Moestuin
Mulch & compost
Zo blijft de bodem gezond
BEWAAR SPECIAL
Stappenplan zaden kopen voor je moestuin
Tips van de fruitkweker
· Snoeien
· Bestuiven
· Goede rassen
Handig! Alle tuinklusjes elke maand op een rij
SEBZE
VEGETARISCHE RECEPTEN
UIT HET HART VAN TURKIJE
Özlem Warren is een Turkse foodjournalist die met haar eerste boek meteen een prijs won, een succesvolle instagrampagina runt en bovendien de wereld rondreist om kookworkshops te geven. Haar nieuwe kookboek Sebze biedt meer dan 85 gevarieerde en bovendien vegetarische recepten uit het hart van Turkije, waarin groenten centraal staan. Het heet dan ook niet voor niet Sebze - groente in het Turks. Probeer alvast deze drie recepten om het zelf te proeven.
Recepten: Uit Sebze Foto’s: Sam A. Harris
Bostana Salatası
Boomgaardsalade met granaatappelmelasse
Voor 4 tot 6 personen
Dit is een sappige, verfrissende salade uit de Urfa-regio in het zuidoosten. De groenten voor deze salade worden heel fijn gesneden en je kunt er ook postelein of komkommer aan toevoegen. Ik houd van de verfrissende munt en peterselie en de zure smaak van de citroen en de granaatappelmelasse in de dressing - je kunt in plaats daarvan ook het sap van onrijpe, zure druiven of pruimen gebruiken wanneer deze in het seizoen zijn. Locals voegen ook weleens ijsblokjes toe aan de salade, waardoor het een koude soep wordt die je met een lepel kunt eten als het erg warm is. In een traditionele bostana zit geen olijfolie, maar je kunt er vlak voor het serveren wat overheen sprenkelen als je wilt.
INGREDIËNTEN
• ½ middelgrote ui, fijngesnipperd
• zeezout en versgemalen zwarte peper, naar smaak
• 1 middelgrote groene paprika of 2 Turkse groene puntpaprika’s (o.a. Turkse winkel), zaadlijsten verwijderd en in kleine blokjes
• 3 lente-uitjes, in dunne ringetjes
• 3 middelgrote rijpe tomaten, in kleine blokjes
• een klein bosje bladpeterselie, fijngehakt
• 1 el fijngehakte verse munt
• 1 el granaatappelmelasse (nar eksisi)
• 1 el vers citroensap
• 60 g granaatappelpitjes
Leg de gesnipperde ui in een grote kom en strooi er wat zout over. Masseer het zout met je handen 1 minuut in de ui zodat deze zachter wordt. Voeg de paprika, lente-ui, tomaat, bladpeterselie en munt toe en meng goed.
Meng de granaatappelmelasse met het citroensap in een kleine kom. Schenk over de salade, breng op smaak met zout en peper en meng goed. Strooi de granaatappelpitjes erover, meng voorzichtig door elkaar en serveer.
Serveersuggesties:
Deze verfrissende salade is fantastisch bij ovenschotels, böreks of als mezze. Ik vind hem ook lekker op geroosterd brood of platbrood in combinatie met Muhammara.
Bostana Salatası
Patatesli Sodalı Börek
Börek met ui, aardappel en bruiswater van de bakplaat
Voor 12 porties
Deze heerlijke, vullende börek is altijd een succes bij ons thuis. Gewoonlijk wordt hiervoor beyaz peynir (onze romige feta) gebruikt, wat heel goed combineert met de gekaramelliseerde uien en aardappelpuree met komijn. Je kunt restjes aardappelpuree en elke kaas die je in huis hebt gebruiken; fijngesneden lente-ui, spinazie of olijven zijn ook heerlijke alternatieven. Dankzij het bruiswater in het melkmengsel waarmee je de laagjes deeg bestrijkt, zwelt de börek iets op en wordt hij lekker krokant.
INGREDIËNTEN
Voor de vulling
• 700 g kleine tot middelgrote aardappelen
• 1 tl komijnpoeder
• 3 el olijfolie
• 2 middelgrote uien, fijngesnipperd
• ½ tl pul biber (Turkse chilivlokken, o.a. Turkse winkel) of gewone chilivlokken
• 1 klein bosje peterselie (ca. 25 g), fijngehakt
• 200 g beyaz peynir (Turkse witte kaas, o.a. Turkse winkel) of feta, uitgelekt en verkruimeld
• zeezout en versgemalen zwarte peper, naar smaak
Voor het bestrijken
• 1 ei, losgeklopt
• 110 ml volle melk
• 2 el olijfolie
• 90 ml bruiswater
Verder nodig
• 1 el olijfolie, om in te vetten
• 2 pakken koelvers filodeeg, à 250 g (met 8 vellen van 40 x 30 cm)
• 1 ei, losgeklopt
• 1 el wit sesamzaad
• 1 el zwart sesamzaad
Snijd de kleine aardappelen doormidden en de grotere in drie stukken. Voeg toe aan een middelgrote pan met heet, gezouten water en kook met het deksel schuin op de pan in circa 20 minuten op matig vuur gaar. Giet af in een vergiet, laat afkoelen en verwijder de schil. Breng de aardappelen in een grote mengkom op smaak met zout en komijnpoeder en prak ze met een pureestamper of een grote vork.
Verhit intussen de olijfolie in een brede pan, voeg de ui toe en bak 12 tot 14 minuten regelmatig roerend op middelhoog vuur, tot de ui gekaramelliseerd is. Breng op smaak met zout, peper en pul biber en laat afkoelen.
Voeg de afgekoelde ui toe aan de aardappelpuree in de mengkom, gevolgd door de gehakte peterselie en de kaas. Meng met schone handen goed door elkaar.
Meng het losgeklopte ei met de melk, olijfolie en het bruiswater in een kleine kom. Verwarm de oven voor tot 200 °C. Vet de bodem en zijkanten van een ovenschaal (20 x 30 x 5 cm) in met olijfolie. Rol het filodeeg uit, leg op
een schoon, droog werkvlak en dek af met een vochtige theedoek. Snijd het filodeeg op maat van de ovenschaal, tot je in totaal 16 vellen op het juiste formaat hebt. Combineer zo nodig de kleinere afsnijdsels tot één groot vel. Leg twee grote (hele) vellen in de ovenschaal en bestrijk met 2 eetlepels van het melkmengsel. Leg dan steeds twee vellen erop (of kleinere vellen die samen één groot vel vormen) en bestrijk om de twee lagen met 2 eetlepels van het melkmengsel, tot je bij het achtste vel bent. Bestrijk dit eerst met het melkmengsel en verdeel hier de vulling gelijkmatig over. Ga vervolgens door met laagjes maken en bestrijken met het melkmengsel. Leg het laatste vel bovenop, bestrijk met de rest van het melkmengsel en duw de randen van het deeg naar de bodem van de ovenschaal.
Snijd de börek in 12 rechthoeken, bestrijk met het losgeklopte ei en bestrooi met de witte en zwarte sesamzaadjes. Laat de börek circa 10 minuten het melkmengsel opnemen en bak dan in 30 tot 35 minuten in de oven goudbruin. Laat 10 minuten afkoelen en serveer warm.
Voorbereiden:
De börek kun je 1 dag tevoren maken en afgedekt in de koelkast bewaren. Je kunt de gebakken porties ook in een enkele laag in een goed afgesloten diepvrieszak invriezen.
Verwarm 8 tot 10 minuten in een voorverwarmde oven op 200 °C.
Imam Bayıldı
Gevulde aubergines gegaard in olijfolie
Voor 4 personen
Imam Bayıldı is misschien wel een van de beroemdste gerechten in Turkije en wordt al sinds de Ottomaanse periode gegeten. Onze geliefde aubergine (patlıcan) speelt hierin de hoofdrol. De aubergines worden zachtjes gepocheerd of gebakken in de oven, gevuld met een mengsel van ui, paprika, tomaat en knoflook in flink wat olijfolie, en koud of op kamertemperatuur geserveerd. Dit heerlijke gerecht smelt gewoon in je mond, en is verfrissend op warme zomerdagen.
INGREDIËNTEN
• 2 middelgrote aubergines
• 5 el olijfolie
• 2 middelgrote tomaten
• 2 middelgrote uien, in kwarten en fijngesneden
• 1 kleine groene paprika of 2 Turkse groene puntpaprika’s (o.a. Turkse winkel), fijngesneden
• 4 teentjes knoflook, fijngehakt
• zeezout en versgemalen zwarte peper, naar smaak
• ½ tl suiker
• een handvol bladpeterselie, fijngehakt
Voor de saus
• sap van ½ kleine citroen
• 225 ml water
• 2 el olijfolie
Verwarm de oven voor tot 220 °C. Verwijder van beide aubergines met een dunschiller in de lengte reepjes van de schil zodat je een zebrapatroon krijgt en halveer de aubergines in de lengte.
Snijd elke helft aan de snijkant in de lengte diep in zonder aan de andere kant door de schil te snijden en stop aan beide uiteinden op circa 1 cm van de rand. Leg de gehalveerde aubergines op een schaal met de snijkant naar boven, bestrooi met zout (dit onttrekt vocht aan de aubergines) en laat 10 minuten staan. Dep daarna goed droog met stevig keukenpapier, anders worden de aubergines zompig.
Leg de aubergines op een schone, grote bakplaat met de snijkant naar boven. Schenk over elke helft ½ eetlepel olijfolie en wrijf goed in. Bak 25 minuten in de
oven, tot de aubergine zacht is en de randjes bruin beginnen te worden. Haal uit de oven en verlaag de oventemperatuur naar 200 °C. Maak intussen de vulling. Rasp de tomaten en hak wat je overhoudt, inclusief het vel, fijn. Zet apart in een kom. Verhit de resterende 3 eetlepels olijfolie in een grote, brede pan op middelhoog vuur, voeg de ui toe en bak regelmatig roerend gedurende 8 minuten. Roer de paprika erdoor en bak 5 minuten. Voeg dan de tomaat en knoflook toe en bak 2 minuten mee, tot de saus is ingedikt. Breng op smaak met zout en peper, voeg de suiker toe en meng goed. Haal van het vuur en roer de gehakte bladpeterselie erdoor.
Leg de aubergines naast elkaar met de snijkant naar boven in een diepe ovenschaal (25 x 18 cm) en duw bij elke auberginehelft de inkeping in het midden voorzichtig open. Schep de vulling hierin en verdeel ook wat over de bovenkant. Meng de ingrediënten voor de saus door elkaar en breng op smaak met zout en peper. Schenk de saus voorzichtig in de ovenschaal. Dek de ovenschaal af met aluminiumfolie en bak 25 minuten in de oven. Haal de aluminiumfolie eraf, schep het braadvocht uit de schaal over de aubergines en bak nog 20 minuten in de oven, tot de aubergines gaar zijn en aan de bovenkant beginnen te karamelliseren. Haal uit de oven en dek af met de aluminiumfolie. Zet apart, zodat de aubergines kunnen afkoelen en de smaken op elkaar kunnen inwerken. Leg daarna op een bord en schep het braadvocht uit de ovenschaal over de aubergines. Serveer op kamertemperatuur of koud.
Titel Sebze
Auteur Özlem Warren
Fotograaf Sam A Harras
Prijs € 32,50
Uitgeverij Good Cook
ISBN 9789461433220
September
OP NAAR HET VOLGENDE SEIZOEN
In september is de moestuin nog vol leven, maar de herfst komt dichterbij. Er is nog veel te oogsten, maar tegelijkertijd ook weer veel nieuws om te planten en te zaaien.
Tekst: Tess Mutsters Foto’s: Shutterstock
ZAAIEN IN SEPTEMBER
➤ Paksoi
➤ Veldsla
➤ Sla
➤ Spinazie
➤ Winterpostelein
➤ Tuinkers
➤ Winterkers
➤ Mosterd
➤ Tuinbonen
➤ Erwten
➤ Snijbiet
➤ Rode biet
➤ Rucola
➤ Andijvie
Uien planten
Poot je uien in de late zomer, of in het najaar, dan kun je ze al rond juni oogsten. Dat is fijn, want daarna is de grond dan weer vrij voor lekkere zomergroenten. Plant uien zo’n 10 cm uit elkaar en zo’n 5 tot 6 cm diep. Het puntje mag net door de grond bedekt zijn.
BEREID JE FRUITBOMEN VOOR OP DE WINTER DOOR ZE TE BEMESTEN EN EVENTUELE BESCHADIGDE TAKKEN TE SNOEIEN.
KRUIDENPLANTEN STEKKEN
September is de perfecte maand om houtige kruidenplanten zoals salie, oregano, tijm en rozemarijn te stekken. Het is enorm makkelijk om kruiden te stekken. Je knipt simpelweg een takje van de plant (het liefst een wat jongere scheut) en verwijdert de onderste blaadjes. Het kale deel van het takje steek je nu in een potje met potgrond en geef je goed water. Zorg ervoor dat de grond de eerste twee weken altijd goed vochtig blijft, zo wordt de aanmaak van wortels gestimuleerd. Na een paar weken heeft je stekje als het goed is voldoende wortels gemaakt en kun je deze uitplanten. Geef het stekje wat extra voeding in de vorm van een dun laagje compost en zorg er ook na het uitplanten de eerste weken voor dat de grond vochtig blijft. In de herfst kan het stekje nu goed gaan wortelen, zodat de plant in het voorjaar direct volop kan gaan groeien en jij er heerlijk van kunt oogsten.
TIJD VOOR POMPOENEN
In deze periode kom je overal pompoenen tegen in kraampjes langs de weg. Als je zelf een paar pompoenplanten hebt staan, kun je er zelf waarschijnlijk ook een heleboel oogsten. Wist je dat je, als je de juiste techniek gebruikt, pompoenen enorm lang kunt bewaren? Een paar punten waar je op moet letten:
• Laat bij het oogsten een stuk steel aan de pompoen zitten om rotten te voorkomen.
• Maak de pompoen na het oogsten goed schoon (met bijvoorbeeld een vochtig doekje).
• Laat je pompoen een dagje drogen op een luchtige, droge plek, bijvoorbeeld onder een afdak.
• Je kunt je pompoen het beste op een koele (rond de 10 ˚C), donkere en droge plek bewaren. De kelder is hier de beste plek voor!
PEPERPLANT OVERWINTEREN
Wist je dat peperplanten meerjarige planten zijn en dat je ze dus niet ieder jaar opnieuw hoeft te zaaien? In Nederland zijn de winters echter te koud voor de plant om te overwinteren, waardoor ze vaak afsterven. Plant je peperplanten daarom in een pot, zodat je ze gemakkelijk kunt verplaatsen als de winter eraan komt. Wil je je peperplant graag laten overwinteren? Zo doe je dat:
1 Eind september, als de blaadjes van de peperplant geel beginnen te kleuren, geef je hem een flinke snoeibeurt. Snoei hem tot ongeveer 15 cm boven de grond af.
2 Zet de plant binnen op een plek waar hij niet te warm en droog staat, maar wel beschermd wordt tegen de kou. Een omgevingstemperatuur van 10 tot 15 ˚C is perfect.
3 Je peperplant heeft in de winter véél minder water nodig. Voel af en toe aan de grond; als deze lichtjes uitgedroogd is, kun je weer een beetje water geven. Houd in de gaten dat je niet te veel water geeft, want dan gaan de wortels rotten.
4 In januari/februari kun je je plant langzaam weer ‘tot leven wekken’. Zet hem op een wat warmere en lichtere plek. Ga langzaamaan wat meer water geven.
5 Zodra IJsheiligen voorbij is, half mei, kun je je plant buiten zetten.
Geen plek en moet je peperplant buiten overwinteren? Dat is een stuk lastiger. Houd de grond licht vochtig en isoleer zowel de pot als de plant zelf goed. Bedek de plant bijvoorbeeld met een dikke laag stro en een beschermende hoes en zet hem op een beschutte plek.
APPELS EN PEREN PLUKKEN
September is het hoogtepunt van het plukseizoen voor appels en peren. Pluk het fruit op het juiste moment; de appels en peren moeten stevig zijn en gemakkelijk van de boom loskomen wanneer je ze licht draait. Controleer dagelijks welke vruchten klaar zijn om geplukt te worden, want sommige rassen rijpen eerder dan andere. Zorg ervoor dat je voorzichtig te werk gaat om kneuzingen te voorkomen, want dit kan de houdbaarheid verkorten. Bewaar de appels en peren op een koele, donkere plek om ze langer vers te houden. Veel rassen kunnen weken tot maanden worden opgeslagen, waardoor je gedurende de herfst en winter kunt genieten van je eigen vers geplukte fruit.
Appel- en perencompote
Zijn je appels en/of peren niet zo lang goed meer? Maak er dan een heerlijke compote van!
1 Schil de appels en peren, verwijder de klokhuizen en snijd het fruit in blokjes.
2 Doe het fruit in een pannetje en voeg een beetje water toe. Houd tijdens het koken in de gaten of er genoeg water in het pannetje zit.
3 Voeg wat kaneel en eventueel suiker toe.
4 Als het fruit mooi zacht gekookt is, kun je het met een vork wat prakken voor een wat zachtere textuur. Wil je dat de compote helemaal glad is, gebruik dan een staafmixer.
5 Je kunt de compote warm of koud serveren.
TIP: VOEG EEN PAAR STELEN RABARBER OF WAT VANILLE, KRUIDNAGEL OF CITROEN TOE VOOR EXTRA SMAAK!
DE KUNST VAN
HET CONSERVEREN
Het moestuinseizoen is een seizoen van overvloed. In de late lente, de zomer en vaak ook de herfst kun je veel oogsten en genieten van al het lekkers uit de tuin. Soms oogst je zelfs zo veel, dat je niet weet wat je er allemaal mee moet doen. Na het moestuinseizoen heb je vervolgens helemaal niet zo veel oogst en moet je het doen met de restjes en wat je in de supermarkt kunt kopen. Tenzij je leert je oogst te conserveren.
Tekst: Tess Mutsters Foto’s: Shutterstock e.a.
Wie ooit enthousiast een paar goed groeiende courgetteplanten heeft gehad, weet als geen ander hoe het is om een overvloed aan oogst te hebben. Je kunt immers zelf maar een bepaalde hoeveelheid courgettes eten in één oogstperiode. Wat doe je met die andere courgettes? Weggeven misschien, of er soep van maken en invriezen. Er zijn echter nog veel meer conserveringsmethodes dan invriezen, die vaak ook nog eens een stuk duurzamer zijn.
NADENKEN OVER JE OOGST
Volgens Olga Kroes, beheerder van de Warmoezerij in Breda en docent van de workshop ‘Conserveren kun je leren…!’ bij de Volksuniversiteit van Breda, zijn er tal van manieren om voedsel te conserveren. Eten conserveren is niet per se moeilijk volgens Olga, maar het is wel een manier van denken. “Veel mensen beginnen erg impulsief aan het conserveren van eten, maar dit is niet iets dat je even doet. Het is een soort levensstijl. Je begint er ook niet pas in december, na de oogst mee. Nee, het begint al in maart”, vertelt Olga. Ze legt uit dat, zodra je begint met oogsten, je moet gaan nadenken over wat je met die oogst kunt doen. Eet je de oogst meteen op, of wil je hem bewaren en, in het geval
KNOFLOOK IN OLIE
In knoflook zit vaak een bacterie die zonder zuurstof erg goed kan groeien. Wil je knoflook op olie zetten, dan is het belangrijk dat je de knoflook eerst goed op 120 ˚C verhit, zodat de bacterie dood is. Anders riskeer je de kans op botulisme.
van dat laatste, hoe wil je hem bewaren?
“Het belangrijkste is dat je er de tijd voor hebt en dat je ook bereid bent om die tijd in het conserveren te steken.”
BEGINNEN MET CONSERVEREN
Het is volgens Olga niet moeilijk om te beginnen met conserveren. Er zijn heel veel methodes waar je goed mee kunt starten. Het is vooral belangrijk dat je goed weet welke methode bij welke oogst past. “Veel fruitsoorten zijn bijvoorbeeld erg geschikt om te drogen, maar tomaten zijn dan weer moeilijker. Die worden snel zwart en krijgen dan een vieze smaak. Tomaten drogen duurt ook heel erg lang. Zeker als je net begint en je gewoon je oven gebruikt, kun je beter met de wat makkelijkere soorten beginnen.”
Ook wecken is volgens Olga een prima manier om mee te beginnen. Er komt net wat meer kijken bij het wecken van voedsel, maar het is nog steeds een makkelijke manier om eten te bewaren. Daarbij kun je nagenoeg alles wecken. Voor welke methode je ook kiest, het is goed om te bedenken dat iedere conserveringsmethode ook iets doet met de smaak van het eten.
“Het is dus ook uitproberen wat je lekker vindt en wat goed bij jou past.”
JE ETEN DROGEN
Een favoriet van Olga is drogen, omdat het vaak erg makkelijk is. “Kruiden kun je gewoon in bosjes in een droge, warme en goed geventileerde ruimte ophangen. Ze drogen dan vanzelf uit, waarna je ze jaren kunt bewaren.” Een groot voordeel van je
Olga Kroes
KOOL UIT DE SUPERMARKT
Als je je eigen oogst wilt verwerken, krijg je hier waarschijnlijk weinig mee te maken, maar wil je kimchi maken van kool, dan kan dat lastig zijn met kool uit de supermarkt. Gewone kolen uit de supermarkt kunnen namelijk gewasbeschermingsmiddelen bevatten, waardoor de bacterie in je kimchi niet goed kan groeien. Je kunt daarom het beste biologische kool gebruiken.
kruiden op die manier drogen, is dat het geen extra energie kost en dus een erg milieuvriendelijke manier is. Wil je ook ander voedsel drogen, dan kun je beginnen met een oven. “Belangrijk is dan wel dat je oven op een lage temperatuur kan en dat hij goed ventileert, zodat het vocht dat uit het eten trekt niet rondcirkelt in de oven.”
Als je met je oven gaat drogen, zet je hem op zo’n 60 ˚C en droog je meestal zo’n 5 tot 6 uur. Dat is natuurlijk ook afhankelijk van wat je droogt. Soms zal je oven wat langer aan moeten staan. Appels zijn volgens Olga een goede fruitsoort om te beginnen met drogen. Ook wortels, mais, uien, paprika en courgettes zijn goede groenten om te drogen. Olga maalt veel van die groenten fijn tot een poeder, waarna ze vervolgens een goede basis heeft voor bijvoorbeeld sauzen. Ook kun je hier heerlijke bouillon van maken. Gekookte rijst of aardappelpuree kun je ook erg goed drogen. “Als je daar dan later weer wat heet water overheen giet, kun je het direct eten.”
Omdat Olga veel van haar eten droogt om langer te bewaren, heeft zij een speciale voedseldroger. “Die koop je pas als je merkt dat je conserveren leuk vindt en je het echt wilt blijven doen natuurlijk”, legt ze uit. “Voedseldrogers zijn niet goedkoop, maar je kunt ze wel tweedehands via bijvoorbeeld Marktplaats voor een redelijk goede prijs vinden.”
WECKEN
Ook wecken is volgens Olga een goede manier om te beginnen met conserveren. Bij deze techniek gebruik je weckpotten. Hierin doe je je oogst naar keuze en de pot vul je met water. Vervolgens zet je de weckpotten in een speciale weckketel, of in een ruime pan. Als je een pan gebruikt, is het belangrijk dat je een theedoek onderin legt, zodat de potten niet kapot gaan tijdens
het koken. Vul de pan met water tot onder de rand van de deksels van de potten en breng het water aan de kook. Je laat de potten minimaal 30 minuten koken, hierdoor trekken de deksels vacuüm. Later laat je de potten in het water een tijdje afkoelen, waarna je ze er voorzichtig uit haalt en in de kast kunt zetten.
Online zijn er vaak waarschuwingen over botulisme als het gaat over wecken. Olga: “Als je hygiënisch te werk gaat en gewoon je gezonde verstand gebruikt, is er niet zo snel iets aan de hand hoor. Je moet ervoor zorgen dat al je materiaal echt goed schoon is en dat je het goed verhit. Merk je na het wecken dat het dekseltje bol staat, dan is er
iets niet goed gegaan en kun je de inhoud van de pot beter weggooien.”
ANDERE METHODES
Tijdens haar workshop geeft Olga ook veel aandacht aan het fermenteren van eten. “Omdat het nu ook erg populair lijkt”, vertelt ze. Fermenteren is echter niet de meest makkelijke methode om eten te conserveren. “Hygiëne is heel belangrijk bij het fermenteren. Als er verkeerde bacteriën in het mengsel komen, mislukt het.” Er gaat dus wat meer werk in het fermenteren van voedsel zitten. Wel is gefermenteerd voedsel heel erg goed voor je gezondheid. Er zijn nog tal van andere methodes om te conserveren, we zouden er een boek over kunnen schrijven. “Je kunt jam maken of sap trekken, maar je kunt ook kruiden of fruit op bijvoorbeeld azijn zetten. Zet bijvoorbeeld wat gekneusde rozemarijn in een potje witte wijnazijn en je hebt een heerlijke smaakmaker voor salades. Je kunt ook eten op olie zetten of fruitleer maken”, vertelt Olga. De mogelijkheden zijn haast eindeloos.
‘Het belangrijkste bij het conserveren is, dat je er de tijd voor hebt en ook bereid bent om die tijd erin te steken.’
TIJD VOOR EEN WINTERSLAAP? NEE HOOR! November
November brengt toch wel echt de stilte in de moestuin. Hoewel er hier en daar nog wat gewassen staan en er altijd genoeg te doen is, bereiden we ons nu toch echt voor op de winter.
ZAAIEN IN NOVEMBER
➤ Tuinkers
➤ Sla
➤ Kiemgroenten
➤ Rucola
➤ Andijvie
INSPECTEER JE
VERHOOGDE BEDDEN
Heb je moestuinbakken of verhoogde moestuinbedden?
Loop deze dan allemaal even goed na en check op eventuele schade. Voor de vorst is het makkelijker om eventuele beschadigingen te repareren, omdat de grond en het materiaal van de bedden dan nog niet zo hard is. Moet je reparaties uitvoeren, ga dan eerst na of je tweedehands materiaal kunt gebruiken om je bedden te repareren. Wel zo duurzaam!
Tekst: Tess Mutsters Foto’s: Shutterstock
LAATSTE
KRUIDENOOGST
November is vaak de laatste maand dat je nog kruiden kunt oogsten. Dit doe je voordat de eerste vorst is geweest, dus houd het weer goed in de gaten. Als je de kruiden hebt geoogst, kun je ze vers in de keuken gebruiken, of op een warme en droge plek te drogen hangen, zodat je de rest van de winter met gedroogde kruiden kunt werken.
SPRUITEN OOGSTEN
Eind november kun je vaak de eerste spruiten oogsten. Spruiten worden wat zoeter als het al een keer gevroren heeft, houd dus het weerbericht in de gaten. Oogst de spruiten van onderen naar boven en wacht er niet te lang mee; ze zijn het lekkerst als ze nog klein en stevig zijn.
Controleer je opslag
Heb je groenten en fruit, zoals wortelen, pompoenen, aardappelen, appels en peren opgeslagen, bijvoorbeeld in je kelder? Check dan regelmatig hoe die oogst erbij ligt. Soms gaat er wat rotten of kun je zien dat je oogst wat ouder wordt. Dat is meestal een teken om ermee aan de slag te gaan en (een deel van) je oogst niet te lang meer in de opslag te laten liggen.
JE OOGST BEWAREN ZONDER KELDER
De kelder is vaak de perfecte plek om oogst te bewaren. Het is er donker, een stuk koeler dan in de rest van het huis en de luchtvochtigheid is niet te hoog. Wat nou als je geen kelder hebt? Gelukkig zijn er ook dan manieren om je oogst goed te kunnen bewaren.
IN DE GROND
Je kunt je oogst inkuilen. Dit is een oude methode waarbij je je oogst op een bedje van stro in een kuil van zo’n 30 tot 50 cm diep legt. Je bedekt je oogst met een dikke laag stro om deze tegen de vorst te beschermen en dekt de kuil daarna af met een stuk zeil om te voorkomen dat regenwater direct bij je oogst kan komen. Inkuilen kan met bijvoorbeeld wortelen, rode biet, koolrabi, aardappelen en rode en witte kool.
IN DE SCHUUR
Misschien heb je plek voor een schuurtje in je (moes)tuin. Deze is natuurlijk niet verwarmd en hier blijft het dan ook flink koud. Belangrijk is wel dat je de schuur isoleert, want het mag er niet onder het vriespunt komen; het liefst blijft de temperatuur boven de 5 ˚C. Wordt het toch kouder in je schuur, dan kun je je gewassen beschermen met een laagje stro of ze op stellingen (en dus niet op de grond) zetten.
IN HUIS
Heb je een ruimte in je woning die je niet veel gebruikt? Dan zou je ook die ruimte kunnen gebruiken voor het opslaan van je gewassen. Zorg ervoor dat het er onder de 15 ˚C blijft en dat de luchtvochtigheid niet te hoog wordt. Dit kun je alleen doen als je woning goed geïsoleerd is, anders trekt de kou te veel door naar de rest van je woning en dan moet je de verwarming wel érg vaak aanzetten.
WATEROPVANG PLAATSEN
Heb je nog geen wateropvang? Dan is dit een goed moment om deze in de tuin te plaatsen. Met een wateropvang zorg je ervoor dat je altijd een voorraadje regenwater voor je planten hebt. Je kunt er misschien niet het hele seizoen mee doorkomen, maar zo ga je toch in ieder geval al een stuk duurzamer te werk. Meer over het plaatsen van een wateropvang lees je elders in deze special.
PLANT WINTERHARDE
GEWASSEN, ZOALS SCHORSENEREN EN PASTINAAK, DIE IN HET VOORJAAR KUNNEN WORDEN GEOOGST.
December
OP NAAR HET NIEUWE JAAR!
Korte dagen en lage temperaturen, de moestuin ligt nu toch echt behoorlijk stil. Hier en daar valt er nog wat te doen, maar het meeste werk speelt zich nu binnen af. Dit is het moment om even tot rust te komen, voordat je weer volop aan de bak moet!
Tekst: Tess Mutsters Foto’s: Shutterstock
NU NIET
DOEN: BEMESTEN
Je hebt misschien de neiging om de grond nu te bemesten, om je bodem voor te bereiden op het komende moestuinjaar. Dat is echter helemaal niet nodig. Je moestuin bemesten doe je eigenlijk alleen maar in het voorjaar en najaar. In het voorjaar ontwaakt je tuin - én het bodemleven - en hebben de planten voeding nodig om goed aan de groei te kunnen gaan. Een mestgift in het najaar zorgt ervoor dat je vaste gewassen sterk de winter in gaan.
GEREEDSCHAP ONDERHOUDEN
Ook je gereedschap mag je niet vergeten en het is belangrijk om dat in ieder geval één keer per jaar een goede onderhoudsbeurt te geven. Verwijder al het vuil, smeer eventuele scharnieren en slijp bij waar nodig. Gebruik je tuinhandschoenen, dan kun je deze lichtjes wassen (eventueel met de hand) zodat ook deze weer fris en schoon zijn. Sla je gereedschap daarna schoon en droog op, zodat het weer als nieuw voor je klaarstaat zodra het seizoen gaat beginnen. Dit is overigens ook hét moment om je schuur op te ruimen!
KIEMGROENTEN KWEKEN
De winter is het moment om kiemgroenten te kweken. Dat kan gewoon binnen op de vensterbank, of onder een groeilamp. Kiemgroenten zijn hartstikke voedzaam en je kunt ze lekker verwerken in bijvoorbeeld een salade of gebruiken als topping op je boterham.
Goede voornemens in de moestuin
Ook voor de moestuin zijn een heleboel goede voornemens te verzinnen. Die zijn natuurlijk voor iedereen anders, maar wij konden er wel een paar verzinnen waar jij je misschien wel in herkent:
1 Niet zomaar wat doen, maar een echt plan maken.
2 De courgettes niet te groot laten groeien.
3 Niet te vroeg beginnen.
4 Niet te veel willen zaaien.
5 De schuur opgeruimd houden.
Wat zijn jouw goede voornemens in de moestuin?
Laat het ons weten via @detuinoptafelmagazine op Instagram!
DE
WINTER IS HET PERFECTE MOMENT OM AAN DE GANG TE GAAN MET PLANNEN MAKEN VOOR HET NIEUWE JAAR.
BESCHERMING TEGEN VOGELS
Voedsel wordt schaars nu, dus de gewassen die nu nog in je tuin staan, zijn populair bij de vogels. Kolen en andere gewassen vormen nu lekkere snackjes. Om je gewassen te beschermen kun je er bijvoorbeeld een net overheen spannen. Zo kunnen vogels er niet bij en kunnen jouw gewassen rustig groeien. Om de vogels wel een handje te helpen, kun je ze wel voeding in de vorm van zaad en vetbollen aanbieden.
LATEN GROEIEN!
Hoewel steeds meer mensen onkruid her en der laten staan, trekt iedereen nog wel eens een ongewild plantje uit de grond. Het staat dan in de weg, of woekert te hard. In de winter is onkruid echter eigenlijk nooit ongewild. Wortels zijn belangrijk voor de structuur van de bodem en zorgen voor meer lucht in de grond. Omdat er nu bijna geen gewassen meer in de moestuin staan, komt een beetje onkruid wel van pas om de bodem gezond te houden. Laat de natuur lekker haar gang gaan in de winter, zodat je bodem weer klaar is voor het volgende seizoen.
SPRUITJES
Het is misschien wel de meest gehate groente onder kinderen: spruitjes. Gelukkig groeien de meesten hier snel overheen, want de spruit (Brassica oleracea var. gemmifera) is eigenlijk een hartstikke lekker, veelzijdig koolgewas. De plant zelf is al prachtig en met de oogst kun je alle kanten op.
Tekst: Tess Mutsters Foto: Shutterstock
SPRUITJESLUCHT
Als spruitjes lang worden gekookt, komen er zwavelverbindingen vrij die zorgen voor een onaangename geur in huis. Een spruitjeslucht dus, een term waarmee vaak de kleinburgelijkheid uit het midden van de vorige eeuw wordt omschreven. Nu we onze groenten minder lang koken, valt het met die lucht wel mee. Of je ze dan ook lekker vindt, blijft heel persoonlijk. De bittere smaak wordt door ons lichaam vertaald naar: ‘Pas op, giftige plant’. De één reageert daar sterker op dan de ander. In zijn boek ‘Taste Matters: Why We Like the Foods We Do’ legt John Prescott uit dat dit ook te maken heeft met je DNA. Vergelijk het met koriander: de één vindt het heerlijk, de ander proeft zeepsop.
KWEEK
ZE ZELF
Er zijn verschillende rassen spruiten die je kunt kweken. Sommige zaai je van maart tot mei; die oogst je dan tussen april en juni. Voor andere rassen moet je wat langer wachten. Die zaai je in het najaar en oogst je vaak pas na de eerste vorst. Spruitjes kun je direct in de vollegrond zaaien, maar ze doen het vaak beter als je ze in een potje voorzaait. De zaailingen zijn namelijk geliefd bij vogels en slakken. Zijn je plantjes opgekomen en hebben ze meer blaadjes dan alleen de kiemblaadjes, dan kun je ze buiten in de vollegrond zetten. Ze zijn dan al zo’n 10 tot 15 centimeter groot.
DE BESTE GROND
Spruiten doen het niet erg goed op zure grond. Heb je dus wat zure grond in je tuin, strooi dan wat kalk om de pH-waarde wat
gelijk te trekken. Spruiten houden daarbij van een goede voeding. Geef dus compost bij het uitplanten of gebruik wat biologische meststoffen. Ook mulchen kan absoluut geen kwaad. Zet de planten ongeveer 60 centimeter uit elkaar, ze kunnen namelijk best flink worden.
RUPSENINVASIE
Spruiten zijn geliefd bij allerlei dieren. We noemden al de slakken; hiertegen kun je het beste koperdraad of eierschalen gebruiken. Maar wat misschien nog wel een groter gevaar is, is het koolwitje. Deze vlinder legt haar eieren op allerlei soorten kolen, waaronder de spruit. Als de eitjes uitkomen, zitten er opeens tientallen rupsen op je spruiten. Zij maken je kolenplanten vaak heel snel soldaat en als je dat niet op tijd spot, blijft er niet veel van over. Je kunt je kolen beschermen door er een net over te spannen, zodat de vlinders (en vogels) er niet bij kunnen. Ook witte koolvlieg en melige koolluis houden van spruitjes. Deze kun je voorkomen door je planten regelmatig goed af te spuiten met water.
TOPPEN EN OOGSTEN
Spruitkolen maken spruiten aan in de bladoksels langs de stam. Als je dat ziet gebeuren, kun je twee dingen doen: je kunt je plant toppen of niet. Door je plant te toppen (je haalt dan de top van de plant eraf) stimuleer je het tegelijkertijd rijp worden van alle spruiten. Je kunt ze dan meestal in één keer alles oogsten. Top je je plant niet, dan kun je over een langere periode steeds een paar spruiten oogsten.
Zet spruitjes in de winter op je menu om je weerstand te boosten. Ze bevatten tot 3x meer vitamine C als een sinaasappel.
Ken je het boerenkoolspruitje al? Deze plant groeit als een spruit, maar de spruitjes lijken op kleine boerenkooltjes.
Veel kinderen vinden spruitjes maar bitter. Combineer ze eens met wat zoets, zoals appel of pompoen.
Kook spruiten in een stevige groentebouillon voor extra smaak, of verwerk ze in een tray bake.
Zet koolplanten tussen andere groenten in de tuin om ze te beschermen tegen plagen.
In België werden spruitjes vroeger vooral geteeld rond Brussel. Vandaar ook ‘Choux de Bruxelles’ of in het Engels ‘Brussels sprouts’.