DE BESTE IDEEËN VOOR DUURZAAM WONEN
& GLAS 73 KOZIJNEN Alles over kunststof,
innovaties & keurmerken
OP REIS 90 GROEN Zo blijft je CO²-footprint
binnen de perken
MINITOPIA
DE B E ST E I DE E Ë N V O O R DUUR Z AAM WO N EN
MINDER TEGELS
TUINIEREN OM DE WERELD TE REDDEN
DUURZAAM WONEN OP EEN VOORMALIGE VUILSTORT
ZORGELOOS WONEN
EDITIE 9
OVERVERHITTE WONING?
EDITIE 9 / € 6,95
WWW.GROENERWONEN.COM
GASLOOS VERWARMEN ZONDER VEEL AANPASSINGEN
TIPS VOOR EEN KOEL HUIS
02102
BP 8 7 1 1 2 7 3 9 9 3 0 0 6
6 DE BESTE IDEEËN VOOR DUURZAAM WONEN
& GLAS 73 KOZIJNEN Alles over kunststof,
innovaties & keurmerken
GROENE TRENDS Duurzame houtverf, slim omgaan met regenwater, schone lucht in huis, een strandlaken van petflessen en andere groene nieuwtjes en trends.
OP REIS 90 GROEN Zo blijft je CO²-footprint
binnen de perken
12
MINITOPIA
D E BE S T E ID EEË N VOO R DU U R ZA A M W ONE N
MINDER TEGELS
TUINIEREN OM DE WERELD TE REDDEN
DUURZAAM WONEN OP EEN VOORMALIGE VUILSTORT
MINITOPIA Van vuilnisbelt tot eigenzinnige woonwijk met duurzame, kleine huizen in een natuurrijke omgeving.
ZORGELOOS WONEN
EDITIE 9
OVERVERHITTE WONING?
EDITIE 9 / € 6,95
WWW.GROENERWONEN.COM
GASLOOS VERWARMEN ZONDER VEEL AANPASSINGEN
TIPS VOOR EEN KOEL HUIS
02102
BP 8 7 1 1 2 7 3 9 9 3 0 0 6
Coverfoto Henny van Belkom
20
HOE DUURZAAM IS… Chantal Engelen, mede-oprichter van Kromkommer: ‘Wij gooien thuis vrijwel nooit eten weg.’
23
ONZE KLUSBOERDERIJ De voormalige akker verandert langzaam in een tuin vol tweedehands planten.
4
GROENERWONEN
25
SLIM OMGAAN MET WATER Besparen, hergebruik in en om het huis, waterontharding.
31
TIPS VAN DE VAKMAN Kleine stappen in de groene richting.
32
DOE HET ZERO Maak je eigen deodorant en wasverzachter.
36
BIO-BOERIN WELMOED DEINUM ‘Boeren zoals onze grootouders dat deden.’
42
GROENE BLOGSTER MARLEEN RUIJTER Tuinieren om de wereld te redden.
INHOUD EDITIE 9 2021
46
GREEN JUNKIES Planten die bijdragen aan een gezondere leefomgeving.
48
ENERGIEZUINIG KOELEN Met de juiste manier van isoleren en ventileren kom je een heel eind!
54
GUERRILLA GARDENING Samen zorgen voor een bloeiende buurt die bijdraagt aan meer biodiversiteit.
61
DOE MEE & WIN
62
BEWUST BARBECUEËN Een mooie zomeravond zonder milieuvervuilende walmen.
64
DE GROENE BARBECUE Gekaramelliseerde venkel, lauwwarme peren met saffraan-siroop, tofu-slaschuitjes en andere plantaardige gerechten van de barbecue.
70
DE (ON)ZIN VAN VOEDSELKEURMERKEN Het verschil tussen duurzame keurmerken en loze beloften.
73
KEUZEHULP KOZIJNEN & GLAS Over kunststof kozijnen, verschillende soorten isolatieglas, innovaties, keurmerken en veiligheid.
80
GASLOOS VERWARMEN Ingrijpende aanpassingen zijn niet altijd nodig.
82
MILIEUVRIENDELIJK ONDERWEG Elektrische stadsbussen, treinen op groene stroom, deelauto’s en -scooters; het Nederlandse vervoer is volop in beweging.
89
KLIMAATPRUTSER GWEN Geluk op wielen.
90
KAN IK NOG WEL OP VAKANTIE? Stroomvretende jacuzzi’s, vliegschaamte, all-inclusivebuffetten en drijvende vervuilers. Maar ook tips voor een groene vakantie!
96
ENERGIELABEL VOOR WONINGEN Updaten kan geld opleveren.
98
VOLGENDE KEER & COLOFON
GROENERWONEN
5
MINITOPIA: DE DUURZAME DROOM
12
GROENERWONEN
GROENERWONEN
15
SCHOTTENKEET EEN OUD VVV-KANTOOR ALS WOONHUIS
16
GROENERWONEN
EEN VERPLAATSBARE MIX VAN DUURZAAMHEID WONING EN ARCHITECTUUR
18
GROENERWONEN
ZUINIG EN ZORGVULDIG OMGAAN MET WATER Drinkwater is een mooi en waardevol product. Maar ook iets waar we zorgvuldig mee om kunnen én moeten gaan. Zowel in als om het huis kun je flink besparen op drinkwater. Bijvoorbeeld door gebruik te maken van het gratis, en vaak in overvloed beschikbare, regenwater. Tekst: Janouk Vermaas Beeld: Shutterstock
DOSSIER
WATER
GROENERWONEN
25
ENERGIEZUINIG KOELEN
BUITEN WARM, BINNEN KOEL
De zomer staat weer voor de deur! Het koude voorjaar betekent echter niet dat ons een koele zomer te wachten staat. Temperaturen van 30 °C of hoger waren vorig jaar immers meer regel dan uitzondering. De airco’s waren uitverkocht, maar je weet vast al dat dat een energievreter is. We geven je wat alternatieven om je huis én hoofd koel te houden. Tekst: Lisa Verdoorn-Middelkoop Foto’s: Shutterstock
GROENERWONEN
49
TIPS VAN VAKMAN ROB VAN DEN BERG Een vakman in hart en nieren, dat is Rob van den Berg. Als monteur bij Feenstra komt hij vaak bij mensen over de vloer. Niet alleen om technische zaken uit te voeren, maar ook om advies te geven. Veel mensen willen namelijk wel verduurzamen, maar niet iedereen kan of wil direct het hele huis aanpakken. Daarom geeft Rob tips aan mensen die stap voor stap duurzamer willen leven.
De kleine dingen Besparen en verduurzamen zit ’m niet altijd in grote aanpassingen en verbouwingen. Met kleine veranderingen en slim nadenken kun je al een heleboel stappen in de groene richting zetten. Daarom ga ik je dit keer tips geven om in en rondom het huis net even andere keuzes te maken. De eerste tip heeft te maken met de thermostaat. Nu de zomer van start gaat, genieten we heerlijk van het zonnetje. Overdag staan de tuindeuren en ramen open en dat is heel goed voor de frisse lucht in huis. Het kan alleen wel zo zijn dat het aan het eind van de dag afkoelt en dat merk je dan ook binnenshuis. Wanneer je de thermostaat dan nog op 20 graden hebt ingesteld, zal daardoor sneller de cv-ketel aanspringen. Het is dus verstandig om hier rekening mee te houden. Een hoge energierekening wil immers niemand. Om dit te voorkomen kun je de thermostaat iets lager zetten als je de deuren en ramen opent. Wil je nog effectiever gebruik maken van je thermostaat? Gebruik dan de App die bij je slimme thermostaat hoort. En mochten de temperaturen zo hoog oplopen dat het tropisch wordt, dan zul je misschien gebruik maken van een mobiele airco. Deze apparaten uit de witgoedwinkel verbruiken echter best veel energie. Denk daarom eens aan een ventilator. Deze verbruikt ook stroom, maar een stuk minder dan een mobiele airco. Extra tip: zet er een flesje ijswater voor om de lucht te verkoelen. De tweede tip heeft te maken met hygiëne, in deze tijd belangrijker dan ooit. Was jij je handen tegenwoordig ook veel vaker dan voorheen? Heel goed. Alleen denken veel mensen dat je je handen moet wassen met warm water om ze schoner te krijgen. Volgens het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) is dit niet zo. Het effect van zeep werkt hetzelfde bij zowel warm als koud water. Door koud water te kiezen, bespaar je energie. Dat is goed voor het milieu en de portemonnee. De volgende tip om iets duurzamer te leven, gaat om de wasdroger. Net als de mobiele airco verbruikt ook een wasdroger veel elektriciteit, terwijl je de was ook gratis kunt laten drogen buiten in de zon aan een waslijn of op een droogrek. Geef je toch de voorkeur aan een wasdroger, neem er dan een met het zuinigste energielabel: A+++. Het energieverbruik en de kosten van een wasdroger hangen af van hoe vaak je de wasdroger gebruikt en wat voor wasdroger het is. Volgens Milieu Centraal zijn de energiekosten van een warmtepompdroger met energielabel A+++
(bij gebruik van 2,5 keer per week) rond de € 22 per jaar, terwijl een luchtafvoerdroger met energielabel C zo’n € 75 per jaar kost. Het is dus slim om een energiezuinige wasdroger uit te kiezen. Wees je er van bewust dat de EU sinds maart 2021 een nieuwe indeling heeft ingevoerd. De plusjes zijn sindsdien verdwenen. De zuinigste apparaten hebben energielabel A en de minst zuinige G. Het kan dus zijn dat een apparaat voorheen label A+++ had en nu uitkomt op B of C. Maar de meest duurzame optie blijft natuurlijk de ouderwetse waslijn. Droog je de was overigens binnen op een droogrek, zorg er dan wel voor dat je goed ventileert om vochtproblemen in huis te voorkomen. Goed ventileren, daar heeft ook mijn laatste tip mee te maken. Ik kan het niet vaak genoeg benadrukken: ventileren, ventileren, ventileren. Zet het ventilatiesysteem niet uit. Het is geen probleem om af en toe ook ramen
‘ Zet een flesje ijswater voor de ventilator om de lucht te verkoelen.’ en deuren te openen voor frisse lucht. Nog een advies: gebruik geen luchtverfrissers of wierook in huis. Deze producten veroorzaken meer luchtvervuiling dan de meeste mensen zich realiseren. Natuurlijk ruikt het heerlijk, maar toch is het niet zo gezond als frisse lucht van buiten. Meer duurzame tips vind je op www.zorgeloos.nu
GROENERWONEN
31
DOE HET ZERO 32
GROENERWONEN
Biologisch-dynamische Graasboerderij
‘BOEREN ZOALS ONZE GROOTOUDERS DAT DEDEN’ In het Friese Sondel vind je de Graasboerderij. Deze biologisch-dynamische boerderij wordt sinds 2018 gerund door de 27-jarige Welmoed Deinum en haar ouders. Met een ontembare passie deelt Welmoed haar werk op de boerderij via haar Instagramkanaal. Wij namen een kijkje op de Friese boerderij. Tekst: Janouk Vermaas Foto’s: Gert Tabak
GROENERWONEN
37
GROENERWONEN
39
TUINIEREN OM DE WERELD TE REDDEN “Je tuin stopt niet waar je schutting staat. Het gaat om een groter geheel; je tuin is onderdeel van de wereld en dus heel belangrijk.” Marleen Ruijter (36) praat vol enthousiasme en gedrevenheid over haar motto en duurzaam tuinieren. Ze gelooft dat als iedereen zijn tegeltuin verruilt voor een groene tuin, we met elkaar de wereld kunnen redden. Een mooi streven, waar we graag meer over willen weten. Marleen vertelt. Tekst: Lisa Verdoorn-Middelkoop Foto’s: Marleen Ruijter
42
GROENERWONEN
GROENERWONEN
43
BEWUST(ER) BARBECUEËN Tijdens zwoele zomeravonden steken we graag de barbecue aan. Een visje op de grill, een koud glas in de hand; van ons mag de avond eindeloos lang duren. Maar hoe milieubewust is dat rokende rooster vol eten eigenlijk? Tekst: Danique Pals Foto’s: Shutterstock
62
GROENERWONEN
DE GROENE BARBECUE
64
GROENERWONEN
KEUZEHULP OZIJNEN EN GLAS K Het vervangen van je kozijnen en glas is een duurzame verbetering aan de woning. Het is er wel één die je doorgaans maar één of hooguit twee keer in je leven doet. Daarom is het belangrijk een weloverwogen keuze te maken. Wij helpen je op weg! Tekst: Janouk Vermaas Beeld: Select Windows, Pilkington Nederland, Shutterstock
DOSSIER
KOZIJNEN
Zorgeloos Wonen
Wilt u duurzaam wonen? Wel of geen elektrische cv-ketel?
Wat zijn de voor- en nadelen van een warmtepomp?
Overstappen op ‘groene’ waterstof? Wat zijn de kosten voor de energietransitie voor mij?
Want thuis daar draait het om. In een wereld waar alles steeds sneller gaat en ingewikkelder wordt, is thuis dé plek waar alles veilig, prettig en vertrouwd is. De vakmensen van Feenstra zorgen voor een comfortabel, veilig en duurzaam huis. Een fijne temperatuur in de woonkamer, een warme douche, gezonde lucht in huis, een veilig gevoel of een lage energierekening. ‘Zorgeloos wonen’ is de digitale inspiratiebron van de professionals van Feenstra. Vol tips, opinieverhalen, nieuws, ervaringen en achtergrondinformatie over duurzaam en comfortabel wonen van de vakmensen die verstand hebben van verwarming, ventilatie, beveiliging en duurzame energie.
Meer duurzaamheidsadviezen en bespaartips of achtergrondinformatie over duurzaam en comfortabel wonen? Ga naar www.zorgeloos.nu
GASLOOS VERWARMEN ZONDER VEEL AANPASSINGEN:
IS DAT MOGELIJK?
Nederland zit midden in een energietransitie, waarbij we met zijn allen op zoek zijn naar duurzamere manieren om onze woningen te verwarmen. De meeste duurzame verwarmingstechnologieën vragen echter om grote aanpassingen in je huis. Denk aan vloerverwarming, goede isolatie en het vervangen van je radiatoren. Dat moet anders kunnen, dachten installateur Feenstra en haar moederbedrijf, energieleverancier Vattenfall. In de gecombineerde innovatieafdeling werken zij samen met een aantal partners aan een oplossing: het hoge temperatuur warmtepompsysteem. Tekst: Janneke de Wit Foto’s: Feenstra, Shutterstock
D
oor de ontwikkeling van het hoge temperatuur warmtepompsysteem willen Feenstra en Vattenfall het Nederland makkelijker maken om over te stappen naar een aardgasloze manier van verwarmen zónder extra energiekosten. “Verduurzaming verdient zich niet altijd terug, daar zijn we inmiddels met elkaar ook wel achter”, vertelt Ramon de Graaff, innovatiemanager bij Feenstra. “Het is niet altijd een terugverdienfeestje. Dat geldt voor zonnepanelen bijvoorbeeld wel, maar voor duurzame warmte-oplossingen is dat veel lastiger.” Duurzame manieren om te verwarmen gaan dus niet zozeer over het terugverdienen van je investering, maar over het beperken van je uitstoot. Uiteindelijk wil de overheid ook dat we met zijn allen in 2050 aardgasloos wonen. Maar tegelijkertijd willen we er ook niet te veel extra voor betalen. “Daarom zochten wij naar een oplossing die één op één de cv-ketel kan vervangen en minimaal energiekostenneutraal is, zodat je energierekening niet zal exploderen nadat je de cv-ketel hebt vervangen.” Een hybride systeem of stralingspanelen zijn vaak genoemde alternatieven voor de cv-ketel. Hoewel ze weliswaar duurzamer zijn, kennen ze ook nadelen. Een hybride systeem is een mooie eerste stap naar aardgasloos
80
GROENERWONEN
wonen, maar het is wel slechts een tussenoplossing. Je gebruikt nog steeds aardgas op de momenten dat de warmtepomp de gewenste temperaturen niet kan halen. Bij stralingspanelen verbruik je veel meer energie en zal je energierekening dus ook hoger zijn.
MATIG GEÏSOLEERDE HUIZEN “In Nederland hebben we veel bestaande huizen die redelijk (na)geïsoleerd zijn”, vertelt Ramon. “Veel woningeigenaren hebben hun spouw, dak en vloer een beetje tot redelijk (na)geïsoleerd en hebben bijvoorbeeld een deel van het glas vervangen. Ze gebruiken vaak nog een cv-ketel op hoge temperatuur om hun woning te verwarmen. Die cv-ketel maakt netjes tot 80 graden aan, dat gaat naar de radiatoren, die komen vervolgens weer met een graadje of 50 à 60 terug, en zo blijft de woning warm. De uitdaging die we nu ondervinden, is dat we die woningen willen verwarmen met een duurzamer systeem, zónder in te leveren op comfort. Vaak kom je dan uit op een warmtepomp. Het probleem is echter dat bestaande warmtepompen werken op lage temperaturen van maximaal 45 tot 50 graden. Dat kan je niet zomaar in je woning neerzetten. Het vraagt om allerlei aanpassingen, zoals veelal vloerverwarming of andere laag temperatuur afgifte-oplossingen. Anders kun je je woning er niet mee verwarmen.”
HET KAN ANDERS Dat moet anders kunnen, vonden Vattenfall en Feenstra. Ramon: “Wij vroegen ons af of er nu niet een duurzaam alternatief voor de cv-ketel is, waarmee je de woning wél kan verwarmen en die de cv-ketel in één keer zonder veel aanpassingen kan vervangen. Daar hebben we nu samen met onze partners een oplossing voor ontwikkeld. Het hoge temperatuur warmtepompsysteem levert temperaturen tussen de 70 en 85 graden en kun je met enkele randvoorwaarden snel aansluiten in je woning.” Net als andere warmtepompen haalt de hoge temperatuur warmtepomp zijn warmte uit de buitenlucht. Je zult dus buiten je woning een buitendeel krijgen. Vanuit de buitenunit lopen er leidingen naar binnen toe. Binnen heb je een opstelplek nodig voor het buffervat. In dat buffervat zitten ook alle pompen, kleppen en elektronica om te regelen dat er warm water uitkomt en de woning ingestuurd kan worden. Het systeem wordt aangesloten op de bestaande water- en cv-leidingen.
PILOT IN HEEMSKERK Het hoge temperatuur warmtepompsysteem is momenteel nog in ontwikkeling. In Heemskerk is een jaar geleden een pilot gestart. In 20 woningen is er een warmtepompsysteem geïnstalleerd. Ramon: “Tot nu toe zijn we
tevreden over deze veldtest. Zelfs toen het dit jaar onverwachts min 10 graden was, hebben we de woningen allemaal netjes warm kunnen houden. De bewoners merken geen verschil tussen de warmtepomp en hun cv-ketel, en dat is goed. We leveren dezelfde temperaturen en we leveren gewoon netjes warm water. Technisch gezien functioneert het ook zoals we willen. De warmtepomp voldoet tot nu toe aan onze verwachtingen en we zijn nu ook bezig met aanvullende testen in laboratoria. Het is duidelijk dat we de cv-ketel kunnen vervangen. De bewoners wonen even comfortabel en hoeven geen concessies te doen in hun stookgedrag of gebruik van warm water. We hebben ook bewezen dat de warmtepomp goed functioneert zonder enorme aanvullende kosten, zoals extra isolatie, het aanleggen van vloerverwarming of andere verwarmingslichamen die geschikt zijn voor lage temperatuur.”
IN ÉÉN KEER GASLOOS Het hoge temperatuur warmtepompsysteem is niet de meest energiezuinige warmtepomp die er is. “Dat is ook niet ons doel. En kan ook niet gezien de specifieke prestaties die dit systeem levert”, vertelt Ramon. “Ons doel is dat we energiekostenneutraal zijn. Dus dat je in ieder geval niet meer gaat betalen dan je betaalde aan aardgas. Je zult waarschijnlijk zelfs ietsje minder hoeven te betalen, maar het zal niet de helft minder zijn. De besparing zit hem meer in de aanpassingen die niet noodzakelijk zijn. Wat je vaak ziet bij conventionele warmtepompen die op lage temperaturen
werken, is dat de woning eerst goed geïsoleerd moet zijn, het glas vervangen moet worden en er vloerverwarming aangelegd moet worden. Voor alle noodzakelijke aanpassingen ben je al gauw 15.000 tot 30.000 euro verder. Wat wij willen bereiken, is dat je je cv-ketel vrijwel meteen kan vervangen voor een duurzamer systeem. Als je na de installatie alsnog bijvoorbeeld je ramen wilt vervangen voor triple glas, dan zeg ik: Doen! Dan zul je ook je energiekosten verlagen. Maar het is niet zo dat je dat allemaal eerst moet doen voordat je het hoge temperatuur warmtepompsysteem kunt installeren.”
NA 2021 OP DE MARKT Het individueel hoge temperatuur warmtepompsysteem zal eerst als oplossing ingezet worden bij woningbouwcoöperaties. Daarna komt het systeem voor particuliere woningeigenaren op de markt. Dat zal pas na 2021 zijn. De verwachte prijs van het hoge temperatuur warmtepompsysteem gemonteerd in de
woning zal rond de € 15.000 liggen, exclusief subsidie. Hiermee is de prijs vergelijkbaar met die van een conventionele lage- of midden temperatuur warmtepomp van goede kwaliteit, maar dan zonder de eerder genoemde aanvullende kosten aan de woning. Dat is fors meer dan een cv-ketel, waarbij je - afhankelijk van het model - zo’n € 1.500 tot € 2.500 kwijt bent. Maar ja, als de gasaansluiting verdwijnt uit je huis, dan heb je niet veel meer aan een cv-ketel. Ook een hybride warmtepomp een warmtepomp gecombineerd met een cv-ketel - is een stuk goedkoper. De basisprijzen daarvan variëren tussen de € 3.600 en € 4.600, exclusief cv-ketel. Op dit moment zijn Feenstra en Vattenfall druk bezig om het systeem gereed te maken voor productie en om bijvoorbeeld aan alle voorwaarden voor subsidie te voldoen, zodat het systeem beschikbaar kan komen voor de markt. Meer weten over aardgasvrij wonen? Kijk op www.zorgeloos.nu
Naast de pilot voor individuele woningeigenaren is er ook een test in een woongebouw in Venray gestart. Samen met Servex test Feenstra daar een nieuw ontwikkelde collectief hoge temperatuur warmtepompsysteem in 48 huurappartementen. Voor appartementsgebouwen zijn er nog niet veel opties om anders dan op aardgas te verwarmen. Beschikbare opties, zoals stadsverwarming en biomassa, zijn ook niet voor ieder complex geschikt. Het collectief hoge temperatuur warmtepompsysteem kan net als bij individuele woningen zonder veel aanpassingen op bestaande leidingen geïnstalleerd worden. Bewoners hoeven daardoor niet hun woning uit tijdens de werkzaamheden.
GROENERWONEN
81
MILIEUVRIENDELIJK ONDERWEG ‘Hoe duurzamer, hoe beter’, is het devies tegenwoordig. Dat wordt ook steeds belangrijker als het aankomt op vervoer, want in hoeverre kun je eigenlijk milieuvriendelijk reizen? Groener Wonen legt het openbaar vervoer in Nederland onder de klimaatneutrale loep. Tekst: Michelle Verstappen Foto’s: Shutterstock
GROENERWONEN
83
Met een CO²-uitstoot van 200 gram per kilometer is het vliegtuig een behoorlijk vervuilend vervoersmiddel om mee op vakantie te gaan.
Met de trein maak je van de reis zelf een avontuur en ben je milieubewust bezig.
VAKANTIE VIEREN DOE JE GROEN Niets is heerlijker dan vakantie vieren in een ander land. Voor het klimaat valt er echter weinig te vieren in de vakantieperiode: vlucht, verblijf en vermaak dragen fors bij aan de CO²-uitstoot. Thuisblijven hoeft gelukkig niet, want er zijn allerlei manieren om je vakantie te verduurzamen. Tekst: Luuk van den Einden Foto’s: Shutterstock
90
GROENERWONEN