Jaargang 5 april 2010 Nummer 3
Bio-farmaceutische Wetenschappen | Biologie | LS&T | MST | Universiteit Leiden
Koken met... De Italiaan en Jaap en Trudy Brouwer
Evolutietheorie staat als een huisje
Evo devo
Life Lustrum skireis
Redactioneel Beste lezer, de temperatuur stijgt weer, de één kan gelukkig weer veldonderzoek bedrijven, de ander droomt van het zonnetje vanaf de labtafel. Het groen rondom de gebouwen kan in ieder geval weer voor de lunch worden gebruikt. Een goed moment om Origin erbij te pakken en door te spitten. Origin voorziet jou ook deze keer weer van informatie over alle facetten van de life science binnen W&N.Maurijn van der Zee kreeg een VENI-beurs om zijn onderzoek door te zetten, hij vertelt hierover. Jaap en Trudie Brouwer worden geinterviewd en Sven Askes schrijft over zijn buitenlandstage in de VS. LIFE heeft fun in de sneeuw en de Leidse Biologen Club schrijft over hun excursie naar Texel. Veel leesplezier gewenst!
Inhoud Nieuws
3
Koken met... de Italiaan en Jaap en Trudie Brouwer
4
Evolutietheorie staat als een huisje
9
Evo-devo
12
Internationale uitwisseling naar Radford universiteit
16
Fotoreportage: Het Junior Science Lab
20
LIFE
25
Vogelen op Texel
28
Agenda en Promoties
31
Wouter Bruins
9
16
20
25
Colofon , jaargang 5, nummer 2, 1 januari 2010 Oplage:
1.500
Redactieadres: Origin Magazine Einsteinweg 55 2333 CC Leiden info@originmagazine.nl www.originmagazine.nl Redactie: 2
Hoofdredactie: Gert Jan van Helden Redactie: Johan Detollenaere, Karin van der Burg, Michael de Korte, Mart Lubben, Rudy Brinkman, Wouter Bruins
Origin - Universiteit Leiden
Aan Origin werkten mee: Jaap en Trudy Brouwer, Anneke Teunissen, Sabine de Kraa, Sven Askes, Ludo Juurlink en Thijs Kabelt, Drukkerij: Groen Media Services, Leiderdorp Opmaak: teambart Origin en al haar inhoud © Faculteit der Wiskunde en Natuurwetenschappen, Universiteit Leiden. Alle rechten voorbehouden.
Nieuws Leidse student maakt iPhone-applicatie ICT in Business-student Reza Ladchartabi ontwikkelde tijdens zijn master de smartphone-applicatie AllAroundMe, waarmee de gebruiker zijn ideale dagje uit kan samenstellen. Nu, drie jaar later, heeft hij een eigen bedrijfje en is het product ook voor de iPhone beschikbaar. De 27-jarige Ladchartabi studeerde voorafgaand aan zijn Leidse master Bedrijfskundige Informatica in Breda. Omdat hij alleen bedrijfskunde te droog vond, en alleen programmeren te saai, besloot hij de master ICT in Business aan de Universiteit Leiden te doen. In Leiden aangekomen, wist hij niets van het culturele leven in de sleutelstad. Wat was er allemaal te doen in de omgeving? Waar kon hij naartoe? Hoe moest hij er komen? Hiervoor ontwikkelde hij zijn programma welke nu dus te downloaden is voor je telefoon. Bron: www.nieuws.leidenuniv.nl
hebben felgele strepen en stippen over het gehele lichaam. Het is bijzonder dat zo’n grote en opvallende soort tot nu toe niet door wetenschappers was ontdekt en beschreven. Bron: www.nieuws.leidenuniv.nl
Nieuwe weblecture van prominent statisticus Bradley Efron Op onze weblectures site kun je de nieuwste lezing bekijken van Bradley Efron; een statisticus van de Stanford University die bekend is door de bootstrap resampling techniek, die een grote invloed heeft gehad op het gebied van statistieken en vrijwel alle gebieden van statistische toepassing. De bootstrap was een van de eerste computerintensieve statistische technieken, ter vervanging van traditionele algebraïsche afleidingen met de gegevens op basis van computersimulaties. De weblectures zijn te zien via weblectures.leidenuniv.nl. Bron: www.nieuws.leidenuniv.nl
Restauratie Sterrewacht bereikt ‘hoogste punt’ De restauratie van de Sterrewacht verloopt voorspoedig; de verwachting is dat deze aan het einde van het jaar is afgerond. Op donderdag 11 maart werd het ‘hoogste punt’ bereikt door de gerestaureerde koepels terug te plaatsen op het dak. Dit alles werd feestelijk gevierd door de toekomstige gebruikers. Bron: www.nieuws.leidenuniv.nl
Nieuwe varanensoort ontdekt in Filippijnen De eerste foto’s van de bitatawavaraan werden gemaakt door Merlijn van Weerd van het Centrum voor Milieuwetenschappen Leiden (CML). Van Weerd was ook betrokken bij de soortbeschrijving in het gezaghebbende tijdschrift Biology Letters. De vondst markeert een belangrijke biogeografische grens op het eiland Luzon. De nieuwe varaan heeft de wetenschappelijke naam Varanus bitatawa gekregen. Hij is een van de grootste varanensoorten ter wereld. Volwassen dieren kunnen twee meter lang worden en meer dan tien kilo wegen. Zowel jonge als volwassen bitatawavaranen
Grünwald ontvangt hoogste Nederlandse prijs voor statistiek en besliskunde Prof.dr. Peter Grünwald, hoogleraar Statistisch leren, heeft donderdag 8 april de Van Dantzigprijs uitgereikt gekregen, de hoogste Nederlandse prijs voor statistiek en besliskunde. Grünwald deelt de prijs met prof. Harry van Zanten van de TU Eindhoven. De Van Dantzigprijs wordt elke vijf jaar uitgereikt aan een jonge wetenschapper die een belangrijke bijdrage heeft geleverd aan ontwikkeling van de statistiek en/of de besliskunde. De Van Dantzigprijs is vernoemd naar David van Dantzig. Hij was zuivere wiskundige (topoloog) en één van de oprichters van het Mathematisch Centrum (MC), het huidige CWI in Amsterdam. Op het MC was hij de architect van de statistiek en de operationele research in Nederland. Zijn naam leeft voort in de prijs. Bron: www.nieuws.leidenuniv.nl
Nieuws Origin - Universiteit Leiden
3
Koken met... de Italiaan en
Jaap en Trudie Brouwer
IIn deze rubriek wil Origin leden van de faculteit in de schijnwerpers zetten onder het genot van een maaltijd. Voor deze editie wilden wij Jaap Brouwer als kok in actie zien. Hij had zelf een beter idee. Glunderend zegt hij: “Waarom koken als je ook uit eten kan?” Wij van Origin kijken een gegeven maal niet uit de mond en zetten direct onze tanden in dit aanbod. Op een vrijdagavond vertrokken we met Jaap en Trudie naar een knus Italiaans restaurantje Caruso in Warmond.
Dank jullie voor de uitnodiging! Vanwaar de keuze voor uit eten gaan? Jaap vertelt dat ze beiden een drukke week achter de rug hebben gehad en geen tijd hadden voor boodschappen. “Vroeger keken we met de aio’s naar voetbal. Dan maakten we samen een grote maaltijd uit het land waar Nederland tegen voetbalde. Trudie was toen nog thuis en zorgde voor de kinderen. Nu werken we allebei fulltime, dus gaan Als hippie we iets vaker uit eten.
Prof. Dr. Jaap Brouwer is werkzaam bij Molecular Genetics. Zijn onderzoek richt zich op DNA herstel van gistcellen, dat hij omschrijft als ‘zijn andere grote liefde’. Ook is hij directeur van het Leiden Institute of Chemistry. Daarnaast geeft hij ook nog colleges voor drie vakken.
met lang haar kwam ik aan op de universiteit om scheikunde te studeren
“We kwamen hier een keertje terecht na een middagje wandelen bij een klein bos hier in de buurt.”, aldus Trudie. “Het is een heel klein tentje, gerund door echte Italianen. Door de inrichting die doet denken aan een huiskamer, maar ook het amicale personeel voelden we ons hier direct thuis. Sindsdien komen we hier graag.”
De ober dient het voorgerecht op, een tafelvullend menu van antipasti: mozarellatomaat salade, drie soorten carpaccio van tonijn, rund en zalm, bruscetta. “En dooie visjes!” zegt de jongeman lachend met een dik Italiaans accent, terwijl hij een bordje verse sardines neer zet. We blussen het geheel af met een glas rode huiswijn.
4
Origin - Universiteit Leiden
Zijn affiniteit met chemie begon al voor zijn studie bij de verffabriek Sikkens in Sassenheim, waar tegenwoordig Akzo Nobel gevestigd is. Brouwer ging pas studeren op zijn 24e. Daarvoor was hij in dienst van het leger. “Als de sergeant links zei, ging ik rechts. Ik paste niet in het systeem. Als hippie met lang haar kwam ik aan op de universiteit om scheikunde te studeren, de organische chemie.” Maar de studie beviel hem niet: “Voor mij zat er geen echte vraagstelling in. Ik moet iets niet begrijpen in een levend wezen. Zo’n vraagstuk kunnen beantwoorden, dat vind ik toch echt het mooiste.” “Pas bij mijn stage ontdekte ik ontdekte ik wat ik leuk vond. Ik richtte me op kanker onder leiding van Barry Glickman, een moleculair geneticus.
Zijn team was heel onderzoeksgedreven. De mensen daar wilden weten hoe mutanten ontstaan, ze wilden de mutagenese écht begrijpen. Van de mutagenese ging ik naar genetische stabiliteit, mijn drijfveer. Ik wil begrijpen hoe het kan dat erfelijke informatie zo stabiel blijft, terwijl het molecuul zo instabiel is. Hoe het kan dat het DNA van jouw moeder 50 jaar lang bewaard blijft in jouw lichaam, waardoor je nu zo op haar lijkt. Wanneer je dat DNA in een glas water gooit is het binnen een uur uiteen gevallen. Blijkt dat de evolutie juist dat evenwicht tussen stabiliteit en instabiliteit nodig heeft. Dat chemisch probleem vind ik een machtig interessant filosofisch gegeven. Dat kan je vervolgens vertalen in hele praktische zaken, zoals DNA herstelsystemen. Eiwitten zuiveren, functies begrijpen: die filosofische vraag op een biochemische manier benaderen.”
Bij de oprichting van LST vroegen we ons af of student zelf kon kiezen tussen Leiden en Delft, of ze beiden moesten zien. Ik was voorstander voor wat het uiteindelijk geworden is. Delft richt zich meer op de biotechnologie en Leiden brengt daar de biologie in. Aanvankelijk waren er problemen met de identiteit van Life Science & Technology. “Men dacht dat het gaat over hoe je in het leven staat. Daarom gingen we heel erg benadrukken dat het over moleculen gaat. We gingen mensen zelfs afschrikken met het betagehalte van LST. Je maakt immers niemand blij met verkeerde informatie en daardoor een verkeerde studie. Ik wil dat mensen heel goed zien waar LST niet om draait, door goed te communiceren.”
Had u niet liever biologie willen gaan studeren? “Die interesse in de biologie van: ‘Goh, wat een mooi plantje!’, die heb ik niet. Ik luister graag naar iemand die mij verwonderd kan uitleggen waarom dat plantje zo mooi is, maar dat zal ik zelf nooit krijgen. Ik zie meer de cellen erin.” Het hoofdgerecht komt op tafel. Professor Brouwer heeft gekozen voor fileto ai pomodori secchi, aangezien hij geen liefhebber is van vis. Trudie wel en zij koos dan ook voor zeewolf. Origin ging voor haasfilet en kalfsfilet. Het vlees is heerlijk mals en gaat gepaard met knapperige verse groenten en verscheidene sauzen. De professor vervolgt: “Ik zou nu eerder Life Science & Techology (LST) gaan studeren. Moleculaire biologie hadden we vroeger niet. De belangrijkste reden voor mij om LST op te richten was omdat het vanaf het begin over lifesciences gaat. De cel staat centraal. Uiteindelijk kom je alsnog bij de moleculen. Ik was ervan overtuigd dat daar behoefte aan was. Ik gaf lezingen over life sciences in heel het land. Dat trok volle zalen, van jong tot oud. Ik begreep dat nooit: heel Nederland had er belangstelling voor, maar niemand studeerde ervoor. Later snapte ik dat niemand begreep dat je dan scheikunde moest gaan studeren. Daarom een opleiding waarbij vanaf het begin duidelijk is dat het veel gaat om biochemie en levende cellen. Ik bleek gelijk te hebben, want vanaf dag één hadden we al meer inschrijvingen dan de klassieke scheikunde.
Wat is belangrijker, onderwijs, wetenschap of communicatie? “Voor mij: wetenschap. In het algemeen: alledrie. Science is too important to leave it to the scientist. Onderwijs ligt aan de basis. Door investeren in een goede integrale inrichting van onderwijs kunnen we drie topmensen afleveren: onderzoekers, communicatoren en onderwijzers. Science Bètawetenschap is heel belangrijk, zeker vandaag de dag met alle voedselproblemen, milieuvervuiling, klimaatproblemen. De maatschappij legt de schuld voor een deel bij de wetenschap, die hebben de middelen geleverd waarmee die problemen tot stand zijn gekomen. De wetenschap
Origin - Universiteit Leiden
5
zegt daarop: ‘laat ons maar onze gang gaan, dan lost zich dat vanzelf op’. Dat vertrouwt natuurlijk niemand. Ondertussen is het wel waar. Als de bètawetenschap het niet kan oplossen, dan kan niemand het oplossen. Niet door politici en sociologen, maar door chemici, fysici, biologen. Als de aardolie op is, dan moet er iets anders voor in de plaats komen. De oplossing zit aan de kant waar de samenleving bang voor is. En ze komen niet naar ons toe, want ze zijn bang. Dat is onze verantwoordelijkheid, wij moeten naar de maatschappij treden.”
moet er ook rekening mee houden dat het geen feit is.” Wat stelt u dan voor? “De wetenschap moet als de sodemieter nieuwe communicatie hebben, anders gaat het steeds verder mis. Wetenschap wordt uitgelegd door mensen die geen wetenschap kennen. Dat vonden wij wel fijn, dan konden wij ons op de wetenschap storten. Maar als iemand het fout verkondigt, is toch echt onze fout.”
Hoe bedoelt u? “Zoals van der Heijden het verwoordde aan het begin “Een groot natuurkundige Feynman wilde leren van het jaar: ‘de terreur van het internet’. Elke gek schilderen. De schilder zei, dat is goed, maar dan met een blog en een sterke mening word naar geluismoet je mij de relativiteitstheorie leren. Na verloop terd. Voor je het weet zitten van tijd kon Feynman redelijk twee journalisten bij Pauw & schilderen, maar die schilder, Als bèta zo belangrijk is voor Witteman te praten over een die begreep het nog steeds niet. de kenniseconomie, vaccin waarvan ze niets beWaarop Feynman zei: dan heb grijpen. Te praten over zeer dan moet het geld realistisch ik het blijkbaar niet goed aan je zeldzame bijwerkingen, te uitgelegd. verdeeld worden verkondigen dat een injectie gevaarlijk is.” De wetenschap moet mensen aanleveren die het beter kunnen. Wij moeten de opinies Waarom doen ze dat dan? van de feiten scheiden. Zodat bij de volgende Paul & “Omdat honderdduizenden zo’n blog hebben gelezen! Witteman wel de waarheid gehoord wordt.” Maar een sterke opinie maakt nog geen feit.” Onderwijs ligt volgens u aan de basis van goede weDie mensen mogen dan toch wel vragen stellen? tenschap. Wat vindt u van het niveau van het huidige “Natuurlijk mogen ze dat! Terecht dat ze vragen hebonderwijssysteem? “Ik dacht altijd: op de universiteit ben en stellen. Maar die achterdocht? Die is ontezitten de slimste mensen, die mensen willen iets recht. Je moet rekening houden met opinies, maar je léren. Ik was daar heel naïef in.” U doelt op de ‘zesjescultuur’? “Precies.“ Maar niet iedereen wil onderzoeker worden. “Sommige mensen willen gewoon veel geld met hun opleiding verdienen. Die zien hun opleiding als een middel om dat doel te bereiken. Daar is niet mis mee, al is dat niet mijn drijfveer.” Op wat voor mensen doelt u dan? “Van die mensen die een slecht tentamen inleveren. Als mensen iets beters te doen hebben begrijp ik dat. Maar om dan een beetje te gaan studeren, een hele middag bij zo’n tentamen zitten om dan een drie te halen, dat snap ik niet”.
6
Origin - Universiteit Leiden
Wat zou u veranderen in het onderwijs? “Wij leven in een land onder de afspraak dat in de toekomst 50% van de mensen hoogopgeleid moet zijn. Maar dat kan toch niet? We hebben toch niet 50% van de mensen die dat niveau aan kunnen? Dat haal je alleen als je het niveau omlaag zet. Dat moet je toch niet willen? Je wil dat iedereen in Nederland een zo goed mogelijke opleiding kan genieten, niet dat iedereen hetzelfde kan.” Nederland doet wel al jaren mee aan de top. “Qua chemie zijn wij zelfs nummer 2! Qua investeringen in wetenschap zit Nederland op het niveau Bulgarije, Letland, Estland. Dan verdien je toch meer geld, niet minder? Ondertussen word vereist dat we met de top blijven meedoen. Ben je ineens slachtoffer van je eigen succes.” Zo slecht gaat het toch niet? “Nee, omdat we 30 jaar geleden hard investeerden! De reden dat wij onder VS en Japan staan is omdat zij de grootste investeerders zijn.” “‘Natte’ vakken, alles waarvoor je meer dan potlood, papier of pc voor nodig hebt, krijgen in verhouding minder toebedeeld maar zijn wel verantwoordelijk voor het opleiding van het gros van de bèta mensen in Nederland. Wij moeten een deel van ons geld besteden aan de practicumstaf. We moeten onze aio’s tijd ontnemen, om te helpen bij het onderwijs wij moeten die grote opleidingen coördineren. Als bèta zo belangrijk is voor de kenniseconomie, dan moet het geld realistisch verdeeld worden. Alle chemische opleidingen hebben het moeilijk. We zijn van 30 naar 250 studenten gegaan, en we hebben het nog steeds moeilijk! We kunnen toch niet zo hard groeien en tegelijkertijd keihard bezuinigen? Dat houden we toch niet vol? Het kan niet goedkoper, zonder zaken af te schaffen. Op practica kan je niet bezuinigen. Scheikunde kan je niet doen zonder zuurkasten.” Trudie trekt een graatje uit haar mond bij de laatste hap van haar wolfsvis. Ze vertelt dat ze vroeger met vier andere collega’s 50 studenten verzorgde. Nu onderhoudt ze met alleen Arjen de practica voor meer dan 300 studenten. “Tijdens practica geniet ik van hoe gedreven mensen kunnen zijn. Zelf probeer ik ook met enthousiasme mijn werk te doen en dat uit te stralen. Nu ben ik
hele dagen glaswerk aan het schoonmaken. Dat is hard werken en dat doe ik graag; dat heb ik altijd al gedaan. Maar ik wil m’n werk beter kunnen doen: op zaal staan om mensen direct te helpen. Arjen apparaten en technieken leren. Inhoud geven aan ons werk.” Na een kopje koffie worden we blij uitgezwaaid door het personeel. Het restaurant zit nog steeds vol en onze tafel is direct weer bezet. Jaap en Trudie houden werk en privé liefst zoveel mogelijk gescheiden. Maar voor we afscheid nemen van ze nemen komen we toch nog het een en ander te weten over het stel: Jaap en Trudie kenden elkaar van het dorp. Ze trouwden op hun 20e, want ‘zo ging dat in die tijd’. Trudie heeft Jaap zijn studie betaald en deed naast haar werk de avondschool in Delft om chemisch analiste te worden. Samen hebben ze twee dochters. Jaap kwam haar tegen toen hij met zijn lange lokken rond het zwembad paradeerde en haar zag. “Plots stond ze daar, een klein smal meisje met van die grote ogen.” De professor glundert.
Origin - Universiteit Leiden
7
Evolutietheorie staat als een huisje 8
Origin - Universiteit Leiden
Hoe is de mens hier op aarde gekomen, bestaat er nou echt zoiets als evolutie? Ondanks dat er genoeg verhalen en onderzoeken zijn die het bestaan van zoveel planten en dieren verklaren door evolutie, zijn er nog veel mensen die er aan twijfelen. Velen willen eerst zien en dan geloven maar evolutie gaat zo langzaam en is niet te zien een mensenleven, of toch wel? In een symposium vertelde Menno Schilthuizen eerstejaars Biologiestudenten over een poging om evolutie te kunnen volgen in een mensenleven. DOOR: anneke Teunissen, Sabine de Kraa, Mart Lubben
2009 was het jaar van Darwin, de grondlegger van de evolutietheorie. Als eerbetoon aan Darwin leek het de Brit Jonathan Silvertown leuk om met een groot onderzoek evolutie zichtbaar te maken. Want in de loop der jaren is het duidelijk geworden dat evolutie in hele kleine stapjes verloopt. Die kleine stapjes kan je soms wel al zien in een mensenleven. Hij trommelde een hoop wetenschappers op en ze hebben samen het onderzoeksteam Evolutie-MegaLab opgericht. Dit Evolutie-MegaLab wilde een megaonderzoek waar iedereen in Europa aan mee kon doen en moest doen om genoeg gegevens te verzamelen. Om dit mogelijk te maken moest het onderwerp van het onderzoek een diersoort zijn die overal in grote getale voorkomt, makkelijk te vinden is, variatie in erfelijke kenmerken vertoont en er moesten oudere gegevens beschikbaar zijn. Ironisch genoeg is de meest geschikte kandidaat om de snelheid van evolutie aan te tonen de trage tuinslak (Cepaea).
Slakken kunnen enorm verschillende kleurenpatronen hebben
Een van de onderzoeksvragen luidt: Komen licht gekleurde slakkenhuisjes in het noorden nu meer voor dan vroeger, nu het klimaat opgewarmd is? De tuinslak komt van donker naar licht in de volgende kleuren voor: bruin, roze en geel. Lichte huisjes weerkaatsen meer licht dan donkere huisjes en raken hierdoor minder snel oververhit in een warm klimaat. Nu het overal warmer wordt zou je kunnen verwachten dat
Origin - Universiteit Leiden
9
er in het noorden, net als in het zuiden, meer licht gekleurde huisjes voorkomen dan een aantal decennia geleden. Als dit het geval is heeft deze diersoort zich aangepast aan de veranderde omstandigheden, dus is de slak onder onze neus geëvolueerd. Ook werd er onderzoek gedaan naar de aanpassing van de huisjes aan de omgeving waar de slak leeft. Niet alleen de kleuren van de huisjes kunnen verschillen, maar ook de bandering (dit zijn de zwarte strepen) die als een spiraal op het huisje aanwezig is. Net als bij de kleuren zijn hier drie mogelijkheden: ongebandeerd (geen bandjes), één-bandig of meerbandig. In combinatie met de verschillende kleuren kunnen er dus drie maal drie is negen verschillende groepen van de tuinslak voorkomen. Al jaren wordt er onderzoek gedaan naar de tuinslak en daaruit is naar voren gekomen dat de kleur en de bandering van de slakkenhuisjes waarschijnlijk zorgen voor de camouflage.In het grasland vallen lichte kleuren met veel bandjes bijna helemaal weg tegen de achtergrond. Echter in het donkere bos werkt een donker huisje beter dan een lichter huisje, omdat de slak minder snel wordt opgemerkt door vogels, muizen of egels die de slak als tussendoortje zien.
ook in jouw tuin zitten slakken
10
Origin - Universiteit Leiden
kaart van slakken populaties rondom Leiden
In Noord-Europa is er de laatste decennia veel meer bos bijgekomen, als daar evolutie heeft plaatsgevonden moeten er dus meer donkere slakken te vinden zijn dan voorheen. Als je mee wilde doen moest je in een klein gebied, bijvoorbeeld een tuin of een lange heg, op zoek gaan
naar minstens twintig slakken. Hierbij ging het alleen de gewone tuinslak (Cepaea nemoralis) met een zwarte rand aan de opening van het huisje (ook wel de ‘lip’ genoemd) en de witgerand tuinslak (Cepaea hortensis) met een witte lip. Je noteerde alleen de soort, het uiterlijk (één van de negen vormen) en de plaats waar je ze gevonden had. Dit laatste kan heel gemakkelijk doordat de site gebruik maakt van Google Maps. Door heel Nederland, en andere landen in Europa, zijn er slakken gezocht. De waarnemingen werden gestuurd naar een centrale website (www.evolutionmegalab.org). De vinder van de slakken kreeg direct een antwoord op zijn vraag, of op die plaats evolutie had plaats gevonden ja of nee. Dit omdat de doorgegeven gegevens meteen worden vergeleken met de gegevens van een onderzoek naar het voorkomen van de tuinslak in dat gebied zo’n 30 jaar geleden. Dit is natuurlijk heel leuk voor de vinder zelf, maar nog geen antwoord op de hoofdvraag want daar zijn veel meer vindingen (ook wel ‘records’ genoemd) voor nodig. Tot 6 oktober 2009 konden mensen records invullen voor het onderzoek. Ook veel scholen deden mee met het Megalab. Speciaal voor deze scholen werden er lessen gemaakt over het herkennen van slakken en dagen georganiseerd waarop de hele school slakken ging zoeken. Al met al leverde de slakkenzoekacties 6.937 records op, dit was goed voor 195.415 slakken. Nu kun je meteen het belang van het terugzetten van de slakken na het vangen zien, anders zie je niet alleen in een korte periode het evolueren van een soort, maar ook het uitsterven ervan. Het aantal records was minder dan verwacht ( zo’n 10.000) maar gelukkig nog genoeg om het onderzoek mee uit te kunnen voeren.
Op de uiteindelijke resultaten moet nog even worden gewacht want op dit moment worden de gegevens geanalyseerd en opgeschoond. Met opschonen wordt bedoeld het verwijderen van onbetrouwbare records. Zo worden de rare locaties waar mensen slakken hebben gevonden, zoals midden in de Middellandse Zee, eruit gefilterd. Ook worden waarnemingen waarvan het vermoeden bestaat dat het niet om de tuinslak gaat eruit gehaald. De vinders konden ook een quiz maken op de site om te oefenen met de kleurvormen. De quiz ging over het herkennen van de tuinslak. De uitslag van de quiz wordt heel slim gekoppeld aan ingevoerde gegevens van die persoon zodat ze de betrouwbaarheid kunnen beoordelen. Uiteindelijk worden er met de gegevens twee analyses gedaan. Een analyse met ruwe data, waarbij alleen de vreemde locaties eruit worden gehaald en een analyse met opgeschoonde data waar na verwachting ongeveer de helft van de verkregen gegevens bij gebruikt kan worden. In mei 2010 worden de definitieve resultaten van het onderzoek verwacht. De website www.evolutionmegalab.org blijft in de lucht om nieuw getelde slakken in te voeren. Vanaf heden kunnen we met jullie hulp de evolutie in slakkentempo volgen. Dus als je wilt dat je kinderen de evolutie beter begrijpen dan jij nu doet, dan moet je naast een partner ook twintig slakken zoeken.
Elke gevonden slak moet worden ingedeeld in één van deze negen groepen
Origin - Universiteit Leiden
11
Evo-devo Insecten met 22 pootjes of kevers die helemaal binnenstebuiten zitten. Dat is de bizarre wereld
van evolutionary developmental biology, ofwel evo-devo. Op dit raakvlak van evolutiebiologie en ontwikkelingsbiologie ga ik de komende drie jaar onderzoek doen met een VENI-beurs.
12
Origin - Universiteit Leiden
Na het Darwinjaar weet iedereen waarom een giraf zo’n lange nek heeft: natuurlijke selectie. Maar wat zijn de ontwikkelingsbiologische mechanismen hierachter? Welke genen en welke embryologische processen zijn er nou veranderd zodat die nek zo lang wordt? Dat is de vraag waar evo-devo zich mee bezighoudt. Om deze vraag te beantwoorden zou je de nek-ontwikkeling van een giraf willen vergelijken met de ontwikkeling van een dier met een korte nek, een zebra bijvoorbeeld. Zo kunnen de veranderingen bij de giraf opgespoord worden. Om de kosten binnen de perken te houden, doe ik dit soort vergelijkend onderzoek niet aan giraffen en zebra’s, maar aan insecten. In de groep van professor Paul Brakefield waren al lieveheersbeestjes, fruitvliegen en vlinders aanwezig. Ik heb daar een nieuw modelorganisme aan toegevoegd: de meelkever Tribolium castaneum. Figuur 1
Pootjes Eén van de mooiste voorbeelden van evo-devo is de ontwikkeling van pootjes bij insecten. Voorouders van insecten, zoals duizendpoten en kreeftjes, hebben poo tjes op elk segment. De aanleg van die pootjes wordt gecoördineerd door het regel-gen distalless. In de embryo’s van kreeftjes zie je dan ook dat distalless in elk segment “aan“ staat (roze in figuur 1): op elk segment wordt een pootje gemaakt. In insecten staat distalless in het achterlijf echter uit: geen pootjes in het achterlijf. Een ander gen, AbdominalA (rood in fig1), zet distalless uit in het achterlijf van insecten. AbdominalA is dus een pootjes-uitzetter. Vlak vóór het gen distalless zit een soort schakelaartje, gewoon een stukje DNA, waar AbdominalA precies op past om distalless uit te zetten (figuur 1).
Het lijkt logisch dat AbdominalA alleen bestaat in insecten, maar de grote verrassing van evo-devo is dat duizendpoten en kreeftjes ook een AbdominalA-gen hebben. Alleen zet AbdominalA het pootjes-gen níet uit in deze dieren. Dat komt doordat het DNA van de distalless-schakelaar anders is. Daardoor past AbdominalA helemaal niet op de schakelaar van distalless (figuur 1). Distalless wordt dus niet uitgezet en als gevolg worden overal pootjes gemaakt in de voorouders van insecten. Wat er gebeurd is in de loop van de evolutie, is dat er door kleine mutaties een bindingsplek voor AbdominalA is ontstaan op de schakelaar van distalless. Hierdoor kan AbdominalA distalless uitzetten en zijn de pootjes in het achterlijf van insecten verdwenen.
Origin - Universiteit Leiden
13
normaal
Figuur 2
Dat is zo’n beetje de grote boodschap van evo-devo: het zijn niet zozeer de genen en eiwitten zelf die veranderen tussen soorten, maar de schakelaars van die genen. Insecten en duizendpoten hebben alletwee pootjesgenen, dus daar zie je het verschil niet aan. Het gaat erom waar die genen aan of uit staan. Hoe onderzoek je dit nu precies? Eén van de technieken die ik vaak toepas is RNA-interference (RNAi). De ontdekkers van deze techniek, Fire en Mello, hebben hiervoor in 2006 de Nobelprijs gekregen. Met RNAi kun je namelijk naar believen genen uitschakelen. Wat gebeurt er nu als we distalless uitzetten in de meelkever? Logisch, helemaal geen pootjes meer. Maar wat gebeurt er nu als we AbdominalA uitzetten? Als de uitzetter uitstaat, komen er weer pootjes op elk segment (figuur 2). Je hebt dan eigenlijk weer een duizendpoot van een kever gemaakt.
AbdominalA RNAi
Fruitvliegen hebben trouwens helemaal geen serosa. En inderdaad is de fruitvlieg gebonden aan vochtige omgevingen. Maar hoe is dit membraan bij de fruitvlieg weer verdwenen? Wat is de genetische basis van deze evolutionaire verandering? Vergelijkend genetisch onderzoek bij insecten moet dit oplossen. Het is fantastisch dat NWO mij in staat stelt mijn eigen onderzoek verder te ontwikkelen.
binnenstebuiten De bizarste ontdekking die ik heb gedaan is een kever die helemaal binnenstebuiten zit. Het gen dat ik had uitgeschakeld bleek voor de fusie van twee membranen nodig te zijn: het amnion en de serosa (respectievelijk blauw en rood in de tekeningetjes van figuur 3). Als die membranen niet fuseren, groeit het embryo als het ware binnenstebuiten. De pootjes zitten dan niet aan de buitenkant van het embryo, maar juist helemaal binnenin! Eén van de grote vragen is waar die membranen eigenlijk voor zijn. Om dit uit te zoeken heb ik de VENI-beurs gekregen. Zouden het amnion en de serosa het insecten-ei tegen uitdroging beschermen, net zoals het amniote ei van reptielen? Dat zou kunnen verklaren waarom insecten zo ontzettend succesvol zijn geworden op het land. Om dit testen maak ik serosa-loze kevereieren met RNAi en volg die onder verschillende luchtvochtigheden.
14
Origin - Universiteit Leiden
Figuur 3
Zo stuurt het embryo de evolutie als het ware een bepaalde kant op
Aan de andere kant: het is leuk zo’n VENI-beurs, maar over drie jaar sta je weer op straat. Die onzekerheid is lastig. Mijn ervaring en publicatielijst zouden in Duitsland voldoende zijn voor een vaste aanstelling als juniorprofessor. Het is jammer dat de faculteit in Leiden mij dit soort zekerheid niet biedt. Ik ben 33 en mijn Duitse partner woont in Keulen. Ik overweeg dus serieus om toch voor zekerheid te kiezen en terug te gaan naar Duitsland. Maar ik merk dat ik hier in Leiden ook iets kan, wat mij in het buitenland veel moeilijker afging: onderwijs geven en wetenschap populariseren. Vorig jaar heb ik een lezing gegeven over evo-devo in het Universiteitsmuseum van Utrecht en onlangs was ik te gast in het radioprogramma Noorderlicht. Nu werk ik aan een boek in de serie Basic Books in Science van professor Roy McWeeny. Dat inspireert mij enorm. En evo-devo blijft een geweldig vakgebied. Het blijkt dat embryo’s zelfs voor een deel de evolutie sturen. Sommige theoretisch bedachte evolutionaire veranderingen zijn ontwikkelingsbiologisch namelijk helemaal niet mogelijk, heeft experimenteel onderzoek aan vlindervleugels in onze vakgroep aangetoond. Embryo’s kunnen dus bepaalde evolutionaire wegen afsluiten. Andere veranderingen zijn juist heel eenvoudig. Zo stuurt het embryo de evolutie als het ware een bepaalde kant op.
Lezing evo-devo: This weeks discoveries, dinsdag 20 april, 13.00uur, De Sitterzaal J.H.Oortgebouw, Niels Bohrweg 2
Radio-interview: http://www.radio1.nl/contents/13372-noorderlicht-spelen-met-genen
Web page Maurijn: http://www.science.leidenuniv.nl/index.php/ibl/zee
Organismen zijn dus niet een soort klei waar natuurlijke selectie zomaar alles van kan maken wat zij wil. Evolutiebiologen zullen moleculaire ontwikkelingsmechanismen moeten bestuderen om dat goed te begrijpen, en moleculair biologen begrijpen meer als ze evolutionaire vragen stellen. Die nieuwe manier van denken probeer ik mijn studenten en collega’s mee te geven.
Origin - Universiteit Leiden
15
Internationale uitwisseling naar Radford university 6 Augustus 2009 – 26 December 2009
Door: Sven Askes
Toen ik op een open dag op de TU Delft wat voorlichting gaf aan middelbare scholieren, hoorde ik mijn studieadviseur praten over een minor in het buitenland. Tot dat punt had ik nog nooit gedacht aan mijn minor en zeker niet om die in het buitenland te doen, maar iets zei in mij: “Waarom ook niet, waarom zou je niet wat avontuurlijks doen en er gewoon voor gaan?“. 6 Maanden later zat ik opeens in een vliegtuig naar de Verenigde Staten om mijn scheikunde major af te wisselen met een management minor... Ik reisde naar een klein universiteitsstadje genaamd Radford, in de staat Virginia.
Er kwam een hoop voorbereiding bij kijken. Naast de grote hoeveelheid formulieren voor de universiteit was ik bezig met het regelen van beurzen, vaccinaties, verzekeringen, vluchten, onderhuur en officiële toetsen om aan te geven dat ik goed Engels sprak. Ook moest ik mijn vakken kiezen en ik heb uiteindelijk 4 management vakken en 1 marketing vak gevolgd. Dit waren Human Resource Management, Small Business Management, Organizational Behavior, Organizational Communications en Principles of Marketing – samen kwam dit neer op een studielast van 30 ECTS. Er was de 4 maanden voor mijn vertrek geen dag dat ik niet aan de uitwisseling dacht! Gelukkig was de communicatie met de gast universiteit uitstekend en eigenlijk heb ik weinig onduidelijkheid gehad over dingen die ik moest regelen: je moet er gewoon wat tijd voor vrij maken. Na m’n vertrek was de eerste tijd natuurlijk een bizar avontuur – ik heb nog nooit zo’n wirwar van emoties en gevoelens door me heen voelen razen. Sommige dingen gingen als vanzelf, zoals de taal: ik was toen
16
Origin - Universiteit Leiden
ik Nederland verliet al praktisch tweetalig. Veel Amerikanen gaven me zelfs complimentjes dat ik bijna accentloos Engels sprak. En ook het contact met de andere internationale studenten verliep soepel. Na de introductietijd heb ik nog veel tijd met hun opgetrokken. Met de Amerikaanse studenten kon ik ook goed opschieten en het duurde niet lang tot ik een brede kring met vrienden had. Het onderwijs is me uitstekend bevallen. Het waren kleine klasjes van maximaal 30 mensen en elke student werd echt als mens en als individueel behandeld en persoonlijk begeleid. Als je het Leidse onderwijs met grote collegezalen gewend bent dan is dat wel erg prettig. Ook was er buiten de les om veel communicatie met de docenten en elk van mijn docenten vond het geweldig om mij als internationale student er tussen te hebben. Wel vond ik dat het niveau niet erg academisch was: ik vond het af en toe echt alsof ik tussen middelbare scholieren zat en ik merkte toch wel dat ik hier in Nederland een uitstekende opleiding geniet waar veel van me verwacht wordt. Ik heb
jammer genoeg te vaak gezien dat de studenten daar Hoewel er een aantal erg vriendelijke mensen op de ook veel minder gemotiveerd waren en veel vaardiggang leefden, waren beide Amerikaanse buren erg heden die ik eigenlijk als logisch beschouw niet hadluidruchtig en samen met mijn Franse roommate heb den. Vooral het niveau van schriftelijke of mondelinik me er over verbaasd in hoeverre zij het normaal ge verslaggeving viel me tegen. Maar misschien had vonden om midden in de nacht lawaai te maken. En dit ook een beetje te maken we konden praktisch nergens dat Radford University niet terecht met onze klachten, Er was de 4 maanden voor mijn zo hoog aangeschreven was. want de Residential Assistant vertrek geen dag dat ik niet aan deed gewoon vrolijk mee.. In mijn vrije tijd heb ik veel de uitwisseling dacht! gesport en met vrienden Gelukkig was ik niet veel in opgetrokken. Ik heb me in mijn kamer en en ik heb ook de eerste week opgegeven voor de Tennis Club en heb een aantal mooie reizen gemaakt. Ik ben een weekend tot en met november veel getennist. Ik heb zelfs een naar Chicago en een weekend naar Washington DC aantal wedstrijden gespeeld en het was erg gezellig geweest en met Thanksgiving ben ik de hele week met de Amerikaanse tennisers. Helaas waren er in naar New York geweest. Dat was prachtig, omdat ik Radford weinig uitgaansgelegenheden, maar met een even het platteland kon verlaten en naar de grote stad aantal vrienden ging ik regelmatig naar naburige ging. Dat was ook één van de voordelen van mijn stadjes. keuze voor een klein stadje. Ik ben eigenlijk verbaasd dat ik zoveel heb gedaan in zo’n korte tijd, maar het Ik verbleef in een “dormitory”, een groot gebouw met was zeker de moeite waard. Ik heb echt het gevoel studentenkamers. Dat is me helaas niet goed bevallen. alsof ik de hele oostkust van de VS heb gezien en elke
Origin - Universiteit Leiden
17
keer als ik nu New York of Washington DC op tv zie, denk ik: “ha, daar ben ik geweest!”.
leren. Natuurlijk waren er ook dingen die ik wel had verwacht, zoals de mate van overconsumptie en de invloed van schoonheidsidealen in de maatschappij.
En natuurlijk kostte die reisjes niet niets. Gelukkig ging ik via het International Student Exchange Het meest verrassend was de manier waarop mensen Program (ISEP), wat erg voordelig is. Ik hoefde geen met elkaar omgaan. Voor een Nederlander lijkt heel collegegeld te betalen (wat in de VS torenhoog is!) en veel daarvan erg nep en oppervlakkig. En in zekere voor eten en een kamer zin is dat ook wel waar, maar was ik € 595 per maand zij weten niet beter en hebben elke keer als ik nu New York of kwijt. De meeste extra dat zo aangeleerd gekregen. Een kosten kwamen van het Washington DC op tv zie, denk ik: voorbeeld daarvan is de manier reizen en van de boekenwaarop ze elkaar in Virginia “ha, daar ben ik geweest! kosten. Een kleine beurs groeten. Dat gaat als volgt: en de koers van de dollar “How are you?”, “Good, how hebben er uiteindelijk voor gezorgd dat ik vrij voorare you?”, en dan volgt de rest van het gesprek. In het delig uit ben geweest. Uiteindelijk kennen de ervarinbegin ging ik daar serieus op in door te zeggen hoe gen die ik er heb opgedaan natuurlijk geen prijs! het met me ging, maar dat leerde ik al snel af door de vreemde manier waarop ze dan naar me keken. Maar Zoals ik al zei was er een groep internationale studaar staat tegenover dat de inwoners van Virginia érg denten waarmee ik veel optrok en daarbij zaten 6 vriendelijk, gastvrij en behulpzaam zijn en van somFranse studenten. Het was erg fijn om toch een stuk mige dingen kunnen Nederlanders best wel wat leren. Europese cultuur in de buurt te hebben. Want om Ook de studenten zijn erg open en staan positief teeerlijk te zijn was de Amerikaanse cultuur veel anders gen Nederland: vanaf het moment dat ze merkten dat dan ik me had voorgesteld. We zien in Nederland naik een accent had en vroegen waar ik vandaan kwam tuurlijk veel Amerikaanse televisie en ook op de radio heb ik altijd een mooi gesprek gehad. hoor je veel muziek uit de Verenigde Staten. Daarom dacht ik dat ik de Amerikaanse cultuur wel kende en Ook erg verrassend is de manier waarop Amerikanen was het erg verrassend om zoveel nieuwe dingen te omgaan met alcohol en drugsgebruik. Alcohol en
18
Origin - Universiteit Leiden
marihuana, die in Nederland voor mijn gevoel erg geaccepteerd zijn, zijn een taboe in Amerika, maar wordt des te meer geconsumeerd (dit is ook feitelijk waar!). Ik heb een periode gehad toen ik rond de 16 was en dat alcohol iets heel mysterieus was en leuk om mee te experimenteren, maar Amerikaanse studenten ervaren dat op een legale manier op hun 21e. In combinatie met op jezelf wonen geeft dat veel situaties van alcoholmisbruik. En hoewel de Amerikaanse cultuur ook een cultuur van discipline is, wordt er ook op grote schaal illegaal gedronken. Wanneer je gepakt wordt in de VS door de politie voor “underage drinking” wordt je hard aangepakt en ook andere, in mijn ogen onschuldige vergrijpen kun je beter laten, want van “the land of freedom” is in mijn ogen weinig over. Ik ben uiteindelijk door deze uitwisseling erg veel over mezelf en de Amerikaanse cultuur te weten gekomen en ben daar vertrokken met vijf A’s voor m’n vakken. Dit was een geweldige tijd en ik zal de herinneringen aan m’n verblijf niet snel vergeten. Ook heb ik nieuwe ambities, motivatie en energie gekregen voor de rest van mijn studententijd. Kortom, ik kan het van harte aan elke student die wat van z’n studententijd wil maken aanbevelen!
Ben je ook enthousiast geworden om voor studie, stage of onderzoek naar het buitenland te gaan? Stuur dan een email naar Gloria Schildwacht van het International Office Faculty of Science en vraag naar de mogelijkheden: Schildwacht@edufwn.leidenuniv.nl Of loop binnen op Huygenslab kamer 127.
Verdere informatie kun je vinden op: http://science.leidenuniv.nl/index.php/faculteit/ onderwijs/studeren_in_buitenland/uitwisseling en www.buitenland.leidenuniv.nl
Origin - Universiteit Leiden
19
Het Junior Science Lab Het junior science lab is alweer een tijdje geopend. Iedere week komen er klassen van de basis- en middelbare school langs om proeven te doen op het gebied van natuurkunde, scheikunde, biologie, ANW, NLT en science. Er is nu zelfs een programma voor hoogbegaafde kinderen. Zij komen iedere week na schooltijd langs om bijvoorbeeld kristallen te maken, muntjes te verchromen en voor een race met autootjes op zonne-energie. De Origin ging langs. Door: Karin van der Burg Foto’s: Ludo Juurlink
Toekomstmuziek Ludo Juurlink, directeur van het Junior Science Lab (JSL): Dit is een project dat loopt naast het reguliere programma voor schoolklassen, en is echt bedoeld voor de allerslimste kinderen. Na schooltijd komen de kinderen bij ons en leren van alles over wetenschap, maar wel in een maatschappelijk kader. Het voornaamste doel is de kinderen uit te dagen om hun hersens te gebruiken. Bij hoogbegaafde kinderen kunnen reguliere schoolprogramma’s daar wel eens te kort schieten, en het JSL is dan een mooie toevoeging. Het is echt als aanvulling op het lesprogramma van scholen.
20
Origin - Universiteit Leiden
Het liefst zou Juurlink dit project volgend jaar nog meer uitbreiden, bijvoorbeeld door samen te werken met het museum voor oudheden, of het Archeon. Zo kunnen de kinderen de kennis die ze hier in het lab opdoen nog beter plaatsen in een maatschappelijke context. Bijvoorbeeld door verschillende muntjes te verchromen leren ze wat over de oppervlaktestructuur van metalen. Die kennis kan weer toegepast worden bij de datering van bijvoorbeeld gereedschappen uit de bronstijd. Maar dat is nog wel toekomstmuziek. Eerst maar eens zien of het dit jaar allemaal goed loopt. De kinderen lijken in ieder geval enthousiast!
Verf maken De kinderen leren hoe ze zelf verf maken van verschillende materialen. Ook komen ze erachter dat het één op één mengen van kleuren niet leidt tot een kleur die ertussen ligt.
Autootjes De kinderen mogen zelf autootjes gaan bouwen die op zonne-energie werken. En aan het eind van de dag is er natuurlijk een race!
Origin - Universiteit Leiden
21
Muntjes verchromen Er worden verschillende soorten muntjes verchroomd. Eigenlijk mag dit niet, maar dat maakt het natuurlijk wel extra leuk!
Yoghurt sinaasappel drink De kinderen proberen een sinaasappel zuiveldrank na te maken met verschillende ingrediĂŤnten.
22
Origin - Universiteit Leiden
Kristallen
Kleurstoffen
Origin - Universiteit Leiden
23
(advertentie)
435 jaar Universiteit Leiden wetenschap op straat & onderwijs als theater & lezingen, debatten, exposities & sporten, feesten, lunchconcerten & estafette leiden-den haag & internationale roeiwedstrijd & alumni-zomerdag &
kijk op www.lustrumleiden.nl
24
Origin - Universiteit Leiden
LIFE Het is een lustrum jaar bij LIFE en dat mag niet onopgemerkt blijven. Zodoende zijn er vele activiteiten, natuurlijk allemaal even mooi, echter de één toch net iets mooier dan de ander. Zo’n net iets mooiere is natuurlijk de Lustrum Skireis. Met 40 man sterk eind februari 16 uur lang in de bus zitten om heerlijk wakker te worden tussen de sneeuw; het zal een prachtweek worden.
Door: Rudy Brinkman
Waar het in Delft, bij vertrek, niets dan regen en misère was, is het zuid-Franse skigebied een oase van zon, perfecte sneeuw en schitterende pistes, die twee wolken konden daar helemaal niets aan veranderen. Bij aankomst eerst een heus champagneontbijt, althans dat was beloofd, jammer genoeg is de champagne achterwege gebleven. Nog altijd geen vrij appartement dus dan maar de piste op, deze lag gelukkig voor het appartement dus ver lopen was totaal onnodig. En na een dag, nog een beetje onwennig, sporten in het beste weer dat een mens zich kan wensen, konden we eindelijk ons appartement in. Snel spullen halen en genieten van het prachtige uitzicht regelrecht op de piste. Maar gezien het feit dat we nu
zo’n 24 uur geleden vertrokken zijn en de hoeveelheid slaap niet noemenswaardig is geweest zal er vanavond door het gros toch maar geen feestje worden gebouwd in de onwelriekende yeti-grot, overigens ook op kruipafstand. Een wijs besluit voor de meesten en de afwezigheid zou de komende week meer dan goed worden gemaakt. Zondag alweer en nu weten we het echt zeker; het is vakantie! Bovendien beginnen nu de skiklasjes, de skiërs kunnen aan het einde van de ochtend al terecht bij hun klasjes, waar de snowboarders nog even zelf moeten aankloten tot halverwege de middag, maar dan barst het feest ook echt los. En na dat feest was
Origin - Universiteit Leiden
25
het al snel weer tijd voor een nieuwe, na het skiën, doet met immers aan après-ski. In de eerder vermelde (nog altijd onwelriekende) yeti-grot direct de piste af en jezelf overgeven aan dat welverdiende eerste biertje. De volgende paar doen er dan niet meer toe, dat eerste biertje, dat maakt je vakantiedag compleet, dat maakt het veel te vroege opstaan goed, dat maakt een 16 uur lange busrit (en nog zo’n 18 uur terug in het vooruitzicht) meer dan waard. Hier kwamen we voor, hoe slecht de muziek ook mag zijn, hoe beschamend het ook mag lijken dat je hier gewoon je drankje in het Nederlands besteld, dat eerste biertje, terwijl het ondertussen is begonnen te sneeuwen, dat eerste biertje. Maar genoeg daarover, na een welverdiend moment van rust moeten we toch echt gaan eten en na het douchen toch nog even terug om nog dat laatste drankje te doen voor we weer vroeg uit de veren moeten, om weer zo vroeg mogelijk op de piste te staan.
Maar dan slaat het ook in, de vermoeidheid dan, echter niet voor de pijn. Met name de onervaren wintersporters ontdekken op de nieuwe dag spieren die ze nog nooit gebruikt hadden, laat staan van het bestaan af wisten. Alles, maar dan ook alles, doet bij deze beginnelingen pijn en dat men na twee dagen ook wel weer gewend is aan de pijn, neemt het niet weg dat opstaan opeens de zwaarste actie van de dag is. Gelukkig wordt er goed voor ons gezorgd en vormen de bekende alcoholischen en slechte muziek ook voor voldoende afleiding. Nog een gratis barbecue deed ook menigeen goed en de lasagne de dag later was ook voedsel en we hoefden bovendien niet zelf te koken, wat altijd een mooie afwisseling is, we zijn immers nog altijd op vakantie. Om toch nog wat meer groepsbinding te verkrijgen heeft de lustrum commissie (voor wie overigens niets dan hulde) ook nog het lumineuze plan van een heus themafeest bedacht. Inside-out moest het worden, beginnend rond een uur of 10 in, jawel, de yeti-grot en de middag van te voren als kers op de appelmoes nog een gratis fust bier, daar zegt toch geen student nee tegen. Hoewel een dergelijk cadeau misschien beter op het feest zelf gegeven had kunnen worden werd er toch gulzig gedronken. Dit overigens met het logisch gevolg van een ingestorte LIFE afvaardiging na het avondmaal en misschien een iets te kleine opkomst op het feest, maar dat mocht de pret niet drukken. En zo werden de dagen gevuld, werden de technieken beter, waagden wat beginnelingen zich ook buiten de pistes, werd een enkele sneeuwstorm getrotseerd, sleepliften ontweken en ontstonden er memorabele anekdotes. Maar zoals dat nou eenmaal gaat, is het voorbij voor je het weet. Time flies… inderdaad. Voor je het weet is het zaterdag en is dit je laatste skidag, met prachtig weer, wederom, een laatste dag om eruit te halen wat erin zit. Maar dan is om 5 toch echt de piste dicht en vertrekt de bus alweer over een uur. Het weer is ondertussen flink achteruit gegaan en schijnbaar rijden we voor een van de grootste stormen van de laatste tijd uit, met als gevolg dat sommige bergen niet doorgaanbaar zijn en wij dus een uur terug kunnen rijden. Dat allemaal mag de pret niet drukken, voldaan als we zijn gooien we nog een film in de DVD-speler, genieten we van klassieke
26
Origin - Universiteit Leiden
tandartsfobieÍn en voor we het weten is het alweer 19 uur later en staan we in Delft op een parkeerplaats. En dan begint het afscheid en de behoefte naar een bed. We verzamelen onze spullen en beloven elkaar dat we er donderdag op de legendarische Mexicaanse borrel weer bij zijn en vertrekken dan allemaal in een andere richting vol goede verhalen, met prachtige foto’s en schitterende herinneringen en hebben we nu al zin in het volgende lustrum, of in ieder geval in de volgende reis, maar nu eerst slapen en herstellen van een prachtige week en een fantastische wintersport.
Origin - Universiteit Leiden
27
Vogelen op Texel De Leidse Biologen Club beschikt over een hele batterij aan commissies, die van alles op poten zetten voor onze leden. Een van die commissies heet Sacculina, deze commissie heeft als doel om studenten dingen te leren over biologie buiten het gewone lesprogramma om. Net als de LBC zelf wisselt Sacculina serieuze zaken af met ontspanning. Mocht je nog afvragen wat Sacculina betekent, dan moet ik je teleurstellen als je iets diepzinnigs verwacht. Het is namelijk een geslacht van parasieten die op krabben leven, interessante keuze als naam voor een excursiecommissie, vind je niet?
Door: Thijs Kabelt
28
Als je gezelligheid en leerzaamheid wilt combineren dan is een weekendje weg met een passend thema een garantie tot succes. Sacculina besloot een vogelweekend te organiseren naar Texel. Waarom vogelen? Omdat er tijdens de studie geen aandacht word besteed aan de diversiteit van het Nederlands vogel bestand. Bovendien, als bioloog is het toch genieten om door natuurgebieden te trekken, waar te nemen, te determineren en discussiĂŤren over wat je hebt gezien. Waarom naar de wadden eilanden en waarom Texel? De waddeneilanden bieden een grote diversiteit aan vogels. Want je hebt vogels die voorbij trekken, op zee leven, aan de kust, in de duinen, in de polder, in zoetwater en dwaalgasten. We hebben in maart het gebied bezocht omdat dat er dan zowel zomer- als wintergasten aanwezig zijn. We hebben voor Texel gekozen omdat we vorig jaar al naar Ameland waren geweest. Bovendien Texel was ook een goedkope bestemming; we zijn tenslotte zowel student als Hollander.
Na een lange reis van drie uur kwamen we eindelijk aan op Texel. In Den Burg hadden wij ons kamp opslagen om van uit daar onze veldtochten te starten. Die avond was het tijd voor instructies voor de dag van morgen en ontspanning.
We vertrokken op 12 maar vanuit Leiden richting Texel. De groep was zeer divers, van eerstejaars tot leden die bezig zijn met de hun PHD en alles wat daar nog tussen kan zitten. Zo komen leden met elkaar in contact die elkaar normaal nooit tegen het lijf lopen.
Zaterdag ochtend vertokken we met de fiets richting de slufter. De slufter is een duinvallei die in verbinding staat met de zee. Daardoor ontstaat een zeer dynamisch landschap met veel pioniersvegetatie. Informatie over dit gebied werd verstrekt door een
Origin - Universiteit Leiden
gids van het IVN. Hij vertelde ons over de geschiedenis , de flora en fauna van dit gebied. Het was mooi om te zien dat als je de vegetatie bekijkt rond een plas met zeewater. De planten die dicht bij het water staan kunnen heel goed tegen zout kunnen en als je verder weg gaat van de zoutbron zie je dat er steeds meer gras groeit. Maar nu genoeg over planten het is tijd voor vogels. In dit gebied hebben we de volgende vogels waar genomen: tureluurs, schooleksters, grote mantelmeeuwen en graspiepers. Het spotten van volgens moet je leren want als je niet weet waar naar je moeten kijken, zul je moeite hebben om iets waar te nemen. Door het vaak te doen leer je kenmerken herkennen van verschillende vogels. Na deze excursie was het tijd voor koffie, thee en warme chocolademelk bij de lokale horeca.
organisatie koffie en thee uitdeelde want het was echt ijskoud op Texel. We waren allemaal blij dat we in de avond konden genieten van heerlijke warm avondmaal. De rest van de avond werd besteed met kaarten, Den Burg verkennen en genieten van alcoholische versnaperingen.
De volgende bestemming was de Mokbaai. Deze baai lag een flink eind fietsen van de slufter, dat bood gelegenheid om wat van Texel te zien. Bij de Mokbaai waren verschillende gebieden waar je vogels kon waarnemen, een kleine greep uit het waar genomen gevogelte: pijlstaart, blauwe kiekendief, kluten, wulpen, bergeenden, lepelaar, brilduiker en diverse meeuwen. Iedereen was aangenaam verrast toen de
Origin - Universiteit Leiden
29
Op de laatste dag kon voor de liefhebbers nog gevogeld worden rond Den Burg. Maar voordat we konden vertrekken moest eerst het kampement worden opgeruimd. Even goed de taken verdelen en het werd zo waar schoner als wij het aangetroffen hadden. Op de laatste dag maakten wij gebruik van de benenwagen om de omgeving te verkennen. Tijdens deze veldtocht hebben we onder andere kolganzen, kramvogels, slobeenden, smienten, kuifeenden en een eenzame koperwiek waar genomen. Toen was het helaas als weer tijd om terug te keren naar het vasteland. Na een bijzonder knusse busrit kwamen we aan bij de veerboot. Zelfs in haven hebben we nog een bijzonder waarneming gedaan een namelijk een volwassen, mannelijke eidereend. Kortom dit was een weekend waar je op en top bioloog voelt. Lekker door natuurgebieden heen banjeren, genieten van wat je ziet en gezellig doen met je vrienden. Dit soort activiteiten kunnen ontzettend leerzaam en gezellig zijn dus waarom zou je als Leidse bioloog niet lid worden van de LBC?
30
Origin - Universiteit Leiden
Agenda Donderdag 6 mei 12:00 In the spotlight biology seminars Leiden Plaats: Hal Sylvius gebouw
Agenda Donderdag 27 mei 16:00 Leiden van Leeuwenhoe Bioscience Lecture Designing biological systems: memory, metabolism and mutualism. Cell observatory
Promoties Donderdag 6 mei
Woensdag 19 mei 13.45 uur
Promotie: F.M.E. Segers Titel: Targeting The unstable atherosclerotic plaque: diagnostic and therapeutic implications Promotoren: prof.dr.Ir. E.A.L. Biessen prof.dr. T.J.C. van Berkel
Promotie: Titel: Promotor:
Dinsdag 11 mei Promotie: Titel: Promotor:
L. Luo Biomass refining for sustainable development: analysis and directions. prof.dr. S.M. Verduyn Lunel
Dinsdag 11 mei Promotie: Titel: Promotor:
Martine van Miltenburg Adhesion signaling in mammary gland development, tumorigenesis and cancer progression prof.dr. B. van de Water
O.W. Stockhammer Innate immune signalling of the zebrafish embryo prof.dr. H.P. Spaink
Donderdag 20 mei 13.45 uur Promotie: Titel: Promotor:
Muhammad Jahangir Stress response and health affecting compounds in Brassicaceae prof.dr. R. Verpoorte
Woensdag 26 mei 16.15 uur Promotie: Titel: Promotor:
X. Leng Restoration of ditch bank plant diversity: the interaction between spatiotemporal patterns and agri-environmental management prof.dr. G. de Snoo
Donderdag 27 mei 13.45 uur Woensdag 12 mei 13.45 uur Promotie: A.J.P. Raat Titel: The Life of Governor Joan Gideon Loten (1710-1789) Promotoren: prof.dr. R.P.W. Visser prof.dr. J.J.M. van Alphen
Promotie: Titel: Promotor:
S. He Cancer and inflammation studies using zebrafish cells prof.dr. H.P. Spaink
Dinsdag 18 mei 11.15 uur Promotie: Titel: Promotor:
Promoties
M. Hu Dynamic Material Flow Analysis to Support Sustainable Built Environment Development, with Case Studies on Chinese Housing Stock Dynamics prof.dr. S.M. Verduyn Lunel
Origin - Universiteit Leiden
31
Life Science Symposium
&
Evolution
Development May 27th 2010 MustSee Delft
Prof. C.M. Canavaugh
Harvard University dept. of Organismic & Evolutionary Biology, USA “Edward C. Jeffrey Professor of Biology”
Dr. R.E. Green
Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology, Germany Co-operator of the revolutionary Neanderthal genome project
Dr. K. Stefánsson
President of DeCODE genetics, Iceland One of the ‘100 Most Influential People in the World’ - Time Magazine
Prof. R. Ohlsson
Karolinksa Institutet dept. of Microbiology, Tumor & Cell Biology, Sweden Innovative research on epigenetics, chromatin and nuclear structures
Prof. T. Cavalier-Smith
University of Oxford dept. of Zoology, UK International Prize for Biology, 2004
www.lifesciencesymposium.nl