ZAAIEN EN STEKKEN, HOE WERKT DAT?
Komen je zaden niet op? Volgens biologisch bloementeler Karien van Rijst, van Bloemenpluktuin Fleurabeille, ligt dat bijna nooit aan de zaden, maar aan de zaaier. Wat moet je weten voor een optimaal resultaat?
We leggen de meest prangende vragen voor aan Karien.
TEKST:
WAT ZIJN KOUDEKIEMERS?
Koudekiemers heten ook wel winterharde eenjarigen. Het zijn plan ten die in de zomer of het najaar zaad laten vallen, die je vervolgens meteen weer kunt zaaien. Dan gaat de winter erover en krijgen ze door de kou een signaal dat ze kunnen ontkiemen. Korenbloem is er zo eentje, die kun je in september al zaaien. Dan wordt hij ook nog eens tien keer zo hoog dan wanneer je hem bijvoorbeeld pas in mei zou zaaien, dan blijft hij maar laag. De koudekiemers worden dus groter en sterker van die koude periode. Ook wilde peen (Dau cus carota), papaver, leeuwenbek en tuinbonen hebben kou nodig om te kunnen kiemen.
Er zijn ook nog halfwinterharde eenjarigen, bijvoorbeeld groot akkerscherm (Ammi) of siererwt (Lathyrus). Die kunnen geen vorst verdragen, maar hebben wel kou nodig om te kunnen kiemen. Deze zaai je in februari/maart in de koude kas, dus buiten onder glas. Bij plotselinge vorst moet je ze beschermen. Dat doe je bijvoorbeeld met een vliesdoek, een laag stro of bubbeltjesplastic.
WAT ZIJN WARMTEKIEMERS?
Warmtekiemers zijn zaden die je pas in april of mei zaait, omdat deze echt warmte nodig hebben om te ontkiemen, bijvoorbeeld cosmea, dille en Zinnia. Dat zijn vaak wat subtropische of tropische bloemen.
WAT ZIJN LICHTKIEMERS EN DONKERKIEMERS?
Lichtkiemers zijn zaden die je zo op de grond legt en laat ontkiemen, ze hebben licht nodig om te kiemen, bijvoorbeeld Campanula Je kunt ze wel een heel klein beetje aandrukken met een harkje. Donkerkiemers moeten wel echt ín ofwel onder de grond worden gestopt en mogen dus niet aan licht worden blootgesteld. Houd voor de juiste diepte ongeveer anderhalf keer de dikte van het zaad aan. Tuinbonen zaai je zodoende dieper dan erwtjes.
HOE KUN JE HET BESTE VOORZAAIEN?
Zaai lichtkiemers in een platte bak met potgrond. Druk zachtjes regels in de aarde met een verfhoutje of dun latje. In die regels leg je het zaad. Dit druk je zachtjes aan, want een zaadje moet altijd contact maken met de grond. En dan strooi je daar, heel licht, een beetje ver miculiet op. Om het wat vochtig te houden, leg je er in het begin nog een stukje doorzichtig plastic over. De kiempjes die zullen verschijnen, verspeen je als ze groot genoeg zijn naar potjes. Die groeien uit tot plantjes en laat je buiten een poosje afharden, dus overdag wennen aan de buitenlucht, voor ze de vollegrond in gaan. Je ziet vanzelf als ze daar klaar voor zijn, dan zijn het stevige plantjes. Bij donkerkiemers gaat het op dezelfde manier, maar dan onder de grond gestopt.
WAT IS DE IDEALE ZAAIGROND?
Meng potgrond of compost met gewoon zand of brekerzand, anders is hij veel te vettig en te rijk, en dan krijg je te snel groeiende, slungelige sprietjes. Of leg zaden in vermiculiet, een soort gepoft
WAT IS EEN VALS ZAAIBED?
Hoe voorkom je dat onkruid eerder ontkiemt dan de zaden die je juist tot wasdom wilt brengen? Dat doe je met een zogeheten ‘vals zaaibed’. Twee weken voordat je je gewenste zaden gaat zaaien, maak je een stuk grond vrij om te zaaien. Die laat je gaan. Op het moment van zaaien, haal je de intussen opgekomen onkruiden voorzichtig weg. Met de hand, of door zachtjes en ondiep te schoffelen.
23
KATJA STARING FOTO’S: SHUTTERSTOCK
HOE ZAAI IK IN DE VOLLEGROND?
* Zorg dat je zaaibed vrij is van onkruid en zaden.
* Zaai altijd op rij, dan zie je wat het zaad is en wat er niet bij hoort (‘onkruid’).
* Zaai niet te diep: lichtkiemers op de zaaigrond, donkerkiemers anderhalf keer de zaaddikte diep.
* In principe geef je geen water, de natuur bepaalt dan wat de beste kiemtijd is. Geef je wel water: maak de grond dan nat voordat je zaait (en als je meteen in de vollegrond zaait, doe het vlak voor een regenbui), en blijf de hele kiemperiode regelmatig water geven.
gesteente. Dit maak je vochtig, zodat de zaden een beetje opzwel len. Daarna kun je de kiempjes in een potje zetten.
WAT IS DE OMVALZIEKTE EN HOE VOORKOM JE DIE?
Deze ziekte uit zich op het punt dat het steeltje naar boven komt en het worteltje de grond ingaat, dan knakt het kiempje om. Je kunt dit voorkomen door te zaaien in vermiculiet, het zorgt ervoor dat de groeiomgeving steriel is.
WAT IS ER MIS ALS JE SCHIMMEL ZIET OP DE POTGROND?
Dan is de potgrond te nat. Het is de kunst de grond niet te nat en niet te droog te houden. Dat is altijd een uitdaging.
WAAR MOET JE REKENING MEE HOUDEN ALS JE BINNENSHUIS OP DE VENSTERBANK WILT ZAAIEN?
Zorg voor een plek waar echt voldoende daglicht komt en waar je dagelijks zicht op je zaailingen houdt, zodat je alle aandacht aan je zaailingen kunt besteden.
WAT ZIJN SOORTECHTE ZADEN OF ZAADVASTE RASSEN?
Dat zijn zaden van planten die zich blijven voortplanten in dezelfde vorm. Sommige zaden zijn enorm doorgekweekt, cultivars ofwel hybridezaden. Die kunnen door kruisbestuiving of door de tijd heen weer terugvallen naar hun oude genen. Dan heb je bijvoorbeeld niet meer die frivole dubbele cosmea, maar gewoon weer de klassieke,
enkele roze bloem. Als je dat wilt voorkomen, dan moet je bloemen in aparte tunnels zetten en zorgen dat bestuivende insecten dus niet op andere soorten komen. Dat is heel ingewikkeld. Professionele zadentelers of fanatieke veredelaars doen dit.
WANNEER KUN JE HET BESTE STARTEN MET ZAAIEN?
Je kunt altijd zaaien, alleen per gewas is het dus anders. In de maanden november, december, januari zaai je niet, hoewel je dan op de vensterbank kiemgroenten zou kunnen zaaien.
HOE BEWAAR JE ZADEN DIE JE HEBT VERZAMELD
VAN JE EIGEN PLANTEN?
Vanaf juni kun je zaden gaan verzamelen en bewaren, zoals akelei. Het beste bewaar je zaden in een apart ijskastje. Niet in de ge wone koelkast, want daar zit doorgaans te veel vocht in. En anders bewaar je ze zo droog mogelijk, in bijvoorbeeld oude enveloppen of koffiefilters. Bonen leg je bij voorkeur in de vriezer, om de larven van kevertjes die erin kunnen zitten te doden.
ZORG VOOR EEN PLEK WAAR ECHT VOLDOENDE DAGLICHT KOMT EN WAAR JE DAGELIJKS ZICHT HOUDT OP JE ZAAILINGEN.
25
WAT DOET EEN SLIMME ZAAIER IN DE WINTER?
Die maakt een zaaikalender en teeltplan voor het nieuwe jaar. Schrijf precies per week op wat je gaat zaaien en waar. Dan kun je rustig alles opzoeken in catalogi op internet en zie je op welk moment je nog bloei in de tuin nodig hebt en dan alleen die zaden bestellen. Dat scheelt geld en veel werk in het toch al drukke planten zaaiseizoen.
WELKE BLOEMEN HEBBEN DE GROOTSTE SLAGINGSKANS VOOR BEGINNERS?
Cosmea, juffertje-in-het-groen (Nigella damascena), goudsbloem, Oost-Indische kers en de zonnebloem. En van groente: veldsla, bieten, rucola en radijzen.
WAT MOET JE VERDER NOG WETEN ALS JE GAAT ZAAIEN?
Het klinkt misschien simpel, maar lees de tekst op het zaadzakje goed. Daarop staat over het algemeen precies wat je moet doen, en zoek het anders nog na op internet. Verder is het zeer betaalbare zaaigidsje van het Vlaamse bedrijf Silene een aanrader. Daarin staat heel helder alle basisinformatie beschreven.
KAN IK IN PLAATS VAN ZAAIEN OOK STEKKEN NEMEN?
In september en oktober kun je van veel planten stekken nemen. Van herfstchrysanten kun je in het voorjaar uitlopers snijden om stekken van te maken en direct in potjes te zetten.
HOE GAAT HET STEKKEN IN ZIJN WERK?
Snijd met een schoon scherp mesje de uitlopers zonder bloemknop af. Haal de onderste blaadjes eraf en steek er vier of vijf in een potje met oude (niet te rijke) potgrond. Laat ze buiten staan en ze gaan vanzelf wortelen, zodat je volgend jaar weer meer planten hebt. Stekken van geraniums en andere niet-winterharde planten kun je
beter binnen op de vensterbank zetten. Geef de stekken water als ze te lang droog staan, ook buiten in de winter.
KAN IK OOK STEKKEN NEMEN VAN MIJN DAHLIA’S?
Van pas uitgekomen Dahlia’s kun je in juni jonge stekken snijden en die een poosje in water laten wortelen voor een nieuwe plant. Ververs het water regelmatig. Ook met andere planten kun je dit proberen. Je zult versteld staan hoeveel planten er uitlopertjes maken.
TIP
WAAR KOOP IK BIOLOGISCHE ZADEN?
• Kariens bloementuin Fleurabeille is Skal-gecertificeerd, dus officieel biologisch. Op de biologische markt in Den Bosch op vrijdagochtend biedt ze haar eigen zaden aan.
• Kariens Drentse collega Eline Houtkamp van Bloem en Oogst biedt online biologische bloemzaden aan in haar webshop www.bloemenoogst.nl
• De Zaden heeft een biologische lijn met veel moestuin gewassen, maar ook plukbloemen zoals cosmea, ridderspoor en goudsbloemen, www.dezaden.nl
• Op www.gardenseeds.nl vind je bio-zaden voor de moestuin, maar ook kruiden en een bijen- en vlinderbloemenmengsel.
26
Kolfvormige vaasjes werken voor het stekken op water erg goed, want daarin ontstaat een bepaald klimaat en het water verdampt er niet zo gauw uit.
TIP
Je kunt in het najaar ook je vaste planten opdelen: je hakt ze met een scherp mes of spade in delen en plant ze opnieuw uit of kweekt ze verder op in potjes.
TIP
HOE MAAK JE COMPOST?
Daar zijn uitgebreide boeken en cursussen over gemaakt en veel theorieën over. Het is superinteressant daar eens in te duiken.
Maar heel simpel is het ook: door de natuurlijke kringloop ontstaat compost feitelijk ‘vanzelf’ doordat je de natuur z’n werk laat doen.
De chemie van de composthoop zit ‘m in de ideale afwisseling van:
• Groen (stikstof en water/vocht) zoals malse bladeren, bloemen, appelschillen, grasmaaisel.
• Bruin (koolstof en zuurstof) zoals houtig en stug materiaal in de vorm van takken, stelen, halmen, zaagsel, schors, houtsnippers, notendoppen, papier, stro, maar ook as uit de barbecue of kachel en koffiedik.
• Kalk in de vorm van kalkkorrels of eierschaal.
Het gaat om de afwisseling. Een mengsel van groen én bruin, en droog én vochtig materiaal zorgt voor de ideale omstandigheden. Deze bestanddelen gaan samen flink broeien. Zo kan het in de composthoop wel tussen de 55 en de 70°C worden.
De composthoop broeit het beste bij een vochtgehalte van 50 tot 60%, dan komen de micro-organismen lekker op gang. Als de com posthoop wat rijper is, mag het vochtgehalte omlaag. Ook de tem peratuur zal in de loop der tijd wisselen. Na het zogeheten ‘omzetten’ van de hoop (omscheppen) komen extra micro-organismen vrij. Daarvan warmt de hoop op. In koelere periodes zijn juist de grotere beestjes als wormen en pissebedden actief. Na een half jaar tot een jaar ontstaat zo een prachtige bruine, rijke compost voor je tuingrond en om te mengen met zand, voor je eigen zaai- en potgrond.
WAT ZIJN DE BESTE PLANTEN VOOR KLEIGROND?
Vlambloem (Phlox)
Hartlelie (Hosta)
Monnikskap (Aconitum)
Pioen (Paeonia)
Prachtspirea (Astilbe)
MEER LEZEN?
• Leve de Bodem van Caroline de Vlaam en Anne Marie van Dam is een basisboek met praktische kennis en inspiratie voor de verzorging van de grond onder je tuinparadijs.
• Plantchemie gaat over de kringloop in je tuin: de bodem, compost, mulch, groenbemesters en allerlei praktische tips, trucs en recepten.
• In De onderwereld van de tuin daalt tuinboekauteur Romke van de Kaa met anekdotes en veel humor af in de wereld van larven, wormen, schimmels, bacteriën, amoeben en geleedpotigen.
Een overzicht van meer planten, bomen en heesters op klei?
Scan de QR-code! tuinseizoen.com/planten-op-kleigrond
34
1
2
3
4
5
Dahliaknollen zul je er op kleigrond uit moeten halen, omdat ze in de winter te nat kunnen worden en kunnen gaan rotten. Kool en aardappelen gaan daarentegen als een trein.
Diverse Phlox variëteiten
WELKE PLANTEN KLEUREN
WELKE BOMEN KOMEN IN BLOESEM?
PRUNUS CERASIFERA ‘NIGRA’ (KERSPRUIM)
bloei: april hoogte: 6-8 m standplaats: zon-halfschaduw MAGNOLIA X SOULANGEANA (GEWONE MAGNOLIA)
bloei: april-mei hoogte: 5-7 m standplaats: zon CERCIS SILIQUASTRUM (EUROPESE JUDASBOOM)
bloei: april-mei hoogte: 6-10 m standplaats: zon MALUS TORINGO ‘SCARLETT’ (SIERAPPEL)
bloei: april-mei hoogte: 6 m standplaats: zon-halfschaduw
PAEONIA SUFFRUTICOSA ‘RINPO’ (BOOMPIOEN)
bloei: mei-juni standplaats
WELKE VASTE PLANTEN KOMEN VROEG OP GANG?
EPIMEDIUM ALPINUM (ELFENBLOEM) bloei: april-mei hoogte: 20 cm standplaats: halfschaduw DARMERA PELTATA bloei: april-mei hoogte: 90 cm standplaats: zon-halfschaduw DORONICUM ORIENTALE ‘MAGNIFICUM’ (KAUKASISCHE VOORJAARSZONNEBLOEM) bloei: april-mei hoogte: 40 cm standplaats: zon-halfschaduw
EUPHORBIA X MARTINII ‘KOLIBRI’ (WOLFSMELK) bloei: april-juni hoogte: 40 cm standplaats: zon ERYSIMUM ‘BOWLES’ MAUVE’ (STEENRAKET) bloei: april-oktober hoogte: 50 cm standplaats: zon OMPHALODES VERNA (VROEG VERGEET-MIJ-NIETJE) bloei: april-mei hoogte: 15 cm standplaats: halfschaduw-schaduw
AQUILEGIA VULGARIS (WILDE AKELEI)
bloei: mei-juni hoogte: 40-70 cm standplaats: zon-halfschaduw LUNARIA REDIVIVA (VASTE JUDASPENNING) bloei: mei-juni hoogte: 90 cm standplaats: halfschaduw-schaduw
MERTENSIA VIRGINICA (VOORJAARSMERTENSIA)
bloei: april-mei hoogte: 50 cm standplaats: halfschaduw-schaduw
PAPAVER ORIENTALE (OOSTERSE PAPAVER)
bloei: mei-juni hoogte: 70 cm standplaats: zon
GERANIUM RENARDII (OOIEVAARSBEK)
bloei: mei-juni hoogte: 35 cm standplaats: zon
HESPERIS MATRONALIS (DAMASTBLOEM)
bloei: mei-juni hoogte: 80 cm standplaats: zon-halfschaduw
MECONOPSIS CAMBRICA ‘AURANTIACA’ (SCHIJNPAPAVER) bloei: april-juni hoogte: 30 cm standplaats: zon-halfschaduw
40
DE LENTE? Viburnum burkwoodii Hyacinthus 'Pink Pearl' en 'Jan Bos' Fritillaria meleagris Prunus cera sifera 'Nigra' Ornithogalumumbellatum
