Murk, koning van gruttoland

Toch denkt hij nog niet aan stoppen, want hij is niet zomaar boer. Nee, hij is ‘gruttoboer’, zoals hij zichzelf graag noemt. En hij heeft de toekomst van zijn

Hans Peeters schreef een boek over boer Murk en het ontstaan van Gruttoland. Het boek Gruttoland – erfgoed van Murk Nijdam ; door Hans Peeters, uitgave Agrarisch Natuurfonds Fryslân, 168 p., hard cover, € 24,90 is verkrijgbaar in de winkel van Vogelbescherming en bij de boekhandel.

De boomlange Fries is met zijn 29 melkkoeien extensief veehouder. Hij boert weliswaar niet biologisch, maar stemde zijn bedrijfsvoering jaren geleden al af op de wensen van de grutto. Voor hem geen kunstmest, geen stikstofprobleem en geen uitkoopregeling. Wat dan wel? “Een hoog slootwaterpeil is essentieel”, aldus Murk, “maar ook een plasdras, uitgesteld maaibeheer, kruidenrijk grasland, ruige stalmest en het beschermen van weidevogellegsels.”

Vanuit grutto-oogpunt legt hem dit geen windeieren. Op zijn land tref je een van de hoogste broeddichtheden van grutto’s in Europa aan. Hiervoor werd hij in 2016 door Vogelbescherming geëerd met de Gouden Grutto, die toen nog als Bronzen Grutto bekend stond.

Over op kunstmest

Murk werd 63 jaar geleden geboren in de ouderlijke boerderij aan de Slachte, waar hij tot op de dag van vandaag zijn gruttobedrijf runt. Van jongs af aan was hij in de buurt van zijn vader te vinden, die destijds 40 ha grond pachtte en 30 melkkoeien bezat. Heit (vader) Nijdam bracht kleine Murk de traditie van het kievitseieren zoeken bij. In het voorjaar kleurden de weilanden lila door pinksterbloemen. Er buitelden kieviten, broedden grutto’s en baltsten tureluurs. Na de middelbare school hielp Murk zijn vader fulltime. Niemand keek er dan ook raar van op toen hij op 27-jarige leeftijd het boerenbedrijf overnam. De kersverse boer wilde doorgroeien en had toekomstplannen. Onder invloed van toenmalig landbouwminister Sicco Mansholt ging Murk produceren voor de wereldmarkt. Hij breidde zijn veestapel uit tot 41 melkkoeien. Hij ging over tot het gebruik van kunstmest, waardoor het gras sneller groeide en vaker gemaaid kon worden.

Terug naar ruige stalmest

Murk: “Ik ging mee in de flow. We deden aan ruilverkaveling, egaliseerden ons land en gingen over op turbogras. Het Waterschap zorgde voor een laag slootwaterpeil.” Maar boer Murk zag ook met lede ogen de aantallen weidevogels om zich heen verminderen. Tot hij in 1992 besloot het roer om te gooien. Hij wilde weer grutto’s! Hij bracht zijn veestapel terug naar 29 koeien en stopte met het gebruik van kunstmest. Zo was hij weer terug bij de situatie van 1987.

Meer grutto’s

Murk is geen man van halve daden. Hij paste zijn bedrijfsvoering geheel aan op de behoeften van de vogels en richtte een plasdras in. Water op het land betekent meer voedsel in de vorm van insectenlarven en wormen. Enthousiast nam hij deel aan agrarisch natuurbeheer – de diverse subsidies waren welkom. Hiermee en met de verkoop van hooi en stro, wist hij zijn inkomen op peil te houden. In de loop der jaren zag hij de aantallen broedende grutto’s toenemen. Van 11 tot 17 paren eind jaren negentig tot 132 in 2013. Afgelopen jaar registreerde Murk maar liefst 110 vliegvlugge gruttokuikens, het op een na hoogste aantal ooit. Het gaat er tenslotte om hoeveel kuikens er groot worden en uiteindelijk op trek naar Afrika gaan. In het broedseizoen helpen vrijwilligers van Vogelwacht Wommels Murk bij het inventariseren, beschermen, ringen en zenderen van de jonge vogels.

Grutto’s en de toekomst

Elk voorjaar kijkt Murk uit naar de terugkeer van zijn grutto’s. Om anderen mee te laten genieten, bouwde hij met vrijwilligers vier vogelkijk- en fotohutten, waarin hij op jaarbasis honderden gasten ontvangt.

De altijd vrijgezel gebleven boer begon zich de laatste jaren grote zorgen te maken over de toekomst van de grutto’s op zijn land. “Hoe moet het verder als ik, om wat voor reden ook, gedwongen word te stoppen met boeren?” Hij vond een bondgenoot in de stichting Agrarisch Natuurfonds Fryslân (ANF) met wie hij een samenwerkingsovereenkomst aanging. De stichting ANF is opgericht door de Bond Friese VogelWachten met als doel gronden te verwerven waar op een weidevogelvriendelijke manier geboerd wordt. Zo wil men de weidevogelstand in Friesland verhogen. Inmiddels zijn de weidevogelgronden van Murk overgedragen aan ANF, dat zich verplicht heeft tot voortzetting van het boerenbedrijf à la Murk tot in lengte van jaren. Daarmee is de toekomst van de grutto in Gruttoland, zoals het gebied inmiddels gedoopt is, verzekerd.

Meer info op gruttoland.nl en agrarischnatuurfondsfryslan.nl

Ondertussen in politiek Den Haag

Murk Nijdam is een vrij unieke weidevogelboer in Nederland, al zijn er zeker ook andere boeren die in meer of mindere mate iets extra’s doen voor de weidevogels. Ongelukkig genoeg was het landbouwbeleid de afgelopen decennia juist vooral gericht op schaalvergroting en bulkproductie. Veel partijen – waaronder Vogelbescherming – hebben al te vaak moeten wijzen op de onhoudbaarheid van dat systeem. De kwaliteit van de biodiversiteit in ons landelijk gebied behoort intussen tot de beroerdste van heel de EU. De stikstofcrisis zette de afgelopen jaren de boel op scherp en heeft ervoor gezorgd dat er een goed gevulde pot met geld – bijna 25 miljard euro extra – klaar staat om een transitie te bewerkstelligen richting een kringlooplandbouw. Vogelbescherming spreekt voor en achter de schermen de overheid aan om daarbij voor natuur en vogels daadwerkelijk effectieve maatregelen te nemen, waarbij ook gekeken wordt naar bijvoorbeeld waterpeil en gifgebruik.

Een essentiële factor daarin is de zogenaamde ‘niet vrijblijvende bijdrage’ die het kabinet eist van partijen zoals banken, zuivelbedrijven en supermarkten. Na jarenlang (fors) winst te hebben gemaakt, moeten ze nu ook meebetalen aan het noodzakelijke natuurherstel in het landelijk gebied en zorgen voor een eerlijke prijs voor boeren die natuurinclusief werken, vindt Vogelbescherming. Onze pleidooien vallen in Den Haag níet in dorre aarde. Dat is verheugend, al laat de Haagse vertaling van het EU-landbouwbeleid (het ‘Nationaal Strategisch Plan’) weer veel kansen op vergroening onbenut. Dit voorjaar wil het kabinet nog met een Landbouwakkoord komen dat duidelijk maakt hoe boeren een bijdrage kunnen leveren aan natuurherstel, waterkwaliteit en het tegengaan van de opwarming van de aarde en hoe zij daarnaast een langjarig bedrijfseconomisch perspectief krijgen.

Ondertussen zijn er gelukkig ook partijen in Nederland die niet wachten op achterblijvende kaders en regels van de overheid. Zo biedt Lidl zuivel te koop aan waarop drie Beter-Leven-sterren prijken, een keurmerk dat zich richt op klimaat, dierenwelzijn en natuur, waaronder vogels. Er waren al weidevogelvriendelijke merken en er moet nog veel veranderen, toch bieden zulke initiatieven hoop op daadwerkelijke verbetering van de biodiversiteit op het platteland. (Arjan Berben)