Jaargang 5 oktober 2009 Nummer 1
Bio-farmaceutische Wetenschappen | Biologie | LS&T | MST | Universiteit Leiden
Vouwing en dynamische organisatie van het genoom
Nieuwe perspectieven voor systematisch onderzoek
HIV therapie Een gouden vondst
Redactioneel Het nieuwe academisch jaar is weer in volle gang, de eerstejaars struinen door de gangen op zoek naar hun eigen plek binnen de Faculty of Science. Dit jaar een ontzettend positief geluid, we mogen er een groot aantal meer verwelkomen dan andere jaren. Iets waar we als faculteit trots op mogen zijn, we groeien in studentenaantallen en ongetwijfeld betekent dat een toekomstige toename in het vervullen van wetenschappelijke ambities. Welkom eerstejaars en veel plezier met het lezen van jullie eerste Origin. Hierin goedkeuring voor het starten van het Nationaal Centrum voor Biodiversiteit, Eric Smets schrijft erover, studenten geven een kijkje in hun leven en wetenschap binnen onze faculteit onder de loep genomen.
Inhoud Nieuws
3
Nieuwe perspectieven voor systematisch onderzoek
4
Vouwing en dynamische organisatie van het genoom
8
Kies het beste geneesmiddel en ontwerp een beter
12
Een gouden vondst: katalyse door het edelste metaal
16
De week van Louis Maas
20
Studievereniging LIFE stelt zich voor
22
Studievereniging Aesculapius stelt zich voor
24
Studievereniging Chemisch Dispuut Leiden stelt zich voor
26
Fotoverslag Tinbergenlezing
28
Agenda en Promoties
31
Wouter Bruins
4
15
23
29
Colofon , jaargang 5, nummer 1, 1 oktober 2009 Oplage:
1.500
Redactieadres: Origin Magazine Einsteinweg 55 2333 CC Leiden info@originmagazine.nl www.originmagazine.nl Redactie:
2
Hoofdredactie: Gert Jan van Helden Eindredactie: Wouter Bruins Johan Detollenaere
Origin - Universiteit Leiden
Aan Origin werkten mee: Eric Smets, Sander Pronk, Remus Dame, Olya Kalmykowa, Mohamed Miqyass, Herman van Vlijmen, Chantal Stoffelsma, Louis Maas, Vincent Das, Maarten Doornbos, Harm Gerlings, fanny Trausel, Sander Barneveld, Stein Bezouw, Marieke Guijt Drukkerij: Drukkerij Groen, Leiden Opmaak: teambart Origin en al haar inhoud Š Faculteit der Wiskunde en Natuurwetenschappen, Universiteit Leiden. Alle rechten voorbehouden.
Nieuws Bizar tollende dubbelster verklaart 30 jaar oud raadsel Een internationaal team onder leiding van Leidse sterrenkundigen heeft ontdekt waardoor de twee sterren van dubbelster DI Herculis zo bizar om elkaar heen bewegen. De twee sterren, die in 10 dagen om elkaar heen draaien, liggen zeer verrassend allebei op hun kant met hun draaiingsas bijna 90 graden uit het lood, wat niet voor mogelijk werd gehouden. Het verklaart de rare baanbewegingen die al 30 jaar geleden voor deze dubbelster waren waargenomen, en die zelfs voor Einsteins relativiteitstheorie ooit een probleem vormden. De onderzoekers publiceerden hun resultaat donderdag 17 september in Nature. Bron: www.science.leidenuniv.nl
30 Miljoen voor Nederlands Centrum Biodiversiteit De Universiteit Leiden richt samen met Naturalis en de universiteiten van Amsterdam (UvA) en Wageningen één centrum voor biodiversiteit op. Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) stelt 30 miljoen euro uit de aardgasbaten beschikbaar voor dit initiatief. Met het geld wordt een zeer omvangrijke, gezamenlijke collectie gevormd van 37 miljoen planten, gesteenten, opgezette dieren en fossielen, waarmee het Nederlands Centrum voor Biodiversiteit (NCB) wereldwijd in de top 5 binnenkomt. Bovendien wordt met het Centraalbureau voor Schimmelcultures een gezamenlijk laboratorium voor DNA-barcoding opgezet, met vestigingen in Leiden en Utrecht. Bron: www.science.leidenuniv.nl
naar de grootste en gevaarlijkste gifslang van alle, de koningscobra. Hij wil de ‘whereabouts’ van deze slangensoort in kaart gaan brengen, door ze onder andere van een zendertje te voorzien. Bron: www.nieuws.leidenuniv.nl
Life Science and Technology bestaat 10 jaar Op 9 september bestond de opleiding Life Science and Technology tien jaar. Met twee universiteiten één opleiding aanbieden was in 1999 tamelijk uniek. Het gaat LS&T goed: dit jaar hebben zich zelfs 126 eerstejaars ingeschreven. Opleidingsdirecteur Prof. dr. Mathieu Noteborn vertelt: ‘na tien jaar is LS&T alive and kicking, en mag de opleiding uitzien naar een mooie toekomst. Tijdens hun bachelor- en masterpojecten komen de studenten in contact met onderzoeksgroepen in Leiden, Delft of elders. Veel onderzoeksresultaten zijn inmiddels gepubliceerd in peer-reviewed internationale, wetenschappelijke tijdschriften. Zij zijn terecht gekomen in banen in de wetenschap, bij de overheid of bij de industrie. Ze zijn onderzoeker, manager of consultant in het snelgroeiende domein van de biotechnologie.’ Bron: www.nieuws.leidenuniv.nl
Faculteit W&N opent eigen Youtube kanaal De faculteit W&N heeft haar eigen kanaal geopent op youtube, deze is te vinden via www.youtube.com/user/ FWNBCM. Hier kun je filmpjes bekijken van studenten en onderzoekers vanuit alle richtingen die de faculteit rijk is.
Freek Vonk krijgt eigen show op Discovery Channel
Nieuws
In het programma Time Warp brengt bioloog Freek Vonk de gevaarlijkste gifslangen ter wereld voor de camera. Zijn doel is niet het tonen alleen, maar vooral het melken van het slangengif ten behoeve van zijn promotieonderzoek. Binnenkort vertrekt Vonk naar Indonesië op zoek
Origin - Universiteit Leiden
3
Nederlands Centrum voor Biodiversiteit
Nieuwe perspectieven voor 2010, het internationale biodiversiteitjaar, zal in Nederland niet onopgemerkt voorbijgaan. In januari zal dankzij de steun van het ministerie van OCW het Nederlands Centrum voor Biodiversiteit (NCB) officieel worden opgericht door de Universiteiten van Leiden, Amsterdam en Wageningen in samenwerking met Naturalis. Kerntaken van het NCB zijn onderzoek, onderwijs, wetenschappelijk collectiebeheer en, uiteraard, publiekseducatie en het verzorgen van tentoonstellingen. Om dit goed te stroomlijnen wordt tussen de founding fathers een zogenaamde werkplaatsovereenkomst uitgewerkt die de gemeenschappelijke onderzoeks- en onderwijsactiviteiten vastlegt.
DOOR: Eric Smets en Sander Pronk (Nationaal Herbarium Nederland)
Een van de variaties voor de ontwikkeling van
De recent gehonoreerde subsidie uit het Fonds Economische Structuurversterking, gefinancierd vanuit de aardgasbaten, versnelt de oprichting van het NCB, waardoor een fantastische eyecatcher voor het Leiden Bio Science Park en het academisch onderwijs in de biologie spoedig een feit zal zijn. Al vanaf 2005 wordt er, vooral achter de schermen, hard gewerkt aan het samenbrengen op een unilocatie van de collecties en wetenschappelijke activiteiten van het Zoölogisch Museum Amsterdam (ZMA), Naturalis en het Nationaal Herbarium Nederland (NHN) met vestigingen te Leiden en Wageningen.
The mission of the NCB is to be an open
het NCB zoals gesuggereerd door de Rijksbouwmeester (rechts het pesthuis en linksboven de toren van Naturalis).
Het NCB zal met ongeveer 37 miljoen specimens (collectiestukken) tot de top 5 behoren van de natuurhistorische collecties ter wereld. Een instituut van wereldformaat richt je echter niet zomaar op. Met kleine maar zelfverzekerde stappen heeft het NCB ondertussen behoorlijk vorm gekregen. Bouwvoorbereiding, collectie-integratie, educatieve doelstellingen en expositie, financiën en onderzoeksprogramma krijgen nu vorm. In de wetenschappelijke arena zijn de reacties positief en de verwachtingen hooggespannen. Een introductie en update rond een biologisch megaproject.
archive of Life’s Diversity dedicated to reconstruct and understand the Tree of Life, to educate people about our natural world, and to raise awareness for the sustainable use of Earth’s living resources.
4
Origin - Universiteit Leiden
Collecties De kern van het NCB wordt gevormd door de immense natuurhistorische collecties. Na het afstoten van het herbarium door de Universiteit Utrecht, vonden de belangrijke Midden en Zuid-Amerikaanse collecties een veilige haven in Leiden, dichtbij de Europese en Zuidoost- Aziatische collecties van
systematisch onderzoek een haast onuitputtelijke en unieke bron aan wetenschappelijke systematische literatuur biedt.
Onderzoek
de Leidse vestiging van het Nationaal Herbarium Nederland. Later zullen ook de Afrikaanse herbariumspecimens vanuit NHN Wageningen en de Amsterdamse herbariumspecimens naar Leiden verhuizen zodat een echte wereldcollectie ontstaat. Naast herbariumvellen bevat deze botanische schat deelverzamelingen van zaden, vruchten, economische botanie en een wereldvermaarde xylotheek (houtcollectie). De nabijgelegen historische Leidse Hortus botanicus complementeert de dode herbariumcollecties met een levende verzameling planten. De NCB partners zijn bovendien al druk in de weer om een immense verzameling dieren van het ZMA bij Naturalis in te huizen. De drie herbariumcollecties en twee zoölogische collecties worden geïntegreerd, opgeslagen en beheerd volgens de meest recente inzichten in de Stamboom van het Leven. Om de toegankelijkheid van een dergelijke collectie te vergroten, zal ook veel energie (en geld) worden gestopt in het digitaal ter beschikking stellen van de specimens en hun rijke informatie. Naast de natuurhistorische collectie, beschikken de huidige instituten elk ook over een uitgebreide en historisch zeer waardevolle bibliotheek, die gezamenlijk
Om een sterk en up-to-date wetenschappelijke kader te creëren, werd de werkgroep programmaonderzoek opgericht. Excellentie in het onderzoek wordt gerealiseerd door een focus op moderne onderzoeksthema’s waarbij integratie en multidisciplinariteit worden gewaarborgd. Hoewel de aandacht vooral zal uitgaan naar samenwerking binnen en buiten het NCB, zal de wetenschappelijke staf opgedeeld blijven in drie, vrij traditionele, onderzoeksgroepen namelijk zoölogie, botanie, en mineralogie en paleontologie. Specialisten in monografisch werk zullen binnen deze structuur garanderen dat onze internationale flora- en faunaprojecten gecontinueerd worden en basisinformatie aanleveren voor de overige onderzoeksdisciplines.
De organisatiematrix van het onderzoek zoals opgesteld door de werkgroep programmaonderzoek.
Zoals de matrix laat zien, is de fusie tussen de verschillende instituten geen kwestie van verhuizen en doorgaan met wat men bezig was. Er moet actieve interactie komen tussen de verschillende specialismen binnen de systematiek want dit is de basis voor geïntegreerd onderzoek. Immers, enkel de stap naar
Origin - Universiteit Leiden
5
Modern onderzoek van de bloemontwikkeling van een Jacquinia soort (SEM foto van 2 stadia; rechts wordt de ontwikkeling van het vruchtbeginsel met een pijl aangegeven).
Een blik op de Leidse herbariumcollectie.
Volledig ontwikkelde bloemen van hetzelfde genus.
integratieve systematiek zal de nodige aantrekkingskracht uitoefenen op studenten en specialisten van over de gehele wereld. Zoals in andere disciplines zijn innovatieve resultaten enkel te realiseren door (inter)nationale samenwerking en het aftasten van grensgebieden van de systematiek met moleculaire biologie, fysiologie, ecologie enzovoort. Sta ons toe onze thema’s kort te belichten.
Enkele voorbeelden van de variatie in houtanatomie bij twee soorten bloemplanten.
6
Origin - Universiteit Leiden
In het thema Morfologie & Evo-devo worden de structuur en ontwikkeling van individuele eigenschappen en hele organismen bestudeerd om een beter inzicht te krijgen van de biodiversiteit op aarde. Homologievraagstukken en kenmerkenonderzoek staan hierbij centraal. Dit gebeurt met behulp van collectiemateriaal, de modernste observatiemethoden en met toepassing van moleculaire technieken. Voor systematici is het hierbij belangrijk de brug te slaan tussen de zogenaamde modelorganismen en de verscheidenheid aan levensvormen. Het thema Fylogenetica & Horizontal genomics bevindt zich in een snel ontwikkelende onderzoeksarena. Technieken voor het sequensen van DNA worden steeds nauwkeuriger, sneller en goedkoper waardoor de Stamboom van het Leven alsmaar beter kan worden onderbouwd. Samen met het Centraalbureau voor schimmelcultures (CBS KNAW) wil het NCB ook een vooraanstaande rol spelen in het ontwikkelen van DNA-barcodes voor eenvoudige en snelle soortenidentificatie, en het genereren van barcodes als een routinetaak in het onderzoeksprogramma opnemen. Wij hebben zelfs de ambitie om een Europese mirror site van de globale DNA barcoding database BOLD op te zetten, E-BOLD genoemd. Onderzoek binnen het thema Biogeografie helpt te verklaren hoe de Stamboom van het Leven tot stand is gekomen in ruimte en tijd. Bovendien kan dankzij de inzichten in de verspreidingspatronen van organismen mogelijk toekomstig verlies van biodiversiteit voorkomen worden. Hierdoor hangt het onderzoek
creëren in een inspirerende omgeving. De nabijheid van vele specialisten, de immense collectie, de bibliotheek en alle benodigde onderzoeksruimten maken het NCB tot een aantrekkingsbron voor onderzoeksverblijven en promoties door Nederlandse en internationale PhD-studenten.
Nieuwbouw
Een blik op de ollectie in de toren van Naturalis.
binnen dit thema nauw samen met het thema Global change biologie, waarbij de focus ligt op de inventarisatie en interpretatie van historische verspreidingspatronen in relatie tot klimaatmodellen. Uiteraard zal dè studie van de Nederlandse biodiversiteit eveneens centraal staan binnen de bovenstaande onderzoeksthema’s. De inventarisatie van de Nederlandse flora en fauna, de impact van invasieve soorten op ons milieu, en de adviesverlening over de aanwijzing van natuurgebieden zijn evidente onderzoeksaspecten voor het NCB. Ons onderzoek heeft ook behoefte aan vernieuwende onderzoeksinfrastructuur. Hierbij denken wij niet alleen aan state-of-the-art laboratoria voor morfologisch en moleculair onderzoek maar ook aan centrale faciliteiten voor biodiversiteitinformatica en GIS (Geografische Informatie Systemen).
Om al het personeel en gastmedewerkers, de studenten, de collectie, en de bijkomende tentoonstellingsruimten te huisvesten, is uitbreiding van Naturalis vereist. Als toonaangevend natuurhistorisch instituut staat duurzaamheid bovenaan het eisenlijstje voor de nieuwbouw. Daarnaast dienen alle tentoonstellingsen collectiezalen aan strenge klimaateisen te voldoen om de historische schatten optimaal te beschermen. Ook het nationaal welbekende museum Naturalis zal worden gerestyled en een visitekaartje van het NCB blijven waarbij ook ruimte zal zijn voor het tonen van onze nieuwste onderzoeksresultaten. De entree zal een sfeervolle, vrij toegankelijke agora worden waar het personeel, bezoekers en het museumpubliek samenkomen. Het Pesthuis zal wellicht een nieuwe rol krijgen binnen het NCB, denk hierbij aan een ruimte voor onderwijs en tijdelijke deeltentoonstellingen. Onderzoekscollecties en onderzoeksactiviteiten zullen in de nieuwbouw beter zichtbaar worden voor het publiek zonder overlast voor de wetenschappers. Als aan al deze voorwaarden voldaan wordt, kunnen de eerste palen de grond in. Vanaf 2014 zal Leiden kunnen pronken met een trekpleister van wereldformaat.
Onderwijs De werkplaatsovereenkomst met de respectievelijke partners garandeert voor de universiteiten modern onderzoeksgebaseerd onderwijs voor zowel de bachelor- als de masterfase, terwijl het NCB aan kennisoverdracht kan doen en zo talent kan werven. Het wat oubollige imago uit het verleden zal, dankzij de al ingezette vernieuwing van het onderwijsprogramma aangevuld met een grondige modernisering van de syllabusinhoud van de biodiversiteitcursussen, worden omgevormd tot een blikvanger die helpt om de opleiding Biologie aan de Universiteit Leiden te profileren als de biodiversiteitstudie van Nederland. Voor pas afgestudeerde, jonge onderzoekers zal de oprichting van het NCB nieuwe carrièrekansen
Origin - Universiteit Leiden
7
Vouwing en dynamische organisatie van het genoom Sinds begin dit jaar is er een nieuwe onderzoeksgroep binnen de afdeling Moleculaire Genetica. Groepsleider en VIDIlaureaat Dr. Remus Dame doet samen met zijn medewerkers, Drs. Olya Kalmykowa en Dr. Mohamed Miqyass, onderzoek op het gebied van chromatine-organisatie. Hun experimentele benadering bestaat uit de toepassing van klassieke biochemie en in vivo studies, in combinatie met enkel-molecuultechnieken. In juni dit jaar werd een uniek instrument ten behoeve van enkel-molecuulstudies, de JPK Nanotracker, in gebruik genomen.
DOOR: Remus T. Dame, Olya Kalmykowa, Mohamed Miqyass DOOR: Remus T. Dame, Olya Kalmykowa, Mohamed Miqyass
Introductie
De meeste organismen slaan hun erfelijke informatie op in de vorm van DNA. De hoeveelheid opgeslagen informatie - een ruwe reflectie van het aantal genen is enorm. Een gevolg hiervan is dat genomisch DNA erg lang is. Het genoom van de mens is drie miljard baseparen; een bacterieel genoom is in de orde van enkele miljoenen baseparen. Volledig uitgestrekt is het DNA uit een individuele menselijk cel 2 meter lang en dat uit een bacterie een paar millimeter. Deze lange moleculen ‘passen’ echter wonderwel binnen de cel. In een menselijke cel bevindt het zich in de nucleus (omgeven door een membraan), die een volume heeft van ongeveer tweehonderd kubieke micron. In het algemeen ontberen bacteriën dit soort organellen; het DNA wordt niet omgeven door
Chromatine wordt in organismen in elk van de drie domeinen van het leven vorm gegeven door interactie met eiwitten die optreden als DNA-buigers, DNA-bruggers of DNA-wikkelaars.
8
Origin - Universiteit Leiden
Cellulaire localisatie van het genoom in A) eukaryote cellen (menselijke fibroblasten), B) archaeale cellen (Methanothermobacter thermautotrophicus) en C) bacteriële cellen (Escherichia coli).
een membraan, maar beslaat desondanks niet meer dan een kwart van het volume van de cel (een paar kubieke micron). Het zo compact opvouwen van het genomische DNA in een structuur die met de term ‘chromatine’ wordt aangeduid is fysiek geen simpele opgave. Deze taak wordt echter met succes vervuld door zogenaamde ‘chromatine-eiwitten’, architecturele eiwitten die het ‘pad van het DNA in de ruimte’ bepalen en op twee verschillende lengte-schalen (enkele tientallen of vele duizenden baseparen) de vouwing van het genoom dicteren. De organisatie van chromatine en met name de lokale mate van compactie is sterk variabel. De toegankelijkheid van DNA voor de eiwitten die zorg dragen voor transcriptie (RNA polymerase) wordt hierdoor beinvloed. Er is een veelheid aan mechanismen dat hierbij een rol speelt: chemische modificatie van DNA of van chromatine-eiwitten, specifieke ‘remodelleringsenzymen’ en het onderlinge samenspel tussen chromatine-eiwitten.
Onderzoeksgebied Onze interesse gaat met name uit naar de werking van indivuele architecturele eiwitten, hun onderlinge samenspel en de rol die deze eiwitten vervullen in de regulatie van gentranscriptie. In het verleden lag de nadruk op studies aan de betreffende eiwitten uit de E. coli bacterie. Na de ontdekking van histonen in eukaryoot chromatine hebben onderzoekers tot begin jaren ’80 verwoed gezocht naar bacteriële histonen. ‘Echte’ histonen zijn nooit gevonden in bacteriën, maar wel een hele groep eiwitten waarvan vermoed werd dat zij een rol speelden in de organisatie van bacterieel chromatine. Vergelijkbare eiwitten zijn eveneens geidentificeerd in archaea en eukaryoten. Daarnaast blijken sommige archaea te beschikken over ‘echte’ (maar meer simpele) histonen, waaruit de eukaryote histonen vermoedelijk zijn geëvolueerd. Ondanks de grote verschillen tussen bacteriën, archaea en eukaryoten (organismen met verschillende mate van complexiteit) lijken er op een fundamenteel niveau heel veel overeenkomsten te zijn. Hoe verschillend de chromatine-eiwitten in de drie domeinen verder ook zijn, hun architecturele eigenschappen lijken uiteen te vallen in drie klasses: DNA- buigers, DNA-bruggers en DNA-wikkelaars (Luijsterburg et al., 2008). Het zijn precies deze overeenkomsten die aanknopingspunten bieden bij het ontwerp en de interpretatie van nieuwe experimenten in archaeale en eukaryote modelorganismen.
In de ‘reageerbuis’ Bacteriële chromatine-eiwitten worden meestal ‘nucleoide-geassocieerde eiwitten’ genoemd. Zij ontlenen daarmee hun naam zuiver aan het feit dat zij in de levende cel gebonden zijn aan een microscopisch waarneembaar deel van de cel, waar zich het genomische DNA bevindt: de nucleoide. Dit op zich is niet een eigenschap waarmee deze eiwitten zich onderscheiden van andere DNA-bindende eiwitten. Wat deze eiwitten echter kenmerkt is dat zij in het algemeen met een lage sequentie-specificiteit aan DNA binden (oftewel in potentie kunnen binden langs het hele genoom) en in grote hoeveelheden aanwezig zijn (tot wel enkele tienduizenden copiën per cel). Deze groep eiwitten is al bekend sinds eind jaren zeventig en is de afgelopen decennia met name gekarakteriseerd voor wat betreft de rol in transcriptieregulatie. Een dergelijke rol is relatief eenvoudig te bestuderen middels in vivo en in vitro DNA bindings- en transcriptieexperimenten voor eiwit-
ten die sequentie-specifiek en met hoge affiniteit aan DNA binden. Een stuk lastiger is dit voor eiwitten die niet specifiek binden, omdat daardoor hun bindingsplaats verschilt per DNA molecuul en klassieke biochemische technieken een ensemble-gemiddelde laten zien van de opbouw en samenstelling van miljarden eiwitDNA complexen. Nog lastiger is het als zulke eiwitten niet binden aan een enkel DNA molecuul, maar aan meerdere DNA moleculen tegelijkertijd. Het laatste decennium is er nog al wat vooruitgang geboekt in ons begrip van de werking van deze ‘lastige’ eiwitten. Dit was met name mogelijk door de ontwikkeling en toepassing van technieken waarbij indivduele eiwit-DNA complexen kunnen worden onderzocht: enkel-molecuultechnieken. Hieronder vallen visualisatie van zulke individuele complexen middels atoomkrachtmicroscopie en fluorescentie, alsook micro-manipulatie middels magnetische of optische pincetten. Dit soort technieken vindt zijn oorsprong in de context van fysisch-ingestelde laboratoria en was daarmee lang buiten het bereik van biochemici en biologen. Het laatste decennium echter is dit enorm veranderd. Het is nu mogelijk routinematig atoomkrachtmicroscopie (meestal aangeduid als AFM of SFM) te bedrijven op commercieel verkrijgbare apparatuur en ook magnetische en optische pincetten zijn niet langer voorbehouden aan de ‘zelfbouwers’ (Dame & van Mameren, 2009). In juni werd er een krachtig en veelzijdig commercieel dubbel optisch pincet (de JPK NanoTracker) in ons lab geinstalleerd. Onze studies beslaan de werking van bacteriële chromatine-eiwitten middels een breed spectrum aan technieken. Klassieke biochemie wordt gecombineerd
Schematische weergave van een Escherichia coli cel.
Origin - Universiteit Leiden
9
met enkele-molecuultechnieken om de moleculaire werking van deze eiwitten in detail op te helderen. Misschien wel de belangrijkste eiwitten betrokken bij de organisatie van het bacteriële chromosoom zijn de eiwitten H-NS en HU. Door toepassing van atoomkrachtmicroscopie is al enige tijd duidelijk dat H-NS een DNA-bruggend eiwit is en dat HU DNA buigt. Deze architecturele eigenschappen stellen genoemde eiwitten in staat om het chromosoom compact op te vouwen. Recentelijk hebben wij op basis van genoombrede bindingsstudies aanwijzingen gevonden dat H-NS ook in vivo bruggen vormt, waarmee we een moleculaire verklaring hebben voor de organisatie van het genoom in zo’n vierhonderd ‘geloopte’ domeinen. Maar waar en hoe binden HU en de vele andere bij chromatine-organisatie betrokken eiwitten in vivo? Onze veronderstelling is dat HU bindt binnenin de door H-NS gevormde ‘loops’, maar uitsluitsel hierover zal moeten komen uit verdere genoombrede studies (Noom et al., 2007). Ondertussen hebben micro-manipulatiestudies meer duidelijkheid gebracht in de moleculaire werking van H-NS en de manier waarop door H-NS gebrugde gebieden zijn opgebouwd. Maar alvorens de uitkomsten van deze studies te bespreken, is het nuttig kort in te gaan op wat micro-manipulatie van DNA nu eigenlijk inhoudt. In dit kader behelst micro-manipulatie het vast houden van en trekken aan de uiteindes van een
Opname met een atoomkracht-
Electronmicroscopische opname van een gelyseerde
microscoop van een in de
Escherichia coli cel. Het bacteriële chromosoom lijkt
‘reageerbuis’ opgebouwd H-NS-
georganiseerd in een paar honderd individuele
DNA complex. Duidelijk
domeinen (‘loops’). (Kavenoff and Bowen, 1976).
zichtbaar is de brugvorming
Inzet: model voor de rol van de eiwitten H-NS en
door H-NS.
HU in chromosoom-organisatie.
10
Origin - Universiteit Leiden
Schematische weergave van een experiment waarbij een dubbel optisch pincet wordt gebruikt voor het bepalen van de invloed van DNA-bindende eiwitten op de conformatie en structuur van DNA.
DNA molecuul met een ‘pincet’. Daartoe worden aan de uiteindes kleine bolletjes vastgemaakt, die in een magnetisch veld (magnetisch pincet) of met een gefocusseerde bundel laser licht (optisch pincet) worden beet gepakt. Als deze vervolgens bij elkaar vandaan worden bewogen, kan de mechanische respons van het DNA molecuul (DNA gedraagt zich als een semiflexibel polymeer) worden bepaald. Door deze meting te herhalen in aanwezigheid van een eiwit of ligand dat aan het DNA bindt, kan het structurele effect daarvan worden bepaald (Dame, 2008). Zulk soort metingen in aanwezigheid van HU hebben laten zien dat de uiteindes dichter bij elkaar komen door de buiging die het eiwit induceert, oftewel dat het molecuul meer compact wordt. Dit effect is heel duidelijk zichtbaar als de kracht uitgeoefend op het DNA molecuul wordt uitgezet tegen de extensie in een zogenaamde kracht-extensie curve. Onafhankelijk van de uitgeoefende kracht is dan de extensie kleiner in aanwezigheid van het eiwit (van Noort et al., 2004). Iets vergelijkbaars gebeurt bij toevoeging van H-NS, maar de moleculaire basis is een andere: het molecuul wordt gecompacteerd door de bruggende werking van het eiwit. Als de uiteindes van het DNA in dat geval bij elkaar vandaan worden bewogen gedraagt het molecuul zich alsof het korter is. Dit komt doordat H-NS gebrugde gebieden dan niet bijdragen aan de totale lengte. Wordt er echter een voldoende hoge kracht uitgeoefend op de gebrugde gebieden dan worden de bruggen verbroken. Inzicht in de grootte van deze kracht is erg belangrijk aangezien in de levende cel enzymen als RNA polymerase langs het DNA moeten kunnen bewegen. In het hier geschetste simpele experiment is de structuur van het H-NS-DNA complex slecht gedefinieerd en treedt brugvorming waarschijnlijk op tussen meerdere plekken langs het DNA op hetzelfde moment. Om die reden leert een dergelijk experiment ons maar weinig. De simpele, elegante, maar geenszins triviale oplossing is om niet langer te werken met een
enkel molecuul dat met twee optische pincetten wordt vast gehouden, maar in plaats daarvan vier optische pincetten te gebruiken om gelijktijdig twee DNA moleculen te manipuleren en H-NS-gemedieerde interacties te meten. Door in deze configuratie gebrugde DNA-H-NS-DNA complexen open te ritsen werd duidelijk op wat voor manier deze eiwitten binden aan DNA, hoe sterk deze binding is en dat een gemiddeld RNA polymerase molecuul geen moeite zou moeten hebben zich door dit soort gebieden heen te bewegen (Dame et al., 2006).
In de cel Veel van de informatie over de werking van bacteriële chromatine eiwitten waar wij op dit moment over beschikken is gebaseerd op de hierboven beschreven in vitro benadering. Meer en meer echter proberen wij deze basale informatie te koppelen aan de situatie in de levende cel. Zo resulteerden inzichten uit genoombrede eiwitbindingsstudies in combinatie met gedetailleerde informatie over de bindingseigenschappen van de betreffende eiwitten al in een nieuw model voor de organisatie van bacterieel chromatine. De huidige data zijn echter bij lange na niet voldoende om te komen tot een beschrijving van de dynamiek van genoomorganisatie en de rol die chromatineeiwitten in samenspel vervullen. Meer dan ‘snapshots’ onder een bepaalde gedefinieerde conditie zijn de huidige genoombrede studies niet. Om dit te doorgronden – en onze op in vitro data gebaseerde modellen te toetsen - zijn nieuwe grootschalige studies die nadruk leggen op veranderende condities en daaraan gekoppelde veranderingen in chromatine structuur van groot belang. Daarnaast valt nog veel te leren uit microscopische studies, waarmee de dynamische interactie van chromatine-ewitten met het genoom,
maar ook de localisatie van en het samenspel tussen (individuele) eiwitten kan worden bepaald. Wat is nu eigenlijk de relevantie van dit soort onderzoek? De primaire drijfveer is het verkrijgen van een fundamenteel begrip van de werking van het bacteriële chromosoom en de koppeling van structurele veranderingen aan globale genexpressiepatronen en daarmee de fysiologie van de bacteriële cel. Een simpel voorbeeld: belangrijke genproducten die de pathogeniciteit bepalen van vaak levensbedreigende bacteriën staan onder controle van chromatineeiwitten. Door hun centrale positie in gen-regulatoire netwerken en hun belang voor de fitheid van de bacterie zijn deze eiwitten belangrijke potentiele doelen voor de ontwikkeling van nieuwe soorten anti-biotica. Minstens zo belangrijk is het dat er grote overeenkomsten lijken te bestaan in de werking van chromatine-eiwitten in bacteriën, archaea en eukaryoten. Dit biedt nieuwe aanknopingspunten voor het ontwerp en de interpretatie van studies naar de werking van dit soort eiwitten in archaea en eukaryoten. Een nieuwe lijn van onderzoek aan archaea is met dit doel inmiddels opgestart: de eerste Sulfolobus (een archaeaal model-organisme) cultures staan te schudden in oliebaden bij temperaturen van tegen de 100 graden. In de nabije toekomst hopen wij aan eukaryote model-organismen te gaan werken. Het nieuwe Cell Observatory is er rijk aan en lijkt er helemaal klaar voor.
Referenties M.C. Noom, W.W. Navarre, T. Oshima, G.J.L. Wuite and R.T. Dame (2007) H-NS promotes looped domain formation in the bacterial chromosome. Current Biology, R913-914. J. van Noort, S. Verbrugge, N. Goosen, C. Dekker and R.T. Dame (2004) Dual architectural roles of HU: formation of flexible hinges and rigid filaments. Proc. Natl. Acad. Sci. USA 101(18), 6969-6974. R.T. Dame, M.C. Noom and G.J.L. Wuite (2006) Bacterial chromatin organization by H-NS protein unraveled using dual DNA manipulation. Nature 444, 387-390. R.T. Dame (2008) Single-molecule micromanipulation studies of DNA and architectural proteins. Biochem. Soc. Trans. 36, 732-737. R.T. Dame and J. van Mameren (2009) Optical tweezers: empowering biology with the force of light. Biophotonics 5, 34-37.
Dr Remus Dame test de werking van het zojuist geinstalleerde optisch pincet.
M.S. Luijsterburg, M.F. White, R. van Driel and R.T. Dame (2008) The major architects of chromatin: architectural proteins in bacteria, archaea and eukaryotes. Crit. Rev. Biochem. Mol. Biol. 43, 393-418.
Origin - Universiteit Leiden
11
HIV therapie:
Kies het beste geneesmiddel, en ontwerp een beter Het AIDS-virus of humaan immunodeficiëntievirus (HIV) kan zeer snel resistentie opbouwen tegen een of meerdere geneesmiddelen. Daardoor faalt elke therapie op een gegeven dag, waardoor de patiënt moet overschakelen op andere geneesmiddelen. Theranostische predictiesystemen kunnen voor iedere resistente HIV variant de meest actieve geneesmiddelen selecteren. Nieuwe geneesmiddelen voor HIV vereisen een breed activiteitsprofiel, en computationele technieken als structure based drug design en proteochemometrics spelen hierbij een belangrijke rol.
HIV en resistentie
DOOR: Prof. Herman van Vlijmen Tibotec-Virco en LACDR Medicinale Chemie
Proces
Betrokken eiwit
Aantal HIV
Binding van het virus aan de cellulaire receptor
HIV gp120
1
Virus verschaft zich toegang tot de cel door fu-
HIV gp41, HIV
1
seren van virale membraan met celmembraan.
gp120
Na het uitpakken van het virale RNA wordt dit
HIV Reverse
omgezet in dubbelstrengig DNA door reverse
transcriptase
geneesmiddelen CD4 en vervolgens aan de CCR5 of CXCR4 co-receptor.
12
transcriptie. Integratie van het virale DNA in het cellulaire
HIV Integrase
1
Humaan
0
DNA. Expressie van de virale eiwitten en viraal RNA.
expressiesysteem Samenstelling en maturatie van nieuwe
HIV Protease,
viruspartikels.
HIV gag
10
Tabel 1: Essentiële processen in de levenscyclus van HIV. Per proces worden de belangrijkste eiwitten die een rol spelen en het aantal specifieke inhibitoren op de markt getoond (bron: www.aidsinfo.nih.gov).
12
Origin - Universiteit Leiden
De gevolgen van infectie met het HIV virus hebben zich ontwikkeld tot een enorm wereldwijd gezondheidsprobleem. Het virus is waarschijnlijk ontstaan tussen 1884 en 1921 in Afrika en doorgegeven van chimpansee naar mens [1]. Sinds de eerste identificatie van het virus in 1984 als de oorzaak van AIDS is er een snelle verspreiding geweest, zodat nu wereldwijd ongeveer 33 miljoen mensen besmet zijn. In 2007 werden er naar schatting 3 miljoen mensen geïnfecteerd met HIV, en stierven 2 miljoen mensen aan de gevolgen van AIDS, de overgrote meerderheid waarvan in Afrika [2]. HIV is een retrovirus dat CD4+ T-cellen van het immuunsysteem permanent infecteert door te integreren in het humane genoom. De aantasting van het immuunsysteem beperkt de immuunrespons en leidt, indien onbehandeld, uiteindelijk vaak tot het doorbreken van opportunistische infecties die o.a. tuberculose, longontsteking, en verscheidene kankers veroorzaken, met vaak de dood tot gevolg. De levenscyclus van HIV kan worden samengevat in zes stappen; voor vijf van die stappen bestaan er één of meer HIV inhibitoren op de markt (Tabel 1). Twee aspecten van HIV maken de behandeling met geneesmiddelen complex: ten eerste bestaan er zeer langlevende (t1/2 ~ 4 jaar) latent geïnfecteerde cellen met geïntegreerd HIV DNA. Deze cellen zijn niet te onderscheiden van ongeïnfecteerde cellen, maar kun-
Figuur 1: Mutatiepatronen in varianten van HIV protease uit meer dan 10.000 patiënten (1 patiënt per rij). Iedere kolom correspondeert met een van de 99 aminozuurposities, en mutaties zijn weergegeven in kleur.
nen op een willekeurig tijdstip geactiveerd worden waarna een volledige infectie kan volgen. Eradicatie van deze latente cellen wordt gezien als essentieel om mensen uiteindelijk volledig te kunnen laten genezen van HIV[3]. Het tweede probleem is resistentie. Resistentie betekent dat het geneesmiddel zijn werkzaamheid verliest, meestal door het optreden van mutaties in het virale target (enzym of receptor).
patiënten met resistent virus nog steeds effectief behandeld kunnen worden.
HIV Theranostiek
Hoe bepalen we de meest aangewezen therapie voor een HIV patiënt? Deze vraag valt onder de definitie van theranostiek: een diagnostische test om de beste therapie voor een patiënt te bepalen. Voor een groot gedeelte wordt dit bepaald door de resistentie die het virus in de Door de grote hoeveelheden nieuw Nieuwe high-throughput patiënt heeft opgebouwd. geproduceerd virus en de relatief Dit kan bepaald worden in vitro hoge graad van foute transcriptie sequencing technologieën door de EC50 waarden van het door reverse transcriptase, is er zoals pyrosequencing virus voor alle HIV geneesmideen enorme genetische diversiteit delen te bepalen. Dit is een in de viruspopulatie binnen een relatief langdurig proces (3-4 weken), en een goedpatiënt (Fig. 1). Dit verhoogt aanzienlijk de kans dat kopere en snellere methode is om de DNA sequentie resistentie optreedt. Om virale replicatie zoveel movan de HIV genen te bepalen die targets zijn voor gelijk te blokkeren, en daardoor de ontwikkeling van geneesmiddelen, en met de lijst van mutaties de resistentie zoveel mogelijk te voorkomen, wordt een resistentie te voorspellen. Uiteraard heb je daarvoor HIV infectie doorgaans behandeld met een combinaeerst een grote training set nodig waarbij je mutatietietherapie van (meestal 3) HIV geneesmiddelen uit en in vitro resistentieinformatie (of klinische meerdere klassen (ook wel HAART genoemd: Highly resultaten) hebt. Binnen mijn groep van chem- en Active Anti-Retroviral Therapy). Indien het virus bij bioinformatica bij Tibotec-Virco in Mechelen, België, een patiënt resistent wordt tegen de toegepaste thezijn met behulp van grote training sets (virussen uit rapie, worden bepaalde componenten uit de cocktail tienduizenden patiënten) zeer accurate predictieve vervangen. Het is dus van groot belang resistentie modellen ontwikkeld voor alle HIV protease goed op te volgen, en tevens om nieuwe geneesmiden reverse transcriptase geneesmiddelen[4]. delen te ontwikkelen op bestaande en nieuwe targets (zoals bv. integrase en CCR5 antagonisten), zodat Origin - Universiteit Leiden
13
tienduizenden individuele sequenties bepaald wordt. Naast de lagere detectielimiet kunnen we dus ook zien welke mutaties samen voorkomen in een virus, en dit geeft ons de mogelijkheid om accurater de resistentie te voorspellen, en om de evolutie van resistentiepatronen beter te begrijpen.
Nieuwe HIV geneesmiddelen
Figuur 2: Voorbeeld van een vircoTYPE rapport met resistentieanalyse voor HIV geneesmiddelen
De resultaten van deze modellen werden gecorreleerd met een grote hoeveelheid klinische data om zo een onderbouwde uitspraak te kunnen doen over de effectiviteit van bestaande geneesmiddelen voor een specifieke patiënt. In figuur 2 zien we een voorbeeld van zo’n rapport, waarin aan de hand van een kleurcodering duidelijk wordt aangegeven aan de arts welke geneesmiddelen volledig, gedeeltelijk, of niet effectief zijn. Nieuwe high-throughput sequencing technologieën zoals pyrosequencing maken het mogelijk om mutaties in de viruspopulatie van een patiënt te detecteren met veel hogere precisie. Met de nu verouderde Sanger technologie detecteren we een mutatie als deze in minstens 20% van de viruspopulatie voorkomt. Met nieuwe sequencing technologieën kunnen we mogelijk tot 1% gaan (ultra-deep sequencing), en dit geeft de mogelijkheid om zwaar resistente virussen vroeg te kunnen herkennen en de therapie aan te passen. Een tweede grote voordeel van de nieuwe technologieën is dat in plaats van een “gemiddelde” DNA sequentie (zoals bij Sanger sequencing) nu een collectie van
14
Origin - Universiteit Leiden
Met de opkomst van resistente virussen is er uiteraard een grote vraag naar nieuwe geneesmiddelen die nog wel aktief zijn. Deze kunnen aangrijpen op nieuwe targets, zoals HIV Integrase, gp41, of de humane CCR5 receptor (nodig voor het binnendringen in cellen). Maar ook voor de traditionele targets protease en reverse transcriptase kunnen nieuwe moleculen ontwikkeld worden met een verbeterd resistentieprofiel (bv. darunavir en etravirine[5]). Hierbij speelt structure-based drug design een grote rol (Fig.3). Door de kristalstructuur van bv. een resistent gemuteerd protease te bepalen kunnen we met “moleculaire chirurgie” veranderingen in de inhibitoren ontwerpen die aktief zijn tegen het wildtype EN de resistente mutant(en). Een aantal designprincipes die hierbij gebruikt worden zijn: Maak vooral gebruik van interacties met de backbone van het target. Mutaties zullen deze interacties veel minder beïnvloeden Maak de inhibitor relatief flexibel. Hierdoor kan het molecuul zich gemakkelijker aanpassen aan mutaties die optreden en een relatief hoge activiteit behouden. Dit is het tegenovergestelde van een vaak gebruikt principe in medicinale chemie: maak het molecuul rigide om het entropieverlies te beperken en een hogere activiteit (voor één target) te behouden. Houd het volume van de inhibitor binnen het volume van het natuurlijk substraat (dit zijn bv. een aantal peptides bij protease). Als het protease zou muteren en de binding van de inhibitor blokkeren, dan is ook de binding van het substraat geblokkeerd en is het enzym niet meer werkzaam, dus zo’n virusmutant overleeft niet. Het feit dat we hier proberen een zo breed mogelijke activiteit te verkrijgen maakt de strategie ongewoon vergeleken met de meeste drug discovery projecten, waarbij een zo hoog mogelijke selectiviteit wordt gezocht. Een interessant gegeven is dat polyfarmacologie, het actief zijn op meerdere targets,
steeds vaker wordt nagestreefd bij bv. kinase inhibitoren of GPCR liganden, omdat dit tot het gewenste therapeutisch effect leidt [6]. Structure-based drug design gebeurt op verschillende niveaus. Vaak leidt kwalitatieve inspectie van een eiwitstructuur met gebonden ligand al tot inzichten die vertaald kunnen worden in moleculaire ontwerpen. Kwantitatieve selectie van moleculen worden op grote schaal door middel van dockingberekeningen uitgevoerd, terwijl op kleine schaal accurate vrije energieberekeningen ons laten zien welke moleculaire veranderingen gunstig zullen zijn voor de activiteit [7]. Samen met Dr. Andreas Bender en promovendus Gerard van Westen van het LACDR gebruiken we proteochemometrics-technieken om resistentie beter te kunnen begrijpen. Hierbij worden predictieve activiteitsmodellen gemaakt waarin variatie in liganden én targets simultaan wordt meegenomen. Aangezien we bij HIV drug discovery werken met veel (resistente) varianten van het target lijkt proteo-
chemometrics de ideale techniek om te kunnen voorspellen welke moleculen het gewenste activiteitsprofiel zullen hebben. Mede dankzij de hierboven beschreven theranostische technieken en moleculaire design-strategieën, is de dodelijke ziekte die HIV/AIDS eens was nu grotendeels een behandelbare chronische ziekte.
Referenties [1] Worobey et al. Nature 455: (2008) 661-664. [2] 2008 report on the global AIDS epidemic. UNAIDS. (http://data.unaids.org/pub/GlobalReport/2008/ JC1511_GR08_ExecutiveSummary_en.pdf) [3] Richman et al. Science 323 (2009) 1304-1307. [4] Vermeiren et al. J Virol Methods 145 (2007) 47-55. [5] http://en.wikipedia.org/wiki/Darunavir en http:// en.wikipedia.org/wiki/Etravirine [6] Hopkins et al. Curr. Opin Struct Biol 16 (2006) 127-136 [7] Jorgensen. Science 303 (2004) 1813-1818
Figuur 3: Kristalstructuur van darunavir in HIV protease. Het brede activiteitsprofiel kan verklaard worden door de vele interacties met de backbone (posities G27, D29, D30, D30’), met geconserveerde posities (D25, D25’ en het watermolecuul). Het protease is gekleurd naar aminozuurvariatie (groen; geconserveerd, rood: zeer variabel).
Origin - Universiteit Leiden
15
Een gouden vondst: katalyse door het edelste metaal
16
Origin - Universiteit Leiden
Goud is een metaal dat de mensheid al eeuwenlang fascineert. Van de oude Egyptenaren met hun gouden godenbeelden en sieraden tot de Amerikaanse goudzoekers in de 19 e eeuw. Tegenwoordig is er echter een compleet andere zoektocht naar goud aan de gang. De zoektocht naar de eigenschappen en hoogste activiteit van goud als katalysator. Goud is namelijk een belangrijke katalysator voor verschillende reacties, ook op industrieel gebied. [1] Op het eerste gezicht is dit vreemd, aangezien het een edel metaal betreft dat vooral bekend staat om zijn chemische inertheid. [2] De werkelijkheid is echter anders. Als goud in de vorm nanodeeltjes wordt gebruikt op een juiste drager, kunnen de eigenschappen van dit metaal enorm veranderen. DOOR: Chantal Stoffelsma
Het onderzoeksgebied van goudkatalyse is nog relaactief zijn in CO oxidatie.[4] Deze katalysator kan tief jong. Hoewel er sinds het begin van de 20e eeuw CO al beneden kamertemperatuur oxideren. regelmatig werd gepubliceerd over het gebruik van Sinds deze ontdekking is het onderzoek naar de goud als katalysator, wordt er pas de laatste 30 jaar activiteit en toepassingen van katalytische gouden grootschalig onderzoek naar gedaan. In de jaren ’70 nanodeeltjes explosief toegenomen. De reactie waar verscheen een artikel over het het meeste onderzoek naar is gebruik van goudkatalysatoverricht, is de oxidatie van CO ren voor de hydrogenering naar CO2. De CO oxidatieBij goudconcentraties onder reactie is erg belangrijk voor van 1-penteen.[3] De goudkatalysator werd gebijvoorbeeld luchtzuiveringseen bepaald niveau ontstonden maakt door thermolyse van installaties of ademluchttoepaarskleurige deeltjes HAuCl4 op een drager van stellen.[5] Een van de grootste silica. Bij goudconcentraties voordelen van het gebruik van onder een bepaald niveau een goudkatalysator voor deze ontstonden paarskleurige deeltjes, hetgeen typisch is reactie, is dat deze het mogelijk maakt om de reactie voor colloïdaal goud. Colloïdaal goud is goud dat bebij lage temperaturen te laten verlopen. [6] Deze eigenschap maakt goudkatalysatoren ook erg geschikt staat uit deeltjes van slechts enkele nanometers groot. voor de auto-industrie, waar ze gebruikt kunnen De katalysatoren die deze deeltjes bevatten, gaven een worden voor de omzetting van giftige uitlaatgassen hogere activiteit voor de hydrogeneringsreactie. naar niet-toxische producten.[7] Met name in de eerste 5 minuten na de start van de motor, als de De echte doorbraak startte in 1987 toen de Japanse temperatuur van de uitlaat te laag is voor de platinumonderzoeker Haruta rapporteerde dat Au nanodeelen palladiumkatalysatoren om goed te werken, kan tjes op de een drager van titaniumoxide extreem
Origin - Universiteit Leiden
17
een goudkatalysator een goede oplossing bieden.[7] In 1996 verscheen een artikel over de eerste reactie waarbij een goudkatalysator de hoogste katalytische activiteit vertoonde, dit was de hydrochlorering van ethyn.[5] Bij deze reactie ontstaat vinylchloride, de grondstof voor PVC, een veelvuldig gebruikte kunststof.
Figuur 1: De hydrochlorering van ethyn naar vinylchloride.
Figuur 2: Het oppervlak van een goudkatalysator op een drager van aluminiumoxide; gemaakt met een zogenaamde TEM-microscoop (Tunnel Electronen Microscoop) die het mogelijk maakt om deeltjes op atomair niveau te bekijken.
18
Origin - Universiteit Leiden
Door middel van fundamenteel onderzoek proberen wetenschappers te begrijpen waarom gouden nanodeeltjes wel actief zijn terwijl bulk goud dat niet is. Een mogelijke verklaring is te vinden door de oppervlakken van deze twee verschijningsvormen van goud te onderzoeken. Waar bulk goud grofweg een uitgestrekt oppervlak bezit, heeft het oppervlak van een nanodeeltje een relatief gebogen vorm. De atomen op dit laatste oppervlak zullen daarom minder buuratomen hebben dan de atomen op het oppervlak van bulkgoud. Anders gezegd: de goudatomen in de nanodeeltjes hebben een lagere coรถrdinatie. Deze lagere coรถrdinatie maakt de atomen actiever in de interactie met andere stoffen. Aan de Universiteit Leiden, in het LIC (Leids Instituut voor Chemie), is zowel fundamenteel als meer toegepast onderzoek aan goudoppervlakken en
goudkatalysatoren gedaan.[8, 9] Leidse onderzoekers van de Catalysis and Surface Chemistry groep hebben een patent op een gouden katalysator die gebruikt kan worden voor het verwijderen van CO uit waterstof. Zo kan zeer zuivere waterstof worden verkregen, wat nodig is voor het gebruik van waterstof in bepaalde brandstofcellen. Toekomstig onderzoek naar katalyse door goud zich richten op het verder verklaren van de activiteit van gouden nanodeeltjes. Daarnaast zal men proberen de activiteit en selectiviteit van goud voor bepaalde reacties te optimaliseren; met als doel het gebruik van goud als katalysator in industriĂŤle en commerciĂŤle toepassingen.
Referenties 1. Corti, C.W., R.J. Holliday, and D.T. Thompson, Progress towards the commercial application of gold catalysts. Topics In Catalysis, 2007. 44(1-2): p. 331-343. 2. Haruta, A., When gold is not noble: Catalysis by nanoparticles. Chemical Record, 2003. 3(2): p. 75-87. 3. Bond, G.C. and P.A. Sermon, Gold catalysts for olefin hydrogenation. Gold Bulletin, 1973. 6(4): p. 102-105. 4. Haruta, M., et al., Novel Gold Catalysts for the Oxidation of Carbon-monoxide at a Temperature far below 0-Degrees-C. Chemistry Letters, 1987(2): p. 405-408. 5. Hutchings, G.J., Catalysis: A Golden Future. Gold Bulletin, 1996. 29(4): p. 123-130. 6. Guzman, J. and B.C. Gates, Catalysis by supported gold: Correlation between catalytic activity for CO oxidation and oxidation states of gold. Journal Of The American Chemical Society, 2004. 126(9): p. 26722673. 7. Campbell, C.T., The active site in nanopaticle gold catalysis. Science, 2004. 306(5694): p. 234-235. 8. Grisel, R., et al., Catalysis by gold nanoparticles. Gold Bulletin, 2002. 35(2): p. 39-45. 9. Nieuwenhuys, B.E., et al., Chaos, oscillations and the golden future of catalysis. Catalysis Today, 2005. 100(1-2): p. 49-54.
Origin - Universiteit Leiden
19
De week van...
Louis Maas h.t. Assessor Onderwijs der Leidse Biologen Club De eerste week van het college jaar (31-08 : 04-09)
Maandag Het jaar is net begonnen, maar ik ben al een tijdje aan de bak. Voor vandaag heb ik de boekverkoop geregeld voor alle 2e jaars Biologie studenten en hier ben ik natuurlijk al een tijdje mee bezig. Vandaag is het dan eindelijk zo ver! Vroeg op om alles bij elkaar te pakken en vol spanning op weg naar het nieuwe Biologie gebouw, het Sylvius. Vanwege de verhuizing is het nieuwe gebouw nog niet helemaal af, maar het jaar begint en alles wat we nodig hebben is er. Voor de boekverkoop moet ik eerst nog naar de inleiding van mijn nieuwe master. Ik doe een van de twee nieuwe master richtingen van Biologie, “Evolution, Biodiversity and Conservation”. Na de inleiding moet ik weg om alles klaar te gaan zetten voor dadelijk. Ik ben gelukkig ruim op tijd en kan rustig alle tafels goed zetten, een pinautomaat aansluiten en alle boeken klaar leggen, met behulp van mijn bestuursgenootjes. En dan is het wachten. Gelukkig komen de eerste tweede jaars al snel binnen en staan ze in de rij om af te rekenen en hun boeken mee te krijgen. Dankzij goed inschatten en vergelijken met vorige jaren heb ik ervoor gezorgd dat er genoeg boeken zijn, waardoor zelfs mensen die niet besteld hadden toch nog een boek kunnen kopen. Anderhalf uur later is dan eindelijk iedereen langs geweest en kan de pinautomaat uit, kunnen de boeken die over zijn in de dozen terug en ruimen we de laatste dingen op. Het is pas 3 uur, maar ik heb geen colleges meer vandaag, dus ik zoek op Blackboard wat artikelen op die gelezen moeten worden en lees die allemaal door. s’Avonds ga ik met de auto naar het huis van mijn ouders. Ze zijn op vakantie en ik zorg dus voor de katten. Overmorgen zijn ze weer thuis, dus alles moet goed schoon zijn. Na wat boenen en schrobben
20
Origin - Universiteit Leiden
is alles weer in orde en kan ik weer terug rijden naar Leiden. Aangekomen ga ik nog langs bij mijn vriendin en ga ik me voorbereiden op morgen. Morgen komen de eerste jaars hun boeken kopen, maar ik heb er alle vertrouwen in.
Dinsdag Vroeg op en meteen alles klaar zetten voor de eerste jaars. Alles loopt nog vlotter dan gister en al snel was het dan ook weer wachten op de studenten. De verkoop verliep perfect. Er waren zelfs te weinig boeken, omdat er veel late inschrijvingen waren. Wel 90 eerstejaars! Met een snel telefoontje regel ik meteen dat ik volgende week boeken bij kan bestellen voor de rest van de eerstejaars. Toen alles opgeruimd was en alles klaar was, was het al weer 4 uur. Even wat uitrusten voor de afspraak van vanavond. Met het bestuur van de LBC gaan we op bezoek bij een ere-lid van ons, Guus Siebers. Het is traditie dat wij bij hem eten aan het begin van het jaar en daarna een korte vergadering bij hem thuis houden. Met een cadeautje kwamen we aan bij Guus en het werd dan ook erg gezellig. Na een lekker etentje, veel gezelligheid en een korte vergadering was het al erg laat geworden, dus direct naar bed toe. Vandaag worden de katten gelukkig door de buurman gedaan.
Woensdag Vandaag is een relatief rustig dagje. s’Ochtends college en in de middag een practicum waarbij we vissen probeerden te determineren. Dat bleek nog knap lastig te zijn, maar we hadden met z’n allen een hoop lol. Direct na het practicum ging ik naar de pre-EJW borrel. Op deze borrel wordt het Eerste Jaars Weekend, wat volgende week is, uitgelegd aan alle mentoren. Dit ging gelukkig lekker snel, zodat ik voor 6 uur naar Rijswijk kon. Daar ging ik eten bij mijn ouders en de foto’s kijken van hun vakantie. Het was erg gezellig en ik ben blij dat mijn ouders er weer zijn, na drie weken begon ik ze toch wel te missen. Om een uurtje of 11 neem ik de trein weer terug naar Leiden en ga ik daar aangekomen lekker slapen.
Donderdag
eerste smsjes binnen van vrienden en familie terwijl ik gewoon naar mijn colleges ga. Alsof er niks aan de hand is luister ik naar college, kijken we een film en vormen we groepjes voor de opdracht van volgende week. Samen met twee andere studenten ga ik onderzoeken wat er met een bepaald habitat is gebeurd in Afrika en wat voor een effect dit heeft gehad. Ik heb er zin in, maar vandaag heb ik nog even leukere dingen te doen. Zodra college klaar is, ga ik samen met Manon naar mijn ouders. Daar aangekomen wachten mijn opa en oma en tante mij al op. Na cadeautjes te hebben ontvangen laat mijn moeder een overheerlijke maaltijd op tafel verschijnen. Met een vol buikje en na nog wat kletsen ga ik terug naar Leiden met Manon. Wat een week is dit geweest, erg druk, maar erg succesvol. En nu is het weekend, tijd om te slapen en bij te komen, op naar volgende week.
Vandaag heb ik gelukkig weinig college, want vanmiddag is de LBC Back to Bio Barbecue. Bij deze barbecue zal al het eten gratis zijn en we verwachten dus ook een flinke toeloop. Om 2 uur haal ik in de stad nog wat tape en begin daarna bij het Sylvius alles bij elkaar te rapen. Party tenten, barbecues, drinken en eten, alles komt op karretjes en rijden we naar buiten. Intussen komen Dwayne en Evelien met de overige boodschappen terug, een enorme hoeveelheid hamburgers en frikandellen. We bouwen ondanks de wind alles op en al snel gloeit de barbecue oranje rood. De eerste mensen beginnen om kwart over 5 hun drankjes te bestellen en al snel is er een flinke drukte rondom de drankverkoop tafel, de salade en brood tafel en de barbecue. Er was ontzettend veel gezelligheid, ongeacht de enorme wind die er stond en iedereen heeft heerlijk gegeten. Dit was naar mijn mening een van de gezelligste borrels die de LBC ooit heeft gegeven, dit beloofd veel voor dit nieuwe gebouw. Na wat af bouw- en opruimwerk ga ik naar mijn vriendin en kijken we nog een filmpje, terwijl het steeds dichterbij 12 uur wordt.
Vrijdag Middernacht! Ik ben jarig! 22 ben ik geworden en om eerlijk te zijn heb ik door alle drukte deze week er amper bij stil gestaan. Maar nu is het dan echt zover. Ik krijg van mijn vriendin Manon een volledig verzorgde trip naar de Zwaluwhoeve, een saunacentrum! Ik kan nu al niet wachten. s’Ochtends komen de
Origin - Universiteit Leiden
21
Studievereniging LIFE stelt zich voor Studievereniging LIFE is nog maar een jonge vereniging. Toen de opleiding Life Science and Technology nog maar net begonnen was werden er 3 mensen gevraagd om te helpen met het opzetten van een mooie Studievereniging. Na 10 jaar bestaat deze nog en is Levendiger dan ooit! Om dit 2 e lustrum te vieren is er een heel jaar aan lustrumactiviteiten geregeld. De grote kickoff was natuurlijk het Lustrumopeningsfeest in danssalon In Casa. Met strakke zonnebrillen als entreekaartje en een mooi optreden van het LIFE bandje en een goede dj is het zeker een daverend succes te noemen.
DOOR: Vincent Das f.t. Commissaris Onderwijs en Interne Zaken der SV LIFE
Maar het lustrum van SV LIFE biedt natuurlijk nog veel meer activiteiten. Zo wordt er speedmeeten met bedrijven op het gebied van de Life Sciences georganiseerd op 15 oktober. Hierbij krijgen studenten de kans om in contact te komen met een hoop bedrijven om te zien wat de mogelijkheden zijn op de banenmarkt. Ook zal er een sollicitatietraining zijn waarbij je leert jezelf beter te kunnen ‘verkopen’ aan bedrijven.
Verder zal dit jaar een lustrumreis georganiseerd worden. Deze trip zal niet studie gerelateerd zijn maar enkel en alleen voor het plezier; LIFE gaat op wintersport! Lekker op de piste staan en vervolgens met z’n allen de plaatselijke Après Skihut in. Mooier kan haast niet. Het jaar is natuurlijk niet alleen maar feesten. Dit jaar zal er weer een LIFE symposium zijn. Deze zal plaatsvinden op donderdag 27 mei. Er zullen vele lezingen gegeven worden over het thema ‘Evolution and Development’. Zeker een evenement wat niet gemist mag worden. Ook zal het lustrumjaar nog een gala, sportdag, ouderdag, mannen-/ vrouwenavond en een mooi slotfeest plaats vinden. Hoewel de vereniging nog maar 10 jaar bestaat is het alweer de beurt aan het 13e bestuur om de vereniging te gaan leiden. Vele mensen vragen zich af: ’Hoe kan het nou dat de vereniging 10 jaar bestaat en er nu het 13e bestuur bezig is?’ . Een raadsel voor vele buitenstaanders. Eigenlijk is de oplossing heel erg simpel, de eerste besturen waren halfjaarbesturen. Dit kwam doordat er nog geen ouderejaars waren om de studievereniging te leiden. Dat heb je met een jonge studie. Na 2 jaar werden er voljaar besturen opgezet en zo is de vereniging gegroeid tot wat het nu is.
22
Origin - Universiteit Leiden
V.l.n.r.: Vincent Das, Paul Spelt, Daphne van Beek, Bert van der Wulp en Charlotte de Jonge
Als Praeses zal Daphne van Beek dit jaar de vereniging gaan leiden. Hoewel zij zeer exact is in alles wat ze doet, en hiermee perfect is voor haar functie, zal ze ook met haar gigantische hoeveelheid aan enthousiasme en humor ervoor zorgen dat er ook een hoop lol te beleven zal zijn het komend lustrum jaar.
Daarna kom ik, Vincent Das, en ik zal de functie van Commissaris Onderwijs en Interne Zaken op me nemen. Velen kennen mij als een stuiterende hyperactieve idioot. Dat klopt, maar ik hoop dat ik dit jaar ook kan bewijzen dat op gebied van onderwijszaken en op gebied van commissies ik mijn steentje kan bijdragen.
Paul Spelt zal de functie van Abactis aannemen. Doordat hij al een flinke tijd mee draait in het studentenleven, heeft hij al heel wat gezien. Ook zorgt hij voor veel vrolijkheid en slechte muziek op het hok. Doordat Paul in Den Haag woont is ons bestuur heel eerlijk verdeeld over Leiden en Delft (en dus Den Haag), wat voor genoeg ervaring binnen beide steden zorgt. Daphne en Bert komen namelijk uit Delft, terwijl Charlotte en Vincent al een flinke tijd in Leiden hun dagen slijten.
Ten slotte, hebben we Charlotte de Jonge. Zij gaat dit jaar met haar vlotte babbel en haar georganiseerde boekhouding proberen zoveel mogelijk geld te brengen voor LIFE. Zij is altijd in voor een mooi feestje en altijd in voor een babbeltje met mensen. Dit team gaat komend jaar ervoor zorgen dat dit lustrumjaar de boeken in gaat als het beste LIFE lustrum ooit. Hoe ik dit bestuur in een paar woorden zou beschrijven? Ik zou zeggen dat wij (nog) groen, fris en gepassioneerd maar vooral levendig zijn. En hierdoor weet ik zeker dat wij naar de leden de juiste steun kunnen zijn. Dat wij kunnen helpen om mensen actief bij de vereniging te betrekken en om hierdoor een fantastisch jaar tegemoet te gaan. Wij Klavers hebben er zin in, en wij hopen jullie ook. LIFE-lid, nietLIFE-lid het maakt niet uit. Wij hopen jullie binnenkort te zien op ons nieuwe hok in Leiden of ons vertrouwd hok in Delft en anders wel op een van die mooie borrels, lunchlezingen of feesten.
Vervolgens hebben Bert van der Wulp die komend jaar de functie van Quaestor zal vervullen. Deze jongen is van de snelle en weloverwegen beslissingen. Dit in combinatie met zijn vermogen om vele gecompliceerde begrotingen in de gaten te kunnen houden zorgt ervoor dat deze man de financiĂŤn prima zal regelen voor komend duur, maar wel super mooi lustrum jaar.
Origin - Universiteit Leiden
23
Studievereniging Aesculapius stelt zich voor Geachte lezer, Graag stel ik je voor aan de Leidsche Pharmaceutische Studenten-Vereeniging „Aesculapius”. Onze vereniging is gekoppeld aan de opleiding Bio-Farmaceutische Wetenschappen, de leukste studie van de universiteit Leiden. Het doel van een studievereniging is het ondersteunen van studenten bij hun opleiding. Deze ondersteuning bieden wij op twee fronten. We organiseren serieuze activiteiten, maar daarnaast is er ook veel ruimte voor leuke dingen.
DOOR: Maarten Doornbos h.t. praeses aesculapii
We bieden ondersteuning door een boekverkoop te organiseren, wetenschappelijke symposia neer te zetten, lunchcolleges te houden, een ouderdag te plannen, naar het buitenland te gaan voor een week excursie en een uitje naar een farmaceutisch bedrijf te houden. Deze serieuze activiteiten wisselen we dus af met de nodige ‘ontspannen’ zaken. Het jaar begint met het eerstejaarsweekend, een weekend waarin nieuwe studenten BFW de kans krijgen om elkaar en „Aesculapius” te leren kennen. Dit weekend is geen ontgroening, daar houden wij niet van. Gedurende het jaar organiseert de eerstejaarscommissie Panacea een aantal feesten, een culturele- en een sportactiviteit en een eind-barbeque. Panacea is een commissie die geheel uit eerstejaars studenten bestaat. In december staat de grootste activiteit van de vereniging op het programma, de ‘dies natalis’ van de vereniging. In deze week wordt de verjaardag van „Aesculapius” gevierd. Dit jaar worden we 124 jaar, we zijn dus al een hele oude vereniging met vele ervaringen en tradities. In de diesweek wordt een symposium, een diesreceptie, een sportactiviteit, een culturele activiteit, een feestje, een excursie en een einddiner met gala georganiseerd. Kortom een mooie week bomvol activiteiten!
24
Origin - Universiteit Leiden
Wanneer we niet dit soort speciale dingen te doen hebben zitten we ook niet stil. Iedere maand houden we een borrel. Iedereen is hier welkom om eens met elkaar, zowel met eerste- als met ouderejaars studenten BFW, te bespreken hoe het ermee staat. Al deze activiteiten moeten natuurlijk georganiseerd worden. Vele commissies met Aesculapen staan hier voor klaar. Als je lid wordt van „Aesculapius” kun je je dus actief inzetten om dit alles mogelijk te maken. Aan het roer van de vereniging staat het bestuur, wij zorgen er voor dat zaken worden geregeld en commissies worden ondersteund bij hun werk. Laat ik jullie voorstellen aan het 124e bestuur van „Aesculapius”. Jantine Brussee is de ab-actis. In gewoon Nederlands wordt dat secretaris. Voor de post kun je je tot haar richten, maar ook voor een koekje ben je bij haar aan het goede adres. De geldzaken van „Aesculapius” worden beheerd door Maartje van der Sar. Zij zorgt er als quaestrix voor dat wij in deze tijden van crisis niet in het rood zullen belanden. Het geld moet natuurlijk ergens vandaan komen, sponsoren worden onze mooie verhalen verschaft om zo goede contracten te tekenen.
e aK
k Jis
e sse
op ntr
e
tin
Jan
u Br
Jiska Kentrop is assessorI. Dit zonnetje in huis organiseert de buitenlandexcursie en ondersteund Panacea, de eerstejaarscommissie, bij haar activiteiten. Ze is altijd vrolijk en zorgt er voor dat alle eerstejaars met een goed gemoed van start gaan. Daan Lutjeboer is assessorII van het bestuur, hij organiseert de boekverkoop, ondersteund Jiska bij de BUEX-organisatie en beheert de vele verenigingseigendommen. Een spatje water kan hem heel soms uit z’n humeur brengen, maar op feestjes is hij degene die de goede „Aesculapius” sfeer er in weet te brengen. Ik ben Maarten Doornbos. Ik ben de praeses, ofwel voorzitter, van de vereniging. Met mijn lengte en haarkleur ben ik niet de minst opvallende persoon van de vereniging en probeer ik vanaf mijn hoogte het overzicht over de vereniging te bewaren.
rte
a Ma
o nD
s
bo
orn
e nd
ar
rS
a je v
rt
a Ma
e utj nL
bo
er
a
Da
Een beeld van „Aesculapius” schetsen is absoluut onmogelijk in dit korte stukje, daar is de vereniging te divers voor. Ik hoop dat je een beeld hebt gekregen van onze studievereniging en bij het fenomeen studievereniging in het algemeen. Studeren is leuk dus ik hoop dat je de goede keuze maakt. Misschien zien we je wel terug bij „Aesculapius”, dat zou natuurlijk helemaal top zijn! Dan mag ik nu afsluiten met deze mooi zin: Vivat, Crescat, Floreat, „Aesculapius”! Met vriendelijke groet, namens het 124e bestuur der L.P.S.V. „Aesculapius” ‘Doorntastend’, Maarten Doornbos h.t. praeses aesculapii
Origin - Universiteit Leiden
25
Studievereniging Chemisch Dispuut Leiden stelt zich voor. De nieuwe praeses Hallo allemaal. Dit jaar zal ik de taak van praeses van het Chemisch Dispuut Leiden vervullen. Mijn naam is Harm Gerlings, 20 jaar oud. Ik woon in Delft en ben derdejaars student MST. Ik doe aan jui-juitsu en speel zo af en toe graag een computerspelletje. Aangezien ik in Delft woon, ben ik ook in Delft lid van een studentenvereniging, namelijk Sint Jansbrug. Hier ga ik op dinsdagen meestal een biertje drinken, net zoals ik dat zal doen op de donderdagborrels met het CDL. Samen met Fanny ben ik mentor van een groepje eerstejaars, van wie wij de studievoortgang bij zullen houden en die we proberen te helpen met vragen over de studie en een lunch aan zullen bieden namens het CDL. Mijn functie verwacht ook van mij dat ik veel verhalen kan houden, aan deze verplichting zal nog het een en ander bij moeten worden gespijkerd. Meestal gebruik ik niet al te veel woorden om uit te leggen wat ik bedoel. Sterker nog, ik heb op de middelbare school menig maal op mijn kop gekregen van een leraar die vond dat ik veel te kort door de bocht ging. Gelukkig is er nog genoeg tijd om die vaardigheid te trainen op de donderdagborrel of tijdens een kopje thee in de CDL-kamer!
De nieuwe ab actis Ik ben Fanny Trausel. Dit is nu alweer het derde jaar van mijn opleiding MST en ik ben dit jaar ook ab actis bij het Chemisch Dispuut Leiden. Ik ben 20 jaar 26
Origin - Universiteit Leiden
en ik zit op kamers in Leiderdorp boven de kanovereniging Levitas. Een van mijn hobby’s is dan ook kanoën. Verder speel ik graag piano en hoop ik er dit jaar een aan te kunnen schaffen. Tekenen en schilderen vind ik ook erg leuk, net als spannende boeken. Ik sta er altijd voor in om gezellig een biertje te drinken en ben dan ook vaak op borrels te vinden. Naast mijn studie en bestuursfunctie ben ik samen met de praeses van het CDL mentor van een groep eerstejaars. Tijdens een vaste lunchbijeenkomst begeleiden we deze studenten, geven we ze advies over het aanpakken van hun studie en houden we hun voortgang in de gaten. Het mentorschap is goed te combineren met het bestuur en maakt het ons makkelijker de eerstejaars te betrekken bij de studievereniging. Tot slot vind ik het hartstikke leuk om mensen te mailen, wat goed uitkomt bij de bestuursfunctie die ik bij het CDL heb. Als ab actis is het namelijk mijn taak om het contact met de leden te onderhouden. Ik verzorg de mails, brieven, notulen en adresbestanden. Verder ben ik bijna altijd in de CDL-kamer te vinden om gezellig een kopje thee te drinken. Ik zou zeggen: kom vooral bij ons langs!
De nieuwe quaestor Mijn naam is Sander Barneveld, en ik ben komend jaar de quaestor van het Chemisch Dispuut Leiden. Dit betekent dat ik verantwoordelijk zal zijn voor de financiën van de vereniging. Ik ben 21 jaar en ben inmiddels begonnen aan mijn 4e jaar als MST student.
instumentale nummers van rond de tien tot twintig minuten maakt. En ik lees graag boeken, welk genre maakt niet zo uit (ik ben intussen van het ik-lees-alleenfantasy-syndroom af) zolang het maar goed is. Ik heb zo nu en dan wat sporten, kort, gedaan bij het Universitair Sportcentrum. Echt een definitieve sport lijkt er niet te komen, hoewel ons yoga wel heel leuk leek. V.l.n.r.: Stein van Bezouw, Fanny Trausel, Harm Gerlings, Marieke Guijt en Sander Barneveld Daarnaast hoop ik naast het borrelen tijd te hebben donderdagavond zo nu en dan te gaan schaken bij Ik zal proberen om dit jaar mijn bachelor zoveel mijn schaakclub. Ik schaak nu ongeveer vijf jaar bij SV mogelijk af te maken. Oorspronkelijk kom ik uit het Voorschoten, met zeer wisselend resultaat, maar het is noorden van het land, maar ik woon nu al weer drie toch vooral een heel fijne club. jaar in Leiden. Afgelopen jaren heb ik veel plezier beleefd aan het meedoen aan en organiseren van activiteiten van het CDL, en ik heb al weer erg veel zin in komend jaar. Mijn hobby’s zijn lezen (vooral thrillers, sciencefiction en fantasy), muziek luisteren (rock en metal) en gamen. Daarnaast ben ik ook nog lid bij de studentenvereniging Catena. Een van de eerste dingen die ik als quaestor zal doen is het aanschaffen van een nieuw koffiezetapparaat voor in de CDL kamer, dus kom gerust eens langs om een kopje koffie (of thee, of iets anders) te drinken.
De nieuwe assessor acquisitie Ik ben Stein van Bezouw, 21 jaar oud en ik word de assessor acquisitie, de sponsorvergaarder, in het 77e bestuur van het CDL. Ik begin aan mijn vierde jaar MST en hoop binnenkort te beginnen aan mijn Master Chemistry. Waar ik echt van houd is van muziek. Ik luister zo veel als mogelijk naar muziek. Bands waar ik naar luister vallen meestal in de rock of de metal, maar sommige klassiek of reggae is ook wel heel gaaf. Momenteel luister ik veel naar de band Godspeed You! Black Emperor, een post-rock band uit Canada die heerlijk duistere muziek maakt en veelal
Hoe dan ook, het wordt vast een fantastisch jaar in het bestuur, ik heb er in ieder geval heel veel zin in!
De nieuwe assessor onderwijs Hallo, ik ben Marieke, en ik ben 21 jaar en vierdejaars student scheikunde. Of iets preciezer: ik heb drie jaar Molecular Science & Technology gestudeerd, en ik ben nu begonnen met de master Chemistry, terwijl ik het laatste stukje van mijn bachelor nog afmaak. Komend jaar ben ik assessor onderwijs van het Chemisch Dispuut Leiden, iets waar ik heel veel zin in heb. Via college respons commissies, evaluatiebijeenkomsten en de opleidingscommissie zal ik de kwaliteit van het onderwijs in de gaten houden en ik zal de tentamenbank bij gaan houden. Daarnaast zal ik met mijn bestuurgenootjes heel veel leuke activiteiten gaan organiseren. Ik zal natuurlijk vaak in de CDL-kamer te vinden zijn, die zich inmiddels weer in de schotel bevindt. De koffie en thee zijn nog steeds gratis, dus kom vooral een keer gezellig langs! Behalve van het CDL ben ik ook lid van Gomarus, een christelijke studentenvereniging, waar ik bijna elke donderdagavond wel te vinden ben. Verder heb ik op mijn kamer een harp staan, en ik doe mijn best om daar ook regelmatig op te spelen. Origin - Universiteit Leiden
27
Tinbergen lezing 2009 Ter ere van Nobelprijswinnaar en etholoog Niko Tinbergen organiseert de Universiteit Leiden in samenwerking met het NRC Handelsblad, NWO, Naturalis en Museum Boerhaave jaarlijks de Tinbergenlezing. De lezing staat in het teken van de evolutie. De Tinbergenlezing vond plaats op zondag 20 september 2009. De lezing werd dit jaar verzorgd door Marc Hauser. Het onderwerp was ‘Evolving a moral instinct’.
28
Origin - Universiteit Leiden
Momenteel is Hauser professor van Harvard College, in de departementen Psychologie, Human Evolutionary Biology, en Organismic & Evolutionary Biology. Hij is de co-directeur van de Mind, Brain, en de directeur van de Cognitieve Evolutie Lab. Hij heeft een National Science Foundation Young Investigator Award gewonnen, een Medal of Science van het College de France, en een Guggenheim Award. Ook Liesbeth Sterck van Universiteit Utrecht verzorgde een lezing over haar onderzoek bij primaten, dit voert zij uit aan de Universiteit Utrecht, de apengroepen van het biomedical primate center Rijswijk, in dierentuinen en in de bossen van IndonesiĂŤ. Voorafgaand aan de lezing kregen studenten de kans om in discussie te gaan met de beide sprekers. Origin geeft een kleine sfeerimpressie van de dag. De lezing is opgenomen met het nieuwe multimedia systeem van de faculty of Science en is te bekijken via de website http://weblectures.leidenuniv.nl.
Origin - Universiteit Leiden
29
30
Origin - Universiteit Leiden
Agenda Vrijdag 30 oktober Afscheidscollege Prof.dr. J. Reedijk Vakgebied: anorganische chemie Plaats: Gorlaeus
Vrijdag 6 november
Agenda
Oratie Prof.dr. P.GrĂźnwald Faculteit: Wiskunde en Natuurwetenschappen Vakgebied: statistisch leren
Promoties Woensdag 21 oktober
Vrijdag 29 oktober
Promotie: R. Visster Titel: Chemical evolution from cores to disks Promotor: Prof. Dr. E.F. van Dishoeck
Promotie: S. Semrau Titel: Membrane heterogenety Promotor: Prof. Dr. T. Schmidt
Donderdag 22 oktober Promotie: M . Viciano-Chumillas Titel: Phenol-pyrazole based ligands towards the design of manganese complexes Promotor: Prof. Dr. J. Reedijk, Prof.Dr. L.J. de Jongh
Donderdag 27 oktober Promotie: O. Panic Titel: High angular resolution studies of protoplanetary discs Promotor: Prof. Dr. E.F. van Dishoeck
Donderdag 28 oktober Promotie: F. Scarpelli Titel: Approaches to Structure and Dynamics of Biological Systems by Electron Paramagnetic-Resonance Spectroscopy Promotor: Prof. Dr. E. Groenen
Promoties Origin - Universiteit Leiden
31
Faculty of Science
Sylvius-gebouw
Nieuwe huisvesting voor Biologie Het Instituut Biologie Leiden was tot voor kort gehuisvest
onderzoek op het gebied van lifesciences en biodiversiteit
in verschillende gebouwen in Leiden. Daar is in de zomer
te faciliteren. Met de verhuizing naar het Sylvius is het IBL
van 2009 verandering in gekomen, het IBL heeft het
in het hart van hetBioSciencepark Leiden gekomen en op
gerenoveerde Sylviusgebouw aan de Wassenaarseweg
loopafstand van het Gorlaeus complex waar onderzoekers
betrokken. Daarmee zijn alle medewerkers en studenten
van het IBL samenwerken met andere instituten in het Cell
van het IBL samen gekomen op een locatie.
Observatory.
Het Sylvius is voorzien van een aantal collegeruimtes met
Vanf nu kunnen medewerkers en studenten samen in het
moderne faciliteiten voor het onderwijs waaronder
Sylviusgebouw werken om van Leiden de biodiversiteitsstad
Smartboards en opnamemogelijkheden voor colleges.
van Nederland te maken.
Ook de labzalen zijn voorzien van nieuwe labtafels, zuurkasten en wat verder nodig is voor het gevarieerde
www.science.leidenuniv.nl
Universiteit Leiden. Universiteit om te ontdekken.