Van der Plas – een Noordwijks-Katwijks geslacht

Van der Plas – een NoordwijksKatwijks geslacht

Door Harrie Salman

In Katwijk dragen enkele duizenden mensen de familienaam Van der Plas. Deze naam komt ook in Noordwijk voor, maar is daar veel minder verbreid. De stamvader van de Katwijkse Van der Plassen is Klaas Jacobszoon van der Plas, die ca. 1541/42 is geboren. Dat hij met de Noordwijkse Van der Plassen verwant is, kon eerder nooit worden bewezen, maar daarvoor zijn nu onomstotelijke bewijzen. Dit artikel geeft ze. Ik maak hiervoor ook gebruik van gegevens die ik ruim tien jaar geleden heb gekregen uit het onderzoek naar duinmeiers van Peter Zonneveld en Thea Steenvoorden. Met dit artikel wil ik mijn eigen onderzoek afronden en een impuls aan de geïnteresseerden geven om een omvangrijkere publicatie over dit geslacht voor te bereiden. Hierbij kunnen Katwijkers en Noordwijkers met elkaar samenwerken.

Het gebied De Plas

“De oorsprong van de naam ligt in het gebied De Plas dat op een kaart van Rijnland van 1615 voorkomt. Hier ligt nu het ruimtevaart centrum ESA/ESTEC in de gemeente Noordwijk. De geschiedenis van deze plas gaat terug tot de 12e eeuw, toen de Rijnmonding waarschijnlijk in 1163 bij een hevige storm is verzand. Het was een brede monding die nu onder de Noordwijkse Zuidduinen ligt. De grens tussen Katwijk en Noordwijk liep door het midden van de rivier. Het water dat tevoren via de Rijn in zee kon stromen, moest nu omgeleid worden in de richting van Spaarndam. Dit werd georganiseerd door het Hoogheemraadschap Rijnland. Vanuit het lager gelegen gebied tussen Noordwijk en Noordwijkerhout bleef water naar het zuiden stromen en ook vanuit de duinen, die zich in deze tijd begonnen te vormen, kwam kwelwater omhoog dat een uitweg zocht. De voormalige bedding van de Rijn was het gebied Rijnsoever, dat na de vorming van de duinen tot aan de Zwarteweg in Noordwijk liep. Aan de westkant van de Zwarteweg verzamelde het water zich nu aan de voet van de duinen en zo vormde zich een gebied dat onder water liep en De Plas werd genoemd. Het lag aan de Noordwijkse kant van de ondergestoven bedding. In verkoopakten uit de 17e eeuw blijkt dat het toen droge gebied 6 ha groot was. De Plas is niet de oudste naam, want rond 1400 werd dit gebied waarschijnlijk de Waal genoemd, wat een oud woord voor een doorbraakplas is. Tussen 1410 en 1435 woonde hier Dirk Simonsz(oon) op de Waal, op een boerderij die in het noordoostelijke deel van het ESTEC-terrein aan de Zwarteweg lag. Van 1479 tot 1494 woonde op deze boerderij Klaas Willem Klaasz op De Plas, en van 1495 tot 1534 Mathijs Willemsz van der Plas of Verplas. Dit blijkt uit de pachtboeken van het klooster Leeuwenhorst in Noordwijkerhout.

»

Als Klaas en Mathijs broers zijn geweest, wat heel waarschijnlijk is, heeft ook hun vader Willem Klaasz op De Plas gewoond. Er was ook nog Jan Willemsz van der Plas, die in 1494 op een boerderij aan de Duinweg in Noordwijk woonde en de voorvader van de Noordwijkse boerentak van de familie is geworden. Jan en Mathijs worden in de oudste belastingregisters van Noordwijk uit 1494 vermeld en hadden respectievelijk 9 en 5 koeien. Ze hadden ook 1 varken. Waar de nazaten van Klaas Willemsz gebleven zijn is niet bekend.

De weduwe van de rond 1534 gestorven Mathijs Willemsz van der Plas heeft nog tot 1538 op de boerderij aan De Plas gewoond. Een van deze kinderen uit dit gezin zal Willem hebben geheten en vermoedelijk naar Noordwijk aan Zee zijn gegaan, waar in de decennia rond 1600 Van der Plassen woonden die vissers waren. Een andere zoon moet Jacob Mathijsz zijn die tussen ca. 1540 en 1560 in Katwijk aan de Rijn woonde en al vanaf 1542 duinmeier van het Katwijker duin was. Met hem loopt de naam Van der Plas in Katwijk verder. Hij wordt zelf nooit met deze achternaam vermeld, maar wel zijn zoon Klaas. Een duinmeier was een opzichter van het duin en pachtte voor perioden van 5 jaar delen van het duin. Hij moest het wild in stand houden, met name de konijnenpopulatie, en helm planten. Duinmeiers hadden inkomsten uit de verkoop van konijnen. Dat de Katwijkse duinmeier Jacob Mathijsz de vader van Klaas Jacobsz van der Plas, en dus zelf ook een Van der Plas was, kan met behulp van archiefmateriaal worden aangetoond. Uit het register van de 10e penning van 1561 van Katwijk blijkt dat Jacob Mathijsz al was overleden en dat zijn weduwe Anna de jaarlijkse pacht van het duin betaalde. Anna was zeer waarschijnlijk een dochter van de vorige Katwijkse duinmeier Mouwerijn Claasz, die in de jaren 1539 en 1542 in het archief van de Grafelijkheidsrekenkamer als duinmeier in Katwijk wordt genoemd. Jacob Mathijsz wordt in dit archief in de jaren 1542, 1550, 1552, 1556 en 1561 als de volgende duinmeier van Katwijk vermeld. Vanaf 1561 vervulde Anna de taak van duinmeier. Anna, de weduwe van Jacob Mathijsz, woonde in 1561 op een van de kroften (zandakkers) rondom de kerk van Katwijk aan de Rijn en had daar een henneptuin van 100 roe (ca. 1500 m2) voor de productie van hennepvezels voor de Katwijkse lijnbanen. Blijkens het morgenboek van 1598 woonde Klaas Jacobsz duinmeier toen in haar huis. Dit is uitgezocht door Dik Parlevliet in zijn Historische Atlas van Katwijk en Valkenburg 1544. Hiermee hebben we een eerste aanwijzing in handen voor wie de vader van deze Klaas Jacobsz was, namelijk Jacob Mathijsz. Zijn oudste dochter Anna is dan genoemd naar haar grootmoeder Anna, de vrouw van Jacob Mathijsz.

Volgens het archief van de Grafelijkheidsrekenkamer was Mathijs Jacobsz in de jaren 1571-1576 de volgende duinmeier van het Katwijker duin. Hij zal ongetwijfeld de oudste zoon van Jacob Mathijsz en Anna zijn, want dit beroep bleef meestal in de familie. Van 1577 tot 1602 is een andere zoon, de al genoemde Klaas Jacobsz, de duinmeier. In een notariële akte uit 1580 wordt hij beschreven als omtrent 38 jaar oud, zodat hij ca. 1541/42 is geboren.

»

Linkerpagina: De Plas onder Rijnso(e)ver, fragment van een kaart van het Hoogheemraadschap Rijnland, 1615. De boerderij aan De Plas lag aan de Noortwijcker Wech (Zwarteweg) direct achter “Noortwijcker”.

Hij wordt in de archieven van de Houtvesterij van Holland en West-Friesland ook Lange Klaas of Klaas Jaap Mathijsz (= Klaas, de zoon van Jaap Mathijszoon) genoemd. In de boedelbeschrijving van Jan van Brouchoven komt hij in 1588 ook voor als Klaas Jacob Mathijsz, duinmeier in Katwijk. De toevoeging van de voornaam van zijn grootvader is het definitieve bewijs van wie de vader van Klaas Jacobsz was, namelijk Jacob Mathijsz. Zijn grootvader Mathijs Willemsz woonde aan De Plas in Noordwijk. Hiermee is ook aangetoond dat de Katwijkse Van der Plassen van de boerderij aan De Plas in Noordwijk afkomstig zijn. Tussen 1608 en 1617 wordt Wijntje Krijnen vermeld als duinmeier van het oostelijke deel van het Katwijker duin. Zij wordt dan de weduwe van Klaas Jacobsz van der Plas genoemd, wat een van de eerste vermeldingen van de achternaam in Katwijk is. Klaas Jacobsz en Wijntje Krijnen hadden een groot gezin. Hun zoons Jan en Jacob Klaasz zijn ook duinmeier van het Katwijker duin geworden. Jan wordt als zodanig genoemd tussen 1607 en 1631, en Jacob (ook Jaap Slof genoemd) al in 1606. Van deze broers Jan en Jacob Claaszonen van der Plas stammen waarschijnlijk de meeste Katwijkse Van der Plassen af. Velen daarvan zijn in de visserij terecht gekomen. De derde zoon, Gijsbert Klaasz van der Plas was al in 1605 duinmeier in Noordwijk. Hij woonde aan de Zeestraat in Noordwijk Binnen.

De stamboom van de Katwijkse Van der Plassen begint meestal bij Klaas Jacobsz van der Plas, omdat niet bekend was wie zijn ouders waren. Door dit artikel worden aan de stamboom drie generaties toegevoegd die verbonden zijn met de boerderij bij de Plas aan de Noordwijkse Zwarteweg. De oudste twee generaties woonden er en de derde is naar Katwijk aan de Rijn verhuisd. We kunnen dit als volgt in schema zetten: 1. Willem Klaasz (?) aan de Plas (geboren ca. 1445, boer aan de Plas vóór 1479). Kinderen: Klaas (?), Mathijs, Jan 2. Mathijs Willemsz aan de Plas (geb. ca. 1470, boer aan de Plas tot 1534). Kinderen: Jacob 3. Jacob Mathijsz (geb. ca. 1510, duinmeier in Katwijk 1542-1560). Kinderen: Mathijs en Klaas 4. Klaas Jacobsz van der Plas (geb. ca 1541/42, duinmeier in Katwijk 1577-vóór 1607). Kinderen: Jan, Anna, Aagt, Jacob en Gijsbert

Het begin van de stamboom van de Noordwijkse Van der Plassen ziet er zo uit: 1. Willem Klaasz (?) aan de Plas (geb. ca. 1445, boer aan de Plas vóór 1479). Kinderen: Klaas (?), Mathijs, Jan 2. Jan Willemsz van der Plas (geb. ca. 1470, boer aan de Duinweg, overl. ca 1541).

Kinderen: Willem (A) en Jeroen (B) 3. A. Willem Jansz van der Plas (geb. ca. 1500, overl. na 1542) Kinderen: Jan,

Willem, Huibert, Jeroen

B. Jeroen Jansz van der Plas (geb. ca. 1500, overl. voor 1556). Kinderen: Jan, jonge Jan. Leendert, Marijtge

De geschiedenis van de boerderij bij De Plas is in kort bestek beschreven in mijn boeken De Klei in Noordwijk (verkrijgbaar bij het Streekmuseum Veldzicht in Noordwijk) en Noordwijk aan de Rijn (uitverkocht). Wie in de voorbereiding van een publicatie is geïnteresseerd kan zich melden via het mailadres henkvdplas0790@gmail.com