Kinderspeelhuisje Calorama

Door Jeroen Verhoog

Op het bekroonde Noordwijkblog van onze hoofdredacteur prijkt een foto van bouwvakker Clements Duyndam die druk in de weer is met de bouw van een speelhuisje voor Charlene Heineken, tegenwoordig eigenaresse van de gelijknamige bierbrouwerij. Het speelhuisje verrees op het terrein van de villa van haar vader Freddy Heineken aan de Boerhaaveweg in Noordwijk aan Zee. De bouw van het speelhuisje past in een traditie die teruggaat tot in de negentiende eeuw.

Wie vandaag de dag het woord ‘speelhuisje’ intikt op een zoekmachine, vindt een keur aan speelhuisjes voor kinderen, van plastic of hout, in alle soorten en maten en prijsklassen. Voor iedere portemonnee is er dus wel wat uit te zoeken. Speelhuisjes voor kinderen zijn geen fenomeen van de moderne tijd. Gek genoeg zijn de eerste speelhuisjes of ‘speelhuisgjens’ in de zestiende en zeventiende eeuw juist bedoeld voor volwassenen met de functie van prieeltjes in de grote parttuinen van buitenplaatsen.

Kinderspeelhuisjes

In de tweede helft van de achttiende eeuw wordt het in welgestelde kringen usance met de kinderen de natuur in te gaan en daartoe leenden de weelderige langgoederen en romantische landschapstuinen zich uitstekend.

»

Linksonder: Tekening van een speelhuisje door P.J. Lutgers (locatie onbekend).

Rechtsonder: Clements Duyndam bouwt een speelhuisje voor Charlene Heineken.

Ook het boerenleven wordt geromantiseerd en voor adellijke kinderen worden er in de loop van de negentiende eeuw miniatuurboerderijen gebouwd om boerderijtje te spelen en vertrouwd te raken met het leven in de natuur.

Parallel aan de miniatuurboerderijtjes verschijnen in deze periode de eerste speelhuisjes, of eigenlijk miniatuurhuisjes in koninklijke en adellijke tuinen, soms eenvoudig van hout, soms heuse bouwwerken geheel in steen uitgevoerd. Koningin Wilhelmina krijgt in 1891 haar eigen prachtig ingerichte huisje in het park van Paleis het Loo. Ze zorgt er niet alleen voor haar tuintje en levende have, maar leert er ook koken op een eigen fornuisje. De kinderen van de adel en de hogere standen krijgen in deze tijd ook hun eigen speelhuisjes waarin ze allerlei zaken oefenen die later in een echt huis van pas zullen komen.

Speelhuisjes zijn vaak voorzien van miniatuurmeubels en miniatuur thee- en serviesgoed. De bouw van dit soort huisjes, soms zelfs met een officiële eerstesteenlegging, past geheel in een periode waarin de eigen leefwereld van het kind steeds meer aandacht krijgt.

Sommige huisjes krijgen in de loop der tijd een andere bestemming of raken in verval. Er zijn er niet veel van over. Jammer, want ze behoren met andere speelse bouwwerken of follies in een parktuin zoals theeprielen, grotten, tempeltjes en kluizenaarshutten en duiventillen, deels tot het culturele erfgoed van landgoederen.

Noordwijkse speelhuisjes

In Noordwijk bestonden drie belangrijke landgoederen of buitens: Vinkenveld, Offem en Calorama. Vinkenveld is eind negentiende eeuw helaas grondig van de kaart geveegd –alleen een theekoepel overleefde - en van een kinderhuisje is niets bekend. Of er op Offem een kinderhuisje is geweest is ook ongewis. Tekeningen of foto’s of enige andere vermelding zijn er in ieder geval niet.

Van landgoed Calorama aan de Gooweg zouden we dezelfde mededeling hebben kunnen plaatsen, ware het niet dat er een foto bestaat uit 1921, met daarop nog net een kinderhuisje zichtbaar. De foto is afkomstig uit een van de gastenboeken van Calorama. Omstreeks 1970 is een kinderhuisje door toenmalig eigenaar en bewoner H.M. baron Taets van Amerongen van Renswoude (overleden in 2015) verplaatst naar kasteel Renswoude, waar het nu in helaas niet al te beste staat van onderhoud nog steeds staat.

De 'bewoonster' van het kinderhuisje is bekend. Ze is een kleindochter van Jan Everwijn die het huis en grond in 1843 koopt en uitbouwt tot wat nu landgoed Calorama is. Als hij in 1887 overlijdt, blijven zijn weduwe en 14-jarige zoon, Jan Charles August Everwijn, op Calorama wonen. Er zijn in het Calorama-archief enkele foto's bewaard gebleven van Laurence Henriëtte Agatha Everwijn, de dochter van Jan Charles August Everwijn, geboren op 2 november 1899, voor en in haar speelhuisje. Zij is de moeder van de hiervoor genoemde H.M. baron Taets van Amerongen van Renswoude. Taets van Amerongen, zelf kinderloos, zal het kinderhuisje hebben laten staan zolang zijn moeder nog leeft. Zij overlijdt in 1971 in Noordwijk, waarschijnlijk niet toevallig de tijd dat het kinderhuisje naar Renswoude wordt verplaatst. Het is overigens niet helemaal duidelijk of het huisje in Renswoude het Calorama-huisje is - wat er met het Calorama-huisje is gebeurd is dan niet duidelijk. Het kan ook afkomstig zijn van landgoed Blikkenburg in Zeist. Maar hoe dan ook, wie weet wordt dit huisje ooit nog gerestaureerd om op het inmiddels prachtig gerenoveerde landgoed Calorama zijn plaats in te nemen naast andere follies als de theekoepel en de duiventil.

(Met medewerking van Ronald van Immerseel en Sicco de Jong)

Bronnen/afbeeldingen/verder lezen: • Stichting Calorama-Everwijn-Taets van Amerongen, Huisarchief

Calorama. • https://nl.wikipedia.org/wiki/Kasteel_Renswoude • hetnoordwijkblog.com/2017/06/02/ramsj9143-speelhuisje • Christine Sinninghe Damsté, ‘Huisje, Boompje, Beestje: het kinderspeelhuis op de buitenplaats,’ in: Arcadië, No.8, 2012, 4e jaargang-2. • Ronald H.M. van Immerseel, ‘De buitenplaats Calorama en zijn park,’ in:

De woonstede door de eeuwen heen, juni 1998, nummer 118. • Juliette Jonker-Duynstee, ‘Speelhuisjes aan de Vecht,’ in: Jaarboekje van het Oudheidkundig genootschap Niftarlake, 2018. • Robert van Lit, Tussen Noordwijk en Renswoude (Hollandsche Rading 2020).

Linkerpagina en onder: het speelhuisje op Calorama rond 1910. Het meisje op de foto is Laurence Everwijn (1899-1971), dochter van Jan Charles August Everwijn, eigenaar van Calorama en Sara Bertruda Crommelin (mogelijk op de foto rechtsonder). Het huisje was voor Laurence gebouwd.