r e i s g i d s
istanbul
r e i s g i d s
istanbul
Door Tristan Rutherford en Kathryn Tomasetti
inhoud bewust op reis 6
de reis indelen 8
Geschiedenis en cultuur 12
Het huidige Istanbul 14 Geschiedenis 22 Landschap en milieu 36 Eten en drinken 40 Kunst 44
Istanbul 52
De oude stad 54 Het Topkapıpaleis en het Archeologiemuseum 58 Aya Sofia 66 Blauwe Moskee en omgeving 70
Europees Istanbul 98 Galata en omgeving 102 De noordelijke Gouden Hoorn 112 Het Taksimplein en Niştantaşı 116 Tophane, Çukurcuma en Cihangir 120 Beşiktaş en Ortaköy 124 Ten noorden van de Bosporusbrug 130
Aziatisch Istanbul 136 Kadıköy en omgeving 140 Üsküdar en de Aziatische kust van de Bosporus 146
Excursies vanuit Istanbul 152 Zwarte Zeestranden 156 De Prinseneilanden 160 Bursa en Uludağ 166 Ankara 170
west-turkije 176
Troje en Gallipoli 178 Gallipoli 182 Troje, Çanakkale en Bozcaada 186
Efeze en Romeins Turkije 192 Het schiereiland Çeşme 196 Efeze en omgeving 198 Pamukkale en Hiërapolis 204
De Turkooizen Kust 206 Van Göcek naar Kaş 210 Van Kekova naar Antalya 216
Cappadocië 220
Göreme en omgeving 226
reiswijzer 232 Hotels en restaurants 242 Winkelen 260 Uitgaan 262 Activiteiten 264 register 266 fotoverantwoording 270 Een theeverkoper buiten de Aya Sofia in Istanbul.
6
bewust op reis De bewuste reiziger gaat doelgericht op reis en komt verrijkt weer huis. Als u op een verantwoorde manier reist, kunt u een bijdrage leveren aan het natuurbeheer, het historische behoud en het culturele erfgoed van de plaatsen die u bezoekt. En daarbij nog meer van uw eigen reiservaringen genieten. Als bewuste reiziger:
• Onderkent u dat uw aanwezigheid van invloed is op de plaatsen die u bezoekt. • Besteedt u uw tijd en geld zodanig dat het lokale karakter niet wordt aangetast (daarbij: op die manier wordt uw reis interessanter).
• Neemt u het natuurlijke en culturele erfgoed van uw bestemming in acht. • Respecteert u de lokale gewoontes en tradities. • Toont u de lokale bevolking uw waardering voor de dingen die u interessant en uniek vindt: de natuur en de omgeving, de muziek en het eten, de historische plaatsen en gebouwen.
• Laat u uw portemonnee spreken: steun de mensen die de omgeving steunen, steun de bedrijven die zich inspannen om bijzondere plaatsen in stand te houden. Kies die winkels, restaurants, hotels en touroperators die van hun land houden, die er zorgvuldig mee omgaan en er trots op zijn. Vermijd zaken die het karakter van de omgeving aantasten.
• Verrijkt u uzelf met de herinneringen en verhalen die u mee naar huis neemt, in de wetenschap dat u heeft bijgedragen aan behoud en verbetering van uw bestemming. Deze manier van reizen wordt geotoerisme genoemd: ‘toerisme waarbij het geografische karakter — het milieu, de cultuur, de schoonheid, het erfgoed en het welzijn van de bewoners — van een plek wordt behouden’. Als u meer wilt weten over geotoerisme ga dan naar het Center for Sustainable Destinations van National Geographic op www. nationalgeographic.com/travel/sustainable.
7
r e i s g i d s
istanbul over de auteurs Tristan Rutherford is sinds 2002 freelanceschrijver van reisboeken en -artikelen. Hij schrijft jaloersmakende reisreportages voor onder meer The Independent en het Travel Magazine van de Sunday Times. Hij geeft daarnaast les in reisjournalistiek aan het Central Saint Martins College en de Kingston Universiteit in London. Van de ruim zestig landen waar hij ooit geweest is, beschouwt Rutherford Turkije nog steeds als zijn favoriet. Vanaf de eerste keer dat hij aan de Bosporus van geroosterde inktvis met rakı genoot, in 1995, was hij verkocht. Naast Istanbul vindt hij vooral de Romeinse ruïnes ten zuiden van Ephesus en de slaperige vissersdorpjes aan de Egeïsche Zee zeer de moeite waard. Kathryn Tomasetti is geboren in de Verenigde Staten en opgegroeid in Italië. Ze werkt aan reisreportages en reisgidsen voor onder meer The Guardian en Rough Guides. Haar foto’s – die ze tot in de verste uithoeken van China, Syrië en Chili heeft genomen – zijn verschenen in Time Out, Dorling Kindersley en The Independent. Tomasetti heeft, vaak reizend in de onvolprezen Turkse slaaptrein, overal in het land archeologische vindplaatsen opgezocht en culinaire weetjes verzameld. Maar Istanbul blijft haar persoonlijke favoriet. Ze raadt iedereen aan om de Egyptische Bazaar, de markt in Kadiköy en de beroemde Grote Bazaar te bezoeken. Tomasetti en Rutherford hebben samengewerkt aan ongeveer 25 reisgidsen over het Middellandse Zeegebied. Hun thuisbases liggen in Nice en Istanbul. Beiden zijn lid van het British Guild of Travel Writers.
88
De reis indelen Istanbul, de culturele hoofdstad en de grootste stad van Turkije, is de toegangspoort tot dit geweldige land. U vindt er de musea en restaurants die u verwacht van een bruisende 21e-eeuwse bestemming én de rijke historie van de hoofdstad van het Romeinse, Byzantijnse en Ottomaanse Rijk. Een korte vlucht van Istanbul verwijderd, aan de Middellandse Zeekust, liggen prachtige oude ruïnes en strekken honderden kilometers zonnige zandstranden zich uit. In het binnenland liggen de levendige diplomatieke hoofdstad Ankara en het sprookjeslandschap van Cappadocië.
Van A naar B De belangrijkste attracties van Turkije liggen heel praktisch dicht bij elkaar, in Istanbul en langs de Middellandse Zeekust. Ze zijn gemakkelijk en snel te bereiken. Het enige wat er moeilijk aan is, is bedenken welk vervoer u kiest! Van oudsher reizen mensen per boot tussen Europa en Azië en ook nu zijn veerboten een ideale manier om de Bosporus over te steken of om de fraaie eilanden langs de kust te bereiken. Deze korte boottochtjes met horeca aan boord en zitplaatsen op het dek zijn een geweldige ervaring. Op de website van de gemeentelijke rederij Istanbul Deniz Otobüsleri, www.ido.com.tr, vindt u een dienstregeling en een interactieve kaart. Zelf autorijden is niet aan te bevelen, maar taxi’s zijn niet duur en overal beschikbaar in Istanbul en langs de kust. In het binnenland is het geen probleem iemand te vinden die u kan vervoeren en dagtochtjes zijn zo georganiseerd. De receptionist van uw hotel kan u zeker verder helpen. Over langere afstanden – zoals de reis van Istanbul naar de zuidkust, die veel lezers van dit boek waarschijnlijk maken – kunt u beter per bus of vliegtuig reizen. Langeafstandsbussen zijn uitzonderlijk comfortabel (hoewel er geen toilet aan boord is) en stoppen regelmatig. Maar een busreis van meer dan zes uur wordt natuurlijk al snel saai. Er gaan regelmatig vluchten van Istanbul naar de vier zuidelijke luchthavens van Turkije: İzmir, Bodrum, Dalaman en Antalya. Omdat er meerdere maatschappijen actief zijn, zijn vliegtickets maar een fractie duurder dan een busreis naar dezelfde bestemming, als u van tevoren boekt. Er zijn verschillende busbedrijven en luchtvaartmaatschappijen; zie Reiswijzer (p. 236). Reizen per trein in Turkije is geweldig. Treinen doorsnijden het binnenland in ultramoderne stijl, met tv’s in de sneltreinen en luxe bedden in de slaaptreinen. Voor de lezers Glazen met Turkse thee.
99
van deze gids zijn drie verbindingen van belang: de slaaptrein en sneltrein van Istanbul naar Ankara, de
NIET MISSEN:
slaaptrein van Ankara naar İzmir en de slaaptrein van
De Turkse keuken, bijvoorbeeld: meze, kebabs en zeevruchten
Istanbul naar Cappadocië (Kayseri). Op de website van de Turkse spoorwegen vindt u meer informatie.
40–43
Het Topkapıpaleis, van het haremverblijf tot de schatkamer 58–65
Hebt u maar één week? Turkije heeft zo veel te bieden dat het onmogelijk is alles te zien tijdens een korte reis. Gelukkig is er
De mozaïeken en grootsheid van de Aya Sofia – voormalige kerk en moskee, tegenwoordig een museum 66–69
altijd wel een strand of eiland in de buurt om bij te komen van de vele indrukken die u opdoet in moskeeën, ruïnes en op markten. Vrijwel iedereen die in Turkije op vakantie gaat, begint in het bruisende Istanbul. In een dag of drie kunt u veel van de belangrijkste attracties zien. De meeste vindt u in de oude stad, die door Turken Sultanahmet wordt genoemd. U kunt gemakkelijk lopend van de ene naar de andere bezienswaardigheid. Maar vergeet niet dat er vaak veel toeristen zijn; om de drukte te vermijden kunt u het beste vroeg of juist laat op de dag gaan. Begin in het Topkapıpaleis, ooit het sprookjesachtige domein van de Ottomaanse sultans. De fabelachtige rijkdom, van religieuze attributen tot met juwelen
Een boottochtje over de Bosporus 106–107 De ruïnes van Efeze of Pamukkale bij zonsopgang of -ondergang 198–201, 204–205 De Turkooizen Kust per boot, dolmuş, auto of te voet 211– 215, 218
Cappadocië vanuit een luchtballon 227
ingezette dolken, is fascinerend. Zorg dat u voldoende tijd overhoudt voor het schitterende Archeologiemuseum. Even buiten de paleispoorten ligt de Aya Sofia, een van de grootste gebouwen uit de oudheid. De 1500 jaar oude tempel, tegenwoordig een museum, is beroemd om zijn fraaie mozaïeken. Tegenover de Aya Sofia ligt de kolossale, maar elegante Blauwe Moskee. In de oude stad kunt u ook uitstekend winkelen, de nationale hobby van de Turken. Trakteer uzelf op Turks fruit of handgemaakt aardewerk van de Grote Bazaar, slechts een paar minuten lopen ten westen van de Aya Sofia of bezoek de Kruidenbazaar (ook wel bekend als de Egyptische Bazaar) bij de Galatabrug aan de noordkant van de oude stad.
Gedrag in de moskee Gebedshuizen, van Europese kathedralen tot Thaise tempels, behoren vaak tot de mooiste en cultureel meest belangwekkende bezienswaardigheden van een land. Dat geldt ook voor de duizenden moskeeën in Turkije. Sommige, zoals de Fethiyemoskee (zie p. 89), zijn voormalige kerken. Andere, zoals de Atik Validemoskee in Üsküdar (zie p. 146– 147), herinneren aan de grandeur van de Ottomaanse heersers.
Moskeeën zijn voor alles gebedshuizen, maar bezoekers zijn welkom als er geen dienst is. Zowel mannen als vrouwen dienen zich passend te kleden; uw schoenen laat u achter in het rek bij de buitendeur. In de moskee dient een respectvolle stilte te heersen. Foto’s nemen van biddende mensen is uit den boze; foto’s van het gebouw mogen wel. Een donatie voor het onderhoud van de moskee wordt zeer gewaardeerd.
1010
Turkse lira De munteenheid van Turkije is de Turkse lira (Türk lirası, afgekort tot TL). Een lira bestaat uit 100 kuruş, maar ov-reizigers gebruiken geen munten kleiner dan een halve lira (50 kuruş), een kwart lira (25 kuruş) of 10 kuruş. Er zijn biljetten van 5, 10, 20, 50, 100 en 200 lira; al het papiergeld heeft een portret van Mustafa Kemal Atatürk, de grondlegger van de republiek Turkije, op de achterkant. De briefjes van 5 en 50 lira lijken nogal op elkaar. Dat kan voor verwarring zorgen. Let op wanneer u wisselgeld krijgt van een
taxichauffeur; de biljetten worden soms omgewisseld. Bij het betalen van de rekening is het gebruikelijk de bedragen samen met de ober na te lopen. Turken doen dat zelf ook, om vergissingen te voorkomen. In de jaren 90 was de inflatie enorm; toen gingen er bijna een miljoen lira in € 1. Tegenwoordig is de munt stabiel en de overtollige nullen werden in 2005 officieel geschrapt. Toch hoor je het woord milyons nog wel eens, vooral bij kleine bedragen. Dan kost een glaasje fris ineens iki milyon, ofwel: twee miljoen!
Istanbul heeft nog een aantal andere bezienswaardigheden die u eigenlijk gezien moet hebben. Ten noorden van de Gouden Hoorn, in Europees Istanbul, ligt de İstiklal Caddesi. Een wandelingetje over deze boulevard met Parijse allure is een absolute must. U vindt er uitstekende restaurants, uitnodigende zijstraten en onweerstaanbare boetiekjes. Een bezoekje aan het Istanbul Modern is ook zeer aan te bevelen. Tijdens een boottocht over de Bosporus krijgt u in een paar uur een goed beeld van de stad. Andere attracties in Europees Istanbul zijn onder meer de enorme Galatatoren en de 18e-eeuwse Kamondotrappen. In Aziatisch Istanbul, aan de oostkant van Bosporus, maken de moskeeën van Üsküdar of het straattheater van Kadıköy een bezoek aan Istanbul pas echt compleet. En u kunt natuurlijk niet weg voor u naar een traditionele hamam bent geweest, een Ottomaans feestmaal hebt gegeten en rakı hebt gedronken. Er zijn nauwelijks toeristen die ook Ankara
OV-kaart in Istanbul Een AKBIL is een soort elektronische sleutelhanger waarmee u heel gemakkelijk kunt betalen voor het openbaar vervoer in Istanbul. Het apparaatje is verkrijgbaar bij de meeste kiosken en bus- of treinstations tegen een borg van TL 6. U kunt er zelf tegoed op zetten. Wanneer u in Istanbul met het openbaar vervoer reist, checkt u in met uw AKBIL en dan kunt u instappen. AKBIL-gebruikers hoeven niet in de rij te staan voor jetons (transportmuntjes) en krijgen iedere keer als ze inchecken een bescheiden korting.
bezoeken, de hoofdstad van Turkije, maar de prachtige musea maken een vlucht of treinreis vanuit Istanbul zeer de moeite waard. Er zijn aan de andere kant maar weinig mensen die het sprookjeslandschap van Cappadocië, een paar uur ten zuidoosten van Ankara, overslaan. De in steen uitgehakte woningen in dit gebied worden al tweeduizend jaar bewoond door mensen. Het is een van de gebieden waar het christendom tot bloei kwam. De meest bezochte ruïnes van West-Turkije zijn Efeze aan de Egeïsche Zee en Pamukkale en Hiërapolis in het binnenland. Beide zijn per vliegtuig of nachtbus vanuit Istanbul en Cappadocië goed te bereiken. Een bezoek zal beslist de moeite waard blijken, net als een middagje op het strand in de buurt of een uitje naar een minder bekende archeologische vindplaats, zoals Laodicea (10 km ten zuiden van Hiërapolis).
1111
Als u meer tijd hebt In tien tot veertien dagen kunt u nog beter kennismaken met het land. De helft van de tijd brengt u door in Istanbul, waar u tijd heeft om ook minder bekende plaatsen te bezoeken: de Süleymaniyemoskee, de Pammakaristoskerk, de hippe wijk Nişantaşı of de vismarkt van Beyoğlu. Een kort verblijf buiten de stad geeft uw reis iets bijzonders. Boek een hotel op de Prinseneilanden, aan het strand van de Zwarte Zee, bij de spa van Yalova of in het skigebied van Uludağ. Deze bestemmingen liggen allemaal op ongeveer twee uur met de bus of
Toeristische informatie Op www.goturkey.com, de officiële toeristische website van Turkije, vindt u allerlei nuttige informatie. De site is een rijke bron van kaarten, praktische tips en informatie over de geschiedenis en cultuur van het land. U kunt er ook vluchten, hotels en excursies boeken. Nog een bron van informatie is www.kul tur.gov.tr, de site van het Ministerie van Cultuur en Toerisme.
boot vanuit Istanbul. De schitterende kust van Turkije zal bezoekers die meer tijd hebben zeker charmeren. Voor geschiedenisliefhebbers zijn er de beroemde slagvelden van Gallipoli en Troje, beide op vijf uur rijden van Istanbul. Met het vliegtuig of de nachtbus kunt u ook naar de zuidkust. Kaş en Göcek trekken veel watersporters. Wie zin heeft in luieren zal het strand van Çiralı, een paar uur met de bus vanuit Antalya, zeker waarderen. U kunt ook een ‘Blue Cruise’ maken langs de baaitjes en eilanden van de Turkse kust. Aanmonsteren kan in Kaş, Göcek en talloze andere plaatsen aan de Turkooizen Kust. Het verlaten dorp Kayaköy, ten zuiden van Fethiye, is tegenwoordig een openluchtmuseum.
13
Geschiedenis en cultuur Het huidige Istanbul 14-21 Geschiedenis 22-35 Thema: Acht Ottomaanse sultans 25 Ervaar: Rondkijken in oude boekwinkeltjes 27 Thema: Atat端rk 28-29 Landschap en milieu 36-39 Eten en drinken 40-43 Ervaar: Turks koken 40 Thema: Tien beroemde gerechten 42 Kunst 44-51 Ervaar: Dansende Derwisjen 48
Een gelovige bestudeert de Koran bij de fraaie minbar van de Blauwe Moskee in Sultanahmet, Istanbul.
14
G es c hiede n is e n c u lt u u r
Het huidige Istanbul Voor veel mensen is Istanbul het symbool voor heel Turkije, een brug tussen Europa en AziĂŤ. In Istanbul zouden het oosten en het westen elkaar treffen, traditionele waarden botsen met de moderne wereld en het secularisme en de politieke islam strijden om de macht. Maar die metafoor is niet alleen te simplistisch, hij klopt ook niet helemaal. Turkije is niet onzeker over zijn toekomst en Istanbul is geen slagveld waar een ideologische strijd wordt geleverd. Het land en de stad zijn juist op weg om steeds welvarender te worden en genieten een internationale reputatie als opkomende macht in Europa en AziĂŤ en als indrukwekkend cultureel centrum in de regio. Jonge inwoners van Istanbul vermaken zich in een hip cafĂŠ op de Galatabrug.
H et h u idige I sta n b u l
Tenzij zich een economische of politieke ramp voordoet, zal Turkije binnenkort Nederland voorbijstreven en zestiende worden op de ranglijst van de rijkste landen ter wereld, op ongeveer het niveau van Australië. Tijdens de financiële crisis van 2007 tot 2010 heeft de economische groei van Turkije een deukje opgelopen. Maar meer ook niet.
Hedendaags zelfbewustzijn Instanbul, een stad met bijna 13 miljoen inwoners, bruist van de energie en van de eigenheid – in tegenstelling tot de andere grote Europese steden die juist steeds meer op elkaar lijken en de VS en het Midden-Oosten waar uniformiteit hoogtij viert. De wijken Beyoğlu en Nişantaşı vormen een ware broedplaats voor de creatieve sector: design, architectuur, muziek, uitgeverijen... Ooit waren mode en trends importproducten uit Europa, maar tegenwoordig heeft Turkije een heel
Tenzij zich een ramp voordoet, zal Turkije
eigen stijl. Het schitterende Museum voor moderne kunst (zie
binnenkort Nederland
p. 121-122) is gevestigd in een tot kunstcomplex omgebouwd
voorbijstreven op de lijst
pakhuis dat niet zou misstaan in New York, Berlijn of Seoul. En er wordt vooral werk van lokale kunstenaars getoond, geen buiten-
van de rijkste landen ter wereld.
lands werk. Spelers van de grote voetbalclubs van het land zochten hun heil vroeger vaak over de grens. Tegenwoordig draaien die clubs op hoog niveau mee in de Europese Champions League en hebben ze grote internationale namen onder contract. De driehoek tussen Ankara, İzmir en Antalya in het westen van het land heeft een soortgelijke energie, maar is gevarieerder. Het toerisme aan de kust ligt onder vuur. Ten eerste is de smaak van de klant veranderd: van twee weken all-inclusive aan zee naar korte culturele vakanties. Ten tweede bieden goedkope luchtvaartmaatschappijen nu onafhankelijke reizen op maat. En ten derde ligt de nadruk van de Turkse promotiecampagnes tegenwoordig op de oude ruïnes en mooie verscholen strandjes en niet meer op de grote goedkope hotels met gratis zon. Een paar van de hippere hotspots in deze gids, zoals Alaçatı op het schiereiland van Çeşme, bieden een mengeling van uitstekend eten, een warme zee en designhotels naar de voorbeelden van het Franse St. Tropez en Miami Beach in Florida. En toch zijn er ook nog idyllische vissersdorpjes – waar het leven bestaat uit tavla (backgammon), zoete thee en heerlijke verse vis – waar al jaren nauwelijks iets verandert. Laten we hopen dat dat zo blijft.
De voorgeschiedenis De huidige ontwikkelingen in Turkije vinden plaats ondanks – en niet dankzij – een aantal politieke en economische gebeurtenissen in de afgelopen dertig jaar. In de jaren 80 werd een militaire coup gepleegd die rampzalig bleek voor de economie (generaals
15