LEDENBLAD V/H GENOOTSCHAP OUD NOORDWIJK Nazomer 2021 nr. 192
1
De Blauwdotter • Nazomernummer 2021
Ereleden Genootschap Oud Noordwijk W. Baalbergen L. v.d. Bent † A. van Duijn † Leon Guijt Eli van Kekeren † Sjaan van Kekeren - Brouwer J. van Kan
Genootschap Oud Noordwijk Jan Kroonsplein 4 2202 JC Noordwijk Tel: 071- 36 178 84 e-mail: algemeen@g-o-n.nl www.museumnoordwijk.nl www.streekmuseumveldzicht.nl Bestuur Genootschap Oud Noordwijk Voorzitter: Secretaris: Penningmeester: Lid: Lid: Lid: Lid: Asp. lid: Adviseur Veldzicht: Locatiemanager Veldzicht:
Henk Kok Nella Brak Joost de Vries Harm Dragt Jan de Vreugd René le Clercq Jan Schaafsma Hans Savenije Jan Hoogeveen Lida van der Voort
0653247953 0648489944 0651454530 0648007337 0651075415 0653528712 0652595080 0620546209 0653554722 0642204546
B. Koemans † K. Kok † Aleid Matser Ben Matser J. v. Nes † A. Weelen †
voorzitter@g-o-n.nl secretaris@g-o-n.nl joostk.devries@gmail.com info@excapite.nl jandevreugd@kpnmail.nl parlecler55@gmail.com j.schaafsma@hotmail.com h.savenije@hetnet.nl alkajan@casema.nl lidavandervoort@gmail.com
Lidmaatschap Genootschap Oud Noordwijk € 17,50 per jaar - € 20,- per jaar buiten Noordwijk, € 25,- per jaar buiten Nederland Rabobanknummer: NL34 RABO 0101 3515 42. Een abonnement op De Blauwdotter is inbegrepen bij het lidmaatschap van het Genootschap Oud Noordwijk. Aanmelding lid/abonnee via een telefoontje (071 - 361 78 84), een opgave bij de receptie, een briefje (Jan Kroonsplein 4, 2202 JC Noordwijk) of een e-mail met vermelding van naam en adres naar ledenadministratie@g-o-n.nl. Aanmelden kan ook via de website www.g-o-n.nl. Over schenkingen, erfenissen en legaten: Hebt u wel eens overwogen om ons Genootschap “Oud Noordwijk” geld of goederen te schenken, of ons in uw testament op te nemen? De fiscus heeft ons volledige vrijstelling van successie- en schenkingsrechten verleend. Schenkingen kunt u fiscaal aftrekken onder bepaalde voorwaarden. Neem hierover contact op met onze penningmeester Joost de Vries, telefoon: 0651454530, email-adres: penningmeester@g-o-n.nl. Kijk ook op onze website www.museumnoordwijk.nl. Indien u overweegt ons in uw testament op te nemen kunt u voor een kort oriënterend gesprek met een notaris of het stellen van algemene vragen gratis terecht bij: Notariskantoor Noordwijk, telefoon: 071 - 364 01 00 of e-mail info@noordwijknotarissen.nl. Museum Noordwijk Jan Kroonsplein 4, Noordwijk aan Zee Openingstijden Museum Noordwijk (hangende eventuele nadere COVID-19 maatregelen van de overheid): maandag t/m zaterdag van 10:00 - 14:00 uur en zondag 12:00 - 16:00 uur tot 27 september 2021. Hierna komt de zondag te vervallen. Toegangsprijzen: € 5 voor volwassenen en € 2,50 voor kinderen tot 12 jaar. • U dient zich van te voren telefonisch 071-3617884 (tussen 10:00 en 14:00 uur) of per e-mail: bezoek@ museumnoordwijk.nl te melden om te reserveren voor de dag waarop u ons museum wilt bezoeken. Daarmee voldoet u aan de voorwaarden die de overheid heeft gesteld t.a.v. het bezoeken van musea. • Lees bovendien onze huisregels omtrent COVID-19 goed voor u naar het museum komt. Zie www.museumnoordwijk.nl.
2
Streekmuseum Veldzicht Herenweg 144, Noordwijk Openingstijden van Streekmuseum Veldzicht (hangende eventuele nadere COVID-19 maatregelen van de overheid): op zaterdag van 10:30 – 17:00 uur en zondagmiddag van 14:00 – 17:00 uur tot 29 november 2021. Toegangsprijzen: € 5,- voor volwassenen en € 2,50 voor kinderen tot 12 jaar. • U dient zich van te voren telefonisch 0642204546 of per e-mail: info@streekmuseumveldzicht.nl te melden om te reserveren voor de dag waarop u ons museum wilt bezoeken. Daarmee voldoet u aan de voorwaarden die de overheid heeft gesteld t.a.v. het bezoeken van musea. • Lees bovendien onze huisregels omtrent COVID-19 goed voor u naar het museum komt. Zie: www.streekmuseumveldzicht.nl. De tuinen, die er door de grote inzet van de vrijwilligers prachtig bij liggen, kunnen ook bezocht worden.
De Blauwdotter • nr. 192
COLOFON
Inhouds opgave
De Blauwdotter is een uitgave van het Genootschap Oud Noordwijk Redactie Michel van Dam, Willem van den Haak, Koen Marijt, Peter Mulder, Jeroen Verhoog Beeldmateriaal ANP Erfgoed Leiden Facebookpagina’s Oude en Nieuwe Blauwe Tram Genootschap Oud Noordwijk Willem van den Haak Ron Hoek De redactie heeft zich ingespannen om de herkomst van al het gebruikte illustratiemateriaal te achterhalen. Voor eventuele reacties: zie het email-adres hieronder. Beeld cover: Blauwe Tram op het spoor tussen Zeestraat en Heilige Geestweg (foto ingekleurd) Vormgeving & Productie Mark van Amsterdam Maris Media, Noordwijk Reacties: Jan Kroonsplein 4, 2202 JC Noordwijk: redactie.blauwdotter@g-o-n.nl Het copyright op alle artikelen in dit blad berust bij het G.O.N. Niets uit deze uitgave mag geheel of gedeeltelijk worden overgenomen of vermenigvuldigd, in welke vorm dan ook, dan na voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
4 Redactioneel 5 De laatste tram met stille trom 9 Op de schouders van zijn vader 12 Toeval bestaat niet 15 Een Catsje met drie klonten 19 Boerderij uit ijzertijd in Noordwijk 22 De fotoHOEK van HAAK: En dat mag dus niet meer! 24 Uit het archief: Flessenpost 27 Architect Herman Liefferink (1879- 1941) 31 De droom van een huisschilder 35 “Uur noch Tijd” 37 Touwtrekken op Koninginnedag 40 Genootschap Oud Noordwijk is er niet voor niets 42 Geschiedenis schrijven of politiek bedrijven? 47 Club van 100
SSN: 1381-1592
3
De Blauwdotter • Nazomernummer 2021
REDACTIONEEL
Een nieuwe Blauwdotter, volop gevuld met lezenswaardige artikelen. Nieuwe geschiedenislessen over Noordwijk in een spanne van tijd die begint bij een boerderij uit het Jaar Nul tot aan de draaiende windmolens op zee van nu. En ook: de nieuwste bestuurlijke ontwikkelingen in ons eigen Genootschap Oud Noordwijk. Wat dat laatste betreft: een mooi interview met de nieuwe voorzitter van het Genootschap, Henk Kok, zoon van de vermaarde Karel Kok, die bijna 60 jaar geleden mede-oprichter van het Genootschap was en ook de man die bij tijd en wijle in zijn eentje De Blauwdotter volschreef. Daar tussen in onder meer artikelen over kunsthistorische ontwikkelingen, samenkomend in Museum Noordwijk, het stille afscheid van de Blauwe Tram, Amsterdamse fotofanaten die jaren geleden Noordwijk bezochten, de geschiedenis van het vermaarde Hotel Panorama, de activiteiten van de Noordwijkse architect Herman Liefferink en flessenpost. En meer. Naast dit alles de vraag of dat prachtige bord aan de toren van de oude, inmiddels hervormde Jeroenskerk terug kan komen. Met die intrigerende bijbeltekst erop ‘daar is uur noch tijd’. Een tekst overigens die bepaald niet als motto voor De Blauwdotter kan gelden, want die gaat misschien dan wel niet over uren, maar wel over tijden. Over geschiedenissen die echt gebeurd zijn en niet alleen over geschiedenissen die de mensen zich herinneren. Noordwijkse geschiedenissen, dat natuurlijk weer wel. Peter Mulder
4
De Blauwdotter • nr. 192
De laatste tram met stille trom Door Peter Mulder
S
ommige Noordwijkers stonden vreemd te kijken die zaterdagochtend 8 oktober 1960: ze hadden werk te doen in Leiden en stonden zoals gewoonlijk te wachten op de vroege tram. Maar de tram kwam niet meer. De tram was ‘met stille trom’ vertrokken (de woordspeling was van De Zeekant). Het was al wel bekend dat de ‘Blauwe’ op 8 oktober uit de dienst zou worden genomen en dat de lijn zou worden opgeheven. Maar dat zou pas op 8 oktober ’s avonds zijn. De directie van de NZH had echter eieren voor haar geld gekozen en de lijn stiekem en
verrassenderwijs een dag eerder beëindigd. Ervaring met de opheffing van de lijn Amsterdam-Zandvoort, een paar jaar eerder, had geleerd dat de trams gemakkelijk een prooi zouden worden van sloopzuchtige souvenirjagers met alle ‘trammelant’ van dien (de woordspeling is van het Leidsch Dagblad). Dat was voor de NZH geen goed vooruitzicht, want enkele trams moesten nog langer mee: in de daaropvolgende maanden zou het materieel nog worden ingezet op de lijn Leiden-Den Haag, totdat ook die lijn in het najaar van 1961 zou worden opgeheven. »
Boven: Tram in de Voorstraat op weg naar ‘Zee’.
5
De Blauwdotter • Nazomernummer 2021
De laatste conducteur De verrassing was groot, ook bij de Noordwijkse redacteur van de Nieuwe Leidsche Courant: die sliep al op 7 oktober toen hij door de nachtredacteur uit zijn bed werd gebeld met de mededeling dat de laatste tram uit Noordwijk stiekem al vertrokken was, één dag eerder dan verwacht. De betreffende redacteur (hij ondertekende zijn stukje niet met naam en toenaam) haalde de ook in Noordwijk woonachtige krantenfotograaf Nico Schmal uit zijn bed en reed met hem in de auto het tramtraject naar Leiden. Pas in de remise aan de Rijnsburgerweg hadden ze de laatste tram ingehaald, nog net op tijd om Hendrik Ju te spreken, de conducteur die op die laatste rit dienst had gedaan. Ju verhaalde van passagiers die zeiden dat ze de volgende dag en masse de laatste tram zouden uitwuiven en hij dacht alleen maar: jullie moesten eens weten.
6
De Noordwijkers die toen op de tram stonden te wachten, staan er niet meer. Want de tramlijn werd ogenblikkelijk vervangen door bussen van de NZH, dezelfde bussen (‘zgn. ‘Bolramers’) die ook al via Noordwijk reden tussen Haarlem en Den Haag. In eerste instantie reed bus 42 de route naar Leiden, zij het via Voorhout. Pas enige tijd later zou bus 40 de oude tramroute via Rijnsburg gaan rijden. De tramverbinding tussen Noordwijk en Leiden kwam daarmee na 75 jaar aan haar einde. In 1885 reed de eerste stoomtram – eigendom van de Noordwijksche Stoomtramweg Maatschappij, maar geëxploiteerd door de HSM – van Noordwijk naar Rijnsburg, waar men kon overstappen op de lijn van Katwijk naar Leiden. Die verbinding werd in 1903 een doorgaande verbinding naar Leiden. In 1909 braken nieuwe tijden aan
De Blauwdotter • nr. 192
toen de lijnen werden overgenomen door de Noord-Zuidhollandsche Tramweg Maatschappij (NZHTM, later NZH), die de boel in 1912 elektrificeerde. Budapesters en Beynes Verschillende tramtypes reden vrolijk op deze lijn in de rondte, maar in de laatste jaren waren vooral de zgn. Budapester-trams nog in zwang, alsmede (en vooral) de A600-serie van de firma Beynes uit Haarlem, gebouwd vanaf 1932. Het waren deze trams die zich een weg vonden door Noordwijk vanaf het Picképlein, via de Huis ter Duinstraat, Nieuwe Zeeweg en Zeestraat over een eigen spoor naar de Heilige Geestweg. Van daar moest de tram zich tussen het gemeentehuis en de hervormde kerk door wurmen om via de Voorstraat, Westeinderbrug en Herenweg het dorp te verlaten. En vervolgens op te stomen naar Leiden en soms ook naar Den Haag. Zo ook die laatste tram van 7 oktober 1960. Voor de opheffing van de tramlijnen viel wel het een en ander te zeggen. Het (zware) materieel was redelijk verouderd en vormde op bepaalde punten een reëel gevaar voor het overige verkeer (neem alleen al de Herenweg die zich in De Klei zonder enige aankondiging
en spoorbomen rücksichtlos over de trambaan slingerde!). En door de gestage uitbreiding van de verschillende dorpen kwamen de nieuwbouwwijken op een te grote afstand te liggen van de statische trambaan die zich minder flexibel liet verleggen dan een enkele buslijn. Er was dan ook weinig weerstand tegen de opheffing van ‘De Blauwe’. Er was wel al direct sprake van een weemoedig sentiment. En in latere tijden (en dus achteraf) vonden sommigen dat de lijn nooit had mogen worden opgeheven. Anderen pleitten zelfs voor eerherstel van de lijn, wijzend op het toenemende verkeer op de weg, waarin ook de NZH-bus wel eens wist te verdwalen. En ook nu gaan regelmatig stemmen op om het autoverkeer aan banden te leggen en te vervangen door ‘light-rail’-verbindingen richting Leiden en misschien ook wel richting Haarlem en Den Haag. » Linkerpagina: Doorkijkje naar de Huis ter Duinstraat (foto: Adriaan Vink). Boven, links: Interieur van een Blauwe Tram uit de A600 klasse (foto: L.P.J. Albers). Boven, rechts: De trams werden na bewezen dienst onverbiddelijk in de hens gestoken (foto: Facebookpagina De Oude Blauwe Tram).
7
De Blauwdotter • Nazomernummer 2021
Het zal er ooit van komen – ongetwijfeld – maar de geesten zijn nog niet rijp en de rapen al gauw gaar. Want toen enkele jaren geleden sprake was van de zgn. Rijn-Gouwelijn (een lightrail-verbinding van Gouda via Leiden naar Noordwijk en Katwijk), kwamen niet alleen Leidenaren in verzet, maar borrelde ook in Noordwijk en Katwijk het chagrijn ruimschoots op. Jeugdsentiment Intussen was niet alleen het tramspoor tussen Noordwijk en Leiden teloor gegaan. Ook de trams zelf gingen naar de gallemiezen: ze werden uiteindelijk als ter dood veroordeel-
8
den naar een spoor nabij Voorschoten geleid en gevankelijk in de fik gestoken. Van oudere trams is her en der nog een exemplaar gered, zoals een Budapester die in het NZH-museum in Haarlem staat en een A132 in het OV-Museum in Den Haag. Het is aardig om te weten dat in Haarlem enkele tramfanaten bezig zijn met de herbouw van een gelede tram uit de A600-serie van Beynes uit 1932, de meest ‘moderne’ tram die het tot het einde heeft volgehouden. Geen ‘lightrail’, want het was net als de Budapesters een zwaar ijzeren gevaarte. Maar voor velen – ook in Noordwijk – toch een stukje tranen trekkend jeugdsentiment.
De Blauwdotter • nr. 192
Op de schouders van zijn vader Door Nicolline van der Spek
O
p zijn zestiende stond hij in de bekende boerderij op het Jan Kroonsplein. “Mijn vader gaf ons een schep en zei tegen mijn broer en mij: Meehelpen jongens. Dit moet een museum worden.” Een keukentafelgesprek met de nieuwe voorzitter van het Genootschap Oud Noordwijk. “Het rook er nog naar koeien”, herinnert Henk Kok (1946) zich. Nu haalt hij als nieuwe voorzitter van het Genootschap Oud Noordwijk alles van stal om de nieuwbouw van de grond te krijgen. “Dat gaat niet binnen een jaar gebeuren, kan ik je verzekeren.” Henk Kok kent zijn Noordwijkse pappenheimers. Regelgeving en waarschijnlijk dwarsliggers. Tegenover me zit een strijdvaardige nieuwe voorzitter. Geen blad-voor-de-mond-type. Een man met grote plannen en pretogen. Geen doemdenker, maar een vooruitkijker. Een rooie rakker Eerst maar even voorstellen. Wie is Henk Kok? “Een zeiler”, zegt hij bijna voor zijn beurt. “En, won je vaak?” “Soms.” Bescheiden, noteer ik alvast Henk Kok is geboren op 20 september 1946. »
Linkerpagina: Nieuwbouw van een A600-tram anno 2021: jeugdsentiment en meer (foto: Facebookpagina De Nieuwe Blauwe Tram). Rechts: Henk als klein ventje met zijn vader Karel, medeoprichter van het Genootschap Oud Noordwijk, op het strand van Noordwijk, 1949 (foto: privébezit).
9
De Blauwdotter • Nazomernummer 2021
Hij is vernoemd naar de broer van zijn moeder, die op 10 mei 1940 door een Duitse parachutist is doodgeschoten in de buurt van Valkenburg. Zijn ene opa, van zijn vaders kant, was hoofd van de School met de Bijbel op de Nieuwe Zeeweg: De school van Meester Kok. Schamper lachje: “Ik heb er zelf ook kort op gezeten, maar mijn vader had al afstand genomen van de kerk, dus ik begreep niets van de bijbellessen en psalmen want daar was ik niet mee opgevoed.” Lastig, vond hij. Nóg lastiger: zijn vader trouwde met Lily Krau, dochter van een Noordwijkse aannemer. “Die man stond als links te boek. Dat hebben we thuis gevoeld. Als tekenleraar kwam mijn vader moeilijk aan werk. Tja, schoonzoon van een ‘rooie rakker.” De tekenleraar Zijn vader – Karel Kok – was graficus, kunstenaar en tekenleraar. Een man met oog voor mooie dingen. Thuis aan tafel hoorde Henk vaak verhalen over Noordwijk. Het ging niet goed met de badplaats. Hadden de Noordwijkers en dan met name de ondernemers wel voldoende oog voor de fraaie geschiedenis van Noordwijk? De oude vissersplaats – wat was daar nog van over? Moest er met andere woorden niet met een vuist op tafel worden geslagen, desnoods de vuist van een tekenleraar? Enfin, in 1962 richtten Karel Kok samen met huisarts J. van Nes Genootschap Oud Noordwijk op. En zo gebeurde het dat Henk Kok op zijn zestiende, met zijn moeder en broer in de stal stond van de boerderij op het Jan Kroonsplein: “Mijn vader gaf ons een schep en zei tegen mijn broer en mij: meehelpen jongens. Dit moet een museum worden.” Verloederd Noordwijk
10
Karel Kok, die is gestart met het blad De Blauwdotter, wat overigens veel leden opleverde voor het GON, maakte zich al druk om de betonnering van Noordwijk. Met name de Parallelboulevard was een doorn in zijn oog. Zestig jaar later lijkt er niets veranderd. Lees het vernietigende artikel in NRC van eind juli, waarin Noordwijk Kuuroord in twijfel wordt getrokken als gevolg van de bekende shameplekken van Noordwijk. Henk heeft het artikel ook gelezen. “De journalist heeft zich nog mild uitgedrukt”. O ja? “Het is natuurlijk niet verstandig om iemand die onroerend goed bezit op allerlei plekken in Noordwijk en daar niets mee doet zó lang zijn gang te laten gaan. Dat hebben we veertig jaar als gemeente laten voortduren.” Wat had de gemeente dan moeten doen? “Onteigenen! Maar dan moet je wel weten wat je doet. Je kunt in Nederland niet zo-
De Blauwdotter • nr. 192
maar iemand onteigenen als daar niet een heel goed plan tegenover staat. Dat plan kun je maken. Nog steeds. Boulevard autoluw, om te beginnen, maar Noordwijk zit volgens mij gevangen in zijn eigen parkeerbeleid. Het Vuurtorenplein is de allergrootste shameplek van Noordwijk. Ik vind dat wethouder Ter Hark goed bezig is. Hij probeert het met kleinere stappen, ook met het Vuurtorenplein. Zo kan het hopelijk wèl. Een compleet masterplan neerleggen voor Noordwijk en dat realiseren is nagenoeg onmogelijk. Te veel afhankelijkheden en te complexe regelgeving. Een totaal-visie zou nog wel kunnen, al is visie ook tijdgevoelig en zoals iedereen weet: alles wat je wilt veranderen wat met bouwen te maken heeft in Noordwijk, en niet alleen in Noordwijk, duurt lang.”
Henk Kok (1946) heeft Hogere Hotelschool gedaan, aansluitend een studie economie. Hij is een tijd lang directeur geweest van reisbureau Vrij Uit en stond aan de wieg van de Air Miles. Toen zijn haren begonnen te grijzen – zo’n vijftien jaar geleden – nam hij allerlei voorzittersfuncties aan binnen Noordwijk. Hij is voorzitter geweest van Noordwijk Marketing en nog steeds voorzitter van de Stichting Kurt Carlsen en TON (Toeristisch Ontwikkelingsfonds Noordwijk). Sinds juli van dit jaar kozen de leden van het Genootschap Oud Noordwijk hem als nieuwe voorzitter. Daarmee treedt hij in de voetsporen van zijn vader.
Cursus garnalen pellen Dat geldt ook voor de nieuwbouw van het museum. Dat staat er ook niet eventjes, waarschuwt Henk alvast. Wél is het nodig om te vernieuwen. “Wil je meer mensen naar binnen halen, dan moet het museum af van zijn huidige karakter”. Te statisch, aldus de nieuwe voorzitter: te weinig interactief. “Daar ga je het als museum niet mee redden. Mensen zoeken beleving. Een audiotour is het minste wat je kunt doen. Misschien moet je het museum openstellen voor diners in combinatie met lezingen. Maak het onderdeel van een elektrische scootertocht, laat mensen iets proeven, iets doen. Geef desnoods een cursus garnalen pellen.” Henk praat graag vrijuit. Precies wat we nodig hebben. Een open blik, die vooruit kijkt naar de geschiedenis van Noordwijk.
Linkerpagina: Karel Kok, vader van Henk (foto: privébezit). Rechts: Henk naast een ets van zijn vader. 2021 (Foto: Nicolline van der Spek).
11
De Blauwdotter • Nazomernummer 2021
Toeval bestaat niet Door Jaques Dekker
I
n de vorige BlauwDotter deed ik een oproep aan de lezers om zich vooral bij mij te melden als zij dachten in het bezit te zijn van een in hun ogen bijzonder werk waarop de zee te zien is. Begin juli ontving ik een reactie op die oproep die uiteindelijk zo bijzonder verliep, dat ik u er deelgenoot van wil laten zijn. Een van de eerste dingen waarmee ik doorgaans de dag begin, is het bekijken van de e-mails die ik heb ontvangen. Een van die mailtjes die ik die dag gekregen had, was van Christies. Ik heb nogal eens contact met veilinghuizen en dat heeft tot gevolg dat men ervan op de hoogte is waar je interesse naar uitgaat. In de e-mail werd mijn aandacht gevraagd voor een werk van Adriaen van der Velde (1636 – 1672). Een fraai werk waarvan de verwachte opbrengst iets tussen 250.000 en 350.000 Britse ponden was. Ietsje te veel dus voor ons museum. Het Rijksmuseum in Amsterdam noemde Adriaen van de Velde in een persbericht voor een tentoonstelling in de zomermaanden van 2016 “één van de beste landschapsschilders van de Gouden Eeuw!” Interessant dus, maar we gaan over tot de orde van de dag. ’s Middags had ik een afspraak met een ouder echtpaar dat gereageerd had op mijn eerder gememoreerde oproep. Nog voordat ik het werk met De Zee te zien kreeg, sprak de heer des huizes de
12
verwachting uit dat ik waarschijnlijk ook wel geïnteresseerd was in een aquarel die zij in hun bezit hadden. De zee was er ook op te zien, maar verder was er ook nogal wat stoffering van het landschap met mensfiguurtjes, honden, scheepsmasten en een huisje. Trots vertelde de eigenaar dat hij het werk dat hij jaren geleden had aangekocht zelf had schoon gemaakt en gelijst. Op de achterzijde stonden zijn notities: “Schuytengat te Noordwijk a/z, 28 x 38. Door Wybrand Schaap (1766 – 1821) naar Schilderij van Adr. V.d. Velde (1636-1672) v/h. Coll. Fam. Six” (zie afbeelding op de rechterpagina, rechtsonder). Van Adriaen van de Velde had ik wel eens gehoord, maar ik had het werk View from the dunes out to the sea tot die dag nooit eerder gezien. En dan is er die dag in juli waarop je zowel het origineel als ook onafhankelijk daarvan een kopie uit ca. 1800 voorgeschoteld krijgt. Toeval? Overigens was ook het schilderij van de zee dat het echtpaar in bezit had, alleszins de moeite waard. Als straks de tentoonstelling De Zee er is (9 oktober 2021 – 20 maart 2022) kunt u dat zelf ook zien! Een ding is zeker: mijn dag kon niet meer stuk.
Rechterpagina, boven: Adriaen van de Velde: View from the dunes out to the sea, olieverf op paneel, 27,9 x 38,1 cm.
De Blauwdotter • nr. 192
13
De Blauwdotter • Nazomernummer 2021
J.G. de Witt De Echte Bakker Hoofdstraat 66, tel (071) 361 25 06, Noordwijk
Molenstraat 18, 2201 KZ Noordwijk-Binnen
Nu uitbreiding regio-collectie: kijk onder trefwoord 'noordwijk' of 'regio'
14
De Blauwdotter • nr. 192
Een Catsje met drie klonten Door Willem van den Haak
"De Clubtocht naar Noordwijk aan Zee, was een succes voor de N.A.F.V.! Dit zegt Uw dw. B.C." Zo rijmend eindigt een artikel in 'De Camera, modern fotografisch tijdschrift', jaargang 8 (1915-1916). Meestal staan verslagen van dagjes uit vol met loftuitingen en louter positief enthousiasme en dit stuk maakt daar geen uitzondering op. De dw. (dienstwillige) B. Canter put zich in ellenlange volzinnen uit, om van deze dag een wereldgebeurtenis van jewelste te maken. Maar misschien was het dat ook wel, want de leden van de NAFV, de Nederlandse Amateur Fotografen Vereniging te Amsterdam, gingen, gewapend met hun mooie en dure camera's, naar een idyllisch kustdorpje. Én de zon scheen!
het op het perron aanwezige 'Jan Publiek'." Maar niet voordat de reisleiding de clubleden uitvoerig had ingelicht over: "de reis, de aankomst, het 'elf-o'clock-bittertje', de lunch, de 'drie o'clock tea', het 'vijf o'clock-Catsje, het diner en het vertrek." »
BC heeft het over een "massa Club-tocht-genooten" die zich in speciaal versierde trams naar het centraal station in Amsterdam begaf om vandaar de trein naar Leiden te nemen. "Klokke 9.04 klonk de fluit en zette de trein zich zwaar puffend in beweging, onder luid hoerah en de grootste belangstelling van
Onder: Deze foto van de Hoofdstraat werd geplaatst in de Camera, modern fotografisch tijdschrift, jaargang 8, 1915, met als onderschrift "Het aardige oude straatje in Noordwijk". Deze huisjes stonden schuin tegenover bakker De Witt. Het huisje in het midden werd bewoond door de familie N. Meeuwenoord en moest later plaatsmaken voor Hotel Passage.
15
De Blauwdotter • Nazomernummer 2021
Een speciale 'Telefoon en Telegraafcommissie' was in het leven geroepen om deze zaken tot in de puntjes te regelen. Dit vond men zeer belangrijk omdat "de nog onlangs gevoerde Melk- en Aardappelen-Oorlog" nog vers in het geheugen lag. Over dat laatste is, voor wat betreft 1915, vrijwel niets te vinden, waarschijnlijk was het een voorbode van het wel bekende 'Aardappeloproer' uit 1917. Ten gevolge van de Eerste Wereldoorlog leed de
bevolking van Amsterdam honger, alles was op rantsoen en in de grachten lagen schepen vol met piepers. Amsterdamse vrouwen plunderden de schuiten om hun gezinnen te kunnen voeden. Aanvankelijk deed de politie daar niets tegen, totdat de zaak later, in juli 1917 zo escaleerde dat het leger werd ingezet en er met scherp werd geschoten. Kleine donderwolkjes Nog even over dat "vijf o'clock-Catsje": Met “Catsjes” zijn glaasjes jenever bedoeld die zijn gearomatiseerd (op smaak gebracht) met een paar druppeltjes kruidenelixer van het merk Catz & Zoon van Pekela, Groningen. De fotoclub was duidelijk een zaak voor heren. Heren die zich een dure hobby konden permitteren en die bovendien zeer gesteld waren op eten en drinken. Vrouwen mochten wel mee voor de gezelligheid. Er was gezorgd voor een officieel "verlof tot fotografeeren" en het bestuur had laten weten dat alles gefotografeerd mocht worden, behalve "onzedelijke voorstellingen". Dat spreekt vanzelf natuurlijk. Iets na tien uur werd de Sleutelstad bereikt en daar stonden reeds speciale trams gereed. BC. schrijft verder: "Onder lustige kout (wie weet nog wat dat betekent), tingelende trams, prachtig weer met belofte van mooie luchten in de vorm van kleine donderwolkjes, toog het gezelschap dorpwaarts, op den weg toegejuicht door de talrijk aanwezige wandelaars." Hier wordt het ongeloofwaardig. En het wordt nog gekker: "Het dorp zelf was uitgeloopen om ons te verwelkomen; en een talrijke militaire macht was aanwezig om de orde te handhaven." Toe maar, de heren vonden zichzelf wel érg belangrijk.
16
De Blauwdotter • nr. 192
Al zoekende naar de weg langs het kerkhof bereikte de groep al snel weer de plaats van vertrek, het Hof van Holland, en iedereen was van mening dat "thans wel het uur voor het biertje geslagen was". Dan kon er in afwachting van de lunch worden uitgerust (!) en kon men zich voorbereiden op "den grooten slag". Er was dus blijkbaar nog niet gefotografeerd.
Familie het Hof van Holland passeerde". Helaas had niemand tijd om Hare Majesteit te fotograferen…
Maar de lunch was uitstekend en omdat iedereen in een vrolijke stemming verkeerde werd na afloop meteen maar de agenda van de zomervergadering afgehandeld. Plotseling ('eensklaps') werd het gezelschap verrast doorde "Koninklijke Auto waarin de Vorstelijke
Eeuwige dorst Om ongeveer twee uur kon dan de eigenlijke excursie beginnen: "Daar lag het dorp, het doel onzer tocht, in rustige Zondagstemming, om straks te worden begluurd en bekeken, bewonderd en bekiekt door een zwerm kieklustige amateurs. Gelukkig leidde de weg naar het 'Huis ter Duin', en als er één schaap, respectievelijk dorstige amateur, doorhet hek is volgen er meer." En de camera's werden weer even opgeborgen, onder het »
Linkerpagina: Het slopje naast het kruidenierswinkeltje van Maartje Plug-Hazenoot (links), op de andere foto uiterst links nog net te zien. Door het boogpoortje kwam je bij het achterhuis waar Leentje van Duin-Hazenoot woonde met haar dochter Ida, die vanwege haar doofheid 'Dove Iet' werd genoemd. Rechts woonde Mart Ka, later kwam hier kapperszaak Van Riel. Het slopje zelf is het terrein van de poezen.
Boven: Het illustere fotografengezelschap aan de overvloedige dis bij Huis ter Duin. Het NAFV, opgericht in 1887 is blijven bestaan en leeft, na een fusie in 2003 met de Amsterdamse Amateur Fotografen Vereniging (de AAFV), nog steeds voort onder de naam NAFVA.
17
De Blauwdotter • Nazomernummer 2021
motto "Bidt tot God en houdt de keel vochtig". En weer blijkt duidelijk uit dit verslag waar de meeste Amsterdamse aandacht naar uit ging. De Noordwijkse horeca beleefde een topdag. En verder gaat het: "Een heerlijk zitje op de hooge zee-duinkant, een lekker potje bier, een gezellige 'boom', waarbij een enkele vermoeide stiekem trachtte een uiltje te knappen, deed de tijd aangenaam voorbij snellen, en men vergat bijna het doel waarvoor men tezamen was uitgetogen". BC hield overduidelijk van hoogdravend taalgebruik. Een archaïsche taal waarom tegenwoordig wel laatdunkend gelachen wordt, maar nog meer een taal die niet meer verstaan wordt en liever wordt ingeruild voor het Engels. Laat dat gezegd zijn. Inmiddels hadden veel fotografen in hun eentje het dorp bezocht om "oude huisjes, slapende poesjes, boerinnen met zuigelingen, hofjes en schuurtjes" te fotograferen. BC haast zich er nog aan toe te voegen dat vooral "de dames zich dapper gedragen hadden, als helpende gaden des mans, inspireerend tot meerdere
opnamen". Dat hij spreekt van boerinnen en hofjes is ook verdacht. Zou hij de vissersvrouwen voor boerinnen hebben aangezien? En de Bloeddam voor een hofje? Het is niet ondenkbaar dat BC de hele middag op het terras van Huis ter Duin heeft zitten pimpelen. Toen iedereen weer verzameld was, werd er een massale wandeling over strand ingezet om "spelende kinderen, slapende badgasten enzovoorts te verschalken". Half zes was het tijd voor het "traditionele bitteruurtje, waarop menig Catsje, één zelfs met drie klonten, verorberd werd". En toen kwam het hoogtepunt ('glanspunt' genoemd door BC): "'The Dinner', zoo uitstekend, dat het bestuur de Commissie speechend geluk wenschte en bedankte voor de uitstekende regeling". En zo zijn Amsterdammers aan hun bedenkelijke reputatie gekomen. En waar zijn al die filmpjes en foto's gebleven? Eén bijzondere was er tenminste afgedrukt bij het verslag van het gelag; een mooie plaat van de Hoofdstraat.
Bouwkundig Bureau Uw flexibele partner! A: Golfweg 22, 2202 JK Noordwijk | T: +31 (0)71 362 54 22 | M: +31 (0)6 22 05 06 14 E: info@KW-bouwkundigbureau.nl | W: www.KW-bouwkundigbureau.nl
18
De Blauwdotter • nr. 192
Verder Lezen? Voor al €17,50 per jaar ontvangt u de Blauwdotter drie keer per jaar in de bus.
Aanmelden kan via: ledenadministratie@g-o-n.nl of www.g-o-n.nl
19