Soul issu

SOUL Een boek ter preventie van zelfdoding

6

Voorwoord 10

Preventie van zelfdoding: een taak voor ons allemaal 46

Wat kan je zelf doen?

56

Praat over suĂŻcide, zo doorbreken we samen het taboe 72

Mythes 90

Zelfmoordlijn 1813 beantwoorden.

Een blik in de coulissen van het leven 98

Hoe verloopt een gesprek met de Zelfmoordlijn 1813?

102

Waar kan je terecht?

106

Er is altijd hoop om levensgeluk terug te vinden 162

Hoe gaan professionele hulpverleners om met zelfmoord?

168

Het Centrum ter Preventie van Zelfdoding

VOORWOORD

“Hoe kunnen we op een positieve manier aandacht vragen voor de preventie van zelfdoding?” Het is een vraag die het Centrum ter Preventie van Zelfdoding al jaren bezighoudt. Toen Pieter en Inge bij ons aanklopten met hun idee voor Soul, was het enthousiasme meteen groot.

Toch was er ook enig voorbehoud: de preventie van zelfdoding is een wereld van nuance, van balanceren tussen aandacht vragen voor de thematiek en toch heel voorzichtig zijn in communicatie. Ondanks onze waslijst aan voorwaarden, richtlijnen en beperkingen gingen ze met heel veel gedrevenheid en respect aan de slag.

Emoties vormen de centrale lijn doorheen de fotografie van Pieter, net zoals emoties de centrale lijn vormen doorheen het gesprek met de Zelfmoordlijn: de vrijwilligers proberen gesprek na gesprek zo dicht mogelijk bij het gevoel van de oproeper te komen, en zó onvoorwaardelijk naast de oproeper te gaan staan. De veelheid aan emoties, die niet zomaar onder zwart of wit te brengen zijn, is het eerste waar de vrijwilligers mee geconfronteerd worden tijdens hun opleiding tot beantwoorder van de Zelfmoordlijn. Het werd ook de insteek voor de foto’s in Soul.

6∕7

Voorwoord

Geleidelijk aan ontstond het idee om naast de beelden ook tekst te ver­ werken in het boek: informatie over de preventie van zelfdoding, en wat we zelf kunnen doen. Getuigenissen ook, van mensen die van heel dichtbij met zelfdoding te maken kregen. En een inkijk in de werking van de Zelfmoordlijn. Geleid door nieuwsgierigheid en betrokkenheid kwamen ook de teksten van Inge tot stand. Opnieuw met datzelfde respect voor het thema, onze opmerkingen en ons advies.

Zelfdoding kan voorkomen worden. Erover praten en mensen de weg wijzen naar hulp zijn essentiële schakels in de preventie van zelfdo­ ding. Soul past perfect in deze visie. Bedankt aan alle mensen die zich lieten fotograferen voor Soul en zo een hart onder de riem steken van iedereen die met zelfdoding te maken krijgt. Bedankt geïnterviewden, om jullie ervaringen te delen, en zo het taboe op het zoeken van psy­ chische hulp en het bespreken van zelfdodingsgedachten te helpen doorbreken. En last but not least heel erg bedankt Inge en Pieter, voor jullie nooit aflatende inzet en energie, om de preventie van zelfdoding als thema te kiezen, en om deel te mogen uitmaken van de realisatie van Soul.

Kirsten Pauwels, directeur Centrum ter Preventie van Zelfdoding

Meer dan duizend zelfmoorden per jaar in Vlaanderen, dat zijn er drie per dag... Een op vier mensen krijgt vroeg of laat af te rekenen met min of meer ernstige psychische problemen. Over de periode van een jaar kampen ongeveer 700.000 mensen met een psychisch probleem.

Dat komt bijna overeen met de totale bevolking van Antwerpen en Gent samen... De cijfers zijn hard.

gecombineerd met sprekende foto’s, willen we mensen bewustmaken van de nood aan communicatie, ook binnen de professionele hulpverle­ ning. Daarenboven is het een poging om mensen bewust te maken van de mogelijkheden die we zelf hebben om suïcide te voorkomen.

Veertig mediafiguren zetten hun schouders onder het project. Ik heb ze geportretteerd in twee emoties: een positieve en negatieve emotie. Een van de redenen waarom onze regio zo hard wordt getroffen door zelf­ moord is het feit dat we onze emoties niet durven te uiten. Als iemand ons de vraag stelt hoe het met ons gaat, is het antwoord nagenoeg altijd ‘goed’, ook al gaat het niet goed. We zetten dus bij wijze van spreken een masker op, we tonen twee gezichten. Die twee gezichten zet ik naast el­ kaar in het boek. Ik portretteerde de mensen als het ware met het ge­ zicht dat getoond wordt aan de buitenwereld en ernaast met de emotie die echt in ons omgaat. Met meteen de uitnodiging erbij om te praten met elkaar, elkaar duidelijk te durven maken hoe we ons echt voelen.

Om op die manier de stap te kunnen zetten naar meer openheid en ho­ pelijk minder zelfmoorden.

Dit boek was niet mogelijk geweest zonder de steun en begeleiding die we vanuit het Centrum ter Preventie van Zelfdoding kregen. Ik wil Kirsten Pauwels, directrice bij het CPZ, hartelijk danken voor de heel fijne samenwerking!

De mensen die heel open en enthousiast hun getuigenissen met ons hebben gedeeld, Ivan Adriaen, Stéphanie Arnhem, alle geportretteerden, Wim De Bock en alle mensen bij Borgerhoff & Lamberigts die in ons project geloven en dit boek tot een mooi geheel hebben gebundeld, Caroline Buelens, Peter Degand, Pablo en Laura en iedereen die rechtstreeks of onrechtstreeks aan dit boek heeft meegewerkt.

Pieter Clicteur

Via dit project hopen we de mensen bewust te maken van de problematiek rond zelfmoord en psychische problemen. Het is een unieke manier om de Zelfmoordlijn in de kijker te zetten. Door middel van getuigenissen,

8∕9

PREVENTIE VAN ZELFDODING: EEN TAAK VOOR ONS ALLEMAAL

De cijfers spreken jammer genoeg voor zich: elke dag overlijden drie Vlamingen aan zelfdoding1; elke dag ondernemen ten minste 28 mensen een zelfmoordpoging2; 14% van de Belgen geeft aan minstens een keer in het leven ernstig over zelfdoding nagedacht te hebben3. Als we deze cijfers vergelijken met de ons omringende landen, zien we dat zelfdoding dubbel zo vaak voorkomt in BelgiĂŤ ten opzichte van onze buren, Nederland. Het Vlaamse zelfmoordcijfer ligt anderhalve keer hoger dan het Europese gemiddelde4.

Iedereen krijgt in zijn leven dus vroeg of laat te maken met zelfdoding in zijn omgeving. En toch blijft het een thema waar we moeilijk over praten, dat in de taboesfeer zit, en waar nog heel wat misverstanden over bestaan. Het doorbreken van deze misverstanden, het bespreekbaar maken van zelfdoding en het doorbreken van het taboe op het zoeken van psychische hulp zijn essentieel voor preventie. Want zelfdoding kan voorkomen worden!

1 2 3 4

Agentschap Zorg en Gezondheid Eenheid voor Zelfmoordonderzoek Universiteit Gent Wetenschappelijk Instituut voor de Volksgezondheid World Health Organisation

10 ∕ 11

Preventie van zelfdoding: een taak voor ons allemaal

HET CENTRUM TER PREVENTIE VAN ZELFDODING EN DE ZELFMOORDLIJN 1813

personen zoals professionelen. De stafmedewerkers van het CPZ on­ dersteunen en volgen de vrijwilligers continu op.

In 1979 richtten een aantal geëngageerde vrijwilligers het Centrum ter Preventie van Zelfdoding (CPZ) op. Vrij snel startten de eerste be­ antwoorders aan de Zelfmoordlijn, vandaag nog altijd een van de kern­ activiteiten van het centrum. Wat oorspronkelijk een kleinschalig ini­ tiatief was dat ternauwernood het hoofd boven water kon houden, groeide doorheen de voorbije 37 jaar uit tot een van de voortrekkers in Vlaanderen op het vlak van de preventie van zelfdoding. De Zelfmoordlijn en de vrijwilligers zijn de rode draad doorheen de ge­ schiedenis van het CPZ. Het bespreekbaar maken van zelfdoding, het doorbreken van de mythes en het sensibiliseren rond de mogelijkheden van preventie vormen de kern van de missie van de organisatie.

Via een grote groep vrijwilligers – een gevarieerde groep mensen met een heel verschillende achtergrond, leeftijd en motivatie – brengt het CPZ het thema zelfdoding in de maatschappij onder de aandacht. Elke vrijwilliger ontwikkelt binnen het centrum vaardigheden en attitudes die ook een impact kunnen hebben op het leven buiten het vrijwilli­ gerswerk. Iedereen kan een rol opnemen in de preventie van zelfdo­ ding. Door mensen op te leiden tot beantwoorder van de Zelfmoordlijn zet het CPZ verandering in gang, want elke persoon neemt de preven­ tie van zelfdoding ter harte in zijn eigen omgeving.

De vrijwilligers van de Zelfmoordlijn voerden ondertussen meer dan 230.000 gesprekken via de chat, de telefoon en via e-mail. In 2013 kreeg de Zelfmoordlijn het verkorte nummer 1813, en werden chat en e-mail geïntegreerd in het onlineplatform zelfmoord1813.be. Hierdoor vinden nog meer mensen de weg naar de crisislijn. Het Centrum ter Preventie van Zelfdoding maakt deel uit van het Vlaams actieplan suï­ cidepreventie, het beleid van de Vlaamse Overheid om het aantal zelf­ dodingen in Vlaanderen te doen dalen.

De Zelfmoordlijn 1813 werkt uitsluitend met vrijwilligers. Zowel de te­ lefoongesprekken als de chat- en e-mailconversaties worden door vrij­ willigers gevoerd. De keuze voor vrijwilligers is een bewuste keuze.

Een vrijwilliger gaat van mens tot mens en zonder te oordelen in ge­ sprek over wat deze mensen het meeste bezighoudt, namelijk zelf­ moord. Vrijwillig betekent niet dat het engagement aan de Zelfmoordlijn vrijblijvend is: de kandidaat-vrijwilliger doorloopt een intensieve training. Eenmaal geslaagd voor de opleiding neemt de vrij­ williger een wekelijks engagement van drie à vier uur aan de Zelfmoordlijn op. Daarnaast neemt de vrijwilliger deel aan intervisie­ momenten en permanente vormingen. De CPZ-vrijwilligers zijn geen betaalde werkkrachten, maar voeren crisis­gesprekken met suïcidale

spreiding vrijwilligers Zelfmoordlijn over Vlaanderen, 2016

Vanuit de overtuiging dat iedereen een rol kan spelen in de preventie van zelfdoding, zet het CPZ ook in op vorming en training van tal van organisaties en actoren (bv. vertrouwenspersonen in bedrijven, men­ sen die telefonisch diensten verlenen, studenten...). Het aanbieden van trainingen om de signalen van suïcidaliteit te herkennen, zelfmoord bespreekbaar te maken en gepast te reageren op deze signalen vormt een andere kernopdracht van het CPZ. Dit gebeurt steeds vanuit de

12 ∕ 13

meest recente wetenschappelijke kennis rond de preventie van zelfdo­ ding. Het CPZ vertaalt deze inzichten permanent naar de praktijk en de samenleving. Het volgen van vorming rond preventie van zelfdoding is een effectieve preventiestrategie: intermediairs en hulpverleners die gevormd zijn rond het herkennen van signalen van suïcidaliteit en het aangaan van het gesprek over dit thema blijken meer zelfvertrouwen te hebben, en ook effectiever dit soort gesprekken aan te gaan.

IEDEREEN KAN EEN STEENTJE BIJDRAGEN AAN DE PREVENTIE VAN ZELFDODING

Niet iedereen voelt zich geroepen om vrijwilliger te worden aan de Zelfmoordlijn 1813. Veel mensen hebben het gevoel dat preventie van zelfmoord een zaak voor specialisten is. Zelfdoding is een complex the­ ma, waarbij altijd meerdere factoren een rol spelen in het tot stand ko­ men van zelfmoordgedachten. Toch kan iedereen een rol spelen bij het voorkomen van zelfmoord door mogelijke signalen op te pikken en zelf­ moord bespreekbaar te maken. De omgeving heeft ook een belangrijke rol in het aanmoedigen van het zoeken van gespecialiseerde hulp: ie­ dereen maakt in zijn leven wel een periode van crisis mee, hulp zoeken is op zo’n momenten geen teken van zwakte.

18 ∕ 19

20 ∕ 21

22 ∕ 23

24 ∕ 25

26 ∕ 27

28 ∕ 29