de
m u u r
Voor Louise
“ We hebben ze aan de beklimming zien beginnen, de sukkels. Het waren wrakken.” — H E T N I E U W S B L A D, 1950
i n h o u d
019
113
D O N D E R DAG
HEMELRIJCK
041
127
DE BERG
DE KAPEL
055
143
KLIMMEN
M AT T E N TA A R T E N
069
159
KO E R S H I S T O R I E
FEEST!
097
176
DE POST
E N VO I
010
011
012
013
0 14
015
016
017
d o n d e r d a g
D O N D E R DAG
Donderdagmorgen, negentien over elf
De zon schijnt uitbundig. Ik kijk over de Markt, ik vind het hier heerlijk. Dit moet het verhaal worden van een stuk Geraardsbergen, van waarheid en verdichting, van stenen en fietsen, van eten en de pest. Van mensen en dingen. Van de Muur.
Een vrouw stapt me haastig voorbij, met haar boodschappen in een te kleine tas. Ik zie een bussel prei, wortelen, een stokbrood en selder, die boven de rand uitsteken. Haar man volgt, een paar passen achter haar aan. Hij rookt een snelle sigaret, kijkt even in het rond en schiet de peuk schichtig weg. De vrouw kijkt om, en wacht. De man – betrapt – lacht, haast zich naar haar toe en slaat zijn arm om haar schouder. Op het marktplein staat een viskraam. Er is kabeljauw in de aanbieding, en forel en pladijs. Of haring in een bokaal, en verse garnalen, nog te pellen. Een fietser in fluogroen en geel komt naar me toe gereden, vanuit de Brugstraat. Hij neemt de bocht naar links, aan de elektrozaak, de Vesten op. Zijn kadans is soepel en gezwind,
022
023
D O N D E R DAG
hij blijft in het zadel, schakelt. Straks, boven op de Vesten, gaat hij
Ik maak kennis met André en Susan. Ze komen uit Canada: “We’re
rechtsaf. Ja: hij gaat hem halen, de top van de Muur. Daar ben ik
from Moncton, New Brunswick.” André heeft net naar een healthy food
nu al zeker van. Hij kan het.
store gevraagd. Ik vond dat een intrigerende vraag: waarom vraagt een man uit Canada in Geraardsbergen naar een winkel met health
Het is donderdag vandaag, negentien over elf.
food? Later zal de vraag nóg terugkomen. Olav, van de mattentaarten, zal me erover vertellen. Hoe speciaal is dat? Waarom zijn Engelstalige
“Please, can you take a picture?”, vraagt een Chinese toerist, een
toeristen op zoek naar een health food store, hier in de buurt van de
beetje schuchter. Hij gaat met een ietwat rare pet op het hoofd voor
Markt? Het moet te maken hebben met dat ene boek, het boek van
Manneken Pis staan. Rina, de vriendelijke mevrouw die net het stad-
Harry Pearson.
huis uit komt gelopen, doet wat hij vraagt. “Okay, sir?” “And another one, please. Just go a little bit further away. Thank you, thank you
Het kan niet anders, denk ik.
very much.” De Chinese jongeman kijkt op het schermpje van zijn
Zou het?
smartphone en knikt voldaan. Hij vindt van zichzelf dat hij mooi op
Of is dit zomaar toeval?
de foto staat.
Had André gewoon interesse in healthy food? U komt het nog te weten, verderop.
Geraardsbergen doet er niet flauw over: hun Manneken Pis is ouder dan dat van Brussel. Goed, niet dat wat ik zie, hier op de Markt.
Het Atlantic Ballet Theatre of Canada van André en Susan is on Tour.
Dat is uit 1985. Maar erg is dat niet. Want ooit, in 1459, was er al
“En”, zegt Susan Chalmers-Gauvin, oprichtster en chief executive of-
een pissend ventje. En toen had Brussel er geen, zo eenvoudig is
ficer: “Een van onze dansers is van hier.” Dus komt de balletgroep
dat. Of toch niet?
optreden in de hometown van Peter Lancksweerdt. “Daar in het theater, een straatje hiernaast, in het Arjaantheater.” Peter stapt op
Ik loop verder, want ik moet naar de Muur. Maar ik heb tijd, ik
kop van de bende, ik hoor hem praten over stenen en coureurs, over
ben op vakantie in eigen land, lijkt het. “Daarnet is hier een groep
de mattentaarten die ze gisteren al gegeten hebben, over de Kapel
uit Aalst binnengewandeld”, zegt Tine. Zij is medewerkster in
die ze straks zullen zien. Over stoverij en bier. “We can take the steep
De Permanensje, het infokantoor voor Toerisme. “Ze zijn doorgelo-
slope.” Even is er overleg, maar ze doen het: ze nemen de steilste weg.
pen naar het Streekbezoekerscentrum. Daar, zie je? Ze gaan straks ergens een dagschotel eten, en dan weer naar huis toe. Op een koude
Zeven voor twaalf: ik ben op de Vesten.
winterdag komen zo’n vijftien mensen informatie vragen”, vertelt ze.
“Echte Flandriens Rijden Op Kasseien!”, lees ik.
“De mensen willen wandelen of fietsen. En mattentaarten eten.” Als
In de krant van 20 maart 2015 verscheen een klein artikel: “Wieler-
het weer beter wordt, komen er meer dan honderd toeristen over de
toeristen die via de Vesten richting Muur klimmen, krijgen voortaan
vloer. “Wacht, ik geef je een brochure mee.”
een ludiek infobord voorgeschoteld met de boodschap ‘Echte Flandriens
024
025
D O N D E R DAG
Rijden Op Kasseien!’ Het bord moet de fietsers ertoe aanzetten om
“Was me dat een brokke sport”, zei hij bombastisch. Alleen: op de
op de Vesten op de kasseiweg te peddelen, en niet te kiezen voor het
piste van Mariakerke was er bijna geen volk geweest, en waren er dus
brede en makkelijker berijdbare voetpad.”
nauwelijks inkomsten. Karel moest het prijzengeld uit eigen zak be-
Fietsen is afzien: de stad heeft de pijn van de kasseien officieel
talen. Paul Deman won later nog Bordeaux-Parijs en Parijs-Roubaix.
verplicht gemaakt: “Ik ben zelf wielertoerist”, zei schepen Erwin Franceus toen in de krant. “Als je de Muur authentiek en volledig
Die eerste Ronde van Vlaanderen kwam niet langs Geraardsbergen, zie
wil oprijden, dan kies je voor de kasseien. Via het bord willen we die
ik op het traject. Ze reed van Gent naar Sint-Niklaas, Dendermonde,
boodschap overbrengen. We hopen dat de vele wielertoeristen de eer
Aalst en Zottegem, naar Oudenaarde en Kortrijk, Ieper en Veurne,
aan zichzelf houden en voor de kasseien kiezen.”
naar Oostende, Torhout, Roeselare, Brugge en Eeklo, naar Mariakerke, nabij Gent.
Dat is duidelijke taal.
Geraardsbergen komt later.
Er hangt nog een ander bord, onder aan de Vesten.
Dat weet u, uiteraard.
Het brengt in ’t kort de geschiedenis van de eerste Ronde van Vlaanderen: “Op zondag 25 mei 1913, om 6.15 uur in de ochtend,
“Er was toch wel een diepe droefheid”, zal burgemeester Guido De
sprak Karel Van Wijnendaele de historische woorden: ‘Heeren,
Padt straks boven op de Muur zeggen. “Een diepe droefheid toen de
vertrekt!’ Hij stuurde daarmee 37 ‘baanduvels’ van op de Koorn-
Ronde van Vlaanderen hier ineens niet meer langskwam. Het was een
markt in Gent op pad voor een wedstrijd van 324 km door West- en
wake-up call”, zal hij zeggen. En nu is de Ronde, vanaf 2017, terug.
Oost-Vlaanderen. Bovenal schreeuwde hij de geschiedenis van Vlaan-
“Mooi! Die tinteling die weer door Geraardsbergen trekt.”
derens Mooiste op gang. Van Wijnendaele koos bewust voor ‘beide Vlaanders’. Het parcours – van stad naar stad over steenwegen –
Michel en Patrick werken bij de technische dienst van de stad. Ze
stond bol van de symboliek: Brugge omwille van Gezelle, Roeselare en
wachten op me op de hoek van de Klein-Frankrijkstraat, naast hun
Rodenbach, Kortrijk en de Gulden Sporenslag, de Vlaamse Ardennen
werfwagen. Michel en Patrick weten alles van de kasseien op de
voor Stijn Streuvels.”
Muur. Twee, drie keer per jaar doen ze hun tocht over de Muur,
Paul Deman uit Rekkem won de eerste Ronde van Vlaanderen. Hij
voor een inspectie van de stenen. “De kasseien liggen dwars op hun
klopte op de piste van Mariakerke Joseph Vandaele na twaalf uur
sterkst”, zeggen ze. “Anders is dat niet interessant voor de coureurs.
en drie minuten koers in de sprint, op een fiets van twintig kilogram
Die zouden met hun fietsbanden in de lange voegen terechtkomen.
zwaar, zonder versnellingen. Hij had een gemiddelde gehaald van
En vallen, natuurlijk.” De sleuven tussen de kasseien worden niet
26,880 kilometer per uur.
dichtgedaan, vertellen Michel en Patrick. “De Muur is beschermd
“Paul Deman was op slag vijfhonderd frank rijker”, zegt het bord.
gebied, we wrijven er grind tussen, meer niet. Cement en zand, dat
“Een bedrag waar een arbeider een halfjaar moest voor zwoegen.”
is van de nieuwe tijd. Dat past hier niet.”
Karel Van Wijnendaele kon zijn vreugde na de eerste editie niet op:
026
027
D O N D E R DAG
“Wegzakkende Muur Geraardsbergen wordt verankerd”, was de kop
De drie katten zitten weer op hun vertrouwde plaats, voor de kom-
van de kranten op 28 maart 2003. “De komende passage van de
metjes met eten.
Ronde van Vlaanderen op de Muur van Geraardsbergen wordt de
Twee mooie, bruine honden zitten aan de overkant van de straat
laatste op de lastige, verzwakte kasseien. De klim op de 93 meter
hijgend en kwispelend achter een hek. Ik stap met Guido De Padt
hoge berg is geleidelijk aan het wegzakken, en zal daarom met forse
naar boven.
ankers in de klei worden verankerd. Meteen worden de kasseien heraangelegd. De werken kosten 1,25 miljoen euro en starten deze
“Ja”, stelt hij mijn vraag terug.
zomer.” Het was nodig, zeggen Michel en Patrick: “De onderlaag
“Wat is dat toch met de Muur?”
begon te verzakken, de berg ging aan het kantelen. Er werden beton-
Waarom is die zo aantrekkelijk?
nen palen geboord om de helling vast te houden.” Een week voor de
Waarom willen mensen hier zijn?
Ronde van Vlaanderen 2004 was de nieuwe Muur klaar: even lastig, even steil, even smerig, even mythisch als voorheen.
Het lijkt alsof dat mythische gevoel uit de stenen komt gekropen, denkt De Padt.
“We hebben de oude kasseien voor een symbolisch bedrag te koop
En de ligging: “Je komt beneden de stad binnengereden, en daar be-
aangeboden, met een echtheidscertificaat”, zegt burgemeester Guido
gint het al. Dat zicht, die hunkering om door het centrum naar boven
De Padt. “Nog altijd, na al die jaren, is er vraag naar. Mensen verza-
te rijden, eerst al de Oude Steenweg, of de Vesten. En dan de Muur
melen die kasseien blijkbaar.” Michel en Patrick lachen: “Als er iets
op, gewoon vanuit de stad. Dat maakt het zo uniek.”
te doen is, mag je er zeker van zijn dat er een steen mankeert. Mensen pakken die weg. Ze pakken de slechte, de goeie laten ze liggen.”
Guido De Padt kijkt rond: “Moeilijk uit te leggen. Het is magie.” En, zegt hij: “Geraardsbergen, dat is het Durbuy van Vlaanderen.”
Ze stappen weg, de werkmannen, naar een nieuwe klus. Toch willen ze nog iets vertellen:
We stappen verder.
Patrick: “Natuurlijk zijn we ook zelf de Muur op gereden met de
Hier, de garagepoorten.
fiets.”
Een bord dat waarschuwt: “Verboden te storten.”
Michel: “Toen we jong waren, Patrick.”
En de villa van kunstenaar Jan De Cooman.
“Tja, toen we jong waren.”
“Ik heb nog een werkje van hem. Ik vind het mooi.”
“Juist, in de jonge jaren.”
“Jan De Cooman leefde van 1893 tot 1949”, meldt een plaquette aan de inkom.
“Anders ben je niet van Geraardsbergen”, besluiten ze.
Links zijn de huisjes vervallen. Ze hangen versleten tegen mekaar aangeschurkt, een beetje weg van de kasseien. Een hond springt
Het is kwart over twaalf.
028
op uit een openstaande deur en blaft luid. “Er is wat werk aan die
029
D O N D E R DAG
woningen, eentje ervan is zelfs beschermd. We moeten die opkale-
De Padt en ik zijn boven.
fateren, dat zou mooier zijn. Want er komt hier véél volk voorbij.”
We gaan op zoek naar het steentje: het steentje met het kruisje.
Rechts zijn er staties van een bedevaart, met beelden van Maria.
Het zit in de ruwe muur, op de bult naar de Kapel.
Links, tegen de flank, in de bosschages, is het immens steil, over een
Dat weten we zeker.
uiterst kort traject.
We kijken en zoeken.
“Hier rijden ze naar beneden tijdens de cyclocross”, zegt De Padt.
Hier beginnen de legendes, boven op de Muur.
“Kun je je dat voorstellen? Echt waar, ze doen het. Ik vind dat merk-
“Het steentje zou uit de abdij komen”, heeft Jan Coppens, de erfgoed-
waardig.”
kenner van de stad, me in de ochtend al verteld. “Tijdens de Franse
Buiten de koers mag het niet. “Toch gebeurt het”, vertelt de burge-
Revolutie werd die afgebroken. Alle stenen zouden dan verkocht zijn.
meester. “En dan vallen ze, dan hebben ze pijn.”
Behalve die ene steen, met het kruisje.”
Ik kom met Guido De Padt aan bij de laatste – lastige – bocht. Hier
We vinden de steen, mét het kruis. Hij zit onderaan in de talud. Een
overschouwt hij op een dag van de koers, in alle vroegte, de werk-
tip als u zelf gaat zoeken: de steen staat rechtop, in een muur met
zaamheden die de technische dienst de voorbije dagen dan al geleverd
voor de rest liggende exemplaren.
heeft. “Onder leiding van twee jonge gasten”, zegt hij. “Jens en Tim. Je hoeft hen niets te leren. Ze kennen er alles van. Ik weet eigenlijk
Wat dóét dat steentje hier?
al op voorhand dat alles in orde is.” Maar de burgemeester doet het
Heeft het te maken met de vijver?
graag, om halfacht ’s morgens zijn ronde doen, de Muur op lopen en
Er zouden – ooit – twee kinderen verdronken zijn.
dan al de eerste toeschouwers zien, die de tocht naar boven ingezet
Hun lichaampjes zouden nooit teruggevonden zijn.
hebben, met stoeltjes en frigoboxen, met kinderwagens en petjes op
De namen van de kindjes kent niemand.
het hoofd. Ze weten dan al dat de koers pas zeven uur later voorbij-
Geen mens kent hun familie.
komt, maar dat stoort hen niet. Ze willen genieten van de dag, van
En toch: zijn ze er ooit verdronken?
het vooruitzicht op renners die in de namiddag komen, klimmend
“Een straf verhaal”, zegt Jan Coppens. “Maar we hebben geen bewij-
naar winst en verlies, sprintend naar de hemel (of toch maar de hel).
zen. We weten nergens van.”
Het siddert dan een hele dag in de stad, ook beneden. Het kriebelt,
En dus houden we het op een stadslegende die zo ontstaan is: ouders
het gonst, de verwachting hangt in de lucht: “Straks zijn ze daar!”
wilden, lang geleden, hun spelende kinderen, boven op de berg, waarschuwen voor de gevaren van de vijver. Ze verzonnen de verdrinking,
“Heel die voorbereiding is mooi”, vindt De Padt: “Alsof je je valies
ze vertelden het verhaal, het verhaal deed verder de ronde, in de
klaarmaakt voor een prachtige reis.”
huishoudens en de herbergen. Het verhaal werd (valse) waarheid.
Het werd intussen veertien voor één.
030
031