Setyembre-Oktubre Isyu 2023

1 EDITORYAL

Tomo 49 Isyu 1, Setyembre-Oktubre 2023

Pwersadong Unos ng Estado S

a halos isa’t kalahating taong pamumuno ng tambalang Ferdinand Marcos Jr. at Sara Duterte, sabay-sabay na unos ang hatid nila sa iba’t ibang sektor ng lipunan. Nilulunod ang sektor ng agrikultura, edukasyon, ekonomiya, lalo na ang karapatang pantao sa iba’t ibang malalimang krisis—ni hindi man lang binibigyan ng panahong bumangon at tuluyang makaalpas.

Sa kinakaharap na krisis sa bigas, sa halip na reporma sa lupa at tunay na suporta sa mga magsasaka, mas inuuna pa ang pagpapadulas sa importasyon kapalit ng makasariling kita.

Bilang resulta, mismong ang Kagawaran ng Agrikultura na ang umaalma sa sapilitang pag-angkat ng bigas mula sa ibang bansa para lang mabuhay ang milyun-milyong Pilipino.

Nakababahalang isiping sa bansang ang pangunahing trabaho ay pagsasaka, mga magsasaka rin ang primaryang biktima ng panggigipit mula sa estado.

Maaalala rin ang pangako ni Marcos Jr. noong kumakandidato pa lang na gagawin di-umanong bente pesos kada kilo ang bigas. Bukod sa hindi nito sinosolusyonan ang tunay na problema sa lupa at produksyon, lalo lang itong nagpapahirap sa mga magsasaka a t

batayang masa. Daing ng mga magsasaka, patuloy nitong papababain ang kanilang kita na kakarampot na nga sa kasalukuyang kondisyon.

Habang ang sektor ng agrikultura ay binabaha ng problema, patuloy ang pagguho ng kalidad ng edukasyon dahil sa pagkaltas sa nilaang pondo.

Base sa National Expenditure Program para sa taong 2024, makakaltasan ng 6.155 bilyong pisong pondo ang 30 na State Universities and Colleges (SUCs) gayong mababa na nga ang sahod ng mga kaguruan at limitado ang mga pasilidad.

Ayon sa datos ng Commission on Higher Education ngayong taon, dumarami ang mga estudyanteng nais pumasok sa pampublikong kolehiyo buhat ng free tuition sa mga SUCs sa ilalim ng Universal Access to Quality Tertiary Education Act. Ang pagkaltas ng pondo sa mga institusyong ito ay pagkait sa mahigit 1.6 milyong estudyante sa karapatang

matamasa ang libre, kalidad, at makamasang edukasyon.

Kasabay nito, naglalaan din sila ng budget sa confidential at intelligence funds na nakakabit sa intelligence operations ng administrasyon.

Maging ang pera ng mga pribadong indibidwal ay nais lustayin sa pagratsda ng Maharlika Investment Fund na ayon sa IBON Foundation ay pugad ng pangungurakot. Ang pondong makakalap dito ay gagamitin upang mag-invest sa sektor gaya ng foreign currencies, mga komersyal na gusali at infrastructure projects. Bukod sa maraming butas ang batas, at maging ang mga nagsulat nito ay hindi rin alam kung ano nga ba ang punto ng investment fund, hindi rin nakonsulta nang maayos ang publiko na sa kanila manggagaling ang perang ilalaan dito. Tila naging tatak na ng kasalukuyang administrasyon ang paglustay ng pera.

Hindi naman nagkulang ang masa sa pagpapatambol ng mga problemang lumulunod

sa kanila sa kahirapan.

Ngunit sa halip na ligtas na sanktwaryo mula sa unos, ang administrasyon pa mismo ang nagpapalala ng delubyo. Kung hindi binabansagang terorista, kaliwa’t kanan naman ang sapilitang pagkawala at pagkitil sa buhay ng mga progresibong ang nais lamang ay ang tunay na pagbabago.

Sa pagpasa ng Anti-Terror Act of 2020 ay tila ginawang lehitimo ang panre-redtag.

Lalo lang ding tumindi ang pandurukot at pamamaslang sa mga aktibista, mamamahayag, at mga lider ng indigenous peoples groups.

Sa tala ng Karapatan, organisasyong para sa pagprotekta ng karapatang pantao, may naitala nang 12 na kaso ng enforced disappearances.

Kagaya nina Jhed Tamano at Jonila Castro na matapos dukutin ng mga pwersa ng estado noong Setyembre ay nilitaw makalipas ang dalawang linggo at pinipilit na sila ay kusang sumuko bilang miyembro ng Communist Party of the Philippines (CPP).

Nariyan din ang paggamit ng batas

Patnugutan JAN PEARL EAZRYE REYES Punong Patnugot

MAPAGPALAYANG KAISIPAN SA MALAYANG PAHAYAGAN Ang Opisyal na Pahayagan ng mga Mag-aaral ng Unibersidad ng Pilipinas Baguio

DAVE IVERSON CUESTA KESSHAMMINNE KRIMZEI CARREON Kawaksing Patnugot

LORRAINE JOY SOLANO Patnugot sa Lathalain CHRSYNA SHALEESE DE GUZMAN Patnugot sa Kultura NIKKI SHANE PILLEJERA Patnugot sa Opinyon

JOSEPH JOHN MELO BEANIZA Tagapamahalang Patnugot

HERSON OCAMPO Patnugot sa Dibuho

Miyembro ng COLLEGE EDITORS GUILD OF THE PHILIPPINES (CEGP) at SOLIDARIDAD, Alyansa ng mga Pahayagang Pangkampus sa UP

PAULINE JOY LAGO Tagapamahala sa Pinansya

TEDDY KIRSTIEN BALAGOT Patnugot sa Disenyo

Unang Palapag ng Alumni Center Building, UP Baguio, Gov. Pack Road, Baguio City

JERSON KENT DANAO RACHEL IVY REYES Patnugot sa Balita

CHELSIE ASUNCION SHERYN KAELA BEATRIX TORREN Patnugot sa Multimedia

GERONNE YENG ABAD Patnugot sa Balita Pang-Broadcast

AIRISH JOAN ALCANTARA Tagapangasiwa ng Platform

upboutcrop

outcrop.upbaguio@up.edu.ph

DIBUHO HERSON OCAMPO

upang tuligsain ang mga progresibong indibidwal at lehitimong mga organisasyon.

Nang maisabatas ang AntiTerror Act ng 2020, kaliwa’t kanan na ang pagbansag sa mga aktibista, community leaders, at rights defenders bilang mga terorista.

Bagamat hindi na bago sa mga Pilipino ang mga kalamidad, hindi dapat masanay sa kalamidad na gawa ng estado. Hindi angkop dito ang pagpapatila ng ulan dahil hindi ito hihinto nang kusa kung hindi rin tayo aaksyon.

Takda na sa kasaysayan na kayang tunawin ng nagkakaisang masa ang mapaniil na estado. Mula sa himagsikang 1896 nina Andres Bonifacio hanggang sa dalawang EDSA Revolution, pinatunayan ng sambayanang Pilipino ang kanilang lakas sa pagkalas mula sa anumang uri ng pasismo. Ngunit kasabay ng pagtaas ng panawaganan ay ang pagtapon sa naaagnas na sistemang nagpapasidhi sa unos.

Sa oras ng kalamidad, ang kailangan ng masang Pilipino ay isang gobyernong gagawa nang pananggalang—hindi magpapatindi lalo sa buhos ng ulan.▼

Kawani

JOHN MICHAEL BASILIO EDELWEIS CHELSEA BARREO CJ MARTINEZ MARIEJEN USON ALEXIS AUBREY ASALIL VICENSA ALTIANA NONATO JOSE EMMANUEL THAYER ALTHEA DEL ROSARIO DANAYA MARIE VICTORINO ALICIA CASSANDRA ABLIAN RAPHAEL REYES LOUISSA GAMUAC ARMEL JAKE FLORES HEZEKIEL GRACE OLIVA AYIEN-AN JETIA PESIMO KYLA CYRINE AVELINO

DISENYO NG PAHINA JOHN MICHAEL BASILIO

upboutcrop

NEWS 2

outcrop.upbaguio@up.edu.ph

Baguio students, groups echo human rights calls as ‘wokawt’ returns after 4 years ore than a thousand students and progressive individuals across M Baguio City walked out of classes to commemorate the 51st year of Martial Law, September 21.

JERSON KENT DANAO

The rain did not stop the wave of people going from Sunshine Park to the end of Session Road.

More than a thousand students and progressive individuals across Baguio City walked out of classes to commemorate the 51st year of Martial Law, September 21.

The university walkout, the first since pre-pandemic 2019, conveyed that Ferdinand Marcos Jr.’s administration is no different from his father’s regime, citing numerous human rights violations and the worsening economic crisis in the country.

Among the schools that joined the mobilization are the University of the Philippines Baguio (UPB), University of the Cordilleras (UC), Saint Louis University (SLU) and Baguio City National High School (BCNHS). Other progressive groups were also present such as Dap-ayan ti Kultura iti Kordilyera (DKK), Tongtongan ti Umili – Cordillera Peoples Alliance (TTU-CPA) and Youth Act Now Against Tyranny and Dictatorship Baguio Benguet (YANAT BB).

Cathleen de Guzman, Chairperson of the UPB University Student Council said that the walkout was a

manifestation of the students’ collective condemnation of the past and present Marcos regime.

“Kumpara noong 2019, masasabing malaki ang dinami ng mga estudyanteng nag-walkout. Sa pagbabalik ng isa na namang Marcos sa gobyerno, ang kapal ng hanay ng mga Iskolar ng Bayan na lumabas sa lansangan ay repleksyon ng masidhing pagtaliwas natin sa tiraniya at pamamasismong pinapairal ng kasalukuyang rehimen,” they said.

De Guzman also emphasized the importance of mobilizing students outside their classrooms.

“Kailanman, sa kahit anong panahon, ay hindi naman naging hiwalay ang ipinaglalaban ng mga estudyante sa kalakhan ng mga mamamayan.”

The snake rally, which sought to merge the lineup of universities and its inside organizations en route to Malcolm Square, was barred by the Baguio City Police Office twice. They demanded activists to leave the Baguio City Post Office Park immediately and head straight to Malcolm upon arrival, arguing what was

“

Hindi dapat tayo makulong sa makipot na espasyo ng paaralan ngunit patuloy na hamunin ang ating mga sarili na makiisa sa mga mamamayang Pilipino at sa kanilang mga panawagan

written on the approved letter.

As the police urged activists to discontinue massing up in the public vicinity, National Union of Students of the Philippines (NUSP) Cordillera Chairperson Franz Calanio stressed that the number of citizens, especially the Baguio youth, who marched with them, attests to Baguio’s condemnation to fascism and historical distortion.

“Ang kabataan ay isang mapagpasyang sektor,” he said. “Isa pong patunay na ang Amianan, ang Norte ay hindi teritoryo ng Marcos o kahit sino mang berdugo sa ating sambayanan.”

Along Magsaysay Road, a police barricade blocked

Baguio Council, CPA hit ATC over terrorist designation months after demanding their names be delisted from the FCityour terrorist designation of the Anti-Terrorism Council (ATC), the Baguio Council adopted a resolution urging the government to heed the MARIEJEN USON

call of four Cordillera People’s Alliance (CPA) leaders, October 2.

The unnumbered resolution, penned by human rights lawyer and Councilor Jose Molintas wanted the charges against CPA leaders Windel Bolinget, Sarah AbellonAlikes, Jennifer Awingan, and Steve Tauli dropped.

It also demanded that the National Bureau of Investigation (NBI) investigate the ATC’s terrorist claims against the four activists.

The first local government unit (LGU) to adopt such a consensus since the creation of the ATC in 2020, Baguio warned the ATC that designations based solely on “different Philippine law enforcement agencies which are biased and doubtful” will render designations as violations of the rights of legitimate human rights workers.

The ATC Resolution No. 41 dated June 7 identified the four as high-ranking officers of the Communist Party of the Philippines (CPP). This came after courts continuously junked several trumped-up charges against them.

“The ATC [should] be more cautious in the declaration of groups or individuals as terrorists without due process and do the designation after a thorough verification and validation of evidence for the NBI,” the resolution read.

The fight continues As the October 2 resolution remains denied in the ATC, the CPA filed before the Baguio City Regional Trial Court (RTC) on November 23, the organization’s first legal action against the designation.

The petition wishes to

overturn the ATC resolution and challenge the council’s jurisdiction on tabbing the four as terrorists. Their petitions for certiorari and prohibition also seek to reveal the ATC’s misuse of arbitrary power.

The petition filed by the four IP activists also urges the court to review the constitutionality of the Anti-Terrororism Act (ATA) of 2020, particularly Section 25, which gives the ATC the legal authority to designate persons, organization, or association, whether domestic or foreign, as terrorists “upon probable cause.”

Atty. Tony La Viña, one of CPA’s legal counsels, stated that upon filing the petition, they do not only aim for the delistment of the four CPA leaders but also for the court to

activists from passing through to SLU. Activists from SLU, however, surprised authorities as they appeared marching on the other side of the street.

Gerry Cacho of the Tongtongan Ti Umili-Cordillera Peoples Alliance (TTU-CPA) stated in front of the barricade that such mobilizations are expressions of their rights.

“This is an expression of our right to assembly and right to expression,” Cacho said in mixed Ilocano and English.

“We do not share the same interests since the state uses the police.”

Cordillera Human Rights Alliance Spokesperson Casselle Ton also denounced the weaponization of the law through the Anti-Terrrorism Act of 2020, which designated four members of the Cordillera People’s Alliance (CPA) in July after failed attempts to incriminate them with trumped-up charges.

“Martial Law noon, Terror Law ngayon. Tama ang sinasabi

na paulit-ulit na walang pinagkaiba kung saan lahat sila ay tuta,” she said. “Ngayong taon, tuloy-tuloy ang mga kaso na ginawa sa mga lider ng Cordillera Peoples Alliance.”

In the call to abolish the ATL, Ton also called for the surfacing of all desaparecidos.

“Ibasura ang Anti-Terror Law,” Ton said. “Itigil ang sapilitang pagkawala. Ilitaw sina Dexter at Bazoo.”

Since the administration of Ferdinand Marcos Sr, there have been at least 2,000 documented cases of enforced disappearances.

A year into Marcos Jr’s administration, two UP Baguio alumni were added to the desaparecidos in the name of Dexter Capuyan, former Outcrop editor-in-chief, and Bazoo de Jesus, former Council of Leaders Chairperson.

Capuyan and de Jesus were abducted by the Criminal Detection and Investigation Group (CIDG) in Taytay, Rizal on April 28.▼

PHOTO AYIEN-AN JETIA PESIMO MOBILIZING DISSENT. Amidst repression's shadow, students and activists voice their dissent against the Marcos regime on the 51st Martial Law anniversary by marching through Baguio City streets, September 21.

review and revise the critically weaponized ATA. “Petition ito to delist them but also ang long term effect nito na aming nire-raise ay 'yong constitutionality ng power of the Anti-Terrorism Council to designate individuals and organizations,” La Viña said.

“

The decisions of The Anti-Terrorism Council designating us as terrorists is wrong, it is erroneous, it is unjust, it is fallacious without factual basis

Section 25 of the ATA gives the Anti-Money Laundering Council (AMLC) jurisdiction to freeze the assets of ATC’s designated “terrorists” as these assets are believed to be used as funds for “terrorist activities.”

Following ATC’s ruling, AMLC had put on hold the four Cordilleran activists’ bank accounts, as well as their families’ and the CPA’s.

The petitioners appealed to the RTC to unfreeze their assets, as included in the filed petition. Bolinget added that this is a blatant violation of their basic human rights to “practice their work and advocacy.” ▼

PAGE DESIGN JOHN MICHAEL BASILIO

3 NEWS

Tomo 49 Isyu 1, Setyembre-Oktubre 2023

Modernization not a solution:

Drivers, sectoral groups oppose transport ALEXIS AUBREY ASALIL & plans during PPP Summit VICENSA ALTIANA NONATO raditional jeepney drivers have until the deadline to consolidate T into a corporation or cooperative. In failing to do so, they will lose franchise and unable to operate in their routes.

“Kung hahawakan [na] ng really want to modernize mayayaman na korporasyon the transportation system, ang mga jeep, wala na, sila corruption must be fully na ang magdidikta ng mga addressed within their ranks.

“Ang gawin, 'yung mga pamasahe.” ‘wag i-privatize.

A jeepney driver for seven jeepney, kapag prinivatize, years, Rene* has this to say Kasi lang ng about the plan of Baguio local mahahawakan government to fully modernize mga gasolinahan, [ng] mga mayayaman lang. Sila na the transport sector in the city.

The city government lang ang may kontrol,” Rene* recently bared plans of fully said. “Panakip butas lang ang shifting to electrical buses and ginagawa ng gobyerno.”

Additionally, Manuel*, a rehabilitating the Session Road during the 2023 Public Private jeepney driver for 18 years, Partnership (PPP) Summit at stated that a single-mode Baguio Convention Center, transportation, which focuses on specific modes like jeepneys, October 4-5. is roughly acceptable.

However, he exclaimed No need for modernization Rene* said that the that intermodal transportation government should help or the use of multiple modes jeepney drivers and operators such as jeepneys with buses since they are the most and trains is challenging due to affected by the proposed insufficient space in the city.

On November 20, the modernization.

Movement He added that if they Baguio-Benguet

Against Jeepney Phaseout and Joint Administrative Order (BBMAJPJAO) led a transport strike at the Department of Transportation in Cordillera to oppose the modernization program less than two months before the final consolidated deadline.

Traditional jeepney drivers have until December 31 to consolidate into a corporation or cooperative. In failing to do so, they will lose franchise and will be unable to operate in their routes.

No concrete resolution?

During PPP, the country’s largest tollway operator Metro Pacific Tollways Corporation proposed the Smart Urban Mobility project to address tourist-induced traffic, explaining that vehicles and pedestrians flock during holidays.

The proposal seeks to

Kilos-protesta vs All Price Hike, ikinasa ng mga progresibo sa Baguio CJ MARTINEZ

ilang pakikiisa sa nationally coordinated protest action, ikinasa B ng mga progresibong organisasyon at sectoral groups sa lungsod ng Baguio ang kilos-protesta kontra All Price Hike noong ika-24 ng Oktubre sa Malcolm Square.

Sa pangunguna ng Pinagkaisang Samahan ng mga Tsuper at Operator Nationwide (PISTON) - Metro Baguio, layunin ng protesta kontra All Price Hike na kalampagin ang gobyerno upang tugunan ang doble-pahirap sa mga tsuper at operator na sabayang pagtaas ng mga presyo ng langis at iba pang batayang bilihin.

“Tuloy-tuloy ang Oil Price Hike at All Prices Hike, makatarungan na tayong mga mamamayan ay kumilos para ipakita ang ating disgusto sa mga pahirap na mga programa ng gobyernong pumapatay sa ating kabuhayan,” pahayag ng PISTON-Metro Baguio sa kanilang Facebook page.

Ayon kay Daisy Bagni mula sa Organisasyon Dagiti Nakurapay nga Umili iti Siyudad (ORNUS), ang mabigat na epekto ng mga batas at panukalang ito ay direktang nakakaapekto sa buhay ng mga mamamayan, partikular na ng mga komyuter.

Iginiit naman ni Anna Patricia Adiaz, Spokesperson ng Anakbayan Metro Baguio

ang epekto ng pagtaas ng mga presyo ng bilihin sa kabataan, kabilang na ang umento sa pamasahe sa jeepney.

“Habang minamasaker ang kabuhayan ng mga maliliit na tsuper, ng mga operator ng jeep, ay siya ding pag-aalis ng ating karapatan na mabuhay

Kapag tumaas ang presyo ng gasolina, may epekto ito sa mga batayang bilihin, pati mga pamasahe natin, pati ang tuition fee ng ating mga anak nang disente dahil hindi na natin afford,” aniya.

Gayundin, hinamon ni Adiaz ang lahat ng sektor na makiisa sa mga panawagan hinggil sa pagtaas ng presyo ng langis at iba pang produkto.

Pasakit na piso Simula noong Hulyo, may kabuuang pagtaas nang 15 piso sa presyo ng langis, o katumbas

PAGE DESIGN EDELWEIS CHELSEA BARREO

ng higit piso kada linggo.

Kaugnay nito, iginiit ng PISTON-MB na ang tatlong pisong rollback noong Oktubre 24 ay halos hindi na ramdam ang epekto dahil sa patuloy na pagtaas ng presyo ng mga bilihin.

Dagdag namang problema para sa mga komyuter ang dagdag piso sa minimum fare sa mga public utility vehicle (PUV) na inaprubahan noong Oktubre 8.

Batay ito sa limang pisong dagdag pasahe na ipinetisyon noong Agosto ng mga grupo ng mga tsuper at operator ng jeepney sa buong bansa, kabilang ang Pasang Masda.

Bagaman dagdag pasakit ito sa mamamayan, nilinaw ni Bagni na hindi dapat sisihin ang mga tsuper at operator.

Sa lungsod ng Baguio, isinagawa ang lingguhang kilos protesta noong Oktubre 10 at 17, at noong Oktubre 24 naman na ikinasa sa buong bansa upang iturol ang patuloy na epekto nito sa mga tsuper, operator at komyuter. ▼

PHOTO BY HEZEKIEL GRACE OLIVA PROTEST ACTION AGAINST MINIMUM FARE PRICE HIKE. The approval of a provisional increase in nationwide minimum fare for PUJ sparked a month-long protest action at Caltex Burnham Park, where independent, labor, and transport groups gathered against "all price hikes", October 10.

implement a congestion charging scheme, requiring fees for entry to specific areas during peak hours, while public transportation remains exempt.

Michael Cabangon of the BBMAJPJAO reacted to this proposal, asking about the possible number of families and livelihoods affected should the modernization push through.

As the government pushed for modernization at the height of pandemic, BBMAJPJAO and other transport groups in Baguio sent a position paper to the LGU enumerating their demands and opposition against the program in 2020.

They appealed to the LGU to postpone the implementation of the initial requirements for the modernization program, which include cashless transaction system, and insisted for programs that can aid in the livelihoods of the 'Di naman kailangan ng drivers and transportation of modernization. Kasi kung the commuters.

Meanwhile, Pinagkaisang andiyan 'yon, maraming Samahan ng mga Tsuper at maii-stuck na jeep. Kung Operator Nationwide (PISTON)gusto nila mapaganda Metro Baguio and other groups 'yung transportation, staged a series of protests dapat pinapaganda na in October to amplify their campaign against jeepney lang ang luma dahil mamodernization. hal ang modern jeep Part of the nationwide “Usually, when private protest action “All Price Hike,” sectors enter into projects, the the groups emphasized the of modernization public’s interests are sacrificed effects in the name of profit,” especially under government’s handling.

Cabangon stressed.

Daisy Bagni of Mayor Benjamin Magalong responded to the Organisasyon Dagiti Nakurapay question during the Summit nga Umili iti Siyudad (ORNUS), by explaining the need to an urban poor group, said modernize transportation for that the PUV phaseout will not end as it is, given the current environmental concerns.

However, he failed to situation.

“Ang kasunod nito ay kung answer in detail the city’s plans hindi kaya ng mga korporasyon for affected PUV drivers. mga kooperatiba na “[Jeepney phaseout] at is the decision of national i-manage ang mga coop nila, government…. I even endorsed ay papasukin ng monopolyoone of your resolutions to the kapitalista ang transportasyon [Transportation Department], ng mga ruta…” Bagni said.

In June 19, 2017, DOTr supporting the request of the the guidelines transport sector to delay the released modernization,” Magalong regarding new modernized said. “Hanggang doon lang vehicles, costing at least P1.6 million, which will replace ang kayang gawin ng [LGU]. traditional jeepneys and these

units will only be issued to a Multiple protests Since the pandemic, cooperative or corporation.

Originally set in March transport groups and the consolidation progressive organizations have 2019, already organized multiple deadline was moved five times negotiations with the LGU until the DOTr finally set it on December 31. ▼ regarding PUV modernization.

upboutcrop

40th UP Student Regent is from UP Baguio GERONNE ABAD

After 13 years, the new UP Student Regent hails from the north.

Sofia Jan "Iya" Trinidad, a student leader-activist from the University of the Philippines Baguio (UPB) took oath as the 40th Student Regent (SR) during the 1383rd Board of Regents (BOR) Meeting at Quezon Hall, UP Diliman, August 24.

Trinidad, a social sciences student and the second SR from UPB, served two terms in the University Student Council (USC) first as a Nationalist Corps Councilor and eventually as the Chairperson. She was also a former convenor at UP Rises Against Tyranny and Dictatorship - UP Baguio and Defend UP. The SR is the sole representation of the student body, composed of more than 50,000 students, in the BOR which is the highest decisionmaking body in the UP system.

Three months as SR Three months into her

NEWS 4

outcrop.upbaguio@up.edu.ph

appointment as SR, Trinidad started to lobby students’ campaigns crafted during the 55th General Assembly of Student Councils at UP Mindanao.

Intensified campaigns against student repression, university budget cuts and human rights violations are among the top concerns within the UP System, in which she aims to address.

Despite already being the SR, Trinidad campaigned for continued student militancy, especially during the Martial Law commemoration on September 21 by requesting the cancellation of classes to ensure maximum participation in the activities slated for the Day of Remembrance.

“As the nation’s premiere university, we must remain at the forefront of ensuring that our constituents never

forget what our fellow Filipinos went through and how the UP Community resisted fascism and tyranny,” the letter read.

Trinidad also reiterated that amidst the intensified political climate, UP will continue to champion human rights and academic freedom, adding the importance of remembering the sacrifices and legacies of all UP as well as public constituents.

Under Trinidad's direction, the Office of the Student Regent continues to carry on the students' campaigns and represent the student body throughout the UP system.

On November 10, the OSR launched its annual Student Summit, with this year’s theme “LagabLABAN: Para sa Kalayaang Akademiko at Karapatan sa Edukasyon.”

The summit aims to consolidate and consult students' campaigns and

concerns within and beyond the university.

Trinidad and the OSR visited UP Baguio for the first leg of the summit on November 14 to discuss with the students their various concerns as well as the basic student services offered in the campus.

Included in the Student Summit is a short educational discussion on budget cuts, linking to the neoliberal education system that the Philippines has.

“Masamang manifestation ‘yun ng education sector dito sa ating bansa kasi dapat, at nasa constitution natin ‘yun, that education is a right and education should be accessible for everyone,” Trinidad stated.

She also added that students are becoming ‘cheap laborers’ that are meant to be exported because of neoliberal education.

Additionally, the consultation session covered a number of important student issues, such as the AntiSexual Harassment (ASH) Code Revision, mental health services and the lack of available student spaces.

Trinidad also encouraged

the students to go outside the university and exercise student militancy and resistance.

Following the Student Summit, issues, suggestions, and concerns were brought up to UPB's Chancellor Corazon Abansi, during the courtesy call the OSR had requested.

“Bakit nga ba may budget cuts? Dulot ng neoliberal na polisiya sa edukasyon,” Trinidad explained, adding

There are different ways to show our resistance, dahil pinapakita natin na hindi tayo nagpapakulong sa loob ng ating pamantasan at pumupunta sa lansangan at nakikiisa sa malawak na hanay ng mamamayang Pilipino that since education is not the government’s priority, capitalists swiftly create their own mechanism in Philippine education. ▼

JOSE EMMANUEL THAYER

GRAPHICS ARMEL JAKE FLORES

5 KULTURA

Tomo 49 Isyu 1, Setyembre-Oktubre 2023

Kaming mga Iniwan sa Sakuna KESSHAMMINNE KRIMZEI CARREON ALEXIS AUBREY ASALIL TEDDY KIRSTEIN BALAGOT

Sa mundo ng maralita, may isang delubyong nakamamatay kung sumalanta. Dito, bala ang pinauulan.

Kaya ang iniiwang baha, lulan-lulan ang luha’t dugo ng aping sambayanan. Ganito kalupit ang kalamidad na mismong estado ang nagpapatupad.

Pesteng walang awa Naglaon na ang panahon ng mapayapang buhay sa bukid. Matapos kasing pasukin ng kampo ng militar ang aming lugar, tila naging kasalanan na ang pagiging magsasaka.

Tunay na hindi biro ang pagtatanim, lalo na kung ang araw-araw na ipinupunla ng estado ay dahas at pananakot.

Isa akong lider-magsasaka sa aming lalawigan sa Montañosa. Panatag at maayos

naman ang aming pamumuhay noon kahit letsugas, munggo, at kamote lang ang aming itinatanim. Laging produktibo ang pagtatrabaho sa sakahan dahil nagtutulungan kaming mga magbubukid. Lalo pa itong napagtibay nang mabuo ang APIT Montañosa. Dito, nagkakaroon ng pagkakataon ang bawat magbubukid mula sa magkakaibang barangay na konsultahin at salubungin ang

isa’t isa batay sa problemang kanilang kinahaharap.

Kung mayroong mga kasamahang may kakulangan sa pestisidyo at binhi, aagapay ang ilan sa amin upang makatulong. Ganito gumagana ang aming organisasyon; kaya naman nakita ko na makatwirang mag-organisa at magpa-organisa.

Dito ko piniling maging lidermagsasaka.

Hindi humuhupang baha Kailan nga ba kami makakaahon mula sa paglunod sa amin ng estado?

Pasan namin sa bisig ang edukasyong susi sa magandang kinabukasan ng kabataan.

Mabigat man ‘pagkat kaalaman at mag-aaral ang sa ami’y nakasalalay—responsibilidad na bukal kong tinatanggap.

Sa tuwing nasisilayan ko ang

suring naipapamalas ng aking mga estudyante, lalo pa akong ginaganaha’t napapamahal sa gampanin kong hubugin at gabayan sila. Agham, matematika, o sining man yan, kakayanin kong ibahagi ang kaalaman sa kanila sapagkat, sa silid-aralan, ako ang kanilang magulang.

Ngunit habang tumatagal,

ang mga eskwelahan ay napapasukan ng pagpapabaya at kawalang-pagkabahala.

Mula sa pagsubsob sa amin sa pagtatrabaho maging sa mga tahanan, hanggang sa mga budget cuts na wari’y isinasantabi ang sektor ng edukasyon para bigyang daan ang militarisasyon, nagdudulot ito ng mas lalong paglubog pa

Ngunit kasabay ng militarisasyon sa aming lugar, bumaba nang bumaba ang bilang ng aktibong magbubukid.

Akala ko, ang mababang ani noong nakaraang anihan ang dahilan, ngunit mas malala pa pala.

Tumambad sa akin na ilan sa aking mga kaibigan ang naging pekeng mga surrenderees.

Pinapalabas na miyembro sila ng isang kilusang grupo, kahit ang totoo’y mga payak

sa krisis ng kinabukasang itinataguyod.

Mistulang nakalilimutan na ng estadong na ang paglunod sa’ming mga guro sa trabaho at kakulangan sa sweldo, kaakibat ay paglubog mismo ng kalidad na paglubog ng ng edukasyon. At sa paglubog edukasyon, katumbas nito ang paglubog mismo ng ating nasyon. ▼

Mapagpawing bitak sa Lupa Niyanig at sinira ng nagbabagsakang kongkreto’t tabla ang uri ng pamumuhay sa aming lupang tinubuan.

Tubig. Likas sa kaalaman ng lahat ang kahalagahan nito sa buhay at hanapbuhay, lalo na sa aming mga katutubo.

Sa aming komunidad, dakong Kordilyera, kakabit ng aming buhay ang malawak na ilog na pinapagitnaan ng matataas na bundok. Kaya ang uri pamumuhay namin ay nag-uugat sa pagrespeto’t pangangalaga sa kalikasan.

Ngunit, nanghimasok ang mga dambuhalang korporasyon at organisasyon sa aking payapang komunidad para punan ang kanilang makakapitalistang interes. Sa pamamagitan ng pangakong pang-ekonomiyang kaunlaran, isang dam ang nais nilang ipatayo— isang mapaminsalang i m p r a s t u k t u r a n g nagbabadyang bumura sa hene-henerasyong kultura’t buhay na matagal naming pinundar.

PAGE DESIGN TEDDY KIRSTIEN BALAGOT

Sa bawat panawagan naming matigil ang mga inisyatibong ito, tila ba’y panig ang gobyerno sa dagundong ng makinaryang nais bitakin ang lupa’t palubugin ang komunidad na aming ginagalawan. Idagdag pa rito ang nagpapatong-patong na pananakot at paniniil para lang kami ay sumang-ayon sa kanilang plano.

Hindi lamang ito bastabasta usapang pangekonomiya. Sa patuloy na development aggression sa

aming tinubuang lupa, winawasak nila hindi lamang ang matatabang l u p a n g pinangangalagaan namin, ngunit maging ang k u l t u r a ’ t pagkakakilanlan naming mga katutubo. ▼

GRAPHICS KESSHAMMINNE KRIMZEI CARREON

na magsasaka sila na gusto lang mabuhay at maghanapbuhay.

Ganito karahas mameste ang estado—minamanhid at simpleng pinipilipit ang mga simpleng tulad magbubukid na tulad ko. ▼

upboutcrop Halos dalawang dekada nang pumapasada ngunit hindi pa rin ako nasusuklian ng maayos na pamumuhay.

Sa malamig na lungsod ng Baguio, tila araw-araw akong dumadaan sa lubak-lubak na daan dahil sa danas na hamon at kahirapan sa pagiging drayber. Sa kabila ng pitong libo't isang daang metro kada taong nagbibigay-daan sa turismo, hindi sumasapat ang

KULTURA 6

outcrop.upbaguio@up.edu.ph kita ng karamihan sa’min para sa pangtustos sa pamilya.

Kabilang ako mismo sa malaking bilang ng mga drayber na kumikita ng minimum na sahod o mas mababa pa. Pinapakita nito na hindi patas ang kalagayang pangekonomiya sa lungsod. Kaya sa bawat araw ng pamamasada, umaasang na lang na tataas ang aking kinikita. Ngunit ibang pagbabago ang hinapag sa’kin: at kalabanin ang gobyerno.

Ngunit hindi nila alam na katulad ko lang din naman sila—isang simpleng inang naghahangad ng makamasang pagbabago.

Pangarap kong magkaroon ng normal na buhay ang aking mga anak–buhay na kung saan malaya silang nakakapaghabulan sa aming lupang ninuno kasama ng iba pang mga bata; buhay na malaya silang makapamili kung ano ang nais nilang tahakin balang araw; buhay na malaya silang mabatid

Malubak na kalsada ang jeep modernization.

Isang pagbabagong magpapabago rin sa sitwasyon ng aming mga buhay oras na mapalitan ang mga traditional jeep ng modernized jeep. Marami sa amin ang ngangambang embes na solusyon sa isang problema, magiging pabigat lamang ito sa

kasalukuyan ng mga suliranin namin.

Bilang drayber ng isang tradisyunal na dyip, ito ay isang hamon para sa’kin.

Sa halip na sa pantustos sa pangangailangan ng pamilya, didiretso pa ang kikitain sa maaaring maging utang sa pagbili ng modernisadong

dyip.

Habang nasa patag na daan nagmamaneho gamit ang mga mamahaling sasakyan, heto kami sa lubak na daan; puno ng pangamba’t pagaalinlangan para sa kaligtasa’t pangkabuhayan. ▼

Mapangwasak na unos ang lalim ng kanilang karapatan at pangangatwiran.

Ngunit kalauna’y napagtanto kong ang ganitong klaseng buhay ay isang malaking ilusyon sa lipunang mayroon tayo ngayon. Walang langit para sa mga dukha dito sa lupa, maliban na lang kung tayo mismo ang gagawa. Kaya ako naging aktibista.

Dito ako nagsimulang kumilos para sa lupa, buhay, at kabuhayan partikular na ng mga katutubo ng Kordilyera.

Habang tumatagal, maliliit at malalaking tagumpay ang naaatim, at naging posible ito sa kolektibong pagkilos ng aming samahang Cordillera Peoples Alliance.

Sa kasamaang palad, ang tagumpay para sa totoong pagbabago’y kabaliktaran para sa estadong mapaniil at mapagsamantala. Hinablahan ako ng gawa-gawang kaso ng rebelyon, itinakdang terorista ng Anti-Terrorism Council, at tinanggalan ng karapatang

gamitin ang sariling pera sa bangko.

Malupit manira ng pagkatao ang unos ng estado, lalo na sa mga katulad kong tutol sa development aggression, paglabag sa karapatang pantao, at iba pang mga polisiyang ‘di makatao.

Sa pamamasista sa aming mga aktibista, sino nga ba ang tunay na terorista? ▼

Gabi-gabing paghahanda Sabi nila tuwing may nagbabadyang sakuna, “handa ang may alam.” Ngunit kahit gaano ata ako kahanda, lagi pa rin akong nasa bingit ng kapahamakan.

Hindi biro ang sinasabing mahirap maging babae. Lubos ang pag-aalala tuwing gabi natatapos ang klase. Agadagad nang inihahanda sa’king bulsa ang pepper spray, at flashlight. Ito ay dahil sa tana ng paninirahan ko rito sa siyudad ng Baguio, naging parte ng pang-araw-araw kong rituwal ang paghahanda nito tuwing lalabas. Dala-dala ko sa bag ang

mga pang-proteksyong gamit at pamalit na damit; wari’y kasing importante ng mga ito ang smartphone, pitaka, at susi ko. Nagmimistulang lagi akong handang mag-evacuate.

Pero bunga ito ng hindi matuldukang pangamba ko bilang isang babae. Sa bawat pasilyo’t daang tinatahak ko, dapat laging alerto. Para bang kada liko ko’y may magbabadyang pag-ulan ng mga catcall o malala’y peligro lalo na sa dead end na alam kong walang mahihingian ng tulong.

Hindi ko aakalaing ang paguwi ko sa dormitoryo namin ay

isang mahabang prusisyon ng takot at pagkabahala.

Umaasa akong laging may handang sumagip sa’kin at sa mga kapwa kong kababaihang umuuwing mag-isa. Ngunit hindi ito ang reyalidad, maging ang gobyerno ay hindi kami kayang bigyang proteksyon, minsan pa, sila pa mismong nakaupo ang nagsasanhi ng aming balisa’t kapahamakan.

Pero tama nga bang maging parte na ng buhay ng kababaihan ang laging maging maghanda sa sakunang simula’t sapul hindi dapat namin nararanasan? ▼

Iba’t ibang bahagi ng lipunan, ngunit pare-parehong dinedelubyo ng estado. Ngunit, darating din ang araw na ang naguumapaw na pawis, luha’t dugong inutang at pinagsamantalahan ang siya babalik upang singilin sila sa kanilang kasalanan.

Kalaunan, uusbong ang bagong lipunang wala ng maralita, pawang taong sa kabila ng pagkakaiba’y mamumuhay ng organisado’t magkakasama.

7 FEATURE

A reputable man speaks in front of a crowd who carries a progressive narrative as he champions an ordinance unique to his city. It resulted in a standing ovation and a wave of applause from the audience—cheering for a moment they have long waited.

But when camera flashes and cheers of the people subside, the city returns to its rather gloomy state.

Baguio City packages itself as a human rights city when the Council Resolution No. 155 was unanimously approved on March 3. The resolution calls to expedite the passing of the Human Rights Defenders Protection Act or House Bill No. 77 that aims to promote fundamental rights of human rights defenders (HRDs). While the resolution appears near-perfect on paper, Magalong’s pretentious play continues as red-tagging and political vilification still persist within the city.

Progressive in Paper Baguio-based activists cheered when the resolution finally progressed.

The resolution guides the fast tracking of several versions of the bill before the House of Representatives, which declares the rights and freedom of activists and HRDs in the country. Consequently in April, the Committee on Laws, Human Rights and Justice proposed the

Tomo 49 Isyu 1, Setyembre-Oktubre 2023

Human Rights Defenders Ordinance to protect their rights and provide mechanisms for those who will commit unfounded labeling.

Hence, it was approved by the City Council on April 17. The resolution that was passed appears to be a huge feat for Magalong’s term to produce a democratic and safe city.

However, this wasn’t the first resolution crafted in the city. A similar one was passed in 2019 by the council which was a localized version of the Human Rights Defenders Bill.

Consequently, a human rights advisory in 2021 was released by the Commission on Human Rights in Cordillera that denounced the red-tagging cases in the region.

The resolutions passed for the past years serve as a reiteration yet strengthening of the prior version. It plasters a new face but serves the same purpose–yet this was never genuinely implemented. Albeit recognizing these pro-people measures, the continuous cases of human rights violations in the Cordillera live up to this date

night. Five students from the University of the Philippines Baguio (UPB) have been harassed using “Dumanon Makitungtong,” a strategy that allows the Provincial and Highly Urbanized City Peace and Order Councils to ‘peacefully’ visit activists who are baselessly linked to community terrorist groups.

Hence, this immediately violates the fact that authority should be protecting human rights defenders from severe intimidation.

Four Cordillera activists, meanwhile, were tagged as terrorists by the Anti-Terrorism Council (ATC) last June 7. The ATC designated Cordillera Peoples Alliance (CPA) leaders Windel Bolinget, Sara Alikes, Steve Tauli, and Jen Awingan as terrorists. Despite the activists clearly disagreeing with the accusation, they continue to close their ears. These individuals are among the increasing numbers of activists falling

making the paper repressive in practice.

Oppressive in Practice When people are inside, a loud siren becomes the music of the

PAGE DESIGN KYLA CYRINE AVELINO

GRAPHICS ALICIA CASSANDRA ABLIAN

victim to the state's counterinsurgency campaign where they are continuously being subjected to the state attacks, contradicting what the resolution mandates.

All for the Show As the play reaches its peak, the actors now become more aggressive. The target of state forces is now within the university premises. The return of an alleged member of the Student Intelligence Network strikes fear among the students. Those who participate in legitimate protest actions become vulnerable to intensified attacks from the armed forces.

Likewise, increasing military forces within UPB significantly threatens the already shrinking democratic spaces in and outside the university as they create an atmosphere of panic that limits students in freely expressing their calls to the state that continues to harass and intimidate them.

Finally, the play reaches its end with the main actor, Magalong saying during July 31 City Council session, “Tama lang naman yung approach [ng PNP at AFP]” a s

an answer to the heightened surveillance and increasing uniformed police officers across UPB. Magalong’s statement only perpetuates the continuous shrinking of spaces within the university that restricts the students in democratically organizing and assembling. This attempt of the state to silence the youth enables the idea that activists are terrorists and they should be silenced, which is never a fact.

As the curtains closed, Magalong showcased his stance crystal clear. Even with the statement of him showing support to youth activists, “I am safeguarding our young constituents from being subjected to unnecessary vilification,” several instances have shown that even with the enactment of the resolutions in Baguio, the state still regards the lives of the human rights defenders as dispensable.

From Dumanon Makitungtong to increased military forces within campuses, the state continues to harass and intimidate activists across the city.

Nonetheless, despite the smiles and fake assurance of Magalong, the activists know better. They are not safe in this city, and as long as harassment, intimidation, and killings of activists persist, the call for a safe Baguio will continue to echo in the streets until the rightful enactment of the ordinance happens.▼

FEATURE

outcrop.upbaguio@up.edu.ph

upboutcrop

It has been two long years since former President Rodrigo Duterte left office when gunshots were once the music and dead bodies sprawled on dark alleys–leaving everyone in danger. The masses hoped this trend would end after his term. However, blood spillage continues to leave its mark and gets even longer when a fascist of his own kind enters.

At present, Ferdinand Marcos Jr. plays the game differently from Duterte’s point-and-shoot strategy. He dodges on human rights issues and plays deaf on every activist killed by swaying the people’s attention to his presidential trips and nonsensical trends.

Although Marcos tries to avoid Duterte’s shadow, his tactics seem to be reminiscent of his predecessor as he operates in a sneaky manner.

committed by the Duterte administration. But Duterte slammed the investigation, calling it 'useless' followed by the country’s withdrawal from the international court.

Shortly after, he extended his mockery to the ICC by signing Executive Order 70, which established the National Task Force to End Local Communist Armed Conflict—an agency aimed to “counter communist insurgency” and legitimized red-tagging progressive groups and individuals using baseless accusations.

Duterte’s iron-fist approach maneuvered the state of national security by leaving no room for humanity and democracy, and Marcos as his successor must prepare digging a grave to clean every body that was slain by the Duterte administration.

Slaughter Street Duterte promised to eradicate the drug problem in three months during his presidential campaign which gained the frustrated public’s votes and made him rise in the polls in 2016. However, the anti-drug campaign used state forces and vigilantes to target alleged drug pushers and in a span of six months, more than 7,000 were killed. This gave Philippine National Police the license to kill anyone they suspect, hence throwing the “nanlaban” narrative to justify their ferocious acts.

In February 2018, the International Criminal Court (ICC) opted to conduct a preliminary examination into the extrajudicial killings

Lies, Lies, Lies The war on drugs was believed to come to an end when Marcos Jr. during his first state of the nation address mentioned that the campaign will continue but has a “new face.” On the contrary, UP Third World Studies Center reported 342 drug-related killings in Marcos' first year, relatively bigger than that of recorded during Duterte’s parting year. Likewise, the ICC attempted again to investigate the former administration’s murderous drug campaign.

However, Marcos Jr. refused to cooperate, to “protect” the country’s sovereignty, similarly to Duterte’s move—minus the crass and curses. This only serves as a sweet favor to his

quiet, but this marked the start of Marcos’ underground move.

Instead of guns and body bags, Marcos silently creeps by abducting political activists who try to silence his critics.

According to Karapatan, 12 enforced disappearances were already recorded under another Marcos Jr. regime, including here are two indigenous peoples rights defenders Dexter Capuyan and Bazoo de Jesus. The two University of the Philippines Baguio alumni went missing on April 28 and were last seen in Taytay, Rizal.

On the other hand, the Anti-Terror Act of 2020 which was also signed by Duterte continues to be implemented under Marcos Jr. The Anti Terrorism Council has designated human rights defenders Windel Bolinget, Jennifer Awingan, Sarah Abellon-Alikes, and Steve Tauli as terrorists, again, using baseless accusations in order to silence them. These attacks prove that Marcos Jr. is no different from his predecessor, except he had his own way of expressing his fascist tendencies.

tandem Sara Duterte rather than protecting the state. The intervention of the ICC is never to disrupt national peace, but instead to serve as a check and balance to the increasing human rights violations in the Philippines.

Rain of bullets seemed to stop when the streets turned

‘Softer’ Tactics, Same Target Marcos hides from the limelight, and creeps in the dark to avoid tickling the world’s attention as he tries to evade a flock of criticisms.

His quiet stances and disinvolvement about human right issues is a tactic so people would not blame him.

Evading the public eye would mean little movements from him, hence justifying impunity.

But along with his “presidential trip,” there flies a missing

activist, a journalist killed, and red-tagging to a legitimate organization. Compared to Duterte who left no shame, Marcos spoke with the absence of obscene language and threats to political activists.

This is under the impression to depart from Duterte’s macho guise and represent himself as a dignified president who cares for its people when in fact, his campaign to rehabilitate the drug campaign was nothing but a facade.

Under Marcos Jr. administration, state forces continue to be an instrument to redtag activists, abduct human rights defenders, and ambush journalists to silence political dissent as he hides from the dark. Nothing has really changed—the lives of the people are being seen as a mere token to the failed programs they are still implementing.

Same old problems are being experienced, yet there are no concrete solutions from the governments, past and present.

These are just passively handed down from one administration to another, to the extent that the masses continuously suffer from the inactions– rather misprioritization–by the country's ‘leaders.’

There is no such thing as a softer tactic. Marcos’s form of fascism might be quieter than that of Duterte’s, but the growing number of state attacks say otherwise. The systemic injustices in the status quo will continue as long as political families like the Marcoses and Dutertes remain in power.▼

FOO T P RIN T S IN BL OOD LORRAINE JOY SOLANO

PAGE DESIGN KYLA CYRINE AVELINO

GRAPHICS CHELSIE ASCUNSION

9 OPINION

Tomo 49 Isyu 1, Setyembre-Oktubre 2023

Progressing in reverse NIKKI SHANE PILLEJERA

Imagine you were situated far away and had to cross hundreds of kilometers for a transaction that could have just as easily been done online.

This became reality for me and many others when the UPB admin reverted back to faceto-face enrollments for the midyear and first semester of AY 2023-2024.

At a glance, obvious issues that came with the resolution could already be seen, like the unnecessary financial burden it afforded its constituents.

Since enrollment is scheduled a week before classes, in-person processes force students to spend twice as much on fares to and from Baguio, as they’d have to return a week later when the semester begins.

Either that or leave their hometowns early, which at first sounds cheaper but then you’d have to spend money on groceries and housing during that time anyways —money that you wouldn’t have had to shell out if you were just home.

And then the fact that your predicament was not just borne out of circumstance but was a

deliberate choice by those in charge and could have easily been avoided if only they put in a little more consideration into their decision, sinks in. This and everything else you spent to accommodate this shift; not just hard-earned funds but time and energy.

“

Twelve hours. In what world is it humane to process your enrollment that long and still not be done with it the first day?

For the past three years, we enrolled online due to Covid restrictions. And every year, the site crashed due to influxes of enrollees vying for units. It was hectic. Not even logging in hours earlier could secure you your slots. I’d usually finish by 12 noon but my worst experience lasted until 4 p.m.

What’s staggering is that I was still considered lucky as I managed to pre-enlist all my units while many had to resort to TP, which means it is the

teacher’s prerogative to accept or decline slots in their classes.

Because of recurring setups like this, we have long clamored to junk SAIS, the system used for online enrollment and preenlistment. With millions going into its budget, we deserve a better, more functional site; one that displays more than just the word “patience” on a bright green sign. Up to now though, calls to #JunkSAIS remains an ongoing fight.

Since student needs concerning slots are left unaddressed to the point of getting delayed regardless of one’s academic standing, of course we remain competitive and strategic in securing units. All the more when they announced the return of faceto-face enrollments. But the admin prepared for no such thing.

On day one, long queues greeted the UPB gate even before the break of dawn.

Although this culture already existed pre-COVID, students then didn’t wait as early as 1 a.m. I myself entertained the thought even though I had

just arrived in Baguio from my hometown some 21 hours away. If not for our dorm curfew I would have stood in that same queue, which speaks volumes on how in dire need of change the system is. Fair enough, the admin did impose changes the next day, announcing that students will no longer be accommodated in campus earlier than 6 a.m. But nothing else. Ironically, they only made it worse as students still waited at the same time, just farther from the premises.

They were more concerned with how the situation reflected poorly on the university rather than the situation itself, offering no alternatives.

Not even allowing students to queue indoors where it’s warmer and safer. This, after taking away the virtual option that, though posed problems of its own, at least let us enroll in the comfort of our homes.

Twelve hours. In what world is it humane to process your enrollment that long and still not be done with it the first day? It was demoralizing.

All because the admin passed a policy despite its unnecessary hassle to everyone involved, including professors and staff who facilitated it. They, too, had to face the same plights. Not to mention the paper waste,

May peligro sa pagkatuto ALTHEA DEL ROSARIO Akala ko dati ang mga sumasahod lang ang may petsa de peligro, pero sa ilalim ng administrasyong Marcos pati akong estudyante pala, apektado. Isang dahilan nito ay ang patuloy na pagtatapyas ng budget sa edukasyon.

Kulang na mga pasilidad, yunit, at kaguruan—na marahil ay bunsod ng barat na pasahod.

Ito ang itsura ng edukasyon na mayroon ang Pilipinas.

Nitong Setyembre ay pumutok ang balitang babawasang muli ng pamahalaan ang pondo para sa mga State at Local Universities a n d Colleges (SUCs at L U C s ) para sa taong 2024.

Sa kabila ng 9.5% na pagtaas ng kabuuang badyet ng kasalukuyang administrasyon, tumataginting na anim na bilyong piso ang balak na ikaltas sa pondo ng edukasyon; nangangahulugang 30 mula sa 117 na SUCs at LUCs ang

apektado nito.

Sa ganitong kalagayan, hindi nakapagtatakang ang danas ko noong senior high ako ay parehong kasuklamsuklam ngayong ako’y nasa kolehiyo.

Halos isang buwan noong naantala ang klase namin sa ilang asignatura, walang kalidad na pagkatuto, ang rason… wala raw magtuturo.

Pahirapan din sa Science at Research subjects dahil kapos sa gamit pang-laboratoryo, kaya madalas ay napipilitan kaming mag-ambagang magkakaklase para lang matapos ang itinakdang proyekto. Ganito na nga ang lagay, balak pang bawasan ng estado ang pondo ng mga pampublikong paaralan— dagdag panganib at peligro na naman sa mga nakaasa sa libreng edukasyon.

Noong 2017, puno ng tuwa at pag-asa ang mga kapos na tulad ko. Pormal na nabigyang bisa na kasi ang Universal Access to Quality Education Act. Dito ay libre na ang matrikula sa mga nagbabalak mag-aral sa mga SUC at LUC. Ngunit paglaon, ang

PAGE DESIGN ALICIA CASSANDRA ABLIAN

oportunidad na ito para sana makapagtapos ay hinablahan ng nakakasusulasok na porma ng pananamantala—budget cuts.

Kung tunay na edukasyon ang susi sa kahirapan at kabataan ang pag-asa ng bayan. Bakit mismong mga pagasa’t susi nito ay pinagkakaitan ng mga kinauukulan?

Dahil sa limitadong badyet, limitadong mag-aaral lang din ang kayang tanggapin ng mga pampublikong pamantasan.

Kaya din mahigpit ang kompetisyon sa pagitan ng mga mag-aaral para sa kanilang 'pwesto'. Taon-taon, may mga hindi natatanggap sa pangarap nilang kurso o paaralan. Kung hindi naoobligang mag-aral sa pribadong pamantasan na libo-libo ang tuition, ang iba’y napipilitang huminto na lamang.

Mula sa pahirap na admission process at entrance exams, hanggang sa agawan ng yunit tuwing enlistment; nagmimistulang digmaan ang buhay kolehiyo. Dati nga sumagi sa isip kong ‘wag na lang tumuloy.

Bago ako tanggapin ng UP, tatlong beses akong humingi ng konsiderasyon. Para bang

GRAPHICS HERSON OCAMPO

batang nagmamakaawa para sa isang pirasong kending kanya naman talaga.

Ang isa kong kaibigan lumuwas pa mula Tarlac paLos Baños para sa interbyu na parte ng reconsideration process.

“

Patunay ito na bago matamasa ang libreng edukasyon, kailangan munang akyatin ang matataas na pamantayan ng unibersidad para lang masabing karapatdapat. Libre nga ang tuition, kaluluwa naman ang kapalit.

Hinding-hindi sasapat ang pagsasabatas ng mga panukala kung limitado ang oportunidad na kaakibat nito.

Hindi dapat tayo nagpapakulong sa konseptong ang libre at kalidad na edukasyon ay para lang sa mga “karapat-dapat,” dahil isa itong karapatan na dapat tinatamasa ng lahat at hindi ng iilan lamang. Mali ring palagiang inilalagay sa alanganin ang kalidad ng edukasyon para lang masabing

as multiple document slips were required per student, most being just one-time use.

The admin’s decision was inconsiderate, wasteful, and just as ineffective if not more than its online counterpart.

Just because we are exiting the pandemic era doesn’t mean we should go back to pre-pandemic practices, especially if we’ve already found and proven better alternatives. It's as if we learned nothing in those three years. But while we clamor for online over in-person yet haphazard processes, this is not our end-all goal.

In recognizing that the problem is systemic, we also recognize the imminent need for recalibration and continue to demand accountability. Do better, UP. Until our imagined world of smooth enrollment, full units that we do not have to cut arm and leg for, and free and quality education for all turns to reality—we will be relentless in our calls.▼

libre ito.

Mahalaga ang papel na ginagampanan ng edukasyon sa ating lipunan. Nagsisilbi itong tulay para mapataas ang kamalayan ng sambayanan.

Kung wala ito, mananatiling mangmang ang karamihan na siyang nagpapadulas sa iba’t ibang porma ng paniniil at pananamantala.

Sa pamahalaang hindi pinapahalagahan ang edukasyon, maging kalagayan ng mga susunod na henerasyon ay nailalagay sa panganib.

Ngayon pa nga lang, hirap nang pagkasyahin ng mga pampublikong paaralan ang k a k a r a m p o t na badyet.

Kung babawasan pa ang kulang, ano na lang ang matitira?

Maging tagamulat sana ang nararanasan natin ngayon. Kung hindi tayo aalma at mangingialam, para na rin nating isinuko ang laban para sa isang makatarungan at patas na bayan. Ikaw, hahayaan mo na lang bang habambuhay tayong nasa petsa de peligro?▼

upboutcrop

OPINION 10

outcrop.upbaguio@up.edu.ph

‘Di palusot ang sagot AIR ALCANTARA

Nang minsang bumagsak ako sa klase, gumawa ako ng palusot.

“Pati nga yung pinakamatalino sa buong batch, bagsak.”

Naging pampalubag loob ko ang ganitong pagrarason para naman kahit papaano, hindi ko masyadong dibdibin ang aking pagkapalya.

Pero ang ganitong klase ng pangangatwiran, tahasang ginagamit din ng mga nasa kinauukulan—hindi para pagaanin ang loob ng nakararami, kundi para patuloy na malinlang ang lahat na “ayos” lang ang kanilang lagay kahit sa totoo’y kasindaksindak na ang kanilang katayuan.

Malinaw na halimbawa rito ang pagdadahilan ng administrasyon sa paglobo ng mga bilihin noong pandemya.

Kesyo bakit daw tayo magrereklamo, gayong lahat naman daw ng tao sa mundo ay nakararanas ng implasyon.

Mula sa halaga ng bigas at gulay, hanggang sa presyo ng krudo, pinalalabas nila na labas ito sa kanilang kontrol.

“May giyera kasi kaya mataas ang langis.”

“May krisis pangkapaligiran kasi kaya mahal ang gulay.”

“May ganito kaya may ganyan.”

Imbis na tumbukin ang ugat ng ganitong uri ng paghihirap, hindi maubosubos ang kanilang mga dahilan.

Ganito ang palagiang eksena sa administrasyong Marcos Jr. Matatandaang bukambibig ni Bongbong ang bente pesos na bigas noong panahon ng kampanya, milyun-milyon ang nakabig ng kanyang pangako. E, sino nga bang hindi mahuhumali sa murang presyo, kung lahat ng mga bilihin nagsisimahalan? Pero hanggang ngayon, kahit dalawang taon nang nakaupo ang pangulo, nananatiling malaginto pa rin ang presyo ng bigas.

Malaking pangungutya ang ganitong mga taktika sa kasalukuyang sitwasyon ng mga magsasakang Pilipino.

Tugon pa ni Senador Cynthia Villar, hindi niya raw mawari

ang presyuhan ng bigas gayong 8 pesos lang ang kilo ng palay sa Nueva Ecija.

Nakakadismayang ganito ang kanilang pananaw.

Dahil sa kagustuhan ng mga kinauukulan na magsilbi sa kanilang interes, naglilikha sila ng kung anu-anong mga naratibo—mga mitong hindi tinutumbok ang ugat ng paghihirap, kundi inililihis lamang ang perspektiba ng mamamayan para hindi ito lumaban.

“

Ako ngang estudyanteng malayo sa pamilya, nagdadala pa ng bigas mula probinsya para lang makamura dahil sa lagay ng ekonomiya ngayon, biskwit na lang ang mabibili ng walong piso.

Pati gulay na pang rekados ay nagsimahalan na rin. Tila presyong ginto na, daig pa ang putahe sa restawran. Nandiyan din ang pagtaas ng presyo ng

langis na nakaaapekto sa lahat ng sektor, mula transportasyon hanggang agrikultura. Bilang nagpapaandar sa makina ng mga industriya; ‘pag nagmahal ito, nagmamahal din ang lahat.

Sa patuloy na paglala ng kagutuman dahil sa lumalalang presyuhan sa merkado, makatwiran ang umalma at maghangad ng makamasang solusyon. Hindi lamang mga aping mamamayan ang dapat magpatambol sa bawat kilosprotesta, petisyon, at pagangat ng diskurso. Hamon din ito sa mga estudyante at indibidwal na apektado; dahil ang bawat pagkilos ay senyales na nananatiling kritikal ang sambayanan sa mga palusot na mayroon ang gobyerno.

Kaya bilang mga kabataan, marapat na hindi tayo magpalimita sa minsang mababang marka na nakuha natin sa isang pagsusulit sapagkat hindi lamang hanggang doon ang ating sukdulan.

Walang mali sa pagpapaingay ng mga panawagan para sa nakabubuhay na sahod at abot-kayang mga bilihin. Ang mali ay ang pagkokolorete ng administrasyon sa mga programang lihis ang pagtugon sa mga panlipunang problema.

Tulad ng Rice Tariffication Law na mas pinadudulas ang

Walang sukdulan sa tuldu-tuldukan

JOSEPH JOHN MELO BEANIZA

Lantad na lantad ang sadsad na katayuan ng agrikultura sa bansa, ngunit nang umusbong ang GMO ay umusbong rin ang pag-asa ng marami dahil sa wakas may magtutuldok na sa krisis pang-agrikultura. Pero dahil sa atrasadong oryentasyon ng pagsasaka sa bansa, naging paurong rin ang benepisyo mula rito.

Sino nga ba ang hindi mamamangha sa Genetically Modified Organism (GMO) kung gagawin nitong mas de kalidad ang mga aning palay at mais.

Naging posible ang ganitong uri ng tagumpay sa pamamagitan ng “genetic engineering” kung saan pinapalitan ang “genes” ng isang binhi upang mas mapalusog at mapayabong ang mga pananim.

Malaking tagumpay ito sa sektor ng agrikultura at agham dahil layunin nitong gumawa ng mga binhi na hindi na kakailanganin pang gumamit ng samu’t saring pesticides at fer tilizers

upang maalagaan nang mabuti ang mga tanim—mapa-palay man 'yan o mais. Subalit, ang magarang pagpapakete at pagkokomersalisa ng gobyerno rito ay testamento na magiging limitado at iilan lamang ang mapagsisilbihan ng tuklas na GMO. Sa kakarampot at katiting na kinikita ng ating mga magsasaka, malayong makapagtanim sila nang produktibo gamit ang Golden Rice at Biotech Corn, mga binhing genetically modified, dahil bukod sa wala silang sapat na kaalaman sa pagpapayabong nito, mabusisi rin ang proseso. Kaya naman kung susumahin, parang bang ibinabaon ng GMO ang ating mga mambubukid sa pantasyang matutuldukan na ang paghihirap nila sa sakahan.

Hangga’t sa hindi natin napagtatanto hindi aksesible ang GMO sa mga maliliit na magsasaka, magiging buhaw ang pambihira nitong

silbi.

Dahil sa lumolobong populasyon ng bansa, patuloy na tumataas ang pangangailangan sa mga produktong pangunahing tumutugon sa kagutuman ng marami tulad ng bigas at mais.

Mahihinuha mula rito ang kahalagahang magkaroon ng maayos na suporta sa patubig, pataba, at makabagong teknolohiya sa sektor ng agrikultura; ito ay bilang tulong sa pinakamalaking porsyento ng populasyon sa ating lipunan: ang mga magsasaka.

Taong 2023, isa ang Pilipinas sa mga bansang may pinakamataas na import ng bigas ayon sa U.S. Department of Agriculture (USDA). Ito ay salungat sa katotohanang kayang-kaya rin naman nating suplayan ang pangangailangan natin sa bigas at makapagprodyus ng higit pa rito. Pero dahil huwad na suporta ang hatid ng administrasyong Marcos, kasama ng mga dating namahala sa bansa, nakaasa tayo sa mga produkto ng ibang nasyon.

May mga programa naman tayo pero hindi naman nakabase sa tunay na pangangailangan ng mga magsasaka. Kaya sa halip na umangat ay tila tayo ang lumulubog mula sa mga punlang itinanim.

Kaya naman kabalintunaang maituturing ang “tagumpay” ng mga proyekto tulad ng GMO dahil hindi ito makamasa.

Matatamasa lang ng taumbayan ang benepisyo nito sa isang lipunang walang pananamantala at totoong may reporma sa lupa. At hangga't walang pambansang industriyalisasyong aagapay sa GMO, mananatiling huwad ang pagtuldok sa krisis pangagrikultura.

Kung magpapatuloy na taliwas at lihis ang mga programang inihahain ng administrasyon sa mga isyung dinadanas natin ay mananatiling nakabuka ang sugat ng masa mula sa pananamantala.

Katulad na lamang ng Sulong Saka, programa na pinapayagang pautangin ang mga magsasaka

PAGE DESIGN ALICIA CASSANDRA ABLIAN

sunod-sunod na pagpasok ng mga angkat na bigas mula sa ibang mga bansa. Isama pa ang Public Utility Vehicle (PUV) Modernization program na sapilitang mag-aalis sa mga tradisyunal na jeepney sa lansangan.

Sa halip na bigyang solusyon ang hinaing, nauuwi na lang ito tungo sa usaping dahas at panreredtag saka ipinipinta ang paglaban bilang walang kabuluhan at kontrakapayapaan.

Sabi nga ng nakausap kong jeepney operator, “ang buwaya ang siya lamang nabubuhay.” Totoo nga naman, kasi habang nagkakandarapa ang mamamayang mabuhay at makaraos, nagpapakasasa ang mga namamahala.

Hindi kailanman malulunasan ng sandamakmak na palusot ng administrasyon ang iniindang paghihirap ng masang nililinlang. Bagkus, malulunasan lang ito kung uugatin ang hinanakit ng sambayanan. Dahil kaakibat ng pagtanggap sa sariling pagkabagsak ay ang paglunas din sa natamong sugat mula rito.▼

sa bangko nang may kaakibat na mataas na interes.

“

Sa aking tasa, para bang nagbabato na lang ang estado ng mga solusyon na hindi lapat—mga pagsasaayos na lihis— hindi halaw sa totoong pangangailangan at panay mga pantapal na makakapangyarihan lang rin ang makikinabang.

Pinupunan ng mga magsasaka ang kalamnan ng bayan, kaya marapat lang na isulong ang mga programang pabor sa kanilang pag-unlad dahil dikit rin ito sa kaunlaran ng bansa. Hangga’t hinuhuthutan ng mga naghaharing-uri, mga panginoong may lupa, at mismong estado ang sektor ng mga magsasaka ay hindi kailanman yayabong ang tunay nitong diwa.

Kung gagampanan ng estado ang papel nito nang tama sa pamamagitan ng pagbibigay ng pantay na distribusyon ng mga binhi kagaya ng GMO, libreng patubig, at tunay na reporma sa lupa, mapapataas ‘di lang kita nila kundi antas rin ng pagsasaka—solusyong magwawakas sa kagutuman at kahirapan.▼

GRAPHICS HERSON OCAMPO

11 KULTURA

Tomo 49 Isyu 1, Setyembre-Oktubre 2023

‘Pag nahinog ang panahon sa pananamantala CHRSYNA DE GUZMAN

Ano kaya ang magiging kalagayan ng ating lipunan kung ang mga pesante at manggagawa ang mga uring naghari, sa halip ng burgesyakapitalista?

Laging naglalaro ang katanungang ito sa gitna ng aking mga bungantulog.

Ngunit mabilis din akong nagigising at humaharap sa mapait na reyalidad. Dahil hindi naman mga proletaryado ang naghari, hanggang sa ngayon, talamak pa rin ang kultura ng pananamantala.

Naglalaway pa rin tayo sa pag-anib sa atin ng mga imperyalistang bansa katulad ng Amerika na tahasang ginamit ang sunud-sunurang estado para mapanatili ang bulok na sistema.

Sa ganito umuusbong ang paghihimagsik.

Son of God Tulad ni Bathala, hindi lantad ang mukha ng imperyalismo.

Nag-aasal muna itong diyos, magiting at tagapagligtas—ngunit may nakakubling pananamantala.

Mapanlinlang. Nais nito na manupil nang dahan-dahan, mabagal, at tahimik ngunit sagaran. ‘Yung para bang hindi na natin namamalayang ibinaon na sa ating kaibuturan ang kanilang tangan?

Kaya naman ang palagiang naratibo ng mga libro noong bata tayo ay bayani ang mga Amerikano sapagkat ipinagtanggol nila tayo mula sa mga mapang-aping Espanyol.

Subalit kung ihahambing natin ang dalawa, pareho lamang silang baluktot at mananakop.

Noon, upang makamkam ang mga hilaw na materyales sa bansa, diskarte ng mga Amerikano ang magtayo ng mga institusyong may pakinabang sa Pilipino tulad ng pampublikong paaralan.

Salamat sa mga diyos, ang mga batang mahirap ay makakaaral na nang walang bayad… nga ba? Sa katunayan, ang kabayaran ay ang patuloy na pag-abuso sa ating yaman.

Ganito ang sistema ng mga imperyalista.

Wari’y kakampi natin at tutulungan tayo; ngunit may kaakibat na kapalit. Maging sa kasalukuyan,

mukhang diyos pa rin sila sa mata ng estado dahil maski sa mga simpleng pampublikong serbisyo ay humihingi pa ng basbas ang administrasyon mula sa mga ‘Kano kahit na tungkulin naman nila ito.

Imbis na tutukan ang pagkakaroon ng sariling sistema sa bansa, nag-aangkat na lamang ang gobyerno mula sa mga ibang nasyon tulad ng Amerika; at ang binibigay naman sa atin na mga produkto ay mga surplus lamang o mga kalabisan nila sa produksyon. Isang halimbawa ay ang modernong dyip na gawa sa mga parteng inaangkat sa ibang bansa habang nanganganib ang ating mga tsuper na walang kakayahang bumili ng dyip dahil mangungutang pa sila sa halip na bigyang subsidiya na lamang ng gobyerno. Maski sa pagbili ng mga imported na de lata, karamihan ay mga surplus lamang ng Amerika. Gayundin sa kakulangan ng bigas — ang solusyon ng gobyerno ay magangkat kaysa tangkilikin ang mga lokal na magsasaka. Dulot pa ng Rice Tariffication Law (RTL), kung saan ay inalis ang regulasyon sa importasyon, labis na pinaigting ang pag-angkat ng produkto; at kasabay nito, ang paghihirap ng mga mambubukid. Mas

PAGE DESIGN AND GRAPHICS RAPHAEL REYES

nakikinabang pa ang mga pribadong nangangalakal kaysa ang mga nagsasaka ng palay.

Mula rito, ang makinarya ng burukrata-kapitalismo, o paggamit sa gobyerno upang itaguyod ang pansariling interes ng mga kapitalista, ay lumilitaw; at ang balot ng imperyalismo sa lipunan ay bumubuka. Dahil sa malapyudal na lipunan gaya ng ‘Pinas, prayoridad ng mga kasalukuyang naghaharing-uri ang mga imperyalista. Hawak pa rin tayo sa leeg ng mga dambuhalang ‘Kano.

Devil in disguise Kahit gaano itago, hindi napipigilan ng imperyalismo umalingasaw ang baho nito.

Sa likod ng mala-anghel nitong mukha ay demonyo nitong pag-uugali.

Sa taunang Balikatan Exercises o sabayang pagsasanay ng Armed Forces of the Philippines at militar ng Amerika, ang animo’y pagpapatibay sa alyansa natin at ng Amerika ay isang taktika lamang nila upang panatilihin ang ating tali sa leeg. Naisusulong ito ng Visiting Forces Agreement

(VFA) o kasunduan sa pagitan ng Amerika at Pilipinas ukol sa ipinapadalang mga sundalong Amerikano dito. Sa ilalim din ng VFA napapanatili ang mga base militar ng Amerika sa iba’t ibang sulok ng Pilipinas.

Nagsisilbi itong testamento ng pagtiyak ng Estados Unidos sa presensya ng Amerikanong militar sa bansa. Dito rin sa mga base militar ginagawang battle playground ang ‘Pinas at maraming sibilyan ang nadadamay. Ginagawa rin itong daungan ng pangaabuso sa mga kababaihan, at tambakan ng polusyon kung kaya’t ang mga taong malapit ay nakakakuha ng sakit tulad ng kanser.

Noong nakaraang taon din ay bumisita si Kamala Harris, bise presidente ng Amerika.

Layunin daw ipamukha sa Tsina ang matibay nating alyansa.

Ngunit, walang naibubunga ang alyansang ito kung patuloy lamang ang atake sa mga mangingisda natin. Bagkus, gusto lamang ng Amerika mapanatili ang kontrol sa West Philippine Sea at mamalagi ang kanilang kapangyarihan sa bawat bahagi ng mundo.

Ang patuloy na pakikialam ng Amerika sa atin ay nangangahulugang patuloy ang lingid ngunit malawakang pananakop nito.

“

Sa paisa-isang kalbaryong nararanasan ng ordinaryong masa, nasisindihan ang apoy ng pakikibaka. At kung masyadong mabigat na, sumisiklab ang rebolusyon.

Hell hath no fury Pero

hindi

magtatagal,

mahuhulog ang imperyalismo sa sarili niyang bitag. Sa paisaisang kalbaryong nararanasan ng ordinaryong masa, nasisindihan ang apoy ng pakikibaka. At kung masyadong mabigat na, sumisiklab ang rebolusyon.

Sa pag-iral ng mga komunistang grupo noong dekada ‘60 ay tanda na matagal na tayong ginogoyo ng imperyalistang Amerika.

Nabuo ang Communist Party of the Philippines (CPP) noon pang 1968. Layon nitong makapagtatag ng bagong estadong proletaryado ang uring mamumuno.

Dahil hinarap ng estado ang mga daing at protesta ng grupo gamit ang dahas, binuo ang Bagong Hukbong Bayan (BHB) bilang armadong pangkat ng CPP na sasalubong sa puwersa ng militar. Mula sa kasagsagan ng diktaturang termino ni Marcos Sr., nabuo naman ang National Democratic Front of the Philippines (NDFP) o ang pangkat ng CPP na saklaw ang iba’t ibang organisasyon sa ‘Pinas na ipinaglalaban ang mga karapatan ng minoridad.

Marka ang lahat ng ito na marami nang hindi nasisikmura ang mapagsamantalang kaayusan ng lipunan kung kaya’t makatwiran sa kanila ang mag-armas at tumungo sa kanayunan.

Sa sunud-sunod na atake ng mga imperyalista, unti-unti nang humihinog ang panahon.

Senyales na napipinto na ang oras para bawiin ang lipunang walang tantos pananamantala mula sa mga garapal sa kapangyarihan at kayamanan.

Kapag hinog na ang panahon mula sa mga pananamantala, lilikha ng langit ang mga dukha sa kanilang lupang tinubuan, magtutuos ang sambayanan. ▼