Van Aandeel tot Zichtrekening

VAN

TOT

A ANDEEL

Z ICHTREKENING

WEGWIJS IN SPAREN, BELEGGEN, LENEN EN VERZEKEREN

VAN TOT

A ANDEEL

Z ICHTREKENING

WEGWIJS IN SPAREN, BELEGGEN, LENEN EN VERZEKEREN

VOORWOORD 9 INLEIDING 11

HOOFDSTUK 1

DEEL I

10.

KREDIETKAART

176

Banken

11.

PREPAIDKAART

180

12.

BETALING MET PAYCONIQ BY BANCONTACT-APP

182

13.

DIGITAAL GELD: BITCOIN

184

14.

ELEKTRONISCH BANKIEREN

185

HET BELGISCH FINANCIEWEZEN

18

1.

FINANCIËLE SECTOR IN BREDE ZIN

19

2.

BETALINGSINSTELLINGEN EN INSTELLINGEN VOOR

HOOFDSTUK 3

189

KI EN DIENSTEN

190

ELEKTRONISCH GELD (EGI)

36

1.

ALGEMEEN

191

3.

MONETAIRE OVERHEID

38

2.

BANKVERZEKERING

192

4.

CONTROLERENDE INSTELLINGEN

44

3.

WISSELVERRICHTINGEN

193

5.

CENTRALES

54

4.

VERHUUR VAN BANKKLUIZEN

195

6.

BEROEPSVERENIGINGEN EN OVERLEGORGANEN

59

5.

SLAPENDE REKENING

197

7.

OMBUDSDIENSTEN

62

6.

NALATENSCHAPSDOSSIER

198

8.

GARANTIEFONDS VOOR FINANCIËLE DIENSTEN

65

7.

DIENSTEN OP DE KAPITAALMARKT

199

9.

BEMIDDELAARS OF TUSSENPERSONEN

67

8.

EFFECTENREKENING

209

10.

ANDERE INSTELLINGEN

73

9.

PRIVATE BANKING

213

77

10.

ADVIESVERLENING AAN ONDERNEMINGEN

218

11.

AANBIEDEN CROWDFUNDING­PLATFORM

218

DOE DE TEST!

HOOFDSTUK 2

HOOFDSTUK 4

DOE DE TEST!

KI EN INTERMEDIATIE

78

12.

BEMIDDELEN BIJ LEASINGCONTRACTEN

219

1.

FINANCIËLE INTERMEDIATIE

79

13.

BEMIDDELEN BIJ FACTORING

221

2.

RESULTATENREKENING VAN EEN BANK

91

14.

LOGISTIEKE STEUN INTERNATIONALE HANDEL

222

3.

BALANS VAN EEN BANK

94

DOE DE TEST!

223

4.

TENDENZEN IN DE FINANCIËLE SECTOR

KI EN FINANCIEEL TOEZICHT

224

105

HOOFDSTUK 5

DOE DE TEST!

133

1.

KB NR. 185 VAN 9 JULI 1935

225

KI EN BETALINGEN

134

2.

WET VAN 30 JUNI 1975

226

1.

EVOLUTIE BETAALMIDDELEN

135

3.

WET VAN 4 DECEMBER 1990

226

2.

CHARTAAL GELD

136

4.

WET VAN 22 MAART 1993

227

3.

GIRAAL GELD

140

5.

WET VAN 2 AUGUSTUS 2002

234

4.

SINGLE EURO PAYMENTS AREA (SEPA)

140

6.

WET VAN 2 JULI 2010

234

5.

PAYMENT SERVICES DIRECTIVE (PSD)

143

7.

EUROPESE BANKENUNIE

236

6.

ZICHTREKENING

147

8.

BANKWET VAN 25 APRIL 2014

241

7.

OVERSCHRIJVING

163

9.

TOEZICHT FINANCIËLE SECTOR

245

8.

CHEQUE

171

10.

MICROPRUDENTIEEL TOEZICHT KI

257

9.

DEBETKAART

172

DOE DE TEST!

4

5

265

DEEL II

Sparen en beleggen HOOFDSTUK 6

6.

PRO EN CONTRA

371

7.

BELEGGERSPROFIEL

372

8.

SOORTEN

372

9.

STAATSOBLIGATIES

385

1.

FINANCIËLE BASISKENNIS

271

10.

OBLIGATIES VERSUS AANDELEN

392

2.

LIQUIDE BUFFER: EEN MUST

271

DOE DE TEST!

3.

FISCAAL SPAREN

272

4.

BELEGGEN

272

5.

BEPALEN BELEGGINGSPROFIEL

273

1.

OMSCHRIJVING

397

6.

VERGELIJK DE PRODUCTFICHES

281

2.

SCHEMATISCHE VOORSTELLING

398

295

3.

BELANGRIJKSTE REGLEMENTERING

398

4.

SOORTEN FONDSEN

404

395

HOOFDSTUK 10 FONDSEN, TRACKERS EN TAK 23

396

RISICOLOZE SPAARPRODUCTEN

296

5.

ESSENTIËLE BEGRIPPEN

418

1.

297

6.

FISCALE BEHANDELING

425

VOORDELEN

428

SPAARREKENING

2.

TERMIJNDEPOSITO

307

7.

3.

KASBON

308

8.

NADELEN

432

317

9.

BELGISCHE FONDSENMARKT

435

10.

SPECIALE VORMEN VAN COLLECTIEVE BELEGGING

437

POPULAIRE FONDSEN EN TRACKERS

453

AANDELEN

318

11.

1.

OMSCHRIJVING

319

DOE DE TEST!

2.

SOORTEN

319

3.

INDELING OP BASIS VAN KOERSEVOLUTIE

323

4.

AANDELENMARKTEN

324

5.

BEURSORDER

327

DEEL III

6.

BEURSKOSTEN

331

7.

RENDEMENT

335

8.

VERRICHTINGEN OP AANDELEN

340

Lenen

9.

AANDELEN SELECTEREN

343

10.

TIPS VOOR BEGINNENDE AANDELENBELEGGERS

349

11.

BEURSINDEXEN

DOE DE TEST!

HOOFDSTUK 9

370

270

DOE DE TEST!

HOOFDSTUK 8

RENDEMENT

START TO INVEST

DOE DE TEST!

HOOFDSTUK 7

5.

HOOFDSTUK 11

453

KI EN (PARTICULIERE) KREDIETEN

458

350

1.

BANKKREDIET

459

359

2.

PARTICULIERE KREDIETEN: DISTRIBUTIE

459

3.

WETGEVING

460

OBLIGATIES

360

4.

SOLVABILITEITSONDERZOEK

460

1.

OMSCHRIJVING

361

5.

KREDIETCONTRACT

461

2.

OBLIGATIEMARKTEN

362

6.

HET CONSUMENTENKREDIET

461

3.

RISICO’S

366

7.

HET HYPOTHECAIR KREDIET

469

4.

OPBRENGST

368

DOE DE TEST!

6

7

489

DEEL IV

VO O RWO O R D

Verze­keren HOOFDSTUK 12

VERZEKEREN: ALGEMEEN

494

1.

INDELING VAN HET VERZEKERINGSBEDRIJF

495

2.

WET VERZEKERINGEN 4 APRIL 2014 (BS 30/04/2014)

495

3.

VERZEKERINGS­DISTRIBUTIE

511

4.

ENKELE INTERESSANTE ORGANISATIES

516

5.

DIVERSE BEGRIPPEN

519

6.

FAILLISSEMENT VERZEKERINGSMAATSCHAPPIJ

521

DOE DE TEST!

HOOFDSTUK 13 OVERZICHT VERZEKERINGS­PRODUCTEN 1.

INDELING VAN DE VERZEKERINGEN

2.

SCHADEVERZEKERINGEN: AANSPRAKELIJKHEIDS­

523

524

Bovendien miste ik in de bestaande werken recent cijfermateriaal, reële voorbeelden en recente veranderingen in het financie- en verzekeringswezen.

525

VERZEKERINGEN 529 3.

De zoektocht naar passend studiemateriaal voor het opleidingsonderdeel ‘Bank en Verzekering’ in de professionele bacheloropleiding Bedrijfsmanagement, leverde mij geen bevredigend resultaat op. Gezien het vak ‘Bank en Verzekering’ enerzijds bedoeld is als ‘smaakmaker’ voor de afstudeerrichting Financie- en Verzekeringswezen en anderzijds als algemene basis in de bank-, beleggings- en verzekeringswereld voor alle studenten, was ik aangewezen op meerdere boeken om de volledige materie te doceren.

SCHADEVERZEKERINGEN: ZAAKVERZEKERINGS­

Als gevolg daarvan besloot ik om te werken aan de hand van een syllabus die me de mogelijkheid gaf om enerzijds zowel het financie- als het verzekeringswezen op te nemen en anderzijds jaarlijks te actualiseren.

OVEREENKOMSTEN 537 4.

SCHADEVERZEKERINGEN: RECHTSBIJSTANDSVERZEKERINGEN 548

5.

PERSOONSVERZEKERINGEN: LEVENSVERZEKERINGEN

6.

PERSOONSVERZEKERINGEN: ANDERE DAN LEVENSVER-

550

ZEKERINGEN 564 DOE DE TEST!

LIJST VAN AFKORTINGEN

Uiteindelijk besliste ik om de syllabus om te vormen tot een handboek en werden lay-out en dergelijke overgelaten aan een uitgeverij. Voorwaarde was wel dat ik de opportuniteit kreeg om ieder jaar een geactualiseerde editie te maken. Een manier van werken die veel tijd in beslag neemt maar die me uitdaagt om constant de actualiteit te volgen.

575

578

INDEX 581

Vermits ik een groot deel van mijn vrije tijd spendeer aan de jaarlijkse update, zou ik in eerste instantie mijn kinderen willen bedanken voor hun steun en begrip. Bovendien wil ik nog een woord van dank richten aan Nils en Sophie van Owl Press, die ervoor zorgen dat de herwerkte versie tijdig in de boekhandel ligt.

Verder wil ik u als lezer bedanken voor de aankoop en de interesse. Ik hoop dat de inhoud voldoet aan uw verwachtingen! Houd er echter rekening mee dat de materie voortdurend verandert. Het grootste deel van het boek is bijgewerkt tot en met mei 2020. Ik sta open voor uw feedback!

Enjoy your reading!

Leen Carrijn

8

9

INLEIDING

Van Aandeel tot Zichtrekening dient in eerste instantie als op maat gemaakt studiemateriaal voor het opleidingsonderdeel ‘Bank en Verzekering’ in schijf 1 van de professionele bacheloropleiding Bedrijfsmanagement. Het boek geeft een algemeen beeld van de spaar-, verzekerings-, krediet- en beleggingswereld, thema’s die in de specialisatiejaren van de afstudeerrichting ‘Financie- en Verzekeringswezen’ grondiger bestudeerd worden.

Studenten die zich niet specialiseren in de materie hebben in ieder geval een stevige basisinformatie over spaarproducten, verzekeringen, beleggingen en kredieten, die hen later zowel professioneel als privé goed van pas zal komen. Bijgevolg is ook voor de ‘niet-student’ Van Aandeel tot Zichtrekening interessant.

Omwille van de overzichtelijkheid is het boek opgesplitst in vier delen: Deel I: Banken; Deel II: Sparen en Beleggen; Deel III: Lenen; Deel IV: Verzekeren.

Ieder deel is ingedeeld in een willekeurig aantal hoofdstukken.

Deel I, ‘Banken’, start met een overzicht van het financiewezen om de ‘Kredietinstellingen’ te plaatsen in het grotere geheel. De volgende hoofdstukken gaan dan dieper in op de functies van en het toezicht op die kredietinstellingen (intermediatie, betalingsverkeer en financiële dienstverlening).

Deel II, ‘Sparen en beleggen’, vangt aan met het hoofdstuk ‘Start to invest’, om daarna over te gaan naar risicoloze spaarproducten, aandelen, obligaties, fondsen, trackers en tak 23-levensverzekeringen.

Deel III, ‘Lenen’, behandelt enkel de particuliere kredieten, meer bepaald het consumentenkrediet en het woonkrediet.

11

Deel IV, ‘Verzekeren’, bevat enerzijds een hoofdstuk met algemeenheden over verzekeringen en anderzijds een overzicht van courante verzekeringsproducten.

In alle onderdelen wordt de theorie geïllustreerd met actuele voorbeelden, cijfermateriaal en concrete tips voor de lezer. Bij elk hoofdstuk hoort ook een kennistoets. De oefeningen en daarbij horende oplossingen vind je op het online-leerplatform www.learning.owlpress.be. Je krijgt toegang tot het leermateriaal aan de hand van de unieke code die je vindt aan de binnenzijde van het boekomslag.

ENJOY YOUR READING!

12

DEEL I

Banken

DEEL I

HOOFDSTUK 4

Banken HOOFDSTUK 1

HOOFDSTUK 3

190

1.

ALGEMEEN

191

2.

BANKVERZEKERING

192

3.

WISSELVERRICHTINGEN

193

HET BELGISCH FINANCIEWEZEN

18

4.

VERHUUR VAN BANKKLUIZEN

195

1.

FINANCIËLE SECTOR IN BREDE ZIN

19

5.

SLAPENDE REKENING

197

2.

BETALINGSINSTELLINGEN EN INSTELLINGEN VOOR

6.

NALATENSCHAPSDOSSIER

198

ELEKTRONISCH GELD (EGI)

36

7.

DIENSTEN OP DE KAPITAALMARKT

199

3.

MONETAIRE OVERHEID

38

8.

EFFECTENREKENING

209

4.

CONTROLERENDE INSTELLINGEN

44

9.

PRIVATE BANKING

213

5.

CENTRALES

54

10. ADVIESVERLENING AAN ONDERNEMINGEN

218

6.

BEROEPSVERENIGINGEN EN OVERLEGORGANEN

59

11.

AANBIEDEN CROWDFUNDING­PLATFORM

218

7.

OMBUDSDIENSTEN

62

12.

BEMIDDELEN BIJ LEASINGCONTRACTEN

219

8.

GARANTIEFONDS VOOR FINANCIËLE DIENSTEN

65

13.

BEMIDDELEN BIJ FACTORING

221

9.

BEMIDDELAARS OF TUSSENPERSONEN

67

14. LOGISTIEKE STEUN INTERNATIONALE HANDEL

222

10.

ANDERE INSTELLINGEN

73

DOE DE TEST!

223

KI EN FINANCIEEL TOEZICHT

224

DOE DE TEST!

77

KI EN INTERMEDIATIE

78

1.

KB NR. 185 VAN 9 JULI 1935 225

1.

FINANCIËLE INTERMEDIATIE

79

2.

WET VAN 30 JUNI 1975 226

2.

RESULTATENREKENING VAN EEN BANK

91

3.

WET VAN 4 DECEMBER 1990 226

3.

BALANS VAN EEN BANK

94

4.

WET VAN 22 MAART 1993 227

4.

TENDENZEN IN DE FINANCIËLE SECTOR

105

5.

WET VAN 2 AUGUSTUS 2002 234

DOE DE TEST!

133

6.

WET VAN 2 JULI 2010 234

7.

EUROPESE BANKENUNIE

KI EN BETALINGEN

134

8.

BANKWET VAN 25 APRIL 2014 241

1.

EVOLUTIE BETAALMIDDELEN

135

9.

TOEZICHT FINANCIËLE SECTOR

2.

CHARTAAL GELD

136

10. MICROPRUDENTIEEL TOEZICHT KI

257

3.

GIRAAL GELD

140

DOE DE TEST!

265

4.

SINGLE EURO PAYMENTS AREA (SEPA)

140

5.

PAYMENT SERVICES DIRECTIVE (PSD)

143

6.

ZICHTREKENING

147

DEEL II

7.

OVERSCHRIJVING

163

8.

CHEQUE

171

Sparen en beleggen

9.

DEBETKAART

172

10.

KREDIETKAART

176

11.

PREPAIDKAART

180

12.

BETALING MET PAYCONIQ BY BANCONTACT-APP

182

13.

DIGITAAL GELD: BITCOIN

184

14.

ELEKTRONISCH BANKIEREN

185

HOOFDSTUK 5 HOOFDSTUK 2

KI EN DIENSTEN

DOE DE TEST! 16

189

236 245

DEEL III

Lenen DEEL IV

17

Verzekeren

1

FINANCIËLE SECTOR IN BREDE ZIN Het belangrijkste onderdeel van het financiewezen is de financiële sector in brede zin, die bestaat uit ‘iedere instelling die een beroep doet op het spaarwezen en/of zorgt voor de financiering van de ondernemingen en/ of fungeert als tussenpersoon tussen het spaarwezen en de kredietne­ mers.’ Deze zeer ‘brede’ definitie maakt dat ettelijke instellingen behoren tot de financiële sector. Vandaar dat we die lijst filteren op een aantal gemeenschappelijke kenmerken en op die manier de volgende categorieën onderscheiden: kredietinstellingen, participatiemaatschappijen, beleg­ gingsondernemingen en institutionele beleggers.

Het financiewezen wordt meestal geassocieerd met ‘ de banken’, maar er zijn veel meer instellingen die er zowel direct als indirect verband mee houden.

Vandaar dat het boek start met een verkennend overzicht van het Belgisch financiewezen in brede betekenis. Daarin komen we inderdaad de krediet­ instellingen tegen, maar ook een hele reeks instellingen en personen die aan zeer specifieke behoeften van de economie beantwoorden. En binnen deze structuur wordt het beleid en het toezicht bepaald door overheidsorganen.

1.1.

In dit hoofdstuk vind je onder andere een antwoord op onderstaande vragen:

KREDIETINSTELLINGEN

De kredietinstellingen (KI) zijn de belangrijkste categorie van de ‘brede’ financiële sector en hun functies en activiteiten worden daarom verder in het boek grondig besproken.

Waar kan ik zien bij welke KI een overleden familielid klant was?

Kan ik nog krediet krijgen als ik al een betalingsachterstand heb?

Wat is het verschil tussen een bank en een spaarbank?

Wat gebeurt er met mijn spaargeld als mijn bank failliet gaat?

Kan je ‘zwart geld’ witwassen via een bank?

Is een pensioenfonds hetzelfde als een pensioenspaarfonds?

Mag de KI je verplichten om bij het aangaan van een krediet ook een ver­ zekering af te sluiten?

1.1.1.

DE F I N I T I E

OMSCHRIJVING

Artikel 4 van de ‘wet op het statuut van en het toezicht op de krediet­ instellingen’ of de bankwet van 25 april 2014 omschrijft een kredietin­ stelling als een onderneming waarvan de werkzaamheden bestaan uit: • in ontvangst nemen van gelddeposito’s en andere terugbetaalbare gelden; • verstrekken van leningen, inclusief consumentenkrediet, hypothecair krediet, factoring en financiering van handelstransacties (inclusief forfaiting).

Daarnaast zijn de volgende activiteiten uitdrukkelijk door de wet toe­ gelaten: • leasing; • betalingsverrichtingen; • uitgifte en beheer van betaalmiddelen; • verlenen van garanties en stellen van borgtochten; • transacties voor eigen rekening of voor klanten met betrekking tot geldmarktinstrumenten, valuta’s, futures en opties, swaps en effecten; • deelneming aan effectenemissies; • advies aan ondernemingen; • bemiddeling op de interbankenmarkt; • vermogensbeheer en beleggingsadvies;

18

19

H oo f dst u k 1

H et b elgisch f in a ncie w e z en

HOOFDSTUK 1

1.

BANK

HOOFDSTUK 1 HET BELGISCH FINANCIEWEZEN

1

• •

bewaargeving van effecten; commerciële inlichtingen; verhuur van safes; uitgeven van betaalinstrumenten in de vorm van elektronisch geld.

De volgende instellingen vallen niet onder het toepassingsgebied van de wet op de kredietinstellingen: • NBB, ECB en Bpost (nv naar publiek recht); • de ondernemingen die kapitalisatieverrichtingen uitvoeren (geregeld bij de wet van 13 maart 2016 op het statuut van en het toezicht op de verzekerings- of herverzekeringsondernemingen).

U I TG EZO N D ERD

1.1.2.

FUNCTIES

Uit de bovenstaande wettelijk toegelaten activiteiten kunnen we de drie belangrijkste functies van de KI afleiden:

1.1.3.

REGISTER VAN DE NATIONALE BANK VAN BELGIË

Om in België actief te zijn, moet een KI beschikken over een vergunning en geregistreerd zijn op de lijst van kredietinstellingen bij de Nationale Bank van België (NBB). Ze maakt bij de ‘Kredietinstellingen met ver­ gunning in België’ een onderscheid tussen: • kredietinstellingen naar Belgisch recht; • bijkantoren in België van KI die ressorteren onder een staat die geen lid is van de Europese Economische Ruimte.

K I N AA R B E LG I SCH R ECHT

Bij de KI naar Belgisch recht maakt de NBB een onderscheid tussen: banken; • spaarbanken of spaarkassen (inclusief federaties van KI); • effectenbanken (EKI).

•

De NBB moet regelmatig de KI-lijsten updaten als gevolg van schrappingen, fusies, naamsveranderingen, enzovoorts. Dexia Bank werd ‘Belfius’, Landbouwkrediet en Centea gingen samen

FINANCIËLE INTERMEDIATIE

verder als ‘Crelan’, Bank van De Post werd ‘Bpost bank’ en Citibank Belgium werd omgedoopt tot

De intermediatiefunctie of de hoofdactiviteit van de KI bestaat erin op eigen risico als tussenpersoon of financiële bemiddelaar op te treden tus­ sen enerzijds economische actoren met een teveel aan financiële middelen en anderzijds die met een tekort. De intermediatiefunctie wordt in een ander hoofdstuk grondig uitgelegd.

‘Beobank’. De naam ‘VDK Spaarbank’ werd aangepast naar ‘VDK Bank’. ABK Bank werd omge-

BEHEER BETALINGSSYSTEMEN

De KI vormen de spil van het betalingsverkeer want ze organiseren girale en elektronische kanalen voor betalingen. Het beheer van de betalings­ systemen is zelfs een echte industrie met een enorme toegevoegde waarde voor de economie. De betalingssystemen komen verder in het boek uit­ gebreid aan bod.

AANBIEDEN VAN FINANCIËLE DIENSTEN

Het bankiersmetier werd in de loop der jaren uitgebreid met een waaier van financiële diensten en producten die extra inkomsten of commissies opleveren.

doopt tot Bank De Kremer.

BANKEN

De grootste groep op de lijst van kredietinstellingen zijn de (deposito) banken die als gevolg van de diversiteit in hun verrichtingen zeer hetero­ geen zijn. We zouden ze in feite nog verder kunnen indelen. Als we kijken naar de geografische actieradius waarin ze actief zijn, onderscheiden zich: • grote banken met een uitgebreid net van filialen en agentschappen, waardoor ze goed bereikbaar zijn voor het publiek; • regionale en/of gespecialiseerde banken, die lokaal een grote invloed uitoefenen en/of door hun specialisatie bekendheid verworven hebben; • kleine banken met een gering aantal vestigingen en met beperkt (meestal ook) gespecialiseerd cliënteel.

Bank J. Van Breda en C° is vooral actief in Vlaanderen en richt zich hoofdzakelijk op familieondernemers en vrije beroepers.

KI verkopen verzekeringsproducten als service naar de klanten toe. Ze treden hier op als (exclusief) tussenpersoon en ontvangen commissies.

20

21

H oo f dst u k 1

H et b elgisch f in a ncie w e z en

HOOFDSTUK 1

•

BANK

•

1 BANK

AXA hertekende de strategie met verregaande gevolgen voor het kantorennet: 631 kantoren

duurzaam en transparant bankieren: de spaargelden van klanten worden gebruikt voor kredieten

worden tegen 2020 nog slechts 400 kantoren. Ter vergelijking: bij de fusie tussen Anhyp en IPPA

aan bedrijven, instellingen en projecten met een ecologische, culturele (bijvoorbeeld bouw van

in 1999 waren er 1.700 contactpunten.

Holocaustmuseum in Mechelen), of sociale (rusthuizen, scholen, ziekenhuizen, windmolenparken) meerwaarde. Particulieren kunnen bij Triodos terecht voor ‘ethische’ spaar- of termijnrekeningen en voor duurzame beleggingsfondsen. Voor vermogende klanten is er een tak duurzaam vermo-

ON L I N E BA N K E N

gensbeheer. Ook woonkredieten zijn mogelijk, op voorwaarde dat de lening een energiezuinige nieuwe woning betreft of dient voor een energiebesparende renovatie.

Europabank is een nichebank die zich vooral op consumentenkrediet toelegt.

Onlinebanken daarentegen zijn banken zonder kantorennet die het internet als exclusief distributiekanaal kiezen en daardoor minder kos­ ten hebben dan traditionele banken. De focus ligt op de verkoop van standaardproducten en het plaatsen van beursorders.

Keytrade Bank en MeDirect Bank zijn onlinebanken. Hello Bank is de mobiele bank van BNP Paribas Fortis.

Gaan we echter uit van de distributiekanalen die ze gebruiken, dan onder­ scheiden zich traditionele banken en onlinebanken.

TRA D IT IO N ELE BA N KEN

O MN IC H A N N EL

SPAARBANKEN

Traditionele banken zijn voorstander van de ‘omnichannelstrategie’ en investeren in meerdere distributiekanalen waaruit de klant kan kiezen.

Ze beschikken over een eigen kantorennet, wel of niet in combinatie met een net van zelfstandige agenten (of makelaars), callcenters, bankwebsite, app…

R E TA I L

Een bankkantoor, geleid door een medewerker in loonverband, bestaat meestal uit drie zones: de selfbankruimte, de zone met de loketten en de advieszone. Het kantoor heeft als distributiekanaal een aantal nadelen: enkel toegankelijk na afspraak, beperkte openingsuren, regelmatig per­ soneelsverloop… Bovendien is het aantal bankkantoren fors gedaald als gevolg van fusies en overnames, maar ook door toedoen van de digitali­ sering. Dit wil niet zeggen dat de KI er minder aandacht aan besteden, maar ze focussen meer op het ‘kantoor van de toekomst’ met persoonlijk advies en gebruik van de nieuwste technologieën.

Rekening houdend met Crelan, een federatie van kredietinstellingen, zijn er vijf spaarbanken in België. De meerderheid – uitgezonderd Argenta Spaarbank – is bescheiden in omvang. Hun hoofdactiviteit bestaat uit het verstrekken van hypothecaire leningen. Opmerkelijk is de relatief belangrijke plaats van de overheidsobligaties in hun actief. In vergelijking met de banken hebben spaarbanken meer cliëntendeposito’s en geven ze meer krediet aan de particuliere sector. Dus in het segment retail (ban­ kieren voor ‘Jan met de pet’) zijn spaarbanken belangrijker dan banken.

VDK (Volksdepositokas) Bank ontstond in de schoot van de christelijke arbeidersbeweging en streeft naar een duurzame winstgeneratie (winstoptimalisatie).

De grootste spaarbank, ‘Argenta’, is bekend als ‘het appeltje voor de dorst’, maar ook als de ‘Colruyt van de banksector’ wegens het no-nonsensebeleid en het streven naar zuinig werken.

Ongeveer 70 procent van de deposito’s wordt opnieuw uitgeleend aan particulieren, de rest wordt belegd in (Belgische) staatsobligaties. De spaarbank verstrekt geen kredieten aan ondernemingen.

KBC Bank heeft ‘low budget’ Bamboo-kantoren zonder loketten, noch cashgeld, waardoor

ASPA is eveneens actief in de verkoop van onder andere beleggingsproducten en verzekeringen.

onder andere de beveiligingskosten veel lager zijn. Afhalen kan enkel via automaat of (voor grote bedragen) in een beveiligde enveloppe. Via videoconferentie kan info gevraagd worden aan een expert in een ander KBC-kantoor.

22

23

H oo f dst u k 1

H et b elgisch f in a ncie w e z en

HOOFDSTUK 1

De ethische ‘Triodos Bank’ is eerder een kleine bank. Ze heeft een quasi monopoliepositie in

1 BANK

E F F EC T EN BA N K B E URSVEN N OOTSC H A P

Een effectenbank situeert zich tussen een KI en een beursvennootschap.

Alle bepalingen op het statuut van en het toezicht op de kredietin­ stellingen zijn van toepassing op de effectenbank, die bijgevolg – met uitzondering van kredietverstrekking – alle bankactiviteiten mag uit­ voeren en onder het controlestelsel van de banken valt. Het typische aan de effectenbanken ligt dus niet in het wettelijke statuut, maar in de feitelijke specialisatie. Een effectenbank kan klassieke banktaken verzorgen, maar ze zal zich hoofdzakelijk toeleggen op effectenverrich­ tingen en vermogensbeheer. Vandaar dat de EKI feitelijk de ‘Belgische zakenbank’ is.

Beursvennootschappen, die ook behoren tot de financiële sector in brede zin, moeten aan dezelfde voorwaarden voldoen als de effectenbanken, maar de EKI mogen posities innemen met middelen van hun cliënten.

Bij beursvennootschappen is er een verplichte segregatie van de wacht­ gelden van de cliënten, die moeten worden gestort bij een erkende kre­ dietinstelling.

De effectenbank is een kredietinstelling die voornamelijk gecreëerd werd opdat beursvennootschappen gemakkelijk zouden kunnen overstappen naar het statuut van KI, maar de rubriek heeft niet veel succes want hij telt slechts twee instellingen.

‘Bank Dierickx Leys’ en ‘van de Put & Co Privaatbankiers’ kregen een vergunning als effectenbank.

KREDIETINSTELLINGEN IN CIJFERS

TABEL 1.1: TIEN VOORNAAMSTE IN BELGIË GEVESTIGDE BANKEN VOLGENS HET BALANSTOTAAL (BOEKJAAR 2017) (VADEMECUM 2017, FEBELFIN) Plaats

Type *

Naam

Bedrag (in miljoenen)

1

DO

BNP Paribas Fortis Bank

277646,00

2

BE

KBC Bank

256322,00

3

BE

Belfius Bank

167959,20

4

DO

ING België

151817,84

5

KN

SMBC – Brussels Branch (31/03/2018)

55853,89

6

BE

Argenta Spaarbank

37626,16

7

DO

The Bank of New York Mellon NV

36670,23

8

DO

AXA Bank Belgium

27316,11

9

KN

The Bank of New York Mellon – Brussels Branch

23086,20

10

BE

Crelan

19973,10

*

BE: bank naar Belgisch recht.

DO: dochteronderneming, bank naar Belgisch recht met buitenlandse meerderheid.

KE: bijkantoor, bank naar buitenlands recht waarvan de moederonderneming in een EU-lidstaat is gevestigd.

KN: bijkantoor, bank naar buitenlands recht waarvan de moederonderneming niet in een EU-lidstaat is gevestigd.

1.2.

R I SI COKA P I TAA L

PARTICIPATIEMAATSCHAPPIJEN

Participatiemaatschappijen ‘participeren’ in ondernemingen of met andere woorden ze verschaffen aandelenkapitaal of risicokapitaal. In tegenstel­ ling tot particulieren kopen ze grote hoeveelheden aandelen en zijn ze de referentieaandeelhouder(s) van de onderneming.

Naargelang hun oogmerk kunnen we participatiemaatschappijen ruwweg indelen in enerzijds de investeringsbanken (-fondsen) of zakenbanken en anderzijds de holdings.

24

25

H oo f dst u k 1

H et b elgisch f in a ncie w e z en

HOOFDSTUK 1

1.1.4.

EFFEC TENBANKEN

1

M I N D ERH EIDS­P A RT IC IPATIE S

Zakenbanken (ook nog merchant banks, investment banks) leggen zich toe op corporate banking, maar hun activiteiten kunnen zeer sterk van elkaar verschillen. Ze mikken vooral op het nemen van minderheidsparti­ cipaties om dan later het aandelenpakket te verkopen en een meerwaarde te realiseren. Daarnaast treden ze vaak op als leiders van uitgiftesyndica­ ten, vaste overnemers (underwriters), consultants bij overnamebiedingen, fusies en herstructureringen, begeleiders bij beursintroducties.

Bank Degroof Petercam specialiseert zich onder andere in zakenbankieren, maar er zijn ook afdelingen in de grootbanken actief op de private-equity markt. BNP Paribas Fortis Private Equity

P RIVAT E EQUITY

Met betrekking tot hun participatieactiviteiten leveren investeringsban­ ken vooral kapitaal voor ‘niet-beursgenoteerde’ ondernemingen (private equity) om nieuwe producten en technologieën te ontwikkelen, om het werkkapitaal te verhogen, om overnames te doen of om de balansstructuur van een bedrijf te verstevigen. Het zijn dus belangrijke leveranciers van kapitaal voor niet-beursgenoteerde bedrijven.

bezit 32,5% van Studio 100 (De Tijd, 08/02/2020).

De beursgenoteerde investeringsmaatschappij ‘Gimv’, waarvan de overheid 27% van de aandelen bezit, had begin 2020 een portefeuille van 1,2 miljard euro aan participaties in 55 bedrijven (De Tijd, 23/01/2020).

Het Belgisch-Nederlandse Waterland groeide uit tot een van de actiefste spelers op de Belgische private-equitymarkt. Deze participatiemaatschappij bezit een meerderheidsbelang in

PUBLIEK

Napoleon Games waardoor het indirect eigenaar werd van het casino van Knokke.

V EN T URE C A PITA L

Een andere specifieke zakenbankactiviteit is het leveren van ‘venture capi­ tal’, meestal via een gespecialiseerd filiaal of fonds. Een venture capitalist focust – in tegenstelling tot een private-equity leverancier – meer op ‘nieuwe’ ondernemingen, al is het onderscheid niet altijd duidelijk. Gezien het hoge risico is voor de leverancier van innovatiekapitaal management­ bijstand belangrijk.

P R I VA KS

Naast de ‘echte’ private-equityfondsen zijn er ook publieke investerings­ maatschappijen actief op de markt, zoals: • de Federale Participatie- en Investeringsmaatschappij (FPIM); • de Participatiemaatschappij Vlaanderen (PMV) (voor jonge, innova­ tieve, Vlaamse bedrijven).

E X TR A INFORMATIE: PRIVAKS AL S LE VER ANCIERS VAN DU RFK APITAAL

Privaks of Private Equity Bevaks zijn gesloten beleggingsfondsen met vast kapitaal die, via openbare aanbieding, gelden investeren in groeibedrijven met innovatieve projecten. Het beursgenoteerde

Het Belgische Volta Ventures stapte in het kapitaal van maaltijdenplatform Flavr waardoor

Quest For Growth (QRF) is zo een privak.

Frank Maene van Volta in de raad van bestuur van de starter kwam. Het Gentse durfkapitaalfonds V-Bio Ventures stapte in het kapitaal van het Franse Horama en Willem Broekaert van V-Bio kreeg een zitje in de raad van bestuur (De Tijd, 20/09/2018).

Investeringsbanken (-fondsen) werken met geld van externe financiers, meestal institutionele beleggers die dan na vijf à zeven jaar het grootste deel van de eventuele meerwaarde opstrijken.

26

27

H oo f dst u k 1

H et b elgisch f in a ncie w e z en

HOOFDSTUK 1

CORPORAT E BA N KIN G

In België is de term investeringsbank – uitgezonderd de EKI – niet in de wet omschreven en bijgevolg maken de zakenbankactiviteiten deel uit van het activiteitenspectrum van andere instellingen uit andere categorieën, in het bijzonder van de grootbanken, van de gespecialiseerde KI en van sommige beursvennootschappen. Ze houden zich naast hun andere acti­ viteiten ook met private equity bezig.

INVESTERINGSBANKEN (-FONDSEN) OF ZAKENBANKEN

BANK

1.2.1.

1

tot het grote publiek in plaats van aan te kloppen bij de traditionele geldschieters zoals banken en investeringsfondsen.

Als gevolg van de tax shelter geniet de investeerder een fiscaal voordeel van 30 tot 45 procent (afhankelijk van de omvang van de starter) van het geïnvesteerde bedrag. Hieraan zijn echter voorwaarden verbonden: • maximum investering 100.000 euro; • aandelen vier jaar bijhouden;

De beursgenoteerde verzekeringsholding Ageas, moeder van het Belgische AG Insurance, behoort tot de grootste twintig verzekeraars in Europa.

• via een door de FSMA erkend crowdfundingplatform (­MyMicroInvest, KBC Bolero Crowdfunding, Look&Fin);

Het is ook mogelijk om de groep in te delen in actieve en passieve hol­ dings. De laatste categorie bezit grote controleparticipaties die moeilijk te verkopen zijn zonder een sterke onderwaardering te ondergaan. De liquiditeit is meestal kleiner dan die van de aandelen waaruit de porte­ feuille bestaat. Een actieve holding, daarentegen, stapt frequent in en uit weinig liquide of zelfs niet-beursgenoteerde participaties en beschikt doorgaans over een hoog cashniveau om snel te kunnen profiteren van opportuniteiten.

• start-up maximum vier jaar oud; • Belgische vennootschap of vennootschap uit de EER; • maximale ophaling 250.000 euro.

1.2.2.

HOLDINGMAATSCHAPPIJEN OF HOUDSTERMAATSCHAPPIJEN

Het is niet gemakkelijk om een algemene definitie te geven van een holding. De financiële begrippenlijst heeft het over: “Een maatschappij die uitsluitend aandelen van andere maatschappijen bezit en zelf geen (operationele) activiteiten onderneemt”. Er bestaan zelfs monoholdings die slechts participeren in één onderneming!

CON T RO LE M E ERWAA RD EN D I V ID EN D EN

Dat een holding een participatiemaatschappij is, wisten we al, maar we moeten eraan toevoegen dat hij een ander doel nastreeft dan de investe­ ringsbanken, meer bepaald ‘controle over de bedrijven waarin hij partici­ peert’. De inkomsten van een holding bestaan enerzijds uit meerwaarden op de verkoop van participaties en anderzijds uit dividenden.

Gezien de omvang van deze materie, wordt op deze indelingen niet verder ingegaan.

De Groep Brussel Lambert (GBL) is eerder een ‘passieve’ holding terwijl ‘Brederode’ hoort bij de groep van de actieve holdings met een 50/50-verdeling tussen participaties in genoteerde en niet-genoteerde ondernemingen.

Een belegging in holdingaandelen is een goedkope manier tot diversificatie in de porte De Federale Participatie- en Investeringsmaatschappij (FPIM) werd opgericht om de participaties van de overheid te beheren (holding) en om een investeringspoot uit de grond te stampen

feuille bovenop een hoog dividendrendement. Ze geven bovendien toegang tot private equity en durfkapitaal.

(investeringsfonds). Tijdens de financiële crisis (2008‑2009) kreeg ze een belangrijke rol bij de redding van de Belgische banken en had de FPIM verschillende financiële participaties in portefeuille: Ethias, KBC, Dexia, BNP Paribas, BNP Paribas Fortis. De bedoeling van de instap van de overheid in die instellingen was om het financiële systeem in België te redden.

28

29

H oo f dst u k 1

H et b elgisch f in a ncie w e z en

HOOFDSTUK 1

een alternatieve manier van financieren, waarbij KMO’s en start-ups zich via het internet wenden

BANK

Bovenstaande uitleg is misschien iets te beperkt vermits niet alle holdings dezelfde politiek, strategie en beleggingsdoelstellingen volgen. Zo heeft men respectievelijk: • portefeuillemaatschappijen of financiële holdings; • investeringsholdings of industriële holdings; • controleholdings die mikken op meerderheidsparticipaties, al dan niet via piramidestructuur en/of kruiselingse participaties.

Ook particulieren kunnen durfkapitaal leveren, onder andere via equity crowdfunding. Dit is