Aanslag Alphen aan den Rijn

reportage

Alphenaren na de aanslag op 9 april op de plek des onheils: “Veel meer mensen dan de direct betrokkenen hebben er intense gevoelens bij.”

“We laten ons niet onderuit halen” Alphen aan den Rijn, vier maanden na 9 april Hoe vergaat het de mensen in Alphen aan den Rijn, vier maanden na de aanslag in winkelcentrum De Ridderhof? “Door de ramp beseffen we des te meer dat we als geloofsgemeenschap midden in de samenleving staan.” Het predikantenpaar Herma Kamphuis en Meindert Burema ziet in de gruwelijke gebeurtenis ook de kans om hun kerk De Bron weer op de kaart te plaatsen. “We moeten beter herkenbaar zijn.” door Cees Veltman foto’s menno ringnalda

::Het is de kerk van mijn moeder, De Bron in Alphen aan den Rijn, een bloeiende protestantse gemeenschap (tweeduizend ‘zielen’). Met zoveel nevenactiviteiten dat het heersende beeld van een in zichzelf gekeerde kerkelijke kudde die alleen maar op zondag in haar warme stal bijeenkomt, verbleekt. Ze doen aan schuldhulpverlening, hospicezorg en zorg voor ex-gedetineerden. Ze runnen een inloophuis waar “ook atheïsten welkom zijn die behoefte hebben aan

rust in het vaak drukke leven”. Alles in samenwerking met de andere kerkelijke gemeenten in Alphen. En daar kwam de nazorg bij na de aanslag op 9 april door Tristan (‘met smart ter wereld gebracht’) van der V. Mijn moeder ontkwam maar ternauwernood aan de kogels van 9 april. Op het laatste moment bedacht zij zich met een blik op de klok - haar tas stond al klaar bij de voordeur - en stelde zij haar bezoek aan het

10 VolZin | 5 augustus 2011

260445.indd 2

1-8-2011 14:11:33

winkelcentrum nog even uit tot na het eten. Totdat helikopters boven haar huis en loeiharde sirenes duidelijk maakten dat het winkelbezoek niet kon doorgaan. Dat soort verhalen herkent het echtpaar Herma Kamphuis en Meindert Burema, predikanten van De Bron, meteen. Burema: “Veel meer mensen dan de direct betrokken oog- en oorgetuigen hebben er intense gevoelens bij.”

Rondlopend in De Ridderhof zie je dat het een buurtwinkelcentrum is dat weinig uitstraling naar andere wijken zal hebben. Ook voor de regelmatige bezoekers voelt het nog vreemd aan: hier is de bloemist beschoten die zijn zoon met zijn lichaam beschermde, hier bij de modezaak riep een zoon die zijn moeder had verloren om wraak en daar bij kassa 2 van Albert Heijn lag Tristan die zichzelf doodschoot...

“Of het ooit nog gezellig wordt in De Ridderhof, ik weet het niet”, twijfelt een winkelende man. De sfeer zal er misschien iets veranderen als volgende maand het winkelcentrum wordt uitgebreid met nog twee supermarkten: Hoogvliet en Aldi, naast de vier bestaande. Die overvloed steekt af tegen het niveau van welzijnswerk in Ridderveld, de sociaal zwakste wijk van Alphen. Van een gemeentelijk plan uit 2009 voor een groot wijkcentrum is nog niets terecht gekomen, mede als gevolg van de bestuurlijke malaise die de burgemeester en twee wethouders hun baan kostte.

In de vele jarenzestigflats in Ridderveld - een van de meest multiculturele wijken van Alphen - kun je heel anoniem wonen. Een onopvallende suïcidale zonderling, Ruud van de Argoflat, tegenover de flat van mijn moeder, maakte afgelopen december een einde aan zijn leven door een gasontploffing te veroorzaken die een grote verwoesting aanrichtte in een flatgebouw vlakbij De Ridderhof. Zo gezien is het misschien niet zo ongelooflijk wat er in Alphen - 72.000 inwoners is gebeurd op 9 april. De zestienjarige Rotterdamse rapper Berry legt de vinger op de zere plek in een lied dat zo begint: “Tristan van der Vlis, hij was niet blij met wie die is/ Stil, niet geaccepteerd, niemand die wat van hem wist/ Hij mist een levensdoel, toekomstplan of iets/ ook al was het geheim diep, er komt geen goed motief/ Want iedereen die vecht zijn oorlog/ Maar tegen je eigen geest strijden, is onbegonnen.”

Dezelfde baksteen “Door de nabijheid van De Bron zijn we nauw verbonden met het winkelcentrum”, zegt Burema, overigens pas sinds februari in dienst bij De Bron.

“We hebben dezelfde baksteen. Had de kerk een paar honderd meter verderop gestaan, dan hadden we niet de natuurlijke rol kunnen spelen zoals nu is gebeurd door meteen na de ramp de deuren open te zetten, zoals ook in het rampenplan is voorzien.

Predikante Herma Kamphuis: “Het punt is dat Tristan een lieve jongen was, heel bescheiden, die altijd pech had in zijn leven” Toen die man zich in zijn flat had opgeblazen, zijn de omwonenden ook in De Bron opgevangen. Vanaf het begin zijn we betrokken geweest bij de opvang van de mensen.

Bij de komende evaluatie met de burgerlijke gemeente zullen we bespreken in hoeverre wij als religieuze groeperingen bij de gemeente op de kaart staan.

Slachtofferhulp werd wel gebeld, wij niet, terwijl wij in die periode niet veel anders hebben gedaan dan slachtofferhulp.

Ook aan de vormgeving van de nationale bijeenkomst waarbij de koningin aanwezig was, hebben we geen inhoudelijke bijdrage kunnen leveren, onderdeel van de wijk of niet. We hebben wel een beetje met kromme tenen gezeten bij die bijeenkomst: wat gebeurt hier? Het zat perfect en gelikt in elkaar, maar met heel vervreemdende elementen, zoals het enkel noemen van de voorletters van de slachtoffers. Een mens wordt toch gekend aan de voornaam? Waarom niets gedaan met kaarsen? Dat is toch een symbool voor iedereen? Nu werden alleen een soort zuilen met identieke boeketten rozen uitgelicht – niet een voor Tristan - die naar de slachtoffers moesten verwijzen.

Er zat niets meer in van het besef dat het om individuen gaat. En toen kwamen de grote woorden: ‘Heel Nederland staat om jullie heen’, zei premier Rutte in een mooie toespraak. Nu blijkt echter toch weer dat zaken moeizaam te regelen zijn. Dat stelt die mooie woorden in een wat cynisch licht. Vooral de kleine winkeliers hebben schade geleden door omzetverlies.

Zij waren niet allemaal verzekerd. Een aantal van hun claims op schadevergoeding is gerechtvaardigd, denk ik.”

“Zo moet het” Twee gemeenteleden uit de kaartenbak van de wijkgemeente lieten door het schietdrama het leven. Een ander gemeentelid is onlangs uit het ziekenhuis ontslagen om naar een revalidatiecentrum te gaan. De Bron trekt zijn conclusies na 9 april. Burema: “Door de ramp beseffen we des te meer dat we als kerk midden in de samenleving staan. We konden ons gebouw en menskracht aanbieden. We beseffen: zo zou het eigenlijk moeten. Doen wat je hand vindt om te doen.

Niet direct protocollen uit de kast halen over wat wel en niet kan. Nee, er kan heel veel. We hebben geleerd op een andere manier te kijken naar de buurt en veel

5 augustus 2011 | VolZin 11

260445.indd 3

1-8-2011 14:11:36

contacten gelegd, ook met de burgerlijke overheid en de hulpverlening. Dat moeten we vasthouden, want we zijn niet automatisch in beeld bij de overheid. De Raad van Kerken heeft nu een eigen telefoonnummer.

Ook de GGD beseft dat er van alles in het leven van mensen kan gebeuren waarbij religie belangrijk is.

De kerk en de moskee zijn opeens weer in beeld en nu moeten we erover nadenken hoe we daarmee omgaan. Dat is spannend. Een kans, ja. We moeten beter herkenbaar zijn. Toen ik na de schietpartij in mijn gewone kloffie aankwam bij De Bron, liepen een heleboel hulpverleners rond met hesjes met hun functie erop. Wij moeten dus hesjes hebben met ‘geestelijke verzorging’ erop.”

Rol van ouders In tegenstelling tot de aanslag op Koninginnedag in Apeldoorn in 2009 is de ramp in Alphen vooral een zaak van de wijk. Burema: “Tristan keek vanuit zijn huis uit op het winkelcentrum en alle slachtoffers zijn mensen hier uit de wijk Ridderveld. Het gerechtelijk onderzoek heeft kort gezegd opgeleverd: we hebben twee domme dienders en één verdachte. Even platgezegd, daar voelt onze wijk zich een beetje door verneukt. Men focust zich op iemand die wel iets

Ds. Meindert Burema: “Wij moeten hesjes hebben met ‘geestelijke verzorging’ erop”

heeft gehoord van Tristan maar niet wist wie, wat, waar en wanneer. Terwijl iedereen zich afvraagt wat de rol van de ouders van Tristan is geweest. Als je weet dat je kind schizofreen en depressief is, is het dan verantwoord wapens in huis hebben? Wij hebben zelf een vergelijkbare ervaring met een van onze kinderen. Alles wat maar een punt had of scherp was, ging achter slot en grendel.

Kamphuis: “De politie is vorig jaar wel gaan kijken of de wapens en de munitie netjes opgeborgen waren in kluizen. Hoe het verder gesteld was met Tristan en zijn ouders, daar werd kennelijk verder niet naar gekeken terwijl het juist daar om gaat.”

De ouders van Tristan zijn wel kerkelijk maar niet betrokken bij De Bron. Burema en Kamphuis hebben nog geen contact met hen gehad. Burema: “Je kunt niet alleen maar naar de ouders wijzen, want ouders krijgen moeilijk gehoor bij hulpverlenende instanties.

Dat weten we uit ervaring. Meestal is het antwoord: we kunnen niets doen, of: we kunnen mensen niet tegen hun zin behandelen. Totdat er wat gebeurt. Is dat de oplossing als je weet dat je kind schizofreen is en zelfmoordneigingen heeft? Tristan heeft pogingen gedaan en is meegenomen naar de schietvereniging.

Waarom? Het zijn logische vragen, maar ze komen niet aan de orde omdat het geen vragen naar feiten zijn, maar vragen naar moraal. Het punt is dat Tristan een lieve jongen was, heel bescheiden, die altijd pech had in zijn leven. Bijna niemand kende hem. Dat is een cruciaal punt. We weten dat mensen in nood heel gekke dingen kunnen doen, maar niet hoe we daarmee moeten omgaan. Vragen over de hulpverlening aan mensen die altijd tussen wal en schip vallen, blijven liggen. Dat klemt des te meer nu wordt bezuinigd op zorg en hulpverlening. Iedereen lijkt weer tot de orde van de dag over te gaan. We zouden om te beginnen een systeem moeten ontwikkelen om eenzaamheid op te sporen.”

”Houvast aan elkaar”

Echtpaar Herma Kamphuis en Meindert Burema, samen predikant van De Bron.

Het predikantenechtpaar zegt veel aan hun geloof te hebben gehad de afgelopen maanden. Burema: “We moeten hier als gemeenschap doorheen. Dat kan met het visioen dat je je gedragen weet door God en dat er uitkomst is, op de een of andere manier.” Kamphuis: “We hadden in de Veertigdagentijd een groot kruis in de kerk staan waar mensen een kaarsje konden aansteken. Een van onze gemeenteleden, de manager van Albert Heijn, nam een kaarsje over en deelde het licht met anderen. Dan zie je dat je als gemeenschap even boven jezelf wordt uitgetild en ontdekt: oké, wat er ook gebeurt… we hebben houvast aan elkaar.” Meindert: “Van veel media kregen we de vraag: wat voor rol speelt God in dit alles? Nou, op dat moment niet.

12 VolZin | 5 augustus 2011

260445.indd 4

1-8-2011 14:11:39

Wel hebben we de dynamiek van de gemeenschap ervaren en dat is ook een vorm van godservaring. We vinden allemaal hetzelfde: we laten ons er niet door onderuit halen.”

Burema en Kamphuis prijzen zich gelukkig met hun sprankelende gemeente en met de samenwerking met de rooms-katholieken met wie ze De Bron delen. De katholieke pastor is hier veel oecumenischer dan in onze vorige kerkelijke gemeente in Den Haag waar het oecumenische werk in de wijk is gesaneerd. Hier werken we nauw samen met de parochie. Vijfmaal per jaar hebben we gezamenlijke vieringen, soms met een viering van Schrift en Tafel. Het is prachtig dat we dat hier kunnen en mogen doen en dat we elkaar respecteren.”

Nieuwe kansen Even enthousiast over deze samenwerking is ouderling-kerkrentmeester Gerrit van Hemmen, al sinds bijna het begin van De Bron bij de kerk betrokken: “Ik heb na een preek wel eens tegen pastoor Visser gezegd: je bent een goede dominee! We hadden je zo kunnen beroepen.” Van Hemmen was voorzitter van de beroepingscommissie die Burema en Kamphuis naar Alphen haalde. Hij vertelt dat De Bron vanaf het begin, in de vroege jaren zeventig, vooral een idealistisch samenwerkingsproject is geweest van hervormden, gereformeerden en katholieken. Sindsdien groeiden de kerken mee met de uitbreiding van Ridderveld en fuseerden gereformeerden en hervormden tot de Protestantse Kerk in Nederland. Met de vergrijzing, de secularisatie en de komst van migranten werd de lijn naar beneden ingezet, maar nu is er sprake van een omslag. Mede door de komst van Burema en Kamphuis. De open blik naar buiten is behouden gebleven: “We hebben ook contacten met moskeeën. Toen er vluchtelingen kwamen uit Afghanistan hebben we een Afghaanse avond gehouden en na de rellen op de Molukken een Molukse avond. Spanningen tussen de bevolkingsgroepen hier zijn er niet, al is natuurlijk wel de verzuchting geslaakt dat de dader van 9 april gelukkig geen allochtoon was. Dat zou de latente spanning toch wel hebben vergroot.”

Alphen kijkt intussen uit naar nieuwe verkiezingen in 2013 en een nieuwe gemeente na de gemeentelijke herindeling. ‘De stad waar het Groene hart omheen ligt’ is eraan toe. Raadslid André de Jeu van Nieuw Elan, de jongste aanwinst in de gemeenteraad, omschreef zijn stad als “een lek schip, al acht, negen jaar”. In zijn laatste nieuwjaarsrede waarschuwde de vorige burgemeester voor “powerplay, regentisme en bestuurlijke arrogantie”. Straks krijgen de Alphenaren hopelijk nieuwe kansen. De mensen van De Bron zien die kansen nu al.■

column

marjoleine de vos

Begrijpelijk voor onszelf In een Jaarboek van het literaire tijdschrift de Revisor stonden wat fragmenten uit het dagboek van de schrijver Frans Kellendonk.

Hij schreef ondermeer, in 1986: “ ‘s Mensen drijfveren zijn ten diepste religieus. Religie, in de uiterlijke zin des woords, is een taal voor die drijfveren, zodat ze bespreekbaar, beheersbaar worden en zinnig gemaakt kunnen worden.”

De taal van het christendom is hoog ontwikkeld, en ze is ons nu eenmaal vertrouwd, schrijft hij. Dat pleit ervoor die taal te gebruiken. Er zijn wel problemen: het ene is dat het christelijke discours “ontsext” is geraakt. Het andere probleem is, dat “het is verstard in dogmatiek en politieke stellingnamen”. Dan doelt hij op strijd over de juiste wijze van geloven en de juiste (ethische) standpunten, op kerkpolitiek, macht – dat is niet wat hij belangrijk vindt. Kellendonk schrijft: “Daarom is het nu nodig om terug te gaan naar de bronnen en de religie haar oorspronkelijke volheid terug te geven, zodat we weer begrijpelijk worden voor onszelf.”

Dat laatste trof me: “Zodat we weer begrijpelijk worden voor onszelf.” Zijn we, zonder religie, niet begrijpelijk voor onszelf? En wat betekent het, begrijpelijk zijn voor jezelf?

Ik zat erover na te denken en dacht het volgende.

Wat Kellendonk hier schrijft, lijkt op wat Paul Valéry ooit schreef: “Een religie verschaft mensen woorden, handelingen, gebaren en gedachten voor de omstandigheden waarin zij niet weten wat te zeggen, wat te doen, wat te denken.”

Op die momenten zijn er wel emoties, of drijfveren, die iemand ten diepste aangaan, maar gewone woorden en handelingen schieten dan te kort. Dan kan het ritueel te hulp schieten. En ook diepe religieuze gevoelens, zoals vertrouwen of het vermoeden of verlangen gedragen te worden. Door met zijn allen te zingen, te bidden, geheimzinnige dingen te doen als het symbolisch opeten van de god om samen een mystiek lichaam te vormen, krijgen die diepe drijfveren een vorm, een bestaan, worden ze ons aan onszelf bekend gemaakt. Niet op een manier die ons in staat stelt voortaan te zeggen: zo zit het. Maar op een manier die ons in staat stelt die drijfveren vanzelfsprekend bij ons te laten horen. Ze zijn dan niet langer vormeloos, en dus onhanteerbaar en onbestaanbaar, al zijn ze op geen enkele andere manier te uiten of te ondergaan dan in het religieuze ritueel.

Zoiets denk ik dat Kellendonk bedoelde.

5 augustus 2011 | VolZin 13

260445.indd 5

1-8-2011 14:11:44