Inspired by Angela Merkel

Inspired by Angela Merkel

De erfenis van Angela Merkel

In 2005 waren Jacques Chirac en Silvio Berlusconi aan de macht in hun land, daarna volgden in Frankrijk Sarkozy, Hollande en Macron; en in Italië Prodi, opnieuw Berlusconi, Monti, Letta, Renzi, Gentiloni, Conte en Draghi. Eén iemand had met al deze regeringsleiders van de twee landen te maken: Angela Merkel, als bondskanselier van Duitsland. Al die tijd maakte Merkel de dienst uit en loodste ze haar land en de Europese Unie door tal van crisissen. Angela Merkel, het eerste vrouwelijke regeringshoofd van Duitsland, was zestien jaar in functie, wat haar de langst dienende kanselier van het naoorlogse tijdperk maakte.

OOST-DUITSE STUDENTE NATUURWETENSCHAPPEN Angela Merkel (1954, geboren als Angela Kasner), is de dochter van Horst Kasner, een Poolse immigrant en van Herlind Jentzsch. Kort na haar geboorte verhuisde het gezin naar de DDR, het voormalige OostDuitsland. In dit Oostblokland leerde ze er naar eigen zeggen vooral zwijgen, wat waarschijnlijk de uitleg is voor haar laattijdig politiek engagement en voor haar sobere stijl in gans haar leven. De jonge Merkel viel wel op door haar puike schoolresultaten, vooral in het vak Russisch. Toch koos ze ervoor om natuurkunde aan de toenmalige Karl-Marx-Universität te studeren.

Haar doctoraatscriptie over ‘de invloed van ruimtelijke correlatie op de reactiesnelheid bij bimoleculaire elementaire reacties in vaste stoffen’ getuigt ook al niet van een grote politieke interesse. In die periode huwde ze met collega-student Ulrich Merkel, van wie ze vijf jaar later zou scheiden, maar wiens naam ze wel behield.

EERSTE POLITIEKE STAPPEN Haar eerste stappen in de politiek zette ze pas eind 1989 – na het vallen van de Berlijnse Muur – door zich aan te sluiten bij Demokratischer Aubruch, een kleine oppositiepartij die kort nadien werd opgeslorpt door de CDU van toenmalig bondskanselier Helmut Kohl. Nog voor de Duitse hereniging werd zij vice-woordvoerder van de laatste Oost-Duitse regering onder DDR-minister-president Lothar de Maizière (CDU).

MINISTER ONDER KOHL Angela Merkel werd bij de Bondsdagverkiezingen eind december 1990 via een direct mandaat van de regio Stralsund-Rügen in het parlement

van het herenigde Duitsland verkozen. Als Oost-Duitse, jonge vrouw paste ze perfect in het kabinet van bondskanselier Kohl. Twee jaar na haar eerste voorzichtige stappen in de Duitse politiek werd Merkel gebombardeerd tot minister van Vrouwen- en Jeugdzaken. Toen al liet ze zich opmerken door in stilte te werken waarbij ze tegelijkertijd respect oogstte voor haar dossier- en vakkennis. Ook na de verkiezingen van 1994 bleef ze minister, ditmaal werd ze bevoegd voor Milieu, Natuurbescherming en Reactorveiligheid, wederom – in die tijd – geen zware portefeuille.

De jaren negentig werden in heel politiek Europa gekenmerkt door schandalen (Mani Pulite in Italië, Spendenaffäre in Duitsland, Agusta in België, …), waarbij talloze nationale en internationale politieke krokodillen door de mand vielen. Zowel Lothar de Maizière als Helmut Kohl moeten in die periode gedwongen het politieke toneel verlaten, maar ook toenmalig CDU-voorzitter Wolfgang Schäuble komt gehavend uit die periode. De politieke maagdelijkheid van Angela Merkel komt haar nu goed van pas, en in 2000 werd ze met 96 procent verkozen tot nieuwe voorzitter van de Duitse christendemocraten. Ze belichaamde de nieuwe wind en de propere handen waar de Duitsers naar snakten.

BONDSKANSELIER Wanneer toenmalig bondskanselier Gerhard Schröder in 2005 vervroegde verkiezingen uitschrijft, schuift de CDU Angela Merkel naar voor als kandidaat-bondskanselier. De twee grote partijen SPD en CDU sloten een monstercoalitie. Het kabinet-Merkel I was vertrokken, waarvan velen dachten dat het een tussenkabinet zou zijn, maar wat uiteindelijk het begin van een indrukwekkende rit zou worden. Niet in het minst was ze op haar sterkst tijdens grote crisissen, met Europa als rode draad.

‘ALS DE EURO MISLUKT, MISLUKT EUROPA’ Ze mag zich na een paar jaar al opmaken voor een eerste grote test, de Eurocrisis. Na de kredietcrisis in de VS raken banken over de hele wereld in de problemen. Overheden moeten ze te hulp schieten met honderden miljarden. En dus lopen ook in Europa de staatsschulden op. Griekenland dreigt failliet te gaan, omdat zij hun overheidsbegroting niet op orde hebben en omdat de tekorten groter blijken dan dat het land eerder had gemeld. Als blijkt dat ook andere landen hun schulden mogelijk niet meer kunnen betalen is het Griekse probleem ook een Europees probleem. De Griekse economie is weliswaar niet heel groot, maar ze betalen er wel met dezelfde munt als een groot deel van Europa. En als die minder waard wordt, voelt heel Europa dat, beseft ook Merkel. Onder impuls van Merkel wordt onder andere een Europese Bankenautoriteit in het leven geroepen. Griekenland krijgt steunpakketten en leningen die het land er weer bovenop moeten krijgen. Maar niet zonder voorwaarden. Onder meer Merkel eist dat Griekenland flink in z’n overheidsuitgaven snijdt.

‘WIR SCHAFFEN DAS’ Niet alleen in economische crises weet Merkel haar stempel te drukken. Ook humanitair gezien heeft ze een gigantische invloed, vooral door haar aanpak van de vluchtelingencrisis. Op het hoogtepunt van de vluchtelingencrisis zegt Merkel dat ze klaarstaat om ontheemden op te vangen. Met de historische woorden ‘We hebben al zo veel doorstaan. Wir schaffen das.’ In geen enkel ander Europees land vragen zoveel vluchtelingen asiel aan. Het staat symbool voor Merkels Wilkommenskultur. Merkel stimuleert andere landen om meer mensen op te vangen. Sommigen volgen haar voorbeeld. Maar er klinkt niet alleen maar gejuich, niet in de laatste plaats omdat Merkel dit op eigen houtje besluit. Europese regeringsleiders verwijten haar dat ze meer had moeten overleggen, ondanks de acute noodsituatie.

EUROPEES HERSTELFONDS En dan hebben we nog corona. Het is Merkel die samen met de Franse president Macron aandringt op een Europees herstelfonds van zo’n 750 miljard euro. Voor het eerst gaat Europa gezamenlijk schulden aan, waarbij lidstaten garant staan. Maar niet iedereen is het daarmee eens. Na dagen onderhandelen is er toch een akkoord. Ook weer na Merkels roep om solidariteit.

Hoe dan ook, Merkels opvolger, Olaf Scholz, heeft grote voetsporen om in te treden. Niet alleen omdat Duitsland qua bevolking en economie de grootste van Europa is. De dossierkennis en ervaring van Merkel zorgt ervoor dat ze werd gerespecteerd door haar politieke collega’s, ook als ze het inhoudelijk niet met haar eens zijn.