Groener Wonen 02-2024

32

HERGEBRUIK Kopjes gemaakt van koffiedik

58

SNELLE OPLOSSING Hybride warmtepomp zonder poespas

LEKKER KOEL

Tips voor de beste zonwering

Stressvrij op vakantie met de elektrische auto

DOOR JACQUELINE LEENDERS

Laadpaalstress op vakantie

In Nederland is ruim vijf procent van het aantal personenauto’s volledig elektrisch dus steeds meer mensen zullen ervoor kiezen om met deze auto op vakantie te gaan. Ik vind dat nog steeds een avontuur dat ik niet goed aandurf. Vorig jaar nog stond een vriendin van me met haar elektrische auto leeg langs de snelweg in Frankrijk. Ze had goed uitgemikt waar ze kon laden, maar eenmaal aangekomen bleek het laadstation defect en kon ze de volgende voorziening niet meer halen. Dat betekende: garage bellen, auto op een trailer en je laten vervoeren naar het volgende laadstation. Een prijzig en stressvol avontuur waar je tijdens je vakantie niet op zit te wachten. Sjors ten Tije van de Vereniging Elektrische Rijders vindt laadpaalstress in het buitenland niet nodig, zo zegt hij in het interview in deze editie van Groener Wonen. Het is wel verstandig om, als elektrische rijder in het buitenland, goed voorbereid op pad te gaan. Plan je route, check waar de laadpalen zijn en schaf diverse laadpasjes aan want niet alle pasjes zijn overal bruikbaar. Het is ook handig om je ‘granny cable’mee te nemen. Dit 230Vthuislaadsnoer past in een gewoon stopcontact. Je laadt dan wel superlangzaam, maar je kunt zo misschien net het volgende laadstation halen. Dan moet je wel het lef hebben om ergens te

vragen of je je energieslurper aan het stopcontact mag hangen, daar zou ik me toch een beetje voor schamen. In dit nummer van Groener Wonen besteden we ook aandacht aan bi-directioneel laden, een hele interessante optie, zeker in combinatie met een dynamisch energiecontract. Zowel je auto als je laadpaal moeten hiervoor geschikt zijn. In het kort komt het erop neer dat je oplaadt op het moment dat stroom heel goedkoop is en de stroom weer teruglevert aan het net als de stroom duur is. In de regel laad je overdag als er veel zonne-energie beschikbaar is en lever je ’s avonds terug aan het net als Nederland massaal gaat koken, de wasmachine aanzet, auto’s oplaadt en televisie kijkt. Dat is heel gunstig voor je portemonnee en je ontlast het stroomnet. ’s Nachts is stroom goedkoper dan tijdens de avondpiekuren dus dan laad je je auto weer op zodat je ’s ochtends naar je werk kunt. Ik heb nog niet uitgevogeld hoe je dat combineert met zonnepanelen, want die zou je met een dynamisch contract op sommige piekmomenten juist weer uit moeten schakelen. Het wachten is op een simpel,volledig geautomatiseerd systeem dat dit allemaal voor je regelt want ik heb wel wat beters te doen dan de hele dag energiemaatschappijtje spelen!

Dan moet je wel het lef hebben om je energieslurper ergens aan het stopcontact te hangen, daar zou ik me toch een beetje voor schamen.

Geïnspireerd geraakt door het tijdschrift? Heb je tips en ideeën voor de redactie? Mail ons via groenerwonen@vipmedia.nl

6

GROENE TRENDS

Ecovriendelijke vakantie, solar tuinverlichting, wildflower cassettes en meer groen nieuws.

12

NATRUFIED ARCHITECTURE

Bouwprojecten, verbonden met de natuur.

16

BESTAAND HUIS VERDUURZAMEN

Isolerende kunstof kozijnen, HR++ glas en een compleet nieuw dak.

21

COLUMN MILIEU CENTRAAL

Puk van Meegeren over energie door het afvoerputje.

22

DE NIEUWE MELKBOER

Plantaardige zuivel van Hollandse bodem.

28

LOCAL4LOCAL

Werken aan een duurzaam, schoon en betaalbaar lokaal energiesysteem.

32

KOFFIEDIK SLIM HERGEBRUIKT

Van plantenpot tot koffiekopje en meer.

38

GEZOND BINNENKLIMAAT

Ventileer je kruipruimte, zet tijdens het koken altijd de afzuigkap aan en meer tips & tricks.

42

WATER BESPAREN IN DE ZOMER

Drinkwater dreigt schaars te worden in Nederland. Zo beperk je je waterverbruik.

46

SLIMME OPLOSSINGEN

Voor water in en om het huis.

48

HOE DUURZAAM IS…

Een boterham? Het internet? Een treinritje?

50

ZORGELOOS OP VAKANTIE

Stressvrij door Europa met je elektrische auto.

56

VOORDELIG LADEN

Over bi-directioneel laden in combinatie met een dynamisch energiecontract.

58

HYBRIDE WARMTEPOMP

Werkt samen met je cv-ketel en is een snelle oplossing voor wie meteen minder gas wil verbruiken.

61

ENERGIEZUINIG DE ZOMER DOOR

Besparen zonder in te leveren op comfort. EDITIE 21 2024 67

83

DOE MEE & WIN 68

ZO HOUD JE DE WARMTE BUITEN

Kies de juiste zonwering voor een lekker koel huis. 73

TIPS VAN DE VAKMAN 74

LEVEN MET MINDER SPULLEN

Minimaliseercoach Susan van Schijndel brengt rust in je huis en in je hoofd.

78

DE MILIEUBELASTING VAN TURF

Kies de juiste potgrond voor je tuin en je terrasplanten.

COLUMN DUURZAME VAKANTIEWONING REALISEREN

Een houtbewerkingsplaats en een naaiatelier. 84

GROENE KATTEN

De CO2 pootafdruk van je kat.

88

ZO VERSPIL JE GEEN ENKELE AARDAPPEL MEER

Maak van de restjes weer allerlei nieuwe, creatieve gerechten.

92

OP GROENTEREIS DOOR AZIË

Plantaardige recepten uit het boek Plantasia. 98

VOLGENDE KEER & COLOFON

GROENE TRENDS

DUURZAME KASSEISTENEN (1)

Het woord ‘Kasseisteen’ komt van het Latijnse calceata, wat verwijst naar een met kalk bedekte weg. De stenen werden gebruikt om wegen begaanbaarder te maken. Tegenwoordig worden ze vaak gekozen, omdat ze goed waterdoorlatend zijn. Het leggen is echter een tijdrovend proces. MBI heeft deze steen herontdekt, zonder de nadelen. Doordat de afstandshouders breder zijn, ontstaat er een ruimte van maar liefst 22% tussen de stenen, waardoor er ruimte is voor water of grasgroei en minder stenen per m2 nodig zijn. MBI produceert al haar stenen met kernbeton; naast grind, cement, zand én gerecycled materiaal wordt ook beton gemaakt met CemSaver en alternatieve grondstoffen waardoor de steen duurzamer is. www.mbi.nl

ZONWERING OP ZONNE-ENERGIE (2) Veel zonlicht veroorzaakt warmte in huis. De Coolscreen 8 Solar van Harol is een prima oplossing om je woning op een duurzame manier koel te houden. De Coolscreen 8 Solar werkt volledig op zonne-energie én wordt bovendien door 100% groene energie geproduceerd dankzij de Harol windturbine. In volledig opgeladen toestand kan het screen 2x per dag openen en sluiten gedurende 30 dagen. De batterij van 2,2 Ah heeft slechts 3 uur laadtijd. Dankzij het innovatieve ZIP-systeem zijn de screens effectief insectenwerend en bieden ze weerstand tegen zware windstoten. Afmeting tot 12 m2 is mogelijk. Snelle installatie aan de buitenzijde van de woning zonder breekof elektriciteitswerken. www.harol.com

DUTCH DESIGN VOOR VOGELS (3)

Vogels zijn verzot op pindakaas. Het is echter niet alleen lekker, maar ook enorm voedzaam. Daarom ontwierp Ilse Bouwens voor Heeej.nl! pindakaaspothouder Peanuts. Dit Dutch design van duurzaam bamboe hang je met de stevige metalen beugel ‘dwars’ aan een boom, schutting of muur van je balkon, waardoor je nog beter zicht op de bezoekers hebt. De pindakaaspot blijft op zijn plaats door een metalen schijfje van zwart staal. De vogeltjes kunnen aanvliegen op de rand en vanaf daar rustig eten. Eventueel kun je aan de beugel nog een mezenbol hangen. Door de natuurlijke uitstraling past Peanuts bij elke tuinstijl. www.heeej.nl

AMBACHTELIJKE TUINVERLICHTING (4)

Combineer duurzaamheid met design met de Lula buitenverlichting van Nederlands fabricaat. De ambachtelijk geproduceerde Nachtzon collectie bestaat uit ronde en vierkante modellen, zoals van duurzaam Douglas hout. Er is een solar en een bekabelde variant die met 1W-LED uiterst energiezuinig is. Perfect toe te passen in een plantenborder of langs een oprit of tuinpad. www.lula.nl

ECOVRIENDELIJKE VAKANTIE (5)

In de ecolodges van Ecoresort Your Nature, gelegen in Picardisch Wallonië vlakbij Doornik, komen natuur, duurzaamheid en comfort samen. Het park is zo gebouwd dat het ecosysteem intact blijft. De accommodaties zijn gebouwd en ingericht met duurzame, gecertificeerde materialen, zoveel mogelijk uit eigen omgeving. Zoals ook de eetgelegenheden bij voorrang gebruikmaken van lokale en seizoensproducten. Er wordt optimaal gebruik gemaakt van zonne-energie. Tijdens hun verblijf verplaatsen de gasten zich te voet, met de fiets of met een elektrisch voertuig. www.yournature.be/nl

KOFFIE MET AANDACHT VOOR HET MILIEU (6)

De Krups Evidence Eco-Design is ontworpen om de ecologische impact te beperken. Zo is de volautomatische espressomachine grotendeels gemaakt van gerecycled plastic en voor 90% recyclebaar. Zo maak jij met een goed gevoel de lekkerste koffiecreaties. www.krups.nl

PLANTAARDIG

KOPEN LOONT (8)

Uit onderzoek van Questionmark en ProVeg is gebleken dat het laten liggen van dierlijke producten en in plaats daarvan plantaardige vervangers te kopen, geld kan besparen. Tot wel € 9,66 bij Ekoplaza. In de Jumbo en de Lidl is dat verschil wat kleiner. Ze berekenden dit door de goedkoopste plantaardige versie van een product te vergelijken met de goedkoopste dierlijke versie. Veganistische zuivelproducten zijn vaak wel nog duurder dan de dierlijke tegenhanger. Meer weten? www.proveg.nl

GROENDAK VOOR BIODIVERSITEIT (7)

Met de nieuwe Sedum & Wildflower cassettes van Mobilane creëer je eenvoudig een groendak. Het lichtgewicht groendaksysteem bestaat uit tegen elkaar aan te leggen cassettes. Een cassette bestaat uit substraat wat ook zorgt voor drainage en waterbuffering, 6-8 verschillende soorten sedum en een mix van inheemse wilde bloemen met een variatie aan bloeiende kruiden en siergrassen (20-24 soorten). De toevoeging van bloemen en kruiden zorgt voor biodiversiteit en het behoud van belangrijke insectenpopulaties. www.compleetgroen.nl

INSPIRERENDE WOONPIONIERS (9)

Of je nu droomt van een tiny house, het wonen in een eco-community met vrienden of leven in een yurt. De gids ‘Anders Wonen’ brengt een ode aan de woonpioniers die de traditionele woonvormen achter zich laten. Er staan tips in om zelf een tiny house te bouwen, maar ook hoe je een wooncoöperatie start. Deze gids is geschreven door Wyke Potjer en Asceline Groot van het online platform Hetkanwel.nl over duurzaam leven. De gids kost € 27,50.

DUURZAAM KOKEN MET STIJL (10)

EcoStoof biedt een eenvoudige en bewuste manier van koken, waarbij minder energie verloren gaat. De EcoStoof is geïnspireerd op traditionele manieren van koken, maar dan met een moderne upgrade. Zo fleurt de nieuwe Floral collectie iedere gelegenheid op met zachte kleuren. Het principe is trouwens eenvoudig: doe de ingrediënten in een pan, breng aan de kook en zet de pan dan in de EcoStoof. Door zijn isolerende eigenschappen behoudt de EcoStoof de warmte, waardoor gerechten langzaam en gelijkmatig garen. Ideaal dus ook voor op de camping! www.ecostoof.nl

4000 NIEUWE BOMEN (11)

Het KPMG en BOS+ plantten samen bomen voor een groenere planeet in Holsbeek. Het nieuwe bos is 1,6 hectare groot en vormt een thuis voor 4000 bomen. De geplante boomsoorten zijn met zorg gekozen en de mix bestaat ook enkel uit inheemse soorten. Samen met BOS+ zal KPMG het bos onderhouden. Het initiatief kwam tot stand omdat Harry van Donink, CEO van KPMG wilde investeren in de toekomst en een groene omgeving wilde creëren voor de gemeenschap. www.kpmg.com en www.bosplus.be

AUTOMATISCH ENERGIE BESPAREN (12)

Met de Niko Home Control verhoog je het wooncomfort en bespaar je energie door het automatisch sturen van bijvoorbeeld verlichting, verwarming, zonwering en ventilatie. De nieuwe module meet de productie van je zonnepanelen en het energieverbruik. Je kunt een melding krijgen bij bepaalde afwijkingen. Daarnaast kun je energiebesparende routines activeren zoals solar mode, peak mode en slim opladen van je elektrische auto. Zo kun je de zelfconsumptie bewust verhogen als er een overschot aan zonne-energie is en vermijden dat je het piekvermogen overschrijdt en energie op dure momenten moet inkopen. www.niko.eu/nl

REWILDING (13)

Rewilding is een vernieuwende vorm van natuurherstel, waarbij ecologen zich bezighouden met het herstel van de verloren gegane interacties tussen dieren, planten en natuurlijke verstoringen, die de essentie vormen van bloeiende ecosystemen. In Rewilding beschrijven de twee belangrijkste wetenschappers op dit gebied, Paul Jepson en Cain Blythe, op een toegankelijke manier de ecologische en historische achtergronden, geïllustreerd door prachtige natuurhistorische beelden, maar ook infographics en stroomdiagrammen. Prijs: € 24,90. www.noordboek.nl

WANNEER ARCHITECTUUR EN NATUUR SAMENKOMEN

In een land vol betonnen blokkendozen springen de creaties van Natrufied Architecture direct in het oog. Natuurlijke materialen en vormen laten architectuur en natuur samenkomen tot stijlvolle, duurzame en comfortabele gebouwen. Van een insectachtige hut in de Zweedse bossen tot een innovatief Amsterdams woongebouw en een luxe resort in Thailand, de creaties van Natrufied zijn opvallende bouwwerken.

Tekst: Sabien Froger Foto’s: Jeroen Musch, Christian Richters, Boris Zeissen

De Warren met een gevel van resthout.

Boris Zeisser is samen met zijn vrouw Anja Verdonk de oprichter van Natrufied Architecture. Dit is een architectenbureau dat zich focust op biophilic architecture, oftewel architectuur die zijn oorsprong vindt in de natuur. Boris kan zich nog goed het moment herinneren dat bij hem de eerste kriebels voor architectuur ontstonden. “Ik had nooit zoveel met school, maar in mijn laatste klas van de middelbare vrije school hadden we een project waarin je je eigen droomhuis mocht ontwerpen. Dat was een stuk leuker dan alle andere vakken. Ik ging tijdens dat project nadenken over wat dat droomhuis voor mij dan was.”

DROOMHUIS

Inspiratie voor dat droomhuis kwam voor Boris uit de jaarlijkse vakanties die hij al zijn hele leven met zijn ouders doorbracht in hun eigen vakantiehuisje in Zweden. “Ik vond het leuk om daar bij beekjes te spelen, dammetjes te bouwen, watervalletjes te creëren. Er was zoveel prachtige natuur om te ontdekken. Dus ik wilde eigenlijk een huis wat daarop gebaseerd was: in de natuur, gelegen aan een waterval. Dit is ook uiteindelijk het ontwerp geworden.”

Mede door dit project op de middelbare school is voor hem het vuur voor het architectenvak aangewakkerd. En het maakte ook dat hij wist wat voor soort architectuur hem dan zo aansprak. “Na de middelbare school ging ik reizen in Amerika, Daar kwam ik bij vrienden van mijn vader, die ik vertelde over het huis boven de waterval en mijn wens om architect te worden. Zij vertelden mij toen dat er in Amerika ook precies zo’n huis was, over een waterval, ontworpen door Frank Lloyd Wright. Dus uiteraard ging ik vervolgens 500 kilometer omrijden voor dat huis. En wat was dat het waard, ik was helemaal flabbergasted over hoe daar architectuur en natuur helemaal leken te versmelten in elkaar. Dat is dus ook mijn startpunt geweest voor mijn hele architectonische zoektocht.”

OPLEIDING

Boris studeerde architectuur in Delft. “Daar leer je vaak toch wel meer hoe je standaard gebouwen moet maken, allemaal rechte dozen. Dus ik heb in die tijd ook al steeds meer geprobeerd om mij die connectie tussen natuur en architectuur eigen te maken.” Als medeoprichter van 24H Architecture zette Boris al meerdere mooie projecten neer waar deze connectie met de natuur duidelijk in naar voren kwam. Een mooi voorbeeld hiervan is het vakantiehuis Dragspelhuset in Zweden,

dat hij samen met zijn vrouw ontwierp. “Dat is een houten huisje in de Zweedse bossen, gelegen aan een meer en een stroompje. Dat heeft eigenlijk heel veel dingen in gang gezet. Zo kwamen we in Thailand terecht waar we voor een resort bamboe gebouwen gingen maken. Het is voor ons steeds een heel duidelijke route geweest waarin we met natuurlijke materialen proberen om plekken in de natuur te maken voor mensen. Wat we naar ons idee moeten proberen, is om de natuur zo min mogelijk te verpesten en daar iets aan toevoegen wat goed is voor mensen maar zeker ook goed voor de natuur.”

HOUT IS DE TOEKOMST

In die andere manier van het creëren van plekken voor mensen waarin ze de connectie voelen met de natuur, staat bij Boris één materiaal altijd centraal: hout. “Ik kan moeiteloos uren doorpraten over hout. Maar laat ik het

kort samenvatten. Ik loop al mijn hele leven rond in de Zweedse bossen. Die zijn allemaal privaat eigendom. Dus boeren hebben daar een paar hectare weiland voor hun koeien bijvoorbeeld, maar ook flink wat hectare bos. In de zomer lopen de koeien buiten en is hij bezig met zijn boerderij. Maar in de winter staan de koeien op stal, dus dan gaat hij het bos in om hout te kappen wat hij dan vervolgens verkoopt. Daar leeft hij dan van. Het is eigenlijk een landbouwsysteem in bosvorm, maar dan heel langzame landbouw.”

Wanneer er gesproken wordt over hout en het gebruik van dit materiaal op grote schaal, komt vaak ook het thema ontbossing naar voren. Zorgt het meer bouwen met hout er niet juist voor dat dit probleem versterkt wordt? “Dat is een logische denkwijze, maar nee. Mensen denken dat wij in Europa nog échte natuur hebben, maar de meeste bossen zijn door mensenhanden aangeplant en

‘Een bos is een circulair systeem. Wanneer er een boom weg wordt gehaald, kan er weer een nieuwe groeien.’

Biobased villa op Texel. Het design is gebaseerd op een traditionele schapenschuur.

De Warren in Amsterdam.

‘We moeten anders omgaan met onze woonruimte en met de natuur.’

vormgegeven. En dat kan eigenlijk heel goed, want een bos is een circulair systeem. Wanneer er een boom weg wordt gehaald, kan er weer een nieuwe groeien. Het is een kwestie van de balans zoeken tussen houtbouw en natuur. En je moet je ook bedenken dat er van de dikte die alle Zweedse bomen per jaar aangroeien, weer 5 miljoen huizen gemaakt kunnen worden. Maar je moet er wel rekening mee houden dat het een langzaam systeem is, wat je ook weer overdraagt aan de volgende generaties.”

MEER KEUZES

Hout heeft volgens Boris veel voordelen: het kan dus op een duurzame en verantwoorde manier ‘geproduceerd’ worden, maar heeft ook een groot voordeel wanneer het om CO2 gaat. “In landen om ons heen is houtbouw veel meer een traditie. Zij realiseerden zich al dat houtbouw veel beter voor het milieu is dan beton. Beton produceert enorm veel CO2: de wereldwijde gebouwen productie is verantwoordelijk voor zo’n 40 procent van alle CO2 uitstoot. Maar hout neemt CO2 juist op.”

Naast het gebruik van hout als duurzaam constructie- en afbouwmateriaal, zijn er andere manieren om een ontwerp milieuvriendelijker te maken, benadrukt Boris. “Er zijn allerlei andere biobased materialen, dus hergroeibare materialen, die ook van oudsher al gebruikt worden. Neem bijvoorbeeld riet, wat bijvoorbeeld op daken al eeuwen gebruikt wordt. Dat is een goed isolatiemateriaal. Net als vlas of lisdodde. Dit soort materialen zijn er genoeg. En ook qua gevelbekleding en aankleding van de binnenkant kan je allerlei keuzes maken die verschillende nadelen en voordelen hebben. Net als de opwekking van energie of andere basisvoorzieningen.”

DE WARREN

Deze manier van ontwerpen en bouwen is volgens Boris makkelijker toe te passen in omgevingen zoals de Zweedse bossen of in Thailand. Lastiger is het verwerken van de

Het vakantiehuis in Zweden.

natuur in architectuur in de stedelijke context. “Als je gewoon in een woonwijk een woongebouw gaat maken, dan is het wel een grotere uitdaging om die natuur toe te voegen. Het is een heel andere omgeving. Dat vergt dus ook een andere aanpak. Maar het is des te belangrijker om mensen in de stad die connectie met de natuur te geven, die veel mensen tegenwoordig missen.”

Een goed voorbeeld van zo’n ontwerp in de stedelijke omgeving is de Warren. Dit collectieve woongebouw, ontworpen en gerealiseerd samen met Wooncoöperatie De Warren, bestaat uit 36 huurappartementen zowel in de sociale huursector als net daarboven. Daarnaast is er veel collectieve ruimte, zoals een theater, yogaruimte, kantoren, ruimte voor de kinderen om te spelen en een muziekstudio. Samenleven met elkaar en met de natuur, staat hierin centraal. “Deze groep vol jonge mensen is echt een pionier op dit gebied, door hun eigen woongebouw te realiseren als een van de antwoorden op de wooncrisis én dat op een duurzame manier te doen. Hun wensen en dromen voor een woongebouw midden in Amsterdam sloten ook heel erg aan op onze ambities op duurzaam vlak. Dat maakt het een bijzonder project.”

Samen met de toekomstige bewoners, ging Natrufied Architecture het ontwerp en bouwproces in. “We wilden een energie positief gebouw neerzetten. Bijvoorbeeld door het gebruik van energieheipalen onder het gebouw, die door de warmte van de aarde

energie opwekken. Maar ook hergebruik vonden we erg belangrijk. Daarom is de hele gevel van de Warren van hergebruikt hout. Dat was best een klus, om al dat hout bij elkaar te verzamelen.” Ook is er bij de Warren rekening gehouden met biodiversiteit: de gevel hangt vol met bloembakken die gevoed worden door een regenwaterinstallatie. Daarnaast hangen er nestkastjes, om ook vogels een thuis te bieden. “In heel veel opzichten is de Warren volgens mij een markeringspunt van de omwenteling naar een andere manier van steden bouwen. We moeten anders omgaan met onze woonruimte en met de natuur. Hopelijk is dit het begin van een helemaal nieuw idee over wonen en samenleven met de natuur.”

Dragspelhuset in Zweden.

EEN BESTAANDE WONING VERDUURZAMEN

SONJA EN STEFAN BEGONNEN MET DE KOZIJNEN

De zoektocht naar een droomhuis is vaak een flinke onderneming. Toen Sonja van Houwelingen en Stefan Sengers ruim twee jaar geleden klaar waren met het verbouwen van hun woning in Nijmegen, besloten ze langzaamaan op zoek te gaan naar iets nieuws. Ze waren op zoek naar een vrijstaande of twee-onder-een-kapwoning. In Beuningen vonden ze zo’n woning, maar daar moest nog flink wat aan gedaan worden.

Tekst: Tess Mutsters Foto’s: VKG, Sonja van Houwelingen

Na de eerste bezichtiging van dit huis wisten we eigenlijk gelijk dat het beviel”, vertelt Sonja. “Wij zijn de tweede bewoners van dit huis. Dat is fijn, want zo weet je precies wat er met het huis is gebeurd. Als je bijvoorbeeld de vijfde bewoner bent, kan er van alles met het huis zijn gedaan. De vorige bewoner had nooit iets aan het huis veranderd. Het was een echte jaren 80-woning en er moest dus ook nog flink wat gebeuren. Het hele huis had nog enkel glas en houten kozijnen.” Gelukkig was klussen voor Sonja en Stefan geen probleem.

TIJD VOOR NIEUWE KOZIJNEN

“Toen we in dit huis kwamen wonen, hebben we een lijstje gemaakt van wat er allemaal moest gebeuren. Voor het hele huis hebben we toen de kozijnen en de ramen laten vervangen. Voorheen waren we al eens klant geweest bij RenoTotaal en daar waren we toen erg tevreden over. De keuze was voor ons nu dan ook snel gemaakt om

‘Er moest nog flink wat gebeuren. Het hele huis had nog enkel glas en houten kozijnen.’

hen weer te vragen”, aldus Sonja. Door de gehele woning zijn de kozijnen en de ramen vervangen. Ze zijn van houten kozijnen naar geïsoleerde, kunststof kozijnen gegaan en die zijn professioneel gemonteerd. Deze kozijnen hebben een VKG Keurmerk, wat garantie geeft over de kwaliteit, de plaatsing en ook de duurzaamheid van de aankoop. Het voordeel van kunststof kozijnen is daarbij dat ze onderhoudsarm zijn, ze isolerend werken en dat de materialen waarmee ze worden gemaakt tot wel tien keer gerecycled kunnen worden. In elk nieuw kunststof kozijn zit hierdoor gemiddeld 35% aan gerecycled materiaal. Daarbij zijn ze ook mooi en in veel

verschillende kleuren te krijgen. In combinatie met de goed isolerende kozijnen, is ook HR++ glas geplaatst.

ENERGIE BESPAREN MET

DAKISOLATIE

Ook het dak moest flink aangepakt worden; Dakpanrenovatie uit Huissen heeft de dakrenovatie uitgevoerd. “We wisten toen we het huis kochten al dat het dak erg slecht was, maar we hadden bedacht dat we nog wel even konden wachten met het vervangen ervan”, vertelt Sonja. “Na een paar regenbuien hadden we alle emmers die we hadden op zolder staan. Toen besloten we dat het

dak toch ook maar zo snel mogelijk gedaan moest worden.” Dat bleek nog een flinke klus. “We hebben het dak helemaal gestript. De balken waren nog goed, maar verder hebben we alles vervangen.” Er werd nieuwe isolatie geplaatst en ook werden er nieuwe dakpannen gelegd. “Die hebben we zo laten leggen, dat er later eventueel ook nog zonnepanelen op geplaatst kunnen worden.”

Voor de isolatie kozen Sonja en Stefan voor SF40BB folie. Deze folie wordt op de buitenkant van het dak geplaatst. “Dat was handig voor ons, omdat we op dezelfde hoogte als het dak van de buren uit moesten komen.”

Het isolatiemateriaal heeft een R-waarde van 3,8, waardoor het uitkomt op een zeer goede isolatie. Belangrijk, want de meeste warmte gaat gemiddeld verloren via het dak. Door je dak dus goed te isoleren, kun je een hele hoop energie en warmte besparen.

WAAROM VERDUURZAMEN

Voor Sonja en Stefan is de keuze om te verduurzamen een succesvolle keuze geweest

en ze zijn dan ook nog niet klaar. “We doen het stapje voor stapje”, legt Sonja uit. “Omdat het natuurlijk ook behoorlijk prijzig is om je huis te verduurzamen, maar ook omdat de markt zich nog zo aan het ontwikkelen is. We hebben er daarom ook bewust mee gewacht om zonnepanelen aan te leggen. Als we dat doen willen we namelijk gelijk ook onze opgewekte energie opslaan, zodat we niet terug hoeven te leveren aan het net.” Omdat dat op dit moment nog niet goed mogelijk is op de manier die Sonja en Stefan voor zich zien, hebben ze zich aan laten raden om daar dus nog even mee te wachten. Gelukkig is het dak inmiddels wel aangepast. “Omdat het dak zo oud was, was het best vochtig op zolder. Dankzij het nieuwe dak en de nieuwe ramen is de temperatuur nu veel beter en kunnen we ook veel beter ventileren. Het ruikt nu niet meer muf boven”, legt Sonja uit. Niet alleen de temperatuur op zolder is nu beter gecontroleerd, ook in de rest van het huis is de temperatuur een stuk stabieler. “Voorheen lag de temperatuur ’s morgens als

je beneden kwam rond de 14 graden, maar nu is het gemiddeld 18 graden. Het scheelt echt heel erg veel.” Ook de omgeving ziet de positieve veranderingen aan de woning. “We horen van buren en andere mensen uit de straat dat ze vinden dat het huis zo mooi is geworden.”

EEN LOPEND PROJECT

De woning van Sonja en Stefan is een nog lopend project, want hoewel ze al een flink eind zijn, moet er nog het een en ander gebeuren. “Naast het dak en de ramen hebben we een groot deel van het huis al af. We hebben ook airco’s geplaatst en alvast voor een aansluiting voor een warmtepomp gezorgd. De badkamer, de wc beneden en de garage moeten nog. In de badkamer willen we bijvoorbeeld het bad weghalen. Dat is echt een enorm ding en daar gaat heel veel water in, terwijl wij nooit het geduld hebben om er echt lang van te genieten.”

Ook aan de tuin moet nog het een en ander gedaan worden. “We hebben een erg grote

Verduurzamen? ‘Ga ook zelf online op zoek naar informatie en vraag in je omgeving eens rond.’

tuin, dus we willen twee terrassen aanleggen. Daarnaast leggen we ook wat gras en moet er een plek komen voor een moestuin met kas.”

TIP VAN SONJA

Wil je zelf gaan verbouwen en je huis gaan verduurzamen, dan heeft Sonja nog wel wat tips. “Ga niet zomaar aan de slag, dat hebben wij ook niet gedaan. Stel eerst een budget samen en denk goed na over wat je wilt.” Sonja legt uit dat er enorm veel verschillende opties zijn en dat het goed is om je hier van tevoren over in te lezen. Zo kun je de beste keuze voor jou en je woning maken. “Oriënteer jezelf goed en vraag ook meerdere offertes aan bij verschillende bedrijven. Ga zelf online op zoek naar informatie en vraag in je omgeving eens rond.” Sonja raadt verder aan om ook echt in gesprek te gaan met professionals van verschillende bedrijven. Zij vinden het vaak hartstikke leuk om je wat meer over hun vak te vertellen en kunnen je belangrijke en nuttige info geven. Zo kun jij een weloverwogen keuze maken.

EEN KOFFIEKOPJE VAN KOFFIEDIK

Per jaar worden er 12 miljard kopjes koffie gedronken in Nederland. 100 miljoen kilo koffiedik komt bij het restafval. Dit restafval wordt verbrand en veroorzaakt CO2 uitstoot. Om dit te voorkomen, haalt Coffee Based koffiedik op bij bedrijven om er waardevolle producten van te maken zoals koffiekopjes, notitieboekjes en zelfs onderdelen van koffiemachines.

Tekst: Auke Beeke Foto’s: Coffee Based, Peter den Ouden (portret)

Ik ben zelf als ondernemer begonnen in 2010 met het bedrijf VerdraaidGoed. Daar ben ik ook nog steeds eigenaar van”, vertelt Lisanne Addink-Dölle, oprichter van Coffee Based. “VerdraaidGoed houdt zich bezig met het weer opnieuw waarde geven aan allerlei verschillende afvalstromen. Vanuit VerdraaidGoed zagen we - of we nu voor de Nederlandse Spoorwegen, voor Rijkswaterstaat of voor een modemerk werkten - in afvalbakken bijna altijd grote hoeveelheden koffiedik liggen. Daar wilden we graag een oplossing voor bedenken. Met VerdraaidGoed begonnen we in 2015 met wat eerste experimenten, waaraan een afstudeerder meehielp. Na twee jaar proberen en experimenteren zijn we op het eerste bruikbare materiaal gekomen. In 2017 is Coffee Based als apart bedrijf opgericht en zelfstandig verder gegaan.”

BIOBASED BINDMIDDEL

“Afhankelijk van het soort product wat we maken, voegen we een bindmiddel toe aan het koffiedik, zoals een zetmeel gebaseerd bindmiddel. Daarmee maken wij producten

die composteerbaar zijn. Voor een koffiekopje is dat minder handig, want die moet in de vaatwasser en tegen hoge temperaturen kunnen. Die maken we met een bindmiddel van plantaardige olie waar bio-kunststof van wordt gemaakt”, vertelt Lisanne.

DUURZAAM PRODUCTIEPROCES

“Eén van de manieren waarop we bijdragen aan duurzaamheid is door bedrijven bewust te maken van de mogelijkheden van hun eigen afval zoals koffiedik. Belangrijk is dan, dat dit materiaal gescheiden blijft van het restafval. Daarvoor hebben wij een ophaalsysteem ontwikkeld: De Koffie Recycle

“Wij verduurzamen op een hele inspirerende manier.”

Service. Net als dat papier, plastic en restafval gescheiden wordt opgehaald, bieden wij die mogelijkheid voor koffiedik. Zo voorkomen we dat koffiedik bij het restafval komt en voorzien we het van een nieuwe bestemming. Het ophalen doen we zo duurzaam mogelijk door efficiënt samen te werken met een afvalinzamelaar die al met wagens door Nederland rijdt. Dat hoeven we dan zelf niet te doen. Zij zijn ook veel bezig met bijvoorbeeld het elektrificeren van hun transporten. Bedrijven die gebruik willen maken van onze service, moeten een minimale hoeveelheid aan koffiedik hebben, want rijden voor kleine beetjes is niet duurzaam”, voegt Lisanne toe.

Na het ophalen van het koffiedik, moet dit verwerkt worden. Ook hierbij staat duurzaamheid hoog in het vaandel. “De volledige verwerking tot producten doen we in Nederland. We gebruiken lokale partners met wie we uiteindelijk dat koffiedik omzetten in een volledig plantaardig materiaal dat opnieuw te gebruiken is. We gebruiken geen aardolie en ook niets van veraf, alle grondstoffen zijn natuurlijk en van dichtbij. De eindproducten produceren we ook in Nederland en

verpakken we in samenwerking met sociale werkplaatsen, op die manier hebben we een zo klein mogelijke footprint.”

KOFFIE HEEFT EEN VERHAAL

“Duurzaamheid is soms een beetje een ver-van-je-bedshow, maar wij kunnen door koffiedik te gebruiken in onze materialen, het veel zichtbaarder en tastbaarder maken. We kunnen mensen op positieve manieren verrassen met onze mooie ontwerpen en ik denk dat dat meer bijdraagt aan het verduurzamen van de maatschappij dan wanneer we mensen bang maken. Iemand die koffiemachines maakt, vindt het gaaf als wij de benodigde onderdelen kunnen

maken van bio-koffiekunststof. Dan wil hij wel overstappen van aardolie-plastic naar bio. We proberen ervoor te zorgen dat onze producten terugkomen bij de koffiedrinker. Dus heb je de ene dag een kop koffie gedronken, dan levert dat koffiedik op en de volgende dag schrijf je in een notitieboek met kaft gemaakt van koffiedik. Dat zet je aan het denken. Ja, we moeten dingen op een andere manier doen en wij laten dat op een inspirerende manier zien.”

SUSTAINABLE DEVELOPMENT GOALS

De Verenigde Naties hebben doelen opgesteld om de wereld te verbeteren. Die

WINSTGEVEND EN DUURZAAM ZIJN

Coffee Based verdient geld met de innovatieve producten die ze maken en daar zijn ze trots op. “Wij vinden het belangrijk dat we niet draaien op subsidies, maar met gewilde duurzame producten geld verdienen en daardoor ook goed en hard groeien. Het is mooi om met producten die een positieve impact hebben geld te verdienen”, zegt Lisanne.

doelen zijn onderverdeeld in 17 zogenoemde Sustainable Development Goals. Doel 12 is voor Coffee Based heel belangrijk: verantwoorde consumptie en productie. De oprichter van Coffee Based vertelt er het volgende over: “Wij leveren hier een grote bijdrage aan, juist omdat we laten zien dat je producten ook van afval en plantaardige materialen kunt maken in plaats van met aardolie. Er wordt veel aardolie gebruikt voor producten die we maar heel kort gebruiken en dan weer weggooien. Dat is echt zonde! Je kunt beter planten als grondstof gebruiken. Dat is in het kader van CO2 besparing belangrijk, want wanneer we gewassen planten, nemen die nu CO2 op uit de lucht. Dat is echt anders dan wanneer wij aardolie

“Ik hoop dat onze producten laten zien dat we voor veel dingen die we nodig hebben, ook gewoon plantaardig materiaal kunnen gebruiken.”

uit de grond halen wat miljoenen jaren geleden is gevormd. Dan breng je nieuwe CO2 in de lucht die miljoenen jaren in de grond zat. Daarnaast denken wij dat het gewoon

heel goed is om meer afval als grondstof te gebruiken. Dat materiaal is al in omloop en kan heel vaak een tweede leven krijgen.”

AFVAL VERWERKEN

TOT GRONDSTOF

“Werken met afval brengt uitdagingen met zich mee, omdat er veel wetgeving en restricties aan vastzitten. Je mag afval niet zomaar inzamelen, je mag afval niet zomaar vervoeren en je mag afval niet zomaar verwerken. Zeker als je het wilt verwerken in een voedselveilig product, zoals een koffiekopje, nou dat is bijna onmogelijk”, legt Lisanne uit. Voordat afval gebruikt mag worden als materiaal, moet het verwerkt worden op zo’n manier dat het niet langer afval is. Dan mag je het weer zien als een grondstof waarmee je aan de slag kunt.

“We hebben daar heel veel tijd, energie en geld ingestoken. Dus veel onderzoek doen, uitproberen, zorgen dat juridisch alles duidelijk is. Vaak ook gedacht ‘dit gaat hem niet worden’. Maar hoe gaaf is het dan als het toch lukt. Het is wereldwijd uniek dat wij van afval voedselveilige producten hebben weten te maken.”

Lisanne vindt het belangrijk voor de circulai-

“De wet- en regelgeving zit de circulaire economie geregeld in de weg.”

re economie om zuinig om te gaan met materialen. De doelstelling van de Nederlandse overheid is om in 2050 volledig circulair te zijn. “Zuinig met materialen en grondstoffen omgaan, daar ben ik het als geen ander mee eens, maar makkelijk is het meestal niet voor ondernemers met een circulair idee. Ik snap dat het belangrijk is dat we niet zomaar met allerlei afvalstromen van alles mogen doen, maar die wet- en regelgeving zit, in bepaalde mate, de circulaire economie geregeld in de weg.”

VAN KOFFIEKOP

TOT MEUBELPANEEL

Dat met de resten van koffie een breed scala aan producten kan worden gemaakt toont Coffee Based wel aan. Het koffiekopje is nu vooral onder de aandacht. Hoe dat komt? “Per 1 januari is de SUP wetgeving van kracht gegaan en wegwerpbekers

mogen op kantoren niet meer gebruikt worden. Op kantoor zijn onze koffiekopjes daarom nu erg in trek. Dat is leuk, want we hebben er lang aan gewerkt en het was één van onze ultieme wensen om van koffiedik een koffiekopje te maken.” Daarnaast ontwikkelde Coffee Based notitieboeken met een kaft van koffiedik, koffiemeubels en meubelpanelen met koffiefineer, boekenleggers, onderdelen voor koffieautomaten en potten voor planten. “Is het niet leuk als koffieplantjes in een pot staan die gemaakt is van koffie?”

CAFEA CUP

Coffee Based groeit en het assortiment breidt uit. Eind februari 2024 werd er een nieuw product uitgebracht, de Cafea Cup, een beker die ook heel geschikt is voor thee. “Omdat we producten maken van koffiedik, hebben die een koffielook en -feel.

Bovendien ruiken ze soms nog naar koffie en als je een kopje thee wilt drinken, dan is dat niet zo fijn. Dus we keken verder en ontdekten dat er binnen de koffieproductie nog een grote afvalstroom is, namelijk vliesjes van de koffiebonen. Die komen vrij bij het branden van de koffie. De vliesjes, of silverskin zoals ze ook wel genoemd worden, hebben een veel minder sterke geur en zijn wat lichter van kleur. We keken of we ook met dit materiaal aan de slag konden en dat is dus gelukt.”

Wil je meer weten over Coffee Based, hun filosofie en de producten die ze maken? Kijk dan op www.coffeebased.nl

WATER BESPAREN IN DE ZOMER

In het najaar en de winter kan het erg nat zijn, maar onze zomers zijn de afgelopen jaren juist uitzonderlijk droog geweest. En dat terwijl huishoudens in de zomer gemiddeld meer water verbruiken dan in de winter. Met deze tips kun je besparen op je watergebruik. Dat is niet alleen goed voor het milieu, maar ook voor je portemonnee.

Tekst: Auke Beeke Illustraties: Shutterstock

MINDER DOUCHEN

Douchen kost veel water en in de zomer springen we vaak twee keer per dag onder de warme stralen. Een regendouche is ontzettend fijn, maar verbruikt heel veel water. Een waterbesparende douchekop scheelt zo’n 40 procent van het waterverbruik ten opzichte van een gewone douche en het verschil met een regendouche is nog groter zoals je hieronder kunt zien. Minder vaak en minder lang douchen helpt ook, net als de kraan uitzetten tijdens het inzepen.

Aantal minuten: Normale douche: Regendouche:

1 minuut 6 liter

5 minuten 30 liter

10 minuten 60 liter

30 minuten 180 liter

Bron: Milieu Centraal

liter

liter

liter

liter

EET MINDER VLEES

Vlees kost veel water. Voor een stuk rundvlees van 100 gram wordt ongeveer 1.500 liter water gebruikt. Per 100 gram varkensvlees is 600 liter water nodig en voor 100 gram kip 430 liter. Vervang je dierlijke eiwitten door peulvruchten, dan kun je een flinke stap zetten. Voor het kweken van 100 gram sojabonen is namelijk maar 210 liter water nodig. Dat scheelt aanzienlijk!

Onderzoek van het Twente Water Centre, onderdeel van de Universiteit Twente, wijst overigens uit dat scharrelvlees minder schaars water verbruikt omdat vee dat buiten graast gras eet dat met regenwater groeit. Vee dat binnen staat krijgt meer veevoer afkomstig van akkers die soms bevloeid moeten worden.

Kortom: minder vlees eten loont. Wil je je stukje vlees echter niet missen, kies dan wat vaker voor scharrelvlees.

MULCH IN DE TUIN

GRIJS WATER

Water dat gebruikt is in de wasmachine, keuken en de douche wordt grijs water genoemd. Na filtering is dit te gebruiken om het toilet door te spoelen, de tuin te besproeien en kan het nogmaals gebruikt worden voor de wasmachine. In principe zou je thuis je grijze water kunnen filteren en opnieuw gebruiken. Het water is dan weer relatief schoon maar niet zo schoon als drinkwater. De aanleg van het filtersysteem en van twee leidingsystemen is ingrijpend en kostbaar en niet veel huishoudens kiezen hiervoor. Bovendien mogen grijs water en zuiver drinkwater nooit met elkaar in aanraking komen dus de aanleg moet heel zorgvuldig worden uitgevoerd. Behalve grijs water, is er ook nog zwart water. Dit water is afkomstig uit het toilet en wordt direct afgevoerd het riool in.

Een bedekte bodem droogt minder snel uit. Dus plant veel bodembedekkers of bedek de bodem met een organisch materiaal. Dit laatste wordt mulchen genoemd. Je kunt fijngeknipte takjes en grasmaaisel uit je eigen tuin gebruiken in de border, maar je kunt hiervoor ook allerlei materialen kopen zoals boomschors, cacaodoppen of perzikpitten (perziksteen). Dat laatste ziet er nog mooi uit ook! Bijkomend voordeel van mulchen is, dat onkruid minder snel opkomt. Het organisch materiaal wordt langzaam afgebroken en in de bodem opgenomen dus je moet het af en toe bijvullen. Perzikstenen blijven heel lang goed, maar boomschors is vrij snel verteerd.

REGENTON

Bij de meeste woningen kun je eenvoudig de regenpijp afkoppelen en een regenton plaatsen. Water dat via de regenpijp wordt afgevoerd, loopt het riool in en dat is zonde. Je kunt je regenton ook nog voorzien van een overloop zodat een eventueel teveel aan water alsnog in de tuin loopt. Al het water dat je in je eigen tuin kunt opvangen, is meegenomen. Dat kan ook door bijvoorbeeld een wadi te graven.

Het water uit de regenton kun je gebruiken om je planten water te geven. Kies voor je borders planten uit die tegen droogte kunnen en die je dus niet extra hoeft te gieten in de zomer. Hebben ze toch water nodig, geef dan water met een gieter, dan kun je beter doseren. Heb je een gazon, wees dan terughoudend met sproeien. Zet je de sproeier toch aan, geef dan liever in één keer veel water dan steeds kleine beetjes. Bij deze laatste methode worden de wortels lui en is je gazon nog gevoeliger voor uitdroging. Overigens kan een gazon er na een droge periode armetierig uitzien, maar gaat het eenmaal weer regenen, dan knapt het ook heel snel weer op. In Vlaanderen is het overigens al jaren verplicht om water op te vangen.

Tip

Sproei niet midden op de dag maar bij voorkeur vroeg in de ochtend. Sommige planten, zoals rozen, mogen niet nat de nacht ingaan omdat ze dan gevoeliger worden voor schimmel.

HET TOILET DOORTREKKEN

Indien mogelijk kun je je toilet met de kleine knop doorspoelen. Die laat minder water door en zo bespaar je soms al de helft van het water. Ook opgevangen water is prima geschikt om door de wc spoelen.

REPAREER LEKKAGES

Wanneer er ergens water lekt, zie je dit niet altijd. Houd daarom de watermeter in de gaten en wees er op tijd bij als je ziet dat er erg veel water wordt verbruikt. Ook een lekkende kraan verspilt onnodig veel water dus laat dit zo snel mogelijk repareren.

DEK JE ZWEMBAD AF

Als je je zwembad afdekt wanneer je er geen gebruik van maakt, voorkom je niet alleen dat het water vies wordt. Er is nog een ander voordeel: het water verdampt minder snel. Zo heb je een stuk minder water nodig om je zwembad iedere keer te vullen.

COMPOST

Tuinier je op zandgrond? Dan heb je vast wel gemerkt dat regenwater slecht wordt vastgehouden. Verrijk je tuingrond daarom met compost, liefst van je eigen composthoop. Compost verbetert de kwaliteit van je tuingrond en zorgt ervoor dat water beter wordt vastgehouden. Je planten drogen daardoor minder snel uit. Je kunt de compost lichtjes in de bodem werken, omspitten is niet nodig.

VANG KOUD WATER OP VOOR HET WARM WORDT

Afwassen doen de meeste mensen het liefst met warm water, net als douchen. Terwijl de kraan loopt en je wacht tot het warm wordt, kun je er een schone emmer of teil onder zetten en dit water opvangen. Later kun je dit gebruiken voor het wassen van groente en fruit of om de planten water te geven.

WAS GROENTE EN FRUIT IN EEN TEILTJE

Groente en fruit afspoelen onder de stromende kraan kost veel water. Laat een teiltje vollopen en was je groente en fruit in dit teiltje. Het water kun je daarna weer in je tuin gooien.

ECO WASSTRAAT

Wist je dat het wassen van een auto ook ecologisch kan? Een wasbeurt kost al gauw meerdere emmers water als je het zelf doet en bij de wasstraat wel 350 tot 450 liter. Bij ecologische wasstraten wordt het gebruikte water opgevangen, waarvan een groot deel opnieuw wordt ingezet.

ECO-STAND VAATWASSER EN WASMACHINE

Vaatwassers en wasmachines hebben vaak een eco-stand. Die bespaart niet alleen energie omdat ze op een lagere temperatuur wassen, maar gebruiken ook nog eens minder water. Kijk ook kritisch naar je wasgedrag. Moet je bovenkleding echt na 1x dragen gewassen worden of is luchten ook prima?

BEWUST KOPEN

Misschien niet iets waar je vaak bij stilstaat, maar ook het maken van kleding kost veel water. Een T-shirt is goed voor 2500 liter water en voor een spijkerbroek gaat er al snel 7000 liter water doorheen. Denk er daarom eens over na om tweedehands kleding te kopen via het internet of in een kringloopwinkel. Zelf je kleding repareren of dit laten doen kan de levensduur van een item ook verlengen. Dat scheelt water!

GROENTE STOMEN

Wanneer je regelmatig kookt en daarbij veel water gebruikt, kun je overwegen om je groente te stomen. Door een klein laagje water in je pan te doen en het deksel op de pan te houden, stoom je de groenten gaar.

Meer lezen over water besparen? Kijk dan op www.groenerwonen.com/ water-besparen/

HOE DUURZAAM IS...

Iedere dag gebruiken we heel wat materialen en producten die allemaal een milieu-impact hebben. Niet altijd staan we daarbij stil, tot je je ineens afvraagt:

‘Hoe duurzaam

is dit

eigenlijk?’.

EEN THEEZAKJE

Thee is na water de meest energiezuinige dorstlesser. Precies genoeg water koken is het duurzaamst. Water weggooien is niet alleen zonde van het water, maar ook van de energie die nodig is om het te koken. Als je vaak thee drinkt, koop dan thee die met zo weinig mogelijk materiaal is verpakt. Gebruik ook zo weinig mogelijk losse theeblaadjes wanneer je daar thee mee zet. Spoel het zeefje af met koud water of was het af bij de rest van je vaat. Zo verspil je minder water. Gebruikte theezakjes mogen bij het gft-afval, net als gebruikte koffiepads. Koffiedik en

theeblaadjes leveren jaarlijks maar liefst 88 miljoen kilo composteerbaar materiaal op.

EEN BOEKETJE

Een bosje bloemen is fleurig, maar niet altijd goed voor het klimaat. Om voor een lage impact te zorgen, zaai je je eigen bloemen of pluk je ze in een pluktuin. Een boeketje uit de winkel kan van ver komen of kan in een kas hebben gestaan op potgrond waar veen in zit en die verlicht en verwarmd is. Vaak worden er bij de teelt gewasbeschermingsmiddelen gebruikt. Vraag je bloemist daarom of de bloemen van Nederlandse bodem komen of, nog beter, of

ze biologisch zijn geteeld. Gooi bloemen bij het gft-afval en niet op je composthoop. Alleen biologische bloemen of bloemen uit je eigen tuin mag je composteren.

EEN ELEKTRISCHE FIETS

Als je voor afstanden tot 10 kilometer de auto laat staan en een elektrische fiets gebruikt, stoot je veel minder CO2 uit en beweeg je meer. Daarnaast is een elektrische fiets goedkoper in aanschaf en onderhoud dan een auto. Vanwege het productieproces is de accu het meest milieubelastende onderdeel van een elektrische fiets. Laad je accu niet te vaak met een snellader op, dit kost veel energie. Breng je afgedankte accu naar een recyclepunt.

GLAS

De duurzaamheid van glas is moeilijk te bepalen. Glas wordt gemaakt van zand, soda en

kalk wat op zich geen schadelijke materialen zijn. Deze worden echter verhit tot 1500 °C, wat veel energie kost. Daarnaast is glas een zwaar materiaal om te vervoeren waardoor het transport meer energie kost dan bijvoorbeeld plastic. Het voordeel van glas is wel dat het vaak gerecycled kan worden en dat je het zelf ook meerdere malen kunt gebruiken.

EEN THERMOSFLES

Voor het maken van een kunststof beker of (thermos)fles zijn meer grondstoffen nodig dan voor de wegwerpbeker die je meekrijgt bij een koffiezaakje. Daar staat tegenover dat je je eigen beker of fles vaker gebruikt en deze langer meegaat. Na 25 keer gebruiken heb je al milieuvoordeel uit je beker van siliconen of hard plastic. Gebruik je een metalen beker, dan heb je milieuvoordeel na 60 keer gebruiken. Was je je herbruikbare producten af met koud water, dan spaar je nog meer energie.

BAMBOE

Kleding, servies en zelfs muurbekleding, bamboe zie je op steeds meer plaatsen. Bamboe is een plant die snel groeit en de teelt is duurzamer dan die van katoen. Een prima oplossing voor kleding dus! Of toch niet?. Om er stof voor kleding van te maken worden vaak schadelijke chemicaliën gebruikt. Staat er ‘viscose’ op het label? Dan is het kledingstuk hoogstwaarschijnlijk op een milieuonvriendelijke manier gemaakt.

EEN TREINRITJE

Het is lastig om te bepalen hoe duurzaam een vervoersmiddel is. Zeker omdat het afhankelijk is van de afstand die je aflegt, op welke tijd je reist en of je bijvoorbeeld in de file staat. Sinds 2017 is de NS bijna helemaal CO2 neutraal.

Dit komt omdat de treinen op groene stroom rijden. Wanneer je reist tijdens de daluren is dat het milieuvriendelijkst. Dit komt omdat er net zoveel materieel wordt gemaakt als nodig is tijdens de spitsuren. Hoe minder mensen er dus reizen tijdens de spits, hoe minder materieel er gemaakt hoeft te worden. Dat bespaart grondstoffen en energie!

EEN BOTERHAM

Brood bakken kost energie en grondstoffen. Het is energiezuiniger om brood bij de bakker of supermarkt te kopen, dan om zelf brood te bakken. In vergelijking met vlees, hebben graanproducten een betere milieuscore. Neem je een boterham mee in een trommeltje en gooi je niet te veel brood weg? Dan is de milieu-impact uiteraard nog lager. Volkoren tarwebrood warmt de aarde minder op en scoort beter op landgebruik, bodemverzuring en zoetwatervermesting dan witbrood. Het heeft dus een kleinere CO2-voetdafdruk. Beter voor je lichaam en voor het milieu!

EEN AARDAPPEL

De biologische aardappel van Nederlandse bodem is een duurzaam voedingsmiddel. De druk op het milieu ligt lager dan bijvoorbeeld

bij rijst of pasta. Voor de teelt is weinig energie nodig en de opbrengst per hectare is hoog. Bijkomend voordeel van een Nederlandse aardappel is dat deze niet van ver hoeft te komen. Wel staan aardappelen in de top 5 van meest verspilde etenswaren. Dit kun je voorkomen door ze donker en koel te bewaren. Ook het afwegen van de juiste hoeveelheid voor het koken helpt mee. Biologische aardappelen zijn de meest duurzame keuze want in de reguliere teelt worden behoorlijk wat chemische bestrijdingsmiddelen gebruikt.

HET INTERNET?

E-mails sturen, een vergadering bijwonen via Zoom en even snel iets opzoeken: het kost allemaal energie. In 2019 stootte de digitale wereld zo’n 3,7% van alle emissies uit. Dat is ongeveer evenveel als de luchtvaart. Dit komt omdat er grote datacenters zijn waar alles moet worden opgeslagen. Ook gebruiken de elektrische apparaten energie. Consumenten kunnen kleine aanpassingen maken in hun internetgebruik zoals het uitzetten van ‘automatisch aanvullen’ bij een zoekopdracht, regelmatig postvakken leegmaken en alleen bestanden bewaren wanneer dit echt nodig is. Verkort bijvoorbeeld ook je vergaderingen en schakel apparaten altijd volledig uit. Dat zorgt voor een langere levensduur en kost minder elektriciteit.

BRONNEN:

• Europees Milieuagentschap (EEA)

• Milieu Centraal

• Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA)

• Voedingscentrum

ZORGELOOS OP VAKANTIE MET JE ELEKTRISCHE AUTO

Op vakantie in Europa met de elektrische auto, niet iedereen durft het al aan. In Nederland is de laadpaaldichtheid goed en in Noorwegen nog beter. Maar lukt het ook om op een ontspannen manier Toscane, de Oostenrijkse Alpen of de Spaanse costa’s te bereiken? Sjors ten Tije van de Vereniging Elektrische Rijders over laadpaalstress en laadpasleed.

Tekst: Auke Beeke Foto’s: Vereniging Elektrische Rijders, Shutterstock

Ook al rijd je al jaren een elektrische auto, veel kilometers buiten de eigen landsgrenzen maken, durft niet iedereen even goed aan uit angst met een lege accu ergens langs de kant van een snelweg te stranden. Volgens Sjors ten Tije is die angst niet nodig want er is volgens hem de laatste jaren al veel verbeterd. Bijvoorbeeld door de komst van het AFIR (alternative fuel infrastructure regulation), een Europese wetgeving die eisen stelt aan de laadinfrastructuur en in 2023 herzien is. Hierin staat dat vanaf 2026 er om de 60 kilometer een laadmogelijkheid moet zijn. Daarnaast is ook bepaald dat de prijs per kWh duidelijk te zien moet zijn.

LAADPAS EN PRIJSTRANSPARANTIE

Die prijs kan dan wel zichtbaar zijn, niet elke aanbieder van laadpassen hanteert die

prijs ook. “Het kan zijn dat de laadpas die je gebruikt een extra tarief hanteert, waardoor de uiteindelijke prijs voor jou als consument anders uitvalt. Dat probleem komt vooral veel voor bij straatladen omdat je daar meestal zo’n pasje nodig hebt. Wie heel goed zoekt kan die prijs wel achterhalen,” zegt Sjors ten Tije, “maar dat is wel lastig en onwenselijk. Bij snelladers speelt dat probleem minder. Hier zijn er grote aanbieders met duidelijke apps waardoor de prijs transparant is en je direct via de app kunt betalen.”

LAADVOORZIENINGEN IN HET BUITENLAND

Of je nu naar een hotel, vakantiepark of een andere bestemming gaat, het is altijd belangrijk om na te vragen of er laadmogelijkheden zijn en hier afspraken over te maken. Zo hebben beide partijen duidelijkheid. “Wat soms misgaat, is dat reizigers verwachten

dat ze ergens op kunnen laden en dan hun auto aan een regulier stopcontact hangen. Dat is niet helemaal de bedoeling, want ten eerste neem je gratis stroom af en dat is niet netjes en ten tweede omdat niet alle stroompunten berekend zijn op het opladen van auto’s. Dit kan voor serieus gevaar zorgen, zoals kortsluiting.”

TOENEMEND AANTAL LAADPALEN

De laadinfrastructuur wordt steeds beter, mede door regelingen zoals het eerder genoemde AFIR. Frankrijk, Duitsland en Engeland hebben een zeer dekkend netwerk van snelladers. “Zuidelijker in Europa, bijvoorbeeld in Spanje en Italië, is het wel wat lastiger, maar met regelmatig laden en goed plannen kun je daar stressvrij rijden. Ga je richting het oosten, dan wordt het wel moeilijker.”

Eén van de redenen dat er zoveel laadstations zijn, is omdat Tesla al in het prille

‘Rijd niet harder dan 120 km/u, want dat kost veel energie en je moet vaker laden.’

begin van het elektrisch rijden startte met de aanleg van eigen laadpunten: het Supercharger netwerk. “Dit laadnetwerk biedt bijna overal wel een plek waar je voor relatief lage tarieven kan laden in vergelijking met andere laadstations. Vroeger hadden Tesla’s een andere stekker, nu niet meer. In principe kun je overal met elke

auto laden en dat staat altijd netjes en duidelijk aangegeven in de app. De prijzen zijn goedkoop omdat Tesla het laadnetwerk niet als verdienmodel ziet, maar ook omdat ze zelf alles hebben ontwikkeld en zelf beheren. Ze hoeven met niemand rekening te houden.”

ACTIERADIUS VAN 250 KM/U

Als je op vakantie gaat met een oudere auto die een lagere actieradius heeft, kan dat zonder zorgen, maar je moet wel rekening houden met een langere reistijd. Dit komt omdat je vaker en langer moet laden wat dus iedere keer wat extra tijd kost. Het vereist dus ook wat meer planning.

NIET TE DRUK MAKEN

“Het is helemaal niet nodig om je te veel te fixeren op een planning”, vindt Sjors ten Tije. Het kan gebeuren dat je bij je geplande laadplaats komt en het daar helemaal

Sjors ten Tije

vol is. “Check dan gewoon even je app en misschien moet je dan 10 kilometer verder rijden, maar dat kan prima als je auto dat rijbereik nog heeft. Dat kan omdat er inmiddels zoveel laadstations zijn, dat je makkelijker kunt kiezen naar welk station je gaat. In

ALLES OP EEN RIJTJE

1 Rijd niet te hard, houd ongeveer 110-120 km/u aan.

2 Neem minimaal twee verschillende laadpasjes mee.

3 Indien mogelijk vervang je een dakkoffer door een trekhaakkoffer.

4 Stilstaan = opladen.

5 Fixeer niet te veel op je planning.

6 Controleer of je een caravan mee mag nemen en houd rekening met een daling van minimaal 30% in je rijbereik.

7 Maak afspraken met de aanbieder van je accommodatie over oplaadmogelijkheden.

Accu leeg en geen laadpaal in de buurt? Er zijn hulpdiensten die je auto een beetje opladen zodat je naar het volgende laadstation kan rijden.

Duitsland en Frankrijk hebben tankstations vaak ook een laadstation.”

Daarnaast is het handig om twee of drie laadpasjes mee te nemen. Niet iedere laadpas is compatibel met iedere laadpaal. Op www.laadpastop10.nl kun je goed zien welke laadpassen er op welke plaatsen worden ondersteund. “Rijd ook niet harder dan 120 kilometer per uur, want dat kost veel energie en je moet vaker laden.”

BAGAGE GOED VERDELEN

Op vakantie gaan betekent bagage meenemen. Hierbij moet je goed nadenken over hoe je je auto bepakt. “Als je een dakkoffer gebruikt, verhoogt dat de luchtweerstand.

Een elektrische auto gaat dan echt meer verbruiken. Dat geldt overigens ook voor aanhangwagens, want dan ontstaat er weer rolweerstand.”

Een goede oplossing voor een dakkoffer is een trekhaakkoffer. Dit is een manier om bagage mee te nemen, zonder dat er

PLAN JE REIS

Om gerust de weg op te gaan zijn er verschillende apps die je daarbij helpen. In deze apps kun je je reis plannen en de dichtstbijzijnde laadstations zien.

1 Chargemap

2 ABRP

3 Fastned

4 Tesla

luchtweerstand ontstaat, want de koffer staat immers op de trekhaak. “Ga je met een caravan de weg op, houd dan rekening met een daling van 30 tot 40 procent in je rijbereik. Bovendien mogen veel elektrische auto’s nog geen caravan trekken vanwege veiligheid of prestaties. Dus check dit goed, voordat je met je elektrische auto en caravan naar je vakantiebestemming vertrekt.

UNIVERSEEL NETWERK

Volgens Sjors ten Tije is het nodig dat er meer uniformiteit komt in laadpalen, -stekkers en betaalmogelijkheden. “We zien al dat dit steeds beter wordt. Zo hebben bijna alle elektrische auto’s in Europa een CCS-stekker, net zoals elke laadpaal langs de snelweg, zodat je overal kunt laden. Dat is de standaard die Europa heeft bepaald. Vanaf 2026 moet er bij iedere laadpaal betaald kunnen worden met een betaalpas of creditcard en heb je dus niet per se een laadpasje nodig. Zo wordt ieder laadstation toegankelijk voor elke elektrische rijder. Ook komen er standaarden over de communicatie van prijzen.”

Op vakantie in een elektrische auto hoeft dus geen probleem te zijn. En zolang je elke keer laadt wanneer je stopt om naar het toilet te gaan of een broodje te halen onderweg, komt het goed. Mocht je wel met pech aan de kant van de weg komen te staan, dan zijn er hulpdiensten die je auto een beetje opladen zodat je naar het eerstvolgende laadstation kan rijden.

VERENIGING ELEKTRISCHE RIJDERS (VER)

De VER zet zich in voor iedereen die met een elektrische auto rijdt. Ze biedt toegang tot onafhankelijke informatie en houdt de leden actief op de hoogte van allerlei ontwikkelingen in de wereld van elektrisch rijden.

HYBRIDE WARMTEPOMP SNELLE OPLOSSING

Wil je snel een stap maken richting gasloos wonen, maar zie je op tegen een ingrijpende verbouwing? Dan is een hybride warmtepomp wellicht iets voor jou. Deze warmtepomp werkt samen met je cv-ketel en zorgt ervoor dat je nooit in de kou zit, ook niet als het eens een keer flink vriest.

Tekst: Jacqueline Leenders Foto’s: Shutterstock

De zomer is niet direct het moment waarop je aan verwarmen denkt, maar juist nu is het verstandig om daar mee bezig te zijn, zodat je goed voorbereid de winter ingaat. Een hybride warmtepomp werkt volledig op elektriciteit waardoor je zo’n 60 procent op je aardgasverbruik kunt besparen, zo rekent Milieu Centraal voor.

ZO WERKT HET

Een hybride warmtepomp bestaat uit twee delen. Een buitenunit en een binnenunit. De buitenunit bestaat uit een kast met een ventilator. Hiermee wordt warmte uit de buitenlucht gehaald. Je kunt de buitenunit op het dak plaatsen of in de tuin zetten. Sommige mensen vinden het geluid dat de ventilator en compressor maken storend. Hang de unit dus niet vlak bij een slaapkamerraam maar kies een plek in de tuin, bijvoorbeeld achter een schuurtje en houd rekening met de buren. In de regel valt het geluid mee. Er is ook nog de optie om er een geluidsdempende ombouwkast omheen te plaatsen. De binnenunit lijkt op een gewone verwarmingsketel maar is zeker de helft kleiner. Je hangt deze binnenunit in de buurt van je cv-ketel. De binnenunit geeft de warmte af aan je verwarming.

IS VLOERVERWARMING NOODZAKELIJK?

Een hybride warmtepomp werkt met een lagere afgiftetemperatuur dan een gewone cv-ketel. Het verwarmingswater bij een warmtepomp is ongeveer 35 tot 55 graden, bij een cv-ketel staat de temperatuur meestal afgesteld op 60 tot 80 graden. Vanwege die lagere temperatuur is het belangrijk dat je afgiftesysteem een groot oppervlak heeft. Daarom is vloerverwarming ideaal, maar niet noodzakelijk. Radiatoren met een groot oppervlak (meerdere platen) zijn ook geschikt. Soms is het verstandig om een paar radiatoren te vervangen. Mocht je dit niet doen, dan nog hoef je niet bang te zijn dat je in de kou zit. De cv-ketel kan altijd bijspringen en zorgen voor extra warmte, maar in dat geval bespaar je uiteraard minder op gas.

HOE BELANGRIJK IS ISOLATIE?

Een hybride warmtepomp kan in feite altijd, omdat het systeem samenwerkt met je cv-ketel. De cv-ketel kan dus altijd bijspringen om je huis behaaglijk te verwarmen. In een slecht geïsoleerd huis zal dit echter heel vaak gebeuren en dan kun je je afvragen hoe zinvol de investering in een warmtepomp nog is. Hoe beter je isolatie, hoe minder gas je verbruikt, dus ja, isolatie is belangrijk.

WANNEER GEEN

HYBRIDE WARMTEPOMP?

Is je huis heel goed geïsoleerd, dan kun je ook kiezen voor een volledig elektische warmtepomp. Je hebt dan nog steeds een buitenunit en een binnenunit maar er is geen cv-ketel meer nodig om bij te springen op koude dagen. De warmtepomp zorgt dan ook voor warm tapwater. Dat doet een hybride warmtepomp niet. Bij een hybride warmtepomp zorgt de cv-ketel voor warm water in badkamer en keuken. Mocht er in je wijk binnenkort een warmtenet worden aangelegd, dan is de aanschaf van een warmtepomp ook niet nodig. Via het warmtenet wordt je huis ook gasloos verwarmd.

WAT KOST EEN

HYBRIDE WARMTEPOMP?

De prijzen zijn afhankelijk van het vermogen dat je nodig hebt. Is je huis erg groot of heel slecht geïsoleerd dan heb je een groter vermogen en dus een duurdere warmtepomp nodig. Voor een gemiddelde woning moet je rekenen op ongeveer 6000 euro voor aanschaf en installatie van de warmtepomp. Hier gaat nog zo’n 2550 euro subsidie vanaf. Heb

je ook een nieuwe cv-ketel nodig, dan moet je die kosten hier nog bij optellen. Ga je isoleren of bijvoorbeeld vloerverwarming aanleggen, dan lopen de kosten verder op.

WELKE SUBSIDIEMOGELIJKHEDEN

ZIJN ER?

Meer weten over de warmtepomp?

Kijk dan op www.groenerwonen.com/ categorie/warmtepomp

Op de website rvo.nl vind je de exacte subsdiebedragen voor de warmtepomp terug. Het minimale subsidiebedrag voor een warmtepomp is 500 euro maar de daadwerkelijke hoogte is afhankelijk van het type warmtepomp dat je laat installeren. Je kunt je warmtepomp opzoeken in de meldcodelijst die ook op de website staat. Bij elke code staat het voorgestelde subsidiebedrag vermeld.

Ook voor isolatie is er subsidie beschikbaar. Dit subsidiebedrag verdubbelt als je binnen 24 maanden twee isolatiemaatregelen laat uitvoeren. Ook deze informatie vind je terug op de website rvo.nl (ISDE – Investeringssubsidie duurzame energie en energiebesparing).

Mocht je geld willen lenen voor energiebesparende maatregelen, dan kun je een beroep doen op de Energiebespaarlening van het Nationaal Warmtefonds. Hier kun je tegen lage rente en gunstige voorwaarden een lening afsluiten voor de aanschaf van onder andere een warmtepomp en zonnepanelen maar ook voor hoogrendementsglas en allerlei andere vormen van isolatie. Informatie hierover vind je op warmtefonds.nl

ENERGIEZUINIG DE ZOMER DOOR

Ook al is het lekker lang licht en staat je verwarming niet aan, toch kun je in de zomer nog flink wat energie verbruiken. Bijvoorbeeld doordat de koelkast te warm staat of omdat je de airco de hele dag laat werken. Met onze tips geniet je van de zomer zonder dat je energierekening de pan uit rijst.

Tekst: Auke Beeke Foto’s: Shutterstock

BUITEN DE WAS DROGEN

Een droger gebruikt veel energie, hang daarom je was lekker buiten. Dat is niet alleen beter voor je was, het heeft ook een reinigende werking. De zon kan bacteriën doden en een blekend effect hebben op je witte kleding. Hang donkere kleding dus niet te veel in de zon en haal je was binnen zodra het droog is, anders kunnen bijvoorbeeld handdoeken hard en ruw worden. Binnen drogen kan natuurlijk ook, maar de vochtige lucht kan schimmels veroorzaken. Gebruik je frequent de wasdroger, koop dan een warmtepompdroger met een goed energielabel (bijvoorbeeld A+++). Deze zijn wel veel duurder dan wasdrogers met bijvoorbeeld energielabel C, maar dat verdien je snel terug.

HET HUIS KOEL HOUDEN

Vroeg in de ochtend, als het nog niet te warm is buiten, kun je je huis luchten door ramen en deuren open te zetten. Zodra de zon hoger staat en het dus warmer wordt, sluit je alle deuren en ramen en doe je de gordijnen of andere raambekleding dicht. Zo houd je de zon en de warmte buiten en hoeft je huis minder gekoeld te worden. Elders in deze editie lees je meer over zonwering.

AIRCO OF VENTILATOR?

Een airco gebruikt 20 keer meer kWh dan een ventilator. Het is dus beter om een ventilator te gebruiken. Wil je wel een airco aanschaffen? Let dan goed op hoe energiezuinig het apparaat is. Sommige vaste airco’s kunnen ook verwarmen en dat kan heel handig zijn als je in de winter de ruimte gasloos wilt verwarmen. Dat kan energiezuinig zijn, maar dan moet je airco wel het energielabel A++ of hoger hebben. Vaste airco’s hebben meestal een buitenunit die verbonden is met een binnenunit. Soms kun je ook meer binnenunits op het buitendeel aansluiten. Let op bij de aanschaf van een mobiele airco. Deze apparaten verbruiken in de regel veel energie en de koelcapaciteit valt vaak tegen.

Tip

Combineer de vaste airco met een ventilator. Omdat de koude lucht wordt verspreid door de ruimte kun je de airco wat minder koud afstellen. Dit scheelt in je energieverbruik.

OVEN EN FORNUIS UIT

Om de temperatuur binnen zo min mogelijk te laten oplopen, is het slim om op warme dagen de oven niet te gebruiken. Dus bewaar die schotels die een uur lang in de oven moeten voor een killere dag. Door te koken op je fornuis warmt je keuken ook snel op. Probeer wat minder pannen op het vuur te zetten en maak een salade of ga lekker barbecueën in de tuin.

Tip

Eet je geen vlees? Groente, fruit en krieltjes kunnen ook prima op de BBQ en geven je tuinfeestje wat kleur!

MINDER EN KORTER DOUCHEN

Douchen kost veel energie én water. Door korter of iets kouder te douchen, bespaar je al veel energie. Gebruik je daarbij ook nog een waterbesparende douchekop, dan scheelt dat 20% watergebruik. Het Nibud berekende dat 8 minuten douchen ongeveer 65 liter warm water kost. Bij een gasboiler (ketel) gaat het dan om € 0,55 en bij een elektrische boiler om € 0,68 per douchebeurt. Dit is natuurlijk afhankelijk van de gasof elektriciteitsprijs die op dat moment geldt. In een gemiddelde badkuip gaat zo’n 120 liter water, bijna het dubbele van een douchebeurt waardoor de prijs ook verdubbelt. Dagelijks badderen kost al gauw € 8 tot meer dan € 10 per persoon per week!

CONTROLEER JE KOELKAST

Gemiddeld gaat 18 procent van ons elektriciteitsgebruik op aan de koelkast en vriezer. Maak je gebruik van een extra koelkast of vriezer, dan kan dit aandeel nog hoger zijn. Controleer hoeveel energie deze apparaten verbruiken en vervang ze indien mogelijk voor een energiezuinigere variant. Plaats vriezers en koelkasten niet in een warme schuur of garage. De meeste zijn namelijk gemaakt om in een ruimte op kamertemperatuur te staan. Het kost veel energie om te koelen in een hete ruimte. In de tabel zie je welke klimaatklassen er zijn voor koelkasten en hoe hoog de temperatuur in de ruimte mag zijn waar ze in staan.

Klimaatklasse Min. temp. °C Max. temp. °C

N 16 32

ST 16 38

T 16 43

SN 10 32

Bron: Consumentenbond

Tip

Je kunt het energieverbruik van je vriezer verlagen door hem lekker vol te stoppen. Op lege plekken ontstaan er ijslaagjes langs de wanden en dit kost veel energie.

LEDVERLICHTING

Met verlichting kun je veel besparen. Het voordeel is dat het eerder en langer licht is in de zomer, dus je hoeft al minder lampen te gebruiken. Heb je ledlampen, dan kost dat nóg minder energie en ze creëren geen warmte in tegenstelling tot bijvoorbeeld gloeilampen. Bovendien gaat een ledlamp ook veel langer mee. Even ter vergelijking: een gloeilamp van 100-300 lumen heeft een wattage van 20 Watt, een vergelijkbare ledlamp heeft een wattage van slechts 2,5.

SOLARLAMPJES

Ook met tuinverlichting kun je flink besparen. Wanneer het donkerder wordt en je langer wilt blijven zitten, kun je solarlampen gebruiken. Ze laden op terwijl de zon schijnt en gebruiken de opgeslagen energie om te branden in het donker.

Meer weten over energie besparen? Kijk dan op www.groenerwonen.com/ categorie/energie/ of scan de QR-code.

ZORG VOOR

EEN GROENE TUIN

Een groene tuin is niet alleen mooi, het bespaart ook energie en draagt bij aan de biodiversiteit in de buurt. Een tuin die veel tegels heeft creeert aanzienlijk meer warmte en dus moet je meer koelen, wat energie kost. Een klimop tegen je muur kan ook als isolatie dienen, zowel in de zomer als in de winter. Ook een groendak isoleert en houdt je huis in de zomer koel. Een groendak zorgt er bovendien voor dat je dakbedekking langer meegaat en het is goed voor de biodiversiteit.

PODCASTS OVER ENERGIEZUINIG

LEVEN

1 ‘Beter Leven’ is een Vlaamse podcast van De Morgen en behandelt vragen over elektrisch rijden, het isoleren van je woning en controle over je energiegebruik krijgen.

2 ‘Met de stroom mee’ gaat in op de energietransitie, maar er komt nog veel meer aan bod, zoals zelfvoorziening, een overvloed aan energie en het digitaal uitwisselen van energie.

3 ‘Studio Energie’ neemt je mee in gesprek met de hoofdrolspelers in het Nederlandse energie- en klimaatdebat. Ook worden de maandelijkse ontwikkelingen op de internationale energiemarkten besproken.

DOE ALLES UIT ALS JE OP VAKANTIE GAAT

Ga je op vakantie? Controleer dan nog even of alle apparaten uitstaan. Ook de koelkast en de vriezer, mits ze leeg zijn uiteraard. Laat dan wel de deur openstaan om schimmelvorming te voorkomen. Sommige koelkasten hebben een vakantiestand. Apparaten zoals computers en tv’s op stand-by kunnen zonder dat je het door hebt veel stroom gebruiken, zonde!

ZET DE CV-KETEL

OP ECO- OF ZOMERSTAND

Wil je extra energie besparen met de cv-ketel? Zet dan de cv-ketel op de eco-stand. In de eco-stand wordt de warmtewisselaar niet continue warm gehouden. Het gas gaat dan alleen aan als er vraag is naar warm water.

VIJVERPOMP MET TIMER OF OP ZONNE-ENERGIE

Water in de tuin trekt allerlei insecten aan en dat is goed voor de biodiversiteit. Een vijverpomp en filters worden vaak ingezet om het water helder te houden. Deze apparaten kunnen wel veel stroom gebruiken en dit geldt ook voor een fonteinpomp.

Je kunt kiezen voor een apparaat op zonne-energie of met een timer zodat je minder energie verbruikt. Soms is een pomp en filter zelfs helemaal niet nodig. Zorg voor een goed biologisch evenwicht in de vijver en ga verontreiniging tegen door niet te veel vissen in het water uit te zetten.

GEEN TERRASVERWARMING

In de zomer kan het ’s avonds soms wat fris zijn, dat is jammer, zeker als je nog van je terras wilt genieten. Terrasverwarming is dan een handige uitkomst, maar kost wel veel energie. Beter is een lekker warm kleed of een trui die jou warm kan houden.

DOE MEE & WIN

4x

1 3 2 4

DIY bijenhotel van Bloom your Message

Het gaat niet zo goed met de bijenpopulatie, maar jij kan ze een handje helpen met dit BLOOM bijenhotel! Je ontvangt een eenvoudig bouwpakket, gemaakt van duurzame en gerecyclede materialen. Op die manier geef je wilde en solitaire bijen een beschut plekje om zich voort te planten. Het bijenhotel is in samenwerking met de Nederlandse Bijenstichting ontwikkeld. Prijs: € 10. www.bloomyourmessage.nl

GROENER WONEN MAG 4X EEN DIY BIJENHOTEL VAN BLOOM YOUR MESSAGE WEGGEVEN

4x

BE O cup van BE O Lifestyle

De cups en mugs van BE O Lifestyle zijn gemaakt van gebruikte, plantaardige oliën; een hernieuwbaar materiaal dus. Zo wordt er CO2 bespaard en zijn de bekers en mokken 100% recyclebaar. De te winnen BE O cup heeft een inhoud van 340 ml, in de BE O mug past 220 ml. De collectie is ontworpen in Nederland en gemaakt op een sociale werkplaats in Nijmegen. Prijs: vanaf € 19,95. www.beolifestyle.com

GROENER WONEN MAG 4X EEN BE O CUP VAN BE O LIFESTYLE WEGGEVEN.

4x

Basis starterspakket handzeep van The Green Lab Co.

Persoonlijke verzorging is belangrijk, maar kan best een belasting zijn op het milieu. The Green Lab Co. heeft hier een oplossing voor bedacht: handzeep, shampoo, doucheschuim en zelfs huishoudelijke reinigingsmiddelen bieden zij aan in de vorm van tabletten. Voeg wat water toe, laat even bruisen en klaar. Zo zijn er geen plastic flessen meer nodig en hoeft er geen onnodig water meer te worden vervoerd. Wel zo milieuvriendelijk. Prijs: € 12,95. www.thegreenlabco.com

GROENER WONEN MAG 4X EEN BASIS STARTERSPAKKET HANDZEEP VAN THE GREEN LAB CO. WEGGEVEN.

3x

Boek Balkon Geluk van Uitgeverij Snor

Suzanne de Boer en Frederike Joppen hebben maar één missie: meer biodiversiteit. En dat kan, ook in de stad. Een balkon bomvol bloeiende planten, prachtig gestyled en druk bezocht door bijen, vogels en vlinders. Dat willen de meeste mensen wel. Hoe je dat doet? Welke bloemen en planten zorgen voor meer biodiversiteit? Hoe verzorg je ze? Je vindt de antwoorden in ‘Balkon Geluk, stap voor stap een biodiverse oase’. Prijs: € 20. www.uitgeverijsnor.nl

GROENER WONEN MAG 3X HET BOEK BALKON GELUK VAN UITGEVERIJ SNOR WEGGEVEN.

MEEDOEN? Ga naar www.groenerwonen.com/winnen en vul het formulier in. Dit kan tot en met 31 augustus 2024. De winnaars krijgen vanzelf bericht.

LEVEN MET MINDER SPULLEN

Iets nieuws kopen is heel verleidelijk, maar onze huizen groeien dicht door de hoeveelheid spullen.

Veel te veel kopen is niet alleen slecht voor het milieu en je portemonnee, al die spullen in huis zorgen ook voor onrust in je hoofd, weet minimaliseercoach Susan van Schijndel die onlangs het boek ‘De mindset van makkelijker minimaliseren’ schreef.

Eva van Gils Foto’s: Kim Snip Fotografie en Shutterstock

Susan is een ware minimaliseergoeroe. Tien jaar geleden begon ze zelf met minimaliseren en vier jaar geleden startte ze De Minimaliseercoach. Door haar hulp kregen veel mensen de rust waar ze zo naar verlangden. “Mijn methode heb ik heel zorgvuldig samengesteld. Ik heb me verdiept in de werking van het brein, maar ik heb bijvoorbeeld ook gekeken hoe overprikkeling werkt. Door de methode heel vaak te testen weet ik wat wel en niet effectief is.”

WAT IS MINIMALISEREN?

Minimaliseren is je ontdoen van de ruis en ballast in je leven. Het gevolg is dat je alleen de spullen behoudt die je waardevol vindt. Minimalisme wordt volgens Susan vaak verward met lege huizen en weinig gezelligheid. “Mensen nemen dat vaak aan, maar dat is bij mij in ieder geval niet zo. Bij mijn methode ga je naar de kern van wat je echt wilt. Ik koop nog steeds spullen, maar ik koop ze wel bewust.”

HOE KAN HET ZOVER KOMEN?

Volgens Susan maken wij veel te weinig tijd vrij om onze spullen uit te zoeken en er eventueel afstand van te doen. Daardoor groeit de berg artikelen in ons huis. “Spullen komen er sneller

Tekst:

‘Er zijn kleinkinderen die niet kunnen logeren bij hun opa en oma omdat het huis zo’n rommel is.’

in dan dat ze eruit gaan. Het is makkelijker om even online iets te bestellen dan dat je een zaterdagochtend vrijmaakt om spullen weg te doen.’’ Als je er geen begrenzing op zet hebben veel mensen niet door hoeveel spullen ze in huis halen. “Het is één keer een boek, één keer een trui en dan denk je jeetje wat is die kast vol, hoe kan dat?’’ Maar het verzamelen van spullen kan ook andere onderliggende redenen hebben. “Veel mensen hebben een baan die ze niet leuk vinden, waardoor ze gaan shoppen om die dopamine shot in de hersenen te krijgen om zich even fijn te voelen. En je blijft in dat

rondje rennen, omdat je je niet bewust bent van wat je eigenlijk doet.”

PERSOONLIJK DOEL

Susan besloot het roer om te gooien toen ze zich realiseerde dat de grote hoeveelheid spullen in haar leven voor te veel prikkels en stress zorgde. Bovendien neemt ze prikkels heel sterk waar omdat ze hoog sensitief is. Daarnaast had ze ook de zorg voor een jong gezin en het lukte niet meer om alle ballen in de lucht te houden. Ze zocht naar een uitweg maar wist niet goed hoe. Juist op dat moment ging het gezin op wereldreis. “Daar

merkten we dat we niet zoveel spullen nodig hadden. Daar zat dus ook een schakelmoment in.” Eenmaal weer thuis verwachtte Susan dat ze gemakkelijk afstand kon doen van overtollige voorwerpen in huis maar dat viel tegen: “Aan alle spullen zitten herinneringen en haakjes.”

EMOTIONELE WAARDE

Toch is het haar wel gelukt en dat komt omdat ze zich uitgebreid heeft verdiept in herinneringen in combinatie met voorwerpen. “Het is belangrijk om andere manieren te bedenken om deze herinneringen te behouden. Daar heb ik veel onderzoeken over gelezen. Je brein kan geen onderscheid maken tussen een object dat voor je op tafel staat en een object dat is afgebeeld op een foto.” Het object hoeft dus niet tastbaar te zijn, het is niet noodzakelijk dat je het vast kunt houden dus je hoeft het ook niet te bewaren. “Tenzij het om geur of textuur gaat, dan is een foto niet voldoende.’’

Het is aan te raden om dit proces zelf te doorlopen en niet samen met bijvoorbeeld

Susan van Schijndel

een vriendin die makkelijk dingen weggooit en wel even komt helpen. Als je iets wegdoet door druk van buitenaf en je krijgt daar later spijt van, kan dat averechts werken. Het gevaar is dat je spullen daarna onbewust obsessief gaat vasthouden omdat je bang bent dat je later weer spijt krijgt van een voorwerp dat je hebt weggedaan. Volgens Susan zie je dit vaak terug bij mensen waarvan de ouders vroeger speelgoed zomaar hebben weggegooid of weggegeven. “Doe dit dan ook niet bij je kinderen en help ze bij dit proces. Uiteraard qua begrenzing, maar laat ze ook zelf kiezen wat ze wel willen houden en wat weg mag.’’

DE MINDSET

Zo’n 80 procent van minimaliseren heeft te maken met je mindset en dat is ook de reden waarom het zo vaak misgaat, is de ervaring van Susan. “Als je nog niet stevig staat en weet wat je wilt, kan dat zorgen voor aankopen en het naar binnen halen van spullen waar je niks aan hebt.’’ Als voorbeeld noemt ze de zegelacties van

supermarkten waarbij je kunt sparen voor allerlei artikelen zoals diepvriesdozen, pannen of serviesgoed. Voor je het weet beschik je over een stapel borden waar je geen bestemming voor hebt en die alleen maar plaats inneemt in je kast. Met de juiste mindset kies je bewust voor bepaalde aankopen en laat je overbodige artikelen liggen. Je bepaalt eerst wat je belangrijk vindt en waar je je tijd en geld aan wilt spenderen. “Als je bijvoorbeeld heel graag een reis naar Thailand wilt maken, kun je elke keer als je in de winkel staat denken: wil ik op het strand van Thailand liggen, of wil ik dit jurkje hebben? Dan wordt die keuze makkelijker.’’

VRIJHEID EN RUST

Onbewust ben je langer bezig met opruimen dan dat je doorhebt. Dit kan voor veel mentale last zorgen. “Veel mensen kunnen niet alles uit hun leven halen omdat ze zo in die spullen zitten. Ze zijn zo bezig met opruimen en de stress die dit met zich meebrengt. Het kost zoveel energie om iedere ochtend je spullen te moeten zoeken. Maar het kan ook zijn tol eisen op het sociale vlak. Mensen spontaan over de vloer laten komen durfde ik niet, door de grote rommel in mijn huis.” Susan verzon soms smoesjes en zei dat ze verhinderd was of dat ze liever in de stad af wilde spreken. “Ik merk nu dat ik zoveel meer tijd overhoud voor mijn leven en dat gun ik iedereen.” Maar minimaliseren draagt ook bij aan je persoonlijke ontwikkeling. “Door na te denken over wat je wilt, weet je veel beter waar je

voor staat. Je leert hierdoor ook beter nee te zeggen en staat steviger in je schoenen.’’

MOTIVATIE BEHOUDEN

Gemotiveerd blijven begint bij het hebben van een helder doel. “Er zijn kleinkinderen die niet kunnen logeren bij hun opa en oma omdat het huis zo’n rommel is.” Je huis op orde krijgen zodat je kleinkinderen wel kunnen komen, is een groot doel, dan doe je bijvoorbeeld een boek gemakkelijker weg. Een andere goede manier om je motivatie te behouden is door steun te zoeken bij mede-ontspullers of coaches. “Als je vastloopt kun je vragen stellen. Mijn boek lezen is heel leuk en dat helpt wel enorm veel, maar heel veel is advies op maat. Ieder mens en ieder huis is anders. Wat in het ene huis werkt, werkt in het andere huis niet.’’

PODCAST EN BOEK

Geïnspireerd geraakt? Naast haar boek heeft Susan ook nog een succesvolle podcast waar ze haar visie, mindset en tips deelt. Momenteel heeft ze al meer dan 200 podcastafleveringen online staan, dus voor de meest recente afleveringen, volg de ‘Less is much more podcast’ op Spotify.

DE MILIEUIMPACT VAN VEEN IN POTGROND

Wanneer je bij tuincentra potgrond zoekt, bestaan de meeste voornamelijk uit turf. Turf is gedroogd veen en werkt als een spons. Het houdt veel water vast en is luchtig materiaal. Zo krijgen wortels veel ruimte om te groeien. Ideaal als potgrond dus, maar aan het gebruik van turf in potgrond zit een keerzijde.

Tekst: Auke Beeke Foto’s: Shutterstock

Veen is een grondsoort die bestaat uit halfverteerde resten van planten. Door duizenden jaren onder water te staan, komt er nauwelijks zuurstof bij. Dit beïnvloedt het verteringsproces en houdt het opgeslagen CO2 vast. Veenmoerassen worden drooggelegd om het veen te kunnen afsteken en daar ontstaat het eerste probleem van veenwinning. In veen ligt namelijk veel koolstof opgeslagen en wanneer dit droogt, komt het in aanraking met de lucht. Ondanks dat veengebieden maar 3% van het aardoppervlak beslaan, bevat het dubbel zoveel koolstof als alle bossen ter wereld. In vergelijking, bossen nemen zo’n 30% van de ruimte in beslag. Wanneer koolstof uit veengronden in aanraking komt met lucht, verandert het in CO2 en draagt dit bij aan de opwarming van de aarde. Veenmoeras fungeert ook als natuurlijk waterreservoir. Na het afgraven van veenmoeras

blijft er een lege put achter. Dit heeft een effect op de waterstanden in de omgeving.

TURF IN NEDERLAND

Nederland heeft een lange geschiedenis met turf. Historisch onderzoek wijst uit dat we al vanaf de elfde eeuw veen afgraven om dit te gebruiken als brandstof. Door honderden jaren veenmoerassen te ontginnen, is er niet veel veen meer in Nederland. Het turf dat nu in onze gebieden gebruikt wordt, is niet afkomstig van eigen bodem. Ieder jaar importeren we ongeveer 4,7 miljoen kubieke meter turf, zo blijkt uit onderzoek van de Vereniging Potgrond- en Substratenfabrikanten Nederland. Veen wordt in grote hoeveelheden ‘geoogst’ in Oost-Europese landen zoals Estland, Letland en Polen, omdat veenmoerassen in Nederland beschermde gebieden zijn. Hierdoor moet turf een flinke weg afleggen voor het hier is. Het overgrote deel van de geïmporteerde turf, zo’n 80%, gebruikt

Wanneer koolstof uit veengronden in aanraking komt met lucht, verandert het in CO2 en draagt dit bij aan de opwarming van de aarde.

de tuinbouwsector. Denk daarbij bijvoorbeeld aan tomaten en komkommers die in grote kassen worden gekweekt. Het overige deel vindt een plek in de potgrond dat tuincentra en winkels verkopen.

TOEGEVOEGD KUNSTMEST

Turf maakt nog geen potgrond, want het bevat weinig voedingswaarde voor planten. Daarom is kunstmest een veelgebruikte toevoeging aan potgrond. Kunstmest brengt

weer een dosis nieuwe problemen met zich mee. Zo kost de productie veel energie en wordt er veel lachgas, een broeikasgas, uitgestoten tijdens het proces. Niet alleen dat, ook komen schadelijke stoffen vrij zoals cadmium, arseen en radioactief radium. Voor de productie van kunstmest is fosfaaterts nodig. Dit is een schaars product dat maar op een beperkt aantal plekken in de wereld gewonnen kan worden. De schaarste zou op termijn de wereldwijde voedsel-

productie in gevaar kunnen brengen. Het is dus zaak om verstandig met fosfaaterts om te springen. Het terugwinnen van fosfaat is daarom erg belangrijk. Zo wordt in Nederland door Waternet fosfaat uit rioolwater gehaald.

BETWISTBARE CIJFERS

Er is nog altijd veel onduidelijkheid over hoeveel veen er al is afgegraven. Zo bleek er uit een onderzoek van onder andere Etienne Fluet-Chouinard die voor de Stanford’s Department of Earth System Science werkt, dat zo’n 21 procent van de moerassen op de wereld verloren is gegaan door activiteit van mensen. Andere onderzoeken variëren in resultaten: van 28 tot wel 87% van alle moerassen is vernietigd. Het vaststellen van de correcte cijfers wordt bemoeilijkt door een gebrek aan historische data. Om tot een onbetwistbare conclusie te komen, is het nodig om data van verschillende onderzoeken met elkaar te vergelijken en dezelfde onderzoeksmethodes te gebruiken, betoogt Etienne Fluet-Chouinard.

TURFVRIJ

Om de winning van turf tegen te gaan, zijn er afspraken vastgelegd tussen de overheid en verschillende actiegroepen. Op 18 november 2022 is er een convenant getekend met als doel om de hoeveelheid hernieuwbare grondstoffen in potgrond stapsgewijs te vergroten en het gebruik van compost te verhogen. Veengrondstoffen mogen alleen

Biologische potgrond bevat geen kunstmest maar is niet

altijd vrij van turf.

nog gebruikt worden als ze 100% verantwoord gewonnen zijn. Een richtlijn hiervoor is het RPP-label (Responsibly Produced Peat). Dit label beschermt veengebieden met een hoge natuurwaarde en eist dat veengebieden na gebruikt worden gerestaureerd. Potgrond van veen dat duurzaam wordt gewonnen is op steeds meer plaatsen te koop.

ANDERE OPTIES

Ter vervanging van potgrond met turf zijn er verschillende opties. Zo kun je kokospotgrond gebruiken. Dit wordt gemaakt van kokosvezels en -gruis, een restproduct. De overige bestanddelen van de kokosnoten zoals de melk worden verwerkt in de voedselindustrie. Kokosbomen groeien vooral in de Filipijnen, Indonesië en India en deze transportkilometers komen uiteraard ook met een prijskaartje voor het milieu. Naast kokospotgrond is er ook bladaarde. Bladaarde of bladcompost is een bodemvoeding die, zoals de naam al zegt, bestaat uit bladeren. Anders dan een normale composthoop, verteren de bladeren door schimmels, in plaats van bacteriën en wormen. Hieruit ontstaat een voedingsrijke compost die je kunt gebruiken als potgrond. Je moet hiervoor wel geduld hebben want het duurt minimaal een jaar voordat blad is omgezet tot bladaarde.

Veel potgrondsoorten worden verkocht als biologische potgrond. Hier is geen kunstmest

aan toegevoegd maar biologische potgrond kan wel turf bevatten, dus kijk goed op de verpakking.

ZELF POTGROND MAKEN

Wil je een echt duurzame keuze maken en besteed je daar graag tijd aan? Dan kun je zelf potgrond maken. Dat doe je door 2 delen aarde uit je tuin toe te voegen aan 1 deel compost. Zo ontstaat een voedingsrijke, luchtige grond die water vasthoudt, net als potgrond met veen en kunstmest. Op die manier krijgen je planten wat ze nodig hebben, zonder dat je het milieu daarmee belast. Wel zo duurzaam.

POTGROND HERGEBRUIKEN

Gebruikte potgrond is vrij eenvoudig opnieuw te gebruiken. Hierbij is het wel goed om te weten dat dit zeker zo’n 4 maanden in beslag kan nemen. Verzamel al de overgebleven potgrond en voeg hier plantenmateriaal aan toe. Denk aan blad, gemaaid gras of kleine takjes. Schep dit door elkaar en doe er goede bacteriën, schimmels en wormen bij. Die kun je zelf verzamelen, of kopen bij een tuinwinkel. Bescherm de grond tegen regen en uitdroging door er een zeil overheen te leggen. Na ongeveer 4 maanden is je potgrond klaar voor hergebruik. Doe je dit aan het eind van de herfst? Dan heb je tegen het begin van het plantseizoen weer nieuwe potgrond.

MAAK ZELF EEN COMPOSTHOOP

Zelf compost maken geeft heel veel voldoening. Dat wat je uit de tuin haalt - blad, takjes, grasmaaisel - zet je weer om in waardevolle voedingsstoffen voor diezelfde tuin. De kringloop is zo compleet.

Foto’s: Shutterstock

Compost geeft voedsel aan de grond en verbetert de bodemstructuur. Het maakt de grond los en het bodemleven actief. De humus van de compost zorgt ervoor dat de bodem vruchtbaarder wordt. Tien tips voor een gezonde composthoop!

1 Een composthoop moet uit de wind en in de schaduw liggen

In de zon droogt de composthoop te snel uit, maar er is wel warmte nodig om het organisch materiaal goed te laten verteren (zie punt 5). Ligt de composthoop pal op de wind, dan koelt de hoop te snel af.

2 Zorg voor contact met de grond

Het bodemleven (vooral wormen) moeten ongehinderd in en uit de hoop kunnen kruipen. Een composthoop mag dus niet op stenen of beton liggen.

3 Bijna al het organisch afval uit tuin én huis kan op de composthoop… Uit de tuin zijn bladeren, gras, plantenresten, takjes en schors, snoeihout en potgrond bruikbaar. Uit huis kun je ongekookte en onbespoten resten van groente en fruit gebruiken, maar ook koffiedik, theezakjes en eierschalen.

4 ….maar dit niet!

Zieke planten zoals koolstronken met knolvoet en aardappelloof dat besmet is met aardappelziekte gooi je in de vuilnisbak. Gekookte groenten en fruit mogen ook niet. Ook geen kattenbakkorrels, brood, vet, kaaskorsten, botjes, houtskool en visgraten.

5 Ga doordacht te werk

Veel mensen gooien al het afval op een hoop en denken dat zo vanzelf goede compost ontstaat. Niets is minder waar. Een compost-

DE OPBOUW

Laag 1

Hak al het grove materiaal klein (takken, takjes en bloemstengels tot ongeveer 10-15 cm). Vermeng dit gehakselde materiaal met organisch afval uit huis en tuin, zoals groente en fruit, onkruid en plantenresten, maar ook houtas kan erop. De laag wordt 20 cm dik.

Laag 2

Strooi er nu een laagje kalk overheen. Wil je het proces versnellen, voeg dan een paar handen bloedmeel per vierkante meter toe.

Laag 3

Dierlijke mest, bijvoorbeeld van de kippen, konijnen of hamsters.

hoop moet je zorgvuldig opbouwen, zodat er voldoende warmte ontstaat. Miljarden organismen (schimmels, bacteriën, kevertjes, wormen) veranderen het organisch afvalmateriaal in anorganisch plantenvoedsel (stikstof, fosfor en kalium). Dat doen ze door het afval ‘op te eten’ en weer uit te scheiden.

6 Let op de temperatuur

De temperatuur in de hoop vertelt of de omzetting naar wens verloopt. Dit kun je (enigszins) meten met een ijzeren staaf. Steek die zo diep mogelijk in de composthoop en na 24 tot 36 uur is het ijzer zo heet dat je de staaf niet meer met blote handen vast kunt pakken. Na een dag of drie daalt de temperatuur weer. Dit temperatuurverloop bewijst dat je de composthoop op de juiste wijze hebt opgezet.

7 Maak de composthoop van onder naar boven steeds smaller

Regen en sneeuw kunnen er zo van af lopen. Dek de hoop nooit af met plastic, want er moet lucht bij kunnen. Sommige mensen dekken de composthoop af met stro en bruine karton. De composthoop mag ook weer niet te droog zijn. Als het materiaal uit elkaar valt, moet er wat water of gier bij.

8 Zet de hoop een paar keer om Na een week of vier is de temperatuur in de composthoop weer gedaald en is het tijd om de hoop eens flink om te zetten zodat er lucht bij komt. Als je de hoop een jaar laat

Paardenmest is ideaal (informeer eens bij de manege).

Laag 4

Strooi er nu wat houtas en vooral gesteentemeel over (500 gram per vierkante meter). Dan krijg je echt zeer waardevolle compost.

Laag 5

Voeg nu een laag oude, rijpe compost toe. Een hele belangrijke toevoeging want hierin zitten de bodemdiertjes die aan het werk gaan in de composthoop. Heb je geen goede compost, koop dan compoststarter of compostversneller. Werk het met een riek wat door elkaar.

Laag 6

Als je er aan kunt komen, kun je nu een laag brandnetels op de compost-

liggen, moet je de composthoop twee tot drie keer omzetten.

9 De compost is klaar!

Na een maand of zes is de compost klaar. Je kunt dan niet meer zien uit welke onderdelen de composthoop is opgebouwd. De rijpe compost kun je zeven en de grove delen kun je op de nieuwe composthoop gooien.

ZO MAAK JE ZELF

BLADAARDE

Heb je geen ruimte voor een composthoop of vind je het te veel werk? Dan zou je ook bladaarde kunnen maken. Dit is een supersimpel klusje. Verzamel in de herfst het blad uit je tuin en stop dit in een vuilniszak. Het blad moet wat nat zijn dus voeg eventueel wat water toe. Je mag ook wat mest of grasmaaisel toevoegen. Bind de zak dicht, prik er wat gaten in en leg de zak in de schaduw. Na 2 tot 3 jaar heb je bladaarde.

hoop gooien. Het hoge stikstofgehalte versnelt de omzetting.

Laag 7

Nu kan er weer een laag afval op (zoals de eerste laag). Maak deze laag niet dikker dan 20 cm. In totaal mag de composthoop wel 50-60 cm hoog worden, maar liever niet hoger dan 1 meter.

Laag 8

Dit is een afdeklaag van gras, vochtig stro, bladeren, grond of oude compost. De laag zorgt ervoor dat de hoop niet uitdroogt en niet afkoelt.

Tip:

Heb je weinig ruimte of vind je een composthoop niet zo mooi, dan kun je ook een compostvat kopen.

10 Ouder niet altijd beter Compost die langer op de hoop ligt wordt rijper. Halfrijpe compost van vier, vijf maanden kun je al wel als mulchlaag gebruiken maar pas na een maand of zes heb je echte, rijpe compost. De hoop slinkt in de loop der maanden behoorlijk. Laat de compost niet te oud worden, want dan droogt de compost uit en verliest deze aan kwaliteit.

ZO VERSPIL JE GEEN AARDAPPEL MEER

Met Ons Foodsaver Boek tover je al je restjes om tot heerlijke maaltijden, bijgerechtjes of smaakmakers. Neem bijvoorbeeld een simpele aardappel, deze is veelzijdiger dan je denkt. Gepofte aardappelen, gebakken aardappelen, rösti, puree, gnocchi, partjes, aardappelsalade - als je aardappelen in huis hebt, kun je alle kanten op. Je kunt ze ook nog eens lang bewaren en met de restjes kun je weer allerlei nieuwe, creatieve gerechten bereiden.

Tekst: Alex Eliott-Howery en Jaimee Edwards Foto’s: Shutterstock

Aardappelen zijn wereldwijd hoofdvoedsel en worden op verschillende manieren gebruikt in tal van verschillende keukens. We hoeven zelfs geen uitzondering te maken voor het dessert, want aardappel-chocoladecake en aardappeldonuts zijn verrukkelijk. Ongekookte aardappelen kun je lang bewaren op een koele, droge en donkere plek. Licht bevordert het groen worden en door hogere temperaturen gaan ze eerder ontkiemen. Laat ze niet in een afgesloten zak zitten, want ze moeten ademen. Geroosterde of gebakken aardappelen zijn, net als puree, 3-5 dagen houdbaar in een afgesloten bak in de koelkast. Ingevroren aardappelpuree is tot 3 maanden houdbaar in de vriezer. Wil je variatie? In veel recepten kun je aardappelen gemakkelijk vervangen door andere zetmeelrijke groenten zoals zoete aardappel, pompoen, koolrabi, knolraap, knolselderij of pastinaak. Experimenteer eens met bloemkool in soepen of puree of probeer eens granen zoals couscous, bulgur en quinoa.

AARDAPPEL MET ROOM

Als je wat room hebt en een aantal aardappelen, maak dan eens aardappelen met room. Dit recept wordt meestal met verse room gemaakt, maar je kunt het ook maken met room die net over de datum was of die wat zurig rook. Het is erg lekker en het waard om er aardappelen voor te kopen, mocht je ze niet in huis hebben. Verwarm de

oven voor op 180˚C, snijd 3-4 grote aardappelen in plakjes van ongeveer 5 mm. En snijd 1 bruin of wit uitje in dunne plakjes. Leg de aardappelschijfjes en plakjes ui in een ovenschaal. Besprenkel met driekwart theelepel zout en giet er 250 ml room overheen. Bestrooi met zwarte peper. Bedek de schaal met folie en bak 30-40 minuten. Haal even de folie eraf om te kijken of de aardappelen al zacht zijn. Als ze zacht zijn, bak ze dan nog onbedekt 15-20 minuten. Serveer met een eenvoudige salade en wat vlees of een vegetarische optie naar keuze.

GEROOSTERDE AARDAPPELEN MET PESTO

Gebruik een restje pesto voor een groene versie van geroosterde aardappelen. Deze zijn heerlijk. Maak ze als bijgerecht voor geroosterde kip met een grote groene salade of met een tomatensalade en gegrilde halloumi. Verwarm de oven voor op 200 °C. Kook 4 aardappelen in gezouten water beetgaar. Giet af en laat ze drogen. Klop 60-125 gram pesto los met wat olijfolie en breng op smaak met zout en peper. Leg de aardappelen in een braadslede en prak de aardappelen met een aardappelstamper of vleeshamer zodat ze wat openbreken en plat worden. Verdeel de pesto erover, besprenkel indien nodig met wat meer olie en rooster circa 1 uur in de oven of tot ze goudbruin en krokant zijn.

AARDAPPELPIZZA

Kook 1 hele aardappel tot deze net zacht is en snijd in dunne plakken. Meng in een kleine kom olijfolie met fijngehakte knoflook, zout, peper en fijngehakte rozemarijn en gebruik dit in plaats van tomatensaus om een pizzabodem te bedekken. Leg er de plakjes aardappel op, breng op smaak met peper en zout en rasp er wat pittige kaas over en bak in een hete oven (tenminste 230 °C).

CHIPS VAN SCHILLEN

Aardappelschillen lijken weinig te bieden, maar ook deze restjes kun je makkelijk hergebruiken, bijvoorbeeld door er chips van te maken. Leg ze in de oven terwijl je

Tip Aardappelpuree is ideaal om een soep wat meer body te geven of om soepen en stoofpotjes iets in te dikken.

verder gaat met de voorbereiding van het avondeten. Het duurt ongeveer 10 minuten en ze zijn heerlijk bij een aperitiefje.

Probeer dit ook eens met zoete aardappelschillen. Leg de aardappelschillen in een klein bakje met een beetje olie, zout en gerookte paprikapoeder. Voeg een snuf cayennepeper toe als je wat pit wilt. Meng alles met je handen. Verspreid op een bakplaat en bak gedurende 10-12 minuten op 200 °C krokant en bruin.

AARDAPPELPUREE

Het blijft lastig om precies de juiste hoeveelheid aardappelpuree te maken; er blijft altijd wel iets over wat net niet genoeg is om iets mee te doen. Regel nummer 1 om voedselverspilling thuis tegen te gaan is om te leren de juiste hoeveelheden klaar te maken. Dan zijn er of geen vervelende restjes of genoeg om daadwerkelijk een volgende maaltijd mee te beginnen. Als ook jij het lastig vindt om de juiste hoeveelheid te bereiden, is het een idee om je weegschaal tevoorschijn te halen en de aardappelen te wegen voordat je ze kookt. Let op hoeveel je over hebt en maak een notitie zodat je de volgende keer weet of je meer of minder moet koken. Een middelgrote aardappel weegt ongeveer 175-220 gram. Dit is, met de toevoeging van wat melk of room, boter en zout voldoende voor iemand met

normale trek. Wij raden dus ongeveer 200 gram ongekookte aardappelen per persoon aan, maar als je meerdere grote eters hebt, vergroot je de hoeveelheid en bij kleine eters gebruik je wat minder.

RESTJES GEBAKKEN OF GEROOSTERDE AARDAPPELEN

Koude gebakken aardappelen zijn niet het lekkerste om te eten. Maar dat kunnen ze wel zijn.

Groentetaart Voeg bijvoorbeeld stukken gekookte aardappel toe aan groentetaartvulling. Aardappelen passen goed bij een groentetaart en door voorgekookte aardappelen te gebruiken, kun je ze mengen met groenten die een kortere kooktijd hebben zoals erwten, broccoli en spinazie.

Snelle hash Snijd ze in kleine blokjes, verhit 1-2 eetlepels neutrale olie in een hapjespan en voeg de aardappelen toe. Schud de pan af en toe goed om, maar niet te vaak. Je wilt dat de aardappelen mooi bruin en krokant worden. Voeg voldoende zout, gedroogde oregano, paprikapoeder en knoflookpoeder toe als je dat hebt. Schud goed om en zorg ervoor dat alles krokant is.

HONGAARSE AARDAPPELEN

Verhit 1 eetlepel olijfolie in een steelpannetje op middelhoog vuur en fruit hierin 1 fijn-

gesnipperde ui tot deze zacht is. Roer er 1,5 theelepel paprikapoeder door en bak 1-2 minuten. Meng er 3-4 in blokjes gesneden aardappelen en 1/2 theelepel zout door. Voeg een kleine hoeveelheid water of bouillon toe, net genoeg om de bodem van de pan te bedekken. Zet een deksel op de pan, zet het vuur laag en gaar 20-30 minuten tot de aardappelen vrij zacht zijn en schud de pan regelmatig zodat de aardappelen niet aan de bodem blijven plakken. Serveer onmiddellijk of schep er een flinke klodder zure room op of bestrooi met een royale hoeveelheid geraspte Parmezaanse kaas.

Dit is genoeg voor 4 personen als bijgerecht.

DVoedselverspilling is makkelijk te voorkomen. In dit boek ontdek je hoe koks uit de goede oude tijd, toen eten niet werd weggegooid, dat deden. Zo leer je creatief en zuinig met je eten om te gaan, en haal je het beste uit elk ingrediënt. Je krijgt antiverspillingtrucjes, bewaartips, vervangers en hacks voor meer dan 150 soorten groente, fruit en onmisbare producten uit je voorraadkast. Aangevuld met honderden heerlijke recepten is Ons Foodsaver Boek je nieuwe beste vriend in de keuken.

e houdbaarheidsdatum vertelt ons iets over de veiligheid en de kwaliteit van voedingsmiddelen. Op producten die snel bederven vind je de TGT-datum terug. Deze datum vertelt je dat het tot dat moment veilig en verantwoord is om deze producten te eten. Denk bijvoorbeeld aan voorgesneden groenten, zakjes sla, koelverse kant-en-klaar maaltijden, verse sapjes en vlees en vis. Dit zijn producten die heel bederfelijk zijn, eet je deze producten na de aangegeven TGT-datum op, dan loop je het risico om er ziek van te worden. Bacteriën en andere ziekteverwekkers kunnen dan gaan groeien en dit hoef je niet altijd te ruiken. Wil je deze producten langer bewaren? Dan kun je ze wel voor de aangegeven datum (maar liefst zo snel mogelijk na aanschaf) in de vriezer bewaren.

NA DE THT-DATUM

Het is dus niet verstandig om producten na de TGT-datum te eten. Voor de THT-datum zit dat echter anders. Je vindt deze datum op lang houdbare producten, zoals pasta, rijst, thee, koffie en sauzen. Deze datum vertelt je dat de fabrikant tot op dat moment een goede smaak, geur en kleur garandeert. Het zegt dus vooral iets over de kwaliteit. Zo kan na die datum de kwaliteit achteruitgaan. Je hebt dit misschien wel eens gezien bij chocolade, die na lange tijd wit uitslaat. De producten zijn vaak nog heel goed te eten, soms zelfs lange tijd. Door goed te ruiken, kijken en proeven kun je zelf beoordelen of je deze producten nog kunt eten.

GEEN DATUM?

Boek Ons Foodsaver Boek

Auteurs Alex Eliott-Howery en Jaimee Edwards Prijs € 39,99

Uitgeverij Lannoo i.s.m. Ferm