Natte voeten in Feijenoord Floodrisk assesment van Rotterdam Feijenoord
L. Birdja A. van Drunen V. Oskam S. Sauer 1
Natte voeten in Feijenoord Floodrisk assesment van Rotterdam Feijenoord
L. Birdja A. van Drunen V. Oskam S. Sauer 2
I Voorwoord Dit rapport is geschreven voor het project “veiligheid” binnen de studie Watermanagement van de Hogeschool Rotterdam. Zonder de voortreffelijke begeleiding meneer P.C. van Beek en van mevrouw M.M. Rutten, hadden wij nooit tot dit rapport kunnen komen. Wij zijn hun dan ook veel dank verschuldigd. Als u voornamelijk geïnteresseerd bent in de overstromingskansen van de wijk Feijenoord kunt u dat vinden in hoofdstuk 3. Overstromingskansen. De gevolgen van een overstroming voor de wijk Feijenoord vindt u in hoofdstuk 4. Economische en maatschappelijke gevolgen van overstromingen. Vincent Oskam, 16 mei 2011, Waddinxveen,
3
II Inhoud I Voorwoord............................................................................................................................................. 3 III Samenvatting ....................................................................................................................................... 5 Samenvatting........................................................................................................................................... 5 IV Inleiding ............................................................................................................................................... 7 1 Literatuur studie ................................................................................................................................... 8 2 Beschrijving van Feijenoord ............................................................................................................... 13 Lagenanalyse ..................................................................................................................................... 14 Statistiek ............................................................................................................................................ 17 Schade aan woningen........................................................................................................................ 20 Schade aan industrie ......................................................................................................................... 20 Schade aan infrastructuur ................................................................................................................. 21 Indirecte schade ................................................................................................................................ 21 3 Overstromingskansen ......................................................................................................................... 22 Waterveiligheid ................................................................................................................................. 22 Overstromingsrisico’s en kansen....................................................................................................... 23 4 Economische en maatschappelijke gevolgen van overstromingen ................................................... 26 305 cm + NAP .................................................................................................................................... 27 320 cm + NAP .................................................................................................................................... 28 327 – 337 + NAP ................................................................................................................................ 29 350, 365, 385 en 400 cm + NAP ........................................................................................................ 30 5 Conclusies ........................................................................................................................................... 33
4
Samenvatting
5
III Samenvatting
De wijk Feijenoord bevat veel relatief goedkope woningen, met name portiekflats. Als het waterpeil in de Maas 300 cm + NAP bereikt zal het water over de kade op de straten komen te staan en in dieper gelegen gebied. Vanaf 227 cm zal, met name in het noordwesten, een aantal woningen met lage drempels onder water komen te staan en zal er schade aan de vloer en behang optreden. Vanaf 337 cm zullen er in meer woningen water komen te staan en zal ook meubilair beschadigd raken door het water. Gemiddeld komt een dergelijk overstroming volgens de modellen eens in de duizend jaar voor. Met het oog op de klimaatverandering zal dit echter veranderen en komen zulke overstromingen steeds vaker voor. Vanaf een overstromingsdiepte van 350 cm + NAP zullen er zeer veel woningen onder water komen te staan met schade aan vloer, behang en meubilair. Vanaf die hoogte zal ook de industrie ernstige schade ondervinden van het water. Productie zal maar beperkt kunnen draaien en bevoorrading is niet meer mogelijk. Een overstroming van die diepte komt in de huidige modellen echter gemiddeld maar eens in de 10 000 jaar voor. Door klimaat verandering zal dat wel toenemen naar 250 jaar voor het 2050 G+ scenario en 10 jaar voor het Veerman 2100 scenario.
6
IV Inleiding Het grootste gedeelte van Rotterdam wordt door dijken beschermd tegen overstromingen. Sommige delen liggen echter buiten het door dijken beschermde gebied. Van oudsher zijn deze gebieden echter redelijk veilig omdat zij meestal relatief hoog liggen. Met de opkomst van klimaatverandering en de verhoogde economische en maatschappelijke waarde van deze gebieden worden de risico’s van overstromingen in deze gebieden groter. Feijenoord was de eerste uitbreidingswijk van Rotterdam en is gebouwd tussen 1870 en 1880. Stedenbouwkundig is het vooral getekend door de spoorlijn (RotterdamDordrecht) die dwars door de wijk loopt. Vandaag de dag wonen er ongeveer 8200 mensen in de wijk. Op dit moment ligt er een herinrichtingsplan klaar. Veel van de sociale huurwoningen in de wijk zullen plaatsmaken voor nieuwbouw. http://www.portfeijenoord.nl/ Dit rapport tracht de risico’s van overstromingen in het gebied Feijenoord te inventariseren. Op basis van dit rapport kan dan een inschatting worden gemaakt van eventuele verzekerbaarheid van overstromingsrisico’s en preventieve maatregelen om de overstromingsrisico’s te verlagen. Door eerst een inventarisatie van het gebied Figuur 1 - Onderzoeksgebied te maken en vervolgens middels Tretjakova, D. Projectgebieden (N@tSchool) literatuuronderzoek de overstromingskansen in beeld te brengen hebben wij de risico’s geanalyseerd als kans maal gevolg. De gevolgen zijn geschat op basis van de inventarisatie die wij hebben gemaakt van het gebied. Hoofdstuk een bevat een relevantie literatuurstudie die we hebben gedaan alvorens dit onderzoek te starten. In hoofdstuk twee starten we met de inventarisatie van het gebied en in hoofdstuk drie behandelen we de overstromingskansen van Feijenoord. Hoofdstuk vier combineert hoofdstuk twee en drie tot de overstromingsrisico’s en in hoofdstuk vijf wordt tot slot de conclusie getrokken.
7
8
1 Literatuur studie
Om een gedegen conclusie te trekken over de risico’s en impact van een overstroming is het belangrijk onze conclusies te baseren op betrouwbaar onderzoek. Dit hoofdstuk geeft een samenvatting van de achtergrondliteratuur die is onderzocht voor dit rapport. Overstromingsrisico Nederland Overstromingen zijn natuurlijke rampen die niet te voorkomen zijn. Ze kunnen levens kosten, het milieu beschadigen, economische schade veroorzaken en de gemeenschap ontwrichten.1 Volgens de hoogwaterrichtlijn van de Europese Unie is een overstroming: “Het tijdelijk onder water staan van land dat normaliter niet onder water staat”.1 Een overstromingsrisico definieert zij als: “De kans dat zich een overstroming voordoet in combinatie met de mogelijke negatieve gevolgen van een overstroming voor de gezondheid van de mens, het milieu, het cultureel erfgoed en de economische bedrijvigheid.”1 Ovestromingsrisico’s verschillen door verschil in bodem, inrichting en landgebruik per land, per regio en per gebied. Daarom is het belangrijk om per gebied in te schatten wat de risico’s zijn en de benodigde maatregelen te nemen. In Nederland zijn vooral de risico’s in het westen het grootst, door de aanwezigheid van veel industrie en een dichte bevolking.2 Schade aan belangrijke infrastructuur, zoals gasinstallaties en havens kunnen grote gevolgen hebben voor heel Nederland en zelfs ver daarbuiten.3
Figuur 2 – Bevolkingsdichtheid en economische waarde Bron Bosatlas van Nederland Waterland 2010, Noordhoff Uitgevers B.V.
1
EU Richtlijn 2007/60/EG Hoogwaterrichtlijn Bosatlas van Nederland Waterland 2010, Noordhoff Uitgevers B.V. 3 Flood risk in unembanked areas, Rotterdam climate initiative 2
9
Buitendijks Vier procent van het Nederlandse oppervlak wordt niet tegen het water uit de rivieren of de zee beschermd door duinen, dammen of dijken.4 Dit wordt buitendijks gebied genoemd. Ook sommige stedelijke delen van Rotterdam liggen buitendijks, net als veel van de Rotterdamse havenindustrie. Over het algemeen liggend deze buitendijkse gebieden relatief hoog ten opzichte van de zeespiegel. Lorenzo Daardoor zijn ze relatief veilig voor overstromingen met een kleine herhalingstijd. Ernstigere overstromingen met een hoger waterpeil komen minder vaak voor en hebben dus een kleinere gemiddelde herhalingstijd. Dit soort extreme overstromingen kunnen veel schade aanrichten in het buitendijkse gebied.5 Onder invloed van de aannemelijk te verwachten klimaatverandering zullen extreme waterpeilen steeds vaker voorkomen. Verwacht wordt dat de zeespiegel stijgt en dat de rivierafvoeren toenemen.6 De herhalinstijden van een overstroming zullen volgens het 2050 G+ klimaatscenario met een factor 10 toenemen. In het 2100 Veerman scenario zullen deze overstromingen zelfs met een factor 100 toenemen.7
Herhalingstijd gemiddeld waterpeil bij overstroming 500 450
Waterhoogte +Nap
400 350 300
nu
250
2050
200
2100
150
Feijenoord
100 50 0 10
25
50
100
250
500 1000 2000 Herhalingstijd
4000 10000
Figuur 3 – Gemiddelde herhalingstijd per waterpeil Bron: Veerbeek, W. Presentatie: Flood risk assesment in unembanked areas in the Netherlands.
4
Bosatlas van Nederland Waterland 2010, Noordhoff Uitgevers B.V. Veerbeek, W. Prof.dr. Zevenbergen, C. (2010) Flood risk in unembanked areas, Part C Vulnerability assesment based on direct flood damages 6 Pols, L., Kronberger, P. (2007) Overstromingsrisico als ruimtelijke opgave 7 Veerbeek, W. Prof.dr. Zevenbergen, C. (2010) Flood risk in unembanked areas, Part C Vulnerability assesment based on direct flood damages 5
10
Methodologie De schade van een overstroming is afhankelijk van de overstromingsdiepte, stroomsnelheid en overstromingsduur. Vincent Overstromingen in andere steden of overstromingen in hetzelfde gebied in het verleden zijn zeer beperkt bruikbaar om het risico in te schatten. Steden kunnen onderling sterk verschillen, de aard van de overstroming kan verschillen maar ook de stedelijke inrichting, industrie, economie en onder andere ook infrastructuur.8 Daarom worden overstromingsrisico’s vaak geïnventariseerd aan de hand van risicokaarten.7 Door de overstromings kans van een bepaald gebied te bepalen, op basis van de hoogte van de kades en het maaiveld en de negatieve gevolgen van een overstroming in te schatten op basis van de aanwezige bebouwing, inwoners, industrie en infrastructuur. Deze gegevens moeten regelmatig gecontroleerd en waar nodig bijgesteld worden. Om de schade aan woningen en infrastructuur in te schatten wordt gewoonlijk gebruik gemaakt van schade grafieken.7 Deze grafieken laten de schade voor een bepaalde overstromingsduur en/of stroomsnelheid zien voor een bepaald type woning, weg of bedrijf. Bij hoge stroomsnelheden kan er structurele schade optreden aan gebouwen. Bij een lange overstromings duur wordt de kans op ernstige aantasting van hout en ander materiaal door rot enschimmel groter. Een luxe bungalow zal daarnaast meer schade oplopen bij een overstroming dan een woning waarbij de eerste verdieping enkel een garage is. Hoe meer gegevens er over het verschillende typen woningen beschikbaar is en hoe beter de grafieken op dat type woningen is toegespitst, hoe beter de risico inschattingen gemaakt kunnen worden.7 Bijna de helft van de kosten van een overstroming komt voort uit meubilair. Ongeveer 11% bestaat uit schoonmaakkosten7
Figuur 4 – Avergae ratio damage components and individual components Bron: Veerbeek, W. Prof.dr. Zevenbergen, C. (2010) Flood risk in unembanked areas, Part C Vulnerability assesment based on direct flood damages
Er is ook een verschil tussen directe en indirecte schade. Directe schade is schade die door de overstroming is aangericht, zoals schade aan meubilair en woning. Indirecte schade is vooral voor bedrijven van toepassing, zij lopen bijvoorbeeld inkomsten mis als de bedrijfsvoering tijdelijk moet stoppen. 8
Veerbeek, W. Prof.dr. Zevenbergen, C. (2010) Flood risk in unembanked areas, Part C Vulnerability assesment based on direct flood damages
11
Oudere gebouwen Sinds 2000 zijn er weer veel woningen gebouwd in het buitendijkse gebied9 Oudere huizen in het buitendijkse gebied zijn vaak goed bestand voor een overstroming doordat ze hoger zijn gebouwd10 en enigszins floodproof zijn. Bij huizen vanaf 2000 is er minder rekening gehouden met overstromingsrisico’s, in de huidige klimaatmodellen lopen vooral de nieuwere woningen veel risico. Pas bij extremere overstromingen met kortere herhalingstijden en hogere waterdiepten lopen de oudere woningen risico. Echter met het oog op de aannemelijk te verwachten klimaatverandering zullen deze extreme overstromingen steeds vaker voorkomen en lopen de oudere woningen meer risico. Maatregelen Er kunnen twee typen maatregelen worden genomen, structural en non-structural. Waar structural maatregelen bijvoorbeeld dijken en aanpassingen aan woningen kunnen zijn, wordt met nonstructural maatregelen bijvoorbeeld evacuatieplannen en verzekeringen bedoeld.
9
Bosatlas van Nederland Waterland 2010, Noordhoff Uitgevers B.V. Veerbeek, W. Prof.dr. Zevenbergen, C. (2010) Flood risk in unembanked areas, Part C Vulnerability assesment based on direct flood damages 10
12
13
2 Beschrijving van Feijenoord
Om het overstromingsrisico (= gevolgen overstroming * overstromingskans) te bepalen moeten we eerst de gevolgen van een overstromingskans bepalen. In dit hoofdstuk wordt er gezocht naar de schadegevolgen per type gebouw waarbij we werken met aannames.
Lagenanalyse We beginnen met een analyse van het stedelijk gebied. De bebouwing en infrastructuur. De oudste gebouwen in Feijenoord zijn uit de jaren ’80 van de 19e eeuw. De wijk is destijds gebouwd als uitbreidingswijk en is gevormd door de spoorlijn die dwars door de wijk loopt. Wij concentreren ons op het gebied ten noordoosten van deze spoorlijn. Het gebied bevat veel portiekwoningen en portiekflats, maar ook een aantal rijtjes woningen en villa’s. Daarnaast is er intensieve industrie, zoals Unilever en goederen opslag in het gebied aanwezig.
Figuur 1 - Onderzoeksgebied Tretjakova, D. Projectgebieden (N@tSchool)
14
Figuur 5 – Lagen analyse bebouwing Bron: ESRI ArcGIS http://med.hro.nl/rutmm/gebouwen_rdam_dsv_Clip.shp en http://med.hro.nl/muinp/gis/case1.zip
Over de gehele wijk Feijenoord staan gebouwen(rood), voornamelijk flats maar ook een aantal bedrijven.
15
Figuur 6 – Lagenanalyse infrastructuur Bron: ESRI ArcGIS http://med.hro.nl/rutmm/gebouwen_rdam_dsv_Clip.shp en http://med.hro.nl/muinp/gis/case1.zip
De belangrijkste evacuatieroute is de gele “Verbindingsroute” in de kaart hierboven. In het zuidwesten ligt de dijkring. De snelste weg naar veilig gebied is dus deze weg richting het zuidoosten volgen, tot in het veilige gebied achter de dijkring.
16
Statistiek
Verdeling type woningen 0% 2% 6% Twee onder eenkap 14%
villa/ vrijstaand 3%
overig rijtjes
1%
galerijflat portiekwoning 74%
portiekflat
Figuur 7 – Verdeling type woningen Bron: Eigen veldonderzoek
Zoals eerder opgemerkt bestaat de wijk voornamelijk (driekwart) uit portiekflats. Maar ook rijtjeswoningen maken nog een redelijk deel uit van de wijk. “overig” Bestaat nagenoeg uit industriële gebouwen.
Leeftijd van de bebouwing 300
Aantal woningen
250 200 150 100 50 0 1880 1900
1901 1920
1921 1940
1941 1960
1961 1980
1981 2000
2001 2011
Bouwjaar
Figuur 8 – Leeftijd van de bebouwing Bron: ESRI ArcGIS http://med.hro.nl/rutmm/gebouwen_rdam_dsv_Clip.shp
Opvallend is dat er twee perioden zijn waarin veel is gebouwd, die ongeveer 100 jaar van elkaar verschillen. Er zijn dus nog aanzienlijk wat oude gebouwen uit de 19e eeuw in Feijenoord aanwezig. 17
Voor zover wij dat hebben kunnen waarnemen heeft ongeveer een op de twintig gebouwen een kelder onder de begane grond. In totaal 43 kelders.
Aanwezigheid kelder 5%
De gevolgen van een overstroming zijn groter voor huizen met kelder. Allereerst zal de gehele kelder onder water komen te staan en raakt alles wat daar opgeslagen lag beschadigd. Daarnaast kost het ook meer schoonmaakkosten, omdat het water weer uit de kelder gepompt zal moeten worden.
ja nee 95%
Figuur 9 – Aanwezigheid kelder Bron: Eigen veldonderzoek
Aantal gebouwen per functie op de begane grond 700
Aantal gebouwen
600 500 400 300 200 100 0 Aantal
woning 651
horeca 13
overig 63
recreatie 11
winkel 54
onderwijs 9
Figuur 10 – Functie begane grond Bron: Eigen veldonderzoek
Veruit de meeste gebouwen zijn woningen, een klein deel horeca, recreatie of onderwijs. Een aantal winkels en het gedeelte “overig” bestaat voornamelijk uit industrie.
18
Aantal
Aantal huizen per WOZ waarde 160 140 120 100 80 60 40 20 0
40 50 60 70 80 000 - 001 - 001 - 001 - 001 50 60 70 80 90 000 000 000 000 000 Aantal huizen 0 4 15 9 78
90 001 100 000 153
100 001 110 000 87
110 001 120 000 68
120 001 130 000 157
130 001 140 000 47
140 onbe 001 - kend 150 000 80 51
Figuur 11 – Aantal huizen per WOZ waarde Bron: ESRI ArcGIS http://med.hro.nl/rutmm/gebouwen_rdam_dsv_Clip.shp
De gemiddelde WOZ waarde in Feijenoord is € 111.117,48. Daarbij moet echter worden opgemerkt dat er van 51 gebouwen geen WOZ waarde bekend is. Dit zijn onder andere grote bedrijven als Unilever maar ook aan aantal villa’s/vrijstaande woningen. Het daadwerkelijke gemiddelde zal dus hoger liggen. De totale bekende WOZ waarde in de wijk Feijenoord is € 77.560.000,00. ESRI ArcGIS http://med.hro.nl/rutmm/gebouwen_rdam_dsv_Clip.shp
19
Schade aan woningen Grotendeels bestaat Feijenoord uit oude portiekflats, waarbij geen rekening mee is gehouden met overstromingskansen en is de drempel lager dan die van de nieuwere portiekflats. Hierdoor zullen de kosten van de oudere gebouwen hoger zijn. Om de kosten in te kunnen schatten moet er gekeken worden naar de inkomsten van zo een dergelijke woning. Volgens het Centraal Bureau Statistieken (CBS) is het gemiddelde inkomen van 14.400 euro (2007). Dit is relatief een laag inkomen in vergelijking met andere wijken. Op basis van deze gegevens kunnen we concluderen dat men in de oudere bebouwing weinig tot minder luxe goederen zal hebben en de schadekosten laag zullen zijn. De inwoners van de nieuwere gebouwen zijn gebouwd op het overstroming scenario en staan gemiddeld hoger op het maaiveld. Hierdoor kunnen we grof concluderen dat gemiddeld de schadekosten gelijk zullen zijn in tegenstelling tot de ietwat luxere goederen.
Schade aan industrie De schade als gevolg van een overstroming aan de industrie is haast niet in te schatten binnen de kaders van dit rapport. Bedrijven als Unilever en Hunter-Douglas geven om veiligheidsredenen zeer beperkt tot geen informatie over kwetsbaarheid en de aanwezige waarde goederen. Van bedrijven die opslagruimte verhuren in de oude loodsen op Feijenoord is al helemaal niet bekend wat er aan waarde ligt opgeslagen. We kunnen wel aannemen dat er op de vloeren en op het buitenterrein van de bedrijven materialen aanwezig zijn die beschadigd zullen raken door een overstroming. Daarnaast zal het bedrijf redelijk wat schoonmaakkosten hebben na een overstroming. Een grotere schadepost voor de industrie bestaat misschien wel uit de indirecte gevolgen van een overstroming. Als de toegangswegen niet toegankelijk zijn zal het bedrijf de productie stil moeten leggen. Personeel zal moeten vertrekken voordat de wegen ontoegankelijk zijn en bevoorrading of verzending van goederen kan niet meer plaatsvinden. Als de bedrijfsvloer zelf overstroomd is er een kans aanwezig dat productiesystemen stil gelegd moeten worden. Het opstarten van deze systemen kan, zeker bij chemische industrie zoals Unilever, veel tijd kosten. Dit is helemaal waar als de elektriciteitsvoorziening uitvalt en het bedrijf afhankelijk is van de reparatie door de netbeheerder.
20
Schade aan infrastructuur Door een overstroming kan de infrastructuur in een wijk ernstig beschadigd raken. Als elektriciteitskasjes onder water komen te staan kan dit het net platleggen totdat de schade aan de individuele kastjes is hersteld. De grotere electriciteitsverdeelhuizen zijn op hoger gebied gebouwd en hebben een relatief hoge drempel. Als deze kasten onbeschadigd blijven zal dat de herstelwerkzaamheden sterk bespoedigen na een overstroming. Ook de bestrating loopt schade bij een overstroming, hoewel dit geen ernstige schade is (herstel kan wachten) zullen de Figuur 12 – Electriciteitsverdeelhuisje Feijenoord straten opnieuw bestraat moeten Bron: Fotografie Oskam, V. worden. Een overstroming zal ook schade aanrichten aan de spoorlijn die door Feijenoord loopt. Wissels en andere elektrische apparatuur zullen niet tegen een overstroming bestand zijn. We verwachten niet dat de rails veel schade op zullen lopen van een kortdurende overstroming.
Indirecte schade Naast de logische directe schade die een overstroming aanricht zijn er ook indirecte schades die vaak lastiger zijn in te schatten. Zo kan er biotische schade aangericht worden doordat een bepaald ecosysteem verstoord wordt, bijvoorbeeld een insecten populatie dat de overstroming niet overleefd en waar een ander, schadelijker insect voor in de plaats terug komt. Een overstroming heeft ook sterke invloed op de maatschappij en de beleving van de wijk door de bewoners. Er kan een gevoel van onveiligheid en angst opkomen bij de bewoners van de wijk. Als bewoners hierdoor uit de wijk wegtrekken en de huizenprijs tegelijkertijd daalt door de recente overstroming kan de huizenprijs nog verder dalen en is er dus een economische schade. Verder kan een overstroming esthetische gevolgen hebben voor de wijk, als monumenten, kunst of gebouwen aangetast worden kan dat het uiterlijk sterk beĂŻnvloeden. Ook heeft een overstroming morele gevolgen voor de personen die verantwoordelijk waren of voelden voor de veiligheid van de mensen in de wijk.
21
3 Overstromingskansen Hoe waterveilig is het wonen in de wijk Feijenoord in Rotterdam. Onder waterveiligheid verstaan we: hoe kunnen wonen in een waterrijk leefgebied, en in dat leefgebied de overstromingskansen beperken?11
Waterveiligheid De wijk Feijenoord bevindt zich in het buitendijks gebied en wordt dus niet beschermd door hoge dijken. Het gebied is sterk afhankelijk van de hoogte van het maaiveld tegen bescherming van hoogwater. Hoogwaterstanden van de rivier de maas en de Noordzee vormen een bedreiging voor de wijk. De wijk wordt hiervan plaatselijk beschermd door de hoogte van het maaiveld en regionaal wordt de wijk beschermd door de Maeslantkering. Het water oefent een grote invloed uit op het stedelijk gebied in de wijk Feijenoord. Het water komt vanuit de lucht, uit de grond door hoge grondwaterstanden en vanaf de zijkanten door de rivieren. Om veilig te wonen in een waterrijk gebied is het van groot belang dat we ons aanpassen. Door klimaatverandering, bodemdaling en verstedelijking is het beheren van de waterhuishouding een grote opgave geworden, en volgens voorspellingen van het IPCC krijgen we komende decennia steeds meer water te verwerken. Het gezaghebbende VN-orgaan, het intergovernmental panel on climate change (IPCC), waarin duizenden wetenschappers van over heel de wereld zittingen hebben, stelden het verband vast tussen menselijk handelen en de klimaatverandering. Door de uitstoot van broeikasgassen wordt het natuurlijke broeikaseffect versterkt en stijgt de temperatuur op aarde. Verschillende locaties kunnen kampen met verschillende gevolgen. Sommige krijgen te maken met extreme droogtes terwijl andere locaties met meer neerslag. Ook de zeespiegel zal met tientallen centimeters stijgen12. Zeespiegelstijging, overstromingen, hetere zomers en nattere winters zijn het huidige toekomstbeeld. We moeten er van uitgaan dat we in de toekomst niet meer veilig zijn tegen overstromingen vanuit de zee en hogere waterstanden van de rivieren. Behalve Feijenoord zullen ook andere buitendijkse gebieden aan de nieuwe maas te maken krijgen met de toekomstige zeespiegelstijging. De nieuwe maas ligt direct verbonden met de zee en het waterpeil van de zee zie je ook terug in het waterpeil van de nieuwe maas (zie afbeelding 1 en 2). De kans dat het gebied veelvuldig overstroomd wordt steeds groter.
Figuur 13. Ligging Feijenoord in het buitendijksgebied. Bron: risicokaart.nl 11
Cityportal Rotterdam (2010) Hoe (water)veilig http://www.rotterdam.nl/hoe__water_veilig_is_rotterdam_ bezocht op 26-5-2011 12 CE Delft, RPS, SME Advies Klimaatverandering: oorzaken, gevolgen en oplossingen.
is
Rotterdam?
22
Overstromingsrisico’s en kansen Risico wordt gedefinieerd als de kans maal gevolg. De essentie hiervan is dat het acceptabel is als een gebied vaker overstroomt maar de schade beperkt blijft. Omgekeerd geld dat als de schade ooit groot is, dat het minder vaak mag voorkomen13. Door deze benadering kunnen buitendijkse gebieden ingericht worden, zonder extreem hoge kades, terwijl de veiligheid niet onder druk staat. Minder gevoelige delen zoals parken kunnen een hogere kans op overstroming aan zonder schade te ervaren, en kunnen dan ook op een lager peil worden gebouwd. De kwaliteit van de omgeving blijft dan ook gewaarborgd. De toelaatbare overstromingskans voor gebieden is dat het water eens in de 10000 jaar over de kades mag stromen. Het maaiveld wordt hierop berekend en gebouwd zodat het risico op mensen bedrijven en infrastructuur klein blijft. Volgens de voorspellingen zullen de waterstanden en fluctuaties in de toekomst veranderen door klimaatveranderingen. Er zijn 2 modellen opgesteld die de peilhoogtes en herhalingstijden ten opzichte van het NAP in de toekomst voorspellen. Het 2050 G+ model en het 2100 Veerman model. In de toekomst krijgen we te maken met peilhoogtes die zich vaker zullen herhalen en bestaat er een grotere overstromingskans. De modellen hebben berekend hoe hoog het water komt te staan in de toekomst. Er is rekening gehouden met de zeespiegelstijging en de hoeveelheid neerslag die in de toekomst zal vallen. Met deze uitkomsten hebben wij vergeleken wat voor invloed de peilstijging heeft op het watersysteem en de hoogte van het maaiveld in de wijk Feijenoord (zie grafiek). In de wijk Feijenoord leiden rivierstanden met een kans op voorkomen van 1:100 in de huidige situatie tot weinig schade. De kades lopen schade door erosie, waardoor verzakkingen in de kade kunnen ontstaan. Wanneer een kans van voorkomen op 1:1000 wordt geschaald, is het gebied kwetsbaar. Het water staat dan bijna gelijk aan het maaiveld en kan de wijk binnenstromen afhankelijk van de locatie waar het maaiveld lager ligt14. Door de vele verzakkingen van de grond en het lage maaiveld op enkele locaties, kan bij hoge rivierstanden van +3.30 NAP het water via de kades (over de muren) de wijk binnenstromen, waardoor het openbare gebied dat direct op het maaiveld ligt enkele centimeters onder water komt te staan. De kans dat dit voorkomt is 1:2000 in de huidige situatie en de kans over 50 jaar is dan 1:225. Een kans van 1:2000 betekent dat er 0.2% kans is dat deze waterstand zich kan voordoen per jaar.
13
Gemeente Rotterdam, Waterschap Hollandse Delta, concept waterplan 2 http://www.rotterdam.nl/GW/Document/Waterloket/Waterplan%202%20%5Bdeel%201%5D.pdf 14 Gemeente Rotterdam, Bestemmingsplan Feijenoord (2009) http://www.betrokkenbijrotterdam.nl/DSV/Document/Bestemmingsplannen%20in%20procedure/Feijenoord/ Feijenoord/feijenoordd-bestemmingsplan.pdf
23
Kansen op overstromingsdieptes 500
Waterhoogte m + NAP
450
400 nu 2050 350
2100 Feijenoord kades
300
250 10
25
50
100
250
500
1000 2000 4000 10000
Herhalingstijd in jaren
Figuur 14 – Kansen Bron: Veerbeek, W. Presentatie: Flood risk assesment in unembanked areas in the Netherlands.
De paarse horizontale lijn geeft de laagste kadehoogte van Feijenoord aan. Vanaf die hoogte zal het water op het maaiveld komen te staan in feijenoord. De gekleurde lijnen geven de verschillende klimaatscenario’s en de bijbehorende peilhoogtes(Y-as) per herhalingstijd (X-as). Binnen het huidige klimaatmodel heeft Feijenoord geen zeer grote kans op overstromingen. Gemiddeld komt het water eens in de 50 jaar tot op de kadehoogte te staan. Vanaf dat punt zal de riolering het nog af kunnen voeren en zal het water nog onder de stoepranden blijven. Voor overstromingen met een grotere herhalingstijd (die dus minder vaak voorkomt) loopt Feijenoord ook niet direct groot gevaar. Een overstroming van 350 cm + NAP komt gemiddeld eens in de 10 000 jaar voor. Voor de veranderende klimaatscenario’s ziet het er een stuk dramatischer uit. Een overstroming van 320 cm + NAP komt eens in de 25 jaar voor in het 2050 G+ scenario. Voor het Veerman 2100 scenario komt een overstroming van 330 cm + NAP zelfs eens in de tien jaar voor.
24
Figuur 15 – Overstromingsdieptes voor verschillende scenario’s Bron: Tekenaar Sauer, S. op basis van gegevens van Veerbeek, W. Presentatie Flood risk assesment in unembanked areas in the Netherlands.
Figuur 16 – Overstromingsdieptes voor verschillende scenario’s Bron: Tekenaar Sauer, S. op basis van gegevens van Veerbeek, W. Presentatie Flood risk assesment in unembanked areas in the Netherlands.
25
26
4 Economische en maatschappelijke gevolgen van overstromingen
Op basis van de verzamelde gegevens over overstromingsschade en overstromingskans is het mogelijk het risico te bepalen voor het gebied Feijenoord. Dit doen we voor infrastructuur, industrie en woningen.
305 cm + NAP
Figuur 17 – Inundatie bij 305 cm+NAP Bron: ESRI ArcGIS http://med.hro.nl/rutmm/gebouwen_rdam_dsv_Clip.shp en http://med.hro.nl/muinp/gis/case1.zip
Vanaf 305 cm + NAP zal het water over de kade slaan en beginnen de straten onder te lopen.
27
320 cm + NAP
Figuur 18 – Inundatie bij 320 cm+NAP Bron: ESRI ArcGIS http://med.hro.nl/rutmm/gebouwen_rdam_dsv_Clip.shp en http://med.hro.nl/muinp/gis/case1.zip
Bij een inundatiediepte van 320 cm + NAP zullen de meeste wegen onder water staan. Sommige daarvan zo diep dat er geen auto’s meer over heen kunnen. De kans op zo een overstroming is in het huidige scenario gemiddeld eens in de 2000 jaar. Eens in de vijftig voor het 2050 G+ scenario en vaker dan eens in de tien jaar voor het Veerman 2100 klimaatscenario. Vanaf dit punt zullen er een aantal huizen, vooral in het noordwesten van Feijenoord, onder water lopen. Rekening houdend met drempel en stoephoogte zullen tussen de 50 en 80 woningen water op de vloer krijgen. De schade zal nog beperkt zijn, meubels staan vaak nog op poten en dus raakt enkel de vloer en behang beschadigd. De industrie zal op dit punt nog maar beperkt overlast ondervinden. De overstroming zal niet lang duren en het gebied hoeft nog niet geëvacueerd te worden. 28
327 – 337 + NAP
Figuur 19 – Inundatie bij 327 cm+NAP Bron: ESRI ArcGIS http://med.hro.nl/rutmm/gebouwen_rdam_dsv_Cli p.shp en http://med.hro.nl/muinp/gis/case1.zip
Figuur 20 – Inundatie bij 337 cm+NAP Bron: ESRI ArcGIS http://med.hro.nl/rutmm/gebouwen_rdam_dsv_Cli p.shp en http://med.hro.nl/muinp/gis/case1.zip
Vanaf 327 cm+NAP beginnen de wegen echt ontoegankelijk te worden en lopen meerdere huizen onder water. Vanaf 337 cm+NAP zal de evacuatie route ontoegankelijk zijn. Met deze inundatiediepte zal evacuatie echter nog niet nodig zijn. Wel zal er schade aan straten, vloeren en meubilair optreden. Er zal 30 cm water op sommige straten staan. De industrie zal nog droog blijven. Diepte 327 337
Huidig T=1000 T=4000
2050 G+ T=100 T=250
Veerman 2100 T=10 T≈17
Figuur 21 – Herhalingstijden voor inundatiediepten bij verschillende klimaatscenario’s Bron: Veerbeek, W. Presentatie: Flood risk assesment in unembanked areas in the Netherlands.
29
350, 365, 385 en 400 cm + NAP
Figuur 22 – Inundatie bij 350 cm+NAP Bron: ESRI ArcGIS http://med.hro.nl/rutmm/gebouwen_rdam_dsv_Cli p.shp en http://med.hro.nl/muinp/gis/case1.zip
Figuur 24 – Inundatie bij 385 cm+NAP Bron: ESRI ArcGIS http://med.hro.nl/rutmm/gebouwen_rdam_dsv_Cli p.shp en http://med.hro.nl/muinp/gis/case1.zip
Figuur 23 – Inundatie bij 365 cm+NAP Bron: ESRI ArcGIS http://med.hro.nl/rutmm/gebouwen_rdam_dsv_Cli p.shp en http://med.hro.nl/muinp/gis/case1.zip
Figuur 25 – Inundatie bij 400 cm+NAP Bron: ESRI ArcGIS http://med.hro.nl/rutmm/gebouwen_rdam_dsv_Cli p.shp en http://med.hro.nl/muinp/gis/case1.zip
30
Vanaf 350 cm + NAP zullen ook de industriegebieden, waaronder Unilever, Hunter-Douglas en de goederopslag bedrijven onderwater lopen. Productie zal, zeker na 365 cm, op zijn minst deels stilgelegd moeten worden. Daarnaast lopen de schoonmaakkosten sterk toe. Bij hogere inundatiedieptes zullen meer woningen onder water komen te staan en zal de schade toenemen als ook steeds meer en meer meubilair beschadigd zal raken. Straten lopen schade op en elektriciteitskastjes zullen beschadigd raken. Ook zal elektronica van de spoorlijn op dit punt onder water komen te staan.
Diepte 350 365 385 400
Huidig T=10 000 T= zeer groot
2050 G+ T=1 000 T=2 000 T=4 000 T=10 000
Veerman 2100 T=50 T≈120 T=250 T=500
Figuur 26 – Herhalingstijden voor inundatiediepten bij verschillende klimaatscenario’s Bron: Veerbeek, W. Presentatie: Flood risk assesment in unembanked areas in the Netherlands.
31
Figuur 27 – Herhalingstijden voor inundatiediepten bij verschillende klimaatscenario’s met geschatte schade Bron: Veerbeek, W. Presentatie: Flood risk assesment in unembanked areas in the Netherlands. En schade op basis van persoonlijke schattingen.
32
33
5 Conclusies
Feijenoord is een wijk met relatief goedkope woningen en lage inkomens. Schade na een overstroming zal vooral voortkomen uit vloer en behang en beperkt het meubilair. Op basis van de huidige klimaatmodellen loopt Feijenoord geen ernstig risico. De schade zal beperkt blijven tot een overstroming van 350 cm + NAP. Wat in het huidige klimaatmodel gemiddeld eens in de 10 000 jaar voorkomt. Vanaf die hoogte lopen veel woningen onder water en loopt de industrie, met name Unilever, Hunter-Douglas en de waarde opslag, ernstige schade op. Met de voorspelde klimaatveranderingen zullen deze overstromingsdieptes echter steeds vaker voor gaan komen, eens in de duizend jaar voor het 2050 G+ scenario en eens in de 50 jaar voor het Veerman 2100 scenario. Met het oog op de klimaatverandering zal er dus wat moeten gebeuren aan de overstromingsveiligheid binnen de wijk. Op dit moment is dat echter nog niet acuut nodig. Wel kan het raadzaam zijn voor de industrie om zich te verdiepen in floodprotection / floodproof maatregelen, omdat de industrie het meeste risico loopt door de hoge kosten van een overstroming.
34