵ 6/.

47

Այսպես է եբրայերեն բնագրում:

բովանդակ

Նախ այն է ասում, թե փնտրելը, գտնելը և կանչելը ոչ միայն սոսկ ճանաչումն է ակնարկում և ոչ էլ ՝լոկ խոսքով կանչելը, այլ

պարկեշտ և արդար վարքով Աստծուն

ճանաչելը, որովհետև ,,Ոչ ամեն մարդ, որ ինձ ,,Տեր, Տեր,, է ասում, երկնքի արքայություն կմտնի,այլ ով

կկատարի

իմ

Հոր

մարգարեն

կամքը,,/Մատթ. Է 21/:Այս

դարձյալ

հրեաներին արթնացնում է ծուլությունից.Փնտրեցեք Տիրոջը, այսինքն՝ ակնկալեք աշխարհ գալը, ու երբ գտնեք մարմնով եկած՝ հավատացեք նրան՝ կանչելով /խոստովանելով/ նրան Աստված:Եվ ովքեր այս հրամանին ունկնդիր եղան՝ գտան Քրիստոսին, ինչպես Անդրեաս ու Փիլիպպոս առաքյալներն էին ասում, թե ,,գտանք Մեսիային,,/Հովհ. Ա 41/, և թե՝ ,,Ում մասին որ գրեց Մովսեսը և մարգարեները՝ գտանք Հիսուսին Նազարեթից,,/Հովհ.Ա 45/:Ու երբ գտան, ոչ միայն խոսքով կանչեցին, այլև ամեն ինչ թողեցին ու գնացին նրա հետևից: Ամբարիշտը թողնելու է իր ճանապարհը և անօրեն մարդն` իր խորհուրդները/ԾԵ 7/. Ճանապարհը

գործն է և

խորհուրդները՝

նրանից առաջ եկած բաները

մեղքերի

արմատը. հարկ է արմատն ու

վերացնել:Դարձյալ խրատում է գործով մարմինը

և

խորհրդով հոգին սրբել:Որովհետև երբ իշխանը՝ հոգին առողջ լինի, այնժամ և նրանք, որ իշխանության տակ են՝ միտքը և խորհուրդները , առողջ կլինեն, ինչպես մեկն ասում է քաղաքի իշխանի ու նրա պաշտոնյաների մասին. և սա ոչ միայն

քաղաքի համար է

ասված, այլ նաև ՝ մեր խորհուրդների48:

--- ԾԲ ---

Այսպես է ասում Տերը.,,Պահպանեցեք իրավունքը և կատարեցեք արդարությունը/ԾԶ 1/. Զգուշությունն ամեն ինչում անհրաժեշտ է, մանավանդ ՝Աստծո պատվիրաններում, այսինքն՝ որպեսզի արդար իրավունքով , ուղիղ կերպով ընտրեն ու կատարեն:Երեք պատճառով է

խրատում

զգուշանալ. նախ՝

խրատում է լսողներին, որպեսզի

երբ

զգուշանան

նինվեացիներինը/ տես Հովնան Գ/:Երկրորդ՝ երբ

կամենում է ու

փրկել

խափանվի

պատիժներից՝

պատիժը, ինչպես

կամենոմ է բարիք

անել՝ խրատում է,

որպեսզի ծուլանալով չմերժեն բարիքը, որովհետև թեպետ Աստված մարդասեր է, բայց արժանավորներին է

տալիս

բարիքն

ու

ողորմությունը, ինչպես

Մովսեսին էր

ասում.,,Կողորմեմ նրան, ում ողորմելու եմ, և կգթամ նրան, ում գթալու եմ,,/Ելք ԼԳ 19/:Երրորդ՝ զգուշացնում է, որպեսզի դյուրին կյանքում չմոռանան

48

երախտիքը և Աստծո

Ակնարկում է Հովհաննես Երզնկացի-Պլուզի/ + 1293 թ./ ՝ Եկեղյաց գավառի իշխանին հղած նամակի համապատասխան մասը. տե՛ս Է.Մ. Բաղդասարյան, Հովհաննես Երզնկացին և նրա խրատական արձակը, Եր., 1977, էջ 209, տող 26-30:

պարգևները /չարաշահելով/ ծուլության պատճառ դարձնեն, ըստ այն խոսքի.,,Գիրացավ, մեծացավ ու լայնացավ ու թողեց Տեր Աստծուն , իր Արարչին,,/Բ Օր. ԼԲ 15/: Որովհետև եկել հասել է իմ փրկությունը /ԾԶ 1/. այսինքն՝ մոտիկ է , և ոչ հեռու: Եվ հայտնվելու է իմ ողորմությունը. տես, չի ասում , թե ՝ լինելու է, որպեսզի ցույց տա, թե ՝Իմ ողորմությունը տևապես կա ու պատրաստ է, և դուք այն ծածկում եք ձեր մեղքերի բազմությամբ, ըստ այն խոսքի.,,Ձեր մեղքերն են պատնեշ դարձել իմ և ձեր միջև,,/Ես. ԾԹ 2/: Երանի է այն մարդուն ,ով պահում է շաբաթը/ԾԶ2/. Օրենքի տասնաբանյա

պատվիրաններից մեկը շաբաթվա պահպանությունն է:Եվ թե

ինչպես էր պետք պահպանել՝ հայտնի է Օրենքներից, որոնք հրամայում էին խստագույնս պահպանել՝

որևէ մարմնավոր գործ չանել , չվաճառել, ճանապարհ չգնալ և այլն, բացի

խիստ կարևոր բաներից, և սրանով

օրինադրում էր զերծ մնալ չար բաներից:Ու եթե

բոլոր օրերին այնպես զերծ մնար մեղքերից, ինչպես հրեաներն էին իրենց զերծ պահում շաբաթ օրը, մարդն իր բնությամբ պակաս չէր լինի հրեշտակներից:Քանզի շաբաթվա յոթներորդ օրը և

Զատկից յոթ շաբաթ հետո տվչության տոնը49 , ու յոթներորդ ամսվա

մեջ կարգված քավության տոներն այս կլյանքի յոթ հանգստյան

խորհրդանշաններն

օրենքը կապում էր

էին:Որովհետև

դարերից հետո հավիտենական

թեպետ

հարկադրանքով էր, սակայն

նրանց ձեռքերը, որպեսզի կամովին և ակամա չմեղանչեն, ինչպես

ասում է. Ու նրա ձեռքերը պահի անօրենություն կատարելուց/ ԾԶ 2ա/. Ձեռքն անհրաժեշտ է բազում բաների համար , այսինքն՝ առևտուրի, գործելու, պահելու, հարվածելու ու բժշկելու, սրբելու ու սպասավորելու:Արդ, առևտուրն այն է, երբ վաճառելիս մերն ենք

տալիս

և

ուրիշից

առնում, կամ

աղերսում

մեծ

բաներ ու

շնորհաց

պարգևներ:Այլ նաև սրանով ենք գործում արվեստների մեջ ու պահպանում մեր բոլոր անդամները:Սրանով ենք հարվածելով խոցում բոլոր թշնամիներին, սրանով ենք բժշկում մեր վերքերը, սա է մաքրում մեր բոլոր աղտերը ու հոգում մեր կյանքի պետքերը, այլև սպասավորում է խոսքին՝ գրչի շարժումով ու թվարկումով:Սրանք ու սրանց նմանները մարմնավոր

են:Նույնպես և

Աստծուն

վաճառքում

առևտուրն է, նույնպես

պետք են այստեղ

հոգևոր

բաներ:Ինչպես

այնտեղ

ողորմության վաճառքն է, որովհետև

ողորմությամբ ողորմություն ենք ստանում, ինչպես ասում է.,,Ողորմածները ողորմություն կգտնեն,,/Առակ. ԺԷ 5/:Այլև ձեռքերի տարածումով աղերսելով աղոթք ենք [առաքում ] Աստծուն , և

ստանում մեր

վերհառնումը

երեկոյի

49

խնդրած

պատարագ

ընծաները, ըստ

այն խոսքի, թե՝ ,,Իմ

ձեռքերի

է,,/Սաղմ. ՃԽ 2/, և Սողոմոնն ասում է, թե ՝ Իրենց

Ակնարկում է Հոգեգալստյան ժամանակ Սուրբ Հոգու շնորհների տվչությունը՝ առաքյալներին:

բաշխումը

ձեռքերը պիտի պարզվեն նրանց վրա:Դու կլսես նրանց , ու կկատարես խնդրանքը:Նաև, ինչպես մարմնի համաձայն, ձեռքով ենք գործում, նույնպես և հոգևոր բաներում՝ սուրբ ավազանի ծնունդը

ձեռքով ենք կատարում, նաև [Տիրոջ] մարմնի և արյան բաշխումը և

մյուս բոլոր շնորհները. ինչպես ասում է, առաքյալները դնում էին իրենց ձեռքերը և Սուրբ Հոգի էին ստանում:Այս պատճառով

մենք համբուրում ենք ոչ թե քահանայի գլուխը, այլ՝

ձեռքը, քանզի ամեն ինչ ձեռքով հաստատվեց, և ինչպես ձեռքով ենք պահում մարմնի բոլոր անդամները, նույնպես և ձեռքով ենք կնքում ու պահպանում բոլոր զգայարանները, հոգին, մարմինը, բնակարանը և այլ բաները, ըստ այն խոսքի, որ խաչանիշ դրոշմումով ենք ասում.,,Տեր, դիր պահպանություն իմ բերանի վրա,,/Սաղմ. ՃԽ 3/50:Նաև ձեռքերի տարածումով հարվածում ենք մեր թշնամուն՝սատանային, որովհետև սուրբերի աղոթքը խոցոտիչն

է

դևերի, ինչպես

Մովսեսի

ձեռքերի

տարածում

Ամաղեկի

կոտորման

համար:Եվ Եզեկիան տարածեց ձեռքերը ու սատկեց ասորիների զորքը/տե՛ս Բ Թագ. ԺԸԻ/, որպես

օրինակ

սատանայի, որին

մեր

Տերը

ձեռքերի տարածումով

բևեռեց

խաչափայտին:Այլ նաև ձեռքով է լինում հոգևոր ու մարմնավոր բժշկությունը, ինչպես և Տերը ձեռքերը

հասցրեց բորոտին և կույրին, որոնց ոչ միայն մարմինը բժշկեց, այլև

նրանց

լուսավորեց, որով և

հոգին

առաքյալները

ձեռք

դնելով

բժշկում էին

բոլոր

ցավերը:Մինչև այժմ էլ քահանաները նույնն են կատարում:Այլև ձեռքով է կատարվում ամեն տեսակ սրբություն մեր և այլոց նկատմամբ, ինչպես ծեծելով կուրծքը , հոգևոր օծումով, խաչանիշ դրոշմումով սրբելով զանազան անոթներ, կերակուրներ, և ինչպես այնտեղ էր սպասավորում , այնպես էլ այժմ խաղաղություն ենք տալիս ու կնիք դնում ժողովրդի վրա, և հիշելով Սուրբ Հոգին՝ խաչակնքում ենք մեր երեսը, որովհետև Խաչով ընծայվեց Սուրբ Հոգին մարդկանց՝ ձեռքերի վերհառնումով աղոթելիս ու գոհանալիս՝ գոհացողական ու մաղթողական խոսքով և այլն: Եվ յուրաքանչյուր բարի գործ անջինջ հիշատակով գրենք կենաց գրքում:Այս պատճառով

մարգարես

ասում է.,,Մյուս գիրը

հանելու է իր ձեռքով,,/Ես.ԽԴ 5/:Արդ, այսպես և այլ հոգևոր ու մարմնավոր բաները ձեռքով կատարվում են բարությամբ :Նաև բազում չարություններ սրանից են առաջ գալիս, ինչպես

գողությունը, սպանությունը

պատճառով զգուշացնում է

և

այլևայլ

ոճրագործությունները:Այս

ձեռքը [հեռու պահել] անօրենություն կատարելուց:Եվ ինչ

բան էլ թե լինի, որ Աստված չի հրամայում, պետք չէ երկարել ձեռքը, որովհետև անիրավություն է, ինչը

ցույց տվեցինք

բազում

օրինակներով,

քանզի

եթե

նախաստեղծները զգույշ լինեին ձեռքից՝ չէին քաղի պտուղը ու զրկվեին կյանքից, և եթե զգուշանար Կայենը՝ չէր սպանի եղբորը:Եվ հետո, եթե ձեռքերը զգուշանային՝ չէին շինի վաղափուլ

ամբարտակը, ու եթե զգուշանար փարավոնը՝ մանուկներին չէր խեղդի /տես

Ելք Ա/:Եվ եթե Աքարը զգուշանար ՝ չէր գողանա Երիքովի անիծված իրերը /տես Հեսու Զ 18, Է 1-26, Ա Մնաց. Բ

7:Եւ եթե Իսրայելը զգուշանար ձեռքից՝

պարտավոր չէին լինի

մանուկների արյանը51 ու չէին կանգնեցնի կուռքեր և չէին մատնվի գերության:Նաև 50 51

Կանոն դրոշմի. տե՛ս ,,Մաշտոց,, ,Վաղարշապատ, 1905, էջ 55: Կոլոտիկի մոտ՝ ,,չէին հաղորդվի մարգարեների արյանը,, :

հետագայում եթե զգուշանային ձռքերից՝ Խաչը չէին հանի փառքի Տիրոջը: Հերովդեսը գլխատեց

Հովհաննեսին և

ինքը

որդնալից

սատկեց ու

մանկակոտորը

չարաչար

կորստյան մատնվեց:Եվ ամեն ոք, ով իր ձեռքը հեռու չի պահում անօրենությունից, նույն ձևով չարաչար պատժվելու է:Որի պատճառով խրատում է ձեռքերը

հեռու պահել

տեսակ-տեսակ անիրավություններից ու վնասներից: Թող ներքինին չասի, թե ՝ ես չոր փայտ եմ/ԾԶ 3/. Այսինքն՝ արդարը, թե ես անպտուղ եմ, որին երանի է տալիս Սողոմոնը.,,Երանելի է անարատ ամուլը, որ չիմացավ հանցավոր անկողիններ,,/Իմաստ. Գ 13/:Որ հետագայում ևս ասում է ներքինիների համար. Ովքեր կպահեն իմ պատվիրանները, նրանց իմ տան մեջ ավելի անվանի տեղ կտամ ,քան որդիներին ու դուստրերին/ԾԶ 4-5/, որով և բազում առաքինություններ են

տեսնվում

առաքյալի

մեջ, որ

ծնում է հոգևոր

զավակ, ինչը

բարեգործությունն է, քան մարմնավոր զավակ:Երկրորդ՝ որովհետև նա, ով մարմնավոր զավակ է՝ բնության հարկադրանքով է, իսկ սա՝ հոժար կամքով , ու հոժար կամքով եղածը նախապատվելի է ,քան հարկադրանքովը:Երրորդ՝ մարմնավոր զավակները սակավաթիվ են, իսկ հոգևորները՝ բազում,որովհետև գործերի քանակի չափով են և զավակները, ինչպես մարգարեն է ասում.,,Բազում են լքվածիդ զավակները, քան տղամարդ ունեցող կանանց,,/Ես. ԾԴ 1,Գաղատ.Դ 27/:Չորրորդ՝ որովհետև մարմնավոր զավակները կյանքի կամ մահվան պատճառով հեռանում են ծնողներից, իսկ հոգևորը՝ ոչ երբեք, որովհետև [նրա] գործերը հարատևում են

ինչպես

կյանքում

,այնպես էլ

մահից

հետո, ինչպես

ասում է Տերը.

,,Մարիամը բարի բաժինն ընտրեց, որ անկողոպտելի է,,/Ղուկ. Ժ 42/:Հինգերորդ՝ որովհետև մեկն անիծում է տրտմությամբ ծնված զավակին, իսկ սա ՝ օրհնությամբ և ուրախությամբ, ըստ այն խոսքի.,,Բնակեցնելու է ամուլին տան մեջ,,/Սաղմ. ՃԺԲ 9/:Այս իմաստով է ասում Սողոմոնը.,,Իմաստուն

որդին

ուրախացնում է հորը և

անմիտ

որդին

տխրեցնում է

մորը,,/Առակ. ԺԷ 21/:Եվ այս մարգարեն ասում է.Անեծքի համար որդիներ չպիտի

ծնեն,

որովհետև նրանք իրենց զավակների հետ միասին Աստծուց օրհնված սերունդ են/ԿԵ 23/:Վեցերորդ՝ նա աճում է այս աշխարհում, իսկ սա՝ հանդերձյալ:Այս պատճառով երանի է տալիս նրան, ով զավակ կունենա Սիոնում և ընտանիք՝ վերին Երուսաղեմում /ԼԱ 9/:Յոթներորդ՝ որովհետև մարմնավոր

հայրերը խատում են

զավակները խրատում և ուղղում են իրենց ծնողներին

որդիներին, իսկ

հոգևոր

:Ութերորդ՝ մարմնավոր ծնողը

պախարակվում է չար զավակների պատճառով, ըստ այն խոսքի, թե՝,,Պոռնկածին որդիներ, շնության որդիներ,,/ԾԷ 3/:Իսկ հոգևորը գովաբանվում և համար:Իններորդ՝ որովհետև

մեկը

մեղք

ու

դժոխք է

դրվատվում է բարի գործերի պատրաստում, իսկ

մյուսը՝

արքայություն :Տասներորդ՝ որովհետև մեկը ժամանակավոր և ջնջելի հիշատակ է, իսկ 52

52

Այս միտքը համերաշխ է Վարդան Այգեկցու /ԺԲ-ԺԳ դդ./ վարդապետական այն մտածումին, որ թե՛ դժոխքը և թե՛ արքայությունը մարդն ինքն է ստեղծում իր կյանքի դրական կամ բացասական ընթացքով.,,Պատմութիւն եւ խաւսք վասն դժոխոցն, թե ստոյգ կա դժոխք՝ Աստուծոյ վկայութեամբ եւ ամենայն սրբոց…,,. տե՛ս Մաշտոցի անվան Մատենադարան, ձեռ.3940, թ. 254ա- 263ա

մյուսը անջինջ և հավիտենական:Ինչպես և ասում է .Նրանց հավիտենական անուն եմ տալու, որ չի կորչելու/ ԾԶ 5/, այսինքն ՝ այս և հանդերձյալ կյանքում: Ամենքն էլ կարծես համրացած շներ են, որ չեն կարողանում հաչել/ԾԶ 10/. Բոլոր

անասուններից

իմաստունները

առավել

փիլիսոփաներից

հատկության.նախ

ընտրության

բարեբարո է շունը:Այս պատճառով օրինակ են

վերցնում

համաձայն

հունաց

[շների]

պատճառով, որովհետև ծանոթներին

հինգ

տարբերում է

օտարներից, նույնպես և իմաստուններն են չարը տարբերում բարուց:Երկրորդ՝ որովհետև հաչում են օտարների վրա, և նրանք էլ օտարներին են ընդդիմաբանում:Երրորդ՝ որովհետև տիրասեր են. եթե

նույնիսկ

սովից

մեռնեն, չեն

թողնի

իրենց

տերերին, նույնպես և

իմաստունները սիրում են իրենց բարերարներին:Չորրորդ՝ որովհետև հոտով գտնում են հետքը, և իմաստոնները խորհում են նախնիներից ասված խոսքերի վրա:Հինգերորդ՝ որովհետև

որսորդ են, և

իմաստուններն էլ

գիտությունն են

որսում:Սրանց

բարքը

վերաբերում է նաև արդարներին, ովքեր տիրասեր են, և ատում են թշնամի սատանային և այլն:Նախ

սա

ուղղված է վարդապետներին, ինչպես Ոսկեբերանն է ասում հանձին

առաքյալի.,,Քեզ ՝ շանդ եմ

ասում՝

տիրասերիդ

ու

որսկանիդ,,:Մինչդեռ

հրաները

հակառակվեցին

իրենց

Տիրոջը, կատաղեցին ու

հաչեցին՝ Սամարացի ու դիվահար

անվանելով/տես

Հովհ.Ը

48/,

սատանային

կատարեցին:Նույնպես անում

սրեցին են

թշնամի

ու

նրա

կամքը

բոլոր մեղավորները. մոռանում են, ատում բարերար

Աստծուն, և սիրում սատանային ու վազում նրա կամքի ետևից: Ոչ

ոք

ուշադրություն

չի

դարձնում, որ

արդարն

անիրավության

պատճառով է

վերանում/ԾԷ 1/. Այն է ասում, թե երբ արդարը մեռնում է, մեղավորները չեն իմանում, թե աշխարհի վրա չարիք է գալու՝այդ

պատճառով

մեղավորների

պատիժ

հետ

նա

մեռավ:Սկզբից

չկրի, ինչպես

արդարն է մեռնում, որպեսզի

բարեպաշտ

Հովսիան

չգերեվարվի/տե՛ս Դ Թագ. ԻԲ,ԻԳ,Բ Մնաց.ԼԴ,ԼԵ,Զաք. ԺԲ 11/:Արդարը որպեսզի

մեռավ, որպեսզի նաև

մեռնում է,

չբարեխոսի հանցավորների համար, ինչպես օրինակ երբ ճրագը մարում է,

լույսը խավարում է:Նաև մեռնում է, որպեսզի աշխատանքներից հանգստանա:Ինչպես ասում է. Թող խաղաղ լինի նրա գերեզմանը, որովհետև վերացավ մեջտեղից/ԾԷ 2/. Այսինքն՝ որովհետև արդարի մահն ու կյանքը խաղաղությամբ է, իսկ մեղավորների մահն ու կյանքը լի են խռովությամբ:Ինչպես ասում է մարգարեն.Անօրենները ծփալու են ծովի նման և հանգիստ չեն գտնելու/ԾԷ 20/ և ,,Մեղավորի մահը չար է,,/Սաղմ. ԼԳ22/, որովհետև ամբարիշտների համար խաղաղություն չկա/ԾԷ 20ա/, ասում է: Պոռնկորդի որդիներ/ԾԷ 3/.

Եվ ի՞նչ է նրանց ուղղված մեղադրանքը. ծնողների պոռնկությունը, որովհետև ,,Նա, ով մեղանչում է, նույն բանի պատճառով էլ մեռնելու է,,/հմմտՂևտ. Ե 17/, ասում է:Արդ, այս ասում է երկու պատճառով. առաջին՝ որովհետև պոռնկորդի կոչվելն անարգություն է, որքան

ավելի՝ եթե

իրենք

ևս

պոռնկանան:Երկրորդ՝ եթե իրենք էլ

պոռնկանան՝

առավելագույն պատիժ են կրելու՝ իմանալով նախատինքը:Սակայն ոմանք ասում են, թե նրանց

պոռնկորդի է անվանում, որովհետև

համաձայն այն

խոսքի, թե՝,,

Անօրենությամբ

նրանք

սկզբնական

հղացավ

և

ինձ

մեղքով էին

ծնվում,

մեղքի մեջ

ծնեց

իմ

մայրը,,/Սաղմ. Ծ 7/: Այսպես է ասում Բարձրյալը, որ բարձունքներում է բնակվում հավիտյան/ԾԷ 15/. Այս

խոսքերով

ցույց է

տրվում

նախ

Աստծո

ամենազորությունը, երկրորդ՝

մշտնջենավորությունը:Դարձյալ [այն պատճառով], թե հեթանոսները կարծում էին, որ աստվածները բնակվում են անտառախիտ ծառերի տակ կամ խոր ձորերում. նրանց դեմ է ասում, թե Բարձրյալը, որ բնակվում է բարձունքներում:Իսկ հրեաները միայն տաճարի համար էին կարծում, [որի հետևանքով և] հարում է.սուրբերի մեջ է մնում, որ նոր Եկեղեցին է:Իսկ այն, որ ասում է. բնակվում է բարձունքներում. [ցույց է տալիս, որ] ոչ թե զետեղված է որևէ տեղում, այլ մեզ զիջելով է ասում:Այդ բարձունքը Աստծուն

պատշաճ

լինելն է ասում: Համբերություն է տալիս

տարակուսանքի

մեջ

ընկածներին/ ԾԷ 15ա/.այսինքն՝

կարճամիտներին , որովհետև նրանց մխիթարում է վշտերի մեջ և համբերություն է տալիս նեղության

մեջ:Եվ

դարձյալ

նա ազատում է նեղություններից, որովհետև

թեպետ

մտափոխվում է, բայց ամեն ինչ կարող է անել: Ես

հավիտյան վրեժխնդիր չեմ լինելու ձեզանից, և ոչ էլ մշտապես բարկանալու եմ

ձեզ/ԾԷ 16/. Ըստ մարմնավոր խորհրդի, միշտ չէ, որ ձեզ պահելու եմ հոգևորի, որովհետև

ազատելու եմ

համաձայն

հավիտենական

տանջանքների, ու

երբ

ով

մեղքերից

մեղք դարձի

նեղության մեջ, այլ և

գործի

գերի է դառնալու

գա՝ Աստծո

բարկության

պատիժը չի կրելու: Որովհետև հոգին ինձանից է դուրս գալիս, և ամեն շունչ ես եմ ստեղծել/ԾԷ 16ա/. Այստեղ հոգին /հոգի/ ոչ թե Սուրբ Հոգին պետք է իմանալ, որովհետև ոչ թե հոդով է ասում, այլ սոսկ հոգի, որ մարդկային հոգին և շունչն է ՝ նրա կողմից ստեղծված:Ասում է. Միշտ չեմ բարկանալու նրանց վրա, այլ խնայելու եմ, քանզի իմ արարածներն են: ---ԾԳ--Անօրենները ծփալու են ծովի նման, և հանգիստ չեն գտնելու/ ԾԷ 20/.

Այս խոսքը շատ իմաստներով ուղղված է անօրեններին. նախ՝ ինչպես ծովն է ծփում, նույնպես և մեղավորներն են պատճառով և

մշտապես խռովքի մեջ, ու տարուբերվում են խղճի խայթի

հանգիստ չեն գտնում ոչ տան մեջ, ոչ դրսում, ոչ ցերեկը, ոչ գիշերը,

ինչպես Կայենը, որ երերում ու տատանվում էր ՝ բոլոր մեղավորների օրինակով:Այս պատճառով

մարգարեն

ասում է. ,,Իմ

ոսկորները

հանգիստ

չունեն

մեղքերիս

պատճառով,,/Սաղմ. ԼԷ 4/:Երկրորդ՝ ալիքները չեն մնում, այլ փութով կորչում են, նույնպես և

մեղավորների խորհուրդներն անհաստատ են և շուտով կորչում են, որովհետև ,,Տերը

ցրում է մեղավորների խորհուրդները,,/Սաղմ. ԼԲ 10/, ասում է մարգարեն, և Հակոբոսն ասում է.,,Երկմիտ մարդն անհաստատ է, նրա բոլոր ճանապարհները կոծող հողմի նման են,,/Հակ. Ա 8/:Երրորդ՝ որովհետև թեպետ ալիքները մռնչալով են գոչում , սակայն իրենց սահմանից դուրս չեն գալիս, այլ իրենք իրենց խորտակվում են, ըստ Հոբի.,,Քո ալիքները քեզ վրա են խորտակվելու,,/ հմմտ. Հոբ. ԼԸ 11/:Նույնպես

և

մեղավորը հայհոյում է

արդարին , փնտրում է՝ սպանել նրան, սակայն Տերը չի թողնում նրան, այլ իրենք իրենց են վնասում, ինչ մտմտում են նրանց ալիքների

նման

միշտ

մասին, ըստ այն խոսքի, թե՝ ,,Ծովի անսաստ

փրփրում են ի կորուստ

իրենց անձանց,,/Հուդա 13/:Չորրորդ՝

որովհետև ծովը առավելապես խռովքի է ենթարկվում ամպերից ու քամիներից, նույնպես նրանք՝ հակառակվողներից, քանզի թե՛ հաղթելիս ու թե՛ պարտվելիս միշտ խռովքի մեջ են, որովհետև

բազում

չարչարանքով

հազիվ

կարողանում են

հաղթել

թշնամուն ու

դրանից հետո տևապես կասկածի մեջ են:Այս պատճառով . Տերն ասում է.Ամբարիշտների համար խաղաղություն

չկա:Հինգերորդ՝ որովհետև

ալիքները

հասնելով

ծովեզրին՝

դադարում են, ինչպես ասում է. Նրա ջրերը կոխան պիտի լինեն ու խառնվեն կավի հետ/ԾԷ 20/. Նույնպես և

մեղավորների

մարգարեի.,,Այն

օրը

հնարքները

կորչելու են

մահվամբ

նրանց

բոլոր

պիտի խափանվեն, համաձայն

խորհուրդները,,/Սաղմ. ՃԽԵ 4/:Եվ

նահապետն ասում էր. ,,Մի ջրի նման եռալու ես,,/Ծնդ. ԽԹ 4/:Վեցերորդ՝ որովհետև ինչպես նավի հետքը չի երևում ծովի վրա, ասում է Սողոմոնը/տես՛ Առակ. Լ 19/, նույնպես և խրատի իմաստը չի մնում նրանց մտքում, որովհետև մեղքով լուծված են աշխարհի ցանկություններին:Եվ ոչ միայն այս. այլև ատում են իրենց հանդիմանողներին, և ինչպես Սողոմոնն է ասում.,,Խրատիր իմաստունին, և կսիրի քեզ, խրատիր անմտին, և կատի քեզ,,/Առակ. Թ 8/:Յոթերորդ՝

ինչպես

եթե

բազում

քաղցրաջուր

գետեր և

անձրևներ

թափվեն ծովի մեջ այն չի քաղցրանա, նույնպես և Սուրբ Գրքի քաղցր խոսքը. .թեկուզ նրան

տևապես քարոզեն սիրո արքայությունն ու Աստծո մեծ ողորմությունը, նա մեղքի

դառնությունից չի փոխվի, որովհետև

սխալվողը չի ուղղվի, ասում է իմաստունը/հմմտ.

Ժող.Ա 15/:Ութերորդ՝ որովհետև ո՛չ կարկուտը, ո՛չ ցրտաշունչ սառնամանիքը ծովը չեն կարող խաղաղեցնել, նույնն է և մեղավորի [պարագան]. թեկուզ իր վրա հասած բազում պատուհաս տեսնի ՝հիվանդություն, սով, ավեր, պտուղների պակասություն, անասունների մահ՝

չի

զղջա

մինչև

իսկ

գլխովին

կորչի. և այս

լինում է հիմարության

պատճառով,որովհետև

չգիտե, թե

Աստված

այսպիսի

պատուհասներ

բերում է

մեղավորների զղջման համար, ,,որովհետև չի կամենում մեղավորի մահը,,/հմմտ.Ա Տիմ.Ա 15/:Իններորդ՝

ինչպես

շարժման հետևանքով չի երևում ծովի հատակը, նույնպես և

մեղավորի սիրտը խավարում է Աստծո շնորհների ծագումից, որովհետև ,,շոշափեցին զրկված են

խավարը և ոչ լույսը,,/Հոբ ԺԲ 25/, ասում է:Նաև

տարբերում բարին չարից, ըստ այն խոսքի.Մեղքով ապականված են:Տասներորդ՝ ինչպես ոչ մի խորքերում, նույնպես և բարիների

բույս

բնական լույսից ու չեն

բռնված

չի

բուսնում

հոգիները, մտքով ևս ծովում և ոչ էլ

նրա

բույսերը ՝ մեղավորների հոգիներում, ըստ այն խոսքի,

թե՝ ,,Նրա պտուղը կկորչի երկրից,,/Սաղմ. Ի 11/:Նաև ուրիշ շատերին կնկղմի իր մեղքի մեջ, որոնց Տերն ասում էր.,,Դուք չեք մտնում, և ովքեր մտնում են, թույլ չեք տալիս մտնել,,/Մատթ. ԻԳ 13/:Եվ Սողոմոնը խրատում է.,,Մի՛ բնակվիր անզգամ մարդու մոտ, որպեսզի ծուղակն ընկնելով խեղդամահ չլինես,,/հմմտ. Առակ.ԻԲ 25/:Սրանք անօրենների մասին էին:Իսկ արդարների մասին ասում է. Թող խաղաղություն , խաղաղություն լինի հեռավորներին

ու

մերձավորներին/ԾԷ 19/, այսինքն՝

ըստ

խղճմտանքի/ ներքուստ/ և

արտաքուստ :Դարձյալ ՝ [նշանակում է] դեպի կյանք ու մահ դառնալը հոգով և մարմնով, երկնավորով և

երկրավորով, դարձյալ

Նոր

օրենքի

[ հարաբերությունն է]

Հնի

նկատմամբ:Եվ ամեն տեսակ խռովություն, ինչ ասվեց ամբարիշտների համար,որ նրանց դեմ է, ամեն ձևով խաղաղություն և հանգիստ է արդարների համար: Այսքանն այս մասին:

---ԾԴ---

Ուժգին գոչիր ու մի՛ խնայիր/ԾԸ 1/. Որովհետև կամենում է մեծագույնը տալ, ասում ու հորդորում է, թե՝ Իմ ժողովրդին պատմիր նրանց մեղքերը:Ասում է՝ մի վախեցիր, այլ հոգով զորացիր, որ բնակվում է քո մեջ, որ

առյուծի նման հանձնապաստան և անվախ դարձրեց քեզ:

Շեփորի նման բարձրացրու ձայնդ/ԾԸ 1ա/. Շեփորի նման է ասում երկու պատճառով .նախ որպեսզի ամենուրեք լսեն քո ազդու ձայնը, երկրորդ՝ որովհետև միայն ձայնդ է քոնը, սակայն խոսքերը իմն են, ինչպես հնչումը փողի մեջ: Օր օրի ինձ են փնտրում/ ԾԸ 2/. Այն է

ցույց

տալիս, թե

նրանց

կեղծավորությամբ են փնտրում:

միտքը

մոլորված է կուռքերով

ու

մեղքերով, ու

Եվ ասում են.Այդ ինչպե՞ս է, որ մենք ծոմ պահեցինք , և դու չտեսար/ԾԸ 3/. Այսինքն՝ դատ են դնում առջևս և արդարություն պահանջում. թե մենք պահեցինք՝ դու ինչու՞

չես

փրկում

մեզ:Որովհետև

կարծում էին, թե

միայն

պահքով

կարող էին

արդարանալ բազում չարիքներից: Եվ Աստված ի՞նչ պատասխան է տալիս . Արդ, ձեր ծոմապահության օրերին ձեր ցանկություններն եք կատարում/ԾԸ 3ա/. Այդ պատճառով չեմ տեսնում, որովհետև պահքի ժամանակ ձեր չար կամքն եք կատարում:Չեմ

տեսնում

նաև այն պատճառով

, որովհետև վիշտ եք պատճառում

նրանց, որ ձեր ձեռքի տակ են:Չեմ տեսնում այն պատճառով , որովհետև հակառակ եք մեծերին:Չեմ տեսնում

այն պատճառով , որովհետև կռվում եք հավասարների դեմ:Չեմ

տեսնում այն պատճառով, որովհետև ծեծում եք

անավագներին, այսինքն՝ զրկում և

հարստահարում եք աղքատներին: Իմ ինչի՞ն է պետք այդպիսի ծոմապահության օրը, դուք պիտի գաք բողոքեք ինձ, և ես չեմ լսելու ձեզ/ԾԸ 4/. և եթե պարանոցդ կորացնես օղակի նման/5/ կեղծավորությամբ , թե քրձազգյաց

ու մոխրաթավալ լինես ի ցույց մարդկանց:

Սակայն այդ պահքը ես չընտրեցի , ասում է Տերը/ ԾԸ 5ա/ . Որովհետև պահքը սահմանվեց երկու պատճառով. նախ փափկությունների մեջ մարմնի տկարության

, երկրորդ՝ պտղաբերության պատճառով, որպեսզի այլոց օգուտ լինի ,

այսինքն՝ ողորմությամբ, որովհետև ինքնըստինքյան

պատվիրանների

[այդպիսին ]են , կան և

զարդարվում :Ինչպես 53

օրինակ

մեջ

կան

[այնպիսիները], որ

այնպիսիները, որոնք

մարմնական

գործերում

կան

ուրիշներով այնպիսիք

են ,

որ

ինքնըստինքյան են կատարվում , ինչպես քայլելը , խոսելը,ուտելը : Կան և այնպիսիք, որ այլոց միջոցով է կատարվում, ինչպես հողի մշակությունը, որի համար անհրաժեշտ է արոր, սերմ, իսկ գոտեմարտելու համար՝ յուղ և վարժանք:Նույնպես և պատվիրանների գործերն են, որոնք ինքնըստինքյան են կատարվում, ինչպես աղոթելը, ողորմելը, Աստծուն և ընկերոջը սիրելը:Կան և այնպիսիք, որոնք այլ բաների անհրաժեշտությունն ունեն, ինչպես պահքը, նույն ինքը կուսությունը, որովհետև հարկ է, որ սրանք ունենան, և

ապա

կուսությունը:Բայց այլև

կհաճոյանան

Աստծուն:Քանզի

խիստ մեծ

իրենց պտուղն ճգնություն է

հիմար կույսերը սխալվեցին, [մտածելով, թե] պահքը չարչարանք է,

խոտելի էր փարիսեցու պահքը, որ շաբաթը պահում էր երկու օր:Իսկ Դանիելը

պահեց այլոց համար

,և ընդունելի եղավ,Մովսեսը ևս պահեց ուրիշների համար, և

հաճելի եղավ Աստծուն, որովհետև պտուղ ունէին54, ինչպես և իմաստուն կույսերը:

53

Տաթևացու մոտ՝ ,,զարգանում,, ,մինչդեռ Կոլոտիկի մոտ՝ ,,զարդարվում,, , ինչը առավել մոտ է պահանջվող իմաստին: 54 Այսինքն՝ այդ պահքը պտուղն էր ճգնության, հոգևոր ու մարմնավոր զոհողության:

Բայց եթե մեկն ասի, թե ինչու՞ ոմանք հարստության մեջ են, ոմանք ՝ աղքատության, կեսը հանգստի, կեսը՝ վշտի մեջ են տառապում:Աստված ինչու՞ հավասար չբաշխեց ինչքերը, ինչպես՝ արևը, անձրևը, օդը, քամին:Ոսկեբերանը ինչքերը անհավասար բաշխեց, բայց

պատասխանում է.նախ՝ թեև

պատվիրեց հարուստին տալ չքավորին, որպեսզի

հավասար լինեն: Դարձյալ Աստծո նախախնամության համար ասում է. ոմանց հարուստ, 55

ոմանց աղքատ ստեղծեց, որովհետև դրանից բազում շահ պետք է լիներ:Նախ որպեսզի բոլորը

չպարտվեն չարից, որը

լինում է

հարստությունից,

պատրանքից, հեշտասիրությունից , հոգևորը

հարստության

ատելությունից և

այլն:Սրանք

բոլորը

լինում են

հարստությունից:Երկրորդ՝ որպեսզի

սփոփեն աղքատների ցավերը

փոխանակեն

հոգևորով, ու

առատությունն էլ

լցնի

և

վարձատրվեն, այսինքն՝ մարմնավորը

երկուստեք գոհանալով

առատությունը թող ձեր

հոգսերից,

մոռանալուց, կռիվներից,

հարուստները առաքյալը.,,Ձեր

աշխարհի

56

լցնի

նրանց

օգտվեն, ինչպես

ասում է

պակասությունը, որ

նրանց

պակասությունը,,/Բ Կորնթ.Ը 14/:Երրորդ՝ որպեսզի

անկարգությամբ չընդանան, այլ երևա առաջին, միջին և վերջին կարգը:Չորրորդ՝ որպեսզի գութ և

սեր

պտղավորվի

Սիրաքը.,,Անասունը

հարուստների

սիրում է

և

աղքատների

անասունին, մարդն ՝իր

մեջ, ինչպես

ասում է

ընկերոջը,,/հմմտ.Սիր.ԺԳ

19/:Հինգերորդ՝ որպեսզի մեկմեկու կարիքն ունենան ու գոհացում տան իրենց տարբեր պետքերին, ինչպես

առաքյալն է ասում.,,Ծառաներ, հնազանդ

եղեք ձեր մարմնավոր

տերերին,, , ու տերերին ասում է.,, Ավելի մի ՛ նեղեք ծառաներին, որովհետև դուք ևս Տեր ունեք երկնքում,,/Եփես.Զ 5/:Իսկ եթե արեգակն հավասարապես տրված չլիներ՝ շատերը խավարի մեջ կկորչեին ու կտանջվեին: Իսկ ինչու՞ է պետք ասված.Քանդիր

պահքի պնդությունը. որպեսզի ընդունելի լինի. սրա համար է

անիրավության

կնճիռը/ԾԸ 6/,այսինքն՝ հանգույցը ու

հոգու

մեղքերը

արձակիր քեզանից:Սրանք բոլորը պարունակված են հետևյալ չորս բաների մեջ.առաջին՝ չզրկել

ուրիշներին, երկրորդ՝ քոնը բաշխել այլոց, երրորդ՝ նենգություն չանել ուրիշներին,

չորրորդ՝ ընդհակառակը՝ ներել նենգավորներին:Եվ այս [պետք է լինի] թե՛ հարազատների, թե՛

օտարների

հանդեպ:Արդ

առաջինը՝

ուրիշներին

չզրկել

ոչ միայն

բացահայտ

բռնությամբ, ինչպես իշխանները և ավազակները, և ոչ էլ ծածուկ կերպով, ինչպես գողերը, ոչ խաբեությամբ, ինչպես վաճառականները:Իսկ երկրորդը՝ քոնը բաշխել այլոց, այսինքն՝ քաղցածներին՝ կերակուր, ծարավածներին՝ ջուր, մերկերին՝ զգեստ և [գոհացում տալ] այլ պետքերին , ինչպես ասում է Քրիստոս՝ հավաքել օտարներին , այցելել հիվանդներին ու բանտարկյալներին /հմմտ.Մատթ. ԻԵ 36,39,43/:Իսկ

երրորդն է

նենգություն

չանել

ուրիշներին, ոչ խոսքով տրտնջել, կամ բամբասել, կամ զրպարտել, կամ հայհոյել և սուտ խոսել, կամ բարկանալ ու մտքով նենգություն չանել, հպարտանալ կամ նախանձել, ատել ու ոխ պահել, այլև նենգություն չանել. վերցնել ու չհատուցել, ծեծել կամ սպանել և ոչ էլ նենգություն անել աչքերի անամոթ հայացքով:Իսկ չորրորդը նենգավորներին 55 56

տե՛ս Ոսկեբերան, Մեկնութիւն Եսայեայ, էջ 438 : Տաթևացու մոտ բացակայում է բառս. դրված է ըստ Կոլոտիկի:

ներելն է

եթե մտքով թշնամացած են քո հանդեպ,եթե խոսքով հանցանք են գործել քեզ, եթե մարմնավոր

պարտքերը

չեն

կարող

հատուցել:Ներել

ու

թողնել

բոլորին, որպեսզի

Աստված էլ ձերը թողնի, ըստ այն խոսքի.,,Եթե ներեք մարդկանց՝ կներվի նրանց,,/Հովհ.Ի 23/:Արդ, այս է, որ ասում է, ըստ կարգի. Քանդիր

անիրավության

կնճիռը, այսինքն՝

մեղքերի

հանգույցը, փոխագուցվածքը,

որովհետև մեղքը ուղիղ ու դյուրալույծ բան չէ: Խորտակիր

վաճառականական

խարդախությունն

վաճառականի նենգությունը, որովհետև ինչպես

ու

բռնությունը, այսինքն՝

բռնակալն է բացահայտ հափշտակում,

նույնպես նա ՝ գողությամբ վաճառականության մեջ: Անօրենության բոլոր մուրհակները պատռիր. այսինքն՝ անիրավ փոխատվության գիրը, որ սովոր են որոշ չար մարդիկ արծաթով կամ այլ իրերով առնել, և սովորիր մեր Փրկչի հարկատվությունից, որովհետև մեր պարտքի մուրհակը թողեց, թեպետ անօրենություն չէր գործել, այլ արդար պարտք էր, այն,որի [վերաբերյալ] ասվել էր.,,Որ օրը, որ ուտես նրանից, մահով կմեռնես,,/Ծնդ. Բ 17/:Արդ, Քրիստոս պատռեց այս դատավճիռը ու մեխեց խաչափայտին:Նույնն էլ դու արա:Արձակիր նեղյալներին թողությամբ:Եվ սա առավել է առաջինից, որովհետ այնտեղ ասվեց, թե շահառության գիրը պատռիր, և այստեղ ասում է. եթե չունի՝ որտեղի՞ց հատուցի, մի՛ նեղիր նրան, այլ նրա բոլոր պարտքերը թող նրան, որպեսզի չպատժվես, ըստ պարտապանների առակի:Ինչպես ասում է Տերը. Քո հացը բաժանիր քաղցածներին/ԾԸ 7/. Երեք բան է ցույց տալիս. նախ չի ասում, թե տուր, այլ՝ բաժանիր, այսինքն՝ խնամքով արա ողորմությունդ, ինչպես Կորնթ.ԺԳ

ասում է Պողոսը.,, Իմ

ինչքերը

3/:Երկրորդ՝ ասում է ՝ քաղցածներին և

ջամբեմ

ոչ թե

աղքատներին,,/Ա

հարուստներին, որոնցից

հատուցում կլինի, այլ ՝ աղքատներին, ովքեր հատուցելու բան չունեն:Երրորդ՝ քո հացը, այսինքն՝ քո աշխատանքով վաստակածը և ոչ թե ընկերոջից հափշտակվածը: Անօթևան աղքատներին տար քո տունը ու մերկերին հագցրու/ԾԸ 7ա/. Այս խոսքերը Տերն իր համար է նկատում՝ ասելով.,,Օտար էի՝ հյուրընկալեցիք ինձ, մերկ էի՝ հագցրեցիք,,/Մատթ. ԻԵ 35/:Եվ եթե պատվիրաններն իսկ չլինեին, մի՞թե քո բնությամբ չես ողորմի նրանց. երբ դու զանազան կերակուրներով կշտանում ես և քո բնութենակցին քաղցած ես տեսնում, դու կերպաս ես հագնում, իսկ նա մերկ է շրջում : Բայց քո

ընտանիքի

զավակին

մի՛

անտեսիր/ԾԸ 7բ/.այսինքն՝ հայացքդ

շեղիր կամ

շրջիր:Եվ ընտանիքի զավակը ոչ միայն արյունակիցն է, այլև բնութենակիցը, մանավանդ՝ դավանակիցը, ովքեր ծնվել են նույն ավազանի արգանդից ու սնվել նույն կերակուրով, և անդամն են նույն գլխի՝ Քրիստոսի:Այլ նաև լեզվակիցն ու կրոնակիցը, համաձայն կարգի , ընտանիքի անդամներ են, որոնց

հարկ է առավել խնամել:Ինչպես ասում է.,,Ով իր

ընտանիքը չի խնամում՝ ուրացել է իր հավատը և ավելի չար է քան անհավատները,,/Ա Տիմ. Ե 8/: Հարց. Ինչու՞ բոլոր մեծամեծ մեղքերի , այսինքն՝ շնության, սպանության և մնացյալների համար այսպիսի ծանր պատիժ չի սահմանում, ինչպես անգթության/ հմմտ. Գաղ.Ե 19-22/: Պատասխան. Որովհետև

անգթությունն էր

պատճառն

ու սկիզբը

բոլոր

մեղքերի.

որովհետև չի խղճում ,այն պատճառով սպանում է, այդ պատճառով նաև գողանում է ,և մնացյալը նմանապես:Սրանից հետո ողորմությունն է կարգում դրա փոխարեն , ըստ հինգ եղանակների.և

առաջինն

լույսը/ԾԸ 8/.այսինքն՝ որովհետև

այս է.Այն ժամանակ

Աստծո

ծավալվելը

այգաբացի

օգնությունը առավոտվա

նման պիտի ծավալվի

նման

սփռվելու է քո

քո

վրա,

առատություն է նշանակում:Երկրորդ՝ Եվ քո ապաքինումը

արագորեն պիտի հասնի/ԾԸ 8ա/, այսինքն՝ բժշկելու է հոգու մեղքերի թունալի վերքերը :Եվ տես, որ մեր ձեռքերում է կանուխ և ուշ բժշկությունը :Երրորդ՝ Քո առջևից է գնալու քո արդարությունը/ԾԸ 8բ/. եթե մեծ պատիվ է նախակարապետի, նվիրակի ու մեծաձայն մունետիկի համար թագավորի առջևից ընթանալը, որքան ավելի մեծ հռչակ ու պատիվ է արդարությունը բարձրագլուխ

գործողի

համար, ինչպես

պարծենալու է դատաստանի

ասում է

Հակոբոսը.,,Ողորմությունը

ժամանակ,,/Հակ.Բ 13/:Չորրորդ՝ ասում է.

Աստծո փառքը պիտի պահպանի քեզ/ԾԸ 8 գ/.թագավորական ո՞ր ծիրանին կամ բեհեզը ավելի պատվական է, քան արդարի հանդերձանքը, որ Աստծո փառքն է, ինչպես ասում է Տերը.,,Արդարները փայլելու են արեգակի նման/Մատթ. ԺԳ 43/:Հինգերորդ՝Այն ժամանակ պիտի գոչես, և Աստված պիտի լսի քեզ/ԾԸ 9/.Սրանից ավելի մեծ բան կա՞ , որ մարդ ինչ էլ որ խնդրում է՝ Աստված լսում ու կատարում է:Եվ ոչ միայն այս. այլև քանի դեռ խոսում ես, կլսի քեզ ու կասի. Ահավասիկ այստեղ եմ, կամ էլ խնդրելուց կամ հայցելուց առաջ. ո՞ր գթած

հայրը կամ սիրելի

բարեկամը

կտա

խնդրելուց

առաջ, ինչպես

Աստված է

խոստանում տալ:Եվ այս ի՞նչ պատճառով է տալիս . մի պատառ հացի, մի բաժակ ջրի, մի զգեստի և տան օթևանի:Տես, թե ինչ ես տալիս և ինչ ես առնում. Աստծուց՝ սեր և մարդկանցից՝ փառք:Եվ իմանալու է, որ ողորմությունը

տասն

ընդունելի լինում Աստծուն, որ կարգված է այստեղ. նախ՝

բանով է

կատարյալ

և

սուրբ ձեռքով և արդար

վաստակից ու հոժար կամքով, առանց տրտնջալու՝ ուրախությամբ [տալ] աղքատներին, ծածուկ կերպով ու հավասարապես:Արդ, նախ սուրբ ձեռքով, որովհետև ողորմություն տվողը իրենից հեռացնում է մեղքերը և ապա ընդունում Աստծուն, որի համար ասում է.Քանդիր անիրավության հանգույցը, որ մեղքն է , և ոչ թե մեղավորներից, որոնցից նվերներ չի ընդունում, ինչպես այլուր ասում է .Բայց մեղավորը, որ ընտիր ալյուր է ընծայաբերում, նույն է, թե շուն է մորթում/ԿԶ 3/: Երկրորդ՝

որպեսզի ողորմությունը հափշտակություններից

կամ գողություններից

չլինի , ինչպես ասում է, թե պետք է մերժես ձեռնաքաշությունը, այլ անհրաժեշտ է հալալ վաստակից

[տալ], ինչպես

վաստակից,,/Առակ.Գ 9/:

ասում է

Առակը.,,Տիրոջը

պատվիր

քո

արդար

Երրորդ՝ ասում է տրտնջալու մասին, ինչպես և Պողոսն

է ասում .,,Ամեն ինչ արեք

առանց տրտնջալու,,/Փիլիպ.Բ 14/, որովհետև տրտունջը պղծում է գործը, ապականում է պտուղը , դառնացնում է քաղցրը, քանզի տրտունջ նշանակն է ծույլ

ու դժգոհ սրտի,

սակայն երբ գործի ձեռքը՝ կլռի բերանը: Չորրորդ՝ ոչ թե մեկ

կամ երկու անգամ բավական համարիր, այլ՝ հարաժամ, ինչպես

առաքյալն է ասում.,,Քեզանից թող չպակասի ողորմությունն ու աղոթքը /հմմտ. Առակ Գ 3/, և դարձյալ ասում է.,,Մի դանդաղիր բարիք անել, երբ կարող ես,,/Առակ.Գ25/,և ինքն ասում է.Քաղցածներին հաց տուր/ԾԸ 7/, որ ակնարկում է մշտնջենավորը, որովհետև մեկը միշտ քաղցած է լինում: Հինգերորդ՝ որպեսզի հոժար կամքով լինի, ինչպես ասում է. Քո հացը հոժար սրտով տաս/ԾԸ 10/. և հոժարությունն այնպես պիտի լինի, որ իբրև թե կատարում ես , բայց չես տալիս:Եվ ,հիրավի, ավելի կատարում , քան տալիս ենք, որովհետև տալիս ենք սակավ ու չնչին, ապականացու բաներ, և առնում ենք անանց կյանքի համար մեծ ընծաներ: Վեցերորդ՝

որովհետև

ողորմություն ենք

անում

կարոտյալներին, ինչպես

ասում

է.Չքավոր մարդկանց կշտացնես/ԾԸ 10/.Այս է հրամայում նաև Տերը.,,Փոխ տուր նրանց, որոնցից ակնկալություն չունես,,/Ղուկ. Զ 35/: Յոթերորդ՝ կարոտյալներին կշտացնես, այսինքն՝ առատ ողորմություն տաս և ոչ թե հաշվենկատորեն,

ինչպես

Պողոսն

է

ասում.,,Ով

հաշվենկատորեն

կսերմանի՝

հաշվենկատորեն կհնձի,,/Բ Կորնթ. Թ 6/ և առատաձեռների համար ասում է.,,Աստված իմ կլիացնի ձեզ ամեն տեսակ բարիքով,,/Փիլիպ. Դ 19/: Ութերորդ՝ տալ զվարթ երեսով, ինչպես ասում է Սողոմոնը.,,Աստված սիրում է ուրախ և առատաձեռն մարդուն,,/Առակ. ԻԲ 9/, որովհետև Աստված այնքան չի

նայում տուրքին,

որքան՝ տվողի կամքին, ինչպես գովվեց այրի կինը, որ երկու լումա դրեց գանձանակի մեջ, քան նրանք, որ շատ դրեցին/տե՛ս Մարկ. ԺԲ 41-45/:Իններորդ՝ հարկ է ողորմություն անել ծածուկ, ըստ այն խոսքի, թե՝,, Թող քո ձախը չիմանա, թե ինչ է անում աջը, որովհետև քո Հայրը տեսնում է ծածուկ , և քեզ կհատուցի հայտնապես,,/Մատթ.Զ 4/: Տասներորդ՝ որովհետև հարկ է ողորմությունը բաշխել հավասարապես թե՛ չարերին, թե՛ բարիներին,արդարներին ու մեղավորներին, և չընտրել ու չքննել, որովհետև ընտրության ժամանակը չէ, այլ՝ ողորմության, ասում է սուրբ Հովհան Ոսկեբերանը, համաձայն այն խոսքի, թե՝ ,,Դուք գթած եղեք, ինչպես ձեր երկնավոր Հայրն է գթած,,/Ղուկ.Զ 36/, որովհետև ,,Արեգակը ծագեցնում է ինչպես

չարերի, այնպես էլ բարիների վրա, և անձրև է

բերում

ինչպես արդարների, այնպես էլ մեղավորների վրա,,/Մատթ. Ե 45,46/:Սա այն մասին էր, թե որքան

բաներ են անհրաժեշտ, որպեսզի ողորմությունը կատարյալ լինի:

Այժմ վերստին դառնանք ողորմությանը փոխարինող բաներին, որ ասացինք, թե հինգն են, իսկ վեցերորդը այս է , որ ասում է.Այն ժամանակ քո լույսը ծագելու է խավարի մեջ/ԾԸ 10/,այսինքն՝ եթե վշտերն ու փորձությունները, հոգևոր ու մարմնավոր տրտմություններն իբրև խավար շրջափակեն քեզ , այնքան ողորմության

զորությունը

կարող

է [օգնել

քեզ], որովհետև երբ ծագի քո վրա , արեգակի լույսի նման կփարատի քո նեղության խավարը:Եվ

ոչ

Սիրաքը.,, Ջուրը

միայն

այս, այլև

մարում է

կմարի

բորբոքված

հավիտենական կրակը և

կրակը, ինչպես

ողորմությունները

ասում է

քավում են

մեղքերը,,/Սիր. Գ 33/:Յոթերորդ՝ Եվ քո Աստված ամեն ժամ կլինի քեզ հետ.Եվ միթե՞ սրանից ավելի մեծ բան կա, երբ Աստված ամեն ժամ մարդու հետ է. աշակերտներին այս խոստացավ.,,Ես ձեզ հետ եմ բոլոր օրերին մինչև աշխարհի վախճանը,,/Մատթ. ԻԸ 20/:Ութերորդ՝ որովհետև ասում է.Քո անձը ըստ ցանկության հագեցում կստանա ինչպես ջրարբի պարտեզ/ԾԸ 11/.,այսինքն՝ այնպես կառատանա քո

հոգևոր ու մարմնավոր

բարությունը, որովհետև ինչ որ ցանկանաս՝ քեզ կլինի, ինչպես Հոբին եղավ:Տես , թե որքա~ն շինություններ ուներ, ինչքա~ն ` հարստություն, որի պատճառով ասում էր.,,Իմ լեռները ոռոգվում էին կաթով,,/Հոբ ԻԹ 6/:Եվ սա ոչ թե ագահության ու տմարդության պատճառով եղավ, այլ ՝ մարդասեր և առատաձեռն բարքի

.որ

որբերի և այրիների

, որի դռները միշտ բաց էին աղքատների

հայրն էր, կաղերի ՝ ոտքը, կույրերի ՝ աչքը,

առջև:Իններորդ՝ ասում է. Պիտի վերաշինվեն քո դարավոր ավերակները/ԿԱ 4/.այսինքն՝ համաձայն

մարգարեի,

ողորմությամբ

տները:Ասվեց, թե աշխարհը

պիտի

շինվեն

ավերված

քաղաքներն ու

շինվելու է ողորմությամբ. այստեղ ՝ մարմնավոր և այնտեղ

հոգևոր ու հավիտենական հարկաբաժին է պատրաստվելու ողորմության շնորհիվ, ըստ այնմ.,,Եկեք, իմ Հոր օրհնվածներ,,/Մատթ. ԻԵ 34/: Տասներորդ՝ որովհետև ասում է. Քո հիմքերը մշտնջենական կլինեն սերնդից սերունդ/ԾԸ 12/. այսինքն՝ քո զավակներն ու հիշատակները մշտապես

մնալու են երկրի վրա:Եվ

հիրավի իսկ. եթե անողորմության պատճառով մարդու զավակը սատկեցվելու է, ինչպես ասում է Դավիթը.,,Երկրի վրա սատկեցվելու է նրա զավակը փոխանակ այն բանի, որ չհիշեց ողորմություն անել,,/Սաղմ. ԼԳ 17/, ապա ուրեմն հայտնի է, որ մարդու հիշատակն անջինջ

կմնա

բազմապատկվել

ողորմության , այս

շնորհիվ:Եվ

պատճառով

Աստված

քանի

որ

ողորմությունը

ողորմությունը

կարող է

նմանեցնում է սերմի,

թե՝,,Սերմանեք արդարություն ու հնձեք կյանքի պտուղը,,/հմմտ. Բ Կորնթ.Թ 6/, որովհետև ինչպես

սակավ է

սերմանվում ու

բազմապատիկ

հնձվում է, նույնպես է և

ողորմությունը:Այսքանն այս մասին: Զվարճության շաբաթները անվանելու ես Աստծուն նվիրված և փառավոր/ԾԸ 13/. Զվարճություն է անվանում հանգստության պատճառով, որովհետև Աստված նրա մեջ հանգստացավ իր բոլոր գործերից:Եվ մենք այստեղ մարմնով ենք հանգստանում:Եվ սա վերջին օրն է, որ արդարների հանգստյան իրենով, և փառավոր է, որովհետև օրհնված է:

նշանն է, ու նվիրական է, քանզի սրբեց այն

Քո բերանով բարկության ոչ մի խոսք չասես/13ա/. Տես, որ այս ևս գործ է, և ավելի քան դաժան, քան բոլոր գործերը, որ

հրեաների դեմ

են, որոնք դատարկ են գործերից և ամեն տեսակ մեղք են գործում բերանով, ձեռքով և այլ բաներով, ու պղծում են շաբաթը,իրենց լեզուներն քրիստոնյաները կիրակի օրերին

բերանները:Նույնպես և այժմ

ու

հեռանում են գործերից, գնում ու վաճառում են, ստում և

նենգում են, կռվում , նենգություն, պոռնկություն և ամեն տեսակ չարիք առավելապես կիրակի օրն են անում: Այս է նրանց ուխտը, ասում է Տերը.Իմ

հոգին ,որ քո մեջ է և

խոսքը, որ դրեցի

քո

բերանում/ԾԹ 21/. Այստեղ հայտնապես ցույց է տալիս երրորդական անձնավորությունը:Տեր-ը Հայրն է ,Իմը՝ Սուրբ Հոգին և Խոսք-ը ՝Որդին: Այս ուխտ-ը ,այսինքն՝ Երրորդության դավանությունը ուխտում ենք Սուրբ Հոգով , ավազանի մկրտությամբ ,ու տևապես ունենք մեր բերանում, և մեր զավակները հարատևելու են ազգից ազգ հավիտ յան:

---ԾԵ--Լուսավորվիր, լուսավորվիր, Երուսաղեմ, որովհետև հասել է քո լույսը/Կ 1/. Այլ

թարգմանություններ

հեթանոսների

ասում են.Արի և

եկեղեցին, որ

կռապաշտությանը, որի

ընկած ու

պատճառով

լուսավորվիր, Երուսաղեմ. նշանակում է

ենթարկված էր ասում է.Արի, որ

մեղքերի

մոլորությանն ու

նստած ես և լուսավորվիր

խավարիցդ, իսկ Յոթանասնից [ թարգմանության մեջ] կրկնված է, որովհետև շնորհներն ընդունելուց հետո ծուլությամբ և ապերախտությամբ զրկվեցին լույսի շնորհներից, որի պատճառով

կրկնում է, որպեսզի երբ ընդունենք՝

կերպով:Որովհետև

հասել է քո

լույսը, որ

միշտ

պահեմք

Քրիստոս է:Այս է ասում

անբաժանելի նաև

Պողոսը

Եփեսացիների թղթում.,,Արի, որ ննջում ես, և քեզ կլուսավորի Քրիստոս,,/Եփես.Ե 14/:Եվ որ այս

նյութական

լույսի

մասին չէ

խոսքը, հայտնի է

երեք

բանից. նախ՝ որովհետև

հորդորում է՝ ասելով. լ ուսավորվիր, լուսավորվիր, որովհետև երբ այս լույսը երևա, կամա թե ակամա լուսավորելու է՝ ի՞նչ էր շահելու ասելով իսկ:Երկրորդ՝ որովհետև ասում է. քո լույսը, և արդ, այդ լույսը մասնավորաբար մեկինը չէ, այլ՝ ընդհանուրինը:Երրորդ՝ որովհետև ասում է.Տիրոջ փառքը քո վրա է ծագելու. ուստի պարզ է, որ հոգևոր լույսի մասին է ասում, որի ուղեկիցը Աստծո փառքն է, որովհետև արեգակի և աստղերի փառքի փայլումն առավել կամ նվազ է, համաձայն Պողոսի.,,Այլ է արեգակի փառքը և այլ է լուսնի փառքը,,/Ա Կորնթ.ԺԵ 41/:Մինչդեռ Աստծո փառքը հոգևոր է, որ ծագում է համաձայն շնորհների, որը

մեր Տեր Հիսուս Քրիստոս է, ով լուսավորեց

Եկեղեցին մարմնի

երևումով, ինչպես ասում է Դավիթը.,,Մեր Տեր Աստված երևաց մեզ,,/Սաղմ. ՃԺԷ 27/:Եվ

Եսայու այս խոսքը ընթերցվածի վեցերորդ կարգի մեջ է զետեղված ի խորհուրդ վեցերորդ դարի, որի մեջ աշխարհի Լույսը երևաց57 ու վեց եղանակով լուսավորեց մեզ, որ վեց բանով խավարել էինք. նախ՝ անգիտության խավարից [դարձրեց] դեպ գիտության լույս, երկրորդ՝ մեղքից դեպ արդարության լույս, երրորդ՝ կուռքերից դեպ աստվածպաշտության լույս,չորրորդ՝ տրտմությունից դեպ ուրախության լույս, ըստ որում աչքերից վտարեց ամեն տեսակ արտասուք:Հինգերորդ՝ մահվան ստվերից դեպ կյանքի լույս, ըստ այն խոսքի, թե՝ ,,Խափանեց մահը և

լուսավորեց կյանքն ու անմահությունը,,/Բ Տիմ.Ա 10/:Վեցերորդ՝

լուսավորեց նաև մարդկանց նյութեղեն աչքերը, ինչպես ի ծնե կույրին:Ըստ այսմ հիրավի այս մարգարեն վաղօրոք ավետում է ճշմարիտ լույսի գալ հասնելը, ով լուսավորում է ամեն մարդու, որ պիտի աշխարհ գա: Արդ, թե Քրիստոս ինչո՞ւ

լույս անվանվեց , համաձայն բնական եղանակի՝ ասվեց այլ

տեղում:Իսկ այժմ լուսավորվելու համար բազում պատճառներ է պահանջվում նախ որովհետև լույսը լուսավորում է ոչ թե համաձայն ճառագայթի բնության, այլ ըստ աչքերի կարողության, այսինքն՝ որովհետև կույրն ու աչքերը փակողն ամենևին չեն

տեսնում,

ճպռոտը քիչ է տեսնում, իսկ զորավորը առավելագույն [չափով է] լուսավորվում:Նույնպես և

անհավատներն

ու

նրանք, ովքեր

ուրանում են

կամովին

՝

չեն

լուսավորվում

Քրիստոսից, իսկ հավատի մեջ թերիները ճպռոտ են, բայց հավատով կատարյալներն ու գործերով

մաքուրները

առավելագույն

[չափով են]

լուսավորվում:Երկրորդ՝

ոմանք

լուսավորվում են լույսից ու լուսավորում այլոց, ինչպես ապակին և ջուրը , և ոմանք էլ լուսավորվում են, բայց

չեն լուսավորում, ինչպես բամբակը կամ երկաթը, ոմանք էլ ոչ

լուավորում են , ոչ էլ լուսավորվում, այլև ՝ խավարեցնում են ստվերով, ինչպես քարն ու հողը:Նույնպես

առաքյալները, հայրապետները և

վարդապետները

լուսավորվելով

Քրիստոսով՝ լուսավորում են այլոց, ըստ այն խոսքի՝ ,,Դուք եք աշխարհի լույսը,,/Մատթ. Ե 14/:Իսկ հավատացյալ ժողովուրդները լուսավորվում են իրենք իրենց,ըստ այն խոսքի.,,Ես որպես լույս եկա

աշխարհ, ով հավատա

ինձ՝

խավարում

չի մնա,,/Հովհ. ԺԲ 46/, այլ

կընդունի կյանքի լույսը, իսկ ովքեր չեն լուսավորվի, ինչպես աշխարհասերներն ու անզեղչ քարոզվողներն իրենք իրենց չեն լուսավորվում , այլև ուրիշներին

փակում են

մեղքի ստվերի մեջ, ըստ այն խոսքի.,,Դուք չեք մտնում և ուրիշներին էլ թույլ չեք տալիս, 57

Խոսքը ծիսական ընթերցման մասին է:Տակավին առաքելական հայրերի/,,Բառնաբասի նամակ,, 15, 4-5/ մեկնաբանության համաձայն արարչության վեց օրերին խորհրդաբանորեն համերաշխ են վեց հազար տարիները. վեցերորդ հազարամյակին կատարվել է Քրիստոսի գալուստը և տնօրինական ընթացքը:Ըստ այսմ միջնադարի եկեղեցաբանական գրականության մեջ արարչության վեցերորդ օրը համարվում է Ադամի հանցանքի սրբագրման, երկրորդ արարչության շրջան, որն իրականանում է հոգևոր լույսի՝ Քրիստոսի մարմնեղեն երևումով ու տնօրինական ընթացքի փառապսակը հանդիսացող Խաչով:Այս կապակցությամբ ս.Հովհան Օձնեցի հայրապետը/ + 728 թ./ նկատում է.,,Իսկ վեցերորդ ժամի համար կարգված աղոթքը, որ ակնարկում է այդ ժամին կատարված պատվիրանազանցությունը, պատրական պտուղի ճաշակումն ու փոխանակ մեղքի քաղցր պտղի Քրիստոսի ՝ քացախի ու լեղու ճաշակումը՝ ,,ի բժշկութիւն պտղոյն դառնութեան,,. ,,Նորին Տեառն Յովաննիսի հայոց կաթողիկոսի յաղագս կարգաց եկեղեցւոյ,,տե՛ս Մատենագիրք հայոց, հտ.Է, Անթիլիաս, 2007, էջ 75:

որ մտնեն,,/Մատթ.ԻԳ 13/:Երրորդ՝ ինչպես լույսը մերժում է խավարը և լուսավորում է օդը, նույնպես և Քրիստոս փարատում է մեղքի ու տգիտության տխրությունը և ուրախացնում է լույսի գիտությամբ և արդարությամբ, ինչպես ասվեց վերը, որովհետև փառքով ծագելն այն է, որի

մասին

ասվում է .,,Տիրոջ

9/:Չորրորդ՝ ինչպես

լույսը

փութով

փառքը

քո

վրա

պիտի

լուսավորում է բոլոր

ծագի,,/հմմտ.Ղուկ. Բ

հեռավորներին, նույնպես և

Քրիստոսի երևալուց փութով լուսավորվեցին հեթանոսների հեռավոր ազգերը, ինչպես ասում է.,, Հեթանոսները 24/:Հինգերորդ՝ ինչպես

քայլելու են

քո

լույսը

ծագելիս,,/հմմտ. Հայտն.ԻԱ

լույսի ծագման ժամանակ հավասարաչափ սփռվում է նաև

ջերմությունը, այսպես և Քրիստոսի խոսքի հետ ծավալվում են

Սուրբ Հոգու շնորհները

էակից լինելով նրան ու հավասար Աստծուն:Վեցերորդ՝ ինչպես մեծ լուսատուի ծագման ժամանակ ստվերոտվում են բոլոր լուսատուները, նույնպես և հոգևոր լույսի՝ Քրիստոսի ծագման ժամանակ օրենքի կայծկլտումները նահանջում են, ըստ այն խոսքի, թե՝ Օրենքի և մարգարեների լրումը Քրիստոս է ,,/Հռոմ.Ժ 4/:Յոթերորդ՝

, ծածկվում երկրի ետևում ու դարձյալ

դուրս գալիս ու խոնարհվելով մայր մտնում ծագում, նույնպես և Քրիստոս ծնվելով

Կույսի արգանդից իբրև արևելքից , բազմազան

շնորհներով կատարում է տնօրենությունը և հետո վերստին լուսավորում է բոլորին, ինչպես քայլեն/Կ 2/:Ութերորդ՝ ՝հեռանալով

և

ինչպես

ինչպես լույսն է արևելքից

լույսը

մտնում

գերեզման և հարությամբ

ասում է.Թագավորները քո լույսով պիտի ծագելիս

փոխում է իր

երեկվա ճանապարը

մոտենալով, նույնպես ճշմարիտ Լույսը նախ յուրայիններին եկավ ու

նրան չընդունեցին

նրանք՝ հրեաները և

հեթանոսներին, ըստ

այն

հարությունից

խոսքի, որ

հետո

ասում է.,,Այսուհետև

լույսը

հայտնվեց

մկրտեցեք

բոլոր

հեթանոսներին,,/Մատթ. ԻԸ 19-20/, որովհետև մեզ մոտենալով հեռացավ հրեաներից, ինչպես ժամանակին մոտիկ էր հրեաներին ու հեռու՝ հեթանոսներից:Իններորդ՝ լույսով ենք տեսնում բոլոր նյութական բաները, լավը զանազանում ենք վատթարից և ընթանում ուղիղ/Սաղմ. ԼԵ 11/:Նույնպես և

Քրիստոսով

տեսնում ենք

բոլոր

հոգևոր

համաձայն այն խոսքի.,,Ով քայլի ցերեկը՝ չի գայթակղվի,, ,և թե՝ ,,Գնացեք

բաները, քանի դեռ

լույսը ձեզ հետ է,,/Հովհ. ԺԱ 9, ԺԲ 35/:Տասներորդ՝ որովհետև լույսը մերձենալիս աքաղաղի կանչից արթնանալով թոթափում ենք քունը ու հագնվելով յուրաքանչյուրս մեր գործին ենք անցնում, ըստ այն խոսքի, թե՝,,Լույսը ծագելուց հետո, մարդը դուրս է գալիս իր գործին մինչև երեկո,,/Սաղմ.ՃԳ 22/:Նույնպես՝ երբ արևելքից ծագի արեգակը սաստիկ ահ կլինի հայրական փառքի [զորությամբ], այն ժամանակ փողի ձայնից հարություն կառնեն բոլոր

մարդիկ

մահահանգիստ

քնից

ու

հագնվելով

անապական

մարմիններ՝

յուրաքանչյուրը հրավիրվում է իր համար նախապատրաստված տեղը, ըստ այնմ.,Ովքեր բարիք են գործել,,/Հովհ.Ե 29/ :Եվ թող

կյանքի

այդ

լույսը

մենք

ևս

տեսնենք

ձեր

լուսանորոգ աղոթքների միջոցով. ամեն: Որովհետև

ահա

խավարը

ծածկեց երկիրը և

մառախուղը՝

հեթանոսներին. Խավար

[ասելով] մեղքերն է [ակնարկում] և մառախուղ՝ կուռքերը:Ասաց թե՝ հասել է քո լույսը:Այժմ ինչպե՞ս է ասում , թե՝ Խավարը ծածկեց երկիրը/Կ 2/, այսինքն՝ իսրայելացիների լույսը

նրանց ազատվելն է ցույց տալիս, և այն ժամանակ հեթանոսները խավարի մեջ էին, որովհետև բաբելացիները է, որովհետև

ծառայության մատնվեցին:Մինչդեռ մեզ մոտ լույսը Քրիստոս

հավատացյալները լուսավորվեցին և անհավատները խավարում մնացին,

ըստ այն խոսքի, թե՝ ,, Դատաստանի համար եկա, որպեսզի

ովքեր չեն տեսնում՝

կուրանան,,/Հովհ. Թ 39/: Դեպի քեզ են գալու ուղտերի երամակները, քեզ ծածկելու են Մադիամի և Գեփայի ուղտերի երամակները, բոլորը Սաբայից պիտի գան՝ բերելով արծաթ և ոսկի,Նաբեովթի խոյերը պիտի բերվեն/Կ 6,7/. Հեթանոսների պատարագն է նշանակում, որ վարձ ստացան իրենց անարգանքի կողոպուտի

փոխարեն, որ կողոպտվեցին գերության

և

մեջ, ինչպես և [դրա փոխարեն]

վարձ առան Եգիպտոսից դուրս գալուց, նույնպես և այժմ : 58

Եվ իմ աղոթքի տունը պիտի փառավորվի /Կ 7/, որովհետև նրա վերջին փառքը ավելին էր քան առաջինը, ինչպես Անգեոսն է ասում/Անգ. Բ 10/:Բայց սա հոգևորապես վերաբերում է եկեղեցուն, որովհետև ուղտն անմաքուր կենդանի է , խոհեմ , և օրենքի մեջ զոհաբերելի չէ, ինչը նշանակն է հեթանոսների, որ անմաքուր և անսուրբ էին կռապաշտության մեջ, իսկ երբ

հավատացին

Քրիստոսին, ու

մաքրվելով սրբվեցին

ավազանի

մեջ, ու

մտածումների մեջ խոհեմ եղան և մոտիկ՝ Աստծո խոսքին:Իսկ ասելը, թե ՝ քեզ պիտի հավաքվեն նշանակում

են

մոտ

՝ բազմությունն է նշանակում:Եվ Նաբեովթի խոյերը պիտի բերվեն՝ հրեաներից Քրիստոսին

հավատացողները, մանավանդ

երանելի

առաքյալները, որ բերվեցին Քրիստոսի մոտ. նախ՝ որովհետև խոյը առաջնորդ է հոտի , և առաքյալները՝ Քրիստոսի հոտի առաջնորդները, ըստ այն խոսքի, թե՝ ,,Արածեցրու իմ ոչխարները,,/Հովհ.ԻԱ 15/,և Պողոսն ասում է.,,Ո՞վ կարածացնի ոչխարներին ու նրանց կաթից չի

խմի,,/Ա Կորնթ.Թ 7/:Երկրորդ՝ որովհետև

առաքյալները՝ անմեղ

ժողովուրդների, ըստ

այն

խոյը

գառների

ծնողն է, իսկ

խոսքի, թե՝ ,,Հիսուս

Քրիստոսի

Ավետարանով ծնեցի ես ձեզ,,/Ա Կորնթ.Դ 15/:Երրորդ՝ որովհետև երկու կողմից կատարյալ է, այսինքն՝ որոճող ու

զատված

կճղակներով, կատարյալ

էին

նաև

առաքյալները,

համաձայն Օրենքի ու շնորհների:Չորրորդ՝ որովհետև սուրբ կենդանի է, և առաքյալները սրբված են Քրիստոսով, համաձայն այն խոսքի, թե՝ ,,Դուք սուրբ եք բոլորդ,,/Գործք Բ 4/, երբ վերնատան մեջ ընդունեցին Սուրբ Հոգին:Հինգերորդ՝ որովհետև պատարագելի էր 58

Հեղինակն այստեղ նկատի ունի բացառապես հոգևոր կողոպուտը, այսինքն՝ եգիպտական գիտությունը, որից հրեաները վերցրին այն կարևորը, ինչն անհրաժեշտ էր իրենց կրոնական փորձառությանը, որովհետև ինչպես նկատում Որոգինես Ալեքսանդրացին, ,,Սուրբ սրբոց անոթները պատրաստված էին այն ավարից, որ Իսրայելը տարավ Եգիպտոսից,,/Ս.Գրիգոր Սքանչելագործ, Նամակ, 2/:Հրեաների կողմից եգիպտացիներին հասցված վնասը, կողոպուտը/Ելք Գ22, ԺԱ 2/ ս.Իրինեոսի և Օգոստինոսի բացատրությամբ այլաբանությունն է քրիստոնյաների ՝ հեթանոսական գրվածքներում առկայծող ճշմարիտն ու հայտնութենականն ընտրելու և վերցնելու իրավունքի. տե՛ս Օգոստինոս Երանելի, Խոստովանություններ, Եր., 2002,էջ 336, ծնթ. 47:

խոյը, ըստ այն խոսքի, թե՝ ,,Արուն մեկամյա պետք է լինի,,/Ելք ԺԲ 5/, և առաքյալներն էլ իրենց անձերը նվիրեցին Քրիստոսին, ինչպես ասում է Պողոսը.,,Թեկուզև ձեր հավատին իբրև

պատարագ և

կենդանիների

զոհ

ընծայվեմ,,/Փիլիպ. Բ 17/:Որովհետև

ընտրությունը

մեծ

էր,

այսինքն՝

սուրբերն

ու

այնտեղ

զոհաբերվող

անսուրբները,

նաև՝

արատավորներն ու անարատները, իսկ այստեղ հոգիների առաքինությունն է փնտրում ու գտնում.,,Սակայն խտրություն չկա հրեայի ու հեթանոսի միջև,,/Հռոմ.Ժ12/, որովհետև ,,Աստծո պատարագ է խոնարհ հոգին,,/Սաղմ. Ծ 19/: Եվ Կեդարի խաշները հավաքվեցին քեզ մոտ/Կ 7/. Կեդարը խավար է թարգմանվում,որ նշանակում է բոլոր մտքով խավարածներին, ովքեր հավաքվում են հավատի շուրջը և լուսավորվելով փայլում են ավազանի մեջ լվացվելով և հոգու նորոգությամբ: Եվ փառավորվելու է իմ աղոթքի տունը/ Կ 7ա/, որ ավելի Քրիստոսի եկեղեցին է, քան հրեական տաճարը: Ովքե՞ր են սրանք, որ ամպերի նման թռչելով գալիս են/Կ 8/. Զարմանալով է ասում. որովհետև սկզբից նրանց ծանրամարմին ուղտեր անվանեց և,անհավատության պատճառով , Կեդարի խաշներ, իսկ այժմ

հավատով թեթևացած

ամպերի են նմանվում, ովքեր հոգևոր ցողեր են ցողում Եկեղեցու անդաստանում:Այլև սպիտակափայլ

աղավնիներ

դարձան

աղավնու, որ իջավ Հորդանանի

ու

զգոնությամբ զարդարված՝ ծնունդը

վրա:Այսինքն՝

ձագերի

հետ

այն

խառնված երամացած

հսկան,որ ասում է. Բոլորը Սաբա են գալու/Կ 6/,այսինքն՝ Կանդակա [թագուհու] ներքինու միջոցով կնդրուկ բերելու/ հմմտ.Գործք Ը 27/, որ սուրբերի անուշահոտ աղոթքներն են, ու ոսկին՝ ամբիծ հավատը և մեծագին ակնաքարերը, որ զանազան առաքինություններն են: Հարց. Ի՞նչ է միայն Կաթողիկե Առաքելական եկեղեցին: Պատասխան. Հայտնի է

զգալապես, որպեսզի

մեկ

հրեական

տաճարի

փոխարեն

հազարավոր ու բյուրավոր եկեղեցիներ կառուցվեն ամբողջ աշխարհում:Այլև հոգևորապես եկեղեցին Քրիստոսի

մարդ է ՝ շինված կենդանի վիմաժայռերով՝ հաստատված ճշմարիտ հիմքի՝ վրա, այսինքն՝

հավատացյալների

միայն Քրիստոսի

համար է ասված, որովհետև

հավատի հիմքը

վրա

այլ մեկը

[հաստատված] չէ, քան

միայն

Քրիստոս/հմմտ.Ա Կորնթ. Գ 11/:Կաթողիկեն կոչվում է ընդհանուր, Առաքելական՝ որովհետև առաքյալների քարոզությամբ շինվեց և ոչ թե ինչպես հինը, որ կառուցվեց մարգարեների ձեռքով, որովհետև եկեղեցու մեջ նախ առաքյալները գործեցին, ասում է: Այլևս արեգակը չէ, որ քեզ համար ցերեկվա լույս է լինելու, և ոչ էլ լուսնի ծագումն է, որ քեզ գիշերը լույս է տալու/Կ 19/.

Երեք կերպով պետք է իմանալ. նախ ՝ Իսրայելի համար, որովհետև ետդարձից հետո այլևս քեզ ապաստան

չի լինելու լուսատուների սնոտի լույսը, այլ թող Աստված քեզ

հավիտենական հույս լինի և լուսատուների լույսերը սա վերաբերում է հավատացյալներիս:Արեգակը լինելու.չի ինչպես

ասում, թե

թող քեզանից չպակասեն:Երկրորդ՝

չէ, որ

քեզ

համար ցերեկվա

լույս է

լուսատուները պակասելու են, այլ թե այնքան չեն լուսավորելու,

Աստված է լուսավորում մտքերը, ու թեպետ

Տերն է քո լույսը լինելու, սակայն

արեգակը, որ Ավետարանն է, և լուսինը, որ Օրենքն է, թող չպակասեն քեզանից:Երրորդ՝ ոմանք սա ասում են նաև վախճանի համար, որովհետև այնժամ այլևս կարիք չի լինի արեգակի լույսը և լուսնի ծագումը, որովհետև Տերն է լինելու քո հավիտենական լույսը, նաև նրանք չեն նվազելու մայր մտնելով ու դուրս գալով, որպեսզի դադարեցնեն իրենց ընթացքը: Ես՝ Տերս ժամանակ առ ժամանակ հավաքելու եմ նրանց/Կ 22/. Որովհետև Իսրայելը երբեմն Կիւրոսի ժամանակ, երբեմն ՝Դարեհի ու երբեմն՝ Արտաշեսի հավաքվեց Երուսաղեմում, իսկ հրեա հավատացյալներից ոմանց հավաքեց առաքյալների ձեռքով ու մյուսներին ՝ հարյուր քառասունչորս հազար կնքվածներին՝ վախճանին, իսկ հեթանոսներից ոմանց ՝երրորդ ժամին և ոմանց՝ վեցերորդ և այլոց կանչում է ամեն ժամ:

--- ԾԶ --Տիրոջ հոգին իմ վրա է/ԿԱ 1/. Այսինքն՝

մարմնավորությանս:Տես

Երրորդության հայտնությունը՝ Ինքը, Տերը և

Հոգին59:Այդ պատճառով էլ օծեց ինձ/ԿԱ1 ա/:Տես անճառելի միավորությունը, որովհետև ասում է.Օծեց Հոգին և ոչ թե պարագան է:Այս է ասում

արտաքին մարմինը, ինչպես նաև

Պետրոսը.,,Որին

զորությամբ,,/Գործք Ժ 38/, և թե՝ ,,Աստված

Աստված

երկաբնակ

բաժանողների

օծեց

Հոգով

սուրբ

և

նրան Տեր և Օծյալ դարձրեց,,/Գործք Բ 36/:Եվ

Դավիթն ասում է.,,Աստված, Աստված քեզ օծեց քո ուրախության յուղով ընկերներիցդ ավելի,,Սաղմ. ԽԴ8 Եբր.Ա9/:Իսկ թե ի՞նչ է Քրիստոսի օծման առավելությունը և թե այդ օծումը քանի կերպով է կատարված, ասված է այլ տեղում:Եվ որ կարիքի պատճառով չէ, որ

ընդունեց Սուրբ Հոգի, հայտնի է երեք բանից.նախ որովհետև իր Հոգին է, և ինքը

ինչպե՞ս կարող էր իր Հոգին ընդունելու կարիքն

ունենալ, ըստ այն խոսքի, թե՝ ,, Ով

Քրիստոսի Հոգին չունի նա նրանը չէ,,:Եվ այստեղ ասում է ՝Տիրոջ Հոգի, և ոչ թե վերադիր [հոդով], թե՝ Տիրոջ Հոգին:Երկրորդ՝ որովհետև ի սկզբանէ ուներ Հոգին, ըստ այն խոսքի, թե՝,,Սուրբ Հոգին կգա քո վրա,,/Ղուկ. Ա 35/, և ,, Ով ծնվել է նրանից՝ Սուրբ Հոգուց 59

Տակավին Հին Կտակարանում Ս.Երրորդության տնօրինական ներկայության վերաբերյալ գաղափարն արտահայտված է ս.Իրինեոս Լուգդոնացու/ Լիոնացի + 202/ ,,Ընդդեմ հերձվածների,, երկում/Adv. Haer.Ե 1,3, 5,1, 28 1/:

է,,/Մատթ.Ա 20/:Եվ արդ,

ինչ

ուներ

սկզբից, ինչպե՞ս

այժմ:Երրորդ՝ որովհետև Սուրբ Հոգին

կարող է դրա կարիքն

ունենալ

սրբում է, զորացնում, օծում և արժանացնում է

որդեգրության, իսկ մեզ սրբողը, Հոր զորությունը , Աստծո Որդին և Օծյալ Տերը, ինչպե՞ս կարող էր կարիքն ունենալ Հոգու սրբության, ըստ այն խոսքի, թե՝,,Այսօր ձեզ Փրկիչ ծնվեց, որ Օծյալ

Տերն է,,/Ղուկ. Բ 11/, ,,Բարձրյալի զորությունը հովանի կլինի քեզ,

որովհետև ով ծնվելու է քեզնից, սուրբ է, և Աստծո Որդի է կոչվելու,,/Ղուկ. Ա 35/:Իսկ մեր Տերը Սուրբ Հոգի ընդունեց երկու պատճառով. նախ վկայության համար, ինչպես Հոր ձայնը, թե ՝,,Աստծո Որդի է,,/Հովհ.Ա 35/,ինչպես ասում էր Հովհաննեսը.,,Ում վրա տեսնես Սուրբ Հոգին, որ իջնում է, նա է, որ մկրտում է Սուրբ Հոգով, և ես տեսա ու վկայեցի, թե սա է Աստծո Որդին,,/Հովհ.Ա 33-34/:Երկրորդ՝ որովհետև

մարմնավորության միջոցով է

առնելու ու մեր վրա հեղելու՝ լինելով մեր գլուխը, ըստ այն խոսքի.,,Ինչպես յուղ, որ իջնում է Ահարոնի գլխից մինչև մորուքը,,/Սաղմ. ՃԼԲ 2/:Իսկ մենք Սուրբ Հոգին առնում ենք ոչ միայն վկայության համար, այլև մեր կարիքը գոհացնելու՝ ըստ այն խոսքի, թե՝,,Սուրբ Հոգին վկայում է մեր հոգուն,,/Հռոմ.Ը 16/: Հարց. Եվ եթե Աստծո Որդի է և Ճշմարիտ Աստված , ըստ այն խոսքի.,,Դա է իմ սիրելի Որդին,,/Մրկ.Թ 6/, ապա ինչո՞ւ է ասում.,,Հայրս մինչև հիմա գործում է, ուրեմն ես

ևս

գործում եմ,,/Հովհ.Ե 17/,և թե՝ ,,Աստծո Հոգով և մատով եմ հանում դևերին,,/Մատթ. ԺԲ 28/,և թե՝ ,,Աստծո մատով,,/Ղուկ. ԺԱ 20/, ,տարվեց Հոգուց,,/Մատթ.Դ 1/: Պատասխան. Սրանք ու սրա նմանները նշանակում են Սուրբ Երրորդության կամքի միությունը: Ինձ առաքեց ավետարանելու աղքատներին/ԿԱ 1/. Առաքվելը նրանից:Միթե՞

հայտնությունն է ակնարկում, որովհետև թագավորները, իշխանները և

տեղ

չկա, որ

թափուր

լինի

հարուստները աղքատ են. այո , և շա՜տ,

որովհետև աղքատ ու տնանկ են հոգևորից, համաձայն Դավթի.,,Ես աղքատ ու տնանկ եմ, Աստված,,/Սաղմ.ԼԹ 18/:Դարձյալ՝ աղքատ է կոչում խոնարհներին, ովքեր աղքատ են հոգով, ըստ

այն

խոսքի.,,Երանի

աղքատներին,

որովհետև

նրանցն

է

երկնքի

արքայությունը,,/Մատթ.Ե 3/:Տես, որովհետև հպարտության պատճառով զրկվեցինք Աստծո արքայությունից, [սակայն]

խոնարհությամբ

վերստին

ժառանգեցինք:Բժշկել

կոտրվածներին, ովքեր սրտով մաշված են , և մեղքերի թողության

սրտով

համար բժշկեց

նրանց:Եվ որպեսզի չկարծվի, թե ՝ Ինձ օծեց Սուրբ Հոգին, և թե՝ առաքեց ինձ

խոսքը

մարգարեների

սրտով

համար է ասված՝

կոտրվածներին, այսինքն՝ ուրախացնել, ըստ

մեղքերի

բարձրագույնն է թողությամբ

այն խոսքի.,,Եկեք

ինձ

ավելացնում.՝

նրանց

մոտ

բժշկելու

տրտմությունը

բոլոր

[փարատելով]

հոգնածներդ, և ես

ձեզ

կհանգստացնեմ,,/Մատթ.ԺԱ 28-29/:Ես ասելով՝ հարուստ իշխանությունն է ցույց տալիս, իսկ բժշկությամբ ոմանց մարմնի ախտն էր ապաքինում, ինչպես

անդամալույծին ու

մյուսներին և ոմանց ՝հոգու, ինչպես քանանացու ու պոռնկի, և ոմանց ՝ երկուսն էլ. մեղքերն էր թողնում ու մարմինը բժշկում, ինչպես ի ծնե կույրին ու մյուսներին նույնպես: Քարոզելով գերիներին ազատություն.չի ասում ՝տվեց ,այլ թե՝ քարոզեց, որպեսզի ակամա չլինի, այլ՝ հոժար ցանկությամբ: Եվ կույրերին տեսնել. ովքեր խավարած էին մեղքով ու կռապաշտությամբ՝ լուսավորեց արդարությամբ և աստվածպաշտությամբ: Անձս պիտի ցնծա Տիրոջով /ԿԱ 10/. Տես, որովհետև եկեղեցու համար է ասում ՝ ցնծալ հոգով, որովհետև հրեաների մոտ ամեն ինչ մարմնավոր էր:Ինչպես որ մեկը ուրախ է իր սեփականության, որդիների, կնոջ և այլ բաների

համար, մարդ

նույնպես

ուրախ է լինում, երբ

առնում է Աստծո

շնորհները,

մանավանդ, երբ ինքը գիտակցում է, թե Աստված հաշտ է իր հետ, ինչպես առաքյալները ուրախ էին Քրիստոսով, և ուրիշներին էլ հորդորում էին

ուրախանալ, ըստ այնմ, թե՝

,,Ուրախ եղեք Տիրոջ մեջ, դարձյալ ասում եմ՝ ուրախ եղեք,,/Փիլիպ.Ա 16/:

Մարմնավոր

ուրախությունն փոփոխական է, մինչդեռ այս՝ անպակասելի, ըստ այն խոսքի, թե՝ ,,Ձեր ուրախությունը ոչ ոք չի կարող խլել ձեզնից,,/Հովհ.ԺԶ 22/:

--- ԾԸ --Որովհետև ինձ հագցրեց փրկության հանդերձներ/ԿԱ10ա/. Ակնհայտ է, որ այս հանդերձները փրկության համար չէին:Եվ ո՞րն

է փրկության

հանդերձը. այն է, որ հագնում ենք փրկության միջոցով, ըստ Պողոսի.,,Ովքեր մեկ անգամ մկրտվել են Քրիստոսով ՝ հագել են Քրիստոսին,,/Գաղատ. Գ 27/,որովհետև փրկության մեր

նա է մեր

հանդերձը, որով փրկվում ենք մահվան բռնությունից:Դարձյալ նա ծածկեց

մերկությունը, որ

մերկացել

ու

ծաղրուծանակ էինք

դարձել սատանայի

պատճառով:Այլև մերկացրեց հին մարդուն իր մեղքերի հետ միասին

և ,համաձայն

Աստծո, արդարության նոր զգեստներ հագցրեց: Որպես փեսայի ՝ արդարության

պսակ դրեց իմ գլխին, և որպես հարսի՝ զուգեց ինձ

զարդով/ ԿԱ 10բ/. Որովհետև հարսանիք արեց ,և հոգևոր հարսանիք, ըստ որում

Քրիստոս փեսան

միացավ մեր հոգիներին60:Եվ տես հարսի աղքատությունը. ինչպես օրինակ , երբ մեկը

60

Այս բացատրությունը համերաշխ է Որոգինեսի Երգ երգոցի մեկնությանը, ուր հարսը այլաբանությունն է նկատվում մարդկային հոգու, որի հետ միավորվում է Լոգոսը՝ Քրիստոս.տե՛ս Եզնիկ ծ.վ.Պետրոսյան ,Հայրաբանություն, Ա, Ս.Էջմիածին, 1996,էջ 141:

ցանկանում է աղքատ աղախին ունենալ, ինքն է տալիս զարդերը ու նրան

հարսնության

վերցնում, նույնպես և Քրիստոս Թագավորը ցանկացավ եկեղեցու գեղեցկությանը, ըստ Դավթի.,,Ինքը զարդարվեց մկրտությամբ և միացավ մեր հոգիների հետ,,/հմմտ. Սաղմ. ԽԳ 10-15/:Եվ քանի որ խոսքը հարսին է վերաբերում, ինչու՞ է ասում .Որպես փեսայի ինձ պսակ դրեց. այսինքն՝ Փեսան իր պսակով պսակեց ինձ:Իսկ այս պսակը եղավ Խաչի չարչարանքի միջոցով, համաձայն Երգի.,,Նրա մայրը պսակեց նրան իր ուրախության օրը,,/Երգ

Գ 11/:Այսինքն՝ ,,Ովքեր որ

Քրիստոսի

մեջ

մկրտվեցին՝ նրա

մահվան մեջ

մկրտվեցին,, , ,,որովհետև տնկակից եղանք նրա մահվանը,,/Հռոմ.Զ 3,5/՝ պատվաստվելով նրան:Ինչպես այլուր ասում է.,,Ձեր կյանքը ծածկված է Քրիստոսով Աստծո մեջ,,/Կողոս. Գ3/:Որից

հետո

մատնացույց է անում

Եկեղեցի

Հարսի

առաքինության

զանազան

պտուղները՝ հրեաներին համեմատելով պարտեզի հետ, որ կակղեցված ու փխրեցված է օրենքով ու մարգարեներով ,իսկ հեթանոսներին՝ չոր և առանց սերմերի: Հարց. Ինչի՞ց է երևում , թե՝ ,,Աստված դրժեց իր երդումը,,/Ա Մակ. Զ 62/,ինչպես ասում է.Տերը երդվեց իր զորությամբ, թե քեզ չեմ տալու քո թշնամիների ձեռքը/ԿԲ 8/, և նրանց հանձնեց Տիտոսի ու Վեսպասիանոսի ձեռքը61, և թե ինչպես ոմանք չար պատիժների պատճառով դրժում են երդումը:Մինչդեռ այն բարի էր: Պատասխան. Ոմանք ասում են , թե

նրանց

դարձյալ

Բաբելոն

չգերեվարեց. և սա

բավարար [պատասխան ] չէ, այլ այն է [ճիշտ], որ Աստված երբեք չի դրժում իր երդումն ու խոստումը, այլ՝ մենք, երբ արդարության

համար

արժանի չենք

պարգևներ է խոստանում

լինում ու

նրա խոստումին, որովհետև

երդվում է տալ, ու

երբ

մենք

խոտորվում ենք՝ երդումը դրժում ենք մենք և ոչ թե ՝ նա: Ո՞վ է սա , որ ելել գալիս է Եդովմից/ԿԳ1/. Այս խոսքը պատշաճում է եդովմացիներին, ովքեր

ոչնչացվեցին Իսրայելի կողմից, երբ

բաժանվեցին Բաբելոնից, որովհետև սրանք Իսրայելի չար հարևաններն էին, որ ասում էին.,,Մինչև հիմքը խորտակեք տաճարը,,/Մրկ. ԺԴ 58/:Իսկ սա-ն ամեն տեղ կամ նախդիր է, կամ դրվում է ճշմարտության փոխարեն, ինչպես այստեղ է.Ո՞վ է , որ ելնելով գալիս է:Այս ով-ը հարցական և հիացական է՝ իբր թե ինքը զարմանում է ու ցանկանում է այլոց զարմացնել, ինչպես սկզբում ասաց: Ո՞վ են նրանք, որ թռչելով գալիս են ամպերի նման/Կ8/. Այսինքն ՝ ո՞վ է:Երբ ներգործության, այլևայլ

Աստված

կամենում է

հաստատել իր

խոսքը, համաձայն

կերպերով է դա ցույց տալիս, ինչպես ասում է Ամովսը.,, Տեսա

Տիրոջը, որ կանգնած էր ադամանդյա պարսպի վրա,,/Ամովս Է 7/, ինչը նշանակում էր հաստատուն պահպանություն:Նույնպես և Հեսու Նավեն նրան տեսավ իբրև օգնության 61

Հռոմի Վեսպասիանոս/69-79/և Տիտոս/79-81/ կայսրեր, որոնց ժամանակ Երուսաղեմը հիմնահատակ կործանվեց:

եկած զորավար:Նմանապես և Եսային է տեսնում այստեղ.Ո՞վ է սա , որ ելել գալիս է՝ Եդովմից, նրա հագուստների

կարմիրը թաթախված է Բոսորի

մեջ , գոտին մեջքին է

հնձանահարի նման , որ տրորում է լեցուն հնձանը/ԿԳ 1-2/.Վայրը հիշում է անվանապես, որովհետև այնտեղից է ցույց տալիս հարվածը, որովհետև Բոսորը առավել մուգ կարմիրն է ցույց տալիս:Գեղեցիկ պատմուճանով. և ինչպե՞ս է գեղեցիկ. որովհետև ասում է, թե թաթավված էր Բոսորի կարմրության մեջ:Եվ գեղեցիկ է այն ժամանակ, երբ պատմուճանը մաքուր է:Դա իսկապես զարմանալի է, և մարգարեն

զարմանում էր:Ու երբ Աստված

հրաշալի գործեր է կատարում՝ դու ինչպեսը մի՛ քննիր : 62

Եվ բուռն զորությամբ. այսինքն՝ հզոր և համեստ, որովհետև այնպիսին էր նրա դեմքը:Ու երբ մարգարեն հարցրեց, թե ՝ Ո՞վ է

սա. պատասխան է ստանում.Ես արդարություն եմ

խոսում/ԿԳ 1/:Այսինքն՝ ես արդարություն եմ անում, որովհետև Աստծո խոսելը գործն է ցույց տալիս63, ըստ այնմ.,,Ասաց և եղան, հրամայեց և հաստատվեցին,,/Ծնդ. Ա 4/:Եվ Հովելն ասում է.,,Հզոր են նրա պատգամների գործերը,,/Հովել Բ 2/:Ինչու՞ են քո շորերը կարմիր հնձանահարի նման.Ոչ միայն արյուն էր և ոչ էլ սուրբ գինի, այլ երկու գույների միջինն էր. այդ պատճառով է հարցնում մարգարեն :Որովհետև հնձանահարների ձևից պատերազմի դյուրությունն է ցույց տալիս, և արյունից հայտնի է դառնում, թե գինի չէր,որ ճմլում էր, այլ՝ արյուն, և ոչ թե թեթևակի էր ցայտեցված, այլ լավ թաթախված, որովհետև այդ է ցույց տալիս լիառատ հնձանում

ճմլելը:Ինքը պատասխանում է. Հնձանը մենակ

ճմլեցի, հեթանոսներից ոչ ոք ինձ հետ չէր/ԿԳ 3/:Որ խոսքը հնձանի մասին չէ, հայտնի է նրանից, որ ասում է, թե՝ հեթանոսներից ոչ ոք ինձ հետ չէր, այսինքն՝ օգնականի կարիք չունեցա, մեկին չկանչեցի զորավիգ:Այսինքն՝ Իսրայելը դարձից հետո միայնակ կոտորեց Եդովմին: Զայրույթով

տրորեցի

նրանց, բարկությամբ

ճմլեցի

նրանց

ու

գետնին

հավասարեցրի/ԿԳ 3ա/.Այն է, որ ասում է Աբդիուն.,,Կբարձրանաս և աստղերի մեջ կդնես քո բույնը, և այնտեղից իջեցրին քեզ,, /Աբդ.4/:Եվ թե ինչու՞ ճմլեցիր, ասում է. Որովհետև հասել էր նրանց հատուցման օրը, փրկության տարին եկել հասել էր/ԿԳ 4/. Այսինքն՝

հատուցման օրը, երբ

վրեժխնդիր էր

լինում

եդովմացիներից ու փրկում

նեղյալներին :Եվ

երբ լսես Աստծո սրտմտության ու բարկության մասին ՝ մի վերագրիր

նրան

կրքեր, ինչպես

62

ստորին

մեր

պարագան է:Այդ

պատճառով

ասում է.Ես

Այս միտքը աստվածաբանորեն համաձայնում է Թեոդոտոս Անկյուրացու/ Ե դ./ հետևյալ խորհրդածության հետ.,,Որովհետև երբ քեզ հրաշքներ են պատմում՝ ձերբազատվիր մտածումների դեգերումից, որովհետև Աստծո հրաշքները և հմտությունները հավատով են ընդունվում և ոչ թե խոսքերով հետաքննվում,,. տե՛ս ,,Էջմիածին,, , 2005, Ե, էջ 92: 63 Միտքը վարդապետական արձագանքն է ս.Եղիշեի Ծննդոց մեկնության հետևյալ տեղիների.,,Եվ ասաց. Աստված արարեց հաստատությունը…որովհետև ասաց-ը արարել է,, , ,,Աստծո բնական կամքը իմանալն ու կատարելն է,,. տե՛ս Լ.Ս. Խաչիկյան, Եղիշեի Արարածոց մեկնությունը, Եր., 1992, էջ 234, 264

արդարություն եմ խոսում, և թե՝ Նրանց հատուցման օրը հասել է/ ԿԳ 1-4/. որովհետև Աստծո սրտմտությունը [ նշանակում] է արդար հատուցում. սա [երևում է նրանից], որ կոտորեց եդովմացիներին և փրկեց Իսրայելին/տես Ծնդ ԻԷ 29, Գ Թագ. ԺԱ 15, Ա Մնաց. ԺԸ 11-13/. ցույց է տալիս, թե

Աստված

զորավոր է

երկուստեք թե՛

պատժելիս և թե՛

բարեգործելիս:Դարձյալ ուշադիր լինենք, քանզի կարգով նաև այլ բան ասաց:Որովհետև կրկնակի է

այս

մարգարեությունը. նախ

ակնարկում է

Իսրայելը, իսկ ճշմարտապես՝ Քրիստոսին է արյունագույն էր տեսնում Քրիստոսին՝ իբրև

անմարմին

զորությունն

վերաբերում, որովհետև

ու

մարգարեն

պատերազմից հաղթանակով վերադարձող:

Ինչպես և ինքը՝ մեր Տերն ասաց.,,Ոչ ոք չի կարող կապել հզորին, եթե նախ չկողոպտի նրան,,/Մատթ.ԺԲ 29,Մրկ. Գ 27/:Եվ

դարձյալ.,,Քաջալերվեք, որովհետև

ես

հաղթեցի

աշխարհին,,/Հովհ. ԺԶ 33/, և դարձյալ ՝,,Գերեց գերությունը և ավար առավ,,/Մատթ. ԺԲ 29,Մրկ. Գ 27/,և թե՝ ,,Հանեց

բանտից

կապվածներին,,/ԽԲ 7/,և թե՝ ,,Խորտակեց

պղնձե

դռներն ու երկաթի նիգերը,,/ԽԵ 2/,այսինքն՝ մեղքը և մահը, և թե՝ ,,Վերցրու քո զենքն ու զրահը,,/Սաղմ.ԼԴ 2/, և թե՝ ,,Քո հզոր մեջքին կապիր սուրը,,/Սաղմ.ԽԴ 4/:Եվ Սիմեոնն ասում էր.,,Սա կա ի գլորումն և ի կանգնումն բազմաց և ի նշան հակառակության,,/Ղուկ. Բ 34/:Եվ

այլ

բազում խոսքեր, որ

ցույց են

տալիս Քրիստոսի

հաղթանակը:Նույնպես և

այստեղ այնպես է երևում, թե շատերին կոտորելով է դուրս գալիս Եդովմից: Նրա հագուստների կարմրությունը Բոսորից է.Բոսորը մոտիկ է Եդովմին , որ Բեդլեհեմն է նշանակում,

ինչը

եդովմացիների

մարմնով:Հագուստների

կողմում

է,

կարմրությունը, ինչպես

որտեղից

Հակոբ

երևաց

Աստված

նահապետն

ասաց.,,Իր

պատմուճանը լվանալու է գինու մեջ և իր շորերը ՝ խաղողի արյան մեջ,,/Ծնդ. ԽԹ 11/: Գեղեցիկ

պատճառով է ասում.նախ որպեսզի

պատմուճանով. երկու

չհամարես այն պատճառով , որ շրջեց

պատմուճանով, ինչպես և

ու

անշուք

նրա մասին ասվում է, թե՝ ,,Բոլոր մարդկանցից ավելի

անշուք էր նրա տեսքը,,/ ԾԳ 3/, որովհետև աղքատ մորից ծնվեց խոնարհությամբ

նրան

չարչարվեց:Այս պատճառով

Դավիթն

է ասում.,,Բոլոր

և մսուրում դրվեց ու

ասում է

մարդկանց

.Գեղեցիկ էր

որդիներից

առավել

գեղեցիկ էր տեսքով,,/Սաղմ. ԽԴ 3/:Երկրորդ՝ որովհետև տարբեր կերպարանքներով էր երևում

ամեն մեկին, քանզի ըստ հավատի չափով էր լինում և երևալը. քանի որ այլ

կերպ էր երևում հրեաներին և այլ կերպ՝ առաքյալներին, այլ կերպ ՝ Կղեոպյաներին և այլ կերպ՝ փակ դռների միջից:Նաև սկզբից Մարիամին երևաց այլ կերպ և հետո՝ այլ կերպ , որին

Հարությունից

մերթ ,,պարտիզպան,, էր կոչում և մերթ՝ ,, րաբունի,,/տե՛ս Հովհ. Ի

15, 16/:Ինչպես և նրա Հայրը մերթ որպես կրակի բոց էր երևում, ու մերթ որպես ,,ծեր,, և ,,հինավուրց,,՝ Դանիելին/Դան. Է 9,13,22/:,, Կրակը,, նշանակում ,և

,,ծերը,,՝

անսկիզբ

բնությունը, և ոչ

քավլիցի:Նույնպես և այստեղ , ըստ վայրի իբրև

կարմիր

զգեստ և

գեղեցիկ

պատժական թե այլ

[հատկությունն էր] բնության

փոխվելը.

հարմարության էր փոխում իր կերպարանքը

պատմուճան:Դարձյալ

պատմուճանը

Քրիստոսի

եկեղեցին է, ինչպես վերն ասվեց.,,Կենդանի եմ ես, ասում է Տերը,,/Հովհ.ԺԴ 19/, ,,որպեսզի

ձեզ բոլորիդ հագնեմ որպես զգեստ,,:Եվ սա բավական չհամարեց, այլ՝ ,,Ես ձեր զգեստն եմ և դուք՝ իմ , ինչպես ասվեց.,,Իմ անձը ուրախանալու է Տիրոջ մեջ, որովհետև ինձ հագցրեց

փրկության

հանդերձ

և

ուրախության

պատմուճան,,/ԿԱ 10/,որովհետև

որ

,,Քրիստոսի մեջ մկրտվեցինք ՝ Քրիստոս հագանք,,/Գաղ. Գ 27/,ասում է Պողոսը:Եվ ի՞նչ է հանդերձը. այն է, որի մասին դարձյալ ասում է Պողոսը.,,Մարմին ենք նրա մարմնից և ոսկոր նրա ոսկորներից,,/Գաղ Ե 30/: Հուժկու

զորությամբ. ոչ թե մի ինչ-որ բռնության

մասին է ասում, այլ ցույց է տալիս իրերի զորությունն ու արդարությունը, որովհետև եթե մեկը քննի իրերը՝ [դա արած կլինի] բռնությամբ, մինչդեռ

զորություն կլինի նրա համար,

ով արդարությամբ է ավարտում գործը: Հարց.

Ես

խոսում եմ արդարություն

ու

փրկության

իրավունք/ԿԳ 1/. մարգարեն

հարցնում է, թե ՝ Այս ո՞վ է: Պատասխան. Չասաց, թե

ով

եմ, այլ թե՝ Ես: Ես-ը դերանուն է. ինչպես ,,մարդ,,-ը

ընդհանուրն է ցույց տալիս, և ,,Պետրոս,,-ը ՝ հատուկը:Նույնպես Ես ասելը մատնանշում

մեկին է

, սակայն հատուկ ով լինելը ցույց չի տալիս, որի համար ասում է.Ես

խոսում եմ. որպեսզի ցույց տա , թե նրա էությունն անքննելի է: Խոսում եմ

արդարություն ու

դատաստան, որովհետև հոգիներին

փրկության

ողջերին

իրավունք, այսինքն՝

անում եմ

արդար

ձերբազատելով մեղքերից ,արդարացնում եմ ,և

փրկում եմ տանջանքներից ու

թշնամի

սատանային

արդարությամբ

դատապարտում : Ինչու՞ են քո շորերը կարմիր հնձանահարի նման/ԿԳ 2/. Գիտեք իսկ , որ խորհրդավորապես հարաբերակից են իրար. որովհետև միևնույնն են արյունն ու գինին. քանզի արյունը լյարդի կողմից կարմրացված ջուր է, և գինին էլ խաղողի որթից առաջ եկած ջուր , և խորհրդավորապես միևնույնն են գինին և արյունը, որ մեզ տալիս է Քրիստոս: Հնձանը

մենակ ճմլեցի .Հիրավի միայն Աստծուն են վայել

այնպիսի գործերը և ոչ թե

մարդու կամ հրեշտակի, ինչպես ասում է այս մարգարեն. Ոչ թե մի ոմն պատգամաբեր և ոչ էլ հրեշտակ, այլ Տերն ինքը կփրկի մեզ/ԿԳ 9/. Եվ այս երկու պատճառով է. նախ որովհետև ոչ ոք չէր կարող նորոգել մեզ, բայց միայն նա , ով ստեղծեց մեզ:Երկրորդ՝ որպեսզի դարձյալ դիվապաշտ ու մարդապաշտ չլինենք. այս պատճառով մեր Տերն ինքը , որ արարեց,նա փրկեց, ու նրան պաշտելով բերվեցինք աստվածգիտության լույսի մեջ : Եվ հեթանոսներից ոչ մեկն ինձ հետ չէր /ԿԳ 3/.

Ոչ թե

ասում է՝

հրեաներից, այլ թե՝ հեթանոսներից ոչ

մեկն ինձ հետ

չէր:Այսինքն՝

որովհետև ինքը մեր Փրկիչը հրեից ազգից էր, քանզի գիտենք, որ փրկությունը հրեաներից է: Իմ բարկությամբ տրորեցի/ԿԳ 3ա/. Այսինքն՝ թշնամիներին՝ սատանային և մարգարեն

ակնարկում է

Քրիստոսի

մահվանը:Դարձյալ

երկինք

սրանով, որ նրա մյուս

վերանալը. ինչպես

ասվեց, բոլոր

տնօրենությունները հայտնեց Հոգին մարգարեների միջոցով, նույնպես և այս: Իսկ այս ո՞վ է , որ ելել գալիս է Եդովմից /ԿԳ 1/. Որովհետև, ամեն ինչ կրելով մեզ համար պատրաստվում էր երկինք բարձրանալ, դեպ իր սեփական փառքը, և երկնային զորութունները զարմանալով հարցնում են.Այս ո՞վ է , որ ելել գալիս է Եդովմից, այսինքն՝ երկրից երկինք է բարձրանում:Դարձյալ՝ ո՞վ է սա, որ երկրային մարմինը երկինք է բարձրացնում, որովհետև Եդովմը երկիր է թարգմանվում. որովհետև երկինք բարձրացավ ոչ այնպես, ինչպես իջել էր . որովհետև իջավ անմարմին և ապա , աստվածային զորությամբ, անշփոթ կերպով խառնվեց մարմնին. այս պատճառով վեր բարձրանալիս անմարմիններն ասում էին.Ո՞վ է սա, որովհետև ոչ մեկն այսպես չէր իջել վերևից:Ո՞վ է սա, որ գալիս է. մենք

չսովորեցինք

ընդունել այսպիսինին.մարմինը

օդով չի գնում, մարդն օդագնաց չի կարող լինել:Իսկ եթե մեկն ասի. Ահա և թռչունները մարմին ունենալով, օդագնաց են՝ կպատասխանեմ.Թեպետ նրանք մարդ չեն, բայց թռչում են թևերով:Եվ դարձյալ, եթե մեկն ասի.Ահա, Ենովքն ու Եղիան

երկնագնաց եղան՝

կասեմ, թե նրանք ոչ թե իրենց զորությամբ, այլ հրեղեն կառքով [բարձրացան],այսինքն՝ հրեշտակներն էին տանում, և ոչ թե երկնային զորություններին գերազանցողը:Եվ այս բանը

տարակուսելի է, որովհետև

վայրէջքի

ճանապարհը և

մարդեղության

հանգամանքները նրանց համար անմատչելի դարձրեց:Այս պատճառով համբարձվելիս նրանք զարմանում էին, թե ՝ Ո՞վ է սա, որ ելել գալիս է Եդովմից: Հարց.

Եթե

մեկն ասի. Նրանք

ինչպե՞ս

չգիտեին. քանզի

Գաբրիելը

տվեց

Կույսի

ավետիսը, և ծննդյան ժամանակ երկնայինների բազմություններն իջան, և այլուր ասում է, թե՝ ,,Հրեշտակները

մոտեցան

ու

պաշտեցին

նրան,,

և

,,հրեշտակները

զորացնում

էին,,/տես Ղուկ. Ա 1, 13, Մատթ. Դ 11/: Պատասխան. Նաև երկու

հրեշտակները

տվեցին հարության ավետիսը:Սրա վերաբերյալ

բացատրություն կա:Նախ ովքեր սպասավորում էին

Հրեշտակների

ու

Պետերի

դասերից էին, որոնք

վերին

տնօրենության ժամանակ քահանայապետություններից

էին:Իսկ նրանք, որ տեսնելով զարմացան, տեղյակ չէին նրա տնօրենությանը. սրանք ներկայացնում են Իշխանությունների դասերը, որոնք միջին

քահանայապետություններն

են64, ինչպես Դավիթն է ասում.,,Իշխաններ, վեր

քաշեցեք ձեր դռները,,/Սաղմ. ԻԳ 7/. այս

ասում էին ներքևինները վերիններին:Իսկ նրանք հարցնում էին.,,Ո՞վ է այս փառքի արքան,, /Սաղմ. ԻԳ 8/ և նրանք պատասխանում էին.,,Զորությունների Տերը, նա ինքն է փառքի արքան,,/Սաղմ. ԻԳ 8-10/:Երկրորդ՝ որովհետև հրեշտակները գործից առաջ կամ գործի սկզբին չգիտեին վախճանը, որովհետև սա միայն Աստծո ինչ

հայտնում է Աստված:Արդ, հրեշտակները

[իմանալիքն] է. այլ գիտեն այն, գիտեին

տնօրենությունը, որին

սպասավորեցին, մինչդեռ չգիտեին լինելիքը:Որովհետև գիտեին

Աստծո Խոսքի/Բանի/

մարմին լինելը, բայց չգիտեին, որ իր մարմինը պետք է կերակուր տա:Գիտեին հրեաների փրկությունը, բայց չգիտեին հեթանոսների կոչված լինելը:Տեսան նախ հարությունը, սակայն

համբարձվելը, Հոր

աջ

կողմում

նստելը չգիտեին, բայց

չգիտեին

նաև

երկնավորներին գերազանցող բաները:Այլ սրանք ու սրանց նմանների մասին նրանք սովորեցին Աստծո բազմապատիկ իմաստությունն [իր մեջ ամբարած] Եկեղեցուց, ինչպես ասում է Պողոսը Եփեսացիներին հղած թղթում/ տե՛ս Եփես. Դ 20-21/:Այս պատճառով զարմանալով հարցնում էին. Ո՞վ է սա , որ ելել գալիս է Եդովմից:Նրա շորերի կարմրությունը Բոսորից է. Բոսորը մարմին է թարգմանվում65:Շորերի կարմրությունը մարմնից է, այսինքն՝ արյունը, որ բխեց նրա կողից, քանզի պահում է կողն ու արյունն ի հանդիմանություն հրեաների, որպեսզի նրան փոռքով տեսնելիս չուրանան, թե նրան չենք խաչել: Գեղեցիկ

պատմուճանով. քանզի

չարչարանքով

փրկեց

իր

վրա

մեզ, այսինքն՝ առաջին

ընդունեց

մեր

անարգությունը, և իր

հանցանքից. տրտմությամբ

[վերացրեց]

տրտմությունը, քրտինքով՝ երեսի քրտինքը, փշե պսակով՝ անեծքի փուշը, անարգվելով՝ մեզ [հասանելիք] թուքումուրը, մերկությամբ, ոտքով, ձեռքով, լեզվով ու մնացյալ բաներով, որի համար մարգարեն ասում է.Մենք տեսանք նրան, և նա տեսքով անշուք էր/ԾԳ 2/:Եվ այս ամենը հաղթեց երկինք բարձրանալով, վերիններին ցույց տվեց իր Աստվածությունն

64

Երկնային քահանայապետության դասակարգումն իրականացված է Ս.Դիոնիսիոս Արիսպագացու անունով Ե-Զ դարերում հրապարակ իջած ,,Յաղագս Երկնային քահանայապետութեան,, ,,,Յաղագս եկեղեցական քահանայապետութեան ,, խորագրով երկերում/ տես տպ.,,Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium,, v.488, Scriptores Armeniaci, t,17, Lovanii, 1987 /:Համաձայն այդ դասակարգման, երկնային զորություններն ունեն իննը կարգ, որ ներկայանում է հետևյալ երեք եռյակներով.Ա՝Աթոռներ,Քերովբեներ/Զորավորներ/, Սերովբեներ/Գլխավորներ,Բ՝ Տերություններ, Զորություններ, Իշխանություններ, Գ՝ Պետություններ, Հրեշտակապետներ , Հրեշտակներ: Նրանք դասակարգված են համաձայն Ասվածության փառքին մոտիկ գտնվելու: Տաթևացու բացատրությունը լիովին չի համապատասխանում սրան, որովհետև ,,Պետերն,, ու ,,Հրեշտակները,, ոչ թե վերին, այլ ստորին քահանայապետական կարգն են ներկայացնում: 65 Այս ստուգաբանությունը հավանաբար քաղված է ,,Բառք եբրայեցւոց,, հնագույն բառարաններից, որոնց համաձայն էլ այն բացատրված է Երեմիա Մեղրեցու ,,Բառգիրք Հայոց,,-ում.,,Բոսոր- մարմին վշտացեալ, կամ մորթ, կամ կարմիր,,. տե՛ս Բառգիրք Հայոց, Քննական բնագիրը, առաջաբանը և ծանոթագրությունները Հ.Մ. Ամալյանի, Եր., 1975,էջ 58:

առանց թշնամանքի, այսինքն՝ չարչարվելիս մնաց առանց չարչարանքի և հակառակվելիս ՝ առանց հակառակության:Այդ պատճառով ասում է. Գեղեցիկ է պատմուճանով թարգմանվում, որ, ասում

և

են,

հուժկու հզոր

զորությամբ/ԿԳ 1/.հուժկուն

զորությամբ:Արդ, սա

վերին

զորություն է

զորությունն է:Սրա

վերաբերյալ Քրիստոս ևս պատասխանում և ասում է.Ես խոսում եմ արդարության և իրավունքի մասին/ԿԳ 1ա/,կամ ոմանք տրոհելով

կետ են դնում՝ հանդերձ զորությամբ

ես արդարություն եմ խոսում:Եվ ո՞րն է զորությունը՝ կասես. Խաչ բարձրանալով փրկեց աշխարհը:Ահա և

զորությունը

արդարությամբ

հանդերձ.որովհետև

երկար

ժամանակ

սատանան նվաճել էր մարդկանց ու ծառայեցնում էր իրեն:Բայց եկավ հասավ ճշմարիտ Հովիվը և խլեց գայլից:Եվ սա արդարության գործ էր, որի պատճառով ասում է. Հանդերձ զորությամբ ես արդարություն եմ խոսում:Եվ տե՛ս , խոսում է գործի

, բայց լռում է

պատվի մասին, քանզի հարցնելով, թե ՝ Ո՞վ է սա՝ չասաց, թե ՝ Ես եմ ձեր Տերը, այլ կամենում է ցույց տալ իրեն, թե՝ Արդարություն եմ խոսում:Եվ այս ասելով ՝ լռեց: Հարց. Ինչու՞ են քո շորերը կարմիր հնձանահարի նման/ԿԳ 2/. Պատասխան. Իսկ մեր Փրկիչը, ինչպես երկրի վրա մարդկանց սովորեցնում էր

իր

չարչարվելու մասին, այնպես էլ, երկինք բարձրանալով՝ սովորեցրեց երկնայիններին, թե ՝Հնձանը ճմլեցի:Եվ , հիրավի, հնձանահարը ճմլեց մեր համար

ճմլեց

ողկույզը, այսինքն՝

ախտերն ու կրքերը, ու նրանց

սատանային, որից էին

մեր

ախտերն ու

չարչարանքները:Եվ մյուսն ասում է.Հնձանը ճմլեցի. և խիստ զորությամբ, որովհետև ո՞վ չարչարվեց մեզ համար.,,Միթե՞ Պողոսն է խաչ բարձրացել

ձեզ համար,,/Ա Կորնթ. Ա 13/,

գրում է առաքյալը:Բայց որովհետև ասում է, թե ՝ միայնակ ճմլեցի հնձանը՝ զգույշ եղիր , և փրկագործ

տնօրենությունից

կամակից էր և չառան:Բայց նա չարչարանքն

Հոգին ևս

մի՛

Հորն

արտաքսիր

՝ գործակից, թեպետ և

Աստվածության

[ընդունեց]

ու

Հոգուն

, որովհետև

չչարչարվեցին, որովհետև

բնությամբ չչարչարվեց, այլ

տնօրինաբար

,այսինքն՝

ոչ թե

նա

[լոկ]

Հայրը մարմին

հանուն

մեզ

չարչարվեց, այլ

միավորությամբ չարչարվեց, քանզի Աստված էր ,ըստ բնության: Միայնակ ճմլեցի հնձանը ,ու հեթանոսներից, այսինքն՝ հայրապետ, ո՛չ բարեկամներն ու

մարգարե

ազգերից, ոչ մեկն ինձ հետ չէր. ո՛չ արդար մեկը, ո՛չ

, ոչ էլ

սուրբ

մեկը, համաձայն

այն

խոսքի, թե՝,, Իմ

մերձավորները հեռու էին ինձանից,,/Սաղմ. ԼԷ 12/, որովհետև ,,բոլորը

թողեցին նրան ու փախան,, ,ասում է Ավետարանը/Մատթ.ԻԶ 56/:,,Միայնակ հաղթեցի ու հաղթություն եմ պարգևում յուրայիններին,,/Ա Հովհ. Ե 4/, այսինքն՝ մեղքի, մահվան ու թշնամու [նկատմամբ],ըստ

այն խոսքի, թե՝,,Ձեզ իշխանություն տվեցի կոխել օձերի ու

կարիճների,,/ Ղուկ. Ժ 19/, և թե՝ ,,Մի՛

վախեցեք

նրանցից, ովքեր

մարմինն են

սպանում,,/Ղուկ. ԺԲ 4/, ապա ավելացնում է նախ հնձանը ճմլելու պատճառը. Հասավ նրանց հատուցման օրը/ԿԳ 4/:Ասում է, համբերեցի բանսարկուին՝ երկար ժամանակ հնազանդվելով նրա բռնությանը:Ու

որովհետև

այսքան մեղքերի հատուցման օրը

հասավ, և կամեցա իմ սեփական [արարածների մեղքերի] քավողը լինել ` ողորմելով ինձ թշնամացած Ադամին: Եվ իմ բազուկը փրկեց նրանց. որովհետև դևերին միասին հավաքելով,հնձանում զորքերը

Տիրոջ

ձայնը

լսելով՝

ողորմությունը հիշեցի /ԿԳ 7/.այսինքն՝

ժամանակը հասավ. ու ողկույզի նման բոլոր միայնակ

տրորեց նրանց, ապա երկնավոր

պատասխանում են

Տիրոջը և

ասում . Տիրոջ

գիտենք, թե ինչ ասաց մյուս մարգարեների

միջոցով՝ գալ և երկրի վրա մարմնով երևալ / տե՛ս Բարուք Գ 38/ , ու մարդկանց փրկել չարչարանքով, ինչպես և տեսնում ենք դեմհանդիման:Այս պատճառով ենք հիշում Տիրոջ ողորմությունը:

--- ԾԸ --Հարց. Այս մարգարեն ասում է. Տերը բարերար դատավոր է/ ԿԳ 7/. Պատասխան. Արդ, տեսնում ենք

ոչ միայն բարին, այլև՝ չար պատիժները, ինչպես

գեհենը,դրախտից արտաքսելը, ջրհեղեղը և այլ բաները:Որովհետև

մարդիկ երբեմն

բարիք են անում ու երբեմն՝ չարիք, մինչդեռ Աստված միշտ բոլորին բարիք է անում, իսկ չարիք՝ ոչ երբեք:Եվ այն, ինչ մեզ չարիք է թվում, բարերարություն է. որովհետև գեհենը չար չէ, այլ բարի է երկու պատճառով.նախ որովհետև այն մերժելով՝ զատեց, որպեսզի երկիրը և նրա մեջ եղած կենդանիները չվնասվեն:Երկրորդ՝ որպեսզի նրա ահից ոմանք բարիք գործեն:Այլ նաև բարերարություն էր դրախտից արտաքսելը. նախ , որպեսզի կյանքի պտուղն ուտելով տևապես չարիքի մեջ չմնանք, երկրորդ՝ որպեսզի ապաշխարությամբ վերստին խոստացվածը ժառանգենք:Նույնպես իմացիր անեծքը և այլ բաները, որովհետև

այլ պատուհասները՝ մահը և

մեզ համար փրկություն եղավ բարերար պատուհասը,

ինչպես ասում է մեր սուրբ հայրերից մեկը66:Այլ նաև

ջրհեղեղը և Սոդոմին ու

փարավոնին [ճարակած] կրակը և այլ բաները նմանապես բարերարություն էին երկու պատճառով. նախ որպեսզի կարճվի նրանց չարիքը, երկրորդ՝ որպեսզի այլոց օրինակ լինեն: Հայտնվեցի նրանց, որոնք իմ մասին չէին հարցնում, ինձ գտան նրանք , որոնք չէին փնտրում ինձ/ԿԵ 1/. Այս խոսքը

հեթանոս ազգերի մեջ Որդու [ընկալման]

մասին է, ինչպես Պողոսն

է ասում:Այս ասելով ՝Եսային համարձակվեց ու չվախեցավ հրեաներից:Իսկ հրեաների

66

Այս կապակցությամբ ուշագրավ է Պլատոնի հետևյալ միտքը.,,Թերևս այս պատուհասը բերելով՝ նա ողջախոհ կլինի. պատուհասը ոչ միայն չարի համար է լինում, այլև կամ լավագույնս է ներգործում, կամ նվազ չարագույնս. ,,Յաղագս Օրինաց,,. տես ,,Նոր Բառգիրք Հայկազեան լեզուի,, ,Բ, էջ 621 /,,պատուհաս,,/:

պարագային կամ այն է ասում, որ հրաշքով հայտնվեց նրանց, կամ թե հայտնվեց նրանց, ովքեր չէին հարցնում. հայտնվեցի, որչափ ևս առավել՝ ձեզ. կամ երախտիքն է ցույց տալիս. ոչ թե դուք որոնեցիք ինձ, այլ ես հայտնվեցի ձեզ, ընտրեցի ձեզ, և Պողոսն իր համար ասում էր՝ ,,կոչված և առաքյալ,,/Հռոմ. Ա 1/, և թե՝ ,,Մեզ ընտրեց աշխարհից առաջ,,/Եփես. Ա 4/: Ամեն օր ձեռքս երկարեցի դեպի անհնազանդ ու հակառակվող ժողովուրդը/ ԿԵ 2/. Սա այն է, որ մեր Տերն ասաց. ,,Երուսաղեմ, Երուսաղեմ, բազում անգամ կամեցա հավաքել քեզ , և չկամեցաք,,/Ղուկ. ԺԳ 34/:Դարձյալ կեսօրին տարածեց իր ձեռքերը Խաչի վրա ապստամբ ժողովրդի մեջ:Դարձյալ սկզբից մարգարեներին բազմիցս մեծամեծ հրաշքներով, և հակառակվողները չհավատացին,

առաքեց

,,այլ ոմանց սպանեցին և

ոմանց քարկոծեցին և այլոց՝ այլ կերպ,,/Մարկ.ԺԲ 5/:

---ԾԹ--Այսպես

է ասում Տերը.Ճիշտ այնպես , ինչպես ողկույզների մեջ մի ճութ է գտնվում, և

ասում են.Մի՛ փչացնիր դա, որովհետև Տիրոջ օրհնությունը կա դրա մեջ/ԿԳ 8/. Որովհետև

ճութը

ժողովուրդների մեջ

գտնվող

արդարի

օրինակն է, իսկ Քրիստոս ՝

արդարների մեջ, որ ծածկված էր առաջին դարերում արդարների մեջ:Ինչպես մեկ պտղի պատճառով բովանդակ ողկույզը, նույնպես և արդարների պատճառով ամբողջ ժողովուրդը և Քրիստոսի պատճառով արդարները մնացին:Տիրոջ օրհնությունը կա դրա մեջ, այսինքն՝ արդարություն, սրբություն կամ Տիրոջ փրկություն: Հանուն նրա չեմ կործանելու բոլորին/ԿԳ 8/. Ասում է ՝հանուն նրա բոլորին փրկելու եմ, ըստ այն խոսքի.Եթե Զօրությունների Տերը մեզ սերունդ թողած չլիներ/Ա 9/: Եվ ժառանգելու են իմ ընտրյալներն ու իմ ծառաները/ԿԵ 9/. Այստեղ Երուսաղեմը և այնտեղ՝ արքայությունը:Բայց սրանք երկուսն են, այսինքն՝ Աստծո ընտրյալը, համաձայն այն խոսքի, թե՝ ,,Աշխարից առաջ ընտրեց,,/Եփես. Ա 4/, իսկ ծառայելը մեզ[ է վերաբերում], և ապա կլինի ժառանգությունը: Սակայն դուք, որ թողեցիք ինձ և մոռացաք իմ սուրբ լեռը, ձեզ սրի եմ մատնելու/ԿԳ 11,12/. Այստեղ ՝ թշնամիներին և այնտեղ՝ տանջանքների:Եվ ի՞նչ է պատճառը.այդ է, որ ասում է.Ձեզ

կանչեցի

մարգարեներով, քարոզիչներով ու

չլսեցիք/ԿԵ 12/, դեմհանդիման

խոսեցի,բայց դուք արհամարհեցիք/ ԿԵ12/,այսինքն՝ ականջները խցեցիք:Եվ ընտրեցիք այն, ինչ չէի կամենում, այսինքն՝ մեղքը՝ Աստծո կամքը չկատարելը. որովհետև եթե մարդ բարի է կարծում և իր ընտրած կամքի ետևից է գնում՝ չար է Աստծո առջև: Ու թեպետ քեզ չար է թվում, բայց

Աստծո

բարի է, ինչպես

կամքով է լինում՝ այն

Ովսեի

պոռնկությունը/տե՛ս Ովսե Գ/, Եղիայի/տե՛ս Գ Թագ. ԺԷ-ԺԹ/ ու Փենեհեսի /տե՛ս Թվեր ԻԵ/ կատարած սպանությունը ու եգիպտացիներին դավաճանելը: Այս

պատճառով, ովքեր

ծառայեն

ինձ՝ կուտեն

կենդանարար

մարմինը , և

դուք

կքաղցեք/ԿԵ 13/, ու նրանք կխմեն կյանքի դեղը67 , և դուք կծարավեք, և նրանք ուրախ կլինեն

իրենց

բարիների

դարձի

համար, ու

ուրախությունը

դուք

հոգևոր

կտխրեք

ձեր

ցնծություն է,

մոլորության

քանզի

հոգին

մեջ, որովհետև

միշտ

ցավում է

խղճմտանքի պատճառով: Ձեր անունը թողնելու եք իմ ընտրյալների նողկանքի համար/ԿԵ 15/. Այսինքն՝ ատելության համար, որովհետև ինչպես հագեցածը արհամարհում է գիրը, նույնպես և մեղավորների հիշատակը անարգ է արդարների մտքի մեջ, թեպետ մարմնով ազգակից են: Իմ ծառաներին նոր անուն պիտի տրվի/ԿԵ 15ա/. Հայտնի է, որ Եկեղեցին է, ըստ այն խոսքի, թե՝ ,,Այդ ժայռի վրա պիտի կառուցեմ իմ Եկեղեցին,,/Մատթ. ԺԶ 18/, կամ

Աստծո

անվանվեց/տե՛ս Գործք ԺԱ 26/, կամ

Իսրայելը, կամ Քրիստոնյա, որն

Անտիոքում

Աստծո կամք, ինչպես ասաց այս մարգարեի

միջոցով. Քո անունն անվանեցի՝ Իմ կամք/ ԿԲ 4/, այսինքն՝ Աստծո կամքը կատարելով: Լինելու են նոր երկինք ու նոր երկիր/ԿԵ 17/. Նախ իսրայելացիների դարձի ժամանակ

նոր երկինք եղավ ցողով ու նոր երկիր՝

արմատներով: Երկրորդ՝ հավատացյալներով նորոգվեց երկիրը. նախ՝ կույսերով ու սուրբերով, որ եղան սրա մեջ:Որովհետև գտավ ճշմարտությունը և անարգեց մոլորությունը:Երրորդ՝ մեղքերի

քարոզությամբ:Չորրորդ՝ որովհետև

ընդունեց

Սուրբ

Հոգի:Հինգերորդ՝ սուրբ

մարմնի և արյան ճաշակումը, իսկ նոր երկինքը երկնավորների ուրախությունն է սրանց դարձի համար, նաև հոգևոր բարիքների խոստումը: Երրորդ՝ սա լինելու է վախճանին, ինչպես ասում է Պետրոսը

Ընդհանրական թղթում.

,,Նոր երկինք ու նոր երկիր է լինելու,,/ Բ Պետ. Գ 13/,այսինքն՝ որպեսզի ապականության

67

ազատվեն

ծառայությունից/Հռոմ. Ը 21/, ասում է Պողոսը, որովհետև

Ակնարկվում է ս.Հաղորդության խորհուրդը, որ ս.Իրինեոսն

անվանում է ,,կյանքի դեղ,,:

երկինքը

դադարելու է շարժվել ու լուսատուները այլևս չեն նվազելու , իսկ երկիրն էլ նորոգվելու է գարշ թանձրությունից և ապականությունից: Չորրորդ՝

Ողջերի նոր երկիր է լինելու բնակության համար ու նոր երկինք, ուր

հափշտակվեց Պողոսը մինչև երրորդ երկինք68: Հարյուր տարեկանում մեռնողը մեղավոր և անիծյալ պիտի համարվի/ԿԵ 20/. Սա կատարվեց ժողովրդի մեջ

դարձից հետ, որովհետև նրանց մեջ չկար տարաժամ

մահ, և ծերը, որի ժամանակը տակավին չէր լրացել, չէր մեռնում, թեպետ մեղավոր էր, որովհետև մեղքերի պատճառով անիծված էր, սակայն անժամանակ այսպես

երկայնակյաց էին. նախ

որովհետև

ամենայն

բարիք

չէր մեռնում:Եվ

նրանց

տրվեց

այն

հարյուրամյակի ընթացքում, երկրորդ՝ որպեսզի թերևս հորդորվեն առաքինության մեջ՝ այնքան ժամանակ բարի մարդկանց մեջ լինելով, որովհետև Աստված չի կամենում հարկադրանքով ու սպառնալիքով օգտակար բաներ անել, այլ՝ [ցանկանում է, որպեսզի] իրենց կամքով ու հոժարությամբ [դա անեն:]Երրորդ՝ որպեսզի չասեն, թե ՝ ահավոր է ,ու չենք կարող հաճոյանալ

նրան:Այս պատճառով էլ ժամանակի ավարտն է հայտնի

դարձնում, որպեսզի երկար կյանքի ընթացքին նրանց ցույց տա

համբերատար լինել:

Իմ ժողովրդի օրերը կենաց ծառի օրերի չափ պիտի լինեն/ԿԳ 22/. Նախ

հորդորում է

գերիներին, թե

ծառի

նման

երկայնակյաց են

հետո:Դարձյալ կենաց ծառը Քրիստոսի Խաչն է, փոխանակ ասում է Մովսեսը.,,Կտեսնեք ձեր կյանքը փայտից հավատացյալները կենաց ծառի

լինելու

դարձից

դրախտում եղածի, ինչպես

կախված,,/Թվեր ԻԱ 9/:Արդ, իմ

նման մշտնջենավոր

և անմահ են լինելու, իսկ

իմ

ժողովրդի ասելը մտերմությունն ու սերն է ցույց տալիս հավատացյալների նկատմամբ: Նրանց ձեռքի գործերը հնանալու են/ԿԳ 22ա/. Այսինքն՝ մնալու են: Նույն բանն է այստեղ երկրորդում. Աստծո օրհնյալ զավակներ են նրանք, ովքեր հավատի ու սրբության որդիներ են: Գայլերն ու գառները միասին պիտի արածեն/ԿԵ 25/. Ոմանք Հուդայի

ու Եփրեմի համար են ասում, որ ետդարձին միաբանվեցին, սակայն

սրան չի հարմարվում, որովհետև այնտեղ երկու իշխանությունները երկու գազանի նմանությամբ են ցուցադրվում, մինչդեռ

այստեղ

մեկը

գազան է և

մյուսը՝

գառ, որ

այլաբանություն է, որովհետև [ցույց է տալիս] հափշտակողներին և անմեղներին, այսինքն՝ բռնակալներն ու ռամիկները մեկ Եկեղեցու մեջ

հավաքվեցին՝[լինելով] մեկ ավազանի

ծնունդներ, ընդունեցին սրբության նույն Հոգին, ու միասին

ճաշակեցին Քրիստսի

մարմինն ու արյունը: 68

Տե՛ս Բ Կորնթ. ԺԲ 2-3, նաև՝Անկանոն գիրք Առաքելականք, էջ 101 – 109 :

Առյուծը եզի նման հարդ է ուտելու/ԿԵ 25ա/. Այսինքն ՝ գազանաբարոները թողեցին իրենց բարքերը և մտան հեզ առաքյալների վարդապետության ներքո: Օձը հողն ուտելու է հացի նման/ԿԵ 25բ/. Այսինքն՝ նենգավորները պիտի գոհանան իրենց ինչքերով : Ու մեղք չեն գործելու Այսինքն՝

իմ սուրբ լեռան վրա/ԿԵ 25գ/.

չեն վնասելու

բովանդակ

տիեզերքում

կառուցված

որդիներից մեկին:Իսկ սուրբ լեռ է անվանվում Եկեղեցին ՝ նախ պատճառով, ըստ այնմ.,,Դժոխքի դռները չեն հաղթելու բարձրագույն որդեգրության

ավանդների

պատճառով, որով

պատարագի

նոր

Երուսաղեմի

անառիկ ամրության

դրան,,/Մատթ.ԺԶ 18/:Երկրորդ՝

Եկեղեցին

խորհուրդը, նաև՝ մեղքերի

կատարում է

Աստծո

թողության, աստվածախոս

հրամանները և այլ մեծամեծ խորհուրդները, որ ավանդված են Եկեղեցու մեջ: Այսպես է ասում Տերը.,,Երկինքն իմ Աթոռն է և երկիրը՝ իմ ոտքերի պատվանդանը, ի՞նչ տուն պիտի շինեք ինձ համար,,/ԿԶ 1/. Պատասխանում է նրանց, որ ասում էին, թե մեր հայրերը սրբություն շինեցին և դու ավերեցիր:Արդ, ասում է, թե ինչպե՞ս կարող է իմ անսահման բնությունն ընդունվել ձեր տաճարում:Սրանից երկու

բան է երևում. նախ

Աստծո

անսահմանությունը, ինչպես

ասվեց.Նրան, որին իրենց մեջ չէին կարող տեղավորել երկինքն ու երկիրը , այլ ինքն է իրեն

կրում, ըստ այն խոսքի.,,Ես Հորս մեջ եմ և Հայրս ՝ իմ մեջ,,/Հովհ. Ժ 38/:Երկրորդ՝

ձեր տաճարը չի կարող կրել

ինձ , այլ իմ շնորհի ընդարձակ տեղը կոտրած սիրտ

ունեցողներն ու խոնարհներն են , որ հեթանոսների եկեղեցին է:Եվ արդ, ի մտի ունեցիր, ո՜վ եղբայր, ու հարց տուր

ի հեճուկս հրեայի, թե նրանք ինչպես են այս խոսքը մեկնում

ըստ պատմության՝ Երկինքն իմ Աթոռն է և երկիրը՝ իմ ոտքերի պատվանդանը. քանզի մարգարեների բոլոր խոսքերը

հասկանում են համաձայն տառի, որի հետևանքով էլ

հեռանում են Քրիստոսից:Արդ,

Աստծուն մարմնավոր են հասկանում՝ նստած երկնքում՝

երկար ոտքերով հասնելով երկիր:Եվ մենք նույնպես լսեցինք մեր առաջնորդից՝ Կախիկ մեծիմաստ

ուսուցչից69, թե մեծն Վարդան

վարդապետն այս խոսքով ամոթի է մատնել

ոմն տրամաբան հրեայի Թիֆլիս քաղաքում Վրաց թագավորի ու նրա մեծամեծների առջև70:Նույնպես և

այն խոսքը, թե

՝ Գայլերն

մարմնապես չի կարող իրականանալ, թեպետ 69

ու գառները

միասին

պիտի արածեն.

պատսպարված էին Նոյի տապանում,

Տաթևացին նկատի ունի իր ուսուցչին՝ Հովհան Որոտնեցի մեծանուն վարդապետին : Ամենայն հավանականությամբ նկատի ունի նշանավոր մատենագիր Վարդան Արևելցուն/+1271/,որի ,,Հաւաքումն պատմութեան,, երկը գողացվել ու Տփղիսում/Թիֆլիս/ փրկագնվել է 1265 թ./տե՛ս Փ.Փ.Անթապյան,Վարդան Արևելցի. Կյանքն ու գործունեությունը, Գիրք Ա, Եր.,1987, էջ 59-60/:Բացառված չէ, որ հենց այս ժամանակ էլ տեղի է ունեցել այդ բանավեճը :

70

[սակայն] սա իբրև լինելիք է ասում: Եվ կամ թե ՝Նոր երկինք ու նոր երկիր է լինելու. սա մարմնապես

չեղավ

նրանց

Երուսաղեմին.Ահա ես քո

դարձի

քարերը

ժամանակ:Եվ

սուտակից և քո

կամ

հիմքերը

այն, որ

ասում էր

շափյուղայից

պիտի

պատրաստեմ, քո աշտարակները հասպիսից պիտի կանգնեցնեմ, դռներդ բյուրեղից/ԾԴ 11/. և սա չկատարվեց ըստ մարմնի: Եվ կամ այն , թե՝ Գետերը բխելու են լեռների վրա ու բլուրները խոնարհվելու են քո առջև ու բոլոր ձորերը պիտի լցվեն/ Խ 4/, և կամ այն. Ո՞վ չափեց երկինքը թիզով ու երկիրը քիլով և ջուրը՝ ափով/Խ 12/:

Սրանք ևս մարմնապես

չկատարվեցին:Եվ սրա նման շատ բաներ,ինչպես ասվեց.,,Այս բոլորը իմ ձեռքը ստեղծեց և իմն է ամենը,,/Գործք Է 50/:Արհեստավորը բազում բաներով է տարբերվում [Աստծուց]. նախ որովհետև ուրիշների հրամանով է կատարում, իսկ

Աստված ասում է, թե ՝ ,,Այս

բոլորը իմ ձեռքը ստեղծեց,,:Երկրորդ՝ նրանք ուրիշների համար են անում, իսկ Աստված ասում է.Իմն է

ամենը, և

Դավիթը.,,Նրանն է ծովը և

նա

ստեղծեց

այն,,/Սաղմ. ՂԴ

5/:Երրորդ՝ նրանք նյութ են պահանջում, իսկ Աստված ստեղծում է ոչնչից, ինչպես ասում է.,,Սկզբից

ստեղծեց

երկինքն

ու

երկիրը,,/Ծնդ.Ա 1/:Չորրորդ՝

նրանք

հանուն

վարձատրության են անում, մինչդեռ Աստված՝ հանուն իր առատ բարության:Հինգերորդ՝ նրանք աշխատությամբ են գործում, մինչդեռ Աստված ասաց և եղան, հրամայեց և հաստատվեցին:Վեցերորդ՝

նրանք կարիք

ունեն

ժամանակի, իսկ

Աստված

կարիք

չունի,այլ կամենալիս գործն [ինքնին] կատարվում է, ըստ այն խոսքի. Ամենայն ինչ, որ կամեցավ Տերը, կատարեց/ԽԶ 10/ : Ես ու՞մ վրա հանգչեմ, եթե ոչ ՝հեզերի և խոնարհների և նրանց, ովքեր դողում են իմ խոսքերից/ԿԶ 2/. Տես, որ հեզերի ու խոնարհների սրտերը բարձր են երկնքից ու վեր են տաճարներից և ովքեր պատկառում են նրա խոսքերից, այսինքն՝ կատարում են նրա պատվերները. նրանք Աստծո բնակարան են, ըստ այն խոսքի. ,,Նրա մոտ կօթևանենք,,/Հովհ.ԺԴ 23/:Եվ ովքե՞ր են, որ դողում են նրա խոսքերից. նրանք, ովքեր խոնարհ են հոգով ու հեզ՝ բարքով և սուրբ են սրտով՝ զերծ մեղքերի աղտերից, որովհետև , ասում է. ,, նրանք տեսնելու են Աստծուն,,/Մատթ. Ե 8/ : Բայց անօրենը, որ ինձ եզ է զոհաբերում, նույնն է, թե մարդու գանգ է ջախջախում/ԿԶ 3/. Զոհաբերությունը չորս բաներով է հաճելի Աստծուն. նախ՝ որպեսզի մատուցողը մաքուր

լինի, որովհետև

Աստված այն

զոհաբերությանը, համաձայն

հոժարում է նախ

մատուցողին, և

խոսքի, թե՝ ,,Աստված

զոհաբերությանը,,/Ծնդ. Դ 4/:Իսկ եթե չմաքրվի

նայեց

ապա

Աբելին

նայում ու նրա

ընծան՝ կլսի այստեղ ասված խոսքը, թե

եզն ու ոչխարը մարդու և շան սպանության նման է և խունկը՝ հայհոյանք, որովհետև Աստծուն

ոչինչ

այնպես

չի

բարկացնում

ինչպես

անարժանությամբ

կատարված

զոհաբերությունը:Եվ այլուր ասում է.Ո՞վ խնդրեց այդ ձեր ձեռքից:Ձեր խունկը պիղծ է և

ձեր ալյուրն ՝ իզուր, և ավելացնում է պատճառը. որովհետև ձեր ձեռքերը շաղախված են արյամբ:Նաև

Մաղաքիան

է ասում.,,Ձեր

երեսին եմ շաղ

տալու

ձեր

աղտն

ու

կեղտը,,/Մաղ. Բ 3/:Երկրորդ՝ անհրաժեշտ է, որ զոհաբերությունն իրենց արդար քրտինքից լինի, ըստ այն խոսքի, թե՝,,Պարարտ ողջակեզներ պիտի մատուցեմ քեզ,,/Սաղմ. ԿԵ 15/:,,Պատվիր Տիրոջը,, Քրիստոսով եղած ,,քո արդար վաստակից,,/ Առակ. Գ 9/:,,Ահավասիկ ձեր կողմից զրկվածն աղաղակում է, և հնձվորների բողոքը հասավ Զորությունների Տիրոջ ականջին,,/Հակ.Ե 4/: Երրորդ՝

որպեսզի զոհաբերությունը ընտիրներից

լինի ,ըստ այն

խոսքի.,,Պարարտ ողջակեզներ պիտի մատուցեմ քեզ,,/Սաղմ. ԿԵ 15/: Նաև՝ Իսկ եթե Տիրոջ համար ողջակիզվողը գառ կամ ուլ է, թող այն պարարտ լինի/հմմտ.Ղեվ.Ա 10/, որովհետև Աստծո համար պետք է մատուցել,

որպեսզի

գեղեցիկն առանձնացնել, և այն առատորեն ու զվարթ երեսով

այնպես առատ լինի

նրա տալը , ինչպես

եթե այն վերցներ:Եվ

Աստծո համար սիրելին այդ է, ըստ այն խոսքի, թե՝ ,,Աստված սիրում է ուրախ և առատ ընծաներ,, /Առակ. ԻԲ 9/:Ապա թե ոչ՝ ,,Ով ճշտությամբ սերմանի, ճշտությամբ էլ կհնձի,,/Բ Կորնթ.Թ 6/,ասում է Պողոսը:Չորրորդ՝ որպեսզի Աստծո փառքի համար անի և ոչ թե ՝ ի ցույց մարդկանց:Սա նախ այն է, որ մեկը գովաբանվելու համար է անում, ինչպես ասում է Տերը.,,Որպեսզի մարդկանցից փառավորվեն,,/Մատթ. Զ 2/: Երկրորդ՝

այն է, որ

փոխարինաբար է կատարում՝ կանչելով

մեծամեծներին

ու

բարեկամներին, ինչպես ասում է Տերը/ տե՛ս Ղուկ. ԺԴ 12-14/:Այլ այն է ի փառս Աստծո,ով աղքատներին է անում և ՝ հանուն հոգևորի: Տիրոջ պատգամները լսեք դուք, որ դողում եք նրա խոսքերից/ԿԶ 5/. Սա այն է, որ ասում է. Ձեզ եմ ասում, որ լսում եք, որովհետև

նրանց բավական է միայն

լսելը: Խոսեցեք ձեր ատելիների և ձեզ զզվանք պատճառողների հետ/ԿԶ 5ա/. Սա այն է, որ ասում է Տերը.,, Բարիք արեք ձեր ատելիներին,,/Մատթ.Ե 44/,և Պողոսն ասում է.,,Եթե քո թշնամին քաղցած է՝ հաց տուր նրան ու եթե ծարավ է՝ ջուր, և այսպես անելով կրակե կայծեր կկուտակես նրա գլխին,,/Հռոմ. ԺԲ 20/: Որպեսզի փառավորվի Տիրոջ անունն, ըստ այն խոսքի.,, Որ տեսնեն ձեր գործերը ու փառավորեն ձեր Հորը, որ երկնքում է,,/Մատթ. Ե 16/:Ինչպես մեր ծուլության պատճռով ասում է.Իմ անունը ձեր պատճառով հայհոյվում է հեթանոսների մեջ, ասում է Տերը/ԾԲ 5/: Աղաղակի՝ խռովության , ձայն է այն/տե՛ս Ա Մակաբ.ԺԱ 49/, ձայն

հնչում

քաղաքից, երբ

թշնամիները

տաճարից/ԿԶ 6/. այն, որ

պաշարեցին

հանձնեցին

քաղաքի

բնակիչները, որովհետև տաճարին ապավինում էին իբրև մի մեծ բանի , և անտեսում էին բարեգործությունները՝ ասելով.,, Տիրոջ տաճարը, տաճարը,,/Երեմ. Է 4/, որից էլ սկսվում է

ավերը:Եվ սրանից հայտնի է, որ նեղության ժամանակ չի կարելի ապավինել այլ մեկին, բայց միայն՝ Աստծո և հոգիների առաքինությանը: Ո՞վ է լսել , ո՞վ է տեսել այսպիսի բան, որ երկիրը մեկ օրում ծննդաբերի մի անբողջ ազգ/ԿԶ 8/. Որովհետև գերիները վերադառնում են չորս կողմերից ու ծնվում են մեկ օրում, այսինքն՝ քաղաքը լցվում է կարճ օրերի ընթացքում: Որովհետև Սիոնը երկունքի ցավով բռնվեց ու ծնեց իր մանուկներին/ԿԶ 8/. Այսինքն՝ եղավ հանկարծակի ավեր ու լցվեց զորքով:Բայց սա հիրավի պատշաճում է նոր Սիոնին, որ բոլոր ազգերի մեջ Աստծո որդիներ ծնեց: Ահա ես դեպ նրանց պիտի դարձնեմ խաղաղությունը, ինչպես գետ և հեթանոսների փառքը, ինչպես հորդահոս հեղեղ/ԿԶ 12/. Աստծո ընծաների շնորհները գետի ու հեղեղի է նմանեցում բազում պատճառներով. նախ՝ որովհետև ինչպես գետն ու հեղեղը

հոսում են հորդառատ կեպով, նույնպես և

հորդառատ

այն

են

Աստծո

շնորհները, ըստ

խոսքի.,, Ով ունի ՝ նրան տրվելու և

ավելացվելու է,,/Մատթ. ԻԵ 29/:Երկրորդ՝ որովհետև հանկարծակի են հոսում, նույնպես և Աստծո

շնորհները

, երբ

կամենում է. ինչպես

վերնատան մեջ, ուր

նստած էին,

հանկարծակի շարժվեց, ու բոլորը լցվեցին Սուրբ Հոգով/տե՛ս Գործք Բ 2-5/:Երրորդ՝ նրանց ոչ ոք չի կարող արգելք լինել, և Պողոսն ասում է.,,Աստված է, որ արդարացնում է, իսկ ,արդ, ո՞վ է, որ կդատապարտի,,/Հռոմ.Ը 33-34/:Չորրորդ՝

որովհետև

տեսնում են

նաև

ուրիշները. նույնպես և շնորհները երևում են ոչ միայն նրանց, որոնց տրված են, այլ և ուրիշները ևս տեսնում են [դրանք],ըստ այն խոսքի.,,Չի կարող քաղաքը թաքնվել և կամ ճարագն իր լույսը թաքցնել բոլորից, որ տան մեջ են,,/Մատթ. Ե 14/:Հինգերորդ՝ գետերն ու հեղեղները ետ չեն դառնում, նույնպես և ինչպես Պողոսն է ասում.,,Աստծո պարգևը և կոչն անդառնալի ցածրադիր

են,,/Հռոմ.ԺԱ, 29/:Վեցերորդ՝ վայրեր և, ,,Տերը

նրանք

բարձրավանդակներից

հակառակ է ամբարտավաններին ու

իջնում են

շնորհներ է տալիս

խոնարհներին,,/Հակ. Դ 6/:Յոթերորդ՝ հեղեղից ու գետից փոքրիկ առուներ են փորում, նույնպես և շնորհներին արժանացած շատերն իրենք իրենց ձգում են աշխատանքով, ըստ այն խոսքի, որ ասում է առակով.,,Խոր ջրհոր է մարդու սրտի խորհուրդը, սակայն իմաստունը երես է հանում այն,,/Առակ. Ի 5/:Նույնպես և ամեն տեսակ

բարություն և

խաղաղություն, որ տալիս է Աստված, համաձայն է այդ օրինակին, ինչպես ասվեց: Ահավասիկ Տերը կրակի նման է գալու ու նրա կառքը զորավոր մրրիկի նման է/ԿԶ 15/. Մրրիկ և կրակ ասելով Աստծո արագ և սաստիկ հրամանն է հայտնում, ըստ այն խոսքի, ինչպես Մաղաքիան է ասում.,,Տիրոջ օրը բորբոքված հնոցի նման է,,/ Մաղ. Դ 1/,այսինքն՝ աշխարհի վախճանի ահեղ օրը, և թե՝ ,,Մեր Աստված ուտող կրակ է,,/Եբր. ԺԲ 29/: Այս է

ասում նաև Դավիթը.,,Մեր Աստված հայտնապես կգա, նրա առջև կրակ է բորբոքվելու ու նրա շուրջը հզոր մրրիկ,,/Սաղմ. ԽԹ 3/, և Տերն ասում է ,,Փայլակի նման է լինելու մարդու Որդու գալուստը,,/Մատթ.ԻԴ 27/: Որովհետև Տիրոջ կրակի մեջ է դատվելու ամբողջ երկիրը/ԿԶ 16/. Նախ ակնարկում է թշնամիներին, որով Երուսաղեմը , և հետո

ապագան

է

վերադարձից հետո կրակի նման դատեցին ակնարկում, ինչպես

ասում

է

Պետրոսը

Ընդհանրական թղթում.,,Իսկ այժմ երկինքն ու երկիրը պահված են կրակին,,/Բ Պետ.Գ 7/, և Պողոսն ասում է.,,Ընտրելու է օրը, որ կրակով պիտի հայտնվի,,/Ա Կորնթ.Գ 13/:Եվ արդ, կրակով նախ ցույց է տալիս սուրբերի պայծառությունը, ովքեր իբրև գործերի շինանյութեր ունեն ոսկի, արծաթ, պատվական ակնեղեն, որոնք

լուսավորում են առվելագույնս:Երկրորդ՝

ցույց է տալիս մեղավորների պատիժը, ովքեր իբրև գործերի շինանյութեր ունեն փայտը, խոտը, եղեգը, որոնք դյուրությամբ ոչնչանում են կրակի մեջ:Կրակի այլ հատկությունների մասին գրված է այլ տեղերում: Ովքեր ուտում են խոզի միս, պիղծ բաներ և մուկ, նրանք միասին բնաջնջվելու են/ԿԶ 17/. Որովհետև սրանցով են արհամարհելու օրենքները, սրանցով էին հանդգնում հրեաները, կամ էլ երբ բաբելացիների կողմից

ոչնչացվեցին.

այդ է հիշեցնում, կամ էլ որովհետև

ետդարձից հետո բազմիցս չարչարվեցին հույների կողմից: Եվ ես նրանց խորհուրդներն ու նրանց գործերը գիտեմ/ԿԶ 18/. Տես, որ

մանրամասն

քննության է ենթարկում ոչ

խորհուրդները: Կամ՝ որպեսզի

հավաքեմ

բոլոր

միայն ազգերն

նրանց ու

գործերը, այլև՝

լեզուները, այսինքն՝

հեթանոսներին, ովքեր կոտորվեցին Զորաբաբելի ժամանակ: Թող գան և տեսնեն իմ փառքը/ ԿԶ 18ա/. [ակնարկում է] այն փառքը, որ ունենալու է Իսրայելը Գոգի գալստյան ժամանակ/տե՛ս Ծնդ.Ժ 2,նաև՝ Եզեկ.ԼԸ,ԼԹ/: Ու նրա վրա նշան եմ դնելու /ԿԶ 19/. Այսինքն՝ սարսափի [նշան]:Նրանց միջից փրկվածներին պիտի ուղարկեմ. այսինքն՝ Գոգի զորքերից քչերին, ովքեր փրկվեցին հրաշքների միջոցով, որպեսզի գնան պատմեն յուրայիններին Թարսիսում,Փութում և Լութում. սրանցից օգնության եկան Գոգի տանը: Հեռավոր կղզիներ, որոնք չեն լսել իմ անունը, և ոչ էլ իմ փառքն են տեսել, նրանք պիտի պատմեն իմ հրաշագործությունները ազգերի մեջ/ԿԶ19/: Շքեղազարդ ձիերով, ոսկեզօծ զարդերով ու հովանոցներով/ԿԶ 20/.

Ինչպես այժմ ամպհովանի են պահում խաների վրա. վերադարձից հետո նրանց ցույց է տալիս իր փառքն ու խնամքը: Նրանցից եմ վերցնելու ինձ համար քահանաներ ու ղևտացիներ/ԿԶ 21/. Կամ ասում է ժողովրդի որդիների համար, ովքեր տասանորդ են բերում քահանաներին ղևտացիներին,

կամ

հեթանոսների

համար է ասում, ովքեր

Տիրոջ

տան

Իսրայելի

որդիների նման ինձ նվերներ են մատուցում/ԿԶ 20/: Ինչպես օրինակ նոր երկինք է և նոր երկիր/ԿԶ 22/. Ինչպես

անապատում երկնքից ու երկրից առաջին անգամ դուրս գալիս հրաշալի

պարգևներով նոր կյանք շնորհեց նրանց, նույնն էլ այս դարձին է խոստանում:Որովհետև Բաբելոնից դառնալիս նոր երկինք եղավ, այսինքն՝ նոր փրկություն, որ կատարվում էր Երկնայինի

կամքով,և զանազան խոստումներով

նոր

երկիր, համաձայն

մարմնի, որ

կատարվեցին նրանց մոտ: Ամսից ամիս և շաբաթից շաբաթ /ԿԶ 23/. Հանապազօրյա տոների մասին է ասում, որ կատարում էին ետդարձից հետո71, որովհետև քանի

դեռ

գերության

խոսքի.,,Մենք ինչպե՞ս

երգենք

մեջ

Տիրոջ

էին, չէին օրհներգերը

կարող

կատարել, համաձայն

այն

օտար երկրում,,/Սաղմ.ՃԼԶ 4/:Իսկ

յուրաքանչյուր անձ ասելը բազմություն է նշանակում: Պիտի ելնեն ու տեսնեն իմ հանդեպ հանցանք կատարած մարդկանց ոսկորները/ԿԶ 24/. Երբ կոտորվի Գոգի տունը, գալու են նրանք, ովքեր բարձրանալու են

Իսրայելի

որդիների վրա ,ու բարձրանալու են այն տեղը,որ ընկնեն նրա վրա ու տեսնեն հանցանք կատարածների ոսկորները, այսինքն նրանց, ովքեր անօրենություն արեցին ինձ: Որովհետև նրանց որդը չի մեռնելու և կրակը չի մարելու/ԿԶ 24ա/. Որովհետև նրանք [պատուհասած]

,,հայտնի

եղան,,. այնժամ և

ազգից ազգ պատմվելու են նրանց

հարվածները:

Նրանք հայտնի72 պիտի լինեն բոլոր մարմնավորներին /ԿԶ 24բ/. Այսինքն՝ ժողովրդի ու բոլոր հեթանոսների համար կանոնի օրինակ պիտի լինեն, իսկ 71

ուրիշներ

ազգերի

համար են

ասում, ովքեր

Անտիոքոսի73

ժամանակ

Տաթևացու մոտ բացակայում են ,,ետդարձից հետո,,բառերը, որոնք դրված են համաձայն Կոլոտիկի մեկնության: 72 Գրաբարում՝,, ի տեսիլ,, , մինչդեռ եբրայերենում՝ ,,զզվելի,, :

զորքեր

գումարեցին նրանց վրա:Դարձյալ ժողովուրդը, որ չի ոչնչանում, օրինակն է անմահ որդի , անմար կրակի և նրանց տանջանքի:Բայց անօրեն հրեաները ասում են ,[ թե այս խոսքը] կատարվելու

է ապագայում՝ պատրվակ բռնելով ու պատճառաբանելով, թե մենք ե՞րբ

հավաքվեցինք

Թարշշում ,

Իսպանիայում և

այլ

վայրերում:Այս կապակցությամբ

կապատասխանեմ,թե ձեզ հարկ է ընդունել երկուսից մեկը. կամ ասել, թե ետդարձից հետո Երուսաղեմում այլևս չէր կատարվում օրենքը, որ ամենևին սուտ է, կամ ասել, թե կատարվում էր օրենքը:Ուրեմն սուտ է մարգարեությունը, թե՝ Շաբաթից շաբաթ ամեն մարմին գալու է Երուսաղեմ՝ երկրպագելու. որովհետև մարդը թռչուն չէ, որ կարողանա շաբաթից շաբաթ անխտիր կերպով գալ այնտեղ ու տոն կատարել, ինչն անկարելի է նույնիսկ

պաղեստինցիների

աշխարհից հավաքվեցին ամեն շաբաթ և օրենսգետների

համար:Ուրեմն

ակներև է, որ

դարձից

հետո բովանդակ

ու կառուցեցին Տաճարը, և կարգված օրենքը կատարվում էր

ամսագլխին:Եվ ճշմարիտ է վերաբերյալ

ասում է.Պիտի

այս

մարգարեությունը, որ

ելնեն ու տեսնեն

իմ

հանդեպ

խոսելով հանցանք

կատարածների ոսկորները/հմմտ.ԼԸ 13/.ովքեր չպահեցին իմ շաբաթն ու ամսագլուխը:Իսկ նրանց տարակույսի [վերաբերյալ], թե ե՞րբ հավաքվեցինք Թարշցից և Իսպանիայից, կասեմ հետևյալը.Գիրքը74 մեծամեծ բաներ է ընթերցում, քանզի գիտե, թե փոքր բաները քողարկված են մեծերի մեջ, ըստ այն խոսքի, թե՝,,Կյուրոսն իր խոսքը հռչակեց բովանդակ թագավորության մեջ,,/Ա Եզր. Բ 1/:Պարզորոշ է, որ Իսպանիան բոլոր քաղաքների հետ կապված է այս վայրի հետ, նույնպես և այն , որ Դանիելն ասաց Նաբուգոդոնոսորի վերաբերյալ, թե՝ ,,Բոլոր վայրերն, ուր ապրում են մարդիկ, քո ձեռքը տվեց,,/Դան.Բ 38/:Եվ արդ, տես, որ Նաբուգոդոնոսորը75 գերեց նրանց և Կյուրոսը76 աշխարհակալ դարձրեց, ինչպես և

գրված է

մեկի

վերաբերյալ, թե `,, ցրվեցին

ամեն տեղ,,

,և

մյուսի ՝թե՝

,,հավաքվեցին բոլոր կողմերից,,/Եզեկ ԺԱ 16,17/:Եվ արդ, իմանալու է, որ մարգարեների խոսքերն ունեն երկակի իմաստ ու զորություն. նրանք, որ հրեաների մեջ կատարվեցին, նրանք, որ մասնավորաբար վերաբերում են ապագային,և նրանք, որոնց մեջ ,մեկ խոսքով բացահայտվում են երկուսը:Այն , որ միայն հրեաներին է վերաբերում, այգու առակն է, որ Եգիպտոսից խլեց ու տնկեց Պաղեստինում, որ փոխանակ առաքինի պտուղներ տալու, մեղքի

փշեր

բերեց, որի

վրա

բարկանալով

Տերը

հրամայեց

քանդել օրենքի

ցանկապատնեշը՝ թագավորներին, մարգարեներին, խորհրդականներին ,ու նրանց մատնել գերության

այլազգիների

մեջ, ինչպես և

եղավ:Եվ

մասնավորը, [որ

վերաբերում է

ապագային]. Ահա Կույսը պիտի հղանա և Որդի ծնի/ Է 14/, և Դավիթը.,, Ծակեցին իմ ձեռքերը և ոտքերը,, ,,Ինձ լեղի կերակուր տվեցին,,/Սաղմ.ԻԱ 18, ԿԸ 22/:Իսկ որ երկու և երեք իմաստ ունի այն է, որ ասում է.Վերջին օրերին պիտի հայտնվի Տիրոջ լեռը/ Բ 2/,ինչը կատարվեց նրանց դարձի ու մեր փրկության 73

ժամանակ ու դեռ կատարվելու է

Նկատի ունի Սելևկյան տերության թագավոր Անտիոքոս Դ Էպիփանեսին/Ն.Ք. 175-164 թթ./,որի քաղաքականության դեմ էր ուղղված Մակաբայեցիների ապստամբական շարժումը: 74 Նկատի ունի Աստվածաշունչ մատյանը: 75 Նաբուգոդոնոսոր՝ Բաբելոնի թագավոր՝ ն.Ք.604-562 թթ.

76 Կյուրոս Մեծ՝ Աքեմենյան տերության թագավոր՝ ն.Ք. 550-529 թթ.:

ապագայում, ովքեր

հավատում են

ժամանակ առ ժամանակ

նրա

եկած

փրկությանը:Նույնպես և այս մարգարեության վախճանին թեպետ համաձայն մարմնի ցույց տվեց հրեաների ազատությունը

ու նրանց թշնամիների խորտակումը, սակայն

նաև մեր պարագան է ցույց տալիս՝ փրկությունը, համաձայն հոգու՝ նոր Զորաբաբելի՝ Քրիստոս Օծյալի միջոցով ,ըստ Աստված Բանի և իր մարդկության միավորության, որ մեզ դարձի բերեց սատանայի գերությունից ու մեր մեջ եղած նրա ամեն տեսակ հակառակություններից: Եվ հրեաներից փրկվածներին պիտի ուղարկեմ հեթանոսների մեջ/ԿԶ 19/. Այսինքն՝

առաքյալներին

համար:Համաձայն

՝

բարի

լուրը

քարոզելու

Պողոսի.,,Մեզ

փրկեց

խավարի

բոլորի

իշխանությունից և

փրկության հայրենատուր

ավանդների ծառայությունից,,/Կողոս. Ա 13/, և թե՝ ,,Երուսաղեմից մինչև Լյուրիկիա լցվելու է Քրիստոսի Ավետարանը,,/Հռոմ. ԺԵ 19/, ինչը և մյուս աշակերտներին ասաց.,,Գնացեք աշակերտ դարձրեք բոլոր հեթանոսներին,,/Մատթ.ԻԸ 19/,ովքեր չէին լսել նրա անունը ու չէին տեսել նրա զորության հրաշալի փառքը/հմմտԻԸ 19/, որ եղավ նրա խաչելության ժամանակ ու խաչից առաջ հրեաների մեջ:Բայց թող գան, այսինքն՝ հավատքի միջոցով, և տեսնեն/ԿԶ 18/, այսինքն՝

հավատքի

աչքերով՝

,,աչքերի

առաջ

Հիսուս

Քրիստոս

նկարագրվեց խաչը ելած,,/Գաղ.Գ 1/, ինչպես գրում է Գաղատացիներին: Նրանց վրա նշան դրեցի/ ԿԶ 19/. Այսինքն՝

Խաչի դրոշմը և հոգևոր շնորհների պարգևները, որպեսզի գան ապագա

վախճանի գիտությանն ու արդար հատուցմանը, թե ինչ են լինելու անհավատների և հանցավորների ոսկորները բոլորի հարության ժամանակ, որոնց համար անխուսափելի են մշտջենավոր տանջանքները, ինչպես ասում է իսկ.Նրանց որդը չի մեռնում ու կրակը չի մարում/ԿԶ 24/, որ կսկիծն է.,,Նրանք գնալու են հավիտենական տանջանքի մեջ, որտեղ լինելու է աչքերի լաց և ատամների կրճտոց, որ պատրաստված է սատանայի ու նրա հրեշտակների համար,,/Մատթ. ԻԵ 46/: Նրանք հայտնի Այսինքն՝

պիտի լինեն բոլոր մարմնավորներին /ԿԶ 24/.

նախատինք

պիտի լինեն բոլորի համար, որոնց վիճակվեց արյունն ու

մարմինը, որովհետև լինելով նույն աշխարհում և այս կյանքում կցորդակից լինելով նրանց

տառապանքներին, ոմանք

տերունական

պարգևների

և

հատույցի

բարի

ծառաներն ու սպասավորները

գտնվեցին, իսկ նրանք անմտաբար վատնելով ամեն ինչ՝

կորցրին նաև իրենց հոգիներն

անհաղթահարելի և աններելի տույժերով, որի պատճառով

մարգարեն

իրավացիորեն

ասում է, թե՝ ,,Նախատինք է լինելու

համար,,/Երեմիա Ը 2/, որից թող մեզ ազատի Աստված, որ օրհնված է հավիտյանս. Ամեն:

իր

ազգակիցների

մեր բնությունների [ստեղծիչ] ողորմած

ԱՅՍ ԳՐՔԻ ՀԵՂԻՆԱԿԻ ՀԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆԸ Արդ, ես

խոսքի

սպասավորների մեջ

վերջինս՝

Գրիգոր

քահանաս,

Եսայու

մարգարեության այս ծաղկաքաղ, հատվածական մեկնությունը հավաքեցի իմ տեր ու վարժապետ

Հովհաննես

Որոտնեցու

լուսավոր

խոսքերից, որի

հիշատակը թող

օրհնությամբ լինի հավիտենապես: Արդ, սա պիտանի է բեմբասացության, քարոզխոսության ու զրույցների համար , եթե Տիրոջ շնորհքով ինչ որ բան

գոհացում տա ձեր փափագին, իսկ մեր տկարության

[հետևանքով եղած] պակասի համար խնամքով

աղաչում եմ ներել:Եվ թող որ, եղբայրական

մարդասիրելով, ձեր աղոթքից մի կաթիլ ցող իջնի իմ ոսկորների վրա ու լվա

իմ հոգու և մարմնի , նաև ծնողներիս թարախոտ ապականությունը, ներելի ու մահացու մեղքերը , և ձեզ ՝ հիշողներիդ ու մեզ

բոլոր հուսացողներիս

տրվի մեր Տեր Հիսուս

Քրիստոսի ապագա փառքի հույսը:Որի համար աղերսում ենք ,որպեսզի ընդօրինակում եք [այս գրքում. Ամեն:

դուք ևս ,որ

մատյանը], մեր փոքր հիշատակի հետ, արձանագրվեք կենաց