Leidraad zomer 2015 by Universiteit Leiden

ZOMER 2015

Leidraad ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

Leidraad

ALUMNIMAGAZINE ZOMER 2015

Dossier

440

Lustrum universiteit

Big Data

‘Kafka of waardevolle grondstof?’

‘Buiten je comfortzone groei je het snelst’ Melanie Schultz van Haegen

Leidraad 3 2015 P01-09.indd 1

04-05-15 13:03

tribuut

Josephus Justus Scaliger

‘Scaliger was de grootste geleerde van zijn tijd. De Einstein van de zestiende eeuw. In 1593 haalde de Leidse universiteit hem vanuit Frankrijk hierheen, met de beloften van godsdienstvrijheid, een flink salaris, een huis aan de Breestraat, en hij hoefde geen les te geven. Je zou hem de eerste ‘research professor’ van Leiden kunnen noemen. Het doel was een impuls voor de nog jonge universiteit. Het grootste wapenfeit van Scaliger ligt in de historische tijdrekenkunde. Hij slaagde erin om de kalenders van verschillende volken op één tijdbalk te plaatsen. De chronologie werd bij hem een

Leidraad 3 2015 P01-09.indd 2

historische hulpwetenschap waarmee de kennis van de oudheid werd vergroot. Scaliger was een enorme netwerker. Wilde hij meer weten over de Samaritanen, dan vroeg hij iemand die geregeld in Caïro kwam om Samaritaans materiaal. Zo vergaarde hij een bibliotheek met een belangrijke collectie boeken in ‘vreemde talen’, die hij aan de universiteit heeft nagelaten. Dat Leiden zo sterk is op het gebied van het Midden-Oosten is aan Scaliger te danken’, aldus Kasper van Ommen (50), die werkzaam is bij het Scaliger Instituut en een proefschrift schrijft over het ‘oosterse legaat’ van Scaliger.

TEKST: JOB DE KRUIFF, FOTO: ROB OVERMEER

19 MAART / 11.27 UUR

04-05-15 13:12

inhoud 33

Onderzoeker Jon van Rood

‘We maakten gebruik van een computer – die dingen bestonden nog maar net’ 34

440 jaar studentenpopulatie

Heel Leiden werd beter van de ongekende openheid van de universiteit 39

Alumnus Menno Bruning

‘Ik ben meer dan een teruggekomen student’

Leidraad 3 2015 P01-09.indd 3

04-05-15 13:03

inhoud ZOMER 2015

○ Tribuut

Josephus Justus Scaliger / 2

○ Carel houdt woord / 5

○ Eén studie, twee wegen… / 10 ○ Geven / 12

○ Herinneringen aan

Leidse locaties

Universitaire mensa De Bak / 13

○ Kort

Berichten van de universiteit / 14

○ Object / 16

○ De groep van

Sylvia Schut / 22

○ MOOCs / 36

○ Terug in de banken

Menno Bruning / 39

○ Signalen van faculteiten en

verenigingen / 40

○ LUF Fun(d)Diner / 48

○ Lezen, luisteren, doen / 50

○ Steun het lustrumproject / 52

18 Melanie Schultz: ‘Roel in ’t Veld wakkerde mijn motivatie aan’

Dossier

De werkplek van Conservator Albert Elen

440 jaar Universiteit Leiden (en meer)

Big data Onbeperkt meetbaar

Leidraad 3 2015 P01-09.indd 4

04-05-15 13:03

Leidraad is een uitgave van de directie Strategische Communicatie & Marketing/ Development en Alumnirelaties van de Universiteit Leiden. Het magazine wordt kosteloos verspreid onder alumni en relaties van de universiteit. Voor andere belangstellenden is een abonnement op aanvraag beschikbaar. Uitgever: Universiteit Leiden, Renée Merkx, directeur Strategische Communicatie & Marketing Hoofdredacteur: Lilian Visscher, hoofd Development en Alumnirelaties Concept: Fred Hermsen (Maters & Hermsen Journalistiek) Eindredactie: FC Tekst – Job de Kruiff en Nienke Ledegang Art direction en vormgeving: Jelle Hoogendam (Maters & Hermsen Vormgeving) Lithografie: Mark Boon Tekst: Jan Joost Aten, Marina van den Berg, Malou van Hintum, Eric de Jager, Job de Kruiff, Nienke Ledegang, Caroline van Overbeeke, Nicolline van der Spek, Peter Wierenga Foto cover: Rob Overmeer Fotografie: Taco van der Eb, Frank Groeliken, Marc de Haan, Hielco Kuipers, Rob Overmeer, Edwin Weers Coördinatie Universiteit Leiden: Hanneke Wiessing Reacties: 071-5273237 of contact@leidraad.leidenuniv.nl LinkedIn: Alumni Universiteit Leiden Twitter: @leidenalumni Website: www.alumni.leidenuniv.nl Oplage: 65.000 Adreswijzigingen: adres@leidraad.leidenuniv.nl Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen, foto’s en illustraties uit Leidraad is alleen toegestaan na overleg met de redactie en met bronvermelding. Universiteit Leiden kan niet aansprakelijk gesteld worden voor eventuele zet- of drukfouten.

Leidraad 3 2015 P01-09.indd 5

Leidraad

FOTO: MARC DE HAAN

COLOFON

Carel houdt woord

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

e hebt altijd baas boven baas. De Universität Wien is een paar weken geleden 650 jaar geworden. En de prachtige Universiteit van Granada viert in 2031 haar vijfhonderdste verjaardag. ‘Wij’ in Leiden hebben dan nog een aantal jaren te gaan. In 2031 bestaan wij 456 jaar – ook een mooi getal.

Vooruitlopend op haar bijzondere lustrum, publiceert de Universiteit van Granada dit jaar een boek waarin een aantal rectoren vooruitkijkt naar die periode tot 2031. Ik ben een van hen. De universiteiten van Granada en Leiden zijn tenslotte generatiegenoten. Het verzoek uit Granada dwong mij te reflecteren op de toekomst van oude universiteiten – want dat zijn we, met de 500 jaar straks van Granada, en de 440 jaar die de Universiteit Leiden dit jaar bestaat. Ik heb eens een prachtige observatie gelezen van Clark Kerr, oud-president van UC Berkeley. Hij noemt vijfentachtig instituties die dateren van rond 1500 en die vandaag nog altijd en in redelijk ongewijzigde vorm bestaan. In dit rijtje de katholieke kerk, het parlement van Engeland, de Nederlandse waterschappen. Belangrijker: maar liefst zeventig universiteiten. Zeventig! Kerr schrijft: ‘Koninkrijken, feodale systemen, gilden… ze zijn allemaal verdwenen, maar onze universiteiten zijn er nog, vaak zelfs nog in dezelfde gebouwen, met professoren en studenten die veelal nog hetzelfde doen als eeuwen geleden.’ Wij zijn 440 jaar jong en de rek is er nog lang niet uit. Integendeel. Met nieuwe online onderwijsvormen, zoals MOOCs, maar ook met ons groeiende Engelstalige bachelor- en masteronderwijs richt onze universiteit zich tot nieuwe, wereldwijde doelgroepen. Wij hebben de toekomst. Niet alleen in Leiden, maar ook in Den Haag, waar onze Campus snel groeit. Zolang er studenten, docenten en wetenschappers naar de universiteiten komen, om hier samen de alomvattende tijdlijn van verleden en toekomst aan elkaar te rijgen, is de universiteit springlevend. Graag wil ik u als alumnus feliciteren met het 88e lustrum van uw universiteit. Ik hoop u in september bij de lustrumviering voor alumni in groten getale te mogen verwelkomen! Prof.mr. Carel Stolker is rector magnificus & voorzitter van het College van Bestuur van de Universiteit Leiden

04-05-15 13:03

Leidraad

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

ZOMER 2015

Big data Onbeperkt meetbaar

Leidraad 3 2015 P01-09.indd 6

04-05-15 13:03

TEKST: MALOU VAN HINTUM, BEELD: JELLE HOOGENDAM

Het is geen hype, zeggen ze eensgezind. Integendeel, het belang van ‘big data’ zal alleen maar groter worden. Joost Kok (hoogleraar Informatica en hoogleraar Geneeskunde) en Gerrit-Jan Zwenne (hoogleraar Recht en de informatiemaatschappij) kruisen de degens. Kok ziet grootse mogelijkheden, Zwenne vreest kafkaiaanse toestanden.

Leidraad 3 2015 P01-09.indd 7

04-05-15 13:03

oost Kok, hoogleraar Informatica en hoogleraar Geneeskunde (JK): ‘Er is geen getal om aan te geven wanneer er sprake is van big data en wanneer niet. Het verschil tussen grote dataverzamelingen en big data is dat bij big data de standaardmethoden niet meer werken. De statistiek stort in, we gaan benaderende methoden gebruiken in plaats van exacte. Het is vechten tegen een soort grens. Sinds een jaar of vijf hebben we de computerkracht om dat ook echt te doen.’ Gerrit-Jan Zwenne, hoogleraar Recht en de Informaticamaatschappij (GZ): ‘Terwijl wetenschappers vroeger met steekproeven werkten, kunnen ze nu met de volledige dataset werken.’ ‘Daardoor kun je ‘dommere’ methoden gebruiken. Tot nu toe maakte je een prachtig model en liet je dat op je data los. Nu kun je op grond van de data zelf al dingen zeggen. Aan twitterberichten kun je sneller zien waar een aardbeving is dan aan seismografische meters, aan het aankoopgedrag van mensen zie je sneller hoe de griep zich verspreidt dan aan de cijfers van huisartsen. Dan heb je het over correlaties, maar daar kun je heel veel mee. Nadenken over correlaties kan leiden tot creatieve vondsten.’ ‘Viktor Mayer-Schönberger, hoogleraar Internet governance aan de universiteit van Oxford, vertelde dat een ziekenhuis op te vroeg geboren baby’s heel veel sensoren had geplakt en alle mogelijke data had verzameld. Hierdoor werd ontdekt dat als zo’n kindje 24 uur heel stabiel is, er een moment komt waarop er iets misgaat – terwijl iedereen juist dacht dat het goed was als een baby lang stabiel was. Op basis daarvan is de behandeling aangepast. Dat is positief.’ ‘Maar we moeten tegelijkertijd ook waakzaam zijn voor mogelijk misbruik. Ik las op Ouders Online een verhaal over drie kinderen die uit huis waren geplaatst op grond van niets anders dan een risicoprofiel: u woont in een buurt die niet zo goed is, u verdient niets, u bent laag opgeleid, er is een hennepplantage in uw straat, enzovoorts. Na ‘Savanna’ valt het niet mee hulpverleners die met te weinig middelen gruwelijke ongelukken moeten tegengaan, ervan af te houden om technieken als profiling toe te passen. Technieken die voorbij gaan aan de onschuldpresumptie (het uitgangspunt dat iemand onschuldig wordt geacht totdat het tegendeel is bewezen), en die het aanzienlijke risico van stigmatisering en discriLeiden Centre of Data Science Afgelopen najaar heeft prins Constantijn in Leiden het Leiden Centre of Data Science (LCDS) geopend. De faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen vormt samen met het LUMC (Leids Universitair Medisch Centrum) de kern van het LCDS, dat ook als

Leidraad 3 2015 P01-09.indd 8

expertisecentrum fungeert binnen de Universiteit Leiden, voor het Bio Science Park Leiden en voor het regionale ruimtevaartcluster. Het datascience-onderzoek in Leiden onderscheidt zich van de rest van Nederland doordat het fundamenteler is en een grote inbreng van statistici heeft. Ook ligt de focus op bio-data.

minatie hebben. En van ontmenselijking: computer says no. Het is Kafka. Bij privacy denken we vaak aan Orwell’s Big Brother, bij big data gaat het vaak meer om Kafka. Er worden beslissingen genomen die je niet kunt herleiden en waar niemand zich verantwoordelijk voor acht; het is de computer die zegt ‘u bent een probleemgeval’.’ ‘Je hebt altijd extra informatie nodig om tot een profiel te komen, dat kan nooit alleen op basis van computerinformatie. Er zijn altijd mensen nodig om zo’n stap te zetten. Ik zie data als een grondstof waarmee je van alles kunt doen, veel meer dan nu gebeurt. Er zijn genoeg positieve voorbeelden. DNA-analyses waardoor moordenaars worden gevonden, of waardoor we binnen een paar uur iedereen kunnen identificeren die in een verongelukt vliegtuig zat. Door big data kun je dingen met elkaar vergelijken: waarom is het ene ziekenhuis efficiënter dan het andere? Waar kunnen ziekenhuizen het beste staan, hoe kunnen ambulances het beste rijden? In Leiden kun je op grond van telefoonsignalen precies zien hoe mensen door de stad bewegen. Zo kun je zien of de wegomleggingen wel goed functioneren. Op dat niveau kun je zo’n stad enorm verbeteren.’ ‘Een aanbieder van autonavigatiediensten kreeg ooit het verzoek van een gemeente om een bepaald dijkje uit de route te halen zodat er geen verkeer meer over zou komen. Wat ik weet is dat deze aanbieder dat niet heeft gedaan: als je niet wilt dat iemand er overheen rijdt, zet je er maar een verkeersbord neer. Stel dat een wethouder de beschikking krijgt over dit soort instrumenten, zodat hij niet meer met behulp van verkeersborden en verordeningen stuurt hoe het verkeer door de stad gaat, maar door de stoplichten wat langer aan of uit te zetten met intelligente algoritmes waardoor hij de doorstroming weet te vergroten... Daarop moet controle zijn. Want wat als hij die techniek gaat gebruiken om demonstraties tegen te gaan?’ ‘Vervang demonstraties door de uitbraak van een ziekte, ebola bijvoorbeeld, en je krijgt dankzij dit type techniek de ziekte onder controle. Of gebruik het om stropers te stoppen door allerlei controlesystemen op elkaar af te stemmen. Dan is het weer goed!’ ‘Er kan iets veranderen in de machtsverhouding tussen burger en overheid. Voor een jurist moet daar iets tegenover Onderzoek richt zich op uiteenlopende onderwerpen als het supersnel analyseren van ziekten, een groter begrip van de geschiedenis van het heelal, het opsporen van fraude bij zorgdeclaraties, het spelgedrag van kinderen op het schoolplein en het beter laten presteren van topsporters.

Het Centrum voor Recht en Digitale Technologie eLaw onderzoekt hoe het recht kan bijdragen aan een goede werking van informatie- en communicatietechnologie, en het gebruik ervan door burgers, bedrijven en overheden. Ook ontwikkelt het nieuwe modellen en instrumenten voor regulering.

04-05-15 13:03

FOTO: ROB OVERMEER

ZOMER 2015

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

Leidraad

Joost Kok:

Gerrit-Jan Zwenne:

‘Ik zie data als een grondstof waarmee je van alles kunt doen, veel meer dan nu gebeurt’

‘Bij privacy denken we vaak aan Orwell’s Big Brother, bij big data gaat het vaak meer om Kafka’

staan. Balancing powers, trias politica, level playing field. Iets anders is het idee ‘we gaan verzamelen en bedenken later wel wat we ermee doen’. Zo begon Google met Streetview. Maar dataprotectiewetgeving schrijft voor dat je van tevoren een welbepaald uitdrukkelijk omschreven rechtvaardig verzameldoel bepaalt, dat je meedeelt aan de datasubjecten. In dit voorbeeld leek Google daaraan voorbij te gaan.’ ‘Wij doen samen met Philips en het LUMC onderzoek naar veroudering. Daarvoor plakken we mensen vol sensoren en proberen we continu aan ze te meten. We meten ontzettend veel, maar hoe halen we eruit wat we willen weten? Omdat dat allemaal nieuw is, hebben we dat moeten leren. Dat betekent dat je, inderdaad, gewoon maar begint met enorme hoeveelheden data te verzamelen.’ ‘Er is bij big data het risico van function creep; dat je telkens een op zichzelf nuttige functionaliteit erbij bedenkt – denk bijvoorbeeld aan de ov-chipkaart, die steeds meer functies krijgt – en dan ergens eindigt waar je misschien niet had willen eindigen. Het is heel moeilijk om dat tegen te houden, ook omdat aan opslagcapaciteit nauwelijks meer kosten zijn verbonden. Er is de neiging gegevens hoe dan ook op te slaan, omdat er later misschien iets nuttigs mee kan worden gedaan.’ ‘Er zijn daarom randvoorwaarden nodig voor een acceptabele, mensvriendelijke manier van gegevensgebruik. Daarbij denk ik niet in de eerste plaats aan toestemming

Leidraad 3 2015 P01-09.indd 9

– niemand leest de vijftig pagina’s voorwaarden waarmee je akkoord moet gaan om een nieuwe app op je smartphone te installeren. We moeten op andere manieren verantwoordelijkheid of ‘accountability’ organiseren. Mayer-Schönberger noemt in dit verband de ‘algoritmisten’. Zoals accountants boekhoudingen begrijpen en kunnen beoordelen of ze kloppen of niet, zo zal deze specialistische beroepsgroep kunnen kijken of we het juiste doen met de resultaten van big data. Daarnaast kan worden gedacht aan transparantievereisten en misschien ook toezicht. Waar het uiteindelijk om gaat, is dat individuen hun vrijheid blijven houden; dat je je wil kunt uiten en dat daar iets mee wordt gedaan. Dat zijn basiswaarden waarvan we hebben bedacht dat die fundamenteel zijn, universeel zelfs.’ ‘Het probleem is dat we nu te veel achter de technologische ontwikkelingen aanlopen. Ik denk dat voor een aantal van die problemen technische oplossingen zullen komen, waardoor mensen kunnen bepalen wat ze aan wie ter beschikking stellen, en voor welke doelen.’ ‘Dat denk ik ook. Als mensen de behoefte hebben hun data te beschermen, en daarvoor willen betalen, zal een commerciële aanbieder daarin willen voorzien en dat in zijn applicaties inbouwen.’ ‘En bedenk ook: er zullen altijd mensen zijn die juist graag willen dat hun data geanalyseerd worden!’

04-05-15 13:03

Waar een studie Psychologie toe kan leiden...

Leidraad

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

één studie

twee wegen

Waar een studie Psychologie toe kan leiden...

e studeerde Psychologie, maar later heb je in Leiden ook nog Talen en Culturen van China gestudeerd. Was Psychologie dan de verkeerde keuze? ‘Absoluut niet. Als middelbare scholiere was ik al geïnteresseerd in de interactie tussen mensen en groepsgedragingen. Ik las veel en probeerde altijd de beweegredenen van de hoofdpersonen helemaal te doorgronden. Psychologie vond ik een leuke en tegelijk een gemakkelijke studie.’

Eveline Kamstra (52) CV 1981 - 1988: Sociale en Arbeids- en Organisatiepsychologie, Universiteit Leiden 1989 - 2004: Onderzoeker en adviseur arbeidsmarktbeleid 2000 - 2010: Talen en Culturen van China, Universiteit Leiden 2011 - heden: Eigenaar Zinnigst: Planning en Organisatie van Tekstprojecten. Geeft onder meer les aan Chinese expats en is bladmanager van het tijdschrift Aziatische Kunst.

TEKST: JAN JOOST ATEN, FOTO’S: HIELCO KUIPERS

Een gemakkelijke studie? ‘Daarmee bedoel ik dat het niet erg zwaar was. De studie was wel heel verrijkend. Tijdens het kandidaats moest je bijvoorbeeld bij alle vakgroepen colleges en werkgroepen volgen, zo kon je de verscheidenheid van het veld goed leren kennen. Ik was in de eerste jaren een jolige student, zeer actief op Catena, en zeker niet aanwezig op alle hoorcolleges. Ik weet nog goed dat ik op een dag werd bezocht door een studiegenoot van wie de relatie net was verbroken. We besloten om samen naar het toenmalig Psychologisch Instituut aan de Hooigracht te gaan, het voormalige Elizabeth Ziekenhuis, waar je heerlijk kon rondzwerven. Dat deden we, en uiteindelijk vonden we een stoffige zolder met een pingpongtafel. De rest van de dag hebben we staan tafeltennissen - heel therapeutisch.’ En waarom Chinees? ‘Het kwam wéér door boeken. Eind jaren ’90 verscheen er veel vertaalde Chinese literatuur op de Nederlandse markt. Zo kwam ik in contact met het werk van de schrijvers Ha Jin en Xiaolu Guo - en ik vond die Chinese cultuur fascinerend. Ik ben het bovenal gaan studeren uit interesse voor het volk en de cultuur. De Aziatische kunst heeft me daarbij het meest gegrepen en komt terug in mijn huidige werk.’ Heb je gestudeerd met een baan in je achterhoofd? ‘Aan het eind van mijn studie Psychologie, in de jaren ‘80, was het moeilijk om aan een baan te komen, maar dat lukte me. Ik heb uiteenlopende functies uitgeoefend tot ik voor mezelf begon als zelfstandig redacteur. Ik heb allerlei vaardigheden uit beide studies meegenomen waaraan ik nog steeds veel plezier beleef. Van leren prioriteren tot het openstaan voor andere invalshoeken en verwondering.’

Leidraad 3 2015 P10-17.indd 10

zelfstandig redacteur, bladmanager en tutor voor expats

04-05-15 13:00

ZOMER 2015

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

Leidraad

CV Rob Maas (52) 1981 - 1989: Klinische en Arbeids- en Organisatiepsychologie, Universiteit Leiden 1990 - 2000: Personeelsmanagement adviseur 2000 - 2007: Zelfstandig psycholoog 2010 - heden: Predikant Protestantse Kerk in Nederland

oe groot was de omslag van psycholoog naar predikant? ‘Dat viel mee, meerdere cliënten zeiden tegen me dat ze me soms meer een dominee vonden dan therapeut. Religie en de zin van het leven vind ik belangrijke thema’s. Ook tijdens mijn studie heeft religie een rol gespeeld, ik was actief lid van de evangelische studentenbeweging Ichthus. De belangrijkste reden om te stoppen met mijn praktijk was omdat de regelgeving steeds nauwer werd. Er was geen tijd meer om mensen grondig te analyseren en structureel te helpen, alles moest snel. Op een gegeven moment voelde ik me een dokter in een veldhospitaal die soldaten zo snel mogelijk moest oplappen om ze weer terug te sturen naar het front.’ Waarom Psychologie en geen Theologie? ‘Voor Theologie moest je op de middelbare school Grieks en Latijn gevolgd hebben. Dat had ik niet gedaan, en ik had toen ook geen zin om dat te gaan leren. Psychologie was niet mijn eerste keuze, maar het leek me een interessante studie omdat het heel breed is, en niet zo schools. Ik vond het een bevredigende studie, mede dankzij docenten als Piet Vroon en Willem Wagenaar. Vroon was heel relativerend over de impact van het vak op de maatschappij. Hij begon ook meteen te turven hoeveel studenten er over een jaar nog over zouden zijn en noemde redenen op waarom mensen zouden uitvallen. Ik vond die relativering heel interessant.’

protestants predikant

Leidraad 3 2015 P10-17.indd 11

Hoe kijk je terug op je studie en op Leiden? ‘Het was de mooiste tijd van mijn leven door al die vrijheid en tijd. De studie heeft me, behalve praktische zaken als gespreksvaardigheden, verdieping en persoonlijke ontwikkeling gebracht. De opleiding Psychologie was ook heel open, met een gelijkwaardig contact tussen studenten en docenten. Het waren de nadagen van de vrije zeventiger jaren toen er op de vakgroep nog wel eens een jointje werd gerookt. Je kwam in onverwachte situaties terecht. Tijdens de taptoe op 2 oktober liep ik, geboren Leidenaar, naar het pand van Minerva op de Breestraat, uit interesse: als er iets gebeurde, moest het daar toch zijn. Voor ik het wist stond ik midden in een opstootje tussen de corpsballen en ‘Leienaars’ en kreeg ik een tik met een ‘lange lat’ van een agent te paard.’

04-05-15 13:00

Leidraad

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

ZOMER 2015

Geven

Het oliekannetje van Corrie Bakels Corrie Bakels, hoogleraar archeologie, stelde bij het Leids Universiteits Fonds (LUF) een Fonds op Naam in: het Bakels Fonds. Op deze manier wil zij projecten steunen op het gebied van dat deel van de wetenschap waarvan ze zelf haar levenswerk heeft gemaakt.

Leidraad 3 2015 P10-17.indd 12

Bakels heeft geen directe erfgenamen en speelde al jaren met het idee van een fonds om geld naar een specifiek wetenschappelijk doel te laten gaan. ‘Eerst dacht ik aan iets dat na mijn dood in werking zou treden. Totdat iemand zei: ‘Waarom doe je het niet terwijl je nog leeft?’ Ik realiseerde me hoe bijzonder het zou zijn om mee te maken hoe – vaak door mij opgeleide – onderzoekers steun ontvangen uit het Bakels Fonds.’ Toen was de oprichting van het Fonds op Naam (zie kader) via het LUF snel geregeld. ‘Vooral omdat ik een duidelijk beeld had van wat ik wilde. Het fonds moet een oliekannetje zijn: een drupje geld hier, een drupje daar, om onderzoek een duwtje in de rug te geven.’ Leidse collega’s, promovendi en postdocs die geld nodig hebben voor projecten op het gebied van natuurwetenschap binnen de archeologie, kunnen vanaf nu dus aankloppen bij het Bakels Fonds.

Fonds op Naam Het Leids Universiteits Fonds (LUF) biedt alumni en vrienden van de Universiteit Leiden de mogelijkheid om een eigen fonds in te stellen. Het bijzondere van zo’n Fonds op Naam is dat de schenker zelf bepaalt wat de bestemming is van het geld. Bijvoorbeeld onderzoek op een specifiek vakgebied, zoals bij het fonds van mevrouw Bakels. Een Fonds op Naam instellen kan met een schenking vanaf 50.000 euro. Meer informatie vindt u op www.LUF.nl/ fondsopnaam. Voor informatie en vragen: www.LUF.nl/fondsopnaam of a.neve@luf.leidenuniv.nl.

04-05-15 13:00

TEKST: NIENKE LEDEGANG, FOTO: HIELCO KUIPERS

TEKST: JAN JOOST ATEN, FOTO: MARC DE HAAN

n een vierenhalfduizend jaar oud graf in Twello troffen wetenschappers vorig jaar de overblijfsels van een grote pot aan, met op de bodem een ingedroogd restje van de oorspronkelijke inhoud. Dankzij de botanische archeologie, een onderdeel van het werkveld van hoogleraar Corrie Bakels, leveren deze schamele resten een schat aan informatie op. In het laboratorium analyseerde een medewerker de vlek met moderne technieken. Conclusie: in de pot heeft in elk geval een product op graanbasis – bier? – gezeten. ‘Door een nauwe samenwerking tussen natuurwetenschap en archeologie komen we dit soort details te weten’, vertelt Bakels. ‘Zo vullen we het grote verhaal over onze voorouders aan. Daarom is dit werk mijn lust en mijn leven. Elke vondst kan onverwachte, nieuwe inzichten opleveren.’ DRUPJES Het vruchtbare huwelijk tussen natuurwetenschappelijk onderzoek en de archeologie is het levenswerk van Corrie Bakels. In 1969 kwam ze als biologe aan boord van de Faculteit der Archeologie, en ze is er nooit meer weggegaan. ‘De faculteit is goed voor me geweest. Met hun hulp heb ik bijvoorbeeld het eerste archeologisch-botanische laboratorium van de universiteit opgezet, op een zoldertje op de Breestraat, om voorwerpen te onderzoeken. Een tafel en een zuurkast, veel meer was het niet.’ Inmiddels beschikt de faculteit over meerdere state of the art laboratoria in het Bio Science Park, waar voorwerpen, dieren en skeletten worden onderzocht – van potten tot tandglazuur. Mede dankzij deze middelen kan de ‘Leidse’ archeologie zich meten met de beste instituten ter wereld.

ZOMER 2015

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

Leidraad

herinneringen aan Leidse locaties

Universitaire mensa De Bak

Studenten namen hun moeder hier mee uit eten, om te laten zien hoe verstandig ze aten

TEKST: NIENKE LEDEGANG, FOTO: HIELCO KUIPERS

‘E

igenlijk was het gewoon een eetschuur. Maar zoals dat gaat zodra er ergens studenten binnenkomen: wel een hele gezellige eetschuur. Met in de hoogtijdagen zo’n 1200 klanten per dag. Je kon er kiezen uit drie menu’s voor nog geen vijf gulden. En ik schepte er op. Gedurende anderhalf jaar, bijna elke doordeweekse dag. Totdat Mensa De Bak in 1998 de deuren sloot. Het was een vrolijke tijd. Hard werken tegen het minimumloon, maar we maakten er met elkaar iets leuks van. Ik was erbij gevraagd door mijn huis- en studiegenoot Karin. Zij nam me mee naar Lex, de baas die mij aannam. Een mooie man met een grote zwarte baard. Hij was de drijvende kracht achter De Bak. Dan herinner ik me nog Sjaak, de hoofdkok. Met hem had ik vaak ruzie over de porties. Hij vond dat het wel minder kon, ik wilde dat iedereen genoeg te eten had. En ik was zelf een grote eter, dus niet zui-

Leidraad 3 2015 P10-17.indd 13

nig met opscheppen. Vanwege dat verschil in werkopvatting werd ik bevorderd naar de spoelkeuken. Daar stond Jaap. Met een afwasmachine die totaal niet berekend was op de hoeveelheid mensen. Tijdens het spitsuur was het echt beulen voor genoeg schone borden. De gasten waren natuurlijk grotendeels studenten. Maar het mooie aan De Bak was dat iederéén er mocht eten. Dus kwamen er ook mensen die moeite hadden met koken, of verlegen zaten om een praatje. Studenten namen hun moeder hier mee uit eten, om te laten zien hoe verstandig ze aten. De Bak vervulde een belangrijke maatschappelijke functie. Over het eten werd veel geklaagd, maar ik daag iedereen uit een fatsoenlijke maaltijd te koken voor 1200 man. Van de drie menu’s was er altijd wel eentje goed te eten. Ze bakten aardig goede visjes. De patat werd altijd gewaardeerd, net als bami of nasi. De chefs probeerden ook wel eens wat uit, waren best vernieu-

wend. Dáár heb ik paksoi leren eten. En ze maakten chilisoep. Dat kende toen nog niemand. Erger was het als er ‘prut’ op het menu stond. Dan gooiden ze alle overgebleven groenten bij elkaar. Dat kon goed uitpakken of slecht. Ik was erbij toen De Bak ging sluiten. De klandizie liep terug, van 1200 naar 900. Door de magnetron, zeiden sommigen. Dat was natuurlijk jammer. Voor ons studenten was het maar een bijbaan. Echt rouwig waren we niet, onze toekomst zou nog beginnen. Maar ik heb nog wel eens aan Lex, Jaap en Sjaak gedacht als ik langs Plexus fietste, de plek waar vroeger De Bak zat.’ (Robert Kerling, Psychologie, 1988-1998)

Ook een bijzondere herinnering aan een plek in Leiden? Mail naar: contact@leidraad.leidenuniv.nl

04-05-15 13:00

kort Jouke de Vries weg bij “zijn” Campus

rof.dr. Jouke de Vries heeft afscheid genomen van ‘zijn’ Campus Den Haag. Hij is per 1 mei benoemd tot hoogleraar Governance and public policy aan de Rijksuniversiteit Groningen. Daarnaast wordt hij decaan van de elfde faculteit van deze universiteit in de stad Leeuwarden, de tweede campus van de RUG. De Vries was de drijvende kracht achter de groei van wat in Leiden aanvankelijk ‘de Haagse vestiging’ heette. Daarbij zocht hij voortdurend samenwerking met de gemeente Den Haag, departementen, internationale organisaties, bedrijfsleven en andere kennisinstellingen. Inmiddels studeren ongeveer 2500 studenten op de Campus Den Haag, onder meer aan het zeer succesvolle Leiden University College the Hague en aan de opleidingen Bestuurskunde en International Studies (Geesteswetenschappen). Rector Carel Stolker zegt over De Vries dat hij ‘onvoorstelbaar belangrijk is geweest voor zowel de Universiteit Leiden als voor de Gemeente Den Haag. Hij was, meer dan wie ook, de juiste man op de juiste plek. Dat gaat hem vast in Groningen en Leeuwarden ook lukken. Wij wensen hem veel succes.’ Prof. Kutsal Yesilkagit, Wetenschappelijk directeur van het Instituut Bestuurskunde, zal tot de komst van een nieuwe decaan als waarnemer optreden.

Oud-rector voorzitter van Clingendael Sinds 1 maart is prof.mr. Paul van der Heijden voorzitter van het algemeen bestuur van het Nederlands Instituut voor Internationale Betrekkingen Clingendael. Hij is de opvolger van oud-minister Ben Bot. Van der Heijden (1949) was van 2007 tot 2013 rector magnificus en voorzitter van het college van bestuur van de Universiteit Leiden. Hij is er nog steeds hoogleraar Internationaal arbeidsrecht en is tevens actief als rechter.

Leidraad 3 2015 P10-17.indd 14

Zon komt naar Leiden In de Oude Sterrewacht staat voor het eerst in 68 jaar een nieuwe telescoop: een zonnekijker die voor iedereen toegankelijk is. De benodigde 19.800 euro werd via een crowdfundingsactie onder de titel ‘Breng de zon naar Leiden!’ bijeengebracht. De bouw van de zonnekijker is een unieke samenwerking tussen astronomen, vrijwilligers en het publiek. Doordat de zonnekijker op maat moest worden gemaakt en

zorgvuldig ingepast in het historische gebouw, liepen de kosten flink op. Met dank aan vele gulle gevers kon de zonnekijker gebouwd worden en was deze op tijd klaar voor de gedeeltelijke zonsverduistering van 20 maart, al bleek daar helaas door de bewolking zelfs met die kijker niet veel van te zien. Dankzij de kijker is de zon nu op helderder dagen voor iedereen levensgroot en live te zien in het bezoekerscentrum van de Oude Sterrewacht.

04-05-15 13:00

ZOMER 2015

FOTO: MARC DE HAAN

440 ste DIES Het cortège op weg naar de Pieterskerk, waar op 9 februari de 440ste dies van de Universiteit werd gevierd. De viering werd bijgewoond door veel prominente gasten, onder wie prins Constantijn, ambassadeurs van achttien landen en de rectores magnifici van bijna alle Nederlandse universiteiten. Zij zagen onder meer hoe aan William Christie, Peter J. Katzenstein en Lilian Gonçalves-Ho Kang You een eredoctoraat werd verleend voor hun belangrijke maatschappelijke betekenis en hun bijdragen aan onderwijs en onderzoek. Harmen Jousma, docent Science based business, kreeg de Onderwijsprijs van het Leids Universitair Studentenplatform. Juryvoorzitter Femke Vermeer roemde met name de wijze waarop Jousma zijn studenten ‘stevig voorbereidt op de arbeidsmarkt’.

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

EINSTEIN EN LORENTZ: THE MOVIE In een film over Einsteins leven kan Lorentz, zijn voorbeeld, niet ontbreken. De ontmoetingen tussen de twee genieën in Leiden zijn dan ook een belangrijk element in de documentaire Einstein’s Light, waarvoor juist in dit lustrumjaar werd gefilmd in onder meer de Oude Sterrewacht en het Academiegebouw. Hollywoodproducer Nickolas Barris schreef, produceert en regisseert de film. Einstein’s Light gaat in Leiden in première.

Speech Cleveringa beste ooit De verzetstoespraak die professor Rudolph Cleveringa (1894-1980) in 1940 hield tegen de Duitse bezetting, is uitgeroepen tot ‘Beste speech van Nederland’. De verkiezing was een initiatief van radioprogramma OVT en NPOGeschiedenis.nl. Cleveringa ageerde in zijn speech tegen het ontslag van zijn leermeester, de Joodse collega-hoogleraar Meijers. nieuws.leidenuniv.nl/ dossiers/dossiercleveringa/

Leidraad 3 2015 P10-17.indd 15

Leidraad

vragen aan Esther Truijen lustrumcoördinator

Een lustrumcoördinator, wat doet die? ‘Die zorgt dat de plannen van de lustrumcommissie, die wordt aangevoerd door onze rector, worden uitgevoerd. Concreet betekent het dat ik er, samen met een aantal collega’s en studenten, voor zorg dat alle lustrumevenementen, zoals het traditionele lustrumfeest, de sportdag voor studenten en medewerkers én de alumnibijeenkomst op 19 september, onvergetelijk worden.’ En hoe onvergetelijk worden ze? ‘Er ligt een prachtig programma. Ik kijk uit naar alle onderdelen. Bij de sportdag doen we veel ludieke spellen, zoals levend Angry Birds. Het lustrumfeest in de Pieterskerk wordt een feest van jewelste en we onthullen een wandelroute langs Leidse academische ontdekkingen. Uiteindelijk moet dit een jaar worden waarin we gemeenschapszin kweken, het ‘Leiden-gevoel’ overbrengen op iedereen die betrokken is bij de universiteit: jong, oud, Nederlands of buitenlands, student, alumnus of medewerker.’ Maar wat wij allemaal willen weten: wat is er te doen voor de alumni? ‘Het alumni-evenement is gecombineerd met de Nacht van Kunst en Kennis in Leiden. Onze alumni worden ‘s middags als VIP verwelkomd: naast een gezellig netwerkevenement met borrel en happen krijgen ze een exclusieve sneak preview van de topoptredens van de Nacht van Kunst en Kennis. Daarna kunnen de alumni zelf op ontdekkingstocht door de Nacht met een eigen alumnicafé als ontmoetingsplek. Een mooie gelegenheid om met jaar-, studie- of huisgenoten nieuwe herinneringen te maken in Leiden.’ Aanmelden voor het alumni-event op 19 september op www.universiteitleiden.nl/lustrum

04-05-15 13:00

Leidraad

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

ZOMER 2015

object

We schrijven 1651 en de Amsterdamse smid Jan de Doot heeft hevige pijnen, veroorzaakt door een blaassteen. Zo’n steen is geen uitzondering in die dagen. Het is koud en vochtig in de huizen, dus veel mensen dragen dubbele kleding, waardoor het daaronder een infectiehaard van jewelste kan worden. De Doot, al twee keer eerder onder het mes geweest, beseft dat het zo niet langer gaat en vraagt zijn knecht hem te assisteren bij wat later de eerste beschreven autolithomie zou worden. Met een mes uit eigen smederij zet hij een snee tussen balzak, scrotum en anus om vervolgens met twee vingers een blaassteen ‘groter dan een Hoender-Ey en wegende vier oncen’

tevoorschijn te halen. Dat De Doot overleeft is een wonder. Dat vindt hij zelf ook, en dus schrijft hij een gedicht, laat hij de gebeurtenis vastleggen door een notaris en laat hij zichzelf vier jaar later – mét mes en blaassteen – door Carel van Savoyen vastleggen op doek. De beroemde arts Nicolaes Tulp beschrijft de autolithomie in zijn Observationes medicae. De hele verzameling, van blaassteen tot mes en van schilderij tot notarisakte, is een van de topstukken van het anatomisch museum in Leiden. Zoals hij het zelf beschreef, is daar bijna voelbaar: Door pijn en nood, heeft jonge Jan de Doot, Couragie gehad en ’t Mes gevat.

Meer informatie over het anatomisch museum: www.lumc.nl/onderwijs/faciliteiten/anatomisch-museum

Leidraad 3 2015 P10-17.indd 16

TEKST: NIENKE LEDEGANG, FOTO: EDWIN WEERS

uit een Leidse collectie

04-05-15 13:00

werkplek van

Leidraad

Albert Elen

Het bureau van Albert Elen, senior conservator Tekeningen en prenten van Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam, is rommelig. Overal vind je â&#x20AC;&#x201C; al dan niet opengeslagen â&#x20AC;&#x201C; vakliteratuur, terwijl het computerscherm is omlijst met post-its. Ze symboliseren de vele ballen die een conservator van een toonaangevend museum in de lucht dient te houden. Hij werkt aan een grote tentoonstelling over tekeningen en schilderijen van de Florentijnse renaissancekunstenaar Fra Bartolommeo die eind 2016 opent. Voorheen hield hij

kantoor in het depot, te midden van de collectie, en hoefde hij zijn bureaustoel maar om te draaien om de tekeningen van Rembrandt te zien, te ruiken, te voelen haast. Nu zit hij in een kantoortuin, waar het soms lastig concentreren is. Maar dat is bijzaak. Waar het om draait in zijn werk, is dat Elen namens Boijmans zijn geld goed besteedt. Liefst aan toptekeningen van oude meesters, zoals recent een tekening toegeschreven aan Jan van Eyck: een van de spectaculairste aanwinsten van het museum.

TEKST: NICOLLINE VAN DER SPEK, FOTO: PETER DE KROM

Albert Elen Kunstgeschiedenis, 1982

Leidraad 3 2015 P10-17.indd 17

04-05-15 13:00

Leidraad

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

ZOMER 2015

Minister Melanie Schultz van Haegen

‘Mijn credo is: rustig blijven, diep ademhalen’ Minister van Infrastructuur en Milieu Melanie Schultz van Haegen hoeft maar een paar honderd meter te lopen van haar huis naar de Hortus botanicus in Leiden. In de Groene Kamer van het aangrenzende Academiegebouw gaan we op zoek naar haar drijfveren.

Wist je als tiener wat je wilde studeren?

Toen ik na het gymnasium thuis vertelde dat Kunstgeschiedenis me wel iets leek, moesten m’n ouders een beetje lachen. ‘Ja maar, je moet er wel je brood in gaan verdienen, dus doe dat dan als tweede studie’, was hun advies. Ik kende iemand die Bestuurskunde in Leiden deed en daar heel enthousiast over was. Toen nog net nieuw, opgezet in samenwerking met de Erasmus Universiteit. Daar heb ik me toen voor ingeschreven.

Dus je had geen diepgewortelde droom om te ‘besturen’?

Klopt, m’n studiekeuze verliep – en volgens mij gaat dat vaker zo op die leeftijd – niet erg bewust. Ik koos vooral een stad, Leiden dus, en volgde daarin vrienden die een bepaalde kant op gingen. M’n vriendje woonde hier ook al.

Leidraad 3 2015 P18-22.indd 18

Dus tja, er lag al ’t een en ander vast. En dat meisje dat me zo enthousiast had gemaakte voor Bestuurskunde? Ze stopte ermee, en ging verder met Kunstgeschiedenis.

En jij stortte je vol op het corps.

Dat is niet iets dat je ‘erbij’ doet: het is dan je leven. En of het nu Minerva is of een andere vereniging, dat doet er volgens mij niet eens zoveel toe. Je komt vanuit een beschermd en warm gezin ineens in een stad terecht. Op je achttiende, zonder sociaal netwerk. Dan is een vereniging een soort nieuw gezin, in mijn geval inclusief een kamer in een pand met oudere huisgenoten die me aanspoorden om ook nog een beetje te studeren.

Op een goed moment zag je het bestuurskundige licht.

De persoon die mijn motivatie flink aanwakkerde was professor Roel in ’t Veld, in het tweede jaar.

De PvdA’er…

(Glimlacht) Je ziet: VVD’er zijn impliceert allerminst dat je eenkennig bent. We gingen onder zijn leiding aspecten van onze studie in de praktijk uitproberen, bijvoorbeeld onderhandelen.

TEKST: FRED HERMSEN

Kom je vaak in de Hortus?

Ja, zeker nu hij zo mooi is opgeknapt. Als je in de binnenstad woont, is dit de plek om iets groens te zien met je kinderen. Vooral de Japanse tuin ligt me na aan het hart.

04-05-15 12:59

FOTO: ROB OVERMEER

Leidraad 3 2015 P18-22.indd 19

04-05-15 12:59

Leidraad

Hij begon zijn college in het Latijn, lette goed op de reactie in de groep en begon meteen hardop te mopperen: ‘Gatsiedarrie, zit ik hier opgescheept met een stel hbo’ers.’ Je zag toen meteen de ene helft van de studenten afhaken en de andere helft opveren. Zo van ‘en nu zullen we eens iets laten zien’. Hij gooide een intellectuele steen in de vijver zogezegd, en dat prikkelde me.

palen het veld voor historische lantaarns. De universiteit heeft haar vastgoed opgeknapt en de binnenstad is volgestroomd met bewoners die hun huis en hun omgeving koesteren. Veel fysieke verbeteringen dus. Hierdoor zie je dat het ook weer interessant wordt voor leuke winkeltjes, bijvoorbeeld op de Hogewoerd en in de Pieterskerk Choorsteeg.

Zegt dat iets over jou?

Heb je daar een rol in gespeeld als wethouder?

Ik denk het; iemand die gezellig was begonnen met ‘laten we er samen iets leuks van maken’ zou me niet hebben wakker geschud. Hij daagde me uit om het beste te geven, haalde me uit m’n comfortzone.

Komen we hier in de buurt van een kernwaarde?

Het is geen kernwaarde, het is mijn ervaring dat je out-of-your-comfortzone het snelst groeit. Mijn credo is daarbij: rustig blijven, diep ademhalen. Blijf dicht bij jezelf. Ik kom een hoop drukte en problemen tegen op mijn pad, en mensen die zich opwinden. Ik heb geleerd te denken: ‘Er is een probleem’, in plaats van: ‘Ik heb een probleem.’ Misschien komt dat doordat ik mediteer. Hoe dan ook, het kan alleen maar prettig zijn om je uit je comfortzone te laten halen als je tegelijkertijd dicht bij jezelf kunt blijven. Als je je niet laat meeslepen.

Is dat uitdagen ook een thema in de opvoeding van je kinderen?

Het allerbelangrijkste vind ik om ze mee te geven dat ze goed zijn zoals ze zijn. En ik daag ze ook uit hoor, ik ben niet zo’n moeder die bij élke tekening jubelt dat die een meesterwerk is. Maar basiszekerheid bieden vind ik heel belangrijk. Onze oppas denkt daar gelukkig precies zo over. Ik kan ’s avonds nog wel eens op pad zijn. Daarom heb ik de spelregel dat ik ’s morgens pas rond kwart voor negen in de auto naar Den Haag stap. Daarvoor ontbijten we samen en kan ik mijn kinderen naar school brengen.

Wat zijn je vroegste herinneringen aan Leiden?

Ik kan me niet herinneren dat ik als kind ooit in Leiden ben geweest. Wel in Haarlem. Vergeet niet dat Leiden nog niet zo lang een toeristische trekpleister is. Toen ik hier kwam studeren in 1988, werd ik getroffen door de vele half bewoonde, deels dichtgetimmerde huizen. En de openbare ruimte was ook niet bepaald mooi ingericht.

Wat is er veranderd?

De afgelopen vijftien jaar zijn de rode straatsteentjes vervangen door kinderkopjes, ruimden de grijze lantaarn-

Leidraad 3 2015 P18-22.indd 20

De discussie speelde inderdaad ook in het college toen ik rond de eeuwwisseling wethouder Economische Zaken was. Hoe moet die historische binnenstad weer ingericht worden? Maar ook bijvoorbeeld de start van het Aalmarktproject, het opknappen van de V&D plus het gebied er omheen. Het heeft nog een tijd geduurd vanwege de economische crisis, maar het wordt nu heel mooi.

Welk standpunt nam je zelf in?

Ik verbaasde me over eerdere Leidse stadsbesturen die consequent hun hand hadden opgehouden in Den Haag omdat Leiden zo armlastig was. Al op voorhand een slachtofferrol innemend, en daarmee zichzelf machteloos makend. Kijk, wat me altijd heeft aangetrokken bij de VVD is dat die partij de zelfstandigheid van mensen stimuleert. Ik ben een echte ontwikkelingsliberaal en dat bepaalt ook mijn blik op deze stad. Er zat en zit zoveel potentie in: de oudste universiteit, een grote monumentale binnenstad, het Bio Sience Park. Ik vind dat je die moet zien te ontwikkelen, niet in afhankelijkheid van anderen, maar vanuit een visie op wat je wilt zijn en betekenen. Ik denk dat we die ommezwaai hier wel gemaakt hebben.

Je hebt je nogal honkvast getoond. Is je liefde voor de stad zo groot?

Dat is hij inderdaad, maar ik wil vooral wonen in de buurt van m’n werk. Ik ben in Gelderland geboren, en heb in België en in Lisse gewoond voordat ik ging studeren. Het gezin volgde altijd het werk van m’n vader; hij was in dienst van grote chemische bedrijven. Ik heb zelf altijd mijn uitdagingen gevonden in de buurt van Leiden: bij een adviesbureau in Den Haag, bij het ministerie van Financiën als inspecteur, als wethouder in Leiden, als staatssecretaris Verkeer en Waterstaat, als directeur Zorginkoop bij Achmea en nu als minister Infrastructuur en Milieu. Heel goed te bereizen vanuit Leiden dus. Mijn man werkt in Haarlem, we zitten hier goed.

FOTO: WOUTER KEURIS

Heb je Den Haag ook overwogen?

Zeker, maar ik ben op de een of ander manier altijd aan Leiden verbonden gebleven waardoor er geen aanlei-

04-05-15 12:59

ZOMER 2015

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

‘Leiden is een groot dorp met voorzieningen van een stad’

Leidraad

ding was om te vertrekken. En dat is mooi, want deze stad heeft voor ons de ideale maat. Leiden is een groot dorp met voorzieningen van een stad. Een prachtig compact centrum waarin je alles kunt belopen. Met als letterlijk en figuurlijk hoogtepunt de Burcht. En als ik ’s morgens de deur uitloop zie ik de meeuwen boven de prachtige bruggen over de Vliet zweven – ja, ik ben een van de weinige Leidenaren die wél van meeuwen houdt.

Dit wordt ongeloofwaardig…

Haha, en ik ben nog niet klaar. De sfeer is hier gewoon vriendelijk. Je kunt zonder problemen met je vriendinnen naar een kroeg lopen. Of naar de sportschool. Dat komt door alle studenten.

En het is een stad vol antiek. Daar ben je groot liefhebber van.

We zijn nu aan het verbouwen, dus alle spullen zijn opgeslagen. Ik houd van Chinees blauw porselein, maar mijn voorkeur is breed. Ik koop bijvoorbeeld ook werk van Leidse kunstenaars. Het leukst vind ik het om oud en nieuw te combineren.

Wat kan er beter aan de inrichting van de stad?

Dan denk ik aan het Stationsplein. Dat mist warmte, uitnodiging. Terwijl het wel de eerste indruk van veel bezoekers is. Als ik een tip aan het stadsbestuur zou kunnen geven? Zorg voor meer afsluiting, het is er nu te open.

Wat wil je nog leren?

Er is nog zo veel te leren en ik heb nog zo veel interesses. Als ik ooit de tijd heb, hoop ik weer eens deeltijdcolleges aan de Universiteit Leiden te kunnen volgen. Boven aan het verlanglijstje staat filosofie.

Hoe zou je je bestuursstijl omschrijven?

Ik heb zowel in het bedrijfsleven als in de politiek bestuursfuncties gehad. De stijl die ik toepas, verschilt per functie, maar in het algemeen geef ik graag veel ruimte voor de creativiteit van de medewerkers.

En de onvermijdelijke vraag ter afsluiting: West Wing, Borgen of House of Cards? Melanie Schultz tijdens het Dame Blanche Gala met een deel van haar jaarclub en anderen.

Leidraad 3 2015 P18-22.indd 21

Ik ben niet zo van de televisieseries. Ze vragen te veel van mijn tijd. Op aanraden van mensen om me heen ben ik wel begonnen aan House of Cards. Maar ik herken er niet heel veel in. ‘Hoe slecht kun je zijn?’, denk ik dan. Uiteindelijk zie ik in Den Haag gewoon bevlogen mensen die goed in hun vak willen zijn; wel acterend in een politieke omgeving, maar niet als machtswellustelingen.

04-05-15 12:59

Leidraad

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

ZOMER 2015

de groep van alumna Sylvia Schut (68)

Nou, Sylvia Schut, je straalt enige wanhoop uit op deze foto… ‘Ja, ik werd juist terechtgewezen door mijn ‘echtgenoot’, de jongen die achter mij staat. Patrick heet hij. We hebben het over het jaar 1994 en de toneelgroep Saint Lazare van de opleiding Frans bracht het stuk La cantatrice chauve van Ionesco. Het was mijn debuut in de toneelvereniging, die dat jaar haar hoogtepunt had qua ledenaantal. De meer ervaren spelers stonden in het LAK-theater, wij waren de beginners en speelden op de zolder van het gebouw van de vakgroep Frans. Geen heel inspirerende plek, maar tot de dag van vandaag repeteren we hier wekelijks.’

TEKST: NIENKE LEDEGANG

Je bedoelt dat je nog steeds lid bent van Saint Lazare? ‘Nog wel. Ik heb net mijn laatste voorstelling – 8 Femmes – gespeeld, op 22 mei in Ins Blau. Ik ben inmiddels 68 en ik merk dat het lastiger wordt om de teksten te onthouden. Nee hoor, ik was beslist niet de enige alumna. Die waren sowieso in de meerderheid, in 8 Femmes speelt nog maar één jonge studente Frans mee. Het is steeds lastiger om studenten te vinden, ik denk vanwege de studiebelasting. En mannen waren altijd al moeilijk te krijgen. Patrick heeft nog wel jaren meegedaan. Tot hij het te druk kreeg met zijn baan.’ En wie herken je nog meer op de foto? ‘Dat meisje links is vrij snel afgehaakt, ik weet ook niet meer hoe ze heet. De jongen in de gele regenjas heet Wijnand. Hij spreekt nu de files in bij een commerciële radiozender. Iemand

Leidraad 3 2015 P23-34.indd 22

met wie ik tot het einde toe veel heb samengewerkt, is de regisseur, Sjef Houppermans. Ook hij gaat binnenkort met pensioen.’ Wie waren jullie publiek? ‘Ik heb aan zo’n vijftien producties meegedaan en die hebben we op heel uiteenlopende locaties opgevoerd. In elk geval jaarlijks in het LAK-theater, na die eerste keer op zolder. Later werd dat Ins Blau. Daar kwamen natuurlijk onze docenten, die het prachtig vonden wat wij deden, maar ook mensen uit de Franse gemeenschap en medestudenten. In Utrecht spelen we regelmatig in theater Kikker voor de Alliance Française en in Den Haag op de Franse school. Een geweldige ervaring was het theaterfestival in Fès, Marokko, waar we in 2012 waren uitgenodigd.’ Louter goede herinneringen? ‘Eigenlijk wel. Vooral véél herinneringen. We hebben gelachen, frustraties overwonnen, veel getimmerd en gesjouwd. Zie je die blauwe kubus? Daar hadden we er vier van en tot een paar jaar geleden sleepten we die bij elke productie met ons mee. Ideaal en multifunctioneel. Ik ontpopte me in de loop van de tijd als een soort factotum. Verzorgde de kleding en de decors. Meer dan eens zat mijn toen nog jonge gezin in de zaal en hoorde ik mijn kinderen roepen: Hé, mijn beer! Hé, mijn pop! Ik sleepte alles mee van huis. Eén keer zelfs de hele eethoek.’ Ook een suggestie voor deze rubriek? contact@leidraad.leidenuniv.nl

04-05-15 13:05

DOSSIER

vierhonderdveertig

Niet zo bijzonder

Hendrik Lenstra over het getal 440

Leidraad 3 2015 P23-34.indd 23

Hoogtepunten

Geschiedenis van onze universiteit in 12 prachtige ontdekkingen

Er is nooit ĂŠĂŠn toekomst

Drie alumni over hun werk

04-05-15 13:05

Leidraad

TEKST: JOB DE KRUIFF, FOTO: HANNEKE WIESSING

Leidraad 3 2015 P23-34.indd 24

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

Het is niet zo’n bijzonder getal, begint Hendrik Lenstra, emeritus hoogleraar wiskunde, gevraagd of hij iets kan vertellen over 440. ‘De oogst viel me eerlijk gezegd nog tegen.’ Om vervolgens een college van een uur over het getal te houden.

04-05-15 13:26

DOSSIER 440

ij binnenkomst in zijn kamer in het Snellius blijkt dat hij het hele bord heeft volgekalkt met afleidingen, formules en tabellen die laten zien dat er met 440 meer dan genoeg aan de hand is. Om te beginnen is het een kwadraat min één. En voor een kwadraat-min-één geldt dat het het product is van de naastgelegen getallen. Ga maar na: 52 – 1 = 24 = 4 x 6. 102 – 1 = 99 = 9 x 11. Zo is 440 het kwadraat van 21 minus één, en dus is het ook 20 x 22. ‘Maar dat zal elke wiskundige je ogenblikkelijk vertellen als je naar 440 vraagt.’ Terzijde: kwadraten zijn belangrijke dingen voor wiskundigen, net als priemgetallen. Een wiskundige vindt getallen interessant om hun intrinsieke kwaliteiten, niet om hoe ze in een bepaald stelsel toevallig geschreven worden. Met andere woorden: 2000 is geen bijzonder getal. 1729 daarentegen is een van de fraaiste getallen die er zijn. Omdat het op twee manieren de som is van twee derdemachten. 103 + 93 en 123 + 13. In zijn eigen tuin heeft Lenstra op een fontein een tabel met 21 getallen laten zetten. Dat daarin de 20 en 11 naast elkaar staan, en samen het jaar vormen waarin hij zijn tuinman deze opdracht gaf, is niet meer dan een grappig toeval. Waar het hem om gaat is dat hij met die 21 getallen – hij draagt de tabel ook bij zich – een soort hulpmiddel heeft waarmee hij de geweldige kwaliteiten van het getal 43 op onnavolgbare wijze kan aantonen. Lenstra rekent 43 tot zijn persoonlijke vrienden en nam het ooit hartstochtelijk voor dit getal op, toen dat letterlijk de boeken in dreigde te gaan als oninteressant. Maar terug naar 440. Daar bleek gelukkig ook nog het nodige aan te ontdekken, althans voor Lenstra, die net zo snel is in hoofdrekenen als een ander in googelen. Het is bijvoorbeeld de uitkomst van 272 – 172. En die 272 kun je ook noteren als 93 of 36. ‘Zesdemachten kom je niet veel tegen, dus dat is best een aardige vondst.’ 440 is bovendien – en dat vond hij wél dankzij Google – de som van de eerste zeventien priemgetallen (links op het bord).

Leidraad 3 2015 P23-34.indd 25

Toen Lenstra eenmaal intuïtief het gevoel had dat er meer is tussen de getallen 17 en 440, slaagde hij er ook nog in om die 440 te noteren aan de hand van vier keer de cijfers 1 en 7: (17+1)x(7+17) + 1 + 7 = 440. ‘Maar dat is eigenlijk op het randje van wat een wiskundige interessant vindt, hoor. Dit is meer voor de kinderkamer, de categorie raadsels.’ In de kansberekening – zie rechtsonder op het bord – komt 440 ook nog voor. Als je voor Sinterklaas met twaalf mensen lootjes trekt, zijn er in totaal 440 manieren waarop negen van de twaalf zichzelf hebben getrokken en drie niet. De kans dat dit gebeurt is overigens minder dan één op een miljoen, maar toch: goed om te weten. Wat hij zelf uiteindelijk het mooiste vond, is dat 440 de perfecte illustratie is van het feit dat een oneven kwadraat min 1 altijd deelbaar is door 8, en dat je dan een driehoeksgetal krijgt, in dit geval 55, oftewel 1 + 2 + 3 …t/m 10. (Zie de formule en de tekening op de linkerhelft van het bord). Tot slot: hadden we wiskundig gezien nou beter in een bepaald ander jaar kunnen komen? Of weet hij soms over elk getal wel een verhaal van ruim een uur te houden? ‘Dat begin ik wel te denken, ja. Overigens: als het écht een oninteressant getal was geweest, was het alleen daarom al interessant geweest.’

TEKST: NICOLLINE VAN DER SPEK, FOTO: EDWIN WEERS

ZOMER 2015

Hendrik Lenstra (1949) was hoogleraar Fundamentele en toegepaste wiskunde in Leiden. Hij is sinds vorig jaar met emeritaat, maar is nog altijd dagelijks te vinden op de faculteit W&N en begeleidt onder meer nog zes promovendi. In 1998 kreeg hij de Spinozaprijs. Zijn vakgebied heet de algebraïsche getaltheorie.

04-05-15 13:05

Leidraad

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

K om naar de g r lustrum alumn ootse ib o p 19 septemb or rel e Leidse Facult y r in de (Academiegebo C lub u geniet van exc w) en lu sneak previews sieve de t o po ptrede van n av ond. Start s die 17.00 uur

Leidraad 3 2015 P23-34.indd 26

ZOMER 2015

eciale p s s n o av ond erg van de e i d k n i Dr relsb k. a C r e i b lustrum r ouwerij Pr onc Leidse B

04-05-15 13:05

ZOMER 2015

440 Leidraad DOSSIER

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

Een Leids fest ival vo l kunst en wetenschap. Met meer dan 150 acts vormt de binnenstad van Leiden het spectaculaire decor voor de Nacht van Kunst & Kennis. Een combinatie van wetenschap met theater, cabare t, film, experimenten, kunst en muziek. Ga op ontdekkingst ocht naar nieuwe kennis, revo lut ionaire uitvindingen en verrassende kunst. Start 19.30 uur (aansluitend aan alumni borrel). Leidraad 3 2015 P23-34.indd 27

04-05-15 13:06

Leidraad

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

‘H

oe de wereld er over 440 jaar uitziet, kan ik niet zeggen. Als toekomstverkenner heb ik geen glazen bol. Futurologen kijken naar allerlei ontwikkelingen die maken dat de toekomst anders kan zijn dan het heden. Vervolgens maak je plausibele scenario’s voor de toekomst. Het doel is om tot betere oplossingen voor de lange termijn te komen. Dat is natuurlijk enorm inspirerend en vind ik ook het mooie van mijn werk. Ik help mensen hun blikveld te verruimen en hun voorstellingsvermogen te versterken. Mensen hebben altijd een idee over hoe de toekomst eruit ziet. Vaak is dat een lineair doortrekken van hoe dingen in elkaar zitten. Als toekomstverkenner laat je zien hoe de toekomst anders kan zijn. Hoe je tot nieuwe ideeën en strategieën komt. Er is nooit één toekomst. Het nieuwe bevindt zich altijd op grensvlakken. Daarom vind ik het ook zo goed wat de Leidse universiteit doet met haar kruisbestuivingen met studies in Delft en op de Haagse Campus. Leer studenten ruimer te denken dan hun eigen discipline.’

FREIJA VAN DUIJNE (38) 1994-1999 Psychologie in Leiden 2005 PhD TU Delft Industrieel Ontwerpen / Techniek Bestuur & Management 2005 Toekomstverkenner Voedsel en Waren Autoriteit

aldus alumna Freija TEKST: PETER WIERENGA

TEKST: NICOLLINE VAN DER SPEK, FOTO: EDWIN WEERS

‘Ik heb geen glazen bol’

De grootste ontdekking, de geleerde met het belangrijkste oeuvre, datgene waar Leiden wereldwijd beroemd om is? Je kunt er lang over debatteren. Het blijven appels en peren. Zeker is dat in Leiden de afgelopen 440 jaar prachtige boeken zijn geschreven, spectaculaire uitvindingen zijn gedaan en onderzoek is verricht dat de wereld veranderde. Op deze pagina’s was plaats voor twaalf hoogtepunten. Over de selectie mag worden gecorrespondeerd.

Nu Toekomstverkenner bij het ministerie van Economische Zaken

Leidraad 3 2015 P23-34.indd 28

04-05-15 13:06

DOSSIER 440

ZOMER 2015

‘D D

ankzij de Grondwet uit 1848 van Johan Rudolph Thorbecke kreeg Nederland een van de eerste moderne parlementaire systemen van Europa’, vertelt hoogleraar Staatsrecht Wim Voermans. Als voorzitter van de commissie om deze nieuwe constitutie op te stellen, op verzoek van koning Willem I die onder druk van revoluties in Europa plotseling omsloeg van conservatief in liberaal, drukte Thorbecke zijn stempel. ‘Hierbij nam hij zijn eigen ervaringen in de Leidse gemeenteraad mee als een soort denkkader’, aldus Voermans. Thorbecke, die in 1831 hoogleraar in Leiden werd, stond overigens niet bekend als begenadigd spreker. ‘Hij praatte heel zacht. Toen hij minister-president was, hebben ze in de Tweede Kamer een spreekgestoelte neergezet, omdat de griffier hem anders niet kon verstaan.’

een ‘rommelhypotheken’, maar bloemen leidden tot de eerste speculatieve bubbel in de wereldeconomie: de tulpenmanie van 1634 tot 1637. Op het hoogtepunt werd een zak tulpenbollen verkocht voor de prijs van een grachtenpand en kon je opties nemen op tulpen die nog maar net geplant waren. Tot de bubbel leegliep en velen berooid achterbleven. Carolus Clusius, de man die de tulp vanuit Turkije naar Nederland bracht, heeft die manie zelf niet meer meegemaakt. De Vlaamse geleerde, die in 1592 de Leidse Hortus botanicus inrichtte, kreeg via via een paar tulpenbollen van sultan Süleyman I. Met zijn onderzoek legde hij de basis voor de Nederlandse bollenteelt en tulpencultuur, die tot vandaag de dag voort bloeit.

Leidraad 3 2015 P23-34.indd 29

oor vijftien stuivers kon je er ‘live’ de lichamen van geëxecuteerde misdadigers ontleed zien worden: het anatomisch theater. Het werd gebouwd in 1596 op initiatief van anatomieprofessor Pieter Pauw, als een van de eerste in Europa. Door het ontwerp hadden alle toeschouwers optimaal zicht op het schouwspel, de ontleedtafel kon zelfs draaien. Naast de anatomische lessen rond Kerst, die met klokgelui werden aangekondigd, werden mummies en skeletten tentoongesteld. ‘Zelfs voor iemand met duizend ogen is een hele dag te kort om alle mysterieuze en vreemde objecten te zien’, staat in een reisgids uit de zeventiende eeuw. Een reconstructie van het anatomisch theater is tegenwoordig te bewonderen in Museum Boerhaave, dat zijn naam dankt aan de grote arts en wetenschapper Herman Boerhaave (1668-1738).

04-05-15 13:06

Leidraad

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

ZOMER 2015

‘B

ij ons denkt men dat zich in het achterste deel van het huis van een moslim een soort gevangenis bevindt, die harem heet, en waar vier echtgenotes en God weet hoeveel slavinnen de luimen van hun heer dienen, en waaruit zij alleen maar zo nu en dan gesluierd tevoorschijn gekropen komen.’ Deze observatie komt van de Leidse arabist Christiaan Snouck Hurgronje. Die had veel over voor de wetenschap: hij bekeerde zich tot moslim en liet zich besnijden. Alles om maar in Mekka te kunnen komen, de heilige stad die verboden is voor niet-moslims. Abd al-Ghaffar (‘Dienaar van de Alles Vergevende’), zoals hij nu heette, wist er als eerste Europeaan foto’s te maken van de heiligdommen en het dagelijks leven van de Mekkanen. Na een valse roddel moest hij de stad halsoverkop verlaten, maar vrienden stuurden aantekeningen en foto’s na en hij had genoeg materiaal voor zijn boek Mekka, dat in 1889 als een bom insloeg. Snouck Hurgronje gaf namelijk als eerste westerling een kijkje van zeer nabij in het persoonlijke leven van de moslims uit de heilige stad.

oevalstreffer? Lang is gedacht dat supergeleiding – het verschijnsel dat bepaalde metalen bij extreem lage temperatuur hun elektrische weerstand verliezen – in 1911 is ontdekt doordat een suffende knecht even de koeling was vergeten. Maar exact een eeuw later ontdekten Museum Boerhaave-directeur Dirk van Delft en fysicus Peter Kes in de notitieboekjes (‘Kwik nagenoeg nul’ ) van Heike Kamerlingh Onnes dat het wel degelijk om bewust gepland onderzoek ging. Kamerlingh Onnes wist ook als eerste helium vloeibaar te maken, een prestatie die hem in 1913 de Nobelprijs voor de Natuurkunde opleverde en het universiteitslab aan de Steenschuur tot het koudste plekje op aarde maakte. De rol die supergeleiding zou gaan spelen, bijvoorbeeld bij deeltjesversnellers van het CERN of bij MRO-scans, was toen nog sciencefiction.

en pionier was de archeoloog Caspar Reuvens, die in Voorburg wetenschappelijke opgravingen leidde naar de restanten van de Romeinse stad Forum Hadriani. Een belangrijke vesting, met openbare badgebouwen en al. Door zijn vooruitstrevende manier van registreren hield Reuvens de mogelijkheid open voor latere interpretaties. Koning Willem I benoemde hem in 1818 tot buitengewoon hoogleraar in de Archeologie. Reuvens, die ook aan de wieg staat van het Rijksmuseum van Oudheden, kreeg zo de eerste zelfstandige leerstoel in deze wetenschap ter wereld. Hij zou het vast geweldig gevonden hebben als hij bijna twee eeuwen later had kunnen vernemen dat de haven van Forum Hadriani een belangrijke rol speelde in de bevoorrading van het Romeinse leger en de doorvoer naar Britannia, zoals onlangs uit nieuw onderzoek is gebleken.

Leidraad 3 2015 P23-34.indd 30

leuren, geuren, beelden – Johan Huizinga strooide er volop mee. De historicus moest zien en horen, ruiken en proeven, zo geloofde hij. In Herfsttij der Middeleeuwen uit 1919 zit het beeldende element al vervat in de titel. De ondertitel verraadt iets meer over het thema: Studie over levens- en gedachtenvormen der veertiende en vijftiende eeuw in Frankrijk en de Nederlanden. De steeds verfijndere, formele vormen van de hofcultuur uit die tijd waren

volgens Huizinga bedoeld als een soort muur tegen de verruwing in de wereld daarbuiten. ‘Het is een booze wereld. Het vuur van haat en geweld brandt hoog, het onrecht is machtig, de duivel dekt met zijn zwarte vlerken een duistere aarde.’ Het boek geldt als zijn meesterwerk en werd in vele landen vertaald. Bijzonder is dat Huizinga de late middeleeuwen als een periode op zichzelf beschouwt, en niet als een voorafschaduwing van de renaissance.

04-05-15 13:07

-253 -263 -273

DOSSIER 440

˚K

-183

-203

-223

-233

-243

-263 -273

‘V

-213

-253

‘Het getal 440 keert vrijwel dagelijks terug in mijn leven’

-193

30 20 10 0

-books, e-commerce, e-mail: we leven in het elektronisch tijdperk. Een van de ontdekkers van het elektron, het negatief geladen deeltje dat al die toepassingen mogelijk maakt, is theoretisch natuurkundige Hendrik Lorentz. Hij rekende uit dat het deeltje 1600 keer lichter is dan een waterstof-ion. Samen met experimenteel fysicus Pieter Zeeman ontving hij hiervoor in 1902 de Nobelprijs. Maar Lorentz was ook een enorme verbinder die een grote rol speelde in de internationale wetenschap van zijn tijd. ‘Voor mij betekende hij meer dan alle anderen die ik op mijn levensweg ontmoette,’ zei Albert Einstein. Rond de begrafenis van Lorentz werden zelfs extra treinen ingezet, uit respect zwegen de telefoonen telegraafdiensten drie minuten lang. Dat is sindsdien nooit meer voorgekomen.

Leidraad 3 2015 P23-34.indd 31

oor de Leidse universiteit een mijlpaal, voor mij als KNO-arts en musicus een vrijwel dagelijks terugkerend getal. Als musicus is de 440,0 Hz, de ‘A4 noot’, de internationale ijk-toon bij het stemmen van snaarinstrumenten. Als frequentie bevindt 440 Hertz (Hz = trillingen per seconden) zich in het laag-middengebied van het menselijk gehoor, dat in de kinderleeftijd een omvang heeft van 20 tot 20.000 Hz. Het hoge tonenbereik loopt met het klimmen der jaren gestaag terug, door ouderdom en slijtage. Tijdens optredens heb ik helaas nooit oordoppen gebruikt, dat deed je niet in de jaren ’60, maar tegenwoordig gebruik ik ze altijd bij concerten. Langdurig 85 dB (decibel) is al schadelijk: het geluid van een man die zijn stem flink verheft. Het verlies van hoge frequenties vindt vooral zijn weerslag in het verstaan van medeklinkers, die de belangrijkste bijdrage leveren aan onze communicatie. Medeklinkers zijn zacht, bestaan uit hoge frequenties en bevatten veel informatie; hun frequentiegebied in het gehoororgaan slijt snel. Klinkers bestaan uit lage frequenties, zijn luid maar bevatten daarentegen weinig informatie. Bij slechthorendheid verdwijnen de hoge frequenties het eerst en een slechthorende hoort dan dus veel harde klinkers die weinig spraakinformatie bevatten. Druk uw vuist stevig tegen uw mond en probeer dan te spreken, dát hoort een slechthorende bejaarde: zacht en onduidelijk.’

aldus alumnus Roelf

TEKST: NICOLLINE VAN DER SPEK, FOTO: EDWIN WEERS

˚C

ROELF BACKUS (68) 1965-1988 Gitarist in de coverband The Groovy’s 1972-1979 Medicijnen in Leiden 1979-1983 KNO-heelkunde in Utrecht 1984-2006 KNO-arts in Zeist 2000-2014 Gitarist in Daisy Belle (‘dance classics’)

04-05-15 13:07

Leidraad

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

‘Willem van Oranje schonk het allereerste boek’

ZOMER 2015

aldus alumnus Anton

‘440

Jaar geleden schonk Willem van Oranje de universiteit de toen beroemde polyglotbijbel, een bijbel gedrukt in de grondtalen Hebreeuws, Grieks en Aramees en vertaling in het Latijn. Je zou kunnen zeggen dat op dit boek de universiteit is gegrondvest. In mijn werk als conservator oude drukken speelt de geschiedenis van de universiteit bijna dagelijks een rol. Zo sloeg mijn hart echt over toen me een boekje werd aangeboden door een antiquariaat met persoonlijke aantekeningen van Janus Dousa, een Leids geleerde van het eerste uur. Die Leidse universitaire geschiedenis ligt me na aan het hart. Waar ik dan ook niet over uit kan, is dat het portret van Willem van Oranje dat vier eeuwen lang in de universiteitsbibliotheek heeft gehangen, sinds een paar jaar in de togakamer van het Academiegebouw hangt. Hing het nu in het Groot Auditorium – vooruit – maar het portret van de vader des vaderlands en stichter van de universiteit hang je toch niet op in een kleedkamer! Ik kom vooral veel mooie zaken tegen. Wat ik nog altijd een regelrechte sensatie vind, is dat het archief van de grote historicus Huizinga zich hier bevindt en dat het nu integraal wordt gedigitaliseerd. Daarnaast ben ik als eindredacteur verantwoordelijk voor de website over de Opstand in de Nederlanden, die dagelijks enkele honderden bezoekers trekt. Zo bereiken we niet alleen met oude drukken, maar ook met de moderne media onze doelgroepen.’ ANTON VAN DER LEM (61) 1983 Doctoraal examen Geschiedenis (UvA)

TEKST: NICOLLINE VAN DER SPEK, FOTO: EDWIN WEERS

1997 Promotie in Leiden (over Huizinga en de Nederlandse beschaving)

Leidraad 3 2015 P23-34.indd 32

2014 Publicatie boek De Opstand in de Nederlanden 1568-1648 – de Tachtigjarige Oorlog in woord en beeld (Nijmegen: Vantilt) Nu Conservator oude drukken Universiteitsbibliotheek Leiden. Eindredacteur www.dutchrevolt.leiden.edu. Op zondag 27 september a.s. houdt hij de jaarlijkse 3 October-lezing over Willem van Oranje en Leiden.

‘J

a, ik ben nog steeds actief als arts-onderzoeker’, vertelt Jon van Rood op het kantoor van Europdonor. Van Rood (1926) is de enige nog levende grootheid in dit overzicht. ‘Ik prijs mezelf gelukkig met de mensen met wie ik gewerkt heb: zowel kritisch als solidair. En dat is nog steeds zo.’ Als beginnend internist zag Van Rood in 1958 een vrouw die bij de bevalling van een tweeling veel bloed had verloren. Ze kreeg een heftig soort ‘griepreactie’ na een bloedtransfusie. Die bleek veroorzaakt te zijn door antistoffen tegen de witte bloedcellen van de vader van de tweeling, die ook reageerden met het donorbloed. Van Rood promoveerde in 1962 cum laude op de herkenning van HLA (human leukocyte antigens), waar meer varianten van bestaan dan er mensen op aarde wonen. Voor de statistische berekeningen maakte hij gebruik van een computer – die bestonden nog maar net – van het ministerie van Binnenlandse Zaken, die normaal dienst deed om salarissen te berekenen. Deze HLA’s zijn primair van belang bij de afweer tegen infecties, maar bleken ook een essentiële rol te spelen bij auto-immuunziekten zoals reuma en bij orgaan- en stamceltransplantaties: hoe meer de HLA van donor en ontvan-

ger op elkaar lijken, hoe groter de kans dat het transplantaat succesvol zal zijn. Van Rood startte in 1967 Eurotransplant (dat binnen acht Europese landen zorgt voor de beste bestemming van donororganen, zoals nieren, hart en longen). In 1970 richtte hij Europdonor op, de Nederlandse stamcel-donorbank, en in 1988 Bone Marrow Donors Worldwide, teneinde alle donoren (anno 2015 circa 25 miljoen) op alle continenten bereikbaar te maken voor patiënten. Zijn meest recente onderzoek gaat over het mechanisme waarmee ongeboren baby’s de HLA’s van hun moeder die ze niet hebben overgeërfd kunnen herkennen en verdragen, en hoe begrip hiervan de resultaten van stamceltransplantatie kan verbeteren. ‘Even afkloppen,’ zegt Van Rood, ‘maar het lijkt erop dat het opgepikt gaat worden.’

TEKST: NICOLLINE VAN DER SPEK, FOTO: EDWIN WEERS

04-05-15 13:07

9 H

et lijken wel martelwerktuigen, die vroege ECG-toestellen. Maar nee, dit apparaat is juist bedoeld voor je gezondheid. De man die voor het eerst een nauwkeurige meting van de hartslag mogelijk maakte met een elektrocardiogram is de arts Willem Einthoven. Het apparaat dat hij hiervoor gebruikte (een ‘snaargalvanometer’) in het Leids Physiologisch Laboratorium was zo groot dat het

ussen de 350.000 en 400.000 trefwoorden, 1,6 miljoen citaten, bijna 50.000 pagina’s verdeeld over 43 banden: zie daar het Woordenboek der Nederlandsche Taal, het grootste woordenboek ter wereld. Oorspronkelijk opgezet in 1851 door de Leidse wetenschapper Mattias de Vries, ‘vader’ van de Nederlandse taalkunde, die er samen met L.A. te Winkel aan werkte. Ze dachten dat de zaak in 25 jaar gepiept zou zijn, maar

TEKST: NICOLLINE VAN DER SPEK, FOTO: EDWIN WEERS

ns beeld van het universum is lichtjaren vooruit geholpen door Leidse wetenschappers. Hier pikken we er drie ontdekkingen uit: twee van Oort en een van Einstein en De Sitter. Om te beginnen de rotatie van het Melkwegstelsel, waarvoor astronoom Jan Oort in 1927 het bewijs vond. ‘Ons zonnestelsel, dat zich aan de buitenkant bevindt, draait om het centrum van de meer dan honderd miljard sterren tellende Melkweg’, legt hoogleraar astrono-

DOSSIER 440

niet meegenomen kon worden naar patiënten: wie te zwak was om langs te komen, kon inbellen. In 1906 lukte het Einthoven om enkele cardiogrammen te publiceren waarop hartafwijkingen te zien waren. Ook voerde hij standaarden in die nog steeds gebruikt worden door cardiologen over de hele wereld. In 1924 ontving hij de Nobelprijs voor de Geneeskunde.

er is door vijf generaties van geleerden aan gewerkt voor de afronding in 1998. Tegenwoordig is het Woordenboek der Nederlandsche Taal ook online te raadplegen. In 2001 verschenen drie banden met Aanvullingen. Of er op dit moment nog nieuwe aanvullingen in de pijplijn zitten? ‘Nee, er komt niks meer bij’, reageert het Instituut voor Nederlandse Lexicologie, dat het WNT beheert. Van die eerste plaats worden we toch niet meer gestoten.

mie Ignas Snellen uit. Hij is ook al bekend van de ‘Oortwolk’ waar zich miljarden kometen bevinden. Snellen: ‘Toen ik als student aankwam, liep de negentigjarige Oort hier nog regelmatig rond. Een rustige, bescheiden man.’ Twee andere Leidse hemelbestormers zijn Albert Einstein en astronoom Willem de Sitter, die in 1932 hun gezamenlijk ‘kosmologisch model’ van het uitdijend heelal publiceerden. Snellen: ‘Dat model is later verfijnd, maar is een belangrijke stap geweest om te begrijpen hoe het heelal eruit ziet.’

Edele, wijze, lieve, bijzondere Vier eeuwen geschiedenis Onze alumni moeten het doen met herinneringen aan hun studententijd. Rosalie van Onzenoort (17) mag nog. Zij zit in de vijfde van het Stedelijk Gymnasium in Leiden en volgt één middag in de week college aan het Pre-University College, waar talentvolle scholieren kennismaken met de universiteit. Zij las het boekje Edele, wijze, lieve, bijzondere dat Willem Otterspeer schreef ter gelegenheid van 440 jaar Universiteit Leiden. ‘In de zeventiende eeuw woonden de meeste studenten gewoon bij privéburgers, die hun bereidheid tot verhuur tot in de negentiende eeuw met een Latijns bordje aan hun huis aangaven: Cubicula locanda, kamers te huur.’ (W. Otterspeer, pag. 56) ‘Na het lezen van Edele, wijze, lieve, bijzondere fiets of wandel ik toch anders over het Rapenburg. Bij de Hortus Botanicus denk ik aan hoe de planten in de winter binnen worden geplaatst om ze te beschermen tegen de kou. Bij het zien van het academiegebouw denk ik aan de universiteitsbibliotheek die daar in het begin gevestigd was. Zo borrelt er bij ieder universiteitsgebouw waar ik langskom wel een gedachte in mij op aan een anekdote over de geschiedenis van de stad, de universiteit of de mensen die daar gewoond hebben. Zo krijgt de stad een extra laag die tot voor kort voor mij verborgen was.’ ‘Wat de toekomst mij ook zal brengen, door meer te lezen over Leiden als universiteitsstad heb ik geleerd dat de geschiedenis nooit ver weg is. En dat de al bestaande geschiedenis door het lezen van één boek zo veel tastbaarder is geworden, is ook een mijlpaal te noemen.’ Edele wijze lieve bijzondere, Een bondige geschiedenis van de Leidse universiteit, W. Otterspeer. Uitgever: Leiden University Press

Leidraad 3 2015 P23-34.indd 33

04-05-15 13:07

Leidraad

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

De evolutie van de L Vrouw, katholiek of minder vermogend? Eeuwenlang was je dan niet erg welkom op de universiteit. Ook in Leiden niet. Hoe we in 440 jaar een universiteit met open vizier werden. Het begon zo mooi in die eerste eeuw. Als student hoefde je geen accijns over bier te betalen. Ging je dronken op de vuist, dan was er een speciale academische rechtbank die ‘jeugdige lichtzinnigheid’ niet al te zwaar bestrafte. Afstuderen was geen doel op zich, studeren was puur bedoeld om de persoonlijkheid te vormen. De Leidse universiteit stond daarbij open voor buitenlanders. Op haar voorlopige hoogtepunt in 1675 waren er ruim 3600 studenten uit heel Europa. De stad werd bevolkt door buitenlandse adel en religieuze vluchtelingen. De studiekosten waren laag, waardoor zelfs zonen van Leidse middenstanders konden studeren. Uiteindelijk werd de hele Leidse bevolking beter van de ongekende openheid van de universiteit. Talloze knechten en hospita’s verdienden hun kost aan de welgestelde studenten.

TEKST: MARINA VAN DEN BERG, BEELD: KRIEK

EXCLUSIEF

De aanvankelijke openheid kalfde vanaf 1700 af en in 1815 was de kentering een feit. Het aantal studenten was gedaald tot 770. Dat kwam doordat de patriciërs de universiteit effectief afgrendelden voor de lagere burgerij. Buitenlanders waren ook minder welkom. Studeren moest ‘exclusief voor meer welgestelde jongelingen’ worden, zo schrijft de Groningse historicus Wouter Marchand in zijn proefschrift ‘Onderwijs mogelijk maken’. Het collegegeld werd opgeschroefd tot een klein jaarsalaris. In combinatie met Latijn als voertaal vormde dat een onneembare barrière voor velen. De gemiddelde student in de negentiende eeuw had een rijke vader, was protestants en studeerde rechten. Kennis opdoen was in deze periode bijzaak. De studenten van die tijd waren verwende pupillen, die maar weinig belang in hun studie stelden. Met zo weinig studenten en zo’n laag onderwijspeil had de Leidse universiteit geen toekomst. Rond 1850 dreigde Nederland weggeconcurreerd te worden. Door de Britse industrialisatie waren er natuurkundigen, ingenieurs en specialisten nodig. Pragmatisch speel-

Leidraad 3 2015 P23-34.indd 34

de de universiteit hierop in. Studenten mochten weer Nederlands spreken tijdens colleges. Zonen van kooplieden en ambtenaren kregen kans om te worden toegelaten. Het bleek de boost die de universiteit nodig had: Vanaf 1860 maakte ze een nieuwe bloeiperiode door en groeiden de bèta-wetenschappen als nooit tevoren. Ondanks dat het meest elitaire sausje werd afgeroomd, bleef studeren een kostbare en dus exclusieve zaak. Er waren wel beurzen, maar alleen ‘voor minvermogenden van goeden aanleg’. GELIJKHEID

De grote omwenteling kwam na 1918, zegt de Leidse historicus Pieter Slaman, die eerder dit jaar promoveerde op de politieke geschiedenis van de studiefinanciering. Revoluties, de moord op de Russische tsaar, arbeiders die overal ter wereld in opstand kwamen: ‘Dit houden we niet tegen bij de grens, zo was de gedachte’, aldus Slaman. Meer gelijkheid werd het adagium, dat juist een jaar eerder invulling had gekregen met de invoering van het algemeen kiesrecht. Bovendien vroegen de opkomende industrie en dienstensector om geschoold personeel. Zo werden in 1919 de eerste beurzen voor alle studenten in Nederland ingevoerd. Het was het begin van de emancipatie van de student, een ontwikkeling die eigenlijk nooit meer gestopt is. EXPLOSIEVE GROEI

Na de zwarte oorlogsjaren, waarin de universiteit tijdelijk werd gesloten, steeg het aantal studenten explosief. Rond 1960 waren er evenveel studenten in Leiden als in 1675. Vanaf de jaren ‘70 veranderde de studentenpopulatie mee met de tijdgeest. Geesteswetenschappen, sociale weten-

04-05-15 13:08

DOSSIER 440

ZOMER 2015

e Leidse student schappen en geneeskunde trokken veel studenten. Jongeren uit andere sociale klassen kozen voor andere studies dan het traditionele ‘rechten’. Slaman vindt het opmerkelijk dat de overheid vrouwen nooit via de studiefinanciering heeft gestimuleerd om te gaan studeren. Vrouwen - ook van goede komaf - mochten tot 1871 helemaal niet studeren en hadden nog wat in te halen. Uiteindelijk deden ze het dan maar op eigen kracht: vanaf 1980 steeg hun

Leidraad 3 2015 P23-34.indd 35

aandeel rap en rond 2006 waren er evenveel vrouwelijke als mannelijke studenten. SYMBOLISCH EFFECT

Beurzenstelsels maakten studenten minder afhankelijk van hun ouders. Wat brengt het nieuwe leenstelsel ons in het licht van deze geschiedenis? ‘Dat heeft vooral een symbolisch effect’, zegt Slaman, ‘want er blijft nog steeds extra geld voor de lagere inkomens’. Wel is de boodschap dat de overheid niet meer voor je zorgt. Hij verwacht dat carrièremogelijkheden vaker de studiekeuze zullen bepalen. Nieuwe ontwikkelingen nemen niet weg dat inmiddels is 34 procent van de bevolking tussen 25 en 64 jaar hbo- of wo-opgeleid is. Een groot goed, na bijna 400 jaar exclusief studeren voor de elite. In Leiden en Den Haag studeren op dit moment ruim 23.000 jonge mensen van meer dan honderd nationaliteiten, met uiteenlopende achtergronden en religies. In zekere zin is de Leidse universiteit daarmee weer net zo open als in de beginjaren. Een gegeven om trots op te zijn.

04-05-15 13:15

Leidraad

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

ZOMER 2015

MOOCs heten ze: online colleges waar duizenden studenten uit de hele wereld aan meedoen. Leiden scoort er waarderingscijfers mee in dezelfde categorie als Princeton en Stanford. Maar, zegt vice-rector magnificus Simone Buitendijk: ‘We doen dit omdat het ons veel oplevert. Niet om erbij te horen.’

Leidraad 3 2015 P35-39.indd 36

TEKST: NIENKE LEDEGANG, FOTO: HIELCO KUIPERS

Leiden World Wide

e ontwikkelingen zijn nauwelijks bij te benen. Het is nog maar twee jaar geleden dat Universiteit Leiden als eerste in Nederland het nog nieuwe fenomeen massive open online course (MOOC) introduceerde. Het was een instant succes. ’En we bedenken voortdurend nieuwe toepassingen’, vertelt Marja Verstelle. Zij is programmamanager ICT en onderwijs bij Universiteit Leiden en is daarnaast mede-oprichter van het online learning lab bij het Centre for Innovation op de Campus Den Haag. Haar adagium: ‘Elke MOOC moet innovatief

04-05-15 12:45

Bijschrift ZOMER 2015

zijn.’ Dus wordt een MOOC bijvoorbeeld geïntegreerd in het on-campus onderwijs, waarbij studenten een rol in de MOOC krijgen. Of wordt er geëxperimenteerd met toegepaste spelvormen, het zogeheten serious gaming. STEEDS PROFESSIONELER

‘Inmiddels zijn we zes MOOCs en 250.000 deelnemers uit de hele wereld verder en weten we steeds beter wat werkt en wat niet’, zegt Verstelle. ‘Na een filmpje van zes minuten valt bij de gemiddelde student de concentratie weg. Dus zorg je dat een MOOC bestaat uit een serie van korte filmpjes die samen een geheel behandelen, afgewisseld met vragen en opdrachten.’ Docenten, van huis uit niet getraind

Leidraad 3 2015 P35-39.indd 37

ZOMER 2015

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

in het maken van filmpjes, worden bij het maken van een MOOC ondersteund door het team van het online learning lab. Hier werken onder anderen een video director, een instructional designer en een aantal projectcoördinatoren. Sjoerd Douma is hoogleraar aan de faculteit Rechtsgeleerdheid en lanceerde op Koningsdag zijn MOOC ‘Rethinking International Tax Law’. Het was zijn debuut als MOOC-docent. ‘Ik moet zeggen, het gaat me redelijk goed af. Het is absoluut anders dan het traditionele hoorcollege: hoe je de boodschap terugbrengt tot de kern, hoe je een enthousiast verhaal vertelt – vergelijk het met de energie waarmee ook het Achtuurjournaal wordt gepresenteerd. Als ik voor de camera sta probeer ik me te richten op die ene student die op zijn kamertje thuis mijn college volgt. Ik zoek de verbinding alsof ik mijn verhaal afsteek tegen één persoon.’ Twee redenen had Douma om een MOOC te willen maken. ‘Allereerst vind ik dat Leiden niet mag ontbreken in het wereldwijde maatschappelijke debat over tax law. Op Europees niveau staat onze opleiding in de top drie. Die positie willen we behouden. Dat betekent dat je voorop moet lopen in relevant onderwijs. In de tweede plaats wil ik heel graag ontdekken wat de mogelijkheden zijn voor long distance learning. Ik denk dat je een MOOC kunt uitbouwen tot de helft of meer van een complete masterstudie. Het is toch geweldig als iemand uit Peru of China op afstand bijna een hele opleiding in Leiden kan volgen en afronden?’ LAAGDREMPELIG

Met de ontwikkeling van MOOCs is die mogelijkheid dichterbij dan ooit. De Leidse MOOCs worden door mensen uit alle landen van de wereld gevolgd. Belangrijk daarbij is dat MOOCs gratis zijn. Hooguit betaal je als je ook een certificaat van een afgeronde MOOC wilt. Buitendijk: ‘Die toegankelijkheid is niet de voornaamste drijfveer om MOOCs aan te bieden, maar wel een

Leidraad

positieve bijvangst: academisch onderwijs wordt bereikbaar voor mensen die daar door armoede of hun woonplaats anders van verstoken zouden blijven. Ik vind dat prachtig. Je kunt het zien als een vorm van maatschappelijk ondernemen die bovendien heel goed bij onze universiteit past.’ LEIDEN ONDERSCHEIDT ZICH

Het Leidse MOOC-onderwijs onderscheidt zich op een aantal punten. Verstelle: ‘Wij bieden alleen MOOCs op academisch niveau aan. Bij ons geen popularisering van de inhoud. Daarnaast bieden we de mogelijkheid om deelnemers met elkaar te laten communiceren, het community management. Een door ons gemaakte leidraad voor community management wordt door andere universiteiten en de grote internationale aanbieder van MOOCs, Coursera, gebruikt. Uitgangspunt is dat we de mogelijkheid tot discussie belangrijk vinden en volop faciliteren, maar dat we tegelijkertijd streng zijn in het hanteren van de spelregels. De discussies moeten van academisch niveau zijn. Zomaar een mening verkondigen is niet de bedoeling, het gaat om de onderbouwing. Dat gaat steeds beter. Laatst vertelde een medewerker van Coursera dat onze deelnemers anderen daar elders ook weer toe uitnodigen. Hebben ze een Leidse MOOC gevolgd, dan leggen ze deelnemers van andere MOOCs uit hoe je met academische bronnen je argumentatie onderbouwt. De Leidse methode – fantastisch toch?’ Edwin Bakker, hoogleraar terrorisme en contra-terrorisme, is inmiddels een ervaren MOOC-docent. Bakker draait al langere tijd een MOOC over terrorisme. Het contact met de deelnemers is volgens Bakker cruciaal. ‘Vooraf vreesde ik dat een MOOC over terrorisme tot scheldpartijen of wangedrag op het forum zou leiden. Ik heb het voor ik begon ook gevraagd aan Coursera: weten jullie zeker dat jullie een MOOC over dit onderwerp aandurven? In de praktijk gaat het heel goed. We heb-

04-05-15 12:45

Leidraad

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

ben goede moderators en vrijwilligers in meerdere landen die ingrijpen als een discussie dreigt te ontsporen. Ik zit er zelf ook bovenop. Ik geef de ruimte voor verschillende meningen, nodig uit tot respectvol debat.’ Verstelle: ‘De angst van sommigen dat MOOCs het einde van menselijk contact zijn, blijkt daarmee meer dan ongegrond. Er gaat juist een wereld open, waarin je kunt discussiëren met mensen die voorheen onbereikbaar waren. Sommige van onze MOOCs-docenten beheren een eigen Facebookgroep en nodigen, wanneer zij bijvoorbeeld in het buitenland een congres bezoeken, de deelnemers uit om gezamenlijk een kop koffie te drinken bij Starbucks, om zo ‘live’ van gedachten te kunnen wisselen. En wat te denken van de Israëlische deelneemster aan de terrorisme-MOOC die op het forum discussieerde met een Palestijn en opmerkte: ‘In het echte leven spreek ik hierover geen Palestijnen’.’ SCEPSIS

Dat er niettemin docenten binnen de universiteit zijn met koudwatervrees, vindt Simone Buitendijk niet meer dan begrijpelijk. ‘Het is heel legitiem om kritische vragen te stellen. Ook dát hoort bij een universiteit, net als de plicht aan ons om die vragen te beantwoorden. Voor mij staat voorop dat niemand contrecoeur mee hoeft te doen. Het moet ook wel een beetje bij je passen. Wat niet wegneemt dat ik denk dat MOOCs evident zinvol zijn – en alleen maar zinvoller worden. Mits, en dat benadruk ik in al mijn voordrachten over dit onderwerp, ze passen bij je visie en strategie als universiteit.’ Edwin Bakker is de koudwatervrees al lang en breed voorbij. ‘Het wordt gemakkelijker. Echt. Ik ben van nature helemaal niet zo’n pionier. Je moet me zien hannesen met mijn mobiele telefoon. Het maken van mijn eerste filmpje van tien minuten kostte me een hele dag. Nu pak ik mijn camera zodra ik iets te melden heb en is mijn verhaal in no time vastgelegd. Een MOOC is even een tijdsinvestering, maar als je het slim aanpakt, verdien je die zeker terug. Ik bereik een enorm publiek, gebruik mijn filmpjes op meerdere momenten en in diverse settings, óók

Leidraad 3 2015 P35-39.indd 38

ZOMER 2015

tijdens hoorcolleges op de campus. Die kruisbestuiving heeft de toekomst, daar ben ik van overtuigd.’ Verstelle: ‘We hoeven niet bang te zijn dat universiteiten verdwijnen door de komst van MOOCs. De campus blijft bestaan, maar wat we er doen zal veranderen. Het besef is steeds meer: Waarom alles opnieuw doen als het elders al gedaan is? MOOC-onderdelen zullen een rol gaan spelen in het traditionele onderwijs.’ Sjoerd Douma is daar al mee bezig: ‘Ik benut de mogelijkheid om te experimenteren met werken onderwijsvormen en onderzoek. Zo laat ik mijn masterstudenten uit Leiden, die toevallig tegelijk een vak over hetzelfde onderwerp volgen, meedoen aan mijn MOOC over international tax law. Dat betekent dat zij hoorcolleges volgen, maar óók meedraaien op het forum. Ze moeten daarvoor essays inleveren en die van andere deelnemers nakijken. Voor mij is dat heel interessant: het levert informatie op over hoe de studenten het verschil tussen college en MOOC ervaren. En ik kan onderzoeken of de reguliere studenten beter of anders presteren dan de MOOCs-studenten.’ ALUMNI

De waaier aan achtergronden van de deelnemers aan de Leidse MOOCs biedt vele kansen en voordelen. Verstelle: ‘De MOOCs hebben deelnemers uit 186 landen. Dat zijn ouderen, jongeren, gepensioneerden, professionals. Het kan zomaar gebeuren dat jouw werk wordt nagekeken door een professor in de Verenigde Staten die zich wil laten bijscholen. Een buitenkans natuurlijk. Ja, ook voor onze alumni’, zegt Verstelle. ‘Die doen ook volop mee. Sommigen om bij te blijven op hun vakgebied, anderen om betrokken te blijven bij de universiteit en weer anderen omdat ze het gewoon interessant vinden.’ Buitendijk: ‘En het is nog eens goed voor onze naam ook.’ Om er lachend aan toe te voegen: ‘Laatst stelde ik mij voor aan een meneer die een MOOC bij ons gevolgd bleek te hebben. ‘Ik vind de Leidse universiteit zeer innovatief’, merkte hij op. Ik zal eerlijk bekennen dat dat een primeur voor me was: Leiden, de innovatieve universiteit. En dan staan we nog maar aan het begin.’

OOK EEN MOOC VOLGEN?

ZOMER 2015

On Demand – Terrorism & Counterterrorism, prof. Edwin Bakker (rerun) 1 juni – The Changing Global Order, prof. Madeleine Hosli (rerun) 1 juni – The Global Promise of Federalism and Decentralisation, prof. Jan Erk Sept – Configuring the World, prof. Richard Griffiths (rerun) Sept- Anatomy of the Abdomen and the Pelvis, prof. Marco de Ruiter Sept – On Demand Rethinking International Tax Law, prof. Sjoerd Douma (rerun) Sept – On Demand The Miracles of Human Language – introduction to Linguistics, prof. Marc van Oostendorp (rerun) Najaar 2015 – Wheels of Metal: Urban Mining for a Circular Economy, dr. Ester van der Voet (rerun) Najaar 2015/ winter 2016 – Introduction to EU law, prof. Stefaan Van den Bogaert (rerun) 6 jan 2016 On Demand - The Rooseveltian Century, prof. Giles Scott-Smith Jan 2016 - Clinical Transplantation, dr. Marlies Reijnders www.coursera.org/leiden

SPOCS Universiteit Leiden draaide de afgelopen maanden een proef met Small Private Online Courses: digitaal onderwijs voor een selecte groep. Deze SPOCs vormen een tegenhanger van de Massive Open Online Courses (MOOCs). Net als bij MOOCs draait het bij SPOCs om onderwijs op afstand dat gratis en overal ter wereld is te volgen via de computer. Het verschil zit erin dat bij SPOCs geen sprake is van open inschrijving, maar dat deelnemers worden geselecteerd. Daarnaast is de groepsgrootte beperkt (rond de 50 deelnemers) en de begeleiding intensief. De eerste Leidse SPOC, ‘Sharia in the West’, is verzorgd door prof. dr. Maurits Berger.

04-05-15 12:45

ZOMER 2015

39 terug in de Leidraad banken

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

Menno Bruning (45) Menno volgt en organiseert leergangen civiele cassatie, procederen in hoger beroep en enquêterecht bij Leiden Revisited HELPEN ‘Ik ben meer dan een teruggekomen student, ik wil vanuit mijn ervaring als cassatieadvocaat en lid van de rechterlijke macht niet alleen verdiepingscursussen van het postacademisch onderwijs (PAO) volgen, maar deze ook helpen vormgeven. Zo heb ik in 2012 samen met professor Castermans een leergang over civiele cassatie opgezet en geef ik cursussen over de digitalisering van de procesgang. De rechtenfaculteit heeft veel kennis in huis en daar moeten zoveel mogelijk mensen gebruik van maken. Het recht is voortdurend in beweging. Advocaten moeten steeds meer vlieguren maken om bij te blijven of om te worden toegelaten.’ EXPERTS ‘Als je praktijk voert, moet je je kennis bijhouden. Dat is verplicht én noodzakelijk. De rechtsontwikkeling in Nederland en Europa gaat zo snel. Het is prachtig dat experts van de faculteit, advocaten en rechters in contact komen met cursisten. Zoals bij ‘Leiden Revisited’, waar wij als alumni de wetenschappers kunnen vertellen: ‘Ja, maar zó werkt het in de praktijk’, of vragen stellen uit die praktijk.’

WELKOM THUIS ‘Leiden heeft prachtige locaties. Het Academiegebouw, de Sterrewacht: die werken – op zijn Leids – ‘als een tierelier’. Uiteraard ontkomt ook Leiden niet aan digitalisering: webinars, MOOCs en andere vormen van e-learning, maar Leiden heeft de kracht van zijn universitaire opleiding en nostalgische locaties. Het onmiskenbare gevoel bij Leidse alumni van een ‘welkom thuis’. De interactie met docenten is ook beter als je in dezelfde ruimte bent en één op één kunt doorvragen en uitleggen. Daarbij komt ook: zo’n terugkeer in de collegebanken is een netwerkmoment. Zo blijft Leiden een ‘spin in het web’, ook lang na de studie.’

Leidraad 3 2015 P35-39.indd 39

TEKST: ERIC DE JAGER, FOTO: TACO VAN DER EB

HOOG NIVEAU ‘In de cursussen van Leiden Revisited krijg je meteen discussie op een heel ander niveau. De kracht is dan ook niet alleen de kwaliteit van de lesstof. Tijd is geld, ook in onze beroepsgroep, dus het is soms moeilijk voor advocaten om de collegebanken weer op te zoeken. Er is veel digitaal aanbod van andere opleidingsinstituten. Maar in Leiden is het niveau zo hoog, omdat je ook klassikaal wordt uitgedaagd.’

04-05-15 13:18

Leidraad

ZOMER 2015

agenda

AANVULLING

Campus Den Haag

Faculteit Rechtsgeleerdheid

29 mei ORATIE Kutsal Yesilkagit: Public administration with a focus on international governance.

25 september LEIDEN REVISITED Een middag terug in de collegebanken, zie www.paoleiden.nl/LR2015.

Hortus botanicus

Faculteit Sociale Wetenschappen

7-14-21-28 juni EVOLUTIECURSUS Arend Wakker vertelt over de evolutie in het plantenrijk. Aanmelden via www. hortusleiden.nl, onder programma.

9 oktober ORATIE Mark de Rooij: Methodologie en statistiek van psychologisch onderzoek.

Faculteit Geesteswetenschappen 12 juni AFSCHEIDSCOLLEGE Prof.dr. Olf Praamstra. 2-5 september CONFERENTIE De 48ste jaarlijkse ontmoeting van de Societas Linguistica Europaea vindt plaats in Leiden. Zie www.societaslinguistica.eu en http://sle2015.eu

Verenigingen MINERVA 31-10-2015 Reünistenavond 19361960 7-11-2015 Reünistenavond 1961-1969 14-11-2015 Reünistenavond 1970-1976 21-11-2015 Reünistenavond 1977-1983

Faculteit Geneeskunde

AUGUSTINUS Donderdag 4 juni is er een activiteit voor de leden uit de tijd dat Augustinus nog de Rooms Katholieke Studenten Vereniging Augustinus heette. Meer informatie: secretaris@lvvsaugustinus.nl.

17-19 september CONFERENTIE Flux: The International Society for Integrative Developmental Cognitive Neuroscience. Meer info: www.fluxconference.com.

CATENA 20 juni ‘Ouwelullenborrel’ Soos VSL Catena vanaf 20.30 uur. Voor aanmelding nieuwsbrief, donaties of activiteitenagenda en foto’s zie www.horusfonds.org.

Kijk voor het laatste nieuws over evenementen op www. alumni.leidenuniv.nl

CAMPUS DEN HAAG

Opleiding gender justice in Vredespaleis Algemene onderwerpen uit het internationaal strafrecht met een focus op gender justice: dat biedt het Grotius Centre in samenwerking met the Hague Academy of International Law in een nieuwe Advanced Course in International Criminal Law (ICL), die loopt van 24 augustus tot 4 september 2015. De opleiding stelt onderwerpen rondom seksueel en gendergerelateerd

Leidraad 3 2015 P40-52.indd 40

geweld centraal en is bedoeld voor professionals die hun blik willen verbreden en studenten met een achtergrond in internationaal recht of mensenrechten. Het initiatief voor de opleiding wordt gesteund door het ministerie van Buitenlandse Zaken. Kijk voor meer informatie op www.grotiuscentre.org

Grootzegel en logo van de universiteit

p de achterpagina van Leidraad van januari 2015 stond het logo van de universiteit en een toelichting op enige onderdelen daarvan. Speciale aandacht kregen de woorden ‘Libertatis praesidium’ die in het omschrift van het logo voorkomen. Terecht wordt in het stukje opgemerkt dat deze pas in de twintigste eeuw de zinspreuk van de universiteit zijn geworden. Een kleine correctie is echter op haar plaats. De woorden ‘Libertatis praesidium’ staan namelijk niet in het omschrift van het grootzegel van 1917, maar alleen in dat van het logo van de universiteit van na 1923. Zegel en logo verschillen nogal: het zegel is rond, het logo ovaal, en de omschriften zijn grotendeels verschillend. Het logo berust op het ovale bandstempel dat in 1923 verscheen op een publicatie van uitgeverij Brill in Leiden. Dit stempel was ontworpen door de jurist en kunstschilder C.N. Storm van ’s Gravesande. Daarna heeft de universiteit hetzelfde ovale ontwerp, met in het omschrift ‘Libertatis praesidium’, overgenomen als haar logo. Het grootzegel bleef rond en bevat niet de zinspreuk ‘Libertatis praesidium’. Henk Jan de Jonge (emeritus hoogleraar Nieuwe Testament) maakte ons hierop attent.

04-05-15 12:44

DE UNIVERSITEIT LEIDEN BESCHIKT OVER ONGEVEER VIJFTIG KOSTBARE APPARATEN EN ANDERE FACILITEITEN VOOR HOOGWAARDIG ONDERZOEK, ZOALS DE ONLANGS AANGESCHAFTE METABOLOMICS-FACILITEIT. DE UNIVERSITEIT STELT AL DEZE FACILITEITEN NU SYSTEMATISCH OPEN VOOR GEBRUIK DOOR DERDEN MET BEHULP VAN DE PORTAL OPEN ACCESS RESEARCH INFRASTRUCTURE (OARI).

SIGNALEN

HORTUS BOTANICUS

Jarige Hortus

e tentoonstelling Beelden in Leiden, jaarlijks op de Hooglandse Kerkgracht, heeft dit jaar het thema ‘Botanica’. Dit ter ere van het 425-jarig bestaan van de Leidse Hortus, de oudste botanische tuin van Nederland. Ook in de Hortus botanicus zelf zijn enkele beelden te zien, waaronder die van kunstenares Linda Nieuwstad. De Universiteitsbibliotheek Leiden viert

het feestje mee: daar is een tentoonstelling over de Hortus toen en nu. Met onder meer een jubileumfilm, ander beeldmateriaal en objecten uit collecties van de UBL zelf en van Naturalis. De geschiedenis van de Leidse Hortus wordt geïllustreerd aan de hand van boeken, manuscripten, herbariummateriaal en portretten van planten en mensen.

Beelden in Leiden is te zien van 13 mei tot en met 2 augustus. Zie ook www.beeldeninleiden.nl. De tentoonstelling in de UBL is van 13 juni t/m 20 september.

RECHTEN

Leidse alumna benoemd tot secretaris-generaal van ICAO Dr. Fang Liu is de eerste vrouw ooit die benoemd is tot secretaris-generaal van de International Civil Aviation Organization (ICAO). Naast de eerste vrouw is zij de tweede secretaris-generaal uit Pacifisch Azië. Alumna Fang Liu volgde het Leidse LL.M. programma Advanced Studies in Air & Space Law in 2001 - 2002.

Leidraad 3 2015 P40-52.indd 41

04-05-15 12:44

Leidraad

ZOMER 2015

prijzen en beurzen Judith Pollmann en Henk te Velde kregen uit de Vrije Competitie Geesteswetenschappen van NWO de middelen voor een project getiteld The persistence of civic identities in the Netherlands, 1747-1848. Paul Smith kreeg de NWO-subsidie voor een project genaamd A New History of Fishes. A long-term approach to fishes in science and culture, 1550-1880. Lisa Cheng en Anikó Lipták ontvingen de NWO-subsidie voor hun project Ellipsis licensing beyond syntax. ERC Grant Japanologe en taalkundige Martine Robbeets gaat de oorsprong en verspreiding van de Transeuraziatische talen, zoals Japans en Turks, onderzoeken. Vici voor vier Leidse wetenschappers: Dr. Alexander Kros (Scheikunde), Prof.dr. Joop Schaye (Sterrewacht), Prof.dr. Eveline Crone (Psychologie), Dr. David Fontijn (Archeologie). Dr. Henk Olthof krijgt kleine planeet naar zich vernoemd. De Internationale Astronomische Unie heeft een planetoïde de naam gegeven van de Nederlandse astronoom (ESA) en voormalige KNVWS-voorzitter dr. Henk Olthof. Het kleine hemellichaam draagt voortaan de naam (12643) Henkolthof. De Leidse politicoloog Femke Avtalyon-Bakker heeft een beurs van de IPRAF (International Peace Research Association Foundation) voor haar promotieonderzoek naar de invloed van de politieke cultuur van verschillende politieke regimes op individuen van deze samenlevingen ontvangen. De Leidse politicoloog Daniela Stockmann heeft de Goldsmith Book Prize 2015 gekregen voor het beste academische boek op het gebied van media, politiek en overheidsbeleid. De jury roemde het als ‘een van de belangrijkste werken die ooit met de Goldsmith Award zijn bekroond’. Dr. Niek Rengers (1939) mocht begin 2015 de belangrijkste wetenschapsprijs van China ontvangen. De in Leiden afgestudeerde geoloog ontving de 2014 International Science and Technology Cooperation Award uit handen van President Xi Jinping en Li Keqiang in Beijing. Met zijn werk heeft Rengers een belangrijke bijdrage geleverd aan onderzoek naar en de preventie van natuurrampen in China, waaronder de Wenchuan aardbeving in Sichuan. Ook hielp hij China bij het ontwikkelen van een risico-inventarisatie en -managementsysteem voor geologische rampen.

Leidraad 3 2015 P40-52.indd 42

CAMPUS DEN HAAG

Index geeft inzicht in homorechten wereldwijd

en schaal die aangeeft hoe ver een land is met zijn homorechten. Hoogleraar Comparative Sexual Orientation Law Kees Waaldijk ontwikkelt momenteel een index die op een schaal van nul tot acht aangeeft in hoeverre landen homoseksualiteit uit het strafrecht halen, homodiscriminatie verbieden en gelijkge-

slachtelijke stellen erkennen. Het instrument heet de Global Index on Legal Recognition of Homosexual Orientation (GILRHO). De GILRHO-scores voor 39 landen heeft Waaldijk onlangs voor het eerst gepubliceerd in een rapport dat hij met drie economen schreef voor de US Agency for International Development (US AID).

RECHTEN

Nieuwe master International Children’s Rights De Leidse rechtenfaculteit start in september 2015 een volledig geaccrediteerde master International Children’s Rights. De master biedt een Engelstalig curriculum gericht op een selecte groep getalenteerde studenten en (juridische) professionals die zich willen specialiseren op het gebied van internationale kinderrechten. Het eenjarige programma (of tweejarig bij deeltijd) biedt inhoudelijke vakken met zeer

actuele en mondiale onderwerpen, inclusief (maar niet beperkt tot) migratie en kinderrechten, kinderbescherming, economische, sociale- en culturele rechten van kinderen, kinderen en het strafrecht en het uitvoeren en monitoren van kinderrechten, inclusief de rol van private actoren. Tevens wordt er aandacht besteed aan kinderrechten en andere gebieden van het internationale publiekrecht alsmede het internationale privaatrecht.

04-05-15 12:44

Tip

DIT NAJAAR BIJ STUDIUM GENERALE LEZINGEN VAN MINEKE SCHIPPER (‘BLOOT OF BEDEKT’), LEO SAMAMA (OVER OPERA) EN HERMAN PHILIPSE (DE FRANSE VERLICHTING).

SIGNALEN

ARCHEOLOGIE

NWO-subsidie voor onderzoek uitbarsting Vesuvius Het Leidse onderzoeksprogramma naar de culturele en demografische gevolgen van de reusachtige eruptie van de Vesuvius in de Bronstijd heeft een NWO-subsidie gekregen.

ond 1995 voor Christus, in de vroege Bronstijd, bedekte een eruptie van de vulkaan Vesuvius het omliggende landschap met een dikke laag as: villa’s en dorpen, velden en vlaktes raakten bedolven. Italiaans onderzoek in de jaren

tachtig van de vorige eeuw heeft aangetoond dat de bewoners tijdig hebben kunnen vluchten, maar tot nu toe weten we niet waar zij naar toe zijn getrokken. In samenwerking met het Groningen Archeologisch Instituut doen de Leidse onderzoekers dr.

Mike Field, dr. Marieke Doorenbosch en prof. Corrie Bakels van de Faculteit der Archeologie een door NWO gesubsidieerd (2015-2018) interdisciplinair onderzoek naar de culturele en demografische gevolgen van deze desastreuze gebeurtenis.

GENEESKUNDE

100% decentrale selectie voor Geneeskunde Voor komend studiejaar wordt bij de studie Geneeskunde in Leiden voor het eerst voor 100% decentraal geselecteerd. Hiermee komt een einde aan plaatsing via de centrale gewogen loting. De eerste selectieronde vond dit voorjaar plaats, op basis van 5vwo-cijfers en de score op de in Cambridge ontwik-

Leidraad 3 2015 P40-52.indd 43

kelde Biomedical Admission Test (BMAT). De 400 beste kandidaten gingen door naar de tweede ronde. Zij kwamen op 18 april naar het LUMC voor gesprekken en opdrachten waaruit bijvoorbeeld communicatievaardigheden en motivatie moesten blijken. Half juli horen de gegadigden of ze behoren tot de nieuwe lichting van 315 eer-

stejaars. Afgelopen jaar werd bij Geneeskunde de helft van de plekken vergeven via decentrale selectie, de andere helft ging nog via de gewogen loting. Wat niet is veranderd: je mag drie keer proberen om toegelaten te worden tot Geneeskunde (waarvan twee keer in Leiden) en met een 8 of hoger als gemiddeld eindexamencijfer ben je ver-

zekerd van een plaats. Bij Biomedische wetenschappen vond dit jaar voor het eerst decentrale selectie plaats. Net als bij Geneeskunde bestond de eerste ronde uit 5vwo-cijfers en de BMAT. De tweede ronde bestond uit een onderwijsdag in het LUMC, met hierin o.a. een college, werkgroep en practicum.

04-05-15 12:44

Leidraad

INTERNATIONALE ALUMNI

‘Leidse alumni van belang voor Azië’ Nederlandse en buitenlandse alumni zijn de smeerolie in de relatie tussen Azië en Nederland. Dat was een van de conclusies van de regiodag van de Nederlandse ambassadeurs in Azië en Oceanië. Ze kwamen op 30 januari bijeen in het Leidse Academiegebouw. De aanwezigen op de regiodag – ambassadeurs, hoogleraren en vertegenwoordigers van universiteiten – zijn het er over eens dat voor alumni een cruciale rol is weggelegd. Niet alleen voor de Nederlandse alumni, maar ook voor de Aziatische studenten die in Nederland hebben gestudeerd. Hans Schutte, directeur-generaal van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) somde in zijn voordracht een aantal Aziatische ministers op die in Nederland een opleiding volgden. ‘Het gaat in de relaties met en in het oosten om people-to-people-contacten’, benadrukte hij. Daarmee onderstreepte hij het belang van netwerken, van elkaar kennen of met elkaar kennismaken.

ZOMER 2015

GEESTESWETENSCHAPPEN

MET

CAMPUS DEN HAAG

Nieuwe afstudeerrichting master Filosofie De master Filosofie van de Universiteit Leiden start in september met de interdisciplinaire afstudeervariant Philosophy, Politics and Economics. Deze specialisatie is bij uitstek geschikt voor studenten die de ambitie hebben om bijvoorbeeld journalist, beleidsanalist of management consultant te worden. Philosophy, Politics and Economics is internationaal al een succesvol, interdisciplinair domein. De Engelstalige studierichting heeft een hoog

toegepast actualiteitsgehalte en stelt onderwerpen als vrijheid, rechtvaardigheid en burgerschap in de 21ste eeuw centraal. De specialisatie wordt aangeboden in nauwe samenwerking met Campus Den Haag, die ook een compacter aanbod van een hele master aanbiedt. Daarmee is Philosophoy, Politics and Economics ook interessant als postacademisch onderwijs. Meer informatie is te vinden op de website van de faculteit Geesteswetenschappen.

GEESTESWETENSCHAPPEN

Dissident Jang Jin-sung gasthoogleraar in Leiden

e Noord-Koreaanse dissident Jang Jin-sung is aangesteld als gasthoogleraar op het gebied van ‘speaking truth to power’ – in het bijzonder Noord-Korea – aan de Universiteit Leiden. Tijdens zijn verblijf aan de Leidse universiteit verzorgt Jang naast colleges onder meer een masterclass waarin hij Noord-Korea van bin-

nenuit belicht. Daarbij bespreekt hij karakteristieken van het Noord-Koreaanse systeem die tot dusver buiten Noord-Korea nauwelijks bekend waren. Het is voor het eerst dat dit type kennis over de interne werking van het Noord-Koreaanse systeem deel uitmaakt van het onderwijs aan een universiteit buiten Korea.

Begin juni start HOVO de collegereeks Meesterwerken. Van het Parthenon tot Balloon Dog, inclusief een rondleiding in het Paleis op de Dam. Voor meer informatie hierover en de aanstaande colleges zie onderwijs.leidenuniv.nl/hovo

Leidraad 3 2015 P40-52.indd 44

FOTO: JEAN CHUNG

HOVO

04-05-15 12:44

BEZORGD OVER KLEINE OPLEIDINGEN ZOALS TALENSTUDIES? IN LEIDEN ZIJN VOORLOPIG GEEN PLANNEN OM TALENSTUDIES AF TE SCHAFFEN OF SAMEN TE VOEGEN.

SOCIALE WETENSCHAPPEN

SIGNALEN

SOCIALE WETENSCHAPPEN

Slapen achter het stuur

Meer inzicht in financieel gedrag

FOTO: THINKSTOCK

Sociaal en economisch psycholoog Wilco van Dijk heeft op 6 maart zijn eerste officiële lezing gehouden als bijzonder hoogleraar op de leerstoel van het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (Nibud).

uim een kwart van de Nederlandse automobilisten is wel eens slaperig tijdens het rijden. Toch rijdt bijna 60 procent van hen door. Dat blijkt uit onderzoek van de Nederlandse vereniging voor Slaap- en Waak Onderzoek dat werd geleid door de Leidse psycholoog Kristiaan van der Heijden. Van der Heijden noemt de uitkomsten zorgwekkend: ruim een kwart van de Nederlandse automobilisten geeft toe wel eens slaperig deel te nemen aan het verkeer en een op de 10 zit soms zo slaperig achter het stuur dat deelname aan het verkeer ook volgens henzelf risicovol is.

Van Dijk verschafte in zijn lezing ‘Homo sapiens vs. Homo economicus’ inzicht in financieel gedrag van de consument. De bijzondere leerstoel ‘Psychologische determinanten van economisch keuzegedrag’ die Wilco van Dijk sinds 1 december 2014 bekleedt is een samenwerking van de Universiteit Leiden met het Nibud. Tijdens het congres op 6 maart was ook Koningin Máxima een van de sprekers. WISKUNDE EN NATUURWETENSCHAPPEN

LEIDEN INSTITUTE FOR BRAIN AND COGNITION

Het brein centraal op symposium LIBC De Stadsgehoorzaal in Leiden staat op 6 november 2015 in het teken van ons brein. Het LIBC, het Leiden Institute for Brain and Cogntion, houdt dan zijn publiekssymposium ‘Mensen kijken, de wereld van het Sociale Brein’. Tijdens het symposium wordt een antwoord gezocht op uiteenlopende vragen die met ons brein te maken hebben, zoals hoe ons sociale brein op emoties van

Leidraad 3 2015 P40-52.indd 45

anderen reageert, of het menselijk brein een ‘groepsdier’ is, hoe ons morele brein werkt en waarom mensen hooligans worden. Iedereen die belangstelling voor deze onderwerpen heeft is van harte welkom. Aan deelname zijn geen kosten verbonden. Het LIBC is een interdisciplinair instituut waarin LUMC en diverse Leidse faculteiten samenwerken. Inschrijven kan via www.libc-leiden.nl

Alumnidag Institute of Physics De 440ste verjaardag van de universiteit en het 200-jarig bestaan van de Faculteit der Wiskunde & Natuurwetenschappen staan centraal tijdens het alumniprogramma van het Leiden Institute of Physics op 24 oktober 2015. Na het succes van de vorige editie in 2011 is dit een extra feestelijke gebeurtenis. Er zal aandacht zijn voor de nieuwbouw van de faculteit en er komen bijzondere sprekers lezingen geven. De dag staat in het teken van het internationaal jaar van het licht. Voor meer informatie over het programma, stuur een mail naar: alumni@science.leidenuniv.nl.

04-05-15 12:44

Leidraad

ZOMER 2015

MINERVA

Eigen bibliotheek voor Minerva Leden van Minerva kunnen nu ook op hun sociëteit studeren. De bibliotheek op Breestraat 50 is onlangs gerenoveerd en in oude luister hersteld: compleet met leestafels, lockers, luxe bureaustoelen en wifi.

ALUMNI

Het Jonge Alumni Netwerk van de Universiteit Leiden trapt op 5 juni af met een netwerkevenement. Het gloednieuwe netwerk heeft tot doel om jonge alumni (tot 35 jaar) de mogelijkheid te bieden ervaringen uit te wisselen en professionele vaardigheden te ontwikkelen. Het bestuur bestaat uit vijf enthousiaste jonge alumni die in samenwerking met de universiteit een interessant en gevarieerd programma voor jonge Leidse alumni gaan neerzetten. Ook de al bestaande coachcafés maken voortaan deel uit van het Jonge Alumni Netwerk. Benieuwd naar het eerste evenement van het Jonge Alumni Netwerk op 5 juni? Kijk voor het programma en om aan te melden op: www.alumni.leidenuniv.nl.

Leidraad 3 2015 P40-52.indd 46

FOTO: HIELCO KUIPERS

Jonge Alumni Netwerk van start MINERVA

Gedenksteen Plantijn en Raphelengius gerestaureerd Graaf Reynald Moretus Plantin, de laatste nazaat van universiteitsdrukker Christoffel Plantijn, onthulde op 23 april de gerenoveerde gedenksteen voor zijn voorvader en diens opvolger, Franciscus Raphelengius. De drukker vestigde zich in 1582 in het pand waar nu Sociëteit Minerva is gevestigd, op Breestraat 50. Toen in 1965 het huidige gebouw van Minerva in gebruik werd genomen, is aan de zijgevel in de Vrouwensteeg een gedenksteen geplaatst ter nagedachtenis aan Plantijn en Raphelengius. De gedenksteen is onlangs

schoongemaakt en ingekleurd met onder meer bladgoud. Een boekje over Plantijn, dat bij de onthulling van de gedenksteen in 1965 door de Koninklijke Brill werd uitgegeven, is door dezelfde uitgever in een gelimiteerde opgave heruitgegeven. Met als toevoeging het essay ‘Vrienden voor het leven, vrienden voor de eeuwigheid: Plantijn en Minerva tussen wetenschap en vriendschap’ door historicus Constanteyn Roelofs. Deze uitgave is te verkrijgen via ab-actis@lsvminerva.nl

04-05-15 12:44

STUDENTEN VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN ONTWIERPEN EEN MICRO 3D-PRINTER WAARMEE ZE NET VOOR KONINGSDAG EEN BUSTE MAAKTEN VAN KONING WILLEM-ALEXANDER, TER GROOTTE VAN EEN ZOUTKORREL. ZE WERKTEN ERAAN IN LUGUS, HET NIEUWE ONDERNEMINGSCENTRUM VAN STAD EN UNIVERSITEIT VOOR STUDENTONDERNEMERS EN ANDERE STARTERS.

SIGNALEN

AUGUSTINUS

Grote opkomst oud-Augustijnen 1970-1985 Een bijzondere periode was het voor Augustinus, de jaren ’70 en de eerste helft van de jaren ’80 van de vorige eeuw. De reünistendag van 21 maart 2015 was bedoeld voor alumni uit die tijd. Augustinus maakte toen de verandering door van een studentenvereniging naar een open jongerenvereniging. Dit ging niet zonder slag of stoot en er was dan ook een hevige onderlinge strijd tussen de voor- en tegenstan-

ders hiervan. Van deze strijd is nu nauwelijks nog iets terug te zien. Meer dan 140 mensen keerden, veelal voor het eerst sinds het einde van hun lidmaatschap, weer terug naar Augustinus. Er werd gevaren door de Leidse grachten, geborreld en gedineerd op het Eigen Huis en oude banden werden hersteld. Met ‘Paradise by the Dashboard Light’ werd de disco afgetrapt, en zo werd het toch weer even onrustig op Augustinus.

Augustijnen van meer dan dertig jaar geleden terug in de ‘Saint’ .

UNIVERSITEITSBIBLIOTHEEK

Gratis online toegang tot Leidse collecties Alumni kunnen voortaan een aantal grote databases van de Universiteitsbibliotheek op het gebied van rechten, business, science en geesteswetenschappen vanuit huis raadplegen. Eerder waren die databases alleen te

Leidraad 3 2015 P40-52.indd 47

raadplegen vanaf een computer binnen het universitaire netwerk. Als alumnus kun je gratis gebruik blijven maken van de bibliotheek. Weten hoe het werkt? Ga naar bibliotheek.leidenuniv.nl

LEIDSE MASTERCLASS VOOR ALUMNI

‘Leiderschap met hoofd, hart en handen’ Word je als leider geboren of kun je je ontwikkelen tot een succesvolle leider? Die vraag wordt vaak gesteld. Het goede nieuws is dat iedereen die wil reflecteren op het eigen gedrag, leiderschapskwaliteiten kan ontwikkelen. Leiderschap heeft immers niet te maken met je positie maar vooral met je competenties. Daarbij is het wel relevant om je af te vragen wat je leiderschapsstijl is, met wie je samenwerkt en wat je met je collega’s wilt bereiken. In deze Leidse Masterclass voor alumni willen we stilstaan bij de competenties van leiders en welk gedrag ons tot effectieve leiders maakt. We bespreken verschillende leiderschapsstijlen, wat ‘Dienende Leiders’ zijn en waarom deze vorm van leiderschap in professionele organisaties zoveel aandacht krijgt. De masterclass zal worden gegeven door prof.dr. Dirk van Dierendonck van Rotterdam School of Management, Erasmus University. Aan de hand van praktijkvoorbeelden zal worden toegelicht hoe je je leiderschapscompetenties kunt ontwikkelen, en deel je ervaringen met andere alumni. De Leidse Masterclass wordt gehouden op woensdag 17 juni van 19.00 tot 21.30 uur en vindt plaats in het Kamerlingh Onnes Gebouw (rechtenfaculteit te Leiden). De kosten van de bijeenkomst bedragen € 22,50. Meer informatie en aanmelden op www.alumni.leidenuniv.nl/masterclass

04-05-15 12:44

Leidraad

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

ZOMER 2015

LUF

Sleuteldragers

TEKST: JOB DE KRUIFF, FOTO’S: FRANK GROELIKEN

Lustrumdiner voor Sleuteldragers

‘A

Leidraad 3 2015 P40-52.indd 48

ls je in Leiden hebt gestudeerd dan heb je een band met de stad Leiden en haar universiteit voor het leven. Mijn beste vriendinnen heb ik in Leiden ontmoet. Onze hele jaarclub is trouwens nog compleet. Dat is zeer exceptioneel, want we zijn van het aankomstjaar 1954 en een aantal clubgenoten is al tachtig. We zien elkaar nog één of twee keer per jaar. Althans, elf van de twaalf, want één woont in het buitenland. Toen een aantal jaar geleden een clubgenoot op Curaçao woonde, zijn we allemaal in het vliegtuig gestapt om haar te bezoeken en binnenkort gaan we weer een paar dagen naar Schotland. Nog voordat ik in 1973 trouwde, ben ik Lid voor het Leven geworden van het LUF. Dat kon toen nog. Je betaalde dan als donateur een flink bedrag ineens. Een jaar of tien gele-

‘D

e trigger kwam toen mijn oudste dochter een jaar in Amerika studeerde. Als je ziet wat alumni in de VS doen om hun alma mater te steunen, zowel in daden als financieel! Ik zie in dat het daar een heel ander systeem is en de laagdrempeligheid van de universiteiten in Nederland is natuurlijk prachtig, maar het is ook prachtig als er geld is voor extra’s: een studiereis, vernieuwend onderzoek, samenwerking met andere universiteiten. Toen ik twee jaar geleden door een andere Sleuteldrager werd uitgenodigd voor het jaarlijkse Sleuteldragersdiner in het Rijksmuseum van Oudheden, kreeg ik net het duwtje dat ik nodig had. Ik heb in Leiden een hele mooie tijd gehad en heb mijn carrière en ontwikkeling grotendeels aan die studie te danken. Voor mij is dit een manier om iets terug te doen. Op het komende diner op 9 oktober ga ik zelf iemand dat duwtje geven.

den kwam het moment dat ik dacht: kom, ik betaal al zo lang niets, ik kan best wel weer eens iets extra’s doen. Ik ben toen Sleuteldrager geworden. Onderwijs is een mooi doel om te steunen en het LUF besteedt zijn middelen goed. Vooral de bijzondere leerstoelen die het LUF betaalt, vind ik belangrijk. Dat is echt waar de universiteit voor is: onderzoek verrichten dat ook een beetje buiten de gebaande paden ligt en vakgebieden koesteren die niet meteen in het oog springen om hun economisch nut. Daarnaast vind ik de Cleveringalezingen ook een ongelooflijk goed initiatief. Als ik kan, ga ik ernaartoe. Hier in Amsterdam, waar ik nu woon, maar vroeger ook in Den Haag. Dat vind ik zó’n mooie traditie. Die bijeenkomsten houden voor mensen over de hele wereld de band met Leiden levend.’

Mijn vrouw is trouwens ook een Leidse, we zijn samen Sleuteldrager geworden. Van onze drie kinderen hebben er twee al een ander pad gekozen, maar de jongste kan ik misschien nog zover krijgen dat ze in Leiden gaat studeren! Er hebben al veel Hammingen in Leiden gezeten: mijn broer, mijn zus, mijn vader, een oom en een neef. Ik heb nog een band met het huis op de Steenschuur waar ik heb gewoond en ik zit in het bestuur van de stichting die een groot aantal Minervahuizen beheert. Het is dus niet zo gek dat ik me aangesproken voelde om Sleuteldrager te worden. Het LUF moet echter niet te bescheiden zijn om een beroep op alumni te doen en alumni moeten niet te bescheiden zijn om iets terug te doen. Het geld gaat naar bijzonder interessante onderzoeken, waarvan je goed op de hoogte wordt gehouden. Wij kunnen als alumni echt het verschil maken.’

04-05-15 12:45

Leidraad

Martine van LoonLabouchere (78) Studie: Rechten (1954) Loopbaan: Juriste op ministerie van Buitenlandse Zaken, Grootmeesteres koningin Beatrix en koning Willem-Alexander Sleuteldrager sinds: een jaar of tien.

Cees Hamming (50) Studie: Rechten (1983) Loopbaan: ABN Amro (ook in Brazilië, Hongkong, Thailand), Deutsche Bank (in Nederland) Sleuteldrager sinds: 2013.

Leidraad 3 2015 P40-52.indd 49

Lustrum Fun(d)diner voor Sleuteldragers in de Pieterskerk

In 2015 bestaat het Leids Universiteits Fonds (LUF) 125 jaar! Dit wordt gevierd met een lustrumdiner op 9 oktober in de Pieterskerk met inspirerende sprekers zoals Vincent Icke (hoogleraar Theoretische astrofysica), de aanwezigheid van Eva Jinek en Freek Vonk, een optreden van het Collegium Musicum en een veiling met unieke ‘wetenschappelijke’ veilingitems. Ook het lustrumdiner bijwonen? Meld u dan aan als Sleuteldrager. Sleuteldragers dragen de Leidse universiteit een warm hart toe en steunen wetenschappelijk vernieuwend onderzoek en onderwijs aan de Universiteit Leiden door vijf jaar lang minimaal 500 euro per jaar aan het LUF te doneren. Het LUF is erkend als een Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI), dus de schenking is volledig fiscaal aftrekbaar. Sleuteldragers worden uitgenodigd om de jaarlijkse, academische hoogtepunten van de Leidse universiteit bij te wonen, naast de bijzondere bijeenkomsten die speciaal voor dit netwerk van betrokken alumni worden georganiseerd. Voor aanmelding of meer informatie: www.luf.nl/sleuteldragers of mail naar Sleuteldrager@luf.leidenuniv.nl

04-05-15 12:45

Leidraad

ZOMER 2015

lezen, luisteren, doen

FOTO: MARC DE HAAN

Haring

Kyteman De kunstenaar en de wetenschapper. In economisch zware tijden liggen ze allebei onder het vergrootglas. De eis van maatschappelijke relevantie lijkt aan beide beroepsgroepen in toenemende mate te worden gesteld. Daarnaast doen ze ook steeds vaker dingen samen. Aanleiding voor Studium Generale om dit lustrumjaar een speciale ontmoetingenreeks te organiseren tussen kunstenaars en wetenschappers. Daarvoor wordt samengewerkt met onder meer de Hogeschool van de Kunsten in Den Haag. De twee laatste van de zes bijeenkomsten zijn in aantocht. Dinsdag 9 juni treft Marileen Dogterom, hoogleraar Biofysica, architect Francine Houben. Dinsdag 23 juni gaan Bas Haring, bijzonder hoogleraar Publiek begrip van wetenschap, en muzikant Kyteman met elkaar in gesprek. De bijeenkomsten staan onder leiding van journalist Andrea van Pol en vinden plaats in het Paard van Troje in Den Haag. www studiumgenerale.leidenuniv.nl

Leidraad 3 2015 P40-52.indd 50

Wereldwijde kunst ter ere van lustrum Sinds 1575 komen wetenschappers van over de hele wereld naar Leiden. In Leiden lag de basis voor nieuwe inzichten, ontdekkingen, kortom: een ander wereldbeeld. Het inspireerde de Lakenhal om, samen met Universiteit Leiden, Rijksmuseum Volkenkunde/Nationaal museum van Wereldculturen en LeidenGlobal, de tentoonstelling Global Imaginations te maken in de Meelfabriek. Kunstenaars van over de hele wereld is gevraagd om een werk te laten zien of te creĂŤren dat een specifiek wereldbeeld uitdraagt. Door globalisering, migratie en internet is de hedendaagse kunst kosmopolitischer dan ooit tevoren. Global Imaginations wil een bijdrage leveren aan het debat over de betekenis van deze nieuwe, internationale kunst voor de Nederlandse museumwereld. Van 27 juni tot 4 oktober in de Meelfabriek, hoek Oosterkerkstraat/Zijlsingel, Leiden.

Midzomernacht in de Hortus Romantischer kan bijna niet: wandel tijdens Midzomernacht alleen of met je geliefde langs de bijzondere bloemen, planten en bomen in de Leidse Hortus botanicus en laat je meevoeren op de muziek die overal klinkt. Zondagavond 21 juni wordt in de 425-jarige Hortus een bijzondere Midzomernacht gevierd. Onder andere kun je hier de sterrenhemel bewonderen door de fraai gerestaureerde kijkers op het dak van de Sterrewacht. Er wordt toneel gespeeld en muziek gemaakt. Het evenement begint om 19.30 uur en eindigt om 24.00 uur. Meer informatie op www.hortusleiden.nl

04-05-15 12:45

Carel Stolker overdenkt de academia in boek

Utopie in Drenthe Een klein beetje Leiden in het Drents museum. Hier werkte dr. Koen de Ceuster, verbonden aan het Leiden Institute of Area Studies, mee aan de bijzondere tentoonstelling en het gelijknamige boek de Kim Utopie. De tentoonstelling biedt een inkijkje in het gesloten Noord-Korea. Lieflijke familietaferelen, heldhaftige soldaten en heroïsche arbeiders: ze komen allemaal voorbij in de tachtig werken die in de periode 1960-2010 door professionele Noord-Koreaanse schilders in staatsdienst zijn gemaakt. De Kim Utopie toont hoe het regime socialistisch-realistische kunst inzet om een utopisch Noord-Korea te creëren en in stand te houden. De Ceuster over de Noord-Koreaanse kunst in het Drents Museum: ‘Dit is typisch ideologisch geïnspireerd werk,

waarbij verhalende schilderkunst wordt gebruikt. Ik leg me sinds tien jaar toe op Noord-Koreaanse kunsttheorie en –praktijk. Door mijn kennis kan ik veel van die schilderijen ‘lezen’; het verhaal dat ze willen vertellen uit de doeken doen.’ De werken vertellen het verhaal van een paradijselijk land dat zich onder het visionaire leiderschap van Kim Il Sung losgeworsteld heeft uit de onderdrukking en bouwt aan een utopische samenleving. Belangrijke thema’s zijn de Grote Leider, heroïsch verzet en patriottisme, industriële en wetenschappelijke vooruitgang, en de vruchtbaarheid van de landbouw. De Kim Utopie, Uitgeverij WBOOKS, Zwolle. Tot 30 augustus in Drents museum, Assen.

Griezelen met Freek Vonk De altijd koelbloedige Leidse bioloog Freek Vonk deelt zijn kennis en avonturen met zijn publiek in het theater. Freeks Wilde Wereld live is het vervolg op succesvolle familievoorstellingen in Rotterdam en Amsterdam. In de voorstelling vertelt Vonk verhalen over de natuur en zijn video’s te zien van zijn avonturen in het wild. ‘Het was geweldig om bij de vorige shows te zien dat er zoveel animo is voor de natuur en verhalen over wilde dieren’, aldus Vonk. ‘Ouders en kinderen bleven maar vragen wanneer ik weer ging optreden. Daarom heb ik besloten tussen mijn reizen door dit jaar een paar voorstellingen te geven.’ De show is op 13 juni in Groningen, 21 juni in Zwolle en 27 juni in Apeldoorn. Kaarten zijn verkrijgbaar via www.freekvonklive.nl

Leidraad 3 2015 P40-52.indd 51

‘Een kritische zelfreflectie op het bestuur’, noemt de Leidse rector magnificus Carel Stolker zijn onlangs gepubliceerde boek Rethinking the Law School – Education, Research, Outreach and Governance. Hij overdenkt daarin het spanningsveld waarin besturen van grote faculteiten en universiteiten moeten opereren. Stolker stelt vast dat een universiteit een organisatie is met verschillende, soms botsende doelgroepen en belangen. En dan zijn er nog de maatschappij, de overheid en de wereld om ons heen die veranderen en steeds nieuwe eisen stellen. Stolker: ‘Er komt van alles op ons af: het onderwijs vernieuwt razendsnel, onderzoekers roeren zich tegen de toenemende publicatiedruk, de competitie in alles wat we doen is enorm, en er is groeiende kritiek op universiteitsbestuurders, die schamper ‘managers zonder kennis van zaken’ worden genoemd. In dit krachtenveld moeten law schools én universiteiten hun koers bepalen. Over tien jaar zal de wereld niet hetzelfde zijn. Ik wilde hierover nadenken, in rust, en onderzoeken wat dit betekent.’ Rethinking the Law School – Education, Research, Outreach and Governance (2014) is verschenen bij Cambridge University Press en ligt in de boekhandel.

04-05-15 12:45

Geef se n Afghaanten stude ns in een kaden Lei

Anatomische les voor Arzo Lustrumproject Kans voor Studenten

rzo Faqiri is arts in opleiding in een verscheurd Afghanistan. Een land waar bijna zeventig procent van de bevolking onder de 25 is. Net als veel leeftijdsgenoten droomt Arzo ervan om haar land ooit als arts verder te helpen. Daarvoor heeft zij alles in huis: doorzettingsvermogen en de hersens. Maar ze mist iets dat voor ons bijna vanzelfsprekend is: geld. Ziet u haar in weer en wind fietsen, op weg naar het LUMC? Wij wel. Als bolwerk van vrijheid en aanjager van talent wil de Universiteit Leiden studenten Geneeskunde uit Afghanistan helpen met een intensieve leergang van vier maanden. Ze krijgen daarin onder meer les in anatomie en snijtechnieken, zaken die in Afghanistan niet tot het curriculum behoren. Met deze kennis en vaardigheden zijn ze beter in staat om hun landgenoten te genezen en hun regio weer op de been te helpen. Om meer Afghaanse studenten toegang te geven tot essentiële kennis die in eigen land niet beschikbaar is hebben we uw hulp nodig. Steun dit lustrumproject met uw bijdrage. Elk bedrag is welkom, samen kunnen wij nog meer studenten die een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de opbouw van hun land naar Leiden halen. Namens Arzo en haar medestudenten alvast hartelijk dank voor uw steun!

Universiteit Leiden viert in 2015 haar 440-jarig bestaan. Als universitaire gemeenschap willen we graag anderen die minder k ansen h ebben mee laten delen in onze feestvreugde. Daarom z etten wij ons samen met medewerkers, studenten en alumni in voor ons lustrumproject.