Droge voeten in Feijenoord by Vincent Oskam

Droge voeten in Feijenoord Floodrisk reduction van Rotterdam Feijenoord

L. Birdja A. van Drunen V. Oskam S. Sauer 1

Droge voeten in Feijenoord Floodrisk reduction van Rotterdam Feijenoord

L. Birdja A. van Drunen V. Oskam S. Sauer 2

I Voorwoord Dit rapport is geschreven voor het project “veiligheid” binnen de studie Watermanagement van de Hogeschool Rotterdam. Zonder de voortreffelijke begeleiding meneer P.C. van Beek en van mevrouw M.M. Rutten, hadden wij nooit tot dit rapport kunnen komen. Wij zijn hun dan ook veel dank verschuldigd. Wij als studenten hebben het een leuk en uitdagend project gevonden, de deadlines waren lastig maar nu aan het eind van het project kunnen we zeggen veel meer kennis en inzicht te hebben in overstromingsrisico’s. Als u voornamelijk geïnteresseerd bent in de overstromingskansen van de wijk Feijenoord kunt u dat vinden in hoofdstuk 1. Floodrisk assessment. De mogelijke reductiemogelijkheden worden behandeld in hoofdstuk 2. Floodrisk reduction advies. Vincent Oskam, 22 mei 2011, Waddinxveen,

II Inhoud I Voorwoord............................................................................................................................................. 3 Samenvatting........................................................................................................................................... 5 III Samenvatting ....................................................................................................................................... 5 IV Inleiding ............................................................................................................................................... 7 1 Flood risk assesment ............................................................................................................................ 8 2 Onderzoek en analyse ........................................................................................................................ 11 Stakeholders ...................................................................................................................................... 12 Andere steden ................................................................................................................................... 16 Betonnen dijk ................................................................................................................................ 16 Flood early warning system........................................................................................................... 17 GOG ............................................................................................................................................... 18 Sump pump ................................................................................................................................... 18 Afweging van opties .......................................................................................................................... 19 3 Floodrisk reduction advies ................................................................................................................. 20 Stedenbouwkundige aanpassingen ................................................................................................... 21 Bescherming van de industrie ........................................................................................................... 23 Evacuatieplan en flood early warning system ................................................................................... 27 Voorstel vervolgonderzoek ............................................................................................................... 30 Evacuat .............................................................................................................................................. 32 4 Conclusie ............................................................................................................................................ 32 A Bijlage 1: Longlist aanpassingen ......................................................................................................... 34

III Samenvatting

Samenvatting

Feijenoord is een Rotterdamse wijk ten zuiden van de Nieuwe Maas en ligt direct langs het water. Het gebied wordt niet beschermd door de dijkring en is dus relatief gevoelig voor overstromingen. De kades liggen redelijk hoog, daardoor is het overstromingsrisico op dit moment nog niet onacceptabel hoog voor een buitendijks gebied. Door de vele bijstandswoningen en oude bebouwing blijft de economische schade beperkt. De huidige klimaatvoorspellingen verwachten echter een toename van overstromingskansen, het risico van overstromingen in Feijenoord nemen dan ook sterk toe. Feijenoord is een wijk met grote ontwikkelingskansen, in de buurt van het water, relatief dicht bij het centrum en uitzicht op de Nieuwe Maas. Op dit moment ligt er al een herinrichtingsplan klaar voor de wijk Feijenoord, Adviesbureau H20 adviseert om in de huidige plannen rekening te houden met de verhoogde overstromingskansen in de klimaatscenarioâ&#x20AC;&#x2122;s. Het verhogen van het maaiveld en het geven van een bouwvoorschrift, dat huizen tot een bepaalde hoogte floodproof maakt, kan het risico voor Feijenoord sterk reduceren. Het huidige uitzicht en de aantrekkelijke woonomgeving blijven dan bewaard. Het plaatsen van dijken rondom Feijenoord zou veel geld kosten, ruimte kosten en de aantrekkelijke waarde van Feijenoord verloren laten gaan. Een overstroming in Feijenoord is op tijd te voorspellen, bewoners zijn op tijd te waarschuwen via bijvoorbeeld een sms alert en te evacueren naar het binnendijks gebied dat op korte afstand ligt. Schade aan woningen en infrastructuur wordt dan tot het minimum gereduceerd door bouwkundige aanpassingen. De aanwezige industrie zoals Unilever en Hunter-Douglas kunnen een eigen afweging maken. Het risico op een overstroming accepteren zoals het is, het gebied verlaten of technische aanpassingen realiseren zoals een betonnen muur om het bedrijfsgebied of waterkerende deuren.

IV Inleiding Het grootste gedeelte van Rotterdam wordt door dijken beschermd tegen overstromingen. Sommige delen liggen echter buiten het door dijken beschermde gebied. Van oudsher zijn deze gebieden echter redelijk veilig omdat zij meestal relatief hoog liggen. Met de opkomst van klimaatverandering en de verhoogde economische en maatschappelijke waarde van deze gebieden, worden de risico’s van overstromingen in deze gebieden groter. Feijenoord was de eerste uitbreidingswijk van Rotterdam en is gebouwd tussen 1870 en 1880. Stedenbouwkundig is het vooral getekend door de spoorlijn (RotterdamDordrecht) die dwars door de wijk loopt. Vandaag de dag wonen er ongeveer 8200 mensen in de wijk. Op dit moment ligt er een herinrichtingsplan klaar. Veel van de sociale huurwoningen in de wijk zullen plaatsmaken voor nieuwbouw. http://www.portfeijenoord.nl/ Uit eerder onderzoek blijkt dat de wijk Feijenoord niet gevrijwaard is van 1 overstromingsrisico´s. In de huidige klimaatscenario’s zijn de gevolgen nog beperkt en zal er, bij overstromingen met een kleine herhalingstijd, geen ernstige schade worden aangericht. Met het oog op de verwachte klimaatverandering zullen de risico’s sterk toenemen. Figuur 1 - Onderzoeksgebied Tretjakova, D. Projectgebieden (N@tSchool)

Dit rapport behandeld de mogelijke aanpassingen die getroffen kunnen worden om de risico’s te reduceren.

Hoofdstuk een behandeld de overstromingsrisico’s zoals geïnventariseerd in het Floodrisk assessment. In hoofdstuk twee is het onderzoek en analyse van de wijk en maatregelen uitgewerkt en hoofdstuk drie presenteert het advies van Adviesbureau H2O. In hoofdstuk vier staat ten slotte de conclusie.

Birdja, L. Drunen van, A, e.a. (2011) Natte voeten in Feijenoord, flood risk assesment

1 Flood risk assesment

Deze samenvatting gaat over het rapport ´Natte voeten in Feijenoord, het floodrisk assessment van Rotterdam Feijenoord´ dat door Adviesbureau H20 is geschreven. In het rapport wordt er geïnventariseerd naar overstromingen in het gebied Feijenoord. Op basis hiervan is een inschatting gemaakt van de eventuele verzekerbaarheid van overstromingsrisico´s en preventieve maatregelen om de overstromingsrisico´s te verlagen. Op basis van kans maal gevolg is er een risicoanalyse gemaakt waarbij eerst het gebied werd geïnventariseerd en vervolgens middels literatuuronderzoek de overstromingskansen in beeld zijn gebracht. De wijk Feijenoord bevat relatief veel goedkope woningen en lage inkomens. 74% van de woningen in de wijk zijn portiekflats. Ook zijn er industrieterreinen te vinden als Unilever en de Hunter-Douglas. Als er in de Maas 3 m + NAP wordt bereikt, zal er water over de kade heen komen en op de straten te komen staan. Vanaf 2,27 m + NAP zal er voornamelijk in het noordwesten schade optreden aan vloeren en behang in de woningen. En vanaf 3,37 m + NAP zullen ook andere woningen onder water komen te staan en zal er ook meubilair beschadigd worden. Echter volgens de modellen komt een dergelijk overstroming eens in de duizend jaar voor. Bij een overstromingsdiepte van 3,50 m + NAP zullen er veel woningen onder water komen te staan waarbij schade is aan de vloer, behang en het meubilair. Daarnaast ondervindt de industrie ook (indirecte) schade aan water. De productie zal maar beperkt kunnen draaien en er is geen mogelijkheid meer om te bevoorraden. De industrie zal te maken krijgen met hoge economische schade. Een overstroming van deze diepte komt in de huidige modellen echter gemiddeld maar eens in de 10 000 voor. Op basis van deze huidige klimaatmodellen zal er relatief weinig schade optreden in de wijk.

Diepte 327 337

Huidig T=1000 T=4000

2050 G+ T=100 T=250

Veerman 2100 T=10 T≈17

Figuur 1 – Herhalingstijden voor inundatiediepten bij verschillende klimaatscenario’s Bron: Veerbeek, W. Presentatie: Floodrisk assessment in unembanked areas in the Netherlands.

Figuur 2 – Inundatie bij 327 cm+NAP Bron: ESRI ArcGIS http://med.hro.nl/ru tmm/gebouwen_rda m_dsv_Clip.shp en http://med.hro.nl/m uinp/gis/case1.zip

Figuur 3 – Inundatie bij 337 cm+NAP Bron: ESRI ArcGIS http://med.hro.nl/ru tmm/gebouwen_rda m_dsv_Clip.shp en http://med.hro.nl/m uinp/gis/case1.zip

Werkelijker wordt het scenario met het oog op de klimaatverandering en zullen er vaker overstromingen voor komen. Zo zal de overstroming van eens in de 10 000 toenemen naar 250 jaar voor het 2050G+ scenario en 10 jaar voor het Veerman 2100 scenario. Hierdoor zal er grote schade ontstaan, doordat veel woningen onder water komen te staan en ook de industrie zal ernstige schade oplopen.

Figuur 4 â&#x20AC;&#x201C; Overstromingsdieptes voor verschillende scenarioâ&#x20AC;&#x2122;s Bron: Tekenaar Sauer, S. op basis van gegevens van Veerbeek, W. Presentatie Flood risk assesment in unembanked areas in the Netherlands.

Naast de schade aan de woningen is er ook sprake van schade aan de infrastructuur. Zo zullen elektriciteitskastjes onder water te komen staan en kan dit het net plat leggen totdat de schade aan de individuele kastjes wordt hersteld. Ook zal de bestrating schade oplopen, hoewel dit niet in de categorie ernstig hoeft ingedeeld te worden. Een overstroming zal ook schade aanrichten aan de spoorlijn die door Feijenoord loopt. Wissels en andere elektrische apparatuur zullen niet tegen een overstroming bestand zijn. Er wordt niet verwacht dat de rails veel schade op zullen lopen van een kortdurende overstroming. Daarnaast is er ook sprake van indirecte schade bij overstromingen. Zo kan er sprake zijn van biotische-, maatschappelijke- en esthetische schade. Met het oog op de klimaatverandering zal er dus wat moeten gebeuren aan de overstromingsveiligheid binnen de wijk. Op dit moment is dat echter nog niet acuut nodig. Wel kan het raadzaam zijn voor de industrie om zich te verdiepen in floodprotection / floodproof maatregelen, omdat de industrie het meeste risico loopt door de hoge kosten van een overstroming.

2 Onderzoek en analyse

Stakeholders De betrokken, belangen en bevoegdheden. Uitgelegd wordt wie de betrokkenen zijn en wat hun belangen en bevoegdheden zijn ten aanzien van overstromingsrisicobeheer. Primaire stakeholders: primaire stakeholders zijn van redelijk tot groot belang voor een organisatie of project. Betrokkenen Adviesbureau H2O Provincie Zuid-Holland Gemeente Rotterdam

Waterschap Hollandse Delta Rotterdam Climate Initiative

Belangen Ervaring opdoen met overstromingsrisicobeheer in buitendijkse gebieden, specifiek de wijk Feijenoord. De inwoners van de provincie een schone en veilige leefomgeving bieden. Een succesvol systeem opzetten, waarmee de buitendijkse gebieden in de gemeente beschermt worden tegen hoogwater nu en in de toekomst. Het waarborgen van een optimaal watersysteem, waaronder het voorkomen van wateroverlast. Rotterdam in 2025 voor 100% klimaatbestendig.

Bevoegdheden Adviseren van de gemeente Rotterdam over de aanpak van overstromingsrisicobeheer in de wijk Feijenoord. Adviseren van het waterschap en de gemeente over hoe om te gaan met overstromingsrisicobeheer. Het starten van uitvoeringsmaatregelen in het kader van overstromingsrisicobeheer. Het aanpassen van het watersysteem om hun belangen te realiseren. Geen/onbekend.

Secundaire stakeholders: secundaire stakeholders zijn belanghebbende die geen direct belang hebben bij een organisatie of project, maar wel van invloed kunnen zijn. Betrokkenen Europese Unie

Huidige en toekomstige bewoners van de wijk Feijenoord Bedrijven als Unilever en Hunter-Douglass Openbare vervoersbedrijven; NS en RET Brandweer

Belangen Actief beleid voeren op het gebied van hoogwaterbescherming. Dit beleid is vastgelegd in de Hoogwaterrichtlijn. Woongenot behouden en geen wateroverlast in de woning ervaren. Daarnaast ook de mogelijkheid tot evacuatie bij kritieke situaties. Het ongestoord voort kunnen zetten van de bedrijfsvoering, zonder overstromingsrisico’s. De continuïteit van persoonsvervoer waarborgen. Het kunnen waarborgen van (brand)veiligheid.

Bevoegdheden Beleid opstellen voor overstromingsrisicobeheer.

De bewoners hebben het recht om veilig te wonen in het kader van overstromingsrisico’s. De bedrijven hebben het recht op een veilige bedrijfsvoering in het kader van overstromingsrisico’s. Geen/onbekend. De brandweer heeft het recht op de mogelijkheid tot het bieden van (brand)veiligheid.

Figuur 5 Stakeholders

Stakeholders Een stakeholdersanalyse is opgebouwd uit personen, organisaties en bedrijven die invloed ondervinden (dit kan zowel positief als negatief zijn) of van invloed zijn op het overstromingsproject. De analyse hebben wij uitgevoerd om te kunnen bepalen welke bedrijven/organisaties/personen betrokken zijn bij het project Veiligheid in Feijenoord. Hierdoor kunnen wij bepalen met welke aspecten (zoals randvoorwaarden, wensen en verplichtingen) wij rekening dienen te houden bij het opstellen van de maatregelen voor het overstromingsbeheer in Feijenoord. De conclusie die wij uit de stakeholdersanalyse kunnen trekken zijn: ď&#x201A;ˇ ď&#x201A;ˇ

Als primaire stakeholders hebben wij te maken met voornamelijk overheidsinstanties; Als secundaire stakeholders hebben wij te maken met zowel lokale als Europese betrokkenen;

•Maeslantkering beschermd het gebied tegen hoge waterstanden in de Noordzee. •De nieuwere portiekflats hebben een drempelhoogte die bij overstromingen het water langer buiten kan houden. •De dijkring ligt dichtbij Feijenoord en is goed te bereiken via de huidige infrastructuur. •De elektriciteitsverdeelhuisjes zijn gelegen in hoger gebied en hebben een hoge drempel.

•Het verhogen van de infrastructuur die naar de dijkring leidt. •Ruimte voor de rivier creëren stroomopwaarts van Rotterdam zodat de voorspelde waterstanden lager uitvallen. •De oudere bebouwing aanpassen op mogelijke overstromingen in de toekomst. •Stoepen verhogen zodat het minder snel de huizen in kan lopen. •Evacuatieplannen opstellen en deze actief onder de bewoners brengen, zodat deze weten wat ze te doen staat bij overstromignen.

Strength

Weakness

Opportunities

Threats

•Buitendijks gebied. •Feijenoord staat onder invloed van water vanuit de lucht, de grond en vanaf de zijkanten door de rivieren. •De oudere portiekflats hebben een lage tot geen drempel, waardoor deze sneller overstromen. •Bedrijven zoals Unilever en HunterDouglas hebben waarschijnlijk een groot gedeelte van de machines direct op maaiveld staan, zonder bescherming door drempels e.d. •De treinrails die door Feijenoord loopt is niet verhoogd of aangepast op mogelijke overstromignen. •Weinig onverhard gebied in Feijenoord belemmerd de infiltratie en berging van regenwater.

•Hoge waterstadnen in de rivier de Maas en de Noordzee vergroten de kasn op wateroverlast. •De voorspelde klimaatverandering in de toekomst veroorzaakt nog meer wateraanvoer bij Feijenoord, o.a. door zeespiegelstijging en meer neerslag. •Bodemdaling vergroot de kans op wateroverlast. •Verstedleijking heeft als gevolg meer verhard oppervlak en minder ruimte voor infiltratie en berging van regenwater. •Bedrijven als Unilver en Hunter Douglas vormen grote risico´s.

14 Figuur 6 swot

SWOT De SWOT-analyse (Strengths, Weaknesses, Opportunities & Threats) brengt de sterktes en zwaktes van het plangebied Feijenoord in kaart. Een andere veel gebruikte term is sterkte- zwakteanalyse. Deze SWOT-analyse hebben wij uitgevoerd om op basis van de gevonden gegevens onze visie te bepalen. Door het analyseren van het plangebied door middel van een SWOT-analyse, voorkom je dat er sterke punten negatief worden beïnvloed of dat je bedreigingen voor Feijenoord over het hoofd ziet.

Uit de gemaakte SWOT-analyse kunnen wij de volgende conclusies trekken:     

De bescherming van Feijenoord wordt op landelijk niveau gewaarborgd door de Maeslantkering; Op lokaal niveau is er in de huidige situatie geen bescherming tegen hoog water; De zwakke punten van Feijenoord ligging vooral op bouwtechnisch gebied, zoals portiekflats die niet floodproof zijn en de treinrails is ook niet ingericht op hoog water; De kansen voor Feijenoord liggen voornamelijk op bouwtechnisch gebied, zoals het aanpassen van de infrastructuur en de bebouwing; De bedreigingen voor Feijenoord zijn vooral de verwachte klimaatverandering, maar ook de bedrijven Unilever en Hunter Douglas vormen een bedreiging.

Andere steden Bij het inventariseren van mogelijkheden om de overstromingsrisicoâ&#x20AC;&#x2122;s in Feijenoord te reduceren hebben wij een aantal flood risk maatregelen van andere steden geanalyseerd die interessant zijn voor de wijk Feijenoord. Betonnen dijk Antwerpen wordt tegen water uit de rivier beschermd door een betonnen muur langs de rivierwal. Doorgangen zijn toegankelijk, maar afsluitbaar door een grote stalen deur.

Figuur 7 Flood wall Antwerpen Bron: V.Oskam veldbezoek 2011

We denken dat dit een effectieve oplossing is voor het bedrijvengebied in Feijenoord. Voor de bescherming van de wijk achten wij dit niet geschikt, omdat dit het uiterlijk van de wijk sterk tekort doet. Daarnaast is het goedkoper een kleiner gebied te omdijken.

Flood early warning system In BelgiĂŤ wordt de hoogte van rivieren op meerdere punten en tijdstippen uitgelezen. Een computersysteem analyseert al deze meetgegevens en kan een verhoogde waakzaamheid of overstromingswaarschuwing afgeven.

Figuur 8 Flood early warning system BelgiĂŤ Bron: http://www.overstromingsvoorspeller.be/

Omdat Feijenoord goed te evacueren is, maar moeilijk tegen overstromingen te beschermen lijkt het ons zinvol een dergelijk systeem toe te passen op het huidige meetsysteem van Rijkswaterstaat. Een waarschuwing op basis van een BOS (Beslissings ondersteunings systeem) kan de wijk Feijenoord laten evacueren. Hierbij kunnen moderne waarschuwingstechnieken onderzocht worden, zoals een sms alert voor alle inwonenden.

GOG België wordt beschermd tegen hoogwaterstanden in de rivier door Gecontroleerde Overstromings Gebieden (GOG). Door de hoogwatergolf af te vangen in een geselecteerd en afgeschermd gebied, kan het stedelijk gebied beschermd worden.

Figuur 9 GOG België Bron: http://redactie.radiocentraal.org/2008/Red081213_Schelde2.jpg

Dit is een theoretische optie voor geheel Rotterdam. Door een hoogwatergolf af te vangen in een stroomopwaarts gelegen gebied, nog voordat het Rotterdam bereikt, kan het hoogwater in Rotterdam worden gereduceerd. Sump pump Een simpele maar effectieve maatregel die in Vancouver, Canada wordt getroffen is het beschikbaar hebben van zogenaamde “sump pumps”. Deze dompelpompen kunnen de kelders na een overstroming leegpompen naar de straat. Daar kan het water door het riool worden afgevoerd.

Figuur 10 Sump pump (dompel pomp) Bron: http://www.nachi.org/images08/sump-pump-submersible.jpg

Afweging van opties Feijenoord zal in de toekomst te maken krijgen met een grotere kans op overstromingen. Om Feijenoord veilig te stellen tegen het gevaar en de economische schade van de overstromingen, moeten er maatregelen genomen worden. Wij als adviesbureau hebben onze bevindingen en oplossingen opgesteld en die tegen elkaar afgewogen. In bijlage 1, Hoofdstuk A vindt u een lijst met alle afgewogen opties. Niet geadviseerde opties: 



Balgstuw Een opblaasbare balg langs de kade of belangrijkste economische waardes. Door de balg op te blazen kan het water gekeerd worden, maar blijft het karakteristieke uitzicht op de Nieuwe maas behouden. Een balgstuw is echter erg duur in aanschaf en onderhoud. Feijenoord verlaten Als de aanpassingen om Feijenoord veilig bewoonbaar te houden te ver oplopen kan de laatste optie zijn om Feijenoord onbewoonbaar te verklaren. Feijenoord is een interessante woonwijk met grote herontwikkelingskansen, investeringskosten zijn dus waarschijnlijk terug te verdienen in de verkoop van woningen. Aanleggen van dijken Een dijk biedt veel bescherming tegen water. En reduceert de kansen op overstroming. Echter zal het karakterestieke havenbeeld verdwijnen omdat men tegen een dijk aan kijkt Opvanggebied Een opvang gebied is in Feijenoord niet effectief. Water als gevolg van een hevige regenbui is goed af te voeren naar het vele oppervlaktewater in de omgeving. Een overstroming uit de Nieuwe Maas is niet te bergen binnen Feijenoord. Het kan een optie zijn dit stroomopwaarts te onderzoeken.

Geadviseerde opties: 



Ophogen van het maaiveld Dit reduceert de kans op overstromingen. Nadeel is dat dit veel geld kost en alleen mogelijk is als de bebouwing verdwijnt. Waterproof bouwen Door gebouwen dusdanig aan te passen of te ontwerpen dat het water tot een acceptabele overstromingsdiepte niet naar binnen kan stromen, of geen schade aan kan richten, wordt het risico van overstromingen beperkt. Maken van een evacuatieplan Het is niet veilig voor bewoners in een gebouw te blijven als de straten onder water staan, ook als het gebouw zelf waterproof is aangepast. Het zal nodig zijn de bewoners te evacueren. Op een overstroming in Feijenoord zal relatief vroeg geanticipeerd kunnen worden, een evacuatie is dus goed mogelijk. Implementeren van een flood early warning system Door de meetgegevens van Rijkswaterstaat te koppelen aan een BOS (Beslissings ondersteunings systeem), kunnen de bewoners op tijd gewaarschuwd worden om zich klaar te maken voor een overstroming en evacuatie. Bijvoorbeeld door een sms alert.

3 Floodrisk reduction advies

Stedenbouwkundige aanpassingen In Rotterdam is het nieuwbouwproject Port Feijenoord sinds kort in werking getreden. Het doel van dit plan is om de wijk Feijenoord te vernieuwen met nieuwbouwwoningen en er zullen ook renovaties plaatsvinden. Daarnaast worden voor een aantrekkelijker woonomgeving ook mooie pleinen en parken toegevoegd. Op deze manier ontstaat er een aantrekkelijk woon-en leefklimaat voor de huidige bewoners.2 Adviesbureau H2O wil echter dit plan combineren met maatregelen die genomen moeten worden om de wijk tegen overstromingen te beschermen. In het huidige en 2050 scenario komt 4 m boven NAP bijna nooit voor. In 2100 Veerman scenario komt dat eens in de 500 jaar voor. Als de drempelhoogte op minimaal 4 m + NAP wordt gesteld, dan zal de schade beperkt blijven. Zo zal als er sprake is van 4 m + NAP of hoger, er alleen schade optreden aan de vloeren en het behang. In het plan Port Feijenoord worden er woonblokken gesloopt en nieuwe woningblokken komen hiervoor in de plaats. Ook zullen er woningen gerenoveerd worden. In figuur 11 is er te zien wat het plan inhoudt en waar de veranderingen komen.

Figuur 11 Strategie woningvoorraad Feijenoord, bron: Sumarti Sauer

Port Feijenoord, het nieuwbouwproject voor Feijenoord en kop van Zuid, http://www.portfeijenoord.nl/

Ons advies luidt voor de nieuwbouw woningen zich gelijk aan te passen voor de klimaatverandering, zodat zij ‘waterproof’ zijn. Zo zou er bij het begin van de nieuwbouw gelijk een verhoging van het nieuwe blok kunnen worden toegepast waardoor je als het ware terpwoningen krijgt. Dit zal uiteindelijk op 4 m + NAP moeten komen. Daarnaast kunnen de huizen gelijk gelegd worden met een stenen vloer. Tevens moeten de inwoners geadviseerd worden de muren hoog te behangen of niet te behangen. Ook kan de functie van de begane grond veranderd worden; om inboedel te beschermen kan de begane grond aan functie worden aangepast en deze als bergingsruimte worden gebruikt. De inboedel van een bewoner blijft beschermd en zal het meer veiligheid bieden op het wonen op hoogte. Ook kunnen de deuren voorzien zijn van een schot, waarbij het water buiten de deuren blijft en zal wateroverlast beperkt blijven. Door deze aanpassingen toe te passen, zal de schade bij een overstroming van 4 m + NAP gering moeten zijn. Omdat er ook woningen gerenoveerd worden, kunnen zij ook enkele aanpassingen overnemen zoals die hierboven zijn genoemd. Dit zullen kleine investeringen zijn en uiteindelijk veel kosten besparen bij een overstroming. Zo kunnen bij renovaties ook de vloeren opnieuw worden aangelegd met een stenen vloer. En kan behang vervangen worden door een gewone muur. Ook kunnen de deuren van de woningen voorzien zijn met een schot (zie figuur 12). Daarnaast kunnen in beide situaties de stoepen en trappen worden verhoogd naar deuren. Dit is een oplossing waarbij je niet het water van de straat afhoudt, maar wel buiten de woning. Echter bij hogere waterdieptes zal dit gevaar kunnen leveren, omdat dit het ‘badkuip’ effect kan creëren.

Figuur 12 Een deur waarbij een schot kan geplaatst worden, bron: Handleiding veldonderzoek, N@tschool.

Bescherming van de industrie In de wijk Feijenoord bevinden zich 2 grote industriecomplexen en een treintunnel die net als iedere andere bebouwing een risico loopt op een overstroming in het buitendijks gebied. Een overstroming op een industrie gebied geeft vaak grote gevolgen. Het kan leiden tot economische verliezen omdat processen binnen het industriĂŤle complex gestopt moeten worden. Ook brengt een overstroming vaak grote materiĂŤle schade met zich mee. Reparaties en vervanging van de inboedel kost veel geld. Het is belangrijk dat de industrie beschermd is tijdens calamiteiten. Voor de spoorweg geldt hetzelfde. Bij het onderlopen van de tunnel wordt de verbinding tussen infrastructuur verbroken met alle gevolgen van dien. In dit hoofdstuk komen er oplossingen aan bod die de industrie en de spoorweg (zie figuur 13) kunnen beschermen tegen overstromingen.

Figuur 13 Terreingrenzen van industriegebieden binnen Feijenoord bron: risicokaart.nl

Figuur 14. Industrie gebied Unilever bron: Google Earth DigitalGlobe

Aan de Nassaukade in de wijk Feyenoord bevindt zich het industrie complex van Unilever (figuur 14). Het is een multinationale onderneming op het gebied van voedingsmiddelen. Het complex wordt omgeven door hoge muren en staat dicht langs de kade. Unilever kent een aantal grote ingangen die kwetsbaar zijn bij hoog water. Om Unilever veilig te stellen bij de ingangen. Is een mogelijkheid geautomatiseerde stalen deuren te plaatsen die bij een aangekondigde overstroming dicht zullen schuiven. Het veilig stellen van de inboedel is een noodzaak om het complex veilig te stellen. Zoals in figuur 14 te zien is, wordt er ammoniak opgeslagen en wordt deze veel gebruikt voor de koelinstallaties3. Vrijkomen van Ammoniak in het water kan tot milieu schade leiden4. Naast het plaatsen van stalen deuren. Is het mogelijk om een van afstand bestuurbaar regelsysteem 3

Unilever en koeling. Rene van Gerwen. Bron: http://www.koudeenluchtbehandeling.nl/wpcontent/files/12335p26-29.pdf 4 Ammoniakbeleid. Fractie Drents Belang. Bron: http://www.drenthe.info/dvs/fileadmin/user_upload/conversie/04245.00/53574011.PDF

te installeren. De werknemers kunnen bij hoogwater evacueren maar de machines gewoon door laten draaien en stop zetten wanneer men dat wenst.

Figuur 15 Hunter Douglas bron: Google earth Digital Globe

Hunter Douglas is een bedrijf die bouwproducten produceert. In dit complex bevind zich het hoofdkantoor en de meeste magazijnen worden gebruikt voor opslag (figuur 15). Het complex kent veel gebouwen en veel grote ingangen, waar het water zich gemakkelijk doorheen kan worstelen. Ook dit kan leiden tot grote schade van de inboedel. Een mogelijke oplossing hiervoor is om de ingangen goed aan te passen om water buiten te houden. Voor de huidige toekomst scenarioâ&#x20AC;&#x2122;s zal dit een goede investering zijn voor bescherming van de opslag.

Figuur 7 Flood wall Antwerpen Bron: V.Oskam veldbezoek 2011

Langs de westzijde van de wijk Feijenoord loopt de spoorweg van de NS. Het vormt tevens de grens tussen de Kop van Zuid Entrepot en Feijenoord (figuur 1). Deze spoorweg loopt richting het noorden verder in een treintunnel die een verbinding legt tussen Rotterdam centraal en Breda. Het onderlopen van deze tunnel heeft veel negatieve gevolgen. Reizigers kunnen niet forenzen wat tot economische schade kan leiden voor bedrijven. Ook geeft dit schade aan de tunnel zelf. Het leeg pompen en renoveren kan veel tijd en geld kosten. Een oplossing om water buiten te houden is het bouwen van dijken langs de spoorlijn. En aanliggende perrons bereikbaar maken via een trap. Bij station Zuid is dit al het geval (figuur 4) maar kan altijd nog na onderzoek, nog verdere aanpassingen genieten. Maar niet alleen het deel langs Feijenoord moet beschermd worden. Het doortrekken van de dijk tot de dijkring van Rotterdam geeft de beste bescherming om water buiten de tunnel te houden.

De oplossingen die gegeven zijn voor beiden industrie complexen en de infrastructuur, zijn niet onderzocht op bruikbaarheid voor de verschillende complexen. Er is niet onderzocht of er werkelijk schade op zal treden. Onderzoek en grondige analyse uitvoering van overstromingsrisicoâ&#x20AC;&#x2122;s voor het complex is niet mogelijk geweest, omdat men hier ons geen toegang toe verschafte naar die informatie. Voor bedrijven in het buitendijks gebied bestaat er volgens het bestemmingsplan een andere regelgeving5. Initiatiefnemers zijn zelf verantwoordelijk voor de opgelopen schade en de veiligheid tegen een overstroming. Zij dienen zelf maatregelen te nemen. Ons advies voor de bedrijven industrie en Infrastructuur is: dat zij de overstromingsrisicoâ&#x20AC;&#x2122;s laten onderzoeken door een adviesbureau, en een kosten baten analyse opstellen. Vervolgens kan men maatregelen nemen.

Bestemmingsplan Feijenoord (juni 2009). Gemeente Rotterdam en ds+V. bron: http://www.rotterdam.nl/DSV/Document/Bestemmingsplannen%20in%20procedure/Feijenoord/Feijenoord/fe ijenoordd-bestemmingsplan.pdf

Evacuatieplan en flood early warning system

Om de bewoners van Feijenoord veilig te stellen, moet er een evacuatieplan beschikbaar zijn. Adviesbureau H2O heeft daarom een evacuatieplan uitgewerkt om vervolgens deze aan de bewoners van Feijenoord en de gemeente Rotterdam te kunnen tonen. Een evacuatie houdt het volgende in: Het verplaatsen van personen van een gevaarlijke plaats naar een veilige locatie vanwege dreiging of het plaatsvinden van een gevaarlijke gebeurtenis. Bij een overstroming betreft het de verplaatsing van personen naar een locatie buiten het mogelijk te overstromen gebied. Binnen het bedreigde gebied kunnen personen ook worden opgevangen op hoge gronden, in hoge gebouwen of in hoogwatervluchtplaatsen. Een evacuatie bestaat uit vier fasen, namelijk de voorspelling en besluitvorming (deze worden bepaald door hoogwatervoorspellingen), het waarschuwen van de bewoners, de respons 6 van de bewoners en ten slotte de daadwerkelijke evacuatie. Feijenoord is een buitendijks gebied, de grens is in het bruin weergegeven en de wijk Feijenoord in het rood in figuur 1. Adviesbureau heeft een vaste evacuatieroute gesteld die in figuur 2 te zien is die men zal moeten volgen tijdens een dergelijke evacuatie. Hierin is een centrale hoofdweg (in het rood weergegeven) vastgesteld die makkelijk te bereiken is voor de bewoners van Feijenoord en leidt uiteindelijk de bewoners naar het binnendijkse gebied, deze grens is in het bruin weergegeven. Deze route zorgt ervoor dat men veiliggesteld wordt buiten de gevarenzone (buitendijks gebied). Daarnaast wil Adviesbureau H2O ervoor zorgen dat de bewoners voortijdig mobiel bericht worden wanneer er een evacuatie zal moeten plaatsvinden. Dit zal uiteindelijk door de gemeente Rotterdam moeten worden geregeld. Soms kan een evacuatieplan mislukken. Men kan in een benarde positie verkeren als men de evacuatieroute niet kan bereiken. Het gebruik van boten en eventueel helikopters kan een optie zijn om deze mensen alsnog veilig te kunnen stellen.

Rijksoverheid â&#x20AC;&#x201C; Helpdesk water http://www.helpdeskwater.nl/onderwerpen/waterveiligheid/management/overstromingslexicon/lexicon/evac uatie/

Figuur 16. Ligging Feijenoord in het buitendijks gebied. Bron: www.risicokaart.nl

Figuur 17 Evacuatieroute

Voorstel vervolgonderzoek Algemeen H2O heeft onderzoek gedaan naar mogelijke maatregelen om de veiligheidssituatie in de toekomst te kunnen waarborgen voor het plangebied Feijenoord. Een overzicht van de maatregelen wordt hieronder weergegeven.          

Ophogen van het maaiveld; Aanleggen van dijken; Verlaten van het buitendijks gebied Feijenoord; Verhogen van stoepen en trappen die naar de deuren leiden; Functieverandering doorvoeren voor de begane grond; Waterproof bouwen; Balgstuw aanleggen; Evacuatieplannen opstellen; Infrastructuur optimaliseren en verhogen; Back-up plan met boten.

De maatregelen zijn gebaseerd op het uitgevoerde veldonderzoek, de literatuurstudie en analyses van het plangebied; de SWOT-analyse en stakeholdersanalyse. Vervolgonderzoek H2O adviseert om de haalbaarheid en rendabelheid van de maatregelen verder te onderzoeken in de vorm van een consortium. Het consortium zal worden gevormd door gespecialiseerde bedrijven, waarin H2O de rol van consortiumleider zal aannemen. H2O kan deze rol het beste vervullen vanwege de kennis van overstromingsbeheer en het plangebied Feijenoord. De bedrijven die H2O adviesbureau adviseert staan in tabel XX volgende pagina. Werkwijze H2O zal ervoor kiezen om het consortium vorm te geven volgens de projectmanagementmethode PRINCE-2. Deze methode heeft verschillende voordelen voor gemeente Rotterdam, welke de rol van opdrachtgever zal vervullen. De belangrijkste voordelen zijn:   

Regelmatig rapporteren en terugkoppelen van de voortgang naar de opdrachtgever; Constante waarborging van de zakelijke rechtvaardiging van het vervolgonderzoek; Kwaliteitsborging door middel van een kwaliteitslogboek en kwaliteitsreviews. Gemeente Rotterdam wordt hierdoor op de hoogte gehouden en de kwaliteit van de op te leveren producten wordt getoetst.

Gemeente Rotterdam wordt zeker gesteld van een volledig en informatief consortium, doordat de PRINCE-2 methode wordt gevolgd. H2O is een doordracht onderzoeksbureau en in combinatie met de vakkennis zeer geschikt om dit consortium uit te voeren in opdracht van gemeente Rotterdam.

4 Conclusie

Evacuatie

Overstromingsrisico reducerende maatregelen als een dijk of balgstuw zijn zeer prijzig en laten de aantrekkelijke kenmerken van de wijk Feijenoord verloren gaan. Het is mogelijk de wijk te herontwikkelen als een aantrekkelijke woonwijk aan het water. Door in de huidige plannen voor de herontwikkeling van Feijenoord rekening te houden met de toename van overstromingsrisicoâ&#x20AC;&#x2122;s, is het mogelijk relatief goedkoop het risico van een overstroming te reduceren. Als huizen hoger worden gelegd of tot een zekere hoogte floodproof(overstromingsbestendig) zijn blijft de schade aan woningen door overstromingen beperkt. Schade aan infrastructuur is ook te voorkomend oor deze hoger aan te leggen of overstromingsbestendig te maken. De kans blijft bestaan dat Feijenoord eens in de 100 tot eens in de 50 jaar geĂŤvacueerd moet worden. Overstromingen in Rotterdam zijn goed te voorspellen en het is mogelijk via moderne middelen, zoals een sms alert, de bewoners op tijd in te lichten en te evacueren. De dijkring ligt dichtbij en de kosten voor een evacuatie van de minder dan 10.000 bewoners zal lager zijn dan alle technische maatregelen die anders nodig zouden zijn. De aanwezige industrie, zoals Unilever en Hunter-Douglas, kan een eigen economische afweging maken. In het gebied blijven en het overstromingsrisico accepteren, de industrie verhuizen of de met technische maatregelen het overstromingsrisico reduceren. Unilever moet in elk geval zekerheid garanderen dat bij een overstroming de ammoniak voorraad niet kan lekken omdat dit grote ecologische en gezondheidsproblemen mee kan brengen. De spoorlijn kan worden beschermd met een betonnen dijk, met waterdichte deuren bij de overgangen. Zeer hoog risico

hoog risico

Figuur 18 Situatie nu in 2050

Acceptabel risico

Figuur 19 Situatie in 2050 na voorgesteldeaanpassingen

A Bijlage 1: Longlist aanpassingen oplossing Evacuatieplannen

Geschikt (waarom) Niet geschikt (waarom) Een overstroming Evacueren is duur en veroorzaakt kan op tijd worden economische schade. geanticipeerd. Door bewoners op tijd te evacueren wordt de kans op mortaliteit bijna nul. Er zijn weinig ruimtes in Feijenoord Het kan een die luchting nodig hebben onder persoonlijke keuze het van huiseigenaren overstromingsbeschermingsniveau. met kelder zijn dit Kelders zijn leeg te pompen met toe te passen. â&#x20AC;&#x153;sump pumpsâ&#x20AC;?.

De Flood Air Brick7 De flood Air Brick is een baksteen dat water niet door laat maar lucht wel, het bevat een semi permeabel systeem Alarmsysteem met Mensen zijn op tijd sirenes en/of sms voor te bereiden op alerts een overstroming en evacuatie. Op die manier kan een evacuatie ordelijk gebeuren. Flood early warning Door de system. rivierafvoeren en Een systeem dat meteorologische overstromingen kan voorspellingen te voorspellen. analyseren kan een overstroming relatief ver van te voren worden geanticipeerd. Bebouwing Onbewoonbaar verwijderen gebied loopt geen risico. Muren bouwen langs Een muur op de de kades kades houdt ook water tegen bij een hoog peil

Het gebied heeft economische en esthetische waarde, groter dan de aanpassingen die vereist zijn. De muren moeten zeer diep geplaatst worden wat erg duur is, daarnaast verliest de wijk haar uitzicht op water en esthetische waarde.

Air Brick http://www.airbrickcover.co.uk/ bezocht op 22-06-2011

Sum pump Kelders zijn Een dompelpomp in droog na de kelder die het overstroming. water uit een ondergelopen ruimte pompt na een overstroming. Ondergronds water reservoir

snel Er zijn weinig kelders, het kan een een persoonlijke keuze van huiseigenaren zijn een sum pump aan te schaffen.

Lifelines beschermen Het openhouden tegen van deze lifelines overstromingen. minimaliseert de herstelkosten na Bijvoorbeeld een overstroming. elektriciteit, gas en Ook de industrie zal leidingwater dan minder floodproof maken. verliezen maken. Voldoende oefening Het evacuatieplan van het oefenen kan een evacuatieplan evacuatie efficiĂŤnter laten verlopen. Ophogen van het Een effectieve maaiveld manier om de kans op een overstroming te verkleinen. Met de huidige plannen voor de herinrichting goed toepasbaar. Balgstuw Waterproof bouwen

Een ondergronds reservoir aanleggen dat groot genoeg is om een hoogwatergolf van de Nieuwe Maas af te vangen is haast onmogelijk en zowel economisch onhaalbaar.

Oefenen van een evacuatie kost veel tijd en planning. Daarnaast loopt de industrie indirecte schade op.

Een zeer dure en gecompliceerde oplossing.

Door huizen overstromings geschikt te bouwen of aan te passen kan de schade van een overstroming terug gebracht worden.