Blauwdotter nr. 193 (Kerstnummer 2021) by Maris Media / Verhoog & Warmerdam

LEDENBLAD V/H GENOOTSCHAP OUD NOORDWIJK kerst 2021 nr. 193

COLOFON

De Blauwdotter • Kerstnummer 2021

Ereleden Genootschap Oud Noordwijk W. Baalbergen L. v.d. Bent † A. van Duijn † Leon Guijt Eli van Kekeren † Sjaan van Kekeren - Brouwer J. van Kan

Genootschap Oud Noordwijk Jan Kroonsplein 4 2202 JC Noordwijk Tel: 071- 36 178 84 e-mail: algemeen@g-o-n.nl www.museumnoordwijk.nl www.streekmuseumveldzicht.nl Bestuur Genootschap Oud Noordwijk Voorzitter: Secretaris: Penningmeester: Lid: Lid: Lid: Lid: Asp. lid: Adviseur Veldzicht: Locatiemanager Veldzicht:

Henk Kok Nella Brak Joost de Vries Harm Dragt Jan de Vreugd René le Clercq Jan Schaafsma Hans Savenije Jan Hoogeveen Lida van der Voort

0653247953 0648489944 0651454530 0648007337 0651075415 0653528712 0652595080 0620546209 0653554722 0642204546

B. Koemans † K. Kok † Aleid Matser Ben Matser J. v. Nes † A. Weelen †

voorzitter@g-o-n.nl secretaris@g-o-n.nl joostk.devries@gmail.com info@excapite.nl jandevreugd@kpnmail.nl parlecler55@gmail.com j.schaafsma@hotmail.com h.savenije@hetnet.nl alkajan@casema.nl lidavandervoort@gmail.com

Lidmaatschap Genootschap Oud Noordwijk € 17,50 per jaar - € 20,- per jaar buiten Noordwijk, € 25,- per jaar buiten Nederland. Rabobanknummer: NL34 RABO 0101 3515 42. Een abonnement op De Blauwdotter is inbegrepen bij het lidmaatschap van het Genootschap Oud Noordwijk. Aanmelding lid/abonnee via een telefoontje (071 - 361 78 84), een opgave bij de receptie, een briefje (Jan Kroonsplein 4, 2202 JC Noordwijk) of een e-mail met vermelding van naam en adres naar ledenadministratie@g-o-n.nl. Aanmelden kan ook via de website www.g-o-n.nl. Over schenkingen, erfenissen en legaten: Hebt u wel eens overwogen om ons Genootschap “Oud Noordwijk” geld of goederen te schenken, of ons in uw testament op te nemen? De fiscus heeft ons volledige vrijstelling van successie- en schenkingsrechten verleend. Schenkingen kunt u fiscaal aftrekken onder bepaalde voorwaarden. Neem hierover contact op met onze penningmeester Joost de Vries, telefoon: 0651454530, email-adres: penningmeester@g-o-n.nl. Kijk ook op onze website www.museumnoordwijk.nl. Indien u overweegt ons in uw testament op te nemen kunt u voor een kort oriënterend gesprek met een notaris of het stellen van algemene vragen gratis terecht bij: Notariskantoor Noordwijk, telefoon: 071 - 364 01 00 of e-mail info@noordwijknotarissen.nl. Museum Noordwijk Jan Kroonsplein 4, Noordwijk aan Zee Openingstijden Museum Noordwijk vanaf 1 oktober tot 1 april 2022 (hangende eventuele nadere COVID-19 maatregelen van de overheid): dinsdag t/m zaterdag van 10:00 - 17:00 uur en zondag 12:00 - 16:00 uur. Toegangsprijzen: € 5 voor volwassenen en € 2.50 voor kinderen tot 12 jaar. • U dient zich van te voren telefonisch 071-3617884 (tussen 10:00 en 14:00 uur) of per e-mail: bezoek@ museumnoordwijk.nl te melden om te reserveren voor de dag waarop u ons museum wilt bezoeken. Daarmee voldoet u aan de voorwaarden die de overheid heeft gesteld t.a.v. het bezoeken van musea. • Lees bovendien onze huisregels omtrent COVID-19 goed voor u naar het museum komt. Zie www.museumnoordwijk.nl.

Streekmuseum Veldzicht Herenweg 144, Noordwijk Openingstijden van Streekmuseum Veldzicht (hangende eventuele nadere COVID-19 maatregelen van de overheid): op zaterdag van 10:30 – 17:00 uur en zondagmiddag van 14:00 – 17:00 uur tot 29 november 2021. Toegangsprijzen: € 5,- voor volwassenen en € 2,50 voor kinderen tot 12 jaar. • U dient zich van te voren telefonisch 0642204546 of per e-mail: info@streekmuseumveldzicht.nl te melden om te reserveren voor de dag waarop u ons museum wilt bezoeken. Daarmee voldoet u aan de voorwaarden die de overheid heeft gesteld t.a.v. het bezoeken van musea. • Lees bovendien onze huisregels omtrent COVID-19 goed voor u naar het museum komt. Zie: www.streekmuseumveldzicht.nl. De tuinen, die er door de grote inzet van de vrijwilligers prachtig bij liggen, kunnen ook bezocht worden.

De Blauwdotter • nr. 193

De Blauwdotter is een uitgave van het Genootschap Oud Noordwijk

Inhouds opgave

Redactie Michel van Dam, Willem van den Haak, Koen Marijt, Peter Mulder, Nicolline van der Spek & Jeroen Verhoog Beeldmateriaal Cultuur-Historisch Genootschap Duin- en Bollenstreek Jaques Dekker Cor van Duijn Erfgoed Leiden Genootschap Oud Noordwijk Willem van den Haak Roland van Roijen De redactie heeft zich ingespannen om de herkomst van al het gebruikte illustratiemateriaal te achterhalen. Voor eventuele reacties: zie het email-adres hieronder. Beeld cover: Winters beeld van het toenmalige Palace Hotel en omgeving in de jaren twintig van de vorige eeuw (foto ingekleurd door Willem van den Haak). Vormgeving & Productie Mark van Amsterdam Maris Media, Noordwijk Reacties: Jan Kroonsplein 4, 2202 JC Noordwijk: redactie.blauwdotter@g-o-n.nl

4 Redactioneel 5 60 Jaar Zeekat, maritieme historie uit Noordwijk 11 Van der Plas – een Noordwijks-Katwijks geslacht 15 Kinderspeelhuisje Calorama 19 Gezocht: Werk van edelsmid en beeldend kunstenaar Siem van den Hoonaard (1900-1938) voor expositie 21 De fotoHOEK van HAAK: Turen en Gluren 27 Bloembollenerfgoed in Noordwijk 30 “Ter leniging der Armoede” 36 Crowdfundactie Genootschap Oud Noordwijk 37 Een kat in het nauw maakt rare sprongen 43 Op zoek naar sporen van het verleden 46 Van het bestuur van het Genootschap Oud Noordwijk 47 Club van 100

Het copyright op alle artikelen in dit blad berust bij het G.O.N. Niets uit deze uitgave mag geheel of gedeeltelijk worden overgenomen of vermenigvuldigd, in welke vorm dan ook, dan na voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. SSN: 1381-1592

COLOFON

De Blauwdotter • Kerstnummer 2021

Ereleden Genootschap Oud Noordwijk W. Baalbergen L. v.d. Bent † A. van Duijn † Leon Guijt Eli van Kekeren † Sjaan van Kekeren - Brouwer J. van Kan

Henk Kok Nella Brak Joost de Vries Harm Dragt Jan de Vreugd René le Clercq Jan Schaafsma Hans Savenije Jan Hoogeveen Lida van der Voort

0653247953 0648489944 0651454530 0648007337 0651075415 0653528712 0652595080 0620546209 0653554722 0642204546

B. Koemans † K. Kok † Aleid Matser Ben Matser J. v. Nes † A. Weelen †

De Blauwdotter • nr. 193

De Blauwdotter is een uitgave van het Genootschap Oud Noordwijk

Inhouds opgave

De Blauwdotter • Kerstnummer 2021

REDACTIONEEL

Op de omslag een winterse foto van het toenmalige Palace Hotel en directe omgeving, ergens in de jaren twintig van de vorige eeuw. De foto is ingekleurd door Willem van den Haak, een stemmig beeld dat goed past bij deze tijden van het jaar: de aanloop naar Kerstmis en het nieuwe jaar. De vraag is of dat beeld nog wel klopt, niet alleen vanwege de verdwenen gebouwen, maar ook vanwege het (bijna) verdwenen sneeuwdek. Verschuivende tijden, verschuivende landschappen, zelfs een verschuivend klimaat. Zo kun je met deze omslag terugkijken in de tijd, maar ook vooruit denken in de toekomst. Het Genootschap Oud Noordwijk gaat over het verleden en minder over het heden en al helemaal niet over de toekomst, maar toch liggen de verbindingen soms voor de hand. In deze aflevering van De Blauwdotter aandacht voor sociaal mindere tijden in Noordwijk (de Werkinrichting en de Crisis van de Jaren Dertig). Naar wat er zoal gebeurt in de musea van het GON de komende tijd (de beelden van Puik en Duin, de sieraden van Siem van den Hoonaard en de aloude bloembollencultuur). Naar de herkomst van de Katwijkse én Noordwijkse naam ‘Van der Plas’, een speelhuisje op het Landgoed Calorama, een catamaran en een prachtige inkijk in de etalage van de oude Bazaar van Jan van Kan. En het Bestuur van het GON maakt met evenveel trots als dankbaarheid melding van de zeer bijzondere bijdrage van de familie Heineken aan de totstandkoming van het al langer verhoopte nieuwe Museum Noordwijk. Mooie verhalen en berichten, stemmige beelden in stemmige tijden. In het nieuwe jaar straks aandacht voor het 60-jarig bestaan van het Genootschap Oud Noordwijk, tentoonstellingen om reikhalzend naar uit te zien (vooral de ‘special’ over Leo Klein Diepold), evenals de nieuwe Blauwdotters die ook in 2022 gaan verschijnen. De redactie wenst u mooie en gezonde tijden.

De Blauwdotter • nr. 193

60 Jaar Zeekat, maritieme historie uit Noordwijk Door Hans Warmerdam

ie kent hem niet: Peter Bruggeman oftewel 'De Brug'. Geboren en Getogen Noordwijker (GGN’r) en jarenlang nering halend uit zijn klokkenwinkel en later juwelierszaak in de Hoofdstraat. Zoon van een keurige middenstander die na vele omzwervingen met de nodige tegenzin de juwelierszaak van zijn vader voortzet. Het betekent het voorlopige einde van zijn grote liefde: zeilen op zijn Zeekat (de Zeezoen), een in Noordwijk gebouwde catamaran die, zoals nu blijkt, een rijke Noordwijkse historie kent en wiens voorganger de eerste in Nederland gebouwde catamaran blijkt te zijn. Nadat De Brug zijn winkel zeventien jaar geleden heeft verkocht - hij wordt meerdere malen overvallen en vindt het daarom wel welletjes - pakt hij zijn oude hobby weer op en koopt zich in bij één van de nieuwere generatie Zeekatten (De Zeevonk). Al die jaren blijft het hem verbazen dat dit type alleen op de Noordwijkse en Katwijkse stranden is terug te vinden. En dat terwijl de Zeekat zoveel meer mogelijkheden biedt dan andere catamarans. Er zijn tochten mee gemaakt naar Engeland, Frankrijk en de Kanaaleilanden: Met een Zeekat kon je voor het eerst buiten de ‘territoriale wateren’ van de ZVN (Zeilvereniging Noordwijk) varen, zoals hij het noemt. Drie jaar geleden komt hij op het idee om de zoektocht naar de oorsprong van de Zeekat te starten en maakt hij samen met Roland van Roijen het plan om een uitgave te maken over de rijke historie van de Noordwijkse en Katwijkse Zeekat.

Boven: Tekening van een standaard Zeekat.

Peter Mulder

De Blauwdotter • Kerstnummer 2021

REDACTIONEEL

De Blauwdotter • nr. 193

60 Jaar Zeekat, maritieme historie uit Noordwijk Door Hans Warmerdam

Boven: Tekening van een standaard Zeekat.

Peter Mulder

De Blauwdotter • Kerstnummer 2021

Bestseller 'Zeekat, een Klasse Apart' is een bestseller (ook de derde druk is inmiddels volledig uitverkocht) en gaat over de introductie van de ‘Hollandse’ catamaran in Nederland. Deze eer valt te beurt aan twee leden van de ZVN (ZeilVereniging Noordwijk), de Noordwijkers Luijt van der Meulen en Jaap Beukers. Deze laatste is oprichter van het latere, succesvolle 'Flying Arrow' en bouwde in zijn hoogtijdagen meer dan 600 zeilboten per jaar! Maar dit terzijde. Het tweetal weet na de succesvolle bouw (en proefvaart) van de eerste Zeekat in Noordwijk de bouwtekening zelfs met een bescheiden winst te verkopen aan de concurrerende leden van Skuytevaart (Katwijkse zeilvereniging). De bouw van de eerste Hollandse catamaran is dus in de eerste plaats een Noordwijkse aangelegenheid. Naar verluidt ligt dat nog steeds gevoelig in de zeilgemeenschap van onze zuidelijke buurgemeente.

De Blauwdotter • nr. 193

Luijt van der Meulen; pionier van de Nederlandse Catamaran In begin jaren zestig is het fenomeen ‘catamaran’ een zeldzame verschijning op de Nederlandse stranden. In de jaren vijftig bestaat er alleen de zogenaamde Shearwater van Engelse makelij. Het ontwerp is gebaseerd op twee ‘aan elkaar geknoopte’ kano’s en functioneerde in die jaren redelijk goed. De Nederlandse kustwateren zijn echter niet geschikt voor dit lichte type. In 1959 verschijnt de eerste Shearwater op het terrein van de ZVN dat toen net twee jaar daarvoor was opgericht. Luijt van der Meulen is onder de indruk van het ranke model, maar ziet direct de beperkingen van de boot. Hij gaat op zoek naar werktekeningen waarmee hij de ‘eerste Nederlandse catamaran’ kan bouwen. De Hiswa, bij uitstek de plek waar nieuwe modellen worden geïntroduceerd, biedt in eerste instantie soelaas. Er was geen enkele catamaran te vinden, totdat Luijt bij een Deense stand stuit op een tekening van een knik-spant. Hij koopt het exemplaar. Met die tekening in de hand begint hij samen met Jaap Beukers zijn catamaran-avontuur. In de winter van 1961-1962 bouwt het tweetal twee exemplaren. Eén exemplaar wordt direct te koop aangeboden omdat de gezinsuitbreiding van Jaap geen ruimte biedt om ieder weekend te gaan spelevaren. Bovendien kan hij de opbrengst goed gebruiken voor de aanschaf van een wieg en kinderwagen. Na een jaartje proefvaren met het overgebleven exemplaar past Luijt het ontwerp grondig aan. Links: Het boek 'Zeekat, een Klasse Apart'. Rechterpagina: De bouw van de eerste twee Zeekatten in 1961/1962 in een bollenschuur nabij de Wilhelminastraat in Noordwijk. Luijt van der Meulen en Jaap Beukers bouwen hier de 'Zeekat' en de 'Mistral'.

» 7

De Blauwdotter • Kerstnummer 2021

De Blauwdotter • nr. 193

» 7

De Blauwdotter • Kerstnummer 2021

Verbindingen tussen de twee drijvers worden verlegd, verstevigd en met touw bevestigd (dit gaf de drijvers meer bewegingsruimte) en in plaats van drie tussenbalken krijgt de ‘Zeekat’ er zes. Na nog een (succesvol) zeilseizoen zijn de bouwers tevreden en trekken een mal van het uitontwikkelde exemplaar. Deze mal dient als startpunt voor een nieuwe generatie polyester Zeekatten. De Noordwijkse en Katwijkse variant In de loop der jaren evolueert de Zeekat steeds verder. Zo wordt de romp meerdere malen aangepast (zie tekeningen). Daarnaast ontstaat er een Katwijkse en Noordwijkse variant (buiten de twee kustplaatsen vindt de Zeekat geen aftrek). Katwijkers stellen blijkbaar meer proviandruimte op prijs -ze bouwen kisten op de drijvers- waarin ze de nodige voorraad kunnen bergen. Daarnaast plaatsen ze een boegspriet voor meer zeiloppervlakte en schilderen hun schepen in de meest bonte kleuren. Noordwijkers achten deze extra ‘fratsen’ een aantasting van het oorspronkelijke ontwerp en houden het

De Blauwdotter • nr. 193

model het liefst wit en zo dicht mogelijk bij de originele versie. Of zoals de Noordwijkers het uitdrukken: In Katwijk heeft het gezegde ‘Minder is meer’ blijkbaar geen betekenis. Engelandvaarders De Zeekat blijkt uitermate geschikt om de horizon te verbreden. 'Zeekat, een Klasse Apart' staat vol met avonturen die de bezitters met hun ‘Kat’ beleven. Verre tochten zijn geen uitzondering. In 1976 vertrekt een drietal (Cees den Hollander, Aad Scheelings en Gé Beijk) met de Zeezoen richting België om via het Kanaal naar Engeland over te steken. Het wordt een memorabele tocht in pittige omstandigheden. Op 7 juli ‘klaart’ het drietal in Engeland in, zo staat vermeld op een bewaard gebleven ‘tempory importation of a vessel for private cruising’. Op de terugweg krijgen ze ruige omstandigheden te verduren: Het waait flink uit het Zuidwesten, we schatten zo’n windkracht 5 à 6… …We houden even de adem in. Er staat een flinke zee en harde wind… … De golven rijzen hier en daar tot 3 à 4 meter….

De Zeezoen blijkt tegen dit alles bestand. Op 17 juli arriveren schip en bemanning na een behouden vaart op het Noordwijkse strand en kan er weer een episode worden toegevoegd aan de rijke geschiedenis van de Zeekat. ‘Gratis’ Naast deze ‘Engelandvaarders’-avonturen staat het boek vol met andere verre reizen van de Zeekat. Het meest in het oog springend is de deelname van een Noordwijkse Zeekat aan de ‘Friesche Vlag Regatta’ (later Heineken Regatta) op Curaçao. Bij deelname aan deze catamaranrace zorgt de toenmalige sponsor (Nedloyd) voor gratis vervoer van de boot naar het Caribische eiland. Ook na grondige bestudering van de reglementen blijkt de enige voorwaarde voor dit gratis

Linkerpagina: De verandering van de Zeekat door de jaren heen. Boven: Een Zeekat op de Caraïben.

vervoer dat de catamaran gedemonteerd moest zijn. De term ‘gratis’ werkt als een magneet op de ZVN’ers die in het bezit zijn van Zeekat de Jellyfish. Kosten nog moeite worden gespaard om de Jellyfish (het ding weegt zo’n 400 kilo! 4x zoveel als een normale catamaran) uit elkaar te halen en op transport te krijgen naar de Rotterdamse haven. Bij aankomst kijkt de organisatie met grote ontsteltenis naar het gevaarte dat voor deelname is aangemeld. Zoals verwacht geven de reglementen geen reden om de kolos (met hun bemanning) uit te sluiten van deelname. Een ruime afvaardiging van de ZVN - de Jellyfish telt vijf (!) bemanningsleden - kan zo deelnemen aan de Caribische race en is daarmee de enige Zeekat die de Atlantische Oceaan heeft bevaren. Meer informatie? Of een exemplaar van het boek bemachtigen? Neem dan contact op! Website: www.noordx.nl/zeekat/ Email: zeekat@noordx.nl

De Blauwdotter • Kerstnummer 2021

De Blauwdotter • nr. 193

Linkerpagina: De verandering van de Zeekat door de jaren heen. Boven: Een Zeekat op de Caraïben.

MEDISCH PEDICURE YVONNE VAN DER EIJK MEDISCH PEDICURE

De Blauwdotter •MEDISCH Kerstnummer 2021 PEDICURE

De Blauwdotter • nr. 193

YVONNE VAN DER EIJK

Van der Plas – een NoordwijksKatwijks geslacht

MEDISCH PEDICURE YVONNE VAN DER EIJK

Door Harrie Salman

BEHANDELING OP AFSPRAAK BEHANDELING OP AFSPRAAK BEHANDELING OP AFSPRAAK 06-45134661 EHANDELING OP AFSPRAAK

n Katwijk dragen enkele duizenden mensen de familienaam Van der Plas. Deze naam komt ook in Noordwijk voor, maar is daar veel minder verbreid. De stamvader van de Katwijkse Van der Plassen is Klaas Jacobszoon van der Plas, die ca. 1541/42 is geboren. Dat hij met de Noordwijkse Van der Plassen verwant is, kon eerder nooit worden bewezen, maar daarvoor zijn nu onomstotelijke bewijzen. Dit artikel geeft ze. Ik maak hiervoor ook gebruik van gegevens die ik ruim tien jaar geleden heb gekregen uit het onderzoek naar duinmeiers van Peter Zonneveld en Thea Steenvoorden. Met dit artikel wil ik mijn eigen onderzoek afronden en een impuls aan de geïnteresseerden geven om een omvangrijkere publicatie over dit geslacht voor te bereiden. Hierbij kunnen Katwijkers en Noordwijkers met elkaar samenwerken.

06-45134661

06-45134661 | YVONNE.VANDER.EIJK@HETNET.NL

06-45134661

Gediplomeerd lid van Provoet Provoet lidnr. 309254

Gediplomeerd lid van Provoet Provoet lidnr. 309254 Gediplomeerd lid van Provoet Provoet lidnr. 309254

Maarten Kruytstraat 6 2202 GX Noordwijk

Gediplomeerd lid van Provoet Provoet lidnr. 309254

BEHANDELING2 OP AFSPRAAK Ruim 5000 M FUN voor de hele familie! 06-45134661 Reserveer o.v.v. ‘Blauwdotter’ en u ontvangt 25% korting op midgetgolfen. DUINWEG 6 • NOORDWIJK AAN ZEE • 071 361 31 29 @DEROLLYGOLF WWW.DEROLLYGOLF.NL • VOLG ONS Gediplomeerd lid van Provoet Provoet lidnr. 309254

V.V.E. cleaning & ramen lappen Joep van der Lippe 06 - 272 82 074 joepvanderlippe@casema.nl

SCHOON IS EEN BELEVING

Het gebied De Plas “De oorsprong van de naam ligt in het gebied De Plas dat op een kaart van Rijnland van 1615 voorkomt. Hier ligt nu het ruimtevaart centrum ESA/ESTEC in de gemeente Noordwijk. De geschiedenis van deze plas gaat terug tot de 12e eeuw, toen de Rijnmonding waarschijnlijk in 1163 bij een hevige storm is verzand. Het was een brede monding die nu onder de Noordwijkse Zuidduinen ligt. De grens tussen Katwijk en Noordwijk liep door het midden van de rivier. Het water dat tevoren via de Rijn in zee kon stromen, moest nu omgeleid worden in de richting van Spaarndam. Dit werd georganiseerd door het Hoogheemraadschap Rijnland. Vanuit het lager gelegen gebied tussen Noordwijk en Noordwijkerhout bleef water naar het zuiden stromen en ook vanuit de duinen, die zich in deze tijd begonnen te vormen, kwam kwelwater omhoog dat een uitweg zocht. De voormalige bedding van

de Rijn was het gebied Rijnsoever, dat na de vorming van de duinen tot aan de Zwarteweg in Noordwijk liep. Aan de westkant van de Zwarteweg verzamelde het water zich nu aan de voet van de duinen en zo vormde zich een gebied dat onder water liep en De Plas werd genoemd. Het lag aan de Noordwijkse kant van de ondergestoven bedding. In verkoopakten uit de 17e eeuw blijkt dat het toen droge gebied 6 ha groot was. De Plas is niet de oudste naam, want rond 1400 werd dit gebied waarschijnlijk de Waal genoemd, wat een oud woord voor een doorbraakplas is. Tussen 1410 en 1435 woonde hier Dirk Simonsz(oon) op de Waal, op een boerderij die in het noordoostelijke deel van het ESTEC-terrein aan de Zwarteweg lag. Van 1479 tot 1494 woonde op deze boerderij Klaas Willem Klaasz op De Plas, en van 1495 tot 1534 Mathijs Willemsz van der Plas of Verplas. Dit blijkt uit de pachtboeken van het klooster Leeuwenhorst in Noordwijkerhout. »

MEDISCH PEDICURE YVONNE VAN DER EIJK MEDISCH PEDICURE

De Blauwdotter •MEDISCH Kerstnummer 2021 PEDICURE

De Blauwdotter • nr. 193

YVONNE VAN DER EIJK

Van der Plas – een NoordwijksKatwijks geslacht

MEDISCH PEDICURE YVONNE VAN DER EIJK

Door Harrie Salman

BEHANDELING OP AFSPRAAK BEHANDELING OP AFSPRAAK BEHANDELING OP AFSPRAAK 06-45134661 EHANDELING OP AFSPRAAK

06-45134661

06-45134661 | YVONNE.VANDER.EIJK@HETNET.NL

06-45134661

Gediplomeerd lid van Provoet Provoet lidnr. 309254

Gediplomeerd lid van Provoet Provoet lidnr. 309254 Gediplomeerd lid van Provoet Provoet lidnr. 309254

Maarten Kruytstraat 6 2202 GX Noordwijk

Gediplomeerd lid van Provoet Provoet lidnr. 309254

V.V.E. cleaning & ramen lappen Joep van der Lippe 06 - 272 82 074 joepvanderlippe@casema.nl

SCHOON IS EEN BELEVING

De Blauwdotter • Kerstnummer 2021

De Blauwdotter • nr. 193

Als Klaas en Mathijs broers zijn geweest, wat heel waarschijnlijk is, heeft ook hun vader Willem Klaasz op De Plas gewoond. Er was ook nog Jan Willemsz van der Plas, die in 1494 op een boerderij aan de Duinweg in Noordwijk woonde en de voorvader van de Noordwijkse boerentak van de familie is geworden. Jan en Mathijs worden in de oudste belastingregisters van Noordwijk uit 1494 vermeld en hadden respectievelijk 9 en 5 koeien. Ze hadden ook 1 varken. Waar de nazaten van Klaas Willemsz gebleven zijn is niet bekend. De weduwe van de rond 1534 gestorven Mathijs Willemsz van der Plas heeft nog tot 1538 op de boerderij aan De Plas gewoond. Een van deze kinderen uit dit gezin zal Willem hebben geheten en vermoedelijk naar Noordwijk aan Zee zijn gegaan, waar in de decennia rond 1600 Van der Plassen woonden die vissers waren. Een andere zoon moet Jacob Mathijsz zijn die tussen ca. 1540 en 1560 in Katwijk aan de Rijn woonde en al vanaf 1542 duinmeier van het Katwijker duin was. Met hem loopt de naam Van der Plas in Katwijk verder. Hij wordt zelf nooit met deze achternaam vermeld, maar wel zijn zoon Klaas. Een duinmeier was een opzichter van het duin en pachtte voor perioden van 5 jaar delen van het duin. Hij moest het wild in stand houden, met name de konijnenpopulatie, en helm planten. Duinmeiers hadden inkomsten uit de verkoop van konijnen. Dat de Katwijkse duinmeier Jacob Mathijsz de vader van Klaas Jacobsz van der Plas, en dus zelf ook een Van der Plas was, kan met behulp van archiefmateriaal worden aangetoond. Uit het register van de 10e penning van 1561 van Katwijk blijkt dat Jacob Mathijsz al was overleden en dat zijn weduwe Anna de jaarlijkse pacht van het duin

betaalde. Anna was zeer waarschijnlijk een dochter van de vorige Katwijkse duinmeier Mouwerijn Claasz, die in de jaren 1539 en 1542 in het archief van de Grafelijkheidsrekenkamer als duinmeier in Katwijk wordt genoemd. Jacob Mathijsz wordt in dit archief in de jaren 1542, 1550, 1552, 1556 en 1561 als de volgende duinmeier van Katwijk vermeld. Vanaf 1561 vervulde Anna de taak van duinmeier. Anna, de weduwe van Jacob Mathijsz, woonde in 1561 op een van de kroften (zandakkers) rondom de kerk van Katwijk aan de Rijn en had daar een henneptuin van 100 roe (ca. 1500 m2) voor de productie van hennepvezels voor de Katwijkse lijnbanen. Blijkens het morgenboek van 1598 woonde Klaas Jacobsz duinmeier toen in haar huis. Dit is uitgezocht door Dik Parlevliet in zijn Historische Atlas van Katwijk en Valkenburg 1544. Hiermee hebben we een eerste aanwijzing in handen voor wie de vader van deze Klaas Jacobsz was, namelijk Jacob Mathijsz. Zijn oudste dochter Anna is dan genoemd naar haar grootmoeder Anna, de vrouw van Jacob Mathijsz. Volgens het archief van de Grafelijkheidsrekenkamer was Mathijs Jacobsz in de jaren 1571-1576 de volgende duinmeier van het Katwijker duin. Hij zal ongetwijfeld de oudste zoon van Jacob Mathijsz en Anna zijn, want dit beroep bleef meestal in de familie. Van 1577 tot 1602 is een andere zoon, de al genoemde Klaas Jacobsz, de duinmeier. In een notariële akte uit 1580 wordt hij beschreven als omtrent 38 jaar oud, zodat hij ca. 1541/42 is geboren. » Linkerpagina: De Plas onder Rijnso(e)ver, fragment van een kaart van het Hoogheemraadschap Rijnland, 1615. De boerderij aan De Plas lag aan de Noortwijcker Wech (Zwarteweg) direct achter “Noortwijcker”.

De Blauwdotter • Kerstnummer 2021

De Blauwdotter • nr. 193

De Blauwdotter • Kerstnummer 2021

Hij wordt in de archieven van de Houtvesterij van Holland en West-Friesland ook Lange Klaas of Klaas Jaap Mathijsz (= Klaas, de zoon van Jaap Mathijszoon) genoemd. In de boedelbeschrijving van Jan van Brouchoven komt hij in 1588 ook voor als Klaas Jacob Mathijsz, duinmeier in Katwijk. De toevoeging van de voornaam van zijn grootvader is het definitieve bewijs van wie de vader van Klaas Jacobsz was, namelijk Jacob Mathijsz. Zijn grootvader Mathijs Willemsz woonde aan De Plas in Noordwijk. Hiermee is ook aangetoond dat de Katwijkse Van der Plassen van de boerderij aan De Plas in Noordwijk afkomstig zijn. Tussen 1608 en 1617 wordt Wijntje Krijnen vermeld als duinmeier van het oostelijke deel van het Katwijker duin. Zij wordt dan de weduwe van Klaas Jacobsz van der Plas genoemd, wat een van de eerste vermeldingen van de achternaam in Katwijk is. Klaas Jacobsz en Wijntje Krijnen hadden een groot gezin. Hun zoons Jan en Jacob Klaasz zijn ook duinmeier van het Katwijker duin geworden. Jan wordt als zodanig genoemd tussen 1607 en 1631, en Jacob (ook Jaap Slof genoemd) al in 1606. Van deze broers Jan en Jacob Claaszonen van der Plas stammen waarschijnlijk de meeste Katwijkse Van der Plassen af. Velen daarvan zijn in de visserij terecht gekomen. De derde zoon, Gijsbert Klaasz van der Plas was al in 1605 duinmeier in Noordwijk. Hij woonde aan de Zeestraat in Noordwijk Binnen. De stamboom van de Katwijkse Van der Plassen begint meestal bij Klaas Jacobsz van der Plas, omdat niet bekend was wie zijn ouders waren. Door dit artikel worden aan de stamboom drie generaties toegevoegd die verbonden zijn met de boerderij bij de Plas aan de Noordwijkse Zwarteweg. De oudste twee

De Blauwdotter • nr. 193

generaties woonden er en de derde is naar Katwijk aan de Rijn verhuisd. We kunnen dit als volgt in schema zetten: 1. Willem Klaasz (?) aan de Plas (geboren ca. 1445, boer aan de Plas vóór 1479). Kinderen: Klaas (?), Mathijs, Jan 2. Mathijs Willemsz aan de Plas (geb. ca. 1470, boer aan de Plas tot 1534). Kinderen: Jacob 3. Jacob Mathijsz (geb. ca. 1510, duinmeier in Katwijk 1542-1560). Kinderen: Mathijs en Klaas 4. Klaas Jacobsz van der Plas (geb. ca 1541/42, duinmeier in Katwijk 1577-vóór 1607). Kinderen: Jan, Anna, Aagt, Jacob en Gijsbert Het begin van de stamboom van de Noordwijkse Van der Plassen ziet er zo uit: 1. Willem Klaasz (?) aan de Plas (geb. ca. 1445, boer aan de Plas vóór 1479). Kinderen: Klaas (?), Mathijs, Jan 2. Jan Willemsz van der Plas (geb. ca. 1470, boer aan de Duinweg, overl. ca 1541). Kinderen: Willem (A) en Jeroen (B) 3. A. Willem Jansz van der Plas (geb. ca. 1500, overl. na 1542) Kinderen: Jan, Willem, Huibert, Jeroen B. Jeroen Jansz van der Plas (geb. ca. 1500, overl. voor 1556). Kinderen: Jan, jonge Jan. Leendert, Marijtge

Kinderspeelhuisje Calorama Door Jeroen Verhoog

p het bekroonde Noordwijkblog van onze hoofdredacteur prijkt een foto van bouwvakker Clements Duyndam die druk in de weer is met de bouw van een speelhuisje voor Charlene Heineken, tegenwoordig eigenaresse van de gelijknamige bierbrouwerij. Het speelhuisje verrees op het terrein van de villa van haar vader Freddy Heineken aan de Boerhaaveweg in Noordwijk aan Zee. De bouw van het speelhuisje past in een traditie die teruggaat tot in de negentiende eeuw. Wie vandaag de dag het woord ‘speelhuisje’ intikt op een zoekmachine, vindt een keur aan speelhuisjes voor kinderen, van plastic of hout, in alle soorten en maten en prijsklassen. Voor iedere portemonnee is er dus wel wat uit te zoeken. Speelhuisjes voor kinderen zijn geen fenomeen van de moderne tijd. Gek genoeg zijn de eerste speelhuisjes of ‘speelhuisgjens’ in de zestiende en zeventiende eeuw juist bedoeld voor volwassenen met de functie van prieeltjes in de grote parttuinen van buitenplaatsen.

Kinderspeelhuisjes In de tweede helft van de achttiende eeuw wordt het in welgestelde kringen usance met de kinderen de natuur in te gaan en daartoe leenden de weelderige langgoederen en romantische landschapstuinen zich uitstekend. Linksonder: Tekening van een speelhuisje door P.J. Lutgers (locatie onbekend). Rechtsonder: Clements Duyndam bouwt een speelhuisje voor Charlene Heineken.

De geschiedenis van de boerderij bij De Plas is in kort bestek beschreven in mijn boeken De Klei in Noordwijk (verkrijgbaar bij het Streekmuseum Veldzicht in Noordwijk) en Noordwijk aan de Rijn (uitverkocht). Wie in de voorbereiding van een publicatie is geïnteresseerd kan zich melden via het mailadres henkvdplas0790@gmail.com

De Blauwdotter • Kerstnummer 2021

De Blauwdotter • nr. 193

Kinderspeelhuisje Calorama Door Jeroen Verhoog

De Blauwdotter • Kerstnummer 2021

De Blauwdotter • nr. 193

Ook het boerenleven wordt geromantiseerd en voor adellijke kinderen worden er in de loop van de negentiende eeuw miniatuurboerderijen gebouwd om boerderijtje te spelen en vertrouwd te raken met het leven in de natuur. Parallel aan de miniatuurboerderijtjes verschijnen in deze periode de eerste speelhuisjes, of eigenlijk miniatuurhuisjes in koninklijke en adellijke tuinen, soms eenvoudig van hout, soms heuse bouwwerken geheel in steen uitgevoerd. Koningin Wilhelmina krijgt in 1891 haar eigen prachtig ingerichte huisje in het park van Paleis het Loo. Ze zorgt er niet alleen voor haar tuintje en levende have, maar leert er ook koken op een eigen fornuisje. De kinderen van de adel en de hogere standen krijgen in deze tijd ook hun eigen speelhuisjes waarin ze allerlei zaken oefenen die later in een echt huis van pas zullen komen. Speelhuisjes zijn vaak voorzien van miniatuurmeubels en miniatuur thee- en serviesgoed. De bouw van dit soort huisjes, soms zelfs met een officiële eerstesteenlegging, past geheel in een periode waarin de eigen leefwereld van het kind steeds meer aandacht krijgt. Sommige huisjes krijgen in de loop der tijd een andere bestemming of raken in verval. Er zijn er niet veel van over. Jammer, want ze behoren met andere speelse bouwwerken of follies in een parktuin zoals theeprielen, grotten, tempeltjes en kluizenaarshutten en duiventillen, deels tot het culturele erfgoed van landgoederen.

Noordwijkse speelhuisjes In Noordwijk bestonden drie belangrijke landgoederen of buitens: Vinkenveld, Offem en Calorama. Vinkenveld is eind negentiende eeuw helaas grondig van de kaart geveegd – alleen een theekoepel overleefde - en van een kinderhuisje is niets bekend. Of er op Offem een kinderhuisje is geweest is ook ongewis. Tekeningen of foto’s of enige andere vermelding zijn er in ieder geval niet.

De 'bewoonster' van het kinderhuisje is bekend. Ze is een kleindochter van Jan Everwijn die het huis en grond in 1843 koopt en uitbouwt tot wat nu landgoed Calorama is. Als hij in 1887 overlijdt, blijven zijn weduwe en 14-jarige zoon, Jan Charles August Everwijn, op Calorama wonen. Er zijn in het Calorama-archief enkele foto's bewaard gebleven van Laurence Henriëtte Agatha Everwijn, de dochter van Jan Charles August Everwijn, geboren op 2 november 1899, voor en in haar speelhuisje. Zij is de moeder van de hiervoor genoemde H.M. baron Taets van Amerongen van Renswoude. Taets van Amerongen, zelf kinderloos, zal het kinderhuisje hebben laten staan zolang zijn moeder nog leeft. Zij overlijdt in 1971 in Noordwijk, waarschijnlijk niet toevallig de tijd dat het kinderhuisje naar Renswoude wordt verplaatst. Het is overigens niet helemaal duidelijk of het huisje in Renswoude het Calora-

ma-huisje is - wat er met het Calorama-huisje is gebeurd is dan niet duidelijk. Het kan ook afkomstig zijn van landgoed Blikkenburg in Zeist. Maar hoe dan ook, wie weet wordt dit huisje ooit nog gerestaureerd om op het inmiddels prachtig gerenoveerde landgoed Calorama zijn plaats in te nemen naast andere follies als de theekoepel en de duiventil. (Met medewerking van Ronald van Immerseel en Sicco de Jong) Bronnen/afbeeldingen/verder lezen: • Stichting Calorama-Everwijn-Taets van Amerongen, Huisarchief Calorama. • https://nl.wikipedia.org/wiki/Kasteel_Renswoude • hetnoordwijkblog.com/2017/06/02/ramsj9143-speelhuisje • Christine Sinninghe Damsté, ‘Huisje, Boompje, Beestje: het kinderspeelhuis op de buitenplaats,’ in: Arcadië, No.8, 2012, 4e jaargang-2. • Ronald H.M. van Immerseel, ‘De buitenplaats Calorama en zijn park,’ in: De woonstede door de eeuwen heen, juni 1998, nummer 118. • Juliette Jonker-Duynstee, ‘Speelhuisjes aan de Vecht,’ in: Jaarboekje van het Oudheidkundig genootschap Niftarlake, 2018. • Robert van Lit, Tussen Noordwijk en Renswoude (Hollandsche Rading 2020).

Linkerpagina en onder: het speelhuisje op Calorama rond 1910. Het meisje op de foto is Laurence Everwijn (1899-1971), dochter van Jan Charles August Everwijn, eigenaar van Calorama en Sara Bertruda Crommelin (mogelijk op de foto rechtsonder). Het huisje was voor Laurence gebouwd.

Van landgoed Calorama aan de Gooweg zouden we dezelfde mededeling hebben kunnen plaatsen, ware het niet dat er een foto bestaat uit 1921, met daarop nog net een kinderhuisje zichtbaar. De foto is afkomstig uit een van de gastenboeken van Calorama. Omstreeks 1970 is een kinderhuisje door toenmalig eigenaar en bewoner H.M. baron Taets van Amerongen van Renswoude (overleden in 2015) verplaatst naar kasteel Renswoude, waar het nu in helaas niet al te beste staat van onderhoud nog steeds staat.

De Blauwdotter • Kerstnummer 2021

De Blauwdotter • nr. 193

De Blauwdotter • Kerstnummer 2021

De Blauwdotter • nr. 193

Gezocht

J.G. de Witt De Echte Bakker Hoofdstraat 66, tel (071) 361 25 06, Noordwijk

Molenstraat 18, 2201 KZ Noordwijk-Binnen

Werk van edelsmid en beeldend kunstenaar Siem van den Hoonaard (1900-1938) voor expositie Door Frans van Duijn

n het zomernummer van De Blauwdotter uit 2020 {nr.188) is aandacht besteed aan het toen net verschenen boek van Frans van Duijn over de kunstenaar Siem van den Hoonaard. Deze ´Noordwijkse´ edelsmid en beeldend kunstenaar staat centraal in de winterexpositie 2022-2023 van Museum Noordwijk. De in Rotterdam geboren Van den Hoonaard had in de jaren 1936-1938 een ‘toonzaal’ op de Grent en maakte in zijn Noordwijkse periode een ongekende bloei door. Het hoogtepunt beleefde hij in de zomer van 1937, toen op de wereldtentoonstelling van Parijs zijn sieraden en beeldhouwwerk werden bekroond met een diploma en een gouden medaille. In de werkplaats achter zijn woning aan de Van Panhuysstraat wrochtte Van den Hoonaard kunstwer-

ken, die nu deel uitmaken van de collecties van onze nationale musea. Maar ook maakte hij treffende schetsen van zijn buurman Arris Waasdorp senior (alias ‘Krentenbol’) en het karrenpaard van groenteboer Zalm. Voor de komende winterexpositie over deze kunstenaar is de tentoonstellingscommissie op zoek naar door hem gemaakte werken. Bent u in het gelukkige bezit van armbanden, hangers, halskettinkjes, broches, theelepels, kande-

Boven: Siem van den Hoonaard aan het werk in zijn atelier.

Onder: Enkele sieraden door Siem van den Hoonaard in een doosje van 'Circe'.

Nu uitbreiding regio-collectie: kijk onder trefwoord 'noordwijk' of 'regio'

De Blauwdotter • Kerstnummer 2021

De Blauwdotter • nr. 193

Gezocht

J.G. de Witt De Echte Bakker Hoofdstraat 66, tel (071) 361 25 06, Noordwijk

Molenstraat 18, 2201 KZ Noordwijk-Binnen

Werk van edelsmid en beeldend kunstenaar Siem van den Hoonaard (1900-1938) voor expositie Door Frans van Duijn

Boven: Siem van den Hoonaard aan het werk in zijn atelier.

Onder: Enkele sieraden door Siem van den Hoonaard in een doosje van 'Circe'.

Nu uitbreiding regio-collectie: kijk onder trefwoord 'noordwijk' of 'regio'

De Blauwdotter • Kerstnummer 2021

laars, klokken, oorbellen, sierspelden, ringen of andere werken van Van den Hoonaard, dan stelt de tentoonstellingscommissie het zeer op prijs als u contact met haar opneemt over eventuele bruiklenen. Ook is er vanuit de commissie grote interesse voor foto’s of filmbeelden van bovengenoemde ‘toonzaal’, die luisterde naar de naam “Circe”, en de woning aan de Van Panhuysstraat 68 in de jaren 1936-1938. Heeft u verder informatie die van toegevoegde waarde kan zijn voor deze tentoonstelling dan komen wij ook graag met u in contact. Voor contact: collectiebeheer@g-o-n.nl Tel. nr. 071-3617884. En u kunt natuurlijk ook even langs komen bij het museum.

Rechts: Lepeltjes door Siem van den Hoonaard.

Krijn van der Bent

De Blauwdotter • nr. 193

De fotoHOEK van HAAK

Turen en Gluren Door Willem van den Haak

e gaan eens ongegeneerd brutaal naar binnen kijken in de etalage van Jan van Kan. Niet bij zijn garage of bij zijn (hoef-)smederij, maar door de ramen van zijn bazaar. Die was op het adres Oude Zeeweg nummer 4. Daarvoor had Jan zijn bazaar schuin aan de overkant, in dat blok huizen aan het begin van de Hoofdstraat, net achter Huize Zeezicht aan het Calisplein. Links van de bazaar stonden rond de eeuwwisseling nog een paar kleine vissershuisjes, waarvan er één de ingang was naar de smederij van Jan van Kan. Maar in het jaar van de foto die we uitvoerig gaan bestuderen, was de situatie al weer heel anders. Eén van de twee huisjes was inmiddels opgekocht door Piet 'Lekkervet' Vink, een 'Noortuk-Binder' die daar ook een bazaar was begonnen. Beide bazaars streden om de titel 'De goedkoopste bazaar van Noordwijk'. Rechts van 'Van Kans' bazaar was nu diens smederij gevestigd die aan de achterkant uitkwam op wat nu De Grent heet.

Zie pagina 24 en 25: Saaie foto? Maar nu naar de bazaar. Saaie foto? Helemaal niet! Er is van alles op en aan te zien. Nog afgezien van de sierlijke omlijsting. Om bij het linker raam te beginnen, daar hangt een allegaartje aan ansichten waar vrijwel geen typisch Noordwijkse tussen zitten.

Onder: De bazaar van Jan van Kan, links op de foto.

verstand van lekker eten!

Kerkstraat 50 | 2201KN Noordwijk | 071-3612720

De Blauwdotter • Kerstnummer 2021

Crowdfundactie Genootschap Oud Noordwijk Het Genootschap Oud Noordwijk krijgt de kans om haar collectie uit te breiden met een aantal prachtige werken. Om dit te kunnen realiseren start het GON een crowdfundactie met als doel het benodigde bedrag van €3.500 euro op te halen. Het GON krijgt van een verzamelaar de unieke kans om zijn collectie aan te vullen met werken van verschillende kunstenaars die een band met Noordwijk hebben. De aan te kopen verzameling bestaat onder andere uit tien afdrukken van houtsneden van Oswald Wenckebach. De kunstenaar woonde en werkte in Noordwijk en Noordwijkerhout en onder de afdrukken bevinden zicht naast Bijbelse taferelen ook een zelfportret en een portret van de moeder van de kunstenaar.

De Blauwdotter • nr. 193

Daarnaast zijn er nog een bronzen beeld van een jongen en een viertal keramiekplastieken van Tosca van den Haak, de eigenzinnig Noordwijkse kunstenares met haar karakteristieke stijl. Tot slot bevinden zich in de verzameling nog twee ontwerptekeningen voor lampen van Siem van den Hoonaard. De kunstenaar die in de winter van 2022-2023 centraal zal staan in een tijdelijke expositie en waarvan het GON nog geen werk in bezit heeft (zie ook elders in dit nummer). Al met al voor u hopelijk voldoende aanleiding voor een gulle gift. Donaties lopen via het crowdfundplatform www.voordekunst. nl. U vindt daar ook meer informatie over alle werken die het GON kan kopen. De actie loopt van december tot eind januari. Mocht u nog meer vragen hebben dan kunt u contact opnemen met collectiebeheer via collectiebeheer@g-o-n.nl of 06 - 41 255 636.

Verder lezen? Voor al €17,50 ontvangt u de Blauwdotter drie keer per jaar in de bus. Aanmelden kan via: ledenadministratie@g-o-n.nl of www.g-o-n.nl

Verder zijn er het bronzen beeld ‘Jokkebrok’ van Maja van Hall, een mahoniehouten sculptuur van Lo Molenaar (ook bekend van het beeld voor het gemeentehuis van Noordwijkerhout), een zeegezicht van Hans Berkhout en diverse schilderijen van het schildersfestival Noordwijk van o.a. Rob Jacobs (Kermis Noordwijk-Binnen, KW-boulevard), Carola Schapals (Duinlandschap) en Sonja Brussen (Zeegezicht).

Blauwdotter nr. 193 (Kerstnummer 2021)

Articles inside

Kinderspeelhuisje Calorama

Van der Plas – een Noordwijks-Katwijks geslacht

60 Jaar Zeekat, maritieme historie uit Noordwijk

Bloembollenerfgoed in Noordwijk

“Ter leniging der Armoede”

Gezocht: Werk van edelsmid en beeldend kunstenaar Siem van den Hoonaard (1900-1938) voor expositie

Redactioneel

De fotoHOEK van HAAK Turen en Gluren